nederlands auschwitz c o m i t é

28e jaargang, nr. 4/5/6, juni/juli/augustus 1984, verschijnt 6x per jaar.

Secr.: E. Furth, Diemerkade 43, 1111 AC Diemen, tel.- 020-905310 bankrek.: AMRO BANK, bijk. van Baerlestr. 58, 1071 BA Amsterdam, spaarrek. 40.01.75.088 Gem. giro: 4875500, postgiro 293087 t n.v. NAC Redaktie: Drs. Eva Tas, Amsteldi jk 23, tel. 020-795716, 1074 HS A m ­sterdam Administrat ie krant: D van Geens, Renkumhof 50, 1106 JB Amster­dam (Zuid-Oost), tel 020-972869.

Een drukke zomer Er is genoeg te doen deze zomer in Nederland. Twee, drie festivals, vooral in Amsterdam. En nog een, dat van de poëzie, in Rotterdam. Een en ander werd ondanks honderd fluiten op de Amstel onder Ameri­kaanse leiding overstemd door het zg. dubbelbesluit over kruisraketten uit Den Haag en door verkiezingen voor een invloedloos parlement in het verre Straatsburg. Misschien denkt u nu dat u uw buurt- of avondblad ter hand hebt genomen. Nee, echt niet. En toch gaat het ons allemaal aan. Zo goed als de twee Amerikaanse dans­groepen, de beide Bolsjoi-balletster-ren, de vier Poolse theatergezel­schappen, de rondtrekkende Engelse acteurs met hun King Lear-in-een-tent, naast talloze andere in- en uit­heemse artisten, tot uit de Himalaya toe, die hier hun kunst brachten. Ondanks ook hierbij aanwezige ha­ken en ogen in veel opzichten voor­beeldig, niet alleen voor ons. Veel directer dan met de golven toe­risme en kunst hebben wij natuurlijk te maken met het ingrijpende besluit van de Tweede Kamer om de kruis­raketten in 1988 te plaatsen, mits... Hoezeer de meningen onder de overlevenden, vervolgden en andere slachtoffers van de Tweede Wereld­oorlog ook uiteen mogen lopen, wij denken toch dat er in onze kringen weinig flessen champagne zijn open­getrokken bij het vooruitzicht dat er ooit maar één kruisraket of enig kernwapen meer in ons land komt. Menigeen, juist van onze mensen, ligt wakker van de weinig bemoedi­gende internationale toestand en bij elke manifestatie zijn waarlijk erva­ren ouderen tussen de verontruste jeugd te vinden. Je kunt ook zeggen: wij delen het inzicht in wat ons be­dreigen kan met een meerderheid

van de Nederlandse bevolking. De uitingen lopen overal sterk uiteen. Meer in het bijzonder treft ons de uitslag van de Europese verkiezin­gen. Niet alleen omdat het Europese parlement kort voor deze en vorige verkiezingen antisemitisme en neo-nazisme besprak en verwierp. Nog minder omdat in de verkiezingsactie van vijf jaar geleden Italiaanse neo­fascisten met hun bloedbroeders uit andere westese landen op Sicilië een rondreizend fascistisch circus heb­ben opgezet. Ditmaal wisten ex-treem-rechtsen vaste voet in Straats­burg te krijgen. Niet uit het voorma­lige fascistische Duitsland of Spanje (de Italiaanse MSI had al enige ze­tels), maar uit Frankrijk. In Neder­land haalde de ongeveer gelijkgezin­de, tegen buitenlanders agerende Centrumpartij wel geen zetel, maar toch een ongezond percentage stem­men. Tenminste werd er te Velp bij de weduwe Rost van Tonningen, be­gunstigster van binnen- en buiten­landse oud- en neo-nazi's benevens van de Centrumpartij, huiszoeking gehouden. Tot niemands verbazing werden er stapels schendlectuur ge­vonden, zoals 'Stierven er werkelijk zes miljoen'? De nazi-weduwe wordt nu wegens haar gifhandel ver­volgd. In Drachten bedreigt al geruime tijd gespuis van de Viking-jeugd een oud-verzetsman, zonder dat justitie iets doet. Terwijl deze toch over een gedetailleerd rapport beschikt. Wij kunnen ons licht indenken hoe geschokt een jonge geschiedenislera­res zich voelt, vanwege collega's-Centrumpartijbestuurders. Terecht hebben de burgemeesters van Lon­den en Amsterdam hier over racisme gesproken: het is niet uitsluitend, maar wel bij uitstek een grotestads-

27 januari De 40ste Auschwitz-herdenking valt precies 40 jaar na de bevrijding van Auschwitz, op 27 januari 1985. Houdt deze zondag vrij!

NAC

robleem. En waar het toe leidt, wat et van binnenuit bekeken nog meer

betekent, we hebben het kunnen ho­ren en lezen van de Zuidafrikaanse dichter Breyten Breytenbach, be­strijder en daardoor gevangene van de apartheid. Er leven heden drie generaties bij wie oude wonden en de gevolgen daar­van nog schrijnen. Hier en daar wordt geprobeerd over misdaad en schuld heen te stappen. Een gepensi­oneerde nazi-generaal kreeg bij de herdenking van D-day, de landing in Normandië door de geallieerden op 6 juni 1944, een medaille van een Franse burgemeester.

Onschendbaar

De ontstane opschudding gaf aan hoezeer de grens was overschreden. Die grens met het nazidom moeten wij onschendbaar houden. Een instelling die volgens ons en vaak met ons daar onwaardeerlijk werk bij doet is de Anne Frankstich­ting. Onlangs besteedde deze aan­dacht aan de uitingen van racisme en antisemitisme op het voetbalveld. Op zeer genuanceerde wijze. Onze lezers kennen die materie ook uit ons blad.

Verbazing is een zwak woord voor

Vervolg op pag. 2

ICODO, studie en verslag De sociaal-juridische studiedagen voor vrijwilligers-organisaties op 28 en 29 maart j.l. op de Ernst Sillem-hoeve in Lage Vuursche gehouden, waren uiteraard voor ons werk van groot belang. Nu het verslag uit is, komen wij er nog even op terug. Voor de WUV geldt ook wat een der sprekers zei over de Buitengewone Pensioenwet: het is wel een aflopen­de zaak, maar dan een, die nog lang niet is afgelopen. Annie Fels, de voorzitster van het Ned. Auschwitz Comité, wees op enkele negatieve kanten van de WUV. Zo is bij iedere vervolgaan-vraag (autokosten, telefoon, huis­houdelijke hulp) steeds weer een keuring nodig. Soms loopt dat goed, maar vaak zijn daarmee juist grote moeilijkheden, bijvoorbeeld wan­neer een arts geen enkel begrip toont dat men huishoudelijke hulp nodig heeft. Dit geldt niet alleen de oudere, maar met name ook de jongere ver­volgden. Die krijgen dan te horen:

'Wat heeft u nou meegemaakt?' Vooral deze laatste groep, die bij­voorbeeld als kind ondergedoken is geweest, moet heel erg vechten om aanvragen erkend te krijgen en heeft vaak het gevoel tegenover een muur te staan. Mr. Bierenbroodspot voegde hier­aan toe dat de WUV op zich een goe­de wet mag worden genoemd, maar dat de uitvoering vaak te wensen overlaat. Jeugdige vervolgden met een uitkering voor 1, 2 of 3 jaar moe­ten wegens de trage afhandeling eigenlijk, zodra ze de beschikking hebben, al meteen verlenging aan­vragen. Eva Furth wees op de grote moeilijk­heden waarop Joodse kinderen die na de oorlog geen familie meer over hadden, na veel pleegouders en -adressen stuiten. Hetzelfde geldt voor vrouwen die alleen onmeetbare invaliditeitskosten of een hulp in de huishouding aanvragen. Onzerzijds werd erop gewezen dat

het is voorgekomen dat Joodse ver­zetsstrijders moeilijkheden onder­vonden bij het verkrijgen van een buitengewoon pensioen, als zij niet in verband met hun verzet, maar bij­voorbeeld bij een razzia op Joden waren gepakt. Wij willen een uitspraak van mr. H. van de Meerendonk, de directeur van de Stichting 1940-1945 hier niet onvermeld laten: 'Wat de WUV-ta-ken betreft moet nog eens gezegd worden dat de Stichting 1940-1945 deze niet heeft afgestoten als een vreemde administratieve opdracht, maar daarvoor in overleg met de overheid een andere oplossing heeft moeten zoeken in blijvende solidari­teit met de Joodse, Indische en ande­re groepen van oorlogsgetroffenen.' Tenslotte nog een door Nico Wijnen geopperde suggestie: het ICODO zou moeten uitgroeien tot een goede wetswinkel, die ook juridische bege­leiding zou kunnen geven bij de pro­cedures.

Wat JMW doet Er wordt nogal eens gevraagd naar het werk van Joods Maatschappelijk Werk. Een zeer ruim terrein. Er is individueel en groepswerk, gericht op jongere of juist oudere mensen. Er zijn cursussen en recreatiemidda­gen het jaar rond en ook vakantiever­blijven. Velen van ons kennen JMW als be­hulpzame hand bij WUV-aanvra-gen. Een aantal 55-plussers kent ook de sociaal-culturele activiteiten, van volksdansen tot Frans babbelen en van lezingen met dia's tot en met de instuif op zondag. Voor een in­schrijfgeld van f 50,- per jaar kan men alle cursussen en gezellige bij­eenkomsten bijwonen. Alle mogelijke problemen met kin­deren, nog op school of al schoolver­laters, kan men hier uitpraten. Ook zaken als handicaps, werkloosheid of verslaving zijn in de Lairessestraat bespreekbaar. De mensen van JMW staan, wie dit wensen, bij aan het ziekbed, ook als dat een sterfbed wordt. Vluchtelin­gen in Nederland (en Jodenvervol­ging is nog steeds niet voorbij) vin­den vaak hulp bij JMW. Jonge men­sen dient JMW meermalen van ad­vies. Men aanvaardt er soms, via de

uitspraak van een rechter, een voog­dij of helpt een oplossing voor de moeilijkheden zoeken. Bij WUV-aanvragen zorgt JMW voor rapportages en is ook verder behulpzaam, zo nodig na een even­tuele afwijzing, ook bij het opstellen van een bezwaarschrift of het aante­kenen van beroep. Beth Simcha biedt onderdak aan een hele reeks activiteiten voor ouderen die prijs stellen op een Joodse sfeer. Een reeks vrijwillige medewerk-(st)ers zet Beth Simcha luister bij of gaat op ziekenbezoek. Bijzondere prijs wordt gesteld op hulp van auto­mobilisten om weinig mobiele leden van Beth Simcha en andere JMW-cliënten te vervoeren. Laten gegadig­den zich melden! Alle activiteiten van Beth Simcha in het nieuwe seizoen beginnen op 26 augustus. Hoogtepunten in het klubseizoen zijn de vieringen van de Joodse feestdagen. Op verzoek kunnen kosjere maaltij­den door bemiddeling van JMW worden verzorgd. Op bescheiden schaal wordt, althans in Amsterdam, aan gezinsverzorging gedaan. Zij die daaraan behoefte hebben en zij die zich op enigerlei wijze ter be­

schikking willen stellen, kunnen zich opgeven bij de Stichting JMW, De Lairessestraat 145-147, 1075 HJ Amsterdam, tel. 020 - 730629. Het clubadres van Beth Simcha (JMW in samenwerking met de NI-ISA) is De Lairessestraat 13, tel. 020 - 738780.

Vervolg van pag. 1

onze reactie op het bericht dat het ministerie van WVC tien procent wenst te bezuinigen... ausgerechnet op de Anne Frankstichting. Terwijl het voortreffelijk werk van de Stich­ting nodiger is dan ooit en goed wordt ontvangen, wil men in Den Haag de geldader afknijpen! Precies het omgekeerde is aan de orde. Wan­begrip en benepenheid strijden met elkaar. Wij behoeven het werkter­rein van de Anne Frankstichting niet af te bakenen. Het valt iets bezijden het onze. Maar de doeleinden zijn dezelfde. Beiden richten wij ons tot het publiek. De Anne Frankstichting is vooral gericht op de jeugd. Juist daar behoort de regering, de over­heid het voorbeeld te geven. Elke cent op dit werk bezuinigd is schade aan de ziel.

Loco-burgemeester A. Ruitenbeek van Diemen reikt mevrouw Eva Furth-Halverstad de versierselen uit, behorende bij de orde van Oranje-N'assau op 27 april 1984. Foto: Dirk-Jan Prins

Geridderd

Enkele druppels van de jaarlijkse lintjesregen zijn dit jaar dicht bij ons gevallen. De volijverige en alomte­genwoordige secretaresse van ons comité werd ridder in de orde van Oranje-Nassau. Wij hebben haar samen met haar man, chauffeur en onvermoeibare rechterhand, een gezellige ontvangst in hun eigen Diemen aangeboden. Onze lezers en vrienden hebben geen verdere toelichting nodig. Het dankwoord van Eva Furth hieronder spreekt voor zichzelf. O o k een andere naaste vriend en me­dewerker van ons comité viel een on­derscheiding ten deel: dr. Eddy de Wind werd bevorderd tot officier in de orde van Oranje-Nassau. Aan beiden nogmaals onze hartelijke gelukwensen.

N A C

Dankbetu ig ing

Voor de talrijke fijne reacties, voor de grote belangstelling, voor de bijna ontelbare bloemstukken, geschen­ken, telegrammen, brieven, bomen in Israël, telefoontjes en persoonlijke felicitaties, wil ik iedereen heel harte­lijk danken. Het verlenen van een koninklijke onderscheiding (Ridder in de Orde van Oranje Nassau) was een grote en onverwachte gebeurtenis, die mij bijzonder getroffen heeft. De motivering: voor de strijd tegen fascisme en racisme vóór, tijdens en na de oorlog, en tevens voor het werk van het Auschwitz Comité is niet alleen voor mij van grote waar­de, maar tegelijk voor al onze mede­werkers waarmede ik samen al zove­le jaren de strijd voer. Hopelijk kunnen wij nog vele jaren samenwerken in ons belangrijk werk. 27 april 1984 was voor mij en allen die mij na staan een bijzondere ge­lukkige dag.

Eva Furth-Halverstad

Verzetsman Lubberhuizen

Geert Lubberhuizen, een van de oprichters van De Bezige Bij, is gestorven. Weer een die, jong in het verzet, heenging voor hij oud werd. De student Geert Lubberhuizen liet Jan Camperts De achttien do­den drukken om aan geld te ko­men voor het redden van Joodse kinderen. Zo begon en daarvoor werkte de illegale uitgeverij De Bezige Bij. He t bedrijf bleef bestaan en neemt nog steeds een onvervangbare plaats in het Nederlanse literaire leven in. Geert Lubberhuizen heeft zijn monument zelf opgericht. Een verzetsmonument.

N A C

V r o u w in bezettings­ti jd

Het voortreffelijke Verzetsmuseum Friesland, Kanselarij Turfmarkt 13 te Leeuwarden, herbergt tot 1 no­vember van dit jaar een tentoonstel­ling De vrouw in bezettingstijd. Het toont de vrouw in het gezin en in het verzet en vaak was dat geen tegen­stelling. De tekeningen van Aat Breur-Hib­ma, die een jaarlang in het Rijksmu­seum te zien waren, worden ook in Leeuwarden geëxposeerd. Openingstijden: dinsdag, zaterdag van 10-17 uur, 's zondags van 13-17 uur.

Pilotenhelpsters en koeriersters

Talens en de nazi-misdaad nu

De kogel is door de kerk. Een niet geheel misplaatste beeldspraak. Al-bert Talens, eens wegens verzet ge­pakt en als kampoudste in Kaufbeu-ren-Riederloh zelf pijniger van zijn medegevangenen geworden, moet het buitengewoon pensioen, dat hij sinds 1975 ontving, terugstorten. Tussen haakjes: Talens moest verlé­den jaar in Maastricht terechtstaan en werd begin mei vrijgesproken. En­kele verklaringen van uit Amerika overgekomen (oog)getuigen klon­ken met elkaar in tegenspraak. Ta­lens wist een en ander bij zijn pensi­oenaanvrage in 1975 door liegen en verzwijgen voor de Stichting 40-45 en de Buitengewone Pensioenraad te verbergen. Men zal zich herinneren dat het NAC zich destijds telegrafisch tot het OM te Maastricht en tot de BPR heeft gewend. De BPR schorste na het proces uit­betaling van Talens' buitengewoon pensioen en vordert nu de over acht jaar uitgekeerde ongeveer 250.000 gulden terug wegens het 'verstrek­ken van onjuiste informatie' aan Stichting en BPR. Deze zaak was aanleiding tot een uit­voerig interview voor de VARA-ra-diorubriek 'De stand van zaken' met mr. P. Brilman, de officier van justi­tie, speciaal belast met het opsporen van oorlogsmisdadigers. Ts die vrij­spraak van verleden jaar geen dood­vonnis voor de vervolging van oor­logsmisdadigers?' vroeg de intervie­wer. Mr. Brilman ontkende dit niet. Hij ziet weinig mogelijkheden tot bestraffing van 46 veroordeelde of gezochte Nederlandse nazimisdadi-gers, allen wonend in de Bondsrepu­bliek. Men is praktisch steeds, na ruim veertig jaar, afhankelijk van ge­tuigenissen. Documenten ontbreken meestal. Binnenkort zal mr. Brilman verslag uitbrengen aan de minister over de geringe kans op berechting. Zijn bu-ro wil hij niet laten opheffen, de know how, de verzamelde kennis en ervaring, kan beter blijven bestaan. Er kunnen zich immers plotseling dingen voordoen, zoals de zaak-Menten. Mr. Brilman noemde dit overgaan van actief op passief vervol­gingsbeleid. Is de berechting van nog of weer los­lopende oorlogsmisdadigers hier te

lande niet briljant te nomen - de her­leving sinds 1978 danken wij aan de zg. Groninger groep, dat is een par­ticulier initiatief - over de grens is het helemaal bar en boos. In datzelfde 1978 is dan ook door een Internatio­naal Initiatief van verzetsmensen en slachtoffers van nazisme en fascisme van alle eens bezette landen en beide Duitslanden een grote demonstratie in Keulen gehouden voor verbod en ontbinding van de HIAG, de orga­nisaties van oud-SS-ers en van nazi-propaganda. Een jaar later werd dit met kracht herhaald in Straatsburg, onder het oog van het Europese par­lement. Zoals daar nu ook geëist werd de verjaring van moord, dus ook van de nazi-misdaad, in juli 1979 door de Bondsdag afgewend. Een delegatie van het Int. Initiatief was bij de stemming in de Bondsdag aan­wezig. Maar, moest Maurice Goldstein, de voorzitter van het Int. Auschwitz Comité, op de laatste bijeenkomst van het Initiatief te Triest vaststellen, na veel goed en helaas broodnodig werk, heeft het Int. Initiatief het er in 1983 lelijk bij laten liggen. In de zomer van 1983 werd door de regering te Bonn de HIAG ge­schrapt uit de rij van organisaties welker 'doeleinden tegen de op vrij­heid berustende democratische grondwettige orde ingaan'. De HI­AG zou niet rechts-extremistisch zijn. En dat terwijl op ieder 'Treffen' de heldendaden van de beulsknech­ten en hun chefs worden opgehaald onder het motto 'Unsere Ehre heisst Treue'. Himmlers politiek wordt er aangeprezen. En genoemde Himm-ler stelde de SS juist 60 jaar geleden tot taak 'alle openlijke en geheime vijanden van de Führer, van de na-tionaal-socialistische beweging en van onze volkse wederopstanding te vinden, te bestrijden en te vernieti­gen'. Het Oberverwaltungsgericht van Lüneberg stelde op 16 mei j.1. vast dat door de toen geplande bijeen­komst in Bad Harzburg 'de denkwe­reld van de SS weer tot leven ge­bracht zou worden'. Bonn liet echter via ambasades weten dat de HIAG geen gevaar voor de grondwet vorm­de. Bondskanselier Kohl deed er op een persconferentie juist een jaar geleden

nog een schepje bovenop: die jon­gens waren toen pas 19 of 20 en op­geroepen door de.Waffen-SS - die mochten niet het Kaïnsteken van het rechtsradicalisme dragen! Overigens heet het blad van de oud-SS-ers nog vandaag de dag Der Freiwillige! Een vorige Bondsregering heeft zich geheel anders uitgesproken in een verklaring gericht tot de Verenigde Naties op 31 juli 1970: 'Het uitdruk­kelijk verbod van nazi-organisaties en het feit dat men nazistisch streven belet vloeien in gelijke mate voort uit de grondwet en wel in zulk een rich­ting, dat de door de geallieerde en Duitse autoriteiten ter bevrijding van het Duitse volk van nationaal-socia-lisme en militarisme van kracht ver­klaarde wetgeving ook in het vervolg geldt.' En daar hoort het bij te blijven.

Centrum '45 Oorlogsgetroffenen die in het bezit zijn van een WUV-uitkering of van een Buitengewoon pensioen en die psychologische behandeling wen­sen, kunnen zich aanmelden bij Cen­trum '45 te Oegstgeest. De behande­ling zal vier maanden na aanmelding kunnen beginnen. U kunt het Centrum bellen 071 -155242 en een afspraak maken met mevr. Schavemaker.

Oranje Hotel Op 29 september a.s. houdt de Stichting Oranje Hotel de jaarlijkse dodenherdenking. Aanvang 11 uur. Het poortje van de gevangenis te Scheveningen gaat om 11.30 uur open. Men kan kaarten aanvragen bij de heer W.A. Brug, Willem de Zwij­gerlaan 114, 2582 EV Den Haag.

Sobibor, 14 oktober 1943 Wij waren...

* In de 'Binnenlandse Kroniek' van het op'15 oktober 1-943 verschenen nummer van het illegale blad 'Trouw' staan twee opvallende arti­kelen. In het eerste wordt verslag gedaan van de laatste grote razzia in Amster­dam en het Gooi op erev Rosj Ha­sj ana 5704, Waarbij de laatste Joden waaronder de leiders van de Jood-sche Raad, werden opgepakt. Elders staat onder het kopje 'Het gaat goed' hoe...' het nederlaag-complex lang­zaam maar zeker onze beschermers bekruipt. Hoe prematuur dat opti­misme van oktober 1943 was is ons helaas bekend.. Voor enkelen was er echter enige re­den tot optimisme, met name voor Chaim Engel, zijn vrouw Selma Wijnberg en nog 48 anderen. Hun was het gelukt na de opstand van 14 oktober blijvend te ontsnappen. Over het kamp Sobibor en alles wat daar plaats vond is uitvoerig bericht door o.a. de Jong, Presser, Herz-berg, Novitch en op andere wijze door Cohen. Aan deze serie is zeer onlangs een boek toegevoegd: 'Ont­snapping uit Sobibor' (oorspronke­lijke titel 'Escape from Sobibor') geschreven door de 47-jarige Ameri­kaanse journalist Richard Rashke, eveneens auteur van het veelbespro­ken boek 'The Killing of Karen Silk-wood'. Rashke, die zich bij het schrijven van dit boek gehandicapt voelde, door het feit dat hij geen Jood is, is een zgn. Tnvestigative Journalist'. Hij heeft het zichzelf bij het schrijven van dit boek niet gemakkelijk ge­maakt. Zo reisde hij o.a. naar Israël, Canada, Polen en Rusland om over­levenden, waaronder de leider van de opstand - een officier van het Rode Leger - te interviewen. Ik heb het gevoel dat de vertaling beter had ge­kund; de integriteit van de schrijver staat buiten discussie. Voor mij was dit het eerste verslag van de opstand in Sobibor, een op­stand waarbij ongeveer driehonderd gevangenen ontsnapten van wie uit­eindelijk slechts 50 in leven bleven -dat zo gedetailleerd geschreven is. Het boek is bovendien een school­voorbeeld van wat 'Oral History' (mondelinge geschiedenis) kan zijn. Rashke's inspanningen - en de span­

ningen die hij zijn gesprekspartners heeft bezorgd - zijn mijns inziens dan ook vokomen verantwoord. Niet alleen omdat hij de grootste op­stand uit de gehele geschiedenis van de concentratiekampen beschrijft, maar óók omdat hij aantoont dat waar dat maar enigszins mogelijk was, de Joden in de kampen, on­danks hun erbarmelijke lichamelijke conditie, toch verzet hebben ge­pleegd. De opstand heeft bovendien tot ge­volg gehad dat onmiddellijk erna de Duitsers de gaskamers hebben afge­broken en het kamp met de grond gelijk hebben gemaakt. Naast alle bijzonderheden betreffen­de de toestand in het kamp vanaf het moment dat het eerste transport arri­veerde, gaat Rashke uitvoering in op het antisemitisme van vele Poolse partizanengroepen, die dan ook vele ontsnapten hebben vermoord. Hij gaat eveneens in op de Oosteuropese geschiedschrijving, waar met betrek­king tot de Holocaust het woord 'Jood' nauwelijks voorkomt. Even­eens beschrijft de auteur de hulp die de twee belangrijkste kampbeulen van Sobibor, Wagner en Stangl van de rooms-katholieke bisschop Hu-dal hebben gekregne om via Syrië naar Brazilië te kunnen ontkomen. Het boek bevat de namen van vrijwel alle geïnterviewden en een zeer uit­voerige literatuurlijst.

19 treinen vertrokken uit Wester­bork naar Sobibor, meer dan 34.000 uit Nederland afkomstige Joden zijn er vermoord. Richard Rashke heeft een waardige grafsteen voor hen neergezet. Het boek is 'opgedragen aan de meer dan tweehonderdvijftigduizend die niet aan Sobibor ontsnapten'. Het boek verdient een uitgebreide lezers­kring.

Amsterdam, juni 1984

Ab Caransa

Richard Rashke: 'Ontsnapping uit Sobibor' Uitgeverij In den Toren, Baarn Vertaald door Anita van de Ven Prijs: f32,50

Ook als u niet zoveel van ons hoort zijn wij meestal in de weer. Natuur­lijk waren wij op de Dam en andere gedenkplaatsen op 4 mei en in Mid­delburg op 5 mei om de bevrijding te vieren. Al tijdens de eerste meidagen was Ro Corper-Blik in Bergen: daar was een congres gewijd aan de vaak netelige problemen van de 'naoorlogse Jood-se-generatie'. De hoogleraren Abram de Swaan en Lea Dasberg en de debuterende schrijfster Ellen San­ten leidden in, zeer bewogen ge­sprekken volgden. Het laatste mei-weekend woonden voorzitster en redactrice de eerste Europese bijeenkomst bij van de Wereldfederatie van Joodse verzet­smensen, oud-strijders en gedepor­teerden. Eigenlijk was het doel deel­name uit Europa aan het congres van de Wereldfederatie in het voorjaar van 1985, 40 jaar na de bevrijding, in Israël te verzekeren (Bij beide voor­gaande congressen was ons comité ook in Tel-Aviv vertegenwoordigd.) George Wellers en Maxime Stein-berg, resp. Frans en Belgisch speci­alist in de geschiedenis van de Joodse tragedie door de nazi's, hielden be­langrijke voordrachten. Onder meer bleek opnieuw dat het Joodse aan­deel in de verschillende geallieerde legeers zowel als in het verzet van al­lerlei aard relatief zeer groot is ge­weest, in tegenstelling tot oppervlak­kige of boosaardige voorstellingen. In Frankrijk en België bestonden aparte Joodse, ook gewapende, verzetsgroepen. In Nederland niet, maar het aandeel van Joden in het verzet overtrof verre dat van Joden ook van de vooroorlogse bevolking van Nederland. In de resolutie werd onder meer aangedrongen op ver­sterkte vervolging van nazi-misdadi­gers, vestiging van vrede tussen Isra­ël en de buurlanden en behoud van vrede in de wereld.

Internationaal Initiatief Aangezien het NAC al jaren mee­werkt aan het Internationaal Initi­atief van Verzet en Slachtoffers van nazisme en fascisme, reisde redactri­ce Eva Tas eind juni naar Triest, op uitnodiging van onze Italiaanse

Verzetsmuseum Amsterdam Er is een Verzetsmuseum Amster­dam in de maak met een stichting, voorzitter en comité van aanbeve­ling, waarin ook mevr. A.S. Fels-Kupferschmidt, de voorzitster van het NAC. Daarnaast een Stichting Vrienden en Vriendinnen vna het Verzetsmu­seum Amsterdam. Deze zond ons het volgende bericht:

Verzetsmuseum Amsterdam in 1985 een feit!

Althans, daar streven we naar. Wij, dat zijn in de eerste plaats de vrou­wen en mannen uit het verzet 1940-1945 die samen de Stichting 'Ver­zetsmuseum Amsterdam' hebben gevormd, daarin bijgestaan door een tweede stichting 'Vrienden en Vrien­dinnen Verzetsmuseum Amster­dam'. Zoals bekend is, heeft wijlen konin­gin Wilhelmina, 'De Moeder van het Verzet' Amsterdam de wapenspreuk verleend 'Heldhaftig, vastberaden, barmhartig'. Dit op grond van het feit dat de Amsterdamse bevolking zich gedragen heeft als vervat in de drie woorden van deze wapen­spreuk. Dit geldt uiteraard voor de vrouwen en mannen van het verzet in de eerste plaats. Hierbij denken

wij nu niet alleen en uitsluitend aan de Februaristaking, alhoewel dit unieke historische gebeuren wel het sein was voor het gehele land om de vijand te weerstaan. Om dit plan te realiseren zijn reeds een aantal positieve mededelingen te doen. In de eerste plaats heeft de overheid in principe haar medewer­king toegezegd en is van verschillen­de zijden hulp aangeboden. Het initiatief is ontstaan uit de groep verzetsmensen die de tentoonstelling 1933-19NU eerst in Katwijk en later in Amsterdam in het Koninklijk Pa­leis hebben georganiseerd. Ook de assistentie van het 5 mei-comité van Amsterdam heeft daarbij een rol ge­speeld. Amsterdam heeft reeds een tentoon­stelling van uitstekend kaliber tot haar beschikking en deze tentoon­stelling vindt momenteel onderdak in een schoolgebouw in het centrum van Amsterdam. Het Verzetsmuseum Amsterdam, dat de initiatoren voor ogen staat, zal worden ondergebracht in de geheel verbouwde synagoge in de Lekstraat in Amsterdam-Zuid, daar dit ge­bouw in zijn huidige vorm niet be­antwoorden kan, helaas door gebrek aan mensen, aan het gestelde doel. Er zal daartoe een kleine synagoge in het gehele gebouwencomplex onder­

dak vinden. Het Verzetsmuseum Amsterdam zal vooral de jeugd kunnen tonen hoe het verzet heeft gewerkt, wat de fas­cistische terreur aan leed en onheil heeft gebracht en zal daarnaast van­zelfsprekend een duidelijke waar­schuwing zijn voor herlevend fascis­me met al zijn verderfelijke uitwas­sen als antisemitisme, racisme en wil­lekeur, zoals b.v. discriminatie van minderheden. Rijk en gemeente hebben reeds steun toegezegd, instellingen van groot formaat benevens alom bekende fondsen overwegen momenteel ook subsidies te verlenen. Echter zonder steun van u, oud-verzetsmannen en -vrouwen, alsmede sympathisanten uit alle kringen van de Nederlandse bevolking, zal het niet gaan. Uw bijdrage kunt u storten op post­rekening 5.1940.45 t.n.v. Stichting Vrienden en Vriendinnen Verzet­smuseum Amsterdam. U hoort nader van ons - mogen wij nader van u horen?

Stichting Vrienden en Vriendinnen

Verzetsmuseum Amsterdam

Vervolg van pag. 5

vrienden van de ANED, de algeme­ne organisatie van gedeporteerden. Ook hier werd afgesproken om in 1985 op 5 april een internationale bij­eenkomst te houden, tezamen met Duitse antifascisten in Dortmund om nogmaals te onderstrepen: geen SS-clubs en geen nazi-propaganda meer. De tweedaagse bijeenkomst was ge­wijd aan onderzoek naar en herden­king van de 'doodsfabriek' van San Sabba, het enige vernietigingskamp dat de nazi's in West-Europa nebben ingericht, nu 40 jaar geleden in een oud-rijstverwerkingsbedrijf bij Triest. Er zijn 5000 mensen ver­moord en in een crematorium ver­brand. De slachtoffers waren Itali­anen en Slovenen, onder wie enkele Joden. De meeste Joodse slachtoffers waren in 1944 al naar Auschwitz ge­stuurd. Voor het crematorium had een indrukwekkende plechtigheid

plaats met gebed door een Grieks­orthodox geestelijke, de bisschop en de rabbijn van Triest. In naam van de beschermheer, president Pertini, spraken de president van het hoogste Italiaanse rechtscollege, bestuurders van stad en provincie Triest en de voorzitter van het Int. Auschwitz Comité, Maurice Goldstein. Een voorname r̂ol speelde het Comité voor de Verdediging van de Waar­den van het Verzet en de Democrati­sche Instellingen, dat ons mede had uitgenodigd. Uitstapjes buitenslands betekenen niet dat wij ons niet met binnenland­se aangelegenheden blijven bezig­houden. Wij hadden wederzijds zeer gewaardeerd contact met het nieuwe hoofd van de hoofdafdeling verzet en vervolging van het ministerie van WVC, mr. H.Y. Kramer. Een allang in uitzicht gestelde gedachtenwisse-ling met bestuur, directeur en staf

van Centrum '45 heeft plaats gehad en zal, naar wij allen hopen, ook vruchten afwerpen. Alle activiteiten worden voortgezet.

'De mensheid zonder geschiedenis, is als een mens zonder geheugen'

Alles moeten wij doen wat wij kun­nen om ervoor te zorgen dat wij nooit meer met zo een nachtmerrie wakker worden. Op vele plaatsen in de Verenigde Sta­ten zijn centra gesticht om de mas­samoord op de Europese Joden te gedenken en te bestuderen. Er zijn bibliotheken, instituten enz. opge­richt, er zijn bijeenkomsten op Jom Hasjoah, de dag van de ramp in april en er bestaan organisaties van kinde­ren van slachtoffers.