46ste jaargang, nr. 3, september 2 0 0 2 . Verschijnt 4 x per ja

Een uitgave van het Nederlands Auschwitz Comité; postbus 74131,1070 BC Amsterdam

A u s c h w i t z B u l l e t i n Franz Het is eind augustus 2002. Als ik uit mijn faam kijk, ovetzie ik de vallei waar de Matz dootsttoomt. Een op zich onbeduidend riviertje in Noord Frankrijk op de grens van Picardie en het Ile de France, vlak bij Compiègne. Behalve om zijn forellen, is het fiviertje bekend als de gfens waar het Duitse offensief in 1918 definitief stokte. Enige dagen latet tekende de strijdende paftijen de wapenstilstand in een spoorwegwagon in de bossen van Compiègne. Ik realiseerde me pas hoe dicht de Duitsers Parijs waren genaderd en hoezeer een Duitse eindoverwinning v o o t het grijpen heeft gelegen, toen ik de naam van een Duitse soldaat ontdekte die hij in de stenen muur van ons huis had gekrast: "Franz, jahr 1918". Franz en zijn companen waren tot op mindef dan 60 kilometer van Parijs gekomen.

De Grote Oorlog, zoals die hier in Frankrijk wordt genoemd, wetd niet alleen door de dreigende revolutie in het Duitse Rijk beslist, m a a i

vooral door de interventie van de Amerikanen die zich bij hondetd-duizenden in de laatste fase van de ootlog in de strijd mengden. De Vrede van Vetsailles betekende het definitieve einde van de eetste moderne oorlog die een tot dan toe ongekende, haast wetenschappelijke

vernietiging van mensen had veroorzaakt. Als geen andef heeft de Amerikaanse ptesident Woodrow Wilson de gevaren van het moderne wapentuig ondetkend. De Volkeren­bond die in Genève werd opgericht was vootal zijn geestesvrucht. Met dit instituut hoopte hij in de toekomst ootlogen te kunnen vefmijden. Nauwelijks twintig jaa t later was alle hoop hierop verdwenen en kwam er een oorlog die de Eerste in omvang, wteedheid en krankzinnigheid verre overtteft. En wederom vochten Ametikaanse soldaten op de Eutopese slagvelden.

Vootal de aanloop tot de Tweede Wereldoorlog speelde de laatste dagen door mijn hoofd nu de radio sreeds vaker meldt dat president George W Bush van plan is Irak aan te vallen en een einde te maken aan het regime van een van de wreedste dictators van de moderne wereld. In 1936 trokken de Duitsets het Rijn­land binnen, geheel tegen de bepalingen van het Vefdrag van Versailles in en vestigden e t opnieuw een militaite macht. Uit het proces verbaal van Rijksmaarschalk Goering voor aanvang van het proces van Neurenberg, blijkt dat Hitler op dat moment had kunnen worden gestopt als de Geallieerden bereid

waren geweest Hitlet militait aan te pakken. Uit de verhoren van de belangrijkste Nazi's (die onlangs in boekvorm werden gepubliceerd) blijkt overduidelijk dat de aanloop tot de Tweede Weteldootlog een aaneenschakeling is geweest van onderschatting, politieke berekening en gedogen. De hermilitarisering van het Rijnland, de Duitse her-bewapening, de Kristallnacht, München of het Russisch-Duitse niet-aanvalsverdrag waten de etappes die gedoogd weiden doot de geallieerden en de gevolgen waren desastreus.

De discussie over de wenselijkheid van een Amerikaans ingrijpen in Irak wordt in Amerika vooral met een blik op dit velleden gevoetd. Zijn e t inderdaad parallellen? En leerr het verleden niet dat megalomane dictators moeten worden gestopt voordat het te laat is? Saddam Hoessein is zo'n wtede dictatot, maat aan wtede dictatots is geen gebtek, niet op het Arabisch schiereiland, niet in Afrika en niet in Azië. Sommige van deze mannen wotden getolereerd omdat ze olie hebben of omdat ze regeren in een hoekje van de weteld waar wij geen enkel belang hebben. Je hebt er ook die wreed zijn maar toch onze bondgenoot mogen zijn,

In blijvende herinnering aan de overlevenden van Auschwitz, die het Nederlands Auschwitz Co­mité hebben opgetkht en aan onze etevoorzitter Annetje Fels-Kupferschidt.

Nederlands Auschwitz Comité

Ere-lid: drs. Eva Tas Ere-lid: Jacques Furth Voorzitter: Jacques Grishaver Vice-voorzitter: Carry van Lakerveld Secretaris: Herbert Sarfatij 2e Secretaris: Els Deen Een n ingm eest er: Ronald van den Berg 2e penningmeester: John van Cleef

Secretariaat: Postbus 74131 1070 BC Amsterdam tel/fax 020-67 233 88 website: www.auschwitz.nl E-mail: info@auschwitz.nl

Bankrekening; ABN/AMRO: 414.646.282 Postbank: 29.30.87

AUSCHWITZ BULLETIN:

Eindredactie: Clairy Polak

Redactie: Max Arian Theo Gerritse Theo van Praag Bertje Leuw Carry van Lakerveld

Red. secretaris: Sandra Waterman E-mail: redactie@auschwitz.nl Redactieadres: Postbus 1065 1700 BB Heerhugowaard

Voor de inhoud van de artikelen die on­

dertekend zijn is alleen de auteur verant­

woordelijk.

Abonnementenadministratie: Knoopkruid 54 1112 PV Diemen tel./fax: 020-600 34 55

Druk: Drukkerij Peters Amsterdam bv

omdat er een politiek strategisch doel mee wotdt bereikt. H e t regime in Irak werd tijdens de Itakees-Itaanse oorlog gesteund doot Amerika omdat de dreiging van de Iraanse revolutie als gevaatlijker werd ervaren dan de expansiedrift van Saddam Hoessein. Dat hij een bloedige ootlog begon die aan miljoenen het leven heeft gekost en dat hij met gifgas de Koerden te lijf ging wetd van ondetgeschikt belang geacht. Het Amerikaanse voornemen Irak desnoods zonder bondgenoten aan te vallen heeft doot dit verleden ongetwijfeld bij de honderdduizenden slachtoffers van Irak een wrange bijsmaak. Europa is als vanouds verdeeld. Twijfel over de gevolgen van zo'n aanval of ordinaire handelsbelangen die deze en gene heeft in Irak zorgen ervoor dat Saddam Hoessein net als Hitler in de jaren dertig kan uitzoeken hoever hij kan gaan. De laatste scud-rsket die tijdens de Golfootlog op Istaèl wetd afgevuurd was een raket die een container voor het vervoer chemische of biologische wapens bevatte. De container was leeg, maar het bericht dat hietmee vetzonden wetd was meer dan duidelijk.

De vraag waar je de grens moet ttekken spookt de laatste dagen door mijn hoofd. Soldaat Franz in "jahr 1918" was bijna in Parijs en had bijna de oorlog gewonnen. En ook Hitlet had 26 jaar latet had bijna zijn doel beteikt, wate het niet dat in Stalingtad en op de stranden van Normandië duizenden stierven om het tij te keren.

Ik weet het niet. En dus wtijf ik maat weer eens met mijn hand ovet de in steen uitgekraste naam "Franz jahr 1918" en vraag me af wat wijsheid is.

Hans Fels

Bank laat Nederlands Auschwitz Comité in de steek D o o r fouten bij de bank is er bij de acceptgirokaarten d i e in mei 2002 zijn verzonden, een enorme stagnatie in het betalingsverkeer opgetreden. Onvolledige informatie van de bank heeft het Nederlands Auschwitz Comité op het vetkeerde been gezet en vele begunstigets hebben hun acceptgirokaart met daarop hun bijdtage v o o t het Comité teruggekregen. Inmiddels zijn deze problemen weliswaar uit de wereld, maar daarmee zijn de om die reden Te rugge lopen inkomsten van het Nederlands Auschwitz Comité niet opgelost. Een tweede tonde acceptgirokaarten, zoals te doen gebruikelijk en bijgesloten bij dit Auschwitz Bulletin, is dit jaat dan ook m e e t dan ooit noodzakelijk om de opgelopen achterstand in te lopen, teneinde al het wetk van het Nederlands Auschwitz Comité ook in de komende periode te kunnen bekostigen.

De penningmeester

Crisisgroep formuleert voorstellen voor beëindiging van het conflict

Een eindspel in het Midden-Oosten? Het is van het grootste belang dat er snel een eind komt aan het alsmaar heftiger wordende conflict tussen Israël en de Palestijnen. Het voortwoekeren ervan heeft een funeste uitwerking op drie niveaus.

Ten eetste bedreigt het conflict de stabiliteit van de internationale ver­houdingen. Het voedt de haat in grote delen van de weteld tegen "het" Westen, drijft een wig tussen de zo belangrijke samenwerking tussen de VS en de EU, plaatst deze supetmogendheid in een gevaarlijk isolement, vertroebelt de strijd tegen het tetrorisme en draagt alle kiemen in zich om het tegionale conflict te laten uitgroeien tot een wereldbrand.

In de tweede plaats dehumaniseert het conflict tussen Istaèl en de Palestijnen de verhoudingen in de regio zelf. 35 jaar bezettingspolitiek maakt dat Istaèl en de Palestijnen zich verliezen in een uitzichtloze spiraal van geweld en tegengeweld, die aan de lopende band hondetden onschuldige slachtoffets maakt maat

ook binnen die samenlevingen zelf een demoraliserend en dehumani-serend effect heeft. In beide kampen voelt men zich in toenemende mate in zijn existentie bedreigd.

Moslimhaat en antisemitisme Ten derde heeft dit conflict ook een vetziekende uitwerking op de onderlinge verhoudingen op locaal niveau buiten de tegio: in de grote steden van West-Europa, Nederland helaas niet uitgezonderd, is een explosief mengsel ontstaan van moslimhaat en antisemitisme. Dat is uiteraard niet los te zien van de 1 V september, maar de escalatie in het Midden-Oosten sindsdien heeft nieuwe olie op het vuur gegooid. Inter-etnische conflicten, waat ook tet wereld, worden nu eenmaal door de moderne media rechtstteeks vertaald naar de belevingswereld van mensen in de diaspora. De pro-Palestijnse massabetogingen met (ook) antisemitische leuzen in de hoofdsteden van Europa (Amsterdam was een pijnlijk voorbeeld) zijn daarvan het bewijs.

^ 4 * _

, > * .» 1

ê M V \

De internationale gemeenschap, die in haar voegen kraakt, heeft et dus alle belang bij om gtote dtuk op beide partijen uit te oefenen om -dwats door de strijdtonelen heen — een definitieve vtedesoplossing te aanvaatden. Definitief, omdat na de teloorgang van het Oslo-vredes-proces gebleken is dat een staps­gewijze aanpak niet kan werken. Het diepe wantrouwen tussen beide pattijen — dat inmiddels alleen nog maat groter is geworden — is van dien aard dat elke "tussenstap" nog slechts contraproductief kan werken. Alleen een confrontatie met een, allesomvattende, eindoplossing, zou — met veel inzet van de inter­nationale gemeenschap — kunnen bewefkstelligen dat beide partijen eieren voof hun geld kiezen. Wetend dat zij "in the long run" toch ver­oordeeld zijn om als buurstaten door het leven te gaan en dat een geweld­dadige oplossing nimmer uitzicht zal bieden.

Brandhaarden wereldwijd Tegen die achtergrond heeft de Inter­national Crisisgroup (www.crisisweb.org), een onafhankelijke conflictpreventie ofganisatie, 10 jaaf geleden opgericht door senator Mitchell en nu geleid door de Finse oud­president Martti Ahtisaari, recente­lijk een rapport gepubliceerd onder de titel "Middle East Endgame, getting to a comprehensive Arab-hraeli Peace Settlement". De ICG heeft in vrijwel alle brandhaarden in de wereld (variërend van de Balkan tot het Grote Metengebied, van Indonesië tot Colombia, van Rwanda tot Afghanistan) teams van politieke analisten gestationeerd die op basis van onafhankelijke veldstudies rapportages maken en

aanbevelingen doen die door een internationale Raad van gezag­hebbende (oud-)politici, weten­schappers en zakenlieden (ik ben daarin de Nederlandse vertegen­woordiger) weer wordt uitgedragen naar de beleidsmakers binnen de internationale gemeenschap. De belangrijkste bouwstenen van de allesomvattende oplossing voor de problemen russen Israël en de Palestijnen zijn op zich niet nieuw en vertonen veel gelijkenis met het bijna-akkootd dat in de nadagen van Clinton en Barak op tafel lag: Zo wotdt gepleit v o o t

• Een Palestijnse, gedemilitariseerde, staat - in grote lijnen langs de grens van 1967.

• Dat impliceert een einde van de Istaëlische bezetting en een ont­manteling van het metendeel van de Israëlische nederzettingen in de bezette gebieden.

• Jeruzalem wordt de hoofdstad van zowel Israël als de Palestijnse Staat. Israël behoudt de soevereinireit ove t West-Jetuzalem en de Joodse buutten in Oost-Jeruzalem. De Palestijnen krijgen de soevereini­teit over de Atabische buutten in Oost-Jeruzalem.

• Er komt een speciaal, internatio­naal gegarandeerd, regime dat toe­ziet op het beheet van de heilige plaatsen (de Klaagmuut doot Israël, de Tempelberg door de Palestijnen).

• Er komt een financiële compensatie ter oplossing van het Palestijnse vluchtelingenvraagstuk. Het metendeel van de Palestijnse vluchtelingen zal zich definitief moeten vestigen binnen de Palestijnse Staat, dan wel binnen de huidige gastlanden.

Vredesmacht Nieuw in het voorstel is de aan­wezigheid van een "Derde Partij" die toeziet op de implementatie van zo'n vredesakkoord. Gepleit wordt v o o t een, doot de VS geleide, inter­nationale vtedesmacht, aangestuutd door een "Contactgroep" waarin de VS, de EU, Rusland en de VN, aangevuld met landen als Egypte, Saoedi Arabië en Jordanië. Dit plan, dat niet kan worden op­gelegd, maar volgens verwachting geleidelijk aan de steun zal krijgen van een meerderheid van de bevolking in beide kampen — men is immers het geweld over en weer meer dan zat — bevat, op de kepet beschouwd win-win elementen v o o t alle betrokkenen. De Palestijnen krijgen eindelijk hun eigen Staat terwijl de gehate bezetting wordt opgeheven. De Israëli's worden bevrijd van de terreut en hoeven niet bang te zijn dat een techt van temgkeer voor de Palestijnse vluchtelingen het joodse karakter van hun Staat bedreigt. Het feit dat het om een "eindspel"

Het doel van de Stichting Nedetlands Auschwitz Comité is:

* het tealiseren van de zinspreuk "Nooit meet Auschwitz"; * het ageten tegen alle votmen van fascisme, racisme en antisemitisme; * het bevorderen van het welzijn van de in de tweede weteldootlog

vervolgden en hun nabestaanden; * het vettichten van alles wat met het voorgaande verband houdt,

alles in de tuimste zin

gaat betekent dat alle kaarten op tafel liggen en iedereen weet w a a t

hij aan toe is. De aanwezigheid van een internationale vtedesmacht staat er borg voor dat de overgang zonder schokken verloopt.

De intetnationale gemeenschap heeft er een groot belang bij dat op deze maniet beëindiging van het explosieve conflict binnen beteik wotdt gebtacht. Dat maakt het ook mogelijk de vrede in eigen huis re bewaren. Niemand kan het zich nog veroorloven (ook de vrienden van Israël niet) lijdelijk te blijven toezien hoe blinde haat en zinloos geweld de weteldvrede bedreigen en zelfs bij ons locale verhoudingen ontwricht.

Ed van Thijn (Bestuurslid van de International Crisisgroup)

Sponsors De activiteiten van het

Nederlands Auschwitz Comité worden mede mogelijk ge­

maakt dooi Numeco en door de opbrengsten uit

de BankGiroLoterij. Uw deelname aan deze loterij

wordt daarom van harte aanbevolen.

Met dank aan Vuutwetk Internet BV

voor het sponsoten van onze website.

www.auschwitz.nl

Symbool van een verdwenen joodse wereld Het nieuw ingerichte Sauna gebouw in Birkenau Eind vorig jaar ging het ge­restaureerde Sauna gebouw in Birkenau voor het publiek open. De Sauna in Birkenau, dat klinkt bizar. Toch is dit de naam van het gebouw, waar gevangenen die na de selectie nog even mochten blijven leven om zich vervolgens dood te werken, werden geregistreerd. Daar kreeg je een nummer in plaats van je naam, je werd er van je laatste bezittingen beroofd, je werd er kaal geschoren, je werd volkomen ontmensel i jkt . De gevangenen noemden het de Sauna omdat er douches waren (in dit geval echte) en er van tijd tot tijd gevangenis­kleding werd ontluisd in grote stoomketels.

Opschrift boven de ruimte waar gevangenen werden kaal geschoren.

De bezoeker van Birkenau die nu naar het Sauna gebouw gaat volgt dezelfde weg door het gebouw als ooit de gevangenen, nu over een looppad van glas om de oor­

spronkelijke vloer te beschermen. Boven de ingang van een aantal ruimtes is nog vaag het opschrift te zien dat aangeeft waar ze voor dienden: Haarschneideraum,

De ruimte waar gevangenen werden geregistreerd

Untersuchungsraum. Ook de grote stoomketels zijn bewaard gebleven.

In een van de laatste ruimtes, die waar de gevangeniskleding werd uitgedeeld, is nu een bijzondere en indrukwekkende fototentoon­stelling te zien. Het zijn foto's van joodse families voornamelijk uit stadjes in de buurt van Auschwitz, foto's die in een familiealbum hadden moeten zitten. Foto's van huwelijken, van de nieuwe baby, van feestjes, op vakantie. In Auschwitz zijn honderdduizenden van dergelijke foto's, die gedeporteerden uit heel Europa hadden mee­genomen als aandenken aan hen die ze liefhadden, verbrand. Het is niet bekend op welke manier de 2400 foto's bewaard zijn gebleven, waarvan een deel nu in de Sauna is te zien. De meest waarschijnlijke verklaring is dat ze kort na de oorlog gevonden zijn in een vergeten koffer

of een doos in 'Canada, dat deel van het kamp waar de bezittingen van vermoorde joden werden gesor­teerd en vervolgens naar Duitsland gestuurd.

Het zijn doodgewone foto's van gewone mensen in hun dagelijks leven. Ze werden gemaakt voor later. Je weet als je er naar kijkt dat er voor hen geen

'later' is gekomen. Hun levens eindigden op dezelfde manier, bijna zonder uitzondering, in de gaskamer. Het is die wetenschap en de stille, ingetogen manier waarop de tentoonstelling is ingericht, die de abstracte macht van het getal overstijgt. Nummers en getallen hebben hier weer een gezicht gekregen.

De tentoonstelling is bedoeld als monument ter herinnering aan en als symbool van de verdwenen joodse wereld in Polen en in Europa.

Carry van Lakerveld

Proefschrift Rosa Lehmann

Antisemitisme in een klein Kilometers papier en emmers vol inkt zijn er besteed aan het be­spreken van de relatie tussen Polen en joden. Dat gaat gewoonlijk in de vorm van een fel debat over de vraag of 'de' Polen nu onverbeter­lijke antisemieten zijn of niet. Het is een emotioneel geladen onder­werp en de discussie beperkt zich dan ook vaak tot het elkaar toe slingeren van de eigen waarheid.

In haar onlangs in een publieks-uitgave verschenen proefschrift Symbiosis and Ambivalence probeert Rosa Lehmann nuances toe te

voegen aan de bestaande opvattingen. Zij interviewde inwoners en ex-inwoners van Ja liska, een stadje in het Oosten van Galicië.

De bewoners, allen Polen, vallen uiteen in drie groepen: de ouderen, die zowel de vooroorlogse periode als de oorlog en bezetting bewust hebben meegemaakt, zij die kinderen waren in die tijd en de na de oorlog geboren generatie. Vrijwel iedereen van de oudete generatie wil graag praten over de joden en over hoe goed en harmonieus alles was vóór de

Pools stadje oorlog. Dat neemt niet weg dat zij ook in negatieve stereo-type termen spreken over hun voormalige buren. Lehmann benoemt dit als 'ambivalentie'. De jongeren daarentegen, die zijn opgegroeid in een omgeving zonder joden, weten alleen maar slechte dingen te vertellen over joden. Kennelijk hebben zij, in tegenstelling tot de interviewende buitenstaander, slechts de negatieve verhalen gehoord, inclusief het bekende bloedsprookje. Uit de verhalen blijkt, dat 'de jood' door hun ouders als boeman wordt gebruikt.

Ongerijmd Van de weinige overlevende joden woont niemand meer in Ja liska. In de interviews met Lehmann be­nadrukken ook zij echter hoe goed het allemaal was, vroeger. Dit is moeilijk te tijmen met de vethalen die zij vertellen ovet de ontvangst die zij kregen toen zij na de oorlog hun bezittingen terug probeerden te krijgen. Ook heeft niemand van de Poolse bewonets tijdens de ootlog geptobeerd hen te helpen.

De vethalen, aangevuld met gegevens uit archiefonderzoek, geven een goed beeld van het leven in het interbellum in een kleine plaats in Polen. Atmoede, vootal van de slechts enige decennia uit de feodale sttuctuut bevrijde boeren, voerde er de boventoon. De enorme drank-zucht en het gebrek aan sociale samenhang onder de Poolse inwoners waren ook geen factoren die bijdroegen aan economische vooruitgang. Vrijwel alle winkels (behalve de katholieke coöperatie) waten in joodse handen. De boeren en andere arme inwoners waren dus afhankelijk van het krediet dat ze konden krijgen bij de joodse winkeliers. Dat liep niet altijd goed af: als de schuld te hoog opliep en niet meet betaald kon worden, kwam het soms via de rechter tot een openbare verkoping van boerderij of andere eigendommen.

Lehmann plaatst de verhalen in de context van de Poolse geschiedenis.

Het land kende tot laat in de negentiende eeuw een feodaal stelsel, waarbij de grootgrond­bezitters joden, die zelf geen land in eigendom mochten hebben, gebtuikte als tussenpetsonen bij het innen van de afdtachten die de boeren verschuldigd waren aan de landheren.

In de eerste helft van de twintigste eeuw tot aan de tweede wereld-ootlog, zo stelt Lehmann, is de tussenpositie van joden tussen landeigenaten en boeten doot de afschaffing van het feodale stelsel veranderd in een diiecte af­hankelijkheidsrelatie: voot niet-agrarische producten waren de boeren aangewezen op de (joodse) winkeliers. Ook voor arbeid in loondienst waren zij vaak afhankelijk van joodse werkgevers. Dit zou, volgens Lehmann, een verklaring vormen voor de ambivalentie van de Polen.

Hoewel er mogelijk een kern van waarheid zit in een detgelijke verklaring, toept hij toch meer vragen op dan hij beantwootdt. Deels komt dat, dootdat een flink deel van het sociale spectium ondetbelicht blijft: de grote meetderheid van arme joden in het stadje, die wel wordt genoemd, maar vetdet geen rol speelt in het verhaal; de wel degelijk bestaande welvatende Polen, die zich in tegenstelling tot de joodse gemeenschap niet om hun armen bekommerden; de rol van de kerk,

die alleen aan de orde komt in een apart hoofdstuk ovet een jonge joodse vrouw die zich met hartelijke steun van de plaatselijke elite bekeert tot het katholicisme.

Het wotdt duidelijk, dat de Poolse inwoners zich ongemakkelijk voelen ovet het feit dat zij niet geprobeerd hebben hun joodse stadsgenoten te helpen in de ootlog. Hoewel het inderdaad gevaatlijk was joden te helpen, kan dat toch niet de enige verklaring votmen: de inwoneis van Ja liska hebben wél hulp geboden aan het Poolse vetzet, wat minstens net zo gevaarlijk was.

Rosa Lehmann heeft alles eerlijk opgeschreven en in die zin is Sym-biosis and Ambivalence fascinerende lectuut. Je hoort vootal oude mensen in één adem het steteotype 'uitzuiget' combineren met ver­halen over gulheid en hartelijkheid. En dat is precies het taadsel, waarvan de oplossing vermoedelijk eerder te vinden is in de eigenaatdige ktonkels van de menselijke geest dan in histotische of sociologische vetklaringen die geen recht doen aan de complexiteit van de werkelijkheid.

Manja Ressler

Rosa Lehmann: Symbiosis and Ambivalence. Poles and Jews in a Small Galician Town. Berghahn Books. LSBN 1-57181-505-8

Sobibor, 14 Octobre 1 9 4 3 , 16 heures

De kri jsende ganzen van Sobibor vergeet je niet Geen registratie maar een ver­rijzenis, noemde Claude Lanzmann ooit zijn 'Shoah', de film die sinds zijn uitkomst in 1985 geldt als de belangrijkste documentaire over de jodenvervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Anders dan in andere films werd in 'Shoah' de Holocaust niet tot een samenhangende, voorbije geschiede­nis met begin en einde gemaakt. Lanzmann maakte geen gebruik van afstand scheppende archiefbeelden, maar sprak met getuigen in het heden en bezocht met hen de plekken waar ze over spraken. In 'Shoah' heerst eindeloosheid, aldus de Franse filmmaker en filosoof. Het relaas van de getuigen, het dringende doorvragen van de interviewer, de lege landschappen, de terugkerende stiltes; alles doet een beroep op ons voorstellings­vermogen. Lanzmann respecteerde zo het onbevattelijke van de gebeurtenissen en bracht ze tegelijk dichterbij dan ooit.

De getuigenis van Yehuda Lerner over de succesvolle opstand in con­centratiekamp Sobibor werd door Lanzmann in 1979 als deel van 'Shoah' opgenomen, maar uit­eindelijk niet in de film opgenomen omdat de opstand 'een eigen film verdiende', aldus de regisseur nu. Een kloppende redenering, daar het relaas van Lerner (destijds 17 jaar oud) alleen al anders is omdat het een verhaal is met een 'happy end. Die overwinning staat in 1979 nog op Lerners gezicht te lezen: hoewel er angst schuilt in het zenuwtrekje om zijn mond, is er een voort­

durende twinkeling in zijn ogen als hij over het bloedige treffen met de Duitse bewakers vertelt.

Het verhaal van David en Goliath, noemt Lanzmann het zelf, en een van de (weinige) geschiedenissen waarin de joodse gevangenen de wapens grepen. Een heroïsche geschiedenis, in feite, en dus ook al vaker verfilmd: in een Amerikaans tv-drama met Rutger Hauer in de hoofdrol, en in een Nederlandse documentaite van Lily van den Bergh.

Jammer is wel dat Lanzmann deze boeiende toevoeging bijna twintig jaar heeft laten liggen. In 'Sobibor' mengt hij het in 1979 opgenomen gesprek met Lerner met beelden van nu: de stad Minks, de bossen om Sobibor, het kamp zelf. Het is de uit 'Shoah' bekende procedure die deze keer echter wel afstand schept omdat zij, ook door Lerners jaren-

zeventig-uiterlijk en de verkleurde interview-opnames, nu eerst Lanzmanns film in herinnering brengt, voordat zij haar eigenlijke werk doet: getuigen van de opstand in Sobibor.

Niettemin bevat ook deze verlate 'sequel een scène die de tijd weet stil te zetten. Terwijl Lerner vertelt hoe de nazi's kuddes ganzen gebruikte om het gegil in de gas­kamers te overstemmen, toont Lanzmann die ganzen en laat hij hun geschreeuw horen. Tientallen samenklontende witte vogels, een oorverdovend gekrijs. Dat gekrijs vergeet je niet meer.

Jann Ruyters

Regie: Claude Lanzmann. In het Ketelhuis, Amsterdam

S T I C H T I N G I C O D O

Informatie- en Coórdinatieorgaan Dienstverlening Oorlogsgetroffenen

Voor vragen op het gebied van wetten en regelingen voor oorlogsgetroffenen,maar ook voor vragen over zelfhulpgroepen,

therapeutische hulp of maatschappelijk werk, en voor literatuur over de Tweede Wereldoorlog en zijn gevolgen

kunt u terecht bij de Stichting Icodo.

Oorlogsgetroffenen, hun partners en kinderen (ook de naoorlogse generatie zijn welkom bij

STICHTING ICODO Maliebaan 83, 3581 CG Utrecht

tel. 030-2 34 34 36 (9-13 uur; bibliotheek 9-17 uur) Bezoek is - na telefonische afspraak - iedere dag mogelijk.

Digitaal Monument geeft 104.000 mensen hun gezicht terug Ze worden niet vergeten Een digitaal monument, wat moet je je daar bij voorstellen. Is het alleen maar een spel met de computer, een uit de hand gelopen hobby van Isaac Lipschits, of kan het iets waardevols worden. Interview met een bezeten zoeker in talloze joodse archieven.

Hij is er van bezeten, zegt Isaac Lipschits, van het wetken aan zijn gtote project: het Digitaal Monument Joodse Gemeenschap in Nederland. Hij heeft zichzelf een enotme taak opgelegd. Hij wil alle 104.000 tijdens de Tweede Weteldoorlog door de Duitse Nazi's vetmoorde Nederlandse joden uit de anonimi­teit halen, hun hun gezicht terug geven. Hij werkt et op het ogenblik zeven dagen per week en negen uur per dag aan, toch weet hij nu al -en dat geeft hem een zekete fust -dat hij ei nooit mee klaar kan komen. Ook als op 1 oktobet 2003 de website de lucht in gaat, waarop alle mogelijke gegevens over 40.000 joodse

Gerrit Sarlouis Amsterdam 2-1-1894, Auschwitz 24-9-1943

gezinnen te vinden zijn, zal het project nog incompleet zijn en steeds aangevuld kunnen worden, als er nieuwe archieven of andere gegevens beschikbaar komen.

Isaac Lipschits is historicus, hij maakte carrière aan de universiteiten van Amsterdam en Groningen, maar hij zegt dat hij nog nooit zo hafd heeft gewerkt als na zijn vervroegde pensionering in 1990, toen hij zestig jaar werd. Hij schreef boeken, zoals Onbestelbaar, met zijn eigen herinneringen, Tsedaka, over de geschiedenis van Joods Maat­schappelijk Werk en De Kleine Sjoa over de joden in naoorlogs Nederland. Maar vooral deed hij heel veel archief-onderzoek, stomverbaasd over wat er allemaal te vinden is over al die 104.000 vermoorde Nederlandse joden.

Lipschits: ' J e hebt er geen idee van hoe nauwkeurig de joodse gemeen­schap in de oorlog is beschreven. We weten bijvoorbeeld precies waar de mensen woonden, hoeveel kamers er in het huis waren, we weten wat er in de gang op de gtond lag, wat et aan de muten hing, hoe het huis was gemeubileerd, of er een vaste wastafel was, of er boeken in huis waren. Direct nadat een gezin z'n huis had moeten vetlaten kwamen twee Nederlandse politieagenten zeet gedetailleerde inventarislijsten opmaken. Alles werd opgeschreven: een tafel met viet stoelen, een rookstoel, een buffet met een zesdelig ontbijtservies erin. Je houdt het niet voot mogelijk. Daarna werd het huis verzegeld en vervolgens gepulst, leeggehaald. Wat heb je nu aan al die ptecieze gegevens? Neem het gezin van mijn

Formulier waaruit blijkt dat het gezin van diamantbewerker Gerrit Sarlouis tijdelijk van deportatie was vrijgesteld

ouders, dat was een subproletarisch gezin. Als ik nu zie dat mijn zuster Rebecca in een wat betete straat gaat wonen en dat zij boeken in huis had, dan is dat voor mij heel ont­roerend, want het betekent dat zij uit dat arme milieu probeerde te ontsnappen. Zo heb ik iemand kunnen vertellen, dat z'n groot­moeder een toneelkijker had. Dus die ging naar de opera, of naar de schouwburg.

Maar het gaat ook om heel andere dingen. Ik heb net een uitvoerige ledenlijst ontvangen van de Amsterdams-Joodsche Voetbalvereniging Hortus Door Wilskracht Een. Daat-doot kan ik vermelden wie er voet­balde. We hebben een hele lidmaat-schapscarthoteek van de Algemeene Nederlandsche Diamant Bewerkers Bond en kunnen zien wie aan stakingen meedeed. Op het Joods Historisch Museum ligt Het boek der tranen, over alle joodse werknemers van het confectie-ateliei Hollandia-Kattenburg, die op een woensdag in novembet 1942 zijn weggehaald.

Elisabeth Sarlouis-Mouwes, Amsterdam 26-7-1892, Auschwitz 24-9-1943

Met foto's die allemaal worden gescand en in het monument opgenomen.

Bezeten Ik ben bezeten van al die archieven, ik vond dat die gegevens moesten worden gepubliceerd. Ik ben als een gek gaan verzamelen. Toen ik eenmaal met VUT was had ik daar de tijd voor en het kost niet veel geld. Het CJO, het Centraal Joods Overleg, waar ik contact mee had, kreeg belangstelling voor mijn project. Zij zijn gaan praten met het Verbond van Verzekeraars, dat een grote subsidie beschikbaar heeft gesteld, 5 miljoen gulden, speciaal voor dit onderzoek. Om eerlijk te zijn, ik weet niet eens of het deel uitmaakt van de Marorge\den of dat het er bovenop is gegeven. Er werd een voorbereidende commissie gevormd en toen kwam iemand op het idee om het niet allemaal in boeken vast te leggen, maar er een Digitaal Monument van te maken. Dat was drie jaar geleden. Het woord digitaal kon ik wel spe Hen, maar wat het was wist ik niet. Intussen heb ik me aardig in al die

computersystemen ingewerkt en zit ik elke dag aan m'n laptop.

In het Digitaal Monument wordt iedereen opgenomen die als jood in Nederland is vervolgd en die de oorlog niet heeft overleefd. Het is echt een monument ter ere van de omgekomenen. Er is uitvoerig, echt maanden over gepraat of we ook de overlevenden moeten opnemen. Maar dat doen we niet, het is in strijd met het idee van dit monument, maar je krijgt bovendien problemen met de bescherming van de privacy. De kinderen van de omgekomenen die het hebben overleefd worden wel vermeld, maar zonder hun namen te noemen, ze zijn niet te traceren. Dat is belangrijk, vanwege de aarzelingen die er toch al bestaan in de joodse gemeenschap. Niet alleen de Nederlandse joden worden er in vermeld, ook de Duitse en andere vluchtelingen, die zijn omgekomen. Maar er zijn grens­gevallen. Een Russisch gezin in Schiedam werd naar de Sovjet-Unie gestuurd vanwege een afspraak van Hitier met Stalin. Ze gingen niet naar Auschwitz, maar naar Siberië, ze werden niet als joden vervolgd, dus we vermelden ze niet. Ze hebben het trouwens overleefd. Ook joden die in de Javazee zijn gesneuveld of in Indische kampen omgekomen nemen we niet op. We hebben te weinig gegevens over ze. Als jij op je eigen houtje naar je grootouders wilt gaan zoeken, zou je naar al die archieven toe moeten om dat allemaal te vinden. Nu kan je achter je computer gaan zitten, je tikt hun naam en geboortedatum in en je krijgt alle gegevens.

Grenzen Nee, je zou niet kunnen tegen­houden dat we de naam van je vader vermelden. Voor overledenen bestaat geen privacyrecht. Maar wij

gaan niet tot het uiterste randje van wat wettelijk is toegestaan. We vermelden geen financiële gegevens, die we wel hebben. We verwijzen wel naar de betreffende archieven, die zijn voor de nabestaanden toegankelijk. Ook sieraden en dure schilderijen, van Rembrandt of Frans Hals, nemen we niet op. Maar we verwijzen wel naar de lijst van gestolen schilderijen, Rijksarchief nummer zo en zoveel.

Als iemand veroordeeld is, bij­voorbeeld voor diefstal, vermelden we dat niet. Het is immers een monument. Toch zit ik soms met een probleem. Een gevluchte Duitse jood in Hoek van Holland steelt op 14 mei 1940 een fiets en een jas. Hij had het koud neem ik aan, en hij wilde weg! Ik vind dat niet te veroordelen. Maar hij staat in het Politieblad. Dat Politieblad neem ik helmaal door. In Rotterdam wordt een meneer gezocht die wordt verdacht van verduistering van zijn eigen vermogen! Zoiets zet ik er natuurlijk wel in. Maar er zijn grenzen. Zelfmoord vermeld ik wel, maar niet als joden andere joden hebben verraden, al bestaat er wel een lijst, gelukkig geen lange, van deze V-mdnner die voor de Gestapo hebben gewerkt.

Toch hebben we ook een weten­schappelijke pretentie. De financiële gegevens liggen achter wat wij noemen een Chinese Muur en zijn in anonieme vorm toegankelijk voor wetenschappelijk onderzoek. Je vindt van alles bijvoorbeeld een neuroloog die boeken heeft geschreven over het verband tussen psychiatrie en muziek. Dan vraag ik me af of niet iemand een scriptie over hem kan schrijven. Er is zoveel geestelijk en intellectueel kapitaal verloren gegaan, we waren immers geen Untermenschen, zoals de

Duitsers beweetden. Maat het gaat me ook o m Gekke Lowietje uit Leeuwaiden, die niet kon ptaten, maar wel hele opeta's floot. Of die achterlijke jongen in Oosterwolde die achtet een karretje met een otgeltje liep. Et is zoveel te vinden je houdt het niet voor mogelijk. Ik ben ook niet meer zo zenuwachtig, want ik krijg dit nooit af! Zolang leef ik niet. Ik hoop nog heel lang te leven. Maar in een mensenleven krijg je dat niet gedaan.

Ik hoef het gelukkig niet allemaal in m'n eentje te doen. E t is een stichting die het geld beheert. Het stichtingsbestuut komt eens in de drie maanden bij elkaat om o v e t

moeilijke problemen te ptaten. V o o t de uitvoering is het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis ingeschakeld. De projectleiding wordt gevormd door mij en twee mensen van het IISG, historica Karin Hofmeester en Kees Mandemakers, de man van de techniek. We doen het met z'n drieën, maar daarnaast zijn er ik weet niet hoeveel mensen, misschien tien of vijftien, die op uutbasis gegevens intikken, bijvoorbeeld uit het yOATzS-archief, dat op het gemeente-archief ligt.

De lucht in Op 1 oktobet 2003 moet het de lucht in. Dan kan je op elk uut van de dag naar deze website. Je begint altijd met het monument zelf, een schetm met de namen van alle gezinnen van vermoorde joden. Vandaar kun je verder gaan, een naam aanklikken, maar ook een sttaat waar joden hebben gewoond, zo heeft het ook een educatief doel. Je komt steeds bij een gezinskaatt, waar de vader, de moeder en de kinderen worden vermeld. Ik maak zelf voor al die mensen korte biogtafische notities, niet in telegram­

stijl, maar in lopende zinnen, ik vind dat ik het aan hen verplicht ben e t goed Nedetlands van te maken. Die gezinskaatten zien er ook mooi uit, met gedempte kleuren en liefst een foto. Wat ook belangrijk is: iedereen kan het aanvullen, met een foto, een voorwerp, een her­innering, maar er is een webmaster die bepaalt of het wotdt opgenomen, om te vootkomen dat er rotdingen komen te staan, zoals 'm'n vadet was een pooiet'. Van het kapitaal van vijf miljoen wordt drie miljoen besteed aan het opzetten en twee miljoen wotdt vastgezet en van de rente wordt het monument ondethouden en de webmastet betaald. Het is de bedoeling dat het v o o t eeuwig blijft bestaan als een dynamisch project, dat je altijd kan blijven aanvullen.

Het gaat tot nu toe alleen o m joden, maar ik zou me goed kunnen voor­stellen dat ook de Sinti iets detgelijks willen doen en ik zal ze daat graag bij helpen. Het is misschien zwaar werk, maar het stemt me ook tevreden dat ik er bijvoorbeeld aan mee kan werken dat de 1000 kindeten die op een dag in juni 1943 uit Vught met het zogenaamde kindertransport zijn gedeporteetd naat Auschwitz en Sobibor via dit digitale monument hun namen herkrijgen. Daatbij baseet ik me vanzelfsptekend op het wetk dat doot Hetty Voute en Lotty Huffener-Veffer is gedaan en dat tetug te vinden is in het boek 'Joodse kinderen in het kamp Vught' van Janneke de Moei.

Ik heb nogal wat boeken ge-schteven, maar dit monument, dat is wat ik echt nalaat. Het staat in Tenach als het gaat om het zwagerhuwelijk: Opdat zijn naam niet uit Israël uitgewist worde... Zolang je een herinnering aan iemand bewaard, leeft hij of zij toch

Joachim Robert Sarlouis Amsterdam 28-10-1934, Auschwitz 24-9-1943

nog voott. Zo kun je hele sttaten reconstrueren, die niet m e e t bestaan. Ik vind dat adembenemend. Maar leuk is het niet altijd. Ik kan ook nog altijd niet begrijpen wat et is gebeurd. Dat mensen zich tot taak hadden gesteld mensen dood te maken omdat ze jood waten , wordt alleen m a a t onbegrijpelijker. Dat 1000 kindeten vanuit Vught op transport worden gesteld. Maar nu kan ik tenminste het verhaal vertellen van mevrouw Aronson, een arts die tot twee keet toe daat tegen protes­teerde en die uiteindelijk in de trein werd geduwd, mee met de kinderen, naar Auschwitz of Sobibor.'

Max Arian

Dit artikel is, in iets andere vorm, verschenen in het N.I. W.

Sophia, een bi jzondere dichtbundel

Dansen voor je grootvader Sophia is de naam van een bundel met achtentwintig verhalende gedichten of verdichte verhaaltjes, van een bijzondere schoonheid. De auteur noemt zichzelf Sweijd, naar de naam van zijn grootouders, de ouders van Sophia. Het grootste deel van de gedichten verhaalt over wat de ik-figuur, een kleuter nog, waarneemt. Hij beschrijft wat hij hoort, ziet en doet in prachtige heldere zinnetjes. Zonder dat het expliciet verteld wordt, word je gewaar dat het oorlog is.

Ieder gedicht bergt een raadsel in zich dat in het daarop volgende vers met een enkel betekenisvol woord wordt verklaard. Eigenlijk zoals een kleuter de werkelijkheid steeds maar ten dele begrijpt — eerder aanvoelt dan echt snapt — en de essentie pas achteraf ten volle doorkrijgt.

Het eerste gedicht verhaalt van een geheim. Het kind mag aan de soldaten in de kazerne vlakbij niet verklappen waar het woont. In de volgende gedichten zijn Opa en Oma ineens niet meer waar ze horen te zijn: de geliefde Opa op zolder

om met het kind aan de speelgoed­auto te knutselen en Oma in haar stoel in de kamer. Er is een gedicht over de moeder en het kind 'ergens in een kamertje'. Moeder wordt verhoord en krijgt een klap in haar gezicht. Zij moet blijven en hij wordt achterop een vreemde fiets dwars door het lucht­alarm naar huis gereden. In een volgend gedicht wachten het kind en zijn vader op moeders thuiskomt. Vader heeft als verrassing de lamp opnieuw bekleed. Hij zal moeder ophalen maar komt alleen thuis, met een asgrauw gezicht.

Ieder gedicht communiceert een deel van de complexe gevoelens waarmee het kind op de oorlogs­omstandigheden reageert. Er sijpelt verdriet door, angst, verlatenheid. Je voelt verbijstering maar ook een neutraal soort acceptatie van al het vreemde dat hem in korte tijd over­komt. Soms overheerst blijdschap: hij moet, uit veiligheidsoverweging, katholiek worden. Maar dan wil hij ook, net als de andere kinderen op de nonnenschool , zijn eigen mannetje, zijn eigen Jezusje aan de

muur. Dat mag hij gaan uitzoeken in een winkel vol Jezusjes in alle maten. Een prachtig gedicht gaat over het kind dat met zijn vlaggetje de Canadezen toezwaait. Het eindigt zo: 'Toen de optocht voorbij was I alle mensen uit de buurt naar huis I en de straat weer leeg, toen heb ik daar I nog op haar staan wachten.' In de laatste zeven gedichten is het meer dan veertig jaar later. De in­middels volwassen ikfiguur beschrijft hoe hij met zijn zoon door 'de oude stad' loopt. Zij zitten samen op een muurtje en zien hoe dansende mannen de Vreugde der Wet vieren. 'Jehude?', vraagt een van hen, en nodigt hem dringend uit mee te dansen. Hij aarzelt maar laat zich in de kring trekken. En dan danst hij en denkt aan zijn grootvader. Het is voor hem dat hij meedanst.

Bertje Leuw

Sweijd, Sophia. Uitgegeven in eigen beheer, 2001, ISBN 90 90148663, nadere informatie bij Jaap de Kreek, Amstelveenseweg 723, 1081 JE Amsterdam, tel. 020 6460669, e-mail jaap@dekreek.nl

Op 26 april 2002 werd rabbijn Sonny Herman benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau. Hij ontving de onderscheiding uit handen van de Amsterdamse burgemeester Job Cohen. Sonny Herman is al vele jaren de vaste begeleider op de reizen van het Auschwitz Comité naar Polen, alsook degene die tijdens de Auschwitz Herdenking de gebeden uit­spreekt

15 juli herdenking in Westerbork Eerste transport naar het oosten, bestemming Auschwitz In samenwerking met het Nederlands Auschwitz Comité werd in het Herinneringscentrum Kamp Westerbork op 15 juli het eerste transport dat zestig jaar geleden uit Westerbork naar Auschwitz vertrok, herdacht.

In Amsterdam hadden de bezettets vetotdend dat 2000 joden zich op de avond van de 14de en de 15de juli 1942 moesten melden op het Centraal Station voor vertrek naar Westetbork. Er kwamen de eerste avond maar 962 mensen. De toen­malige commandant van Westerbork, Deppner, besloot toen om nog 100 joden die al in Westerbork verbleven mee te sturen en ook nog de 50 weeskinderen in het kamp. Vrij­willig ging Salo Carlebach, leraar voor het joodse onderwijs in het kamp, met de kinderen mee. Op de ochtend van de 15de liepen zij met z'n allen vijf kilometer naar het station in Hooghalen en stapten in de trein. Het was de ttein waar­mee de joden uit Amsterdam gekomen waren. Zij moesten eerst naar Westerbork om geregistreerd te worden en toen direct weet terug naar de trein. Ook de volgende dag werd er haastig een aantal joden opgehaald, nu uit het concentra­tiekamp Amers-foort, om de volgende groep uit Amsterdam aan te vullen. In Duitsland werden de treinen die op de 15de en 16de juli uit Westerbork vertrokken aaneen-

Terug naar Ai

gekoppeld. In de nacht van 17 op 18 juli kwamen 2030 joden uit Nederland in Auschwitz aan. Ruim één derde van hen werd onmiddellijk naar de gaskamers gestuutd. De anderen bleven - voorlopig - in leven om te werken.

Op de bijzonder indrukwekkende herdenking waren meer dan 2000 mensen aanwezig. Bij de Tekens van Westerbork spraken de burgemeester van Amstetdam, MJ. Cohen en een aantal oud-kampgevangenen. Liesbeth List zong delen uit de

Het boek "Terug naar Auschwitz"

Mauthausencyclus en Koninklijk Zigeunerorkest Tata Mirando levetde eveneens een muzikale bijdrage. Vele oud-kampgevangenen leidden belangstellenden rond over het kampterrein. In de namiddag werd het boek Terug naar Auschwitz (uitgave Forum), een herinnering aan de reis van Sinti en Roma in de zomer 2000, aangeboden aan Lily van Angeren-Fransz, overlevende van Auschwitz-Bit kenau.

Carry van Lakerveld

De gelijkstelling van antisemitisme en kritiek op Israël Antisemitisme en discriminatie zijn en blijven onaanvaardbaar Een deel van het hedendaagse antisemitisme verschuilt zich achter 'kritiek op de staat Israël' of achter 'antizionisme'. N u is het heel goed mogelijk, ja zelfs wensel i jk o m kritiek te hebben op de staat Israël en haar regering, zoals dat ook mogelijk en wenselijk is bij andere landen. Waar gaat het echter fout? Zodra kritiek wordt uitgeoefend op Israël voor bepaalde daden, terwijl andere landen voor dezelfde of vergelijkbare daden geen kritiek krijgen. Een land anders behandelen dan alle andere l a n d e n , dat is d i scr iminat ie . Een land anders behandelen omdat het Israël is waar Joden wonen, dat is antisemitisme.

Kritiek kan omslaan in domme of schadelijke acties. Een voorbeeld hiervan was de pro-Palestina demonstratie van 13 april 2001 in Amsterdam. Deze demonstratie kenmerkte zich door een overmaat

aan antisemitische uitingen. Veel uitingen werden meegedragen en gescandeerd om te kwetsen. Er waren meer dan 75 hakenkruizen te zien. Het lot van de Palestijnen werd vaak vergeleken met de Holocaust. Er werden borden meegedragen met Sharon=Hitl.er Er waren spreekkoren te horen met: 'joden zijn honden' en 'de joden de zee in'. Een delegatie van 'Een ander joods geluid', liep mee. Zij zijn vrij om hun mening te uiten, maar besloten dat het recht van andere joden om niet gekwetst en ge­discrimineerd te worden niet belangrijk was. Gelukkig heeft ook een flink deel van activistisch Nederland niet aan de demonstratie deelgenomen.

Verantwoordelijk? Met tussenpozen ben ik nu al zo'n 23 jaar betrokken bij het 'actie­wezen' en nog nooit heeft een al dan

niet linkse beweging of actiegroep een bevolkingsgroep geheel of ge­deeltelijk verantwoordelijk gesteld voor wat het land van herkomst van die bevolkingsgroep allemaal deed. Behalve dan één bevolkingsgroep, de joden. Nooi t heeft men Marokkanen in Nederland verant­woordelijk gehouden voor de mensenrechten schendingen, de gruweldaden die de (ondertussen overleden) Koning Hassan II beging tegen zijn onderdanen. Nooit heeft men Chinezen hier verantwoordelijk gehouden voor het bezetten en etnisch zuiveren van Tibet door China. Nooit heeft men Serviërs in Nederland beschuldigd van mede­plichtigheid aan genocide, of Indonesiërs aan medeplichtigheid aan de moordpartijen op christenen op de Molukken. Interessant dat het blijkbaar geen enkel probleem is om dat wel met joden te doen. Als men anti-Israël activisten daar op wijst zeggen de meeste ' Ja, nou, maar dat is anders'.

Ook vanuit de Marokkaanse gemeenschap klinken antisemitische geluiden. Niet verbazingwekkend. Discriminatie is niet iets dat ex­clusief is voorbehouden aan witte westerlingen. Ook Marokkanen, joden, Surinamers, Turken, ja eigenlijk iedereen gaat zich te buiten aan discriminatie. Sommigen op bepaalde momenten wat meer dan anderen en helaas is antisemitische door dc eeuwen heen (met anti-zwart racisme op een goede tweede plaats) de oudste en moeilijkst uit te roeien vorm van discriminatie geweest. Dit antisemitisme steekt nu weer flink de kop op, daarbij

£ § W e t i N o H Neifciland - Weuvotf Natherlwtdi M

H A M A S . H E Z B O L L . Y H E N A N I I Z I O N I S U S C I I E BKW K G I N G N E D E R L A N D . E E N S I R I J D ! !

Al iti-Zi-. ' i i ist i^ciic

AMSTERDAM MET MEER YAJN DE J O D E N ! !

Voorbeeld van moslimfundamentalistische website

Israël gebruikend als stok om mee te slaan. He t is niet te accepteren dat men op een aantal scholen maar geen les meer geeft ove t de tweede wereld­oo r log o m d a t 'ze gaan gillen of weglopen als het ove t joden gaat', het is niet te accepteren dat joden en n i e t - j oden op s t raa t w o t d e n uitgescholden v o o t 'kankerjood' , dat synagoge-gangen? met stenen en vu i ln i s w o r d e n b e k o g e l d , da t joodse jongens hun keppel niet m e e t durven te dragen uit angst om in elkaar geslagen te w o t d e n . N e t zomin als het te accepteten is dat mosl ima's geen hoofddoek m e e t zouden durven te dragen.

Internet O p i n t e r n e t w o t d t er ook flink antisemitisme geuit en aangezet tot haat. Gelukkig zijn wij in staat om daa r de mees te u i t i n g e n snel verwijderd te doen krijgen, veelal in goede samenspraak met de beheer-ders van (Marokkaanse) webfora. De toon is echtet gezet. Men weet niet -of wil n i e t w e t e n - wa t a n t i ­semitisme is en waarom het slecht is. M e n gilt en hethaal t de nazi-propaganda die wordt aangevoerd via mailinglijsten, m o s l i m ­f u n d a m e n t a l i s t i s c h e websites en Atabische tv-zenders, 'ter onder ­s t e u n i n g van h e t Pales t i jnse broedervolk'. Met alle gevolgen van dien, bijvootbeeld dat islamofoben en extreemrechts dit w e e t als extta reden gebtuiken om hun haat tegen m o s l i m s te ve r sp re iden of d o o r gelegenheidsallianties aangaan met extreme mosl imfundamental is ten, tégen joden.

Een deel van het Nederlandse actie­wezen vindt het geen probleem om te kapitaliseien op dit soort aan­wezige gevoelens en gaat in zee met openlijke of nauwelijks verhulde antisemieten: 'ach ze menen het niet

zo, doe niet zo ovetgevoelig! Wij hebben niets tegen joden, Trotzki was t ens lo t t e ook een jood , wij verzetten ons alleen m a a t tegen het internationale zionistische complot. Bovendien, Israël is een kapitalis­tische staat die uitbuit en onderdrukt en de Amer ikaanse joodse lobby houdt Israël in stand!' Daarmee is de cirkel rond en gaan extreemlinks en rechrs ideologisch en soms zelf fysiek hand in hand.

Wat moet nu de boodschap zijn? De motalist ische, hoe onpopula i r zij o o k is. W i j leven h ie r in Neder land , in Neder land hebben we een b e p a a l d e n o r m e n en w a a r d e n en w e t t e n , en aan die l aa t s t e d i e n t i e d e t e e n z ich te houden. Dat wotd t te vaak uit het o o g v e r l o r e n d o o r p o l i t i c i en b e l e i d s m a k e r s , d ie h e t v o o t a l gooien op het poldermodel, oftewel schippeten, compromissen sluiten en zoals bu tgemees te t Cohen het t i jdens de 13 april demons t r a t i e deed, gedogen voor de lieve vrede. O v e r bepaa lde w a a r d e n slui t je echter geen compromissen, daar ga je niet op afdingen.

H i e r h e l p t a l leen een h e l d e t e stellingname tegen discriminatie en ant isemit isme, wie het ook doet , vanui t welke motieven dan ook. H a t d en du ide l i jk ingr i jpen op basis van de wet. Als we dat als uitgangspunten nemen moeten we daatna maar eens flink trekken aan het onderwijs en het stimuleren van gemeenschapszin.

Ronald Eissens Directeut Meldpunt Discriminatie In ternet

M e l d p u n t D i s c r i m i n a t i e I n t e r n e t

Voor klachten over discriminatie op het Nederlandse gedeelte van het internet

meldpunt@meldpunt.nu

Algemene Ledenvergadering van het Internationale Auschwitz Comité in Oswiecim

Hoe verder? Het Internationale Auschwitz Comité (IAC) vierde zijn 5 0 s t e verjaardag met een bi jzondere A l g e m e n e Ledenvergadering, gehouden van 7 tot 10 juni 2002 in Oswiecim (Auschwitz).

In het kader van de verontrusting van talloze leden uit vele landen in Europa over het sterk toenemende anti­semi t i sme en rech t s -ex t remisme discussieerden 35 overlevenden van de kampen met 160 Duitse en Poolse j o n g e r e n in h e t I n t e r n a t i o n a l e J e u g d C e n t r u m Auschwitz/Oswiecim. O n d e r het mot to , we laten ze zien waar we geweest zijn, begeleidden Belgische, Duitse, Hongaarse, Oostenrijkse, Poolse en Tsjechische overlevenden kleine groepen jongeren in Birkenau en Auschwitz I. De meeste Poolse jongeren hadden nog nooit joodse overlevenden ontmoet, laat staan gesproken. H u n verhalen op de plek zelf maakten diepe indruk.

Centrale thema's in de discussie waren: Vraag het ons, wij zijn de laatsten. Hoe gaan we met het verleden om? Hoe worden onze ervaringen overdragen als wij er niet meer zijn? Neemt de interesse in de geschiedenis van de Tweede Wereldoor log en met name in wat er in Auschwitz-Birkenau is gebeurd toe of eerder af in de verschillende landen in Europa? Zijn er internationaal didactische overeenkomsten of verschillen waarvan het de moeite waard is om ervaringen over uit te wisselen? Wat kan je doen?

Jongeren vertelden over projecten, tentoonstellingen en workshops over A u s c h w i t z - B i r k e n a u waa rb i j ze betrokken waren geweest. Onde r het mot to Inzicht kan je niet afdwingen maar wel mogelijk maken vertelden overlevenden over hun activiteiten in het onderwijs. De jongeren waren welkom op de ledenvergadering van het IAC, en een (kleine) groep zat het helemaal uit en was opvallend geïnteresseerd.

Noah Flug (Israël) werd gekozen als voorzitter van het IAC. Hij volgt Kurt Hacker op, die in oktober 2001 is ge s to rven . Als v i c e - v o o r z i t t e r s w e r d e n h e r k o z e n Christoph Heubner (Duitsland, tevens uitvoerend vice-voorzitter) en Carry van Lakerveld (Nederland). Kurt Goldstein (Duitsland) werd tot erevoorzitter benoemd. Als n ieuwe leden in he t dagelijks be s tuu r we rden gekozen , Kazimierz Albin (Po len) , Janos Frühling (België), Roman Kent (Verenigde Staten) en Felix Kolmer (Tsjechië).

He t dagelijks bestuur kreeg van de leden de opdracht zich intensiever dan voorheen bezig te houden met de zogenoemde Auschwitz Lüge, de ontkenning van de sjoa, op Internet, de communicat ie tussen de aan-gesloten organisat ies te verbe te ren en de discussie over de toekomst gaande te houden.

Carry van Lakerveld

Op 26 juni 2002 werd Zoni Weisz

benoemd tot Officier in de Orde van

Oranje Nassau. De versierselen

werden hem opgespeld door de

loco-burgemeester van Zaanstad.

Zoni Weisz is bestuurslid van het

Nederlands Auschwitz Comité en van

de Landelijke Sinti Organisatie

Bij het aftreden van Jules Schelvis als bestuurslid van het Nederlands Auschwitz Comité Onlangs heeft ons bestuurslid Jules Schelvis besloten om het rustiger aan te gaan doen omdat zijn gezondheid te wensen overlaat. Daarom heeft hij het voorzitterschap van de Stichting Sobibor neergelegd en treedt hij ook af als bestuurslid van het Nederlands Auschwitz Comité. Vele jaren van zijn drukke en werkzame leven heeft Jules Schelvis gewijd aan het overdragen en bekend maken van wat er in Sobibor gebeurde.

Jules Schelvis (Amsterdam 1921) heeft als geen ander een directe betrokkenheid met het vernietigings­kamp Sobibor. Tijdens een grote razzia in mei 1943 in Amsterdam werd hij gepakt en met zijn vrouw Rachel en zijn schoonfamilie via Westerbork naar Sobibor gedepor­teerd. Op een kleine groep jonge mannen na, onder wie hijzelf, werd dit hele transport, ongeveer 3000 mensen, in de gaskamers vermoord. Enige jonge mannen werden naar andere kampen gedeporteerd om daar te werken. Jules Schelvis over­leefde talloze in zijn eigen woorden 'barre en vaak bizarre kampen in Polen en Duitsland'.

Zijn doelstelling om het ver­nietigingskamp Sobibor de plaats te geven die het in de geschiedenis van het Nederlandse jodendom behoort te hebben, heeft hij voor een groot deel bereikt. Hij publiceerde: 'Binnen de poorten', zijn auto­biografie die ook in het Duits verscheen en 'Vernietigingskamp

Sobibor', door prof.dr. L. de Jong omschreven als het eerste weten­schappelijke werk dat over dit kamp verscheen. 'Binnen de poorten' werd ook als toneelstuk bewerkt.

In 1999 richtte Jules Schelvis de Stichting Sobibor op met het doel het kamp waar meer dan 34.000 joden uit Nederland werden ver­moord meer permanente aandacht te geven en de herinnering aan de slachtoffers levend te houden. Een van de eerste activiteiten van de stichting was het realiseren van een monument voor de slachtoffers. Het Project Tegoeden Tweede Wereldoorlog verleende een subsidie voor het monument. In samenwerking met het Herinneringscentrum Kamp Westerbork kreeg dit initiatief uiteindelijk de vorm van vijf natuurstenen blokken, Tekens, ontworpen door Victor Levie. Ieder

object symboliseert één van de concentratie- en vernietigings­kampen waar Nederlandse joden, Sinti en Roma werden vermoord, naast Sobibor, Auschwitz-Birkenau, Bergen Belsen, Theresienstadt en Mauthausen. De Tekens zijn geplaatst op het terrein van Westerbork en werden op 11 maart 2001 door minister president Wim Kok onthuld.

Wim Wertheim zal Jules opvolgen als voorzitter van de Stichting Sobibor. Wij wensen Jules Schelvis nog vele, mooie en gezonde jaren, en we zullen hem natuurlijk bij alles wat we doen raadplegen.

Carry van Lakerveld Vice-voorzitter Nederlands Auschwitz Comité / bestuurslid Stichting Sobibor

Wim Wertheim

Op expliciet verzoek van Jules Schelvis heeft Wim Wertheim het voorzitterschap van de Sobibor Stichting van hem overgenomen. Wim Wertheim zal hem ook vervangen als bestuurslid van het Nederlands Auschwitz Comité. Wim Wertheim heeft reeds meerdere malen reizen van het Nederlands Auschwitz Comité begeleidt als "huisarts" van het reisgezelschap. Tijdens deze reizen heeft hij Jules Schelvis goed leren kennen. Zijn belangstelling voor datgene wat er in Sobibor is gebeurd, komt mede voort uit het trieste feit dat een deel van zijn vaders familie in Sobibor is omgekomen. Wim Wertheim werkt als revalidatiearts in het Militair Revalidatie Centrum in Doorn, hij woont samen met Lisa en geniet dagelijks van hun zoontje Nathan

)>EK Onbekende Herdenking kinderen Muiderpoortstation

Hans van den Broeke is op zoek naar informatie over het laatste ttanspott van Westerbork naar Bergen-Belsen op 13-9-1944 met 279 personen (waaronder de groep bekend als 51 "onbekende kinderen", op 17-11-1944 doorgevoerd naar Theresienstadt). Met name zoekt hij de laatste vijf van de 51 onbekende kindeten die nog niet zijn opgespoord. Hun werkelijke namen en geboortedata (tussen 1940 en 1943) zijn niet geheel bekend: Hetty de Beste of Elsas, Elzas Rita Zwaap of Blitz = ? Riwka Blits (nu in Australië?); Freddy (Israël ?)

Op 3 oktobet 2002, om 17.00 uut zal op het Oostetspootplein voor het Muiderpoortstation in Amstetdam-Oost herdacht worden dat vanaf dit station tussen 3 oktober 1 943 en 26 mei 1944 ruim elfduizend joden naar het doorgangskamp Westerbork zijn weggevoerd. De meeste van hen zijn vermoord in de vernietigingskampen in Midden-Europa. Op het gedenkteken is een gedicht van Victor E. van Vriesland aangebtacht:

Muiderpoortstation Janneman (Israël Louis (Israël ?).

? Harry Arnold Merin

Met privacy wordt rekening gehouden. Reacties graag naar: Hans van den Broeke (v./h. Hans Culp), Stichting Onbekende Kinderen, Ridderspoor 56, 2631TL Nootdotp. tel.: 015-3109655, email: hj.vandenbtoeke@wanadoo.nl

Tocht er door hun schimmen Nog een stroom van lang, Lang vergeten namen, Lang vergeten ogen? Zullen wij nog weten Dat wij ons vergeten Zijn vergeten

c >_

*C -c e (D > O

c CD

'5. O Cl O

O O c O

-Q <U

-o

c

c

O - c u w -O

' c "O O

"O

BON Wilt u zich abonneren op dit blad of heeft u familie,

vrienden of kennissen die op de hoogte willen blijven van

de activiteiten van het Nederlands Auschwitz Comité?

Als u onderstaande bon invult en opstuurt naar:

Het Nederlandse Auschwitz Comité,

Knoopkruid 54 , 1112 PV Diemen,

ontvangen u of uw bekenden vier maal per jaar

het Auschwitz Bulletin. Voor de verzend- en porto-

Naam:

kosten zijn wij echter genoodzaakt u om een mini­male bijdrage te vragen. Deze bi jdrage is voor binnenlandse abonnees € 8 , - , buitenlandse abon­nees in Europa € 1 1 , - en buiten Europa € 16 , - . Tevens ontvangen alle abonnees één maal per jaar een acceptgirokaart voor een vrijwillige donatie ten behoeve van de voortgang van het werk van het Nederlands Auschwitz Comité.

Adres:

Postcode en woonplaats.

Land:

Email

Opsturen naar: Het Nederlands Auschwitz Comité, Knoopkruid 54, 1112 PV Diemen

Een abonnement kunt u ook opgeven via onze website: www.auschwitz.nl/bulletin.html.

Ingezonden brieven Uit het gastenboek van onze website:

Hallo! ik ben 11 jaar en ik zit nu op school en we zijn aldoor heel erg bezig met dingen over de oorlog en Anne Frank de hele klas is aldoor erg onder de indruk en we vinden het verschrikkelijk wat er is gebeurd dit mag N O O I T maar dan ook NOOIT meer gebeuren!!!!!

groetjes van Desiree + de hele klas.

"Hallo, Mijn naam is David Polak, ik heb van '42 t/m '44 in Auschwitz gezeten. Dit was werkelijk de ergste tijd van mijn leven. Toen ik deze pagina's las werd ik zeer emotioneel. En kan daarom hier geen goed verhaal neerzetten. Ik heb heel erg veel respect voor de mensen die deze site tot stand hebben gebracht, als iemand vragen heeft wees niet bang om mij dit toe te mailen."

De kinderen van Annetje Fels Kupferschmidt — Chaja, Ellen en Hans — nodigen eenieder die belangstelling heeft uit om op zondag 13 oktober om half elf 's morgens aanwezig te zijn bij de s t e e n zetting op de fustplaats van hun moeder op de joodse begraafplaats te Wassenaar, Kerkhout 4a.

Uw aanwezigheid wordt zeer op prijs gesteld.

Monument Edam

0/> 2 m«' 2002 wm/ e>/> </e voormalige joodse begraafplaats in Edam een monument onthuld ter nagedachtenis aan de joodse families die tijdens de oor­log uit Edam werden weggevoerd en niet terugkeerden

Het boek "Nooit meer Auschwitz Het Nederlands Auschwitz Comité, 1956-1996.

rr.

Dr. R. van der Leeuw schreef in een

recensie over dit boek: "Het Comité

moest tot twee keer toe constateren

dat het monument in het

Wertheimpark vernield werd — om

welke reden dan ook. Dat is symbo­

lisch voor de overtuiging dat het werk

van het Comité voortgang moet vin­

den , zolang dit werk tot zegen kan

strekken van allen die zich op eni­

gerlei wijze betrokken voelen bij al­

les waarvoor "Auschwitz'staat. Het

gedenkboek is een belangrijk instru­

ment bij het toekomstig werk. "

Dit boek over 40 jaar Nederlands

Auschwitz Comité kost fl. 29,50 en

is te bestellen bij de penningmeester

( de prijs is exclusief verzendkosten)

fluschnïit5 Bttfanau

BY BREAD .ALON

JÈ

Boekenlijst Deze boeken kunnen telefonisch ol

schriftelijk besteld worden b ij de pen-

ningmeester.

De prijzen zijn exclusief cle verzend-

kosten

-Auschwitz - Voices

from the g iound € 16,00

-KI.Auschwitz

seen by the SS € 8,25

-By bre id .ilone -

A survivor € 8,50

-40 jaar Nederlands

Auschwitz Comité € 13,50

-Auschwitz Brochure € 2,00

-Auschwirz informatiegids € 2 ,00

-Ver weg en toch dichtbij € 8,00