nederlands auschwitz c o m i t é

2 1 e jaargang nr . 6-7, jul i 1977

S e c r . : E. Furth, Diemerkade 43 , Diemen, tel. 0 2 0 - 9 0 5 3 1 0 Bankrek. : A M R O Bank, bijk. Van Baerlestr. , Amsterdam-Z. G e m e e n t e Giro N 5 5 0 0 N.A.C. - Postgiro nr. 293087 Redaktie: E. Tas , Amsteldijk 23 , Amsterdam-Z, tel. 7 9 5 7 1 6 Administratie: te lefoon 0 2 0 - 1 8 41 59

ONDANKS GEWELD Geweld heeft weer toegeslagen in mei en tot in juni geduurd. Niet toevallig vlak voor de verkiezingen, al betrof het een beperkte en dan nog illusoire zaak, maar wel een conflict waarvan de kiem ligt in de koloniale tijd en de oorlog, in een bekend en niet zo heel ver verleden dus. Nu is de bevolking gedisciplineerd in grote getale ter stembus gegaan en er is geen enkele invloed van de terreurdaad op de uitslag aantoonbaar. Maar terreur was er, later met gewelddadige afloop bekroond. Wie zoals wij langdurig aan terreur heeft blootgestaan, zag allerlei beel­den weer voor zijn oog opdoemen. Menigeen vergeleek ook onwillekeurig de bezorgdheid en zorg voor de slachtoffers met de onverschilligheid en het gebrek aan begrip die wij zelf moesten ervaren. Ons treft verder dat de actie van deze Zuid-Molukkers zijn wortels heeft in de gebeurtenissen van een generatie terug, in de eerste dekolonisatiegolf na de Tweede We­reldoorlog. De nieuwe regering zal dit probleem in zijn geheel moeten over­zien.

Nieuwe K a m e r

Een nieuwe regering is er nog niet, een nieuwe Kamer wel. Daarin is een man niet teruggekeerd die op even doeltreffende als heldere wijze voor ons, nazislachtoffers, vervolgden en verzetsmensen in het krijt is getreden, nl. Joop Wolff. Hij heeft herhaalde­lijk op pensioen ook voor vervolgden aangedrongen en hield zich intensief met uitvoering en werking van de WUV bezig, al sinds 1973- Wij be­hoeven minder dank voor dan erken­ning van zijn werk te tonen. Wij zullen ongetwijfeld nog van zijn ervaring en inzicht in deze mogen profiteren. Als vice-voorzitter van de vaste Kamercommissie voor Justitie heeft hij de minister onomwonden diens taak voorgehouden in de zaak-Men ten. Jaar op stond hij vooraan

om vrijlating van de drie van Breda te helpen tegenhouden. Terrorisme overschaduwde onze ver­kiezingsdag. Voordien is er deining geweest, omdat de al een paar maal veroordeelde rassist Joop Glimmer­veen naar een Kamerzetel dong. Elders leest u wat wij (en anderen) ondernamen om het verbod van deze rassistenbende te bereiken. Hier al­leen dit: de terreur heeft niet tot een paniekreactie geleid; gelukkig heeft de kiezer zijn toevlucht niet in een rassistisch moeras gezocht. Toch zijn er in de binnensteden en oude wijken van onze grote steden nog onrustbarende cijfers voor de ongure hetzers uit de bus gekomen, een enkele maal tot 5% toe. En wel daar waar mensen met een andere huidskleur leven. Men juiche dus niet te vroeg: ook dit is een teken aan de wand. Er kwamen ook angstreacties voor tegenover mensen die meestal ten onrechte voor Zuid-Molukkers zijn ge­houden. Ook dan geldt het waakzaam zijn. Rassisten horen buiten de deur.

Compromis voor Vrede

In een wereld vol spanningen moeten wij onder steeds wisselende verhou­dingen ons bescheiden, maar drin­gend werk voortzetten. Dit houdt in vechten voor materiële en immateriële belangen van onze mensen, voor helaas nog steeds hoognodige ver­volging en berechting van oorlogs­misdadigers, tegen voort- en herleving van oud en neo-fascisme, ook alsmaar aan de orde. Een kras staaltje is het beroep aange­tekend door de Hessische minister van cultuur, Krollmann, tegen ... ophef­fing van een Berufsverbot voor Sylvia Gingold. Deze lerares is aldus een vervolgde in de derde generatie, tie. Zowel haar ouders als haar groot­ouders waren al tevens om hun 'ras' vervolgde antifascisten. En laat zij nu ook een onbetrouwbare antifascist zijn.

Er wordt gesproken over de werking van de akkoorden van Helsinki tussen de grote machtsblokken. Want oor­logsgevaar is minder dan ooit van de baan. Aan de randen van continen­ten, waar rassisme, discriminatie, on­derdrukking tieren ligt de conflictstof huizenhoog. Veel conflictstof ligt er allang en wordt maar niet opgeruimd. Een voorbeeld is het Midden-Oosten, waar de grond toch al heet is van olie en spanning. Ook in Israël zijn verkie­zingen gehouden na een regerings­crisis. Er was geen terreur, wel schan­dalen. Er kwam een extreme, rechtse regering uit de bus. En hoe staat het met de dringendste kwestie, de vredeskansen? Wij citeren voor wie ons misschien vooringenomen vindt, mr. Abel Herzberg, die geen enkel vertrouwen in de regering-Begin heeft, Herzberg in het NIW van 17 juni: 'Het maximum wat onder deze om­standigheden redelijkerwijs voor ons bereikbaar kan zijn is een compro­mis... wil aan de kreditzijde het woord 'vrede' staan, (dan moeten) aan de debetzijde belangrijke territo­riale concessies voorkomen, juist be­trekking hebbende op het voormalige Jordaanse gebied. ...Maar moeten wij niet alles vermijden wat er toe leiden kan dat het odium (het verwijt, red.) voor het mislukken van een redelijk compromis aan ons wordt toegeschre­ven? ... Ook zonder oorlog zal onze positie weinig benijdenswaardig zijn ... En als men ons zou kunnen voorwerpen dat wij die positie aan onszelf te wijten hebben, zullen wij dan de laatste sympathie niet ver­liezen die er in de wereld nog voor ons is overgebleven.' Tot zover Herzberg. Met of zonder Begin: begin en einde van elke voor­uitgang, van elk verder leven in de oude, de nieuwe, de Atlantische of de oriëntaalse wereld is vrede. Geen enkel geweld, of het nu steunt op illusie, straaljagers of heilige geschrif­ten kan iets oplossen.

TWEEMAAL AFSCHEID VOOR

VERBOD

NVU!

Op 29 april werden wij gewaar dat er voor de Nederlandse Volksunie bij de politieke partijen in verband met de verkiezingen zendtijd uitgetrokken eri wel nota bene op 5 mei. Wij alarmeerden ook anderen en zonden aan de minister-president Den Uyl en aan de minister van CRM Van Doorn gelijkluidende telegram­men van de volgende inhoud: Het Nederlands Auschwitz Comité is diep verontwaardigd over toeken­ning van zendtijd aan de Nederlandse Volksunie en eist het verbod van deze rassistische Volksunie. Minister Van Doorn reageerde op dit en soortgelijke protesten door alle politieke uitzendingen op 5 mei te schrappen. Op 7 mei liet de club van Glimmer­veen zich echter via de televisie horen. Het beeld, een affiche, toonde een rassistische uitlating en een door de SS gebruikt runenteken. Wij richtten de volgende brief tot de heer Den Uyl, die ons op 16 juni ant­woordde met een brief en een aan­hangsel van de Handelingen van de Kamer. Onze brief: De NVU-tv-uitzending van 7 mei j.1. heeft aangetoond hoe terecht deze schendtaal (ook op ons aandringen) op 5 mei uit de ether is geweerd. Nogmaals aangetoond is hiermee ook dat deze Nederlandse Volksunie be­hoort te worden verboden, daar zij rassendiscriminatie en -hetze bedrijft; haar leider Glimmerveen is daarvoor al meermalen veroordeeld. Een organisatie die een onwettige activiteit nastreeft heeft geen wettig recht van bestaan. Men mag immers geen vereniging oprichten met het doel kinderen te vermoorden. De door de NVU gepropageerde rassen­haat heeft al eens geleid tot de kinder- en volkerenmoord van Ausch­witz, die wij met enkelen hebben overleefd, maar die wij nog dagelijks aan den lijve ervaren. 'Nooit meer Auschwitz' betekent ook: geen ras-sistenpartij in ons land. Daarom dient de Nederlandse Volksunie onmiddel­lijk te worden verboden.

Wij zullen deze open brief zoveel mogelijk bekend maken en roepen alle Nederlanders en organisaties, in­stellingen enz. op er hun instemming mee te betuigen.

Schendtaal De hierop volgende radio-uitzendin­gen van de Volksunie op 12 en 13 mei bevestigden slechts onze waarschu­wingen aangaande de ophitsende schendtaal van dit gezelschap. Wij richtten ons opnieuw tot de regering, nu tot de minister van Justitie Van Agt, om deze partij wegens het be­drijven van onwettige activiteit te ver­bieden nog voor 25 mei en aldus buiten het verkiezingsterrein te hou­den. Men weet dat dit niet is ge­beurd. Al in november vorig jaar werd een onderzoek aangekondigd naar de mo­gelijkheid de NVU te verbieden na vragen van de heer Molleman in de Kamer. Op 10 mei vroegen Molleman en een ander PvdA-lid Kosto de minister of de NVU, die zich van hetzelfde symbool bedient als een Waffen-SS-divisie, een misdadige or­ganisatie dus, 'ook niet daardoor een te verbieden organisatie' is. Verder verlangden zij strafvervolging van de verantwoordelijke personen. In zijn antwoord van 16 mei verwees minister Van Agt naar enige ver­oordelingen van Glimmerveen in 1975 en 1977 en spreekt van 'aan­knopingspunten... om van de recht­bank te vorderen dat zij de rechts­persoon (d.i. die partij — red.) als verboden aanmerkt en ontbindt'. Die punten hebben, zoals wij hebben ge­constateerd, niet bij een verbod aan­geknoopt. Het spreekt vanzelf dat wij beide Kamerleden op de hoogte hebben gesteld van de door ons gedane stap­pen, die overigens samenvielen met een ware protestgolf De Nederlandse Volksunie bleef bui­ten het parlement, maar kreeg in sommige stadswijken enige procen­ten. Er is alle reden om de rassistische smeerpijperij geheel uit de samen­leving te bannen.

P. VERSTEEG

Op 9 mei hadden wij gelegenheid om afscheid te nemen van onze vriend Piet Versteeg, gelukkig alleen officieel en voorlopig. De heer Versteeg heeft zijn post aan het hoofd van de Hoofd­afdeling Verzetsdeelnemers en Ver­volgden bij het ministerie van CRM met pensioen verlaten. Met achter­lating van een grote schare vrienden onder de getroffenen, die hij zo een warm hart toedraagt. Staatssecretaris Meijer schetste de le­vensloop van Versteeg. Deze is altijd een antifascist en een sociaal be­wogen man geweest. Na de heer Meijer stelden de heer H. Teengs Gerritsen, voorzitter van het Centraal Orgaan van Verzets- en Vervolgings­slachtoffers en mr. A. H. van Namen, voorzitter van de Stichting 40-45 de even persoonlijke als ambtelijke ver­diensten van de scheidende werker in het licht. In zijn dankwoord onderstreepte de heer Versteeg hoe goed het hem doet dat de diverse verzetsmensen en ver­volgden elkaar weer hebben weten te vinden. Ons comité bracht hem onze beste wensen en een naar wij hopen nog lang klinkend bewijs van onze waar­dering voor deze trouwe medewerker voor onze zaak. Moge hij vele jaren van zijn pensioen genieten. Werke­loos zal hij het niet doen.

BURGEMEESTER SAMKALDEN

Wij togen in mei naar nog een af­scheidsreceptie: van de Amsterdamse burgemeester Samkalden, die in het Stedelijk Museum een lange stoet uit de burgerij ontving. Het Nederlands Auschwitz Comité bij monde van de voorzitster, mevrouw Fels, toonde zich vooral erkentelijk voor de aan­dacht die het gemeentebestuur aan ons werk besteedt. In het bijzonder heeft burgemeester Samkalden de aanzet gegeven tot het waardige ge­denkteken op de Nieuwe Ooster­begraafplaats, de door Jan Wolkers ontworpen gebroken spiegels. Hij heeft die tijdens de jongste Ausch­witz-herdenking onthuld. Wij boden dr. Samkalden een foto van dit Nooit meer Auschwitz en nog een zichtbaar souvenir aan, omdat wij naar zijn eigen woorden niet mogen vergeten.

E.T.

Pensioenen en WUV in VN

Een kleine groep, een minderheids­groep, de vervolgden. Heel lang, veel te lang, waren wij een totaal vergeten groep. En nog is ons lot massa's land­genoten onbekend. Daarom is het goed als een veelgelezen blad als Vrij Nederland in al zijn meinummers een breed gedocumenteerde artikelenreeks wijdt aan de destijds vervolgde oor­logsslachtoffers. De reeks is van de hand van Wim Wennekes en stond in de nummers van 7, 14, 21 en 28 mei. Het gaat hierin grotendeels over de opvang — of niet-opvang — van onze mensen, over het huidige uitkerings-beleid en hoe het tot stand kwam. Er wordt vermeld dat het Nederlands Auschwitz Comité zich al in 1959 inzette voor een pensioenregeling. Wij willen onderstrepen dat wij vanaf 1965 onafgebroken op dit aambeeld hebben gehamerd. Ons verlangen legden wij vast in een adres aan de Tweede Kamer in september 1965. Een antwoord bleef uit. Enig antwoord begon pas te komen in 1968, nadat Ed Hoornik op onze herdenking in de RAI-Congreszaal op ons verzoek en op grond van onze gegevens onze eisen tot de zijne maakte. In een t.v.-uitzending van de VARA staafde hij deze met ons materiaal opnieuw. Herhaaldelijk blijkt dat zij die toen Hoorniks rede hetzij in ons blad of in Vrij Neder­land hebben gelezen en hem op t.v. zagen de werkelijke toedracht niet kennen. Wij zouden Ed Hoornik, die altijd met en naast ons was, oneer aandoen, als wij lieten geloven dat hij het op eigen houtje en alleen voor de slachtoffers opnam. Hij deed dat in overleg met ons en van ganser harte. Zo hield hij de regering haar ere­schuld voor.

De weg van de WUV

In het eerste artikel kan men nalezen hoe via Bijstandswet en RO III in 1972 de WUV van start ging. Dit be­tekent een redelijke voorziening voor een groot aantal van onze mensen. Het parlement sprak er zich eenstem­mig voor uit. Maar een zozeer tot oordelen bevoegd persoon als het Kamerlid Joop Voogd verklaart keer op keer: zonder het NAC was er niets van gekomen.

Ons comité zelf heeft intussen geens­zins stilgezeten. De lezers van dit blad kunnen het constateren, onze medewerk(st)ers merken het aan de telefoon. Wij vinden steeds een open oor bij CRM in Rijswijk, bij de Stichting 40-45 en andere instanties. Wij zouden overigens graag zien dat ook individuele vervolgden die in­lichtingen vragen eveneens zo gastvrij gehoor vinden. Ons doel is en is altijd geweest pensionering van de vervolgden en daaraan valt niet te tornen. De zwaarst getroffen groep, joden en zigeuners, ontvangt nu enig soelaas in de vorm van WUV: Wij zouden het in strijd achten met de belangen van onze mensen, als wij niet naar ver­mogen meehielpen de WUV uit te voeren. Elke dag worden we ouder, elke week sterven er mensen die hebben aangevraagd en nog niets ont­vangen. Wij weten dat er hard wordt gewerkt om de achterstand in te halen. Wij vinden het onverantwoor­delijk dat mensen nog langer zouden moeten wachten — al zou het zijn om een betere regeling, nl. een pensioen, op te zetten. Want als pensioen al een kans maakt, dan is dat toch pas op langere termijn. En iedere dag dat iemand van ons langer wacht is er een teveel. Vandaal dat wij, van oudsher en ook vandaag voorvechters van pen­sionering vragen: vlugger WUV!

Wij en de verzetsmensen

Een veel voorkomend misverstand is dat gegadigden voor een verzets-pensioen dit zonder moeite zouden krijgen. Men behoeft de gang van zaken niet stap voor stap te vervolgen om te zien: die heeft meer van een lijdensweg dan van een triomftocht. Sinds 1966 bestaat de Landelijke Kontaktgroep van Verzetsgepensio-neerden, kortweg LKG. Al op de op­richtersvergadering was Jos Slagter, de onlangs overleden voorzitter van ons comité, uitgenodigd om over de toestand en de verlangens van de ex-vervolgden te spreken. 'Wij vinden dat niet alles op één hoop gegooid moet worden,' vertelt onze vriend A. J . Kliest, voorzitter van de LKG. 'Wij voelen ons wel speciaal verbonden met de slacht­

offers. De wet voor de vervolgings­slachtoffers zien wij met voldoening; en of dat nu pensioen heet of niet, van belang is alleen de financiële achterstand. Die moet weg. Wil men bij de vervolgden een pensioenrege­ling, best, laat men daar naar streven. Wij steunen elkaar. Wij willen altijd meehelpen te zorgen dat de slacht­offers aan hun trekken komen. Elke groep brengt natuurlijk zelf zijn specifieke wensen naar voren. Dat is onze mening. Wij denken er precies zo over als Ed Hoornik.' Aldus ver­zetsman Kliest — en gelukkig ontel-baren met hem. De verzetsmensen komt hun pen­sioen in elk geval dubbel en dwars toe. Al tijdens de oorlog is dat in verzetskringen ingezien en door de regering is dit meteen overgenomen. De joden die niet vermoord waren (een minderheid van een minderheid) zaten toen in de kampen of diep ondergedoken. Toen die enkele over­levenden opdoken vonden zij — letterlijk — niets. Wie nu WUV heeft weet maar al te goed hoe lang zij of hij in de steek is gelaten. 'Wij zoeken erkenning,' kun je soms horen. Som­migen menen dat alleen een pensioen die erkenning brengt. Niet voor niets, schreven wij al, zijn wij sinds jaar en dag op dit pensioen uit. Pensioen hebben wij nog niet bereikt, wel de WUV. Dat is een wet, vergeet dat niet. Met de nieuw te vormen regering zullen wij opnieuw in overleg treden en natuurlijk met de nieuwe Tweede Kamer. Wij zijn ervan overtuigd dat wij gehoor blijven vinden. Alleen: verzuim in het verleden is helaas niet meer in te halen.

Kostbare tijd

Nog even de puntjes op de i: Wij vinden de WUV een vooruitgang, niet het toppunt. Het stemt de meeste vervolgden tot voldoening dat de Stichting 40-45 de financiële zaken afhandelt. Wel zou­den zij heel graag zien dat de maat­schappelijke begeleiding die de bui­tengewoon gepensioneerden van de Stichting genieten ook tot de WUV-mensen wordt uitgestrekt. Een praat­je, een telefoontje met een mede­werker betekent voor eenzame men­sen — de allermeesten van ons — al heel wat. Pensioen blijft ons doel, maar tijd is kostbaar.

NAC

HET GEBREK AAN VAKANTIEHUIZEN

Nu het weer zomer is heb ik, in ge­sprekken met joodse oorlogsslacht­offers, menigmaal kunnen beluisteren hoe jammer men het vindt dat er geen werkelijke opvang meer voor hen is. De sluiting van het joodse her-stellings- en vakantieoord in Den Dolder, hoe noodzakelijk ook (het was bouwvallig en verouderd) wordt ten zeerste betreurd. Wat erger is, er is niets voor in de plaats gekomen. De huidige opvang voor herstellen­den, voor zenuwpatiënten en ouden van dagen, enkele weken per jaar is beslist onvoldoende. Men wil graag tezamen zijn ervarin­gen uitwisselen. Voor diegenen die niet willen zijn er genoeg andere

In de eerste plaats wil ik onze be­gunstigers voor alle duidelijkheid er nogmaals op attent maken dat wij geen bedankkaarten meer sturen voor de ontvangen bijdragen. De druk- en portikosten zijn dermate gestegen dat wij ons dit niet meer kunnen ver­oorloven. Wij zijn er zeker van dat u zonder deze kaart ook overtuigd bent van onze dankbaarheid voor iedere gift en ik zal niet nalaten daarvan te getuigen in onze krant. Als betalingsbewijs heeft u zo een kaart ook niet nodig, want dat ziet u wel op uw girorekening en aan de hand daarvan kunt u het bedrag mee laten tellen voor aftrekbare post op uw belastingbiljet. In bijzondere gevallen stuur ik nog wei een persoonlijk briefje, waar het uitzonderlijke giften en gaven betreft. In onze laatste krant, die eind april j.1. in uw bezit was, heb ik verant­woording afgelegd van de binnen­gekomen gelden voor ons groots monument op de Nieuwe Ooster­begraafplaats. Ik heb toen tevens, met enige schroom, het er op gewaagd nogmaals in dit bijzondere geval een beroep op u te doen. Ik kan u mede­delen, dat wij sindsdien tot op 8 juni j.1. ƒ1032,50 mochten ontvangen, waarvoor alle gevers onze hartelijke dank. In totaal hebben wij dus tot op 8 juni j.1. voor ons monument ont­vangen ƒ8655 — + ƒ1032,50 = ƒ9687,50! Dit lijkt heel wat, maar is het in wezen niet. U weet dat het monu­ment ƒ28.000,— heeft gekost. Ge­lukkig komt er ook op andere wijze

mogelijkheden. Maar het zijn juist de zwakken onder ons en zij die niet meer zo mobiel zijn om ver te reizen, die geholpen moeten worden. Ideaal zou natuurlijk een volledig nieuw en modern tehuis zijn. Als dit niet op korte termijn verwezenlijkt kan worden, is er misschien een mogelijkheid om de bestaande va­kantiehuizen enige maanden per jaar voor onze mensen open te stellen en voor hun verblijf geschikt te maken. Wie doet er wat aan? De overheid? De joodse instanties? Met wat goede wil en vereende krachten is er heus wel wat te be­reiken.

E.F.H.

jaarlijks geld binnen en wel door acceptgirokaarten, die wij zo tegen november versturen. Dat neemt niet weg dat wij deze en nog komende kranten ook moeten betalen. Ons comité doet alles gratis en als zodanig hebben wij geen leden. Straks, in januari 1978, geven wij weer een grote herdenkingskrant uit en houden wij weer onze jaarlijkse Auschwitz-herdenking en reünie. Regeren is vooruitzien! Ik wil u daarom nu alvast opwekken om flink wat voor ons op zij te leggen, voor als u tegen oktober/november onze acceptgiro­kaart toegezonden krijgt en wij alle registers open zetten om het zo hoog­nodige geld binnen te krijgen. Mocht u, door toevallige omstandigheden, geen girokaart ontvangen, vergeet ons dan niet en maak toch het nodige over. Ons werk is het waard! Het fascisme ligt nog steeds op de loer, zoals u in de verschillende persmedia heeft kunnen lezen en waarvoor ons comité waakzaam blijft. In ieder geval nog even onze giro­nummers, voor hen, die door een of andere oorzaak nog niets hebben overgemaakt. Postgiro 293087 - Gem.giro N 5500 ten name van Ned. Auschwitz Comité penningmeester F. Degen, Mr. Treub-laan 22 2, Amsterdam 1097 DP Met hartelijke groeten namens ons comité, F. DEGEN

Rectificatie In onze laatste krant stond het tele­foonnummer van de penningmeester verkeerd. Dit moet zijn: 020—941848

DE

BAVIAAN

De Baviaan is de (onrechtvaardige) bijnaam van een van de verzets­mensen die in de zware jaren de kern van Nederland hebben gevormd. Na­dien traden zij terug tussen de stillen in den lande. Richard Navest is een eenvoudig man met veel fantasie die tijdend een verblijf in Duitsland al vroeg de nazi's leerde kennen. Toen ze Nederland overvielen, wist hij zijn plaats. Een van Navests sterke staaltjes is geweest de bevrijding uit het politiebureau van Schoonhoven van het tegenwoordige AR-Kamerlid Schakel, toen kapitein van een ver­zetsgroep, vlak voor deze zou worden gefusilleerd, op 25 april 1945. Een pennevoerder uit de Alblasser-waard, Jan Stout, heeft in De Baviaan de belevenissen van 'zwarte Ries' althans ten dele beschreven vanaf de dienst in de oorlogsdagen tot aan de bevrijding, meestentijds in het rivie­renland. Het is een sympathiek boek, al heeft de schrijver bij het romantiseren wel eens wat erg gesimplificeerd. De heer Navest merkte zelf op de persconfe­rentie in Nieuwspoort, waar het boek is gepresenteerd, op dat niet alleen het neerslaan van een oud vrouwtje te Essen hem heeft gewaarschuwd, maar al het onrecht door de nazi's ge­pleegd. Hij laat zich in al zijn acties kennen als een echte antifascist. 'Groet u ieder van de mensen van het Auschwitz Comité voor mij', zei 'Baviaan' Richard Navest tegen ons, toen hij zijn levensverhaal signeerde en zo een groet is dit verhaal eigenlijk zelf. Van de eerste tot de laatste bladzij blijkt een vanzelfsprekende, nu eens niet erbij gesleepte solidari­teit van de verzetslieden met de ver­volgde joden. Wel wordt menigeen gesierd met een profetische blik die wij in 1940 smartelijk misten. Jan Stouts boek is geen meesterwerk, maar het doet een mens wel goed.

E.T.

Jan Stout, De Baviaan, Richard Navest in het verzet. Den Haag, J . N. Voor­hoeve, prijs ƒ19,90.

Venningrneesterkrabbel