nederlands auschwitz c o m i t é

25e jaargang nr. 2, februari 198((5

Secr.: E. Furth, Diemerkader 43, 1111 AC Diemen, tel.: 020-905310 bankrek.. AMRO BANK, bijk van Baerlestr. 58, 1071 BA Amsterdam, spaarrek. 40.01.75 088 Gem. giro: 4875500, postgiro: 293087 t.n.v. NAC Redaktie-E.Tas,Amsteldijk23,tel.020-795716,1074 HS Amsterdam Administratie krant. D. van Geens, Renkumhof 50, 1106 JB Amster­dam, tel 020-972869.

EEN DRUK JAAR Een druk jaar is begonnen. Niet omdat de bevrijding een lustrum viert. Wel is de 5de mei zojuist tot nationale feest­dag uitgeroepen, een heugelijk feit, al lijkt de afwerking vooralsnog wat krenterig. Overigens is het juist veertig jaar gele­den dat de Februaristaking een licht ontstak in de duistere bezettingstijd. Het Amsterdams Historisch Museum, gevestigd in het Burgerweeshuis, wijdt er vanaf 26 februari een tentoonstelling aan. Daar zal ook een door de VARA gemaakte film over de staking worden vertoond. Toch zal 1981 minder een jaar van her­denken dan van opwekken zijn, aange­zien oud kwaad nieuwe koppen op­steekt. Op 14 december heeft Amster­dam, opgeroepen door tientallen orga­nisaties, zo bezielend gecoördineerd door mr. Frans Vries, overduidelijk neen gezegd tegen fascisme, racisme en anti-semitisme. Want die zijn, de een meer, de ander minder, allang weer op­gedoemd. Er hebben zich ongure symptomen voorgedaan: provocaties, bedreigingen, schotschriften. Het blijft dringend nodig zich in eigen kring, woonplaats en land teweer te stellen. Men houdt ook internationaal al geruime tijd contact inzake fascisti­sche en/of neo-nazi-uitingen. Er mo­gen dan al wat verdoolde jongelui hier en daar tussendoor lopen, de jeugd rea­geert fel op discriminatie van welke soort ook, zoals in de manifestaties ter­zake van de de zigeuners. De jeugd in het buitenland? Wij vol­staan met te wijzen op onze Duitse gas­ten, de Zupfgeigenhansel, die welbe­wust voor ons wilden zingen en spelen en aan de vooravond van onze herden­king nog in Darmstadt voor een jong en actief publiek zijn opgetreden. Wij mogen ook wel vermelden dat het

affiche voor de Zupfgeigenhansel op de omslag van ons herdenkingsblad ontworpen is door de veelzijdige Duit­se cabaretier Dieter Süverkrüpp. Net als met ons uitvoerige januari­nummer richten wij ons in dit drukke en al drukkende jaar grotendeels tot de jongere generaties. Drukkend door een snelgroeiende werkloosheid en ook door de dreiging van supergeweld. De nieuwe Amerikaanse regering liet aan dit laatste geen twijfel bestaan. Me­nigeen van ons zal herinneringen aan zijn jonge jaren moeilijk opzij zetten. Hoe dan ook: de tijd om op onze lau­weren te gaan rusten zal wel nooit ko­men. Nu kan er minder dan ooit sprake van zijn.

Naar de Dokwerker Op woensdag 25 februari trekken wij, als ieder jaar, weer langs de Dokwerker op het Jonas Daniël Meyerplein. Ook wij zullen bloemen leggen aan de voet van het vermaarde momument van Mari Andriessen. Juist nu, veertig jaar later, is de Februaristaking ieder tot voorbeeld. Komt allen met uw kinderen en klein­kinderen, uw buren en wie u maar om u heen hebt. Tot ziens op het plein!

N A C

De Auschwitz-herdenking 1981

Bi] bet spiegel-monumentvan Jan Wolkers op de Nieuwe Oosterbegraafplaats.

HOE WIJ HERDACHTEN Een heel goed bezochte en geslaagde herdenking hebben wij achter de rug. Daarvan getuigen de stemming in de RAI en ook een reeks brieven en tele­foontjes van bezoekers. Grote indruk maakten de Zupfgeigenhansel, die, an­ders dan wij eerst meldden, al eens in ons land en wel tijdens het laatste Hol­land-Festival in de Rotterdamse Doe­len waren opgetreden, maar die nu in een grotere kringe bewondering heb­ben geoogst. De groep was ook aanwe­zig op de begraafplaats, tussen de uit­zonderlijk grote schare bezoekers. Mi­nister Gardeniers en een lange reeks vertegenwoordigers van stad en land luisterden er naar de toespraak van burgemeester Polak, die u in dit blad kunt lezen.

Na de uitstekende lunch, ons door het Amsterdamse gemeentebestuur aan­geboden, liet de voorzitster van het Nederlands Auschwitz Comité, An­nie Fels-Kupferschmidt, enkele hoog­tepunten in de activiteiten van ons co­mité in 1980 de revue passeren. Daar was de tentoonstelling van het Neder­landse paviljoen voor Auschwitz in de Zuiderkerk te Amsterdam en de ope­ning van deze door Dick Elffers ont­worpen permanente tentoonstelling in blok 21 op het kampterrein zelf. (In­tussen is het voorstel van het Tweede Kamerlid Joop Wolff aanvaard om een

copie van deze expositie op het terrein van het voormalige kamp Westerbork op te stellen.) De voorzitster memoreerde dat zij als lid van de officiële delegatie naast mi­nister Gardeniers het woord had ge­voerd en dat alleen het NAC een bij­drage voor het Nederlandse blok heeft mogen leveren in de vorm van een beel­dengroep door Nina Baanders. Daarenboven hebben door bemidde­ling van het N A C ruim 70 landgenoten de plechtigheid in het kamp kunnen bijwonen. Ook aan de tentoonstelling 1933-19nu deed ons comité mee. Wij riepen mede op voor de demonstratie van 14 de­cember jl. tegen fascisme, racisme en anti-semitisme. Helaas blijken zulke acties weer nodig. Tegelijk met onze herdenking had een demonstratie plaats ten behoeve van een groep zigeuners met wie op stui­tende wijze werd omgesprongen. Me­vrouw Fels herinnerde aan de maatre­gelen voor opvang en begeleiding van de juist vrijgekomen Amerikaanse gij­zelaars 'Wij waren het voorbeeld', zei zij, maar ook nu ontkennen sommige artsen het verband tussen ons lijden en de vervolging.' Haar opmerking: 'Verzet en vervol­ging horen bij elkaar' werd beaamd door haar gehoor, waar vele, vele ver-zetsvrienden uit een bonte rij van groe­

peringen, oud-kampgenoten, oude en nieuwe bekenden, zowel van officiële als van informele zijde elkaar troffen, opzochten en (vaak) vonden. Ook uit België, Engeland, tot Californië toe. 'Een plechtige, hartverwarmende en onvergetelijke herdenking', aldus Herman Natkiel van de Expogé. Men kan het hem alleen maar nazeggen.

Tolerantie voor zigeuners De Auschwitz-herdenking viel samen met een protest in ruime kring tegen de wijze waarop in januari gesold werd met een groep zigeuners. In de RAI vroeg mevrouw Fels om humanitair optreden van overheidswege. In de Mozes en Aaronkerk werd de volgende verklaring voorgelezen: Het Nederlands Auschwitz Comité kan hier niet zijn, omdat op dit mo­ment de Auschwitz-herdenking plaats vindt, waar wij ook over de zaak van de zigeuners spreken. Wij, als Nederlands Auschwitz Comi­té, zijn diep begaan met hun lot en vra­gen de regering om tolerantie en een menswaardige behandeling van zigeu­ners, met wie wij ons door een geza­menlijk lot in het verleden verbonden voelen. Evenals de Joden hebben im­mers de zigeuners in de jaren 40-45 aan vervolging blootgestaan. In het heden verwachten wij een humanitair beleid.

Psychotherapie voor oorlogsgetroffenen Dezer dagen verscheen het rapport in opdracht van CRM gemaakt door een werkgroep van het Psychoanalytisch Instituut te Amsterdam over psycho­therapie voor oorlogsgetroffenen. Door toedoen van dr. E. de Wind, psychiater en oud-Auschwitzer kon­den wij het rapport op de hierover ge­houden persconferentie in ons bezit krijgen. Wij zullen nog uitvoeriger op een en ander terugkomen, want het betreft o.m. broodnodige hulp aan onze lot­genoten, die destijds soms nog kinde­ren waren en hun en onze kinderen. De moeilijkheden en problemen waar wij en sommigen van ons heel sterk mee te kampen hebben zijn al heel wat van ons teveel geworden. Hulp is eer­der meer dan minder nodig. Alle goe­de, d.i. deskundige hulp kost geld, zo­

als ieder weet. Aan de therapie die het Psychoanalytisch Instituut kan ver­strekken blijkt grote behoefte te be­staan. Men wilde daar dan ook een aparte afdeling inrichten voor de be­handeling van oorlogsgetroffenen. Blijkbaar wordt die behandeling nu bekostigd door de ziekenfondsraad en dat is weer geregeld bij de Algemene Wet op de bijzondere ziektekosten. Het resultaat was dat het Psychoanaly­tisch Instituut (PAI) moest aanzien hoe op zijn begroting van elf miljoen in 1980 voor dit jaar op eens twee miljoen werd gekort. U mag raden wie van de­ze bezuiniging, lees inkrimping van hulp, het slachtoffer worden. Om met dr. de Wind te spreken: de zwaksten. Juist diegenen onder ons die eindelijk een uitweg zien uit hun nood door een weinig spectaculaire, maar vaak doel­

treffende behandeling. Door het dichtdraaien van de therapie­kraan dreigen de waardevolle bevin­dingen en adviezen van de werkgroep een slag in de lucht te worden. En dat is heel treurig, om het vele werk en voor­al om de getroffenen, die weer langer slachtoffer kunnen blijven. „

' E.T.

Plaat Zupfgeigenhansel Zowel zij die op of na de herdenking bij ons een plaat van de Zupfgeigenhansel aanvroegen als andere geïnteresseer­den kunnen de plaat 'Ch hob gehert sogn' binnenkort verkrijgen bij Gre-gory BV, Zeilstraat 60 te Amsterdam a ƒ 25,95. Ongetwijfeld zullen ook andere fir­ma's deze Jiddisje liederen leveren. U zult begrijpen dat ons comité zich daarmee niet zelf kan belasten: het zou u ook meer kosten. X T . ^

Als de dag van gisteren

Toespraak van burgemeester Polak

Waarom zijn wij hier? Vandaag, op de­ze plaats? Mijn grootmoeder die in Auschwitz of in een van de andere tien­tallen nazi-kampen is vermoord — mijn grootmoeder placht, toen ze nog gewoon in Amsterdam woonde, op gezette tijden de graven van haar over­leden familieleden te bezoeken. Waar­om? Dan heb ik weer even met ze gespro­ken, zei ze. — Zesendertig jaar geleden is het alweer, dat het vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau werd bevrijd. Een hele tijd. Een half mensenleven. Hoevelen heb­ben daar de dood gevonden wier leven, naar menselijke maatstaf gemeten, nog niet halverwege was? Maar menselijke maatstaven schieten tekort als dit onmenselijke regime ter sprake komt. De verbeelding schiet tekort. De tijd schiet tekort. Het zijn geen zesendertig jaar die ons van die tijd scheiden. Het is als de dag van gisteren, op een dag als vandaag. In het leven van alledag moeten er mo­

numenten zijn en momenten om te gedenken. Dan hebben we weer even met ze gesproken. Met hen, die we nog missen, elke dag. In het afgelopen jaar heb ik tijdens een bezoek aan Warschau als vertegen­woordiger van de stad Amsterdam bloemen gelegd bij het monument dat daar ter herinnering aan de strijd, de hopeloze strijd, in het ghetto is opge­richt. Ik heb gezien waar het ghetto heeft gestaan. In het afgelopen jaar hebben velen van ons de tentoonstelling gezien in de Zuiderkerk, en hebben enkelen die tentoonstelling, die de Nederlandse inzending voor Auschwitz was, ook daar gezien. Later in het jaar was ik in Manchester bij de tentoonstelling Joodse kunst­schatten uit Praag. Het indrukwek­kendst waren voor mij n i e t de echte kunstschatten, maar de verzameling kindertekeningen uit concentratie­kampen, voornamelijk Theresienstad. — uitingen van argeloosheid en levens­moed van kinderen — onder de zwarte

koepel van dood en vernietiging. En steeds weer voel je de machteloze woede en opstandigheid en het diepe verdriet dat maar niet over gaat, over wat is gebeurd. N i e t door een na­tuurramp, maar door mensen bedacht en door mensen tot uitvoering ge­bracht. Wij herdenken. Maar dat heeft alleen zin, als wij die die tijd hebben meegemaakt — en als zij die goddank te jong zijn om dit te hebben kunnen meemaken, gezamenlijk alert zijn. Alert om te strijden vandaag tegen alle uitingen van weer opkomend fascisme en racisme — tegen alle discriminatie van mensen, of dat nu Joden, christe­nen, zwarten, zigeuners, Surinamers, homofielen of wat ook zijn. Laten wij alert zijn en blijven. Maar daarbovenuit gaat nog iets an­ders. Wij kunnen alleen zinvol herden­ken, wij kunnen alleen waakzaam zijn, als wij daarboven uit een vast geloof hebben in het ideaal van een betere we­reld, waarin de vrede is verzekerd en waarin niemand wordt achtergesteld om reden van ras, geloof of aanleg, een wereld waarin de mensen en de ge­dachten vrij zijn. Vanuit diepten van verdriet zullen wij het lichtpuntje van dat ideaal in het oog moeten houden. Terwille van hen, die wij vandaag ge­denken, zullen wij, onvermoeibaar, samen moeten strijden voor het nabij brengen van d a t ideaal.

Greet van Amstel gestorven Greet van Amstel is gestorven, on­danks haar zwaargeschonden gezond­heid toch nog plotseling. Een slag voor haar kinderen, haar vrienden, van ons allemaal. Onze lezers kennen haar door de ver­zen in dit blad. Een aantal van ons is in het gelukkige bezit van haar schilder­werk. Greet Cardozo, gearresteerd als ver­zetsstrijdster, heeft zelfs zelf voor een gevangene van Auschwitz een bijzon­der tragisch lot gekend. Maar zij was ontembaar. Beeldhouwster voor haar arrestatie (zij exposeerde voor het eerst in 1931) kon zij na haar terugkeer dat zware ambacht niet meer aan. Zij ging dichten en later schilderen. Zij was her­trouwd met de schilder Willy Boers, die onlangs overleed. Het ordenen van zijn werk, een zelfopgelegde taak,

heeft zij niet kunnen voltooien. Tot het laast toe bleef zij haar abstracte 'kleur­rijke verbeeldingen' maken, kleurrijk, maar ingetogen en intens. 'Verboden te leven' noemde zij haar in 1965 gebundelde verzen. Een gedicht dat verscheen in ons herdenkingsnum­mer 1980 drukken wij hier nog eens af, te harer nagedachtenis.

E. T.

over diepe ravijnen van onbegrip door lianen overwoekerd, oerwoud van haat

zoeken wij, afgemat door het eeuwig verzet tegen dreigende koorts.

een nieuw continent.

Oproep Februari-comité 40 jaar geleden, op 25 en 26 februari 1941 gingen meer dan 300.000 vrou­wen en mannen, arbeiders en ambtena­ren, winkeliers, scholieren en studen­ten in Amsterdam in staking tegen het wegvoeren van joodse medeburgers door de nazi's. De staking was een machtige daad van solidariteit en verzet tegen de fascisti­sche terreur; zij gaf de stoot tot massaal verzet en droeg bij tot het verhinderen van een Mussert-regering. Het initiatief tot de staking werd geno­men door de illegale communistische partij; oproep en organisatorische voorbereiding werden beantwoord met een eensgezinde en massale actie, door vrijwel de gehele bevolking van Amsterdam ondersteund. Deze sta­king maakte in één slag duidelijk, dat ook in zulke moeilijke omstandighe­den als tijdens de onderdrukking door een fascistisch terreurregime, strijd en verzet mogelijk waren. In 1946 vond de herdenking voor het eerst in alle vrijheid en na het verslagen zijn van het fascisme plaats. Sindsdien is het nooit bij het herdenken alleen ge­bleven. Het défilé staat ieder jaar weer in het teken van de actualiteit van de strijd voor verdediging van de nationa­le onafhankelijkheid, van de verwor­ven democratische- en sociale rechten, tegen terreur en onderdrukking en maant steeds weer tot waakzaamheid tegen Duits revanchisme en neo-fascis-me. Steeds meer jongeren nemen de verant­woordelijkheid op zich om de tradities van de antifascistische strijd verder te dragen, ondanks het feit dat zij het fas­cisme zelf niet beleefd hebben. Veertig jaar zijn verstreken sinds de heldhaftige Februaristaking. Steeds weer in die verstreken veertig jaar bleef het noodzakelijk te waarschuwen te­gen herlevend fascisme, rassisme, anti­semitisme en vreemdelingenhaat, waar ook ter wereld. Nu dwingt ons op­nieuw de treurige actualiteit tot een vlammend protest tegen terreur tegen mannen en vrouwen, gebouwen en monumenten, in Frankrijk, Italië, de Bondsrepubliek en ons eigen land. Schrikwekkender zijn deze verschijn­selen omdat zij gepaard gaan met een economische crisis, die vele ouderen onder ons doen denken aan de jaren dertig. Des te klemmender juist nu de­ze oproep tegen herlevend fascisme,

veertig jaar na de Februaristaking 1941. Bij sommige rechtbanken in de Bonds­republiek worden na jarenlange sle­pende processen oorlogsmisdadigers en kampbeulen vrijgesproken; zijn neo- en oud-nazi's in de gelegenheid om vrijuit te demonstreren en hun pro­paganda naar buiten te brengen. Ter­zelfder tijd worden nog immer be­roepsverboden tegen progressieve en democratische mensen toegepast. Het verzet tegen deze verschijnselen groeit echter in gelijke mate met de onrust die zich hierover ontwikkelt in de Bonds­republiek en daarbuiten. In vele Europese landen ontwikkelt zich het massaprotest tegen verschijn­selen van oplevend fascisme en rassen­haat. Door de levende antifascistische tradi­tie in ons land kon een brede protestbe­weging ontstaan in de zaak Menten; ook tegen het rassistische optreden van kleine fascistische groepen wordt voortdurend geprotesteerd en dat zal nodig blijven tot dat ontbinding van deze groepen is bereikt. Voortdurende waakzaamheid is ook geboden tegen de verkoop van nazi-symbolen en pro­paganda materiaal.

Tocht naar Jeruzalem In juni 1981 zullen duizenden overle­venden van de nazi-vervolging in Israël een pelgrimstocht houden naar Jeruza­lem. Dit met het doel de blijvende bete­kenis van de vervolging en vernietiging en van de bevrijding van de nazikam­pen te onderstrepen. Men wil de hele wereld erop wijzen dat de mensenver­nietiging niet vergeten en niet herhaald mag worden. Dus: nooit meer Ausch­witz. Voorts willen de Amerikaanse initi­atiefnemers de twee, soms drie genera­ties van zoons, dochters en verdere fa­milieleden van overlevenden samen­brengen. Men wil de erfenis ook van hen die te gronde gingen doorgeven aan de toekomstige generaties. Er zal ruimschoots gelegenheid zijn voor overlevenden uit alle werelddelen om elkaar te ontmoeten. Dezer dagen is besloten dat de bijeen­komst van 14 tot en met 18 juni zal worden gehouden en zal beginnen met een ontvangst te Tel Aviv door de We­reldfederatie van Joodse verzetsstrij­ders en gedeporteerden. Voor inlichtingen wende men zich zo spoedig mogelijk tot Sonny Herman,

WUV-data opgeschoven Een van onze vrienden die in 1980 langer op zijn uitkering heeft moeten wachten en zich toen tot de Uitke­ringsraad wendde, kreeg van die raad het volgende antwoord: De beslissing inzake opschuiving der betaaldata van de periodieke uitkerin­gen krachtens de Wet uitkeringen ver­volgingsslachtoffers 1940-1945 (WUV) is genomen door de Minister van Cultuur, Recreatie en Maatschap­pelijk Werk en kan uiteraard door de Uitkeringsraad—slechts belast met de uitvoering van genoemde Wet — niet ongedaan worden gemaakt. De getroffen maatregel beoogt een meer gerichte afstemming op de be­taaldata van uitkeringen ingevolge an­dere wettelijke regelingen. Voor hen, die daadwerkelijk in moei­lijkheden dreigen te geraken door deze maatregel bestaat de mogelijkheid om voor overbrugging van een bepaalde periode een voorschot aan te vragen. Intussen worden alle bedragen tegen het einde van elke maand uitgekeerd, zodat een voorschot vragen niet meer aan de orde is. Dit ter geruststelling van degenen die bang waren te lang te moe­ten wachten. Wij wijzen er wel op dat het meestal wel enige dagen duurt voor het bedrag op iemands giro is over­geschreven, vaak tot de eerste dagen van de nieuwe maand. Dit valt buiten het werkterrein van zowel het ministe­rie van CRM als van de Uitkeringsraad en er zal wel niet veel aan te doen zijn.

N A C

Hongaarse bruiloft met korting Op 3 april 1981 voert de amateur-to­neel- en operettevereniging Kunst en Vriendschap o.l.v. onze vriend Lex van Weren de operette Die ungarische Hochzeit (De Hongaarse bruiloft) op in De Hoeksteen, Jan van Galenstraat te Amsterdam. Aanvang 20.00 uur. Het bestuur is zo vriendelijk de lezers van dit blad ƒ 5,— te berekenen i.p.v. ƒ 7,—. Men kan kaarten krijgen bij Bert Hoeting, 3e Kostverlorenkade 11' 1054 T N Amsterdam, tel. 020-121489.

Lindenlaan 22, 1544 AT Zaandijk, tel. 075 - 282766.