38e jaargang, nr. 5/6, November 1994. Verschijnt 6x per jaar

Een uitgave van het Nederlands Auschwitz Comité; postbus 74131, 1070 BC Amsterdam

A u s c h w i t z B u l l e t i n

Het moet wel doorgaan Een Nobelprijs in drieën, een accoord Israël-Jordanie en een hevige terreur­aanslag om vrede in het Midden-Oosten te blokkeren... De woede van de bevolking, hoe gerechtvaardigd ook, sterkt de terroristen. De moeizame weg naar vrede is nog moeizamer geworden. En alleen vrede kan veiligheid bezorgen. De zware taak voor wie het laatste woord niet aan de wapens willen laten is nog zwaarder geworden. Toch sloten Rabin en Hoessein met Clinton erbij een overeenkomst in de woestijn. In Den Haag werden hoopvol duiven opgelaten. Of, zoals een Israëli hier opmerkte: het vredesproces gaat verder en verder.

Terwijl in Nederland ex- en anti-NAVO-troepen oefenen in rampbestrijding, roept een kwart van de Antwerpenaren: "Eigen volk eerst", net als een gelijk deel van de Oostenrijkers. In het ene Duitsland waar men zo vaak is opgeschrikt, schrompelt het neo-nazidom ineen en bleef buiten de Bondsdag. De ommekeer in Oost-Europa is nog lang niet uitgewerkt. Anderzijds steekt aan vele kanten antisemitisme de kop weer op, zelfs in het al vele jaren lijdende Sarajewo en ondanks het onpartijdige gestage hulpwerk van de joodse organisatie La Benevolencija.

Een waardig weerwoord biedt het symposium 'Europa tegen discriminatie' in het gebouw van de Raad van Europa te Straatsburg. Het initiatief tot deze geslaagde actie kwam van twee Nederlandse instanties, de LKG van verzets-gepensioneerden en de Anne Frank Stichting.

Beklad

Het Geuzenmonument in Vlaardingen werd beklad met hakenkruis en Mageen David. In Vught zijn op het gloednieuwe Sachsenhausen-monument al eerder hakenkruisen verschenen. Door pubers die in het nieuws wilden en ook kwamen. Wel toonden honderden scholieren zich in een spontane demonstratie geschokt, begroet door een aangedane burgemeester. Beschamend was het wegblijven van een ander monumentje, de gedenksteen voor het enige joodse en gedeporteerde gezin Kropveld op het voormalige eilandje Urk. Hier hield de burgemeester de plaatsing van een door de bevolking bekostigd gedenkteken - ontwerp Ralph Prins - tegen. Vlak voor het scheiden van de markt heeft het kabinet Lubbers (in dezen minister D'Ancona) de WUV voor de tweede generatie geschrapt: geen uitkering voor na de oorlog geboren kinderen van slachtoffers. Slechts om zeer weinige rechthebbenden gaat het, maar wij allen weten hoezeer de gevolgen van de Sjoa op gezinnen bleken te drukken. Net als in een groot deel van Europa is ook het zuiden van Nederland in de herfst van 1944 , een halve eeuw geleden, bevrijd. Overlevende bevrijders zijn teruggekeerd naar de plaatsen van actie. Destijds bevrijden stroomden naar de bruggen en Brabantse wegen. En vele bevrijden keerden terug naar hun

De 2de acceptgiro !

Deze zomer hebt u van de penningmeester op de helft van het Jaar een tweede ac­ceptgiro toegestuurd gekre­gen. Helaas is velen de be­doeling van deze actie ontgaan.

Daarom dit stukje van de penningmeester.

Het moge duidelijk zijn dat het Nederlands Auschwitz Comité absoluut niet kan werken zonder uw welwil­lende bijdrage. Velen van u - lezers van dit bulletin - to­nen hun verbondenheid met ons werk door een be­drag te storten of over te maken. Maar er zijn er ook die dat (nog) niet gedaan hebben.

Voor hen was deze 2de ac­ceptgiro bestemd.

Natuurlijk is geld geven geen verplichting. Nodig is het wel. Nodig voor ons werk, nodig om o.a. dit blad uit te kunnen geven. Omdat het technisch te moeilijk en te tijdrovend was om uit­sluitend die mensen die nog geen geld hebben over­gemaakt een acceptgiro te sturen, heeft iedereen een kaart gekregen. De vol­gende regel ontbrak echter op de bijsluiter:

Heeft u reeds gestort, dan kunt u deze giro als niet verzonden beschouwen.

Excuus daarvoor. Dat hoeft u er overigens niet van te weerhouden om een tweede maal een bedrag te storten. U kunt ervan verze­kerd zijn dat wij uw geld op een uiterst zorgvuldige en '

. verjiilÉvSiwte. rrianfer bè-'* -_%f|^^r| f c3^'litéfi onze'stem >J~«§S|ie}fei wijze horen,.:. : /• overal waar het nodig is om

i "''oW-nïo%4^oöitmeer '< j AuslhwrfuïtJe dragen,.,,/

jeugd en toenmalige toekomstdromen. Premier Kok heeft verklaard dat wij 4 en 5 mei zullen gedenken zonder Duitsers. Daarmee heeft hij velen gerustgesteld.

Een Franse jeugd

Bij het begin van de halve eeuw na 1945 komt er ook heel wat aan de oppervlakte wat lang daaronder is blijven steken. Of de meesten onverschillig liet. In een biografie, niet helemaal ten onrechte 'Een Franse jeugd' geheten, werd de langdurige vriendschap genoemd van de huidige president van de Franse Republiek met René Bousquet, die als secretaris-generaal van politie verant­woordelijk was voor de beruchte razzia van 17 juli 1942, toen 13.000 joden werden gestald in het Winterstadion, een halte op weg naar Auschwitz. Deze man werd pas enkele jaren geleden vervolgd en beschut door Mitterrand, die tientallen jaren met hem bevriend bleef.

Bedrijf Auschwitz

De stroom publicaties over de oorlog zwelt nog steeds aan. In het bijzonder over alle facetten van het verschijnsel Auschwitz. De AKO-prijs ging naar onze vriend Gerhard Durlacher voor zijn laatste werk 'Quarantaine'. Een groep onderzoekers onder wie de Nederlander Robert-Jan van Pelt is de opzet en de betekenis nagegaan van de crematoria van Auschwitz. De ingenieurs en architecten, die ongemoeid zijn gelaten, lukte het een gevangene voor niet meer dan 0,25 mark te doden. Pas in 1942 werd Auschwitz-Birkenau van industrieel centrum de moordfabriek. Aldus Van Pelt en zijn Amerikaanse collega's. (Elsevier 20-8-'94). Het Auschwitz-complex heeft niet alleen een Duits voor- maar ook een naspel. Een aantal gevangenen werkte voor de I.G.Farben in Auschwitz-Monowitz. Een handige zakenman, een I.G.Farben-baas, Krause, zou nu als commissaris 150 miljoen mark in en om Auschwitz opeisen.

Toch nog

De directe gevolgen van oorlogsgeweld en -roof en bovenal de Sjoa zijn ook in die halve eeuw niet uitgewoed. Racisme, etnische zuivering, antisemitisme maken zich in allerlei vormen breed; verre van weggevaagd, laat staan uitgeroeid. Nog steeds wordt hier en daar door deze en gene de Sjoa ontkend, d.w.z. tot een boosaardig jodenbedenksel verklaard. Maar ook het vooroorlogse, zogezegd klassieke antisemitisme is fris opgeleefd. In zijn oude broedplaats en in het hernieuwde Rusland tiert het welig. Volgens de roman 'Het complot' van een zekere Anatoli Iwanow - Jansen op z'n Russisch - zijn ook de revolutie van 1917, de staatsgreeppoging van augustus 1991 en de inval in Afganistan allemaal het werk van de joden. Die moorden, terroriseren en verhinderen nette geleerden te promoveren. Onnodig te melden dat voor, tijdens en na de Sowjet-periode de toegang tot de universiteiten voor joden juist was bemoeilijkt. De schrijver doet een regelrechte oproep tot een pogrom, in de trant van het gezelschap Pamjatj (geheugen, herinnering). Geen pas op de plaats dus, maar een sprong terug.

Een halve eeuw zijn wij bevrijd. Een deel van ons kan meevieren, desnoods met parachutespringen. Een slotfase, dachten wij. Al of niet in het begin van de negentiger jaren. En wat zien we? In alle werelddelen worden groepen mensen, alleen omdat zij er zijn of omdat zij zo zijn, verdreven, vermoord of beide. Een enkele maal zien we verbeteringen: de Apartheid in Zuid-Afrika bestaat niet meer. Een van de weinige bemoedigende feiten van heden. In het Midden-Oosten zijn enkele stappen gezet.

Kunnen wij ouderen de zaken voor gezien houden? Hebben wij niet onze plicht gedaan? Hebben wij jongeren niet voorgelicht en met succes? Wat wij ons nooit konden voorstellen is toch gebeurd. 'Nooit meer Auschwitz' werd weer een wens. Wij zagen onrustbarende aanzetten tot gruwelijke wan­daden. Daarom mogen wij niet ophouden om samen te werken met jongeren die met ons meedoen en dat na ons zullen blijven doen. Want onze activiteit, ons simpel humane streven moet doorgaan. Met ons en na ons.

Eva Tas

Herdenken met Duitsers?

Sinds het paarse kabinet de koningin er één zin over liet zeggen in de troonrede, is het al dan niet 'herdenken met Duitsers' opeens een hot item. Tal van rechtstreeks betrokkenen lieten de afgelopen tijd in kranten, radio-en tv-programma's weten hoe zij over deze kwestie dachten. Helaas voelden ook nogal wat niet-betrokkenen zich geroepen hun mening te geven, waarbij ze niet zelden kampoverlevenden, verzetsmensen en anderen, die emotioneel bij deze kwestie betrokken zijn, op hun hart trapten.

In deze, vaak onverkwikkelijke, discussie worden bestuursleden van het Ne­derlands Auschwitz Comité regelmatig benaderd met de vraag wat 'wij ' vinden van het herdenken met Duitsers. Voor ons antwoord is de mening van de mensen die de verschrikkingen van de Sjoa aan den lijve ondervonden, maatgevend. Zolang er in onze gelederen mensen zijn die wakker liggen bij het idee dat er Duitsers op onze herdenkingen zullen zijn, zullen wij daar niet aan meewerken.

Ja maar, hoorde ik mensen de afgelopen tijd zeggen, de Duitsers zijn in 1945 toch ook van het fascisme en nazisme bevrijd. De geschiedvervalsing en gotspe van de eeuw. Dat zullen mensen als Mariene Dietrich of Willy Brandt vanuit de hemel ongetwijfeld met ons eens zijn. Zij en andere goede Duitsers werden immers in 1945 door velen van die 'bevrijde' Duitsers voor verrader uitgemaakt.

Daarbij zou ik zo langzamerhand van al die mensen die het hebben over 'herdenken met Duitsers' graag willen weten op welke Duitsers ze nou eigenlijk doelen. Zoals bekend leggen tijdens de Auschwitz-herdenking de ambassadeurs van Israël, Polen èn Duitsland sinds jaar en dag kransen bij ons monument. Doelen ze dan soms op bondskanselier Helmut Kohl, of andere Duitse politici? Geen enkele Duitser die politieke munt zou kunnen slaan uit de aanwezigheid op welke herdenking in Nederland dan ook, mag die kans geboden worden. En de heer Kohl al helemaal niet. Hij hoort, sinds hij op het kerkhof in Bittburg eer bewees aan SS-ers, op dit soort gelegenheden niet thuis. Jonge Duitsers dan? Daar valt over te praten. Bijvoorbeeld over het uitnodigen van scholieren die op een dergelijk bezoek worden voorbereid door middel van de, tegenwoordig ook in het Duits verschijnende, Anne Frank-krant. Daarna zouden zij naar Nederland begeleid kunnen worden door bijvoorbeeld Duitse oud-verzetsstrijders of leden van organisaties als de Duitse afdeling van SOS Racisme. Maar dan wel na 1995. Ik vind namelijk dat onze mensen zeker nog in dat belangwekkende kroonjaar met rust gelaten moeten worden. Vanaf 1996 kunnen we in Nederland, na zorgvuldige raadpleging van de rechtstreeks betrokkenen, eens heel rustig overleggen over een mogelijk nieuwe manier van herdenken. En mochten we besluiten in Europa een gezamenlijke herdenking te organiseren, waarom zou dat dan in Nederland moeten. Straatsburg zou, als één van de zetels van het Europarlement, een prima plek zijn om ooit op 8 mei, of welke datum dan ook, een Europese herdenking te houden. Dan kunnen alle Ne­derlanders zelf beslissen of zij die herdenking willen bijwonen, in plaats van in hun eigen omgeving gedwongen te worden hun eigen doden te herdenken in aanwezigheid van mensen die zij op dat moment niet kunnen dulden.

Anita Löwenhardt

Dat, alsmede onze jaarlijkse reünie en onze 6x per jaar verschijnende krant bete­kent dat wij voortdurend een beroep moeten doen op uw vrijgevigheid

Alleen samen staan wij sterk.

Joop Waterman, penningmeester

Nederlands Auschwitz Comité Erevoorzitster: Annetje Fels-Kupferschmidt Voorzitster. Anita Löwenhardt Secretariaat: H. Sarfatij Postbus 74131, 1070 BC Amsterdam • Tel/Fax 020-6723388 Penningmeester J. M. Waterman, Wulp 30. 1111 WJ Diemen tel. 020 - 6996562 Bankrek: AMRO/ABN, bijk. Van Baerlestraat 58, Amsterdam rek. 40.01.75.088. „ > Postgiro 293087 en 4875500

Hoofdredactie: drs. Eva Tas Redactie: Max Arian, Anet Bleich, Clairy Polak Redactie-adres: Nieuwezijds Voorburgwal 286, 1012 RT Amsterdam • tel. 020 - 6261353 Abonnementen­administratie: Jacques Grishaver, Knoopkruid 54, 1112 PV Diemen tel. 020-699 06 58

-l^fnaambMertikénde ar-tikelen zijn voor verant­woording van iischrïjver

~enrvertegegw^ordigien niet, noodzakelijkerwijze de me- • . ning Van heï Nëderlanrfs Auschwitz Comité.

Oproep

Sinds meer dan een jaar ben ik bezig met het schrij­ven van een herdenkings­boek over twee Rotter­damse families die mijn beste vrienden waren en die omgekomen zijn in Auschwitz. Eén van deze families is de familie Van Zuiden. Deze familie bestond uit 3 personen: Simon van Zui­den, geboren 12-11-1900 te Hoogeveen; zijn echtgenote Rachel van Zuiden-de Wolff, geboren 25-2-1902 te Gouda; en hun dochter Re-gina Bekka Ktara, geboren 8-2-T931 te Hoogeveen.

;W»J*:#*ièder.en dochter ;̂pÖSji'-.<*at,^ °P 7-9-1943 op transport zijn gesteld en

• d a | p l | f M i - 1 9 4 3 om het leven zijn gebracht in AusètfiHi..-;-.

^Vail̂ SSiii van Zuiden weet ik alleen dat hij is om­gekomen op 31-3-1944. Er .

- z|n:^^.moj#Iijkhedlën;;a. '^isfètei-óitfansport g©>-..,, - .steliéï;fif,aankomst in - ';•,

AMSCJWW I I om het taven-fjeV •. bracht; b. Hij is te zamen ';irtfcz%fampe op transport

in leven gehouden.' Graaf zou ik willen weten; -wanneer is Simon van Zui­den in Auschwitz aangeko­men -wat is er bij aankomst met hem gebeurd -hoe heeft hij de dood ge­vonden -zijn ér getuigen, mensen die hem hebben gezien in Auschwitz?

Reacties naar: Jochanan Sparnaay PB. 37 72-915 Israël

Auschwitz herdenking 1995

Op 27 januari 1995 is het precies vijftig jaar geleden dat Auschwitz werd bevrijd. Het Internationaal Auschwitz Comité organiseert die dag een speciaal herden­kingsprogramma in aanwezigheid van een aantal Nobelprijswinnaars voor de vrede, onder wie Eli Wiesel en Nelson Mandela. Waarschijnlijk zal deze plechtigheid ook in Nederland rechtstreeks op de televisie te zien zijn, voorafgegaan door een film die Hans Fels en Kees Hin speciaal voor deze gelegenheid maakten.

Veranderingen

Twee dagen later, op 29 januari, zoals altijd op de laatste zondag van de maand, worden de herdenking en de reünie van het Nederlands Auschwitz Comité gehouden. In verband met het cultureel programma, aansluitend op de reünie in de grote zaal van de RAI, is de herdenking bij het Spiegelmonument 'Nooit meer Auschwitz' van Jan Wolkers in het Wertheimpark vroeger dan anders. Daarvoor vragen wij uw begrip, maar daarvoor niet alleen. Deze speciale vijftigjarige herdenking is, onder meer in verband met het culturele programma, kostbaarder dan anders. Daarom zien wij ons genoodzaakt de deelnemers een bescheiden bijdrage van 10 gulden te vragen, zowel voor de lunch (een kosjere lunch kost f 12,50) als voor het programma (samen dus f20,-of f22,50). Het staat u uiteraard vrij slechts één van beide onderdelen - lunch (1200 plaatsen) of middagprogramma (1700 plaatsen) - te bezoeken, wij hopen natuurlijk op uw aanwezigheid bij beide. Bestelbon en wijze van bestellen vindt u op de pagina hiernaast. Denkt u eraan tijdig te bestellen. Zonder kaarten wordt u bij de RAI de toegang geweigerd. (Voor de herdenking in het Wertheimpark zijn geen toegangskaarten)

Cultureel programma

Het culturele programma wordt geopend met een toespraak, hopelijk door Nobelprijswinnaar Eli Wiesel. Wij hebben hem daartoe uitgenodigd, maar weten nog niet zeker of hij kan en wil komen. De rede wordt gevolgd door een optreden van het Synagogaal Koor en het Lewandowski Koor.

Meteen daarna begint het toneelstuk 'De terugkeer van Potasch en Perlemoer', geschreven door Dick van den Heuvel en gespeeld door theatergroep Toetssteen. Bij de titel van het stuk moet u niet denken aan het toneelstuk 'Potasch en Perlemoer', gebaseerd op de verhalen, de radioserie en later het toneelstuk van de Amerikaan Montague Marsden Glass. In Nederland werd dit stuk voor het eerst opgevoerd in 1915 met de ster­acteurs Cor Ruys en Cor van der Lugt Melsert in de hoofdrollen, in de regie van een andere toneelgeweldenaar Eduard Verkade. In 1950 werd 'Potasch en Perlemoer' opnieuw een eclatant succes met Johan Boskamp en Johan Kaart in de hoofdrollen. Johan Boskamp speelde het, dit keer samen met Jan Blaaser ook nog een keer in de jaren zestig, onder de titel 'Potasch en Perlemoer met vacantie'. De laatste keer dat het stuk in Nederland te zien was, was in 1979, in een musical-achtige bewerking van de hand van Eli Asser en uitgevoerd door de stichting Amsterdams Volkstoneel. Naast Lex Goudsmit en Hans Boskamp als Potasch en Perlemoer speelden o.a. ook Dick Scheffer, Mimi Kok en Carry Tefsen mee in 'Potasch en Perlemoer, Hofleveranciers'.

De terugkeer van Potasch en Perlemoer

De jonge auteur Dick van den Heuvel heeft voor zijn toneelstuk geput uit al deze versies. Alleen situeert hij het stuk in het Amsterdam van net na de Tweede Wereldoorlog. Vandaar de titel: 'De terugkeer van Potasch en Perlemoer'. Aan het begin van het stuk blijken beide heren de oorlog te hebben overleefd en willen zij hun zaak weer opbouwen. Helaas blijken ze daar nogal wat tegenwerking bij te ondervinden, niet alleen van zogenaamde welwillende 'medewerkers', maar ook van de autoriteiten.

Dick van den Heuvel baseerde zich op archiefmateriaal en andere authentieke documenten en verhalen. Dit betekent niet dat het een serieus werk geworden is. In zijn toneelstuk ontbreken de familieverwikkelingen, misverstanden, lief­desperikelen en ruzietjes geenszins. En: eind goed, al goed.

De middag in de grote zaal van de RAI wordt besloten met een optreden van de Nederlandse klezmergroep Di Goim.

Het volledige programma

9.30 uur: verzamelen voor de Stille Tocht in de Boekmanzaal van het Stadhuis in Amsterdam, ingang Waterlooplein

10.00 uur: begin Stille Tocht naar het Wertheimpark 10.30 uur: Herdenking bij het Auschwitz Monument

Kaddisj en Jisjkor door rabbijn Sonny Herman Rede door burgemeester Patijn van Amsterdam

11.00 uur: vertrek (met bussen) naar de RAI 11.30 uur: zaal van het RAI-restaurant open 12.00 uur: begin lunch en reünie

sprekers: baron Maurice Goldstein, voorzitter van het Internationaal Auschwitz Comité en Anita Löwenhardt, voorzitter van het Nederlands Auschwitz Comité

13.30 uur: grote zaal van de RAI open 14.00 uur: begin cultureel programma met een toespraak door waarschijnlijk

Eli Wiesel Synagogaal Koor en Lewandowski Koor 'De terugkeer van Potasch en Perlemoer' pauze deel II van 'De terugkeer van Potasch en Perlemoer' Di Goim

17.45 uur: Einde

I voor | reünie-lunch en/of middagprogramma op zondag 29 januari 1995 ] Wilt u plaatsen reserveren voor de reünie-lunch, het middagprogramma of j voor beide, dan verzoeken wij u de bon voor 7 januari 1995 op te sturen ! naar dhr. Jacques Grishaver, Knoopkruid 54, 1112 PV Diemen. Gezien de

verwachte grote belangstelling is het raadzaam snel te reageren. Wij verzoeken u het totaalbedrag, onder vermelding van de bestemming, gelijktijdig met het inzenden van deze bon over te maken naar de Postbank: rekening 293087 tn.v. Penningmeester Nederlands Auschwitz Comité, Diemen. Kaarten kun­nen wij alleen versturen wanneer de betaling door onze penningmeester is ontvangen.

i

naam:

adres:

postcode en woonplaats:

land:

telefoon:

aantal kaarten voor een lunch . . . a f 10,- = f

j aantal kaarten voor een kosjere lunch . . . a f12,50 = f

! aantal kaarten voor het middagprogramma . . . aflO,- = f

| totaal f

| Op Postbank rekeningnr. 293087 tn.v. Penningmeester N.A.C.

Deze bon vóór 7/1/1995 opsturen naar dhr. Jacques Grishaver, Knoopkruid 54,1112 PV Diemen.

! (Als u het blad niet wilt beschadigen, kunt u de bon ook fotocopiëren).

Oproep In voorbereiding is een op 1 april 1995 te openen ten­toonstelling in het Natio­naal Monument Kamp Vught, onder de titel 'In Kamp Vught getekend'. Te­vens is een boekje in voor­bereiding waarin alle te ex­poseren werken zullen worden afgebeeld, waar mogelijk voorzien van een kort verhaal over de teke­naar en/of geportretteerde. Van alle, ook van de niet op de tentoonstelling ge­toonde tekeningen, zal een dia worden gemaakt, zodat het materiaal ook in de toe­komst beschikbaar blijft. Voordeel hiervan is dat later te voorschijn komend mate­riaal alsnog aan de diaserie kan worden toegevoegd. Wij denken dat nog veel waardevol materiaal in het bezit is van oud-gevange­nen of hun nabestaanden. Bent u in het bezit van por­tretten of andere tekenin­gen, of kent u anderen die in het bezit hiervan zijn, wilt u zich dan in verbin­ding stellen met Tineke Wibaut-Guilonard, C.Dopperkade 8"", 1077 KM Amsterdam, tel. 020-6734905.

Ook wil ik graag contact met oud-gevangenen die In

- het kamp de onderstaande tekenaars hebben gekend:

; AdöJft'WJM^IfGiofc jden:|riifl^^

' ^IlilnlïiB^^ÖttmpM/ • 4151); Wim J.F.M. van Dijk (nr. 5883); Arie Emens |nr, 8570); Frits van Hall (hè. -Jflfe;ov^iÉ^:in'lWiih»' wit^;Paul :ttaSÉn#KA: -Krüsmann; Chris Lebeau (nr.9021, overleden in Da­chau); Jan Mulder (J.C.A.V. nr. 9142?); Freek Mulders (nr. 1641?); Muys?; Anne Olthoff (nr. 5484); Johan van Zweden (nr. 5417).

Birkenau-jongens gingen terug

I k ben in Auschwitz geweest' Emotionele reis naar Polen

Deze zomer heeft een groep mannen, die als jongens vanuit Theresienstadt naar Birkenau waren gedepor­teerd, maar die de vernieti­ging van het familiekamp B II b hebben overleefd, de zware reis terug gemaakt. Dr. J.J. Diamant zond ons een kort verslag van deze zeldzame reis. Een belang­rijke rol bij de voorbereiding speelde John Freund uit To-ronto, een van de 'Birkenau- 'r

jongens' en uitgever van het boek 'After those fifty years. Memoirs of the Bir­kenau Boys'. De reis voerde allereerst naar Praag, waar bijna dertig voormalige ge­vangenen, hun echtgenoten en van sommigen zelfs hun kinderen en kleinkinderen, werden ontvangen door de Joodse Gemeente, de voor­zitter van het Tsjechische parlement en door hun vroegere, bewonderde 'op­voeder* Arna Eban. Dr. Dia­mant sprak daar over de in­vloed van de gezamenlijke traumatische ervaringen in Birkenau op de verdere le­vens yan deze jongens. Vervólgens werd in There­sienstadt (Terezin) de vroe­gere gevangenis, het voor­malige getto en het Getto Museum bezocht. Per bus ging het daarna naar Auschwitz en Birke­nau, de plaats van hun ge­zamenlijke belevenissen in de oorlogsjaren. Dr Dia­mant: 'Wij waren allemaal ontroerd door wat wij za­gen. Alsof wij in een soort Pompeji zijn beland, in een plaats die de ondergang van de menselijke bescha­ving symboliseert. Men liet er letterlijk en figuurlijk gras overheen groeien. Bij ons kw^e%#areètegen

j* stóeds nieuwe herinnerin-"gtïrtïnaarvoren.'

Na deze reis gingen ze uit­één "met een^evoel van vol­doening: zij walen als vrien-

Van 16 t /m 22 oktober jl. organiseerde het Nederlands Auschwitz Comité een reis langs de concentratiekampen Auschwitz - Birkenau, Maidanek, Sobibor en Treblinka in Polen. Er waren 96 deelnemers. De jongste onder hen was Dennis Waterman, 26 jaar. Hieronder leest u zijn persoonlijke indrukken.

Voordat ik mijn reis naar Auschwitz beschrijf moet ik eerst vertellen hoe mijn jeugd er uit heeft gezien, omdat men zich anders misschien een totaal verkeerd beeld van mij en van mijn jeugd zou kunnen vormen en van wat Auschwitz toen en nu voor mij betekent.

Auschwitz en de jodenvervolging hebben centraal gestaan in mijn opvoeding. Mijn ouders en grootouders spraken met hun kennissen, ooms en tantes, die allen overlevenden waren van de kampen, alleen over de kampen en ik zat daar als kind jaar in jaar uit tussen. Het was heel normaal om over de verschrikkingen uit de kampen te praten, maar praten over het heden kon men niet. Als ik met een probleem thuis kwam, werd dat altijd gerelateerd aan en gebagatelliseerd door de verschrikkingen die mijn grootouders hadden mee­gemaakt, waardoor mijn kinderlijke problemen niet serieus genomen werden.

Nu kan ik dat enigszins proberen te begrijpen en op z'n plaats zetten en vertellen over die periode zonder wrok, hoewel praten over mijn jeugd nog steeds pijnlijk is. Het bestaan toen was voor mij erg eenzaam. Niemand begreep me, niet op school en niet thuis, ik kon op school niet over "kinderdingen" en thuis niet over volwassen dingen praten, ik kon alleen luisteren naar de volwassenen met hun verhalen over Auschwitz, die ik opzoog als een spons. Daarom is Auschwitz voor mij een plaats waar ik van tijd tot tijd gevangen heb gezeten met al zijn verschrikkingen. Het werd zo ver doorgevoerd dat die verschrikkingen voor mij werkelijkheid werden en "tastbaar". Ik heb ze, hoe vreemd het ook klinkt "lijfelijk" meegemaakt, alles werd in detail verteld, waardoor ik - vooral toen, maar ook nu nog - van veel mensen onbegrip ontmoet. Per slot van rekening ben ik van een generatie die jaren na de oorlog is geboren, dus kan ik in hun ogen geen problemen hebben met die oorlog. Maar de mensen die dat zeggen vergeten simpelweg dat zij daarmee mijn jeugd vergiftigd hebben. De reis naar Auschwitz is voor mij de ontbrekende schakel in de ketting van mijn leven. Ik ben vele malen in Auschwitz geweest en heb daar veel dingen meegemaakt, ik kende het kamp in gedachten door en door. Nu ben ik als het ware teruggegaan en heb met mijn eigen ogen de kampen kunnen aanschouwen; nu kan ook ik zeggen: ik ben in Auschwitz geweest.

Bijna nooit genoemd

De reis naar Polen was een reis met veel contradicties; aan de ene kant het verdriet, aan de andere kant de opluchting: het is de Duitsers niet gelukt en ik ben daar een bewijs van. 's Morgens aan het ontbijt in Warschau vroeg men of ik, als jongste namelijk van het gezelschap, bloemen wilde leggen in Birkenau samen met Sonja, die de oudste was en tevens oud-gevangene van Auschwitz. Men vond dit een mooi symbool. Ik antwoordde direct ja, zonder er over na te denken wat deze beslissing voor mij inhield. Tijdens de busreis naar Birkenau, die eindeloos leek, reden we over grote wegen en door kleine dorpen. De enigen aan wie ik toen kon denken waren de mensen die de dodenmarsen hebben gelopen, van Polen naar Duitsland, en die gedachte maakte die lange rit in die comfortabele bus tot een rit die ik gelaten over me heen heb laten komen. Die paar uur vielen in het niet bij hen die diezelfde afstand hadden moeten wandelen. Bovendien, ik zat in de bus met warme kleding, een dikke jas en dikke schoenen en zij hadden hun katoentje met strepen en als ze geluk hadden een paar klompen, zonder eten, terwijl wij uitkeken naar de lunch die wij spoedig zouden krijgen. In Nederland had ik mezelf voorgenomen om alles over me heen te laten komen.

Alles zou ik accepteren: de koude, het eten, de reis, de hotels en daarom kan ik niet anders zeggen dan dat dit alles prima verzorgd was. Eindelijk rechts van mij verscheen de eerste wachtpost van Birkenau en al rijdend verscheen de stationspoort die wij allen zo goed kennen. Het eerste dat bij me opkwam was: het is echt waar. Ik ben uitgestapt en kijkend naar de barakken en de poort loop ik naar de toegang tot het terrein. Mijn hart zit in mijn keel en de wind snijdt door mij heen, ik loop langs de selectieplaats en hoor plotseling het blaffen van een hond in de buurt - vele malen versterkt in mijn gedachten, want ik zie de chaos van het selecteren voor me, hoor de honden van de Duitsers blaffen, het klappen van de zwepen. Lopend naar het monument komen de crematoria dichterbij en gaan mijn gedachten onwillekeurig uit naar hen die bijna nooit genoemd worden: de krankzinnigen die als hompen vlees zijn afgeslacht, hun eigen bestaan niet eens beseffend, laat staan wat er met hen ging gebeuren, mongoloïde mensen, zigeuners, homosexuelen die door hun geaardheid extra werden vernederd, ledereen werd vernederd, maar zij ook nog eens door hun medegevangenen. Joden werden niet beschouwd als mensen, maar zij nog minder, iedereen kon immers zien hoe "vies" zij waren. Bij hen waren mijn gedachten.

Bloemen

Aangekomen bij het monument kon ik mijn emoties niet onder controle krijgen, ik bleef huilen van onmacht, ook tijdens de gebeden. O god, dacht ik, wat zou ik graag de mensen die niet meer zijn in mijn armen willen nemen, proberen te troosten, rust te geven. Onmacht. Ook had ik zeer sterk het gevoel namens mijn generatie een symbool te zijn, omdat ook mijn generatie, hoe moeilijk ook te beseffen, is getekend door de oorlog. Namens hen die willen heb ik bloemen gelegd. Op dat moment kreeg ik de prachtige rode rozen in mijn handen en namens ons allen legde ik, na de verschillende gebeden, samen met Sonja de rozen neer op het monument. Wij namen eikaars hand vast, knepen elkaar hard en zo hielden wij elkaar staande. Samen stonden we te trillen van emoties en tranen rolden uit onze ogen. Het leek heel lang voor mij dat we zo stonden, we moesten elkaar loslaten en dat was verdomd moeilijk. We lieten los en ik stond alleen, ik was kapot, ik draaide me om en keek naar mijn vriend en was gelukkig dat hij bij me was. Hij stond voor de grote gaskamer annex crematorium, we liepen samen naar de ruïnes - wat groot en wat massaal - ik wist de plaats van de gaskamer en liep daar direct naartoe en ben er bovenop gaan staan, hoorde in gedachten het geschreeuw van mensen die stikten, zag de mensen op elkaar klimmen om lucht te krijgen, hoorde het kraken van de botten. Ik zag de kindertjes die weerloos op de grond lagen, de oudere mensen die genebbisj vrijwel meteen dood waren. Ik liep verder naar de crematoria en ook daar ging ik bovenop staan, zag de perfecte vernietiging, hoe de laatste kostbaarheden werden verwijderd uit de

den bij elkaar gekomen, verbonden door een stuk gezamenlijke geschiedenis: 'Wij zijn naar huis terugge­komen, vastbesloten om onze herinneringen levend te houden en zodoende voor de toekomstige gene­raties onze getuigenis over te brengen als een waar­schuwing, zodat in de toe­komst zo'n tragische verne­dering van de mensen nooit meer zou mogen plaats vin­den.'

Door de Belgische en Ame­rikaanse televisie is deze bijzondere reis in een docu­mentaire vastgelegd;

Reis naar Ravens­brück De jaarlijkse herdenking bij het Ravensbrück-monu-ment in Amsterdam zal in 1995 plaatsvinden op vrij­dag 14 april. Voor de grote internationale herdenking in Ravensbrück op zondag 23 april 1995 organiseert het Comité Vrouwen van Ra­vensbrück een 6-daagse busreis naar Berlijn voor on­geveer 40 personen. Voorlopig programma: vr. 21: vertrek naar Berlijn; za 22: Herdenking in con­centratiekamp Sachsenhau­sen; zo 23: Herdenking in Ravensbrück; ma 24: Stads-rondrit Berlijn en bezoek aan het Pergamonmuseum;

;d»'-2|?&ouisie'naai'Pots-• demi wO:'tó; Teirugtocht ;nai*;l|id«lattd.^ •.. De prijs is vorlopig vastge­steld op f698, p.p. op basis van verblijf en half pension. Hierbij komen nog de verze­keringskosten, entreegel­den, consumpties, etc. Na­dere inlichtingen bij Stien Pullen, Weidemolen 46, 1703 TB Heerhugowaard, tel. 02207 - 40728.

Puff in Auschwitz

Vilan van der Loo is onder­zoekster Vrouwenstudies in Leiden. Zij interesseert zich voor de geschiedenis van vrouwen en vindt dat hun aandeel in de geschiedenis keer op keer wordt gemar­ginaliseerd. Zij wil nu sexu-eel misbruik van vrouwen in de Tweede Wereldoorlog onderzoeken en daar een boek van maken, waarbij vooral gedwongen sexuali-teit aan de orde zal komen. Recent is er veel geschre­ven over de 'troostvrouwen' in Japanse Kampbordelen. Naar haar mening waren er ook in kampen als Dachau, Buchenwald en Auschwitz bordelen, die aanzienlijk van de Japanse verschilden, maar veel informatie daar­over bestaat er nog niet. Het onderwerp was tot nu toe min of meer taboe. Vi­lan van der Loo zou met name willen weten hoe vrouwen in de Puff terecht­kwamen, hoe het dagelijks leven daar was, hoe er in het kamp over werd ge­dacht en hoe het in z'n werk ging met pasjes of geld. Zij vraagt vrouwen die hierover meer weten con­tact met haar op te nemen. Anonimiteit kan worden ge­garandeerd. Vilan van de Loo, Cathrijne-straat 6a, 2311 NZ Leiden, 071 -144064.

Oproep

Diegenen die over informa­tie beschikken over Michael Lach, geboren 23 augustus 1918, Poolse nationaliteit in 1942 politiek gevangene in Auschwitz (barak 11, ge­vangene nr. 11291) en te­rechtgesteld op 16 juni 1942, worden gevraagd te­lefonisch contact op te ne­men met Mevrouw Leisen-Lach, tel. 053-761775.

lichamen van mensen en dan de brand erin. Alles weg, geen spoor van al die anonieme mensen. Geen van ons heeft de zekerheid dat hier onze familie is vermoord, en toch hebben wij de zekerheid dat onze familie hier is vermoord. Ik was overmand door emoties en daar stond bij het monument mijn moeder, zij liep op mij af en ik liep haar richting op en mijn moeder stelde voor om voor onze familie kaddisj te zeggen. Ik was te kapot om iets te zeggen, maar zij nam aan dat dit ook mijn wens was en vroeg mijn vader of hij dat wilde regelen. Natuurlijk wilde Sonny, de rabbijn, dit doen en daar stonden we -mijn moeder, mijn vader, mijn vriend en ikzelf - om voor onze familie, in Birkenau, op de plaats van de moord, kaddisj te zeggen. O, wat miste ik op dat moment mijn opa en oma, om hun beiden te bewijzen dat na hun generatie, na de verschrikkingen, nog twee generaties zijn gekomen, dat hun familie in ons door leeft en wij hen voor altijd in onze harten hebben gesloten. Ons leven is op hun vernietiging gebaseerd. Ik ben me ervan bewust dat zij dit niet willen begrijpen en dit in alle toonaarden ontkennen. Immers, niemand kan zo lijden als zij geleden hebben. Helaas vinden zij dit zo en laten ze dit ook duidelijk voelen. Zij hoeven geen moeite te doen, alle begrip moet van mij komen en ik krijg niets terug. Teruglopend langs het spoor naar de bus was ik mentaal leeg, ik nam de barakken en de grootheid van het terrein in me op. In de bus reed ik, kijkend naar Birkenau, weg, wetend dat ik morgen naar Auschwitz zou gaan.

Voelen en aanraken

Door die poort te lopen met die zo treffende tekst "Arbeit macht frei", was enorm. Ik ben er bewust een paar keer onderdoor gelopen, een bewijs aan mezelf dat ik vrij ben en dat ik van hieruit mijn toekomst moet maken en deze plaats achter me moet laten liggen. Door die poort lopend heb ik afgerekend met mijn verleden, voor zover dat mogelijk is, in ieder geval kan ik nu proberen te leven met mijn verleden en met het feit dat men mij Auschwitz heeft opgedrongen. Auschwitz was erg indrukwekkend. Zo veel indrukken en weer het enorme verdriet. Het fijne vond ik dat in de groep waarbij ik ook was een oudgevangene, de heer Kalkoene, was die ook in Auschwitz had gezeten. Hoewel de heer Kalkoene last had van zijn benen, heeft hij moedig de afstanden gelopen. Hij gaf mij veel steun, simpel door er te zijn, zonder dat hij zich daarvan bewust was. We besloten het crematorium als laatste te bezichtigen, wel zag ik vlak voor het crematorium de stenen op de grond uit de synagoges en weer sprongen de tranen me in de ogen. Een andere meneer vertelde over het opjagen van gevangenen tussen het prikkeldraad. Ik kende dat verhaal, maar hier werd ook dit verhaal bevestigd. Ik pakte bewust het prikkeldraad vast dat eens onder hoogspanning stond en waarin velen zijn omgekomen. Alles wilde ik voelen en aanraken en als het ging deed ik dat ook. Achter glas lag het vele haar, de koffers, brillen, borstels, schoenen, enz. Uiteraard kon ik dat niet beetpakken, maar ik ben overal met mijn handen over het glas gegaan, als eerbewijs. Het crematorium is een bewijs dat nog geheel in tact is. Daar rook ik een sigaret en sta een beetje te treuzelen bij de ingang. Men gaat naar binnen, ik moet al m'n krachten bundelen om naar binnen te gaan, ik kan niet beschrijven hoe dat aanvoelt, en weer met mijn handen over de muren voelend, de vernietiging ervarend, loop ik naar de ovens. Na alles aangeraakt en in mij opgenomen te hebben loop ik god zij dank het crematorium uit en ga zitten op een muurtje. Ik kijk naar mijn handen, zwart zijn ze en weer ben ik kapot, weer die onmacht , maar ook een soort gevoel van schuld. Ik kan er vrijwillig in en uit lopen, ik ben me er van bewust dat ik die keuze kan maken en dat mij niets kan gebeuren. Maar velen moesten en stierven, zonder dat zij wisten wat er ging gebeuren, en ik weet dat. Verslagen loop ik terug, de poort uit. Sommigen van ons wilden terug naar Birkenau, en die gelegenheid kregen ze, anderen wilden blijven en dat kon ook, maar ik wilde naar Monowitz, omdat daar de I.G.Farben-fabriek was en daar heeft mijn opa met zijn jongste broertje gevangen gezeten. Op mijn voorstel zijn mijn ouders, mijn vriend en ik met de bus naar Monowitz gegaan. De gids meldde dat daar niets te zien was dan alleen een monument en dat je het fabrieksterrein niet op mocht: de fabriek werkt na vijftig jaar nog steeds. Daar aangekomen zag ik een groot monument: een enorme driehoek ligt op de grond met twee staanders in het midden van die driehoek, prikkeldraad tussen de staanders en voor dat prikkeldraad een aantal plaquettes in verschil­lende talen, waaronder een in memoriam in het Nederlands.

Toch wilde ik het fabrieksterrein op en ben ik zo ver als ik kon doorgelopen en heb er snel wat foto's gemaakt, hoewel er bewakers op ons afkwamen toen ze dat zagen, want een groot bord geeft aan dat je er niet mag fotograferen. De fabriek is nog steeds een chemie-fabriek en naar alle waarschijnlijkheid is dit staatsgeheim. De gids vroeg of wij het terrein op mochten, maar dit werd ons helaas met een hoofdbeweging ontzegd. (Wel meldden de bewakers dat je ruim van tevoren een verzoek kon schrijven aan de directeur, die dit verzoek dan waarschijnlijk wel zou honoreren). Teleurgesteld en toch opgelucht dat we deze plaats bezocht hadden, gingen we terug naar Auschwitz. Na een zeer emotionele herdenkingssamenkomst in het Israëlische paviljoen en nadat iedereen elkaar een lang leven had toegewenst, was het tijd om te gaan en toen kreeg ik het weer moeilijk. Ik besefte dat ik mijn familie achter moest laten en deze gedachte verlamde me zo dat mijn vriend mij naar de bus moest ondersteunen. Ik wilde niet en ik kon niet meer, ik stapte in en de bus reed langzaam weg.

Enkele reis weg

De volgende dag reden we naar Sobibor. Daar aangekomen liepen we met z'n allen naar het perron waar men toen aankwam. Ik zag van ver dat er een stationsgebouw was dat nog gebruikt werd en zonder na te denken loop ik naar het gebouwtje met groot, in zwarte letters, op het dak de naam Sobibor, ik loop naar binnen, klop op het raampje en vraag om een enkeltje weg uit Sobibor. Ik laat de onvriendelijke vrouw geld zien, zij vraagt "billet?", ik knik bevestigend en zo krijg ik een enkeltje met een mij onbekende bestemming, ver weg van Sobibor. Ik denk bij mezelf, als ik hier ooit naartoe wordt gebracht, dan kan ik tenminste weer weg en ik berg het kaartje angstvallig op en loop het stationnetje uit. Lopend over de laan met bomen op het kampterrein zie ik die enorme asheuvel dichterbij komen en weer komt dat verlammende gevoel. Ik zeg tegen iemand uit de groep, ik moet op die asheuvel zitten, anders kan ik hier niet met mijn emoties omgaan. De man en vrouw keken me aan en verklaarden me min of meer voor gek en zeiden: je trapt toch niet op deze mensen? Ik antwoordde dat ik dit niet deed om op mensen te trappen, maar om dicht bij ze te zijn en toen het wat rustiger werd ben ik alleen die heuvel opgeklommen en heb voor mijn familie, zittend met mijn handen op de as, bij hen kaddisj gezegd. Het gevoel was enorm, ik was echt bij hen en plots kwam er een soort vrede. Ik had mij, voor zover dat kan, verzoend en het verlies min of meer geaccepteerd en vertelde dit aan Rose. Zij wilde dat ook, maar durfde niet. Ik stelde voor om samen te gaan en na enige vertwijfeling zijn we samen de asheuvel opgeklommen. Rose vroeg of ik kaddisj wilde zeggen en daarna zij we samen nog even blijven zitten. Toen we terug waren gelopen, vertelde ze haar ervaring aan Ronald en toen zijn zij samen nog een keer op die asheuvel geklommen.

Na-oorlogse gene­ratie Minister Borst-Eilers van VWS heeft in het kader van de immateriële hulpverle­ning aan de na-oorlogse ge­neratie een regeling getrof­fen voor de vergoeding van de kosten van psychothera­pie. Deze Tijdelijke Vergoe­dingsregeling Psychothera­pie Na-oorlogse Generatie is op 17 oktober jl. in wer­king getreden.

Na de Tweede Wereldoor­log in Nederland geboren kinderen van verzetsdeelne­mers, vèrvolgden''Ojf-tiurjer-oorlogsgetroffenen kunnen een vergoeding krijgen voor psychotherapie voor zover de ziektekostenverzekering of AWBZ die niet betaalt. Het moet dan gaan om psy­chische klachten dje zeer waarschijnlijk in verband staan met de Tweede We­reldoorlog-ervaringen van één van de ouders of an­dere opvoeders. De regeling bestond al voor kinderen wier ouders officieel erkend waren als verzetsdeelne-mer, vervolgde of burger-oorlogsslachtoffer. Die er­kenning volgens wettelijke regelingen is vanaf 17 okto­ber niet meer noodzakelijk. Aanvragen voor een ver­goeding moeten 8 weken voor de aanvang of voort­zetting van een psycho­therapeutische behandeling bij de Pensioen- en Uitke­ringsraad worden inge­diend. Beoordeeld wordt dan of een aanvrager voor een vergoeding in aanmer­king komt. Pensioen- en Uitkerings­raad Postbus 16136 2300 RB Leiden tel. 071 - 356500

Herdenking in Israei Ook in Israei wordt in mei 1995 de bevrijding van de Nazi's uitgebreid herdacht. Deze plechtigheden omvat­ten onder meer een herden­kingsdag voor de gevallen soldaten op 3 mei 1995, On-afhankelijksheidsdag met vrijheidsstrijders en voor­malige kampgevangenen als speciale gasten op 4 mei, het congres van de Wereld Federatie van Poolse joden op 7 mei in Tel Aviv, een grote herden­kingsbijeenkomst op 8 mei in Jeruzalem, en verschil­lende andere speciale bij­eenkomsten. Informatie over deelname aan een spe­ciale reis vanuit Nederland: Israclub, Keizersgracht 170, Amsterdam, 020 - 6226623 of 6253111.

Dachau monument Er wordt momenteel hard gewerkt aan de totstandko­ming van het Nationale Da­chau Monument, naar men hoopt in het Vondelpark in Amsterdam. Daarvoor is in­middels een studieopdracht verleend aan de beeldend kunstenaar Niek Kemps. De kosten van het project worden geraamd op 150.000 gulden. De financie­ring is nog niet rond, er wordt hard gewerkt om dit bedrag bijeen te brengen. U kunt daaraan bijdragen door geld te storten op bankrekeningnummer 46.43.92.780 (ABN-AMRO Wassenaar).

Ik stond er bij en was ontroerd. Op dat moment kwam Sonny, de rabbijn voorbij. Hij keek, en hij citeerde zingend Theodorakis: en we dansen op de graven en we dansen op het slagveld, en we dansen in de straten, enz. Sonny bevestigde het gevoel dat ik had, dat deze asheuvel mijn heuvel is met mijn familie, zoals ik mijn oma bezoek en haar graf aanraak en soms wel eens op het graf moet staan om iets weg te halen dat het graf ontsiert. Zo ook deze asheuvel. Het was een goed gevoel. Later bedankten Rose en Ronald mij, ook zij waren blij dat zij dit hadden gedaan en ik ben blij dat die ervaring van mij voor hen ook gold. De moeilijkheid van de plaats Sobibor is de stilte en de prachtige omgeving. Dat maakt het afscheid nemen van de asheuvel erg zwaar, je weet dat deze plaats niet vaak bezocht wordt. Sobibor ligt namelijk ver weg van de bewoonde wereld. Wanneer je Sobibor wilt bezoeken moet je een enorme afstand reizen, waardoor de plaats helaas weinig bezocht wordt, behalve door hen die naar deze plaats moeten om te herdenken.

Niet alleen

Deze reis is voor mij een enorme ervaring geweest nu ik thuis zit en probeer over deze ervaring te schrijven en er achter kom dat ik niet alles kan beschrijven wegens plaatsgebrek. Veel meer kan ik vertellen, maar de ervaringen die hier in het kort zijn beschreven, hebben bij mij een grote indruk achtergelaten. En uiteraard de gesprekken achteraf, persoonlijke gesprekken die ik altijd zal koesteren. Ik heb altijd het gevoel gehad dat ik alleen met mijn oorlogsverleden stond. Ronald, Rose, Marcel, Dick en al die anderen van onze groep hebben mij laten inzien dat ik niet alleen sta en dat we, ondanks onze verschillen, een min of meer gemeenschappelijk verleden hebben.

Dennis Waterman

B O N Wilt u zich (gratis) abonneren op dit blad of heeft u familie, vrienden of kennissen die op de hoogte willen blijven van de activiteiten van het Nederlands Auschwitz Comité? Indien u onderstaande bon invult en opstuurt naar dhr. Jacques Grishaver, Knoopkruid 54, 1112 PV Diemen, ontvangen zij vijf maal per jaar het blad van het Nederlands Auschwitz Comité. Aan het abonnement zijn geen kosten verbonden. Wel ontvangen alle abonnees één maal per jaar een acceptgirokaart voor een vrijwillige donatie ten behoeve van de voortgang van het werk van het Nederlands Auschwitz Comité.

naam:

adres:

postcode en woonplaats:

land: Opsturen naar dhr. Jacques Grishaver, Knoopkruid 54, 1112 PV Diemen (Als u het blad niet wilt beschadigen kunt u de bon ook fotocopièren of overschrijven)

Het Verzetsmuseum zoekt vrienden

Het Verzetsmuseum is sinds 1985 gevestigd in de voormalige synagoge in de Lekstraat in Amsterdam. De permanente tentoonstelling laat zien dat het verzet in Nederland tijdens de Duitse bezetting vele vormen aannam. Drie thema's krijgen extra aandacht: de hulp aan onderduikers; de illegale pers; en de Februaristaking van 1941.

De tentoonstelling is samengesteld uit een combinatie van foto's, diaprogram­ma's, video- en geluidsmateriaal en authentieke voorwerpen, zoals een zwan­gerschapskorset waarmee distributiebonnen werden gesmokkeld, of de kinder­wagen met dubbele bodem voor vervoer van wapens. Mensen uit het voormalig verzet vertellen zelf hun verhalen op video of geluidsband. Ook zijn er originele opnames te zien, zoals die van de marconist die zijn boodschap naar Engeland zendt. En verder vervalste persoonsbewijzen, affiches, zendapparatuur, illegale kranten; vindingrijke manieren van verzet, waarmee burgers soms hun leven op het spel zetten. In wisseltentoonstellingen worden specifieke onderwerpen over het verzet uitgediept. Soms wordt de lijn doorgetrokken naar situaties van dit moment in de wereld waarbij verzet en solidariteit een belangrijke rol spelen, rol spelen.

Educatief werk

Het Verzetsmuseum organiseert speciale rondleidingen voor scholieren. Voor de verschillende leeftijden en groepen zijn er bijzondere projecten die laten zien dat tijdens de Duitse bezetting mensen een keuze konden maken; wel of geen verzet tegen het onrecht. Extra informatie over het verzet is voorhanden via speciale computerprogramma's voor jongeren.

Het museum werkt aan een nieuwe, brede opzet, waarin de achtergronden van de Tweede Wereldoorlog en het verzet voor nieuwe generaties inzichtelijk worden gemaakt in het licht van internationale veranderingen en ontwikkelingen in onze eeuw.

Voor de uitbreiding van ons werk en de ontwikkeling in de toekomst heeft het Verzetsmuseum ook u als vriend of vriendin hard nodig! Vrienden krijgen: het hele jaar gratis toegang tot het museum; elk half jaar een museumbulletin; korting op de aanschaf van de Nationale Museumjaarkaart; eens per jaar een speciale vriendenontvangst in het museum; 10% korting op de aankoop van catalogi of andere publicaties van het Verzetsmuseum. U kunt zich opgeven door onderstaande bon in te vullen en in een open envelop (postzegel niet nodig) te sturen naar:

Stichting Vrienden Verzetsmuseum Antwoordnummer 10826 1000 RA Amsterdam

J Ja, ik word vriend(in) van het Verzetsmuseum

O Ik steun u met een jaarlijks bedrag van f

Naam

Adres

(minimaal f25,-)

(M/V)

Postcode en woonplaats

Geboortejaar

Handtekening

Agenda - 8 december: Herdenking gevallenen Pearl Harbor in Den Haag, bij het Indisch Monument aan de Prof.Teldersweg, vanaf 12.00 uur (inl.070-3506665).

- 29 januari; Auschwitz-her­denking in het Wertheim­park, Amsterdam. Zie elders in deze krant.

21 t/m 26 april: Herden-kingsreis naar voormalig concentratiekamp Ravens­brück. Inlichtingen: 02207-40728.

50 jaar heidJenkinjiï.bevrij-ding: de-Acliv.ttir^iJpra.iit van het Ns^m^J^S^k^ en 5 mei kafrwördêrïbe-steld: 020 - 62èi8l?:

Tentoonstellingen!

- tot 9 januari: Van Nazi­kwartet tor HitkNJoker, spellen en legpuzzels 1925-1945, in Zuidhollands Ver­zetsmuseum, Turfmarkt 30, Gouda (01820-83825).

- tm 28 januari: Tekeningen van Jan Wolkers gemaakt in de hongerwinter. In Ge­meentemuseum Het Ron­deel, Kerkstraat 1, Rhenen (08376-12077).

* lot augustus 1995; Gelijk :; in;èf||%ereld van verschil, ^«%|ïraetieve tentoon­stelling waarin jongeren

:;^naM4 j^ar voor. keuzes worden gesteld in een dis­criminerende wereld. Anne Frankhuis, Prinsengracht

^ Z ^ i y ^ i ^ i m ' l i M - ^ t ' ."•. • ;;S^?|itf; He5 tentoonstel­ling zal ook te zien zijn iit di-

. vfrsêiiTOseMeh^en:Tn- -Jïehteir 'daarover: 02©"-;§567l65t;;*".ï: •

Reis naar Mauthausen De Stichting Vriendenkring "Mauthausen" organiseert ook in 1995 een herden-kingsreis; deze vindt plaats van woensdag 3 t/m maan­dag 8 mei. Het precieze pro­gramma is nog niet bekend, maar in ieder geval wordt op zondag 7 mei deelgeno­men aan de internationale herdenking en wordt op de avond van de 4de mei een eigen herdenking gehouden bij het Nederlands Monu­ment in het kamp. Aan de reis kunnen maxi­maal 30 personen deelne­men. De reiskosten bedragen voor een tweepersoons ka­mer met half pension f550,-p.p.; voor een eenpersoons kamer moet een toeslag van f100,- worden betaald. In deze bedragen zijn de ko­sten voor een reis- en/of annuleringsverzekering niet inbegrepen. Deelnemers aan de reis dienen zelf voor deze verzekeringen te zor­gen. Geïnteresseerden kunnen zich telefonisch aanmelden bij mevrouw H.E.Dominicus, tel. 020 - 63 60 577, waarna hun een inschrijvingsformu­lier wordt toegezonden. In verband met de hotelreser­vering sluit de inschrijving op 20 januari.

Helen Ernst in het Amsterdams Verzetsmuseum Een bijzonder mooie tentoonstelling is tot 27 november te zien in het Verzets­museum Amsterdam. Het gaat om een grote collectie tekeningen van de Duitse kunstenares Helen Ernst, die van 1934 tot 1940 in Amsterdam heeft gewoond en gewerkt. Helen Ernst werd in 1904 geboren in Athene als dochter van een Duitse diplomaat. Later kwam zij naar het bruisende Berlijn van de jaren twintig, waar zij studeerde, les gaf en vooral veel tekende voor de krant als ontwerpster van mode en theatercostuums. In 1931 nam zij ontslag als lerares, zij wilde niet meer de elite dienen, maar zich inzetten voor de arbeidersbeweging. Nieuwe inspiratie put zij uit het werk van Kathe Kollwitz. Zij wordt actief in de KPD, de Duitse Communistische Partij. Evenals veel andere communisten werd ook zij, toen Hitler in 1933 aan de macht was gekomen zonder aanklacht of vonnis gevangen gezet. In 1934 wijkt zij uit naar Nederland. In de herfst van dat jaar publiceert zij onder de schuilnaam Skorpio een serie tekeningen over de concentratiekampen in Duitsland, waarin haar diepe afkeer van het Hitlerbewind tot uiting komt. De schrijfster Eva Raedt de Canter bewerkt de ervaringen van Helen Ernst in de gevangenissen van Hitler tot de roman Vrouwengevangenis, waar Helen Ernst zelf de illustraties bij maakt.

In Nederland was Helen Ernst als docente modetekenen verbonden aan de Nieuwe Kunstschool in Amsterdam, die in zekere zin als kleine voortzetting van het Bauhaus kan worden beschouwd. Haar politieke tekeningen verschijnen in linkse bladen, in 1936 werkt zij mee aan de anti-fascistische tentoonstelling De Olympiade Onder Dictatuur. Zij maakt in die tijd ook fraaie illustraties voor romans die verschijnen bij de Wereldbibliotheek.

De Duitse Nazi's bleken haar echter niet vergeten en een half jaar na het begin van de Duitse bezetting werd zij op 6 december 1940 gearresteerd en naar Ravensbrück getransporteerd. Vier jaar is zij daar gevangen, op 1 mei 1945 wordt zij bevrijd in het Nebenlager Barth aan de Oostzee. Nog is echter haar ellende niet ten einde. In 1947 wordt zij in Schwerin, in het oostelijke deel van Duitsland waar zij is gaan wonen, er van beschuldigd dat zij in Ravensbrück als verlinker zou zijn opgetreden. Hoewel deze beschul­digingen in 1948 volkomen ongegrond werden verklaard, stierf zij, geestelijk gebroken, op 26 maart 1948 aan TBC.

De tentoonstelling in het Verzetsmuseum geeft een veelzijdig beeld van deze bijzondere, strijdbare vrouw. Sprankelende modetekeningen, kostelijke costuum-ontwerpen, expressionistische linoleumsneden, realistische tekeningen en vooral schokkende beelden uit de Duitse Nazi-kampen.

Pseudoniem: Skorpio. Het werk van Helen Ernst (1904-1948). Tot en met 27 november in het Verzetsmuseum Amsterdam, Lekstraat 63, 020-6449797. Geopend: Dinsdag tm vrijdag 10-17 uur, zaterdag en zondag 13-17 uur.