Auschwitz Bulletin, 2004, nr. 04 December

16
48ste jaargang, nr. 4, december 2004. Verschünt 4 x per \aa Een uitgave van het Nederlands Auschwitz Comité; postbus 74131,1070 BC Amsterdam A u s c h w i t z Bulletin Prediker In de Verenigde Staten van Amerika hoorde ik een prediker. Ergens ver weg in het oneindige land tussen de Oost- en de Westkust knalden zijn woorden neer als zweepslagen op de gelovige kudde, die zich op een zondagmorgen in zijn kerk had verzameld. Hel en verdoemenis beloofde God - namens wie hij sprak - de homo die met zijn partner wil trouwen, de overspelige echtgenoot die een andermans vrouw begeert, de ongelovige, de katholiek. Een eeuwig verblijf in de hel voor hen die abortus niet afwijzen, stamcel- onderzoek verrichten of op een presidentskandidaat stemmen die deze profane zaken propageert. De prediker, een herboren christen die na zijn zondige loopbaan als vracht- wagenchauffeur het Licht had gezien en nu zijn blijde boodschap over ons allen uitstrooide, liep rood aan van opwinding terwijl het volk sidderde van zijn woorden. De predikers in deze wereld roepen op tot intolerantie, kruistocht ep' heilige oorlog. Zij beloven land dat anderen toebehoort, zij spreken de zegeningen uit van God - hoe die ook heet - en wijzen de enige weg naar het geluk. Zij verkondige juiste {eer'en verklaren ons woorden in die zij van een v hogere Hoeveel predikers heeft deze wereld eigenlijk, op vrijdag, zaterdag of zondag? Hoeveel sidderende kuddes? Hoeveel woorden van "hel en ver- doemenis" worden er uitgesproken in de tempels van de religie? Naarmate onze technologie voort- schrijdt, emailberichten heen en weer flitsen, we het heelal binnen- dringen, je je in zes uur over de halve wereld kan laten verplaatsen, worden we steeds dommer, dommer en dommer. En dat is precies waar predikers van houden: van domme, bange mensen die hun woorden in- drinken als levenselixer. De prediker is niet de vriend van ons mensen, hij is onze vijand. Ook de wereldlijke prediker is wijd en zijd verspreid. Net als zijn collega in het godshuis predikt hij angst en verkondigt de Waarheid. Ook zijn doel is de mens niet zelf te laten denken, ook zijn beloning is macht. Zijn kerk is de televisie, de radio, de politieke reclame- boodschap, het publieke forum. Hoe luider hij zijn stem verheft, des te slaafser zullen de mensen zijn zinnen herhalen en dan hoeven zij niet langer zelf te denken. In Amerika, tijdens de 1 de wereldse predikers over het land uitstrooien. Republikeinse bood- schappen, Democratische bood- schappen, het maakt niet uit: de mensen herhalen wat ze ingepeperd hebben gekregen want vrijwel niemand is voldoende gepantserd tegen de kracht van zon bom- bardement. Woorden zijn de wapens van de wereldse prediker, ook zijn beloning is macht, macht die met de dag groter en groter wordt, en heus niet alleen daar in het verre Amerika. Misschien bestaan er ook predikers voor wie dit alles niet geldt, dat hoop ik vanuit het diepste van mijn hart. En ik hoop vooral dat die predikers op vrijdag, zaterdag of zondag op luide toon zullen verklaren, dat zij niet weten wat God wil. En dat de wereldse predikers iedere dag weer hun verantwoordelijkheid inzien en twijfelen. Twijfelen aan hen bood- schap, twijfelen aan hun waarheid, twijfelen aan hun woorden. Twijfel, twijfel, twijfel! r**r *5S m ten vernemen. campagne voor de presidents- J *vèÈk\ez i ngc n,'zag i k de ver^oeste^|fe werking van de boodschappen ^ *

description

campagne voor de presidents- • J *vèÈk\ez i ngc n,'zag i k de ver^oeste^|fe werking van de boodschappen ^* Een uitgave van het Nederlands Auschwitz Comité; postbus 74131,1070 BC Amsterdam ten vernemen. m 48ste jaargang, nr. 4, december 2004. Verschünt 4 x per \aa

Transcript of Auschwitz Bulletin, 2004, nr. 04 December

Page 1: Auschwitz Bulletin, 2004, nr. 04 December

48ste jaargang, nr. 4 , december 2004. Verschünt 4 x per \aa

Een uitgave van het Nederlands Auschwitz Comité; postbus 74131,1070 BC Amsterdam

A u s c h w i t z B u l l e t i n Prediker In de Verenigde Staten van Amerika hoorde ik een prediker. Ergens ver weg in het oneindige land tussen de Oost- en de Westkust knalden zijn woorden neer als zweepslagen op de gelovige kudde, die zich op een zondagmorgen in zijn kerk had verzameld. Hel en verdoemenis beloofde God - namens wie hij sprak - de homo die met zijn partner wil trouwen, de overspelige echtgenoot die een andermans vrouw begeert, de ongelovige, de katholiek. Een eeuwig verblijf in de hel voor hen die abortus niet afwijzen, stamcel­onderzoek verrichten of op een presidentskandidaat stemmen die deze profane zaken propageert. De prediker, een herboren christen die na zijn zondige loopbaan als vracht­wagenchauffeur het Licht had gezien en nu zijn blijde boodschap over ons allen uitstrooide, liep rood aan van opwinding terwijl het volk sidderde van zijn woorden. De predikers in deze wereld roepen op tot intolerantie, kruistocht ep ' heilige oorlog. Zij beloven land dat anderen toebehoort, zij spreken de zegeningen uit van God - hoe die ook heet - en wijzen de enige weg naar het geluk. Zij verkondige juiste {eer'en verklaren ons woorden in die zij van een vhogere

Hoeveel predikers heeft deze wereld eigenlijk, op vrijdag, zaterdag of zondag? Hoeveel sidderende kuddes? Hoeveel woorden van "hel en ver­doemenis" worden er uitgesproken in de tempels van de religie? Naarmate onze technologie voort­schrijdt, emailberichten heen en weer flitsen, we het heelal binnen­dringen, je je in zes uur over de halve wereld kan laten verplaatsen, worden we steeds dommer, dommer en dommer. En dat is precies waar predikers van houden: van domme, bange mensen die hun woorden in­drinken als levenselixer. De prediker is niet de vriend van ons mensen, hij is onze vijand. Ook de wereldlijke prediker is wijd en zijd verspreid. N e t als zijn collega in het godshuis predikt hij angst en verkondigt de Waarheid. Ook zijn doel is de mens niet zelf te laten denken, ook zijn beloning is macht. Zijn kerk is de televisie, de radio, de polit ieke reclame­boodschap, het publieke forum. Hoe luider hij zijn stem verheft, des te slaafser zullen de mensen zijn zinnen herhalen en dan hoeven zij niet langer zelf te denken. In Amerika, tijdens de 1

de wereldse predikers over het land uitstrooien. Republikeinse bood­schappen, Democrat i sche bood­schappen, het maakt niet uit: de mensen herhalen wat ze ingepeperd hebben gekregen want vrijwel niemand is voldoende gepantserd tegen de kracht van z o n b o m ­bardement. Woorden zijn de wapens van de wereldse prediker, ook zijn beloning is macht, macht die met de dag groter en groter wordt, en heus niet alleen daar in het verre Amerika. Misschien bestaan er ook predikers voor wie dit alles niet geldt, dat hoop ik vanuit het diepste van mijn hart. En ik hoop vooral dat die predikers op vrijdag, zaterdag of zondag op luide toon zullen verklaren, dat zij niet weten wat God wil. En dat de wereldse predikers iedere dag weer hun verantwoordelijkheid inzien en twijfelen. Twijfelen aan hen bood­schap, twijfelen aan hun waarheid, twijfelen aan hun woorden. Twijfel, twijfel, twijfel!

r**r*5S

m ten vernemen.

campagne voor de presidents-• J*vèÈk\ez i ngc n,'zag i k de ver^oeste^|fe

werking van de boodschappen ^ *

Page 2: Auschwitz Bulletin, 2004, nr. 04 December

Inhoudsopgave Hans Fels, Prediker pagina 1

Aankondiging Auschwitz-herdenking 2005 pagina 2

102.000 namen lezen pagina 5

Steunpunt Gastsprekers W O 2 pagina 6

Emilie Kuijt, Majo-voetbaltoernooi in De Baarsjes pagina 6

Synagoge Medemblik pagina 7

Ellen Loek, Albie Sachs pagina 8

Ewoud Sanders, Het beeld van de joden in het Nederlands pagina 1 0

Karen Polak, Noord-Hollandse jongeren gaan naar Ravensbrück pagina 1 1

Schadeloosstelling in België pagina 12

Ed van Thijn, Getuige van Westerbork, boekbespreking pagina 13

Vu-onderzoeksproject: ooggetuigen jodenvervolging pagina 14

Discriminatie Roma en Sinti pagina 14

Etty Mulder, Eredoctoraat voor Claude Lanzmann pagina 15

Yad Vashem-onderscheidingen pagina 16

Auschwitz herdenking 30 januar i 2005 O p 27 januari 2005 zal het zestig jaar geleden zijn dat het concentra­tie- en vernietingskamp Auschwitz werd bevrijd. Op de eerste zondag daarna word t dit in Neder land herdachr. Her Nederlands Auschwitz Comité organiseert op zondag 30 januari 2005 de herdenking bij het spiegel­monument in het Wertheimpark te Amste rdam, gevolgd door een lunchb i jeenkomst in de RAI. Vanwege het bijzondere herdenkings­jaar wordt bovendien 's middags in her Auditor ium van de RAI een cultureel programma geboden. In verband met dit extra programma zijn de aanvangs t i j den van de o n d e r d e l e n iets anders dan u gewend bent.

Herdenking De herdenking vindt plaats bij het sp iege lmonument 'Noo i t meer Auschwitz' van Jan Wolkers in het Wer the impark te Amsterdam. Vanaf her Stadhuis aan het Water­looplein gaat men in een stille tocht naar het park. Daar worden de Kaddisj en Yizkor gebeden gezegd door rabbijn Sonny Herman en h o u d t de burgemeester van Amsterdam, Job Cohen, een korte toespraak. Hierna is er gelegenheid voor particulieren en organisaties hun kransen en bloemen te leggen bij het monument.

De tijden zijn deze keer: verzamelen vanaf 10.00 uur in de Boekmanzaal van het Stadhuis;

11.00 uur vertrek van de stille tocht; 11.30 uur begin van de herdenkingsplechtigheid; 12.00 uur einde.

Lunchbijeenkomst De lunchbijeenkomst vindt plaats in de lounge bij het Auditorium van de RAL Deelnemers kunnen gebruik maken van gratis busvervoer van het Wertheimpark naar de RAL In de lounge houdt de voorzitter van het Nederlands Auschwitz Comité zijn jaatrede.

De tijden zijn hier: vertrek bussen vanaf het Wertheimpark om 12.00 uur; lounge in de RAI open vanaf 12.30 uur; begin lunch om 13.00 uur.

Page 3: Auschwitz Bulletin, 2004, nr. 04 December

Evenals voorgaande jaren zijn wij genoodzaakt u voor de lunch een bescheiden bijdrage aan de kosten van € 8,50 (€ 10,- voor een kosjere lunch) te vragen. Bestelbon en wijze van be­stellen vindt u op de volgende pagina.

Cultureel programma Het culturele programma wordt om 15.00 uur gepresenteerd in het Auditorium van de RAI (zaal open vanaf 14.30 uur). Staatssecretaris mevrouw C. Ross-van Dorp zal een rede houden, gevolgd door optredens van Freek de Jonge, Louis de Wijze, het koor Musicians with­out Borders, The Jewish Musicband, de Paulus Schafer Gipsy band . Maarten Peters met pianobegeleiding van Co Vergouwen en er is de toe­zegging (onder voorbehoud) van Jeroen Krabbé. O o k hiervoor kan men kaarten bestellen. Daarvoor is de tweede bon hieronder, speciaal voor het cultureel programma. De prijs van € 12,50 per persoon (of € 10,- als u ook deelneemt aan de lunch) is ook nu weer een bijdrage aan de veel hogere kosten. Algemeen Wij wijzen u erop dat het aantal plaatsen dat voor de verschillende

onderdelen beschikbaar is uiteen­loopt. Voor de herdenking in het park bestaat vanzelfsprekend geen limiet. Iedereen wordt van harte uitgenodigd daaraan deel te nemen. Voor de lunch in de lounge bij het Auditorium van de RAI zijn 700 plaatsen beschikbaar, voor het programma in het Auditorium zijn er 1000 plaatsen. Het is mogelijk aan beide of aan één van de onderdelen in de RAI deel te nemen, dit ter keuze. Wij hopen dat wij iedereen tevreden kunnen stellen, maar garanderen kunnen wij dat niet. Wacht u dus niet te lang met uw bestelling.

En tenslotte De lunchbijeenkomst heeft altijd het karakter van een reünie, een

Het programma samengevat:

10.00 uur:

11.00 uur: 11.30 uur: 12.00 uur: 12.30 uur: 13.00 uur: 14.30 uur: 15.00 uur: 17.00 uur:

gelegenheid om elkaar jaarlijks re ontmoeten. Het is echter niet zo, dat alleen overlevenden van diverse kampen en hun n a b e s t a a n d e n elkaar daar treffen. Allen die het werk van het N e d e r l a n d s Auschwitz Comité een warm hart toedragen - en dat zijn er gelukkig zeer velen - kunnen op deze dag bijeen zijn met gelijkgezinden. En ieder jaar blijkt weer dat d i t bu i t engewoon insp i re rend kan zijn.

verzamelen voor de Stille Tocht in de Boekmanzaal van het Stadhuis, ingang aan de Amstel begin Stille Tocht naat het Wertheimpark herdenking bij het Auschwitz Monument vertrek van bussen naar de RAI lounge/auditorium van de RAI open begin lunchbijeenkomst auditorium van de RAI open begin cultureel programma einde programma

Page 4: Auschwitz Bulletin, 2004, nr. 04 December

Bestelbon lunchbijeenkomst Wilt u plaatsen reserveren voor cle lunchbijeenkomst, dan verzoeken wij u deze bon vóór 16 januari 2005 op te s turen aan: Neder lands Auschwitz Comité, Postbus 74131, 1070 BC Amsterdam. Gezien de elk jaar weer overweldigde belangstelling voor de lunchbijeen­komst is het raadzaam snel te reageren. Wij verzoeken u het totaalbedrag (het aantal, dat u hebt besteld maal € 8,50 of € 10,- voor een kosjere lunch), gelijktijdig met het opsturen van deze bon over te maken op rekening: 4875500 t.n.v. Nederlands Auschwitz Comité , Amsterdam, onder duidelijke vermelding van u naam en aantal lunches. Voor een snelle verwerking verzoeken wij het geld niet over te maken op een andere rekening van ons Comité.

Kaarten kunnen wij alleen versturen als onze penningmeester de betaling heeft ontvangen.

BON

r Voor de lunchbijeenkomst op zondag 30 januari 2005 in de lounge/Auditorium van de RAI.

Gaarne in blokletters invullen

naam: dhr./mw.*

idres

postcode: woonplaats:

land:

telefoon:

kaarten voor een lunch a € 8,50 = €

kaarten voor een kosjere lunch a € 10,- = €

totaal = €

Deze bon vóór 16 januari 2005 opsturen aan Nederlands Auschwitz Comité, Postbus 74131, 1070 BC Amsterdam en gelijktijdig het bedrag overmaken op rekening 4875500 van het Nederlands Auschwitz Comité, Amsterdam. Aanmelden per fax, 020-6723388, of per e-mail, [email protected], is ook mogelijk.

(Als u dit blad niet wilt beschadigen, kunt u de bon ook fotokopiëren)

Bestelbon cultureel programma Wilt u plaatsen reserveren voor het culturele programma, dan verzoeken wij u deze bon vóór 16 januari 2005 op te s turen aan: N e d e r l a n d s Auschwitz Comité, Postbus 74131, 1070 BC Amsterdam. Gezien het beperkte aantal plaatsen is het raadzaam snel te reageren. Wij verzoeken u het totaalbedrag (het aantal, dat u hebt besteld maal € 12,50 per persoon (of € 10,- als u ook deelneemt aan de lunch)), gelijktijdig met het opsturen van deze bon over te maken op rekening 4 8 7 5 5 0 0 van het N e d e r l a n d s Auschwitz Comi té , Amsterdam. Voor een snelle verwerking verzoeken wij u niet over te maken op een andere rekening van ons Comité.

Kaarten kunnen wij alleen versturen als onze penningmeester de betaling heeft ontvangen.

r

B O N

Voor het culturele programma op zondag 30 januari 2005 in het Auditorium van de RAI.

Gaarne in blokletters invullen

naam: dhr./mw. 1

ad res:

postcode: woonplaats:

land:

telefoon:

kaarten voor het cultureel programma a € 12,50= € (of € 10,- als u ook deelneemt aan de lunch)

Deze bon vóór 16 januari 2005 opsturen aan Nederlands Auschwitz Comité, Postbus 74131, 1070 BC Amsterdam en gelijktijdig het bedrag overmaken op rekening 4875500 van het Nederlands Auschwitz Comité, Amsterdam. Aanmelden per fax, 020-6723388, of per e-mail, [email protected]. is ook mogelijk.

|^(A)s u dit blad niet wilt beschadigen, kunr u de bon ook fotokopiëren)

i

Page 5: Auschwitz Bulletin, 2004, nr. 04 December

De 102.000 namen lezen Op 27 januari 2005 is het 60 jaar geleden dat het vernietigingskamp Auschwitz werd bevrijd. In veel Europese landen wordt die dag de moord op 6 miljoen joden herdacht. Onder hen 102.000 vermoorde joden uit Nederland, evenals 215 vermoorde Nederlandse Sinti en Roma. Allen naamloos omgebracht. Iedere keer een uniek mens en dat 102.000 keer. Allemaal hadden ze een naam. En een gezicht. Het Nederlands Auschwitz Comité en het Herinneringscentrum Kamp Westerbork hebben het initiatief genomen tot een bijzonder project: het voorlezen van de namen van alle vermoorde joden en Sinti en Roma die geen eigen graf hebben. Het in het openbaar en onafgebroken lezen van de 102.000 namen zal op zondagmiddag 23 januari 2005 in Amsterdam - Hollandsche Schouwburg en Verzetsmuseum - beginnen en eindigen op 27 januari 2005 op het kampterrein Westerbork. De juiste tijden met betrekking tot het lezen van de namen volgens het alfabet worden nog gepubliceerd.

Speciale tribune voor kampover­levenden en minder-validen Het bezoek aan de jaarlijkse Auschwitz-herdenking groeit ieder jaar. Dat heeft ook een nadeel. Door de grote hoeveelheid mensen ontstaat er soms een onoverzichtelijke situatie waarin met name ouderen, overlevenden van de kampen en zij die minder goed ter been zijn niet de plaats krijgen die hen toekomt. Dankzij de hulp van de Deelraad Binnenstad zal er daarom dit jaar voor het eerst in het Wertheimpark een speciale tribune zijn met zitplaatsen voor overlevenden van de kampen en ouderen die slecht ter been zijn- Indien u onderstaande bon invult en opstuurt, krijgt u een bewijs dat u recht geeft op een plaats op deze tribune.

i f [F

foto Carla van Thijn

BON VOOR EEN TRIBUNEPLAATS i 1

Voor overlevenden en ouderen die slecht ter been zijn is het mogelijk een zitplaats te krijgen op de speciale tribune (voor zover er genoeg plaatsen zijn) door onderstaande bon in te vullen en op te sturen.

Gaarne in blokletters invullen

naam: dhr./mw.*

wenst in aanmerking re komen voor een plaats op de tribune

adres:

postcode: woonplaats:

land:

telefoon:

Deze bon vóór 16 januari 2005 opsturen aan Nederlands Auschwitz Comité, Postbus 74131, 1070 BC Amsterdam.

Aanmelden per fax, 020-6723388, of per e-mail, [email protected]. is ook mogelijk.

J fAls u dit blad niet wilt beschadigen, kunt u de bon ook fotokopiëren) J

Page 6: Auschwitz Bulletin, 2004, nr. 04 December

Steunpunt gastsprekers op zoek naar sprekers "Het was een indrukwekkend verhaal voor de leerlingen, maar ook voor mij als leerkracht. Ik heb er veel bewondering voor hoe mevrouw Wallage haar verhaal vertelt. "Dit was de reactie van een leerkracht van de Camminga-school uit Bunnik op het bezoek van Ruth Wallage-Binheim. Zij over­leefde Auschwitz en is aangesloten bij het Landelijk Steunpunt Gastsprekers WO II. Regelmatig vertelt zij haar verhaal aan scholieren en andere belangstellenden. Het Steunpunt is op zoek naar oog­getuigen van toen, die bereid zijn over hun ervaringen te spreken.

In zijn toespraak tijdens de lunch­bijeenkomst op 25 juni 2004 zei de voorzitter van het Nederlands Auschwitz Comité, Jacques Grishaver:

"Bij het toenemende antisemitisme is een ontmoeting tussen jongeren en overlevenden nog noodzakelijker dan het was. De overlevenden komen aan de hand van hun persoonlijke ervaringen in gesprek met jongeren over wat een oorlog teweeg kan brengen in een mensenleven en over wat discriminatie kan betekenen. Gezien de actualiteit is het Landelijk Steunpunt Gastsprekers WO II nu op zoek naar meer overlevenden die bereid zijn hun verhaal op scholen te vertellen"

Het Landelijk Steunpunt Gasr-sprekers W O II blijft zoeken naar onderduikers en overlevenden van concentratie- en vernietigingskampen die als gastspreker actief willen worden . Het toenemende anti­semitisme, het groeiende racisme en de zesrigjarige herdenking van het einde van de Tweede Wereldoorlog in 2005 benadrukken nog eens het belang van een ontmoeting tussen gastsprekers en leerlingen. Zij die bereid zijn hun verhaal te ver­tellen kunnen contact opnemen met:

het Landelijk Steunpunt Gastsprekers (Herinneringscentrum Kamp Westerbork) Contactpersoon: Erik Guns Oosthalen 9 - 9414 TG Hooghalen tel. 0593 592600 • fax 0593 592546 Website: www.kampwesterbork.nl • email: [email protected]

Majo-voetbaltoernooi in De Baarsjes Dialoog doorvoetba l in Amsterdam-West De afschuwelijke moord op inter­viewer/filmer/columnist Theo van Gogh door een jonge Marokkaanse godsdienstfanaat heeft het idee dat verschillende godsdiensten en op­vattingen vreedzaam naast elkaar kunnen bestaan een enorme klap gegeven. Toch is het belangrijk dat er ook initiatieven worden genomen om jongeren die vaak als tegen­standers van elkaar worden gezien met elkaar in contact te brengen. O p 10 oktober 2004, vier weken vóór de moord op Van Gogh, werd in de wijk De Baarsjes in Amster­dam-West een Marokkaans-joods voetbaltoernooi gehouden. Het was een aftastende poging tot dialoog en werd een bescheiden succes. Emilie Kuijt sprak met een van de organisatoren, David van Wesel. Menigeen kan zich de gebeurte­nissen op 4 mei 2003 in Amsterdam-West nog her inneren toen

Marokkaanse jongeren de dodenher­denking in De Baarsjes verstoorden met antisemitische leuzen en later bij monumenten gelegde kransen vernielden. Daarna is gepoogd de dialoog tussen de verschillende bevolkingsgroepen weer op gang te brengen. Na de zelfmoordaanslagen in New York en Washington van 11 september 2001 was die geheel stil komen te liggen. Er kwam een 4 Mei Comité De Baarsjes en, mede op initiatief van Erwin Brugman vanuit de joodse gemeenschap, een Actie­groep tegen antisemitisme, islamofobie en discriminatie, gevormd door een zeer gemengd gezelschap. Er werd gekozen voor de organisatie van een voetbalroernooi om vooral veel jongeren te kunnen bereiken, wat in eerdere dialogen minder gelukt was. Uireindelijk veroorzaken deze jongeren momenteel een deel van de problemen en zij kunnen

hopelijk ook een verandering teweeg brengen. Het toernooi, waarbij op 10 oktober vijf joodse teams tegen vijf Marokkaanse teams streden, vond plaats op het Balboaplein, waar zowel Sjoel-West als een van de jongerencentra, de Zuidpool, te vinden zijn. Bovendien hebben veel bekende Nederlandse en ook Marokkaanse voetballers hier hun jeugd doorgebracht. David van Wesel, die werkzaam is bij het CIDI, was bij de organisatie betrokken. Hij vertelt dat de dag van het toernooi zelf zeer kalm is verlopen. Er waren de nodige voor­zorgsmaatregelen genomen, bijvoor­beeld de aanwezigheid van professionele beveiligingsmensen, maar gelukkig hebben deze niet in actie hoeven komen. Zowel sportief gezien als daarna tijdens het ge­zamenlijke eten was de sfeer goed. De grootste vrees van de Actiegroep

I

Page 7: Auschwitz Bulletin, 2004, nr. 04 December

was geweest dat er onrus t zou worden veroorzaakt door jongens van builen de buurt. Marokkaanse jongeren uit wijken zoals Bos en Lommer en Slotervaart, vlak bij De Baarsjes, willen ook nog wel eens voor problemen zorgen. Toch kwam het gesprek tussen beide groepen niet echt op gang. David van Wesel: "Je zag toch dat ze na de wedstrijden, wanneer ze even wat gingen eten, nog erg geneigd waren om binnen de eigen groep te blijven. Tussen de ouderen was daar­entegen wel wat meer dialoog." Dit aftastende gedrag komt misschien omdat dit pas het eerste initiatief is om jongeren rechtstreeks tot elkaar te brengen. Vooral in de Marokkaanse gemeenschap moeten er nog veel vooroordelen worden overwonnen. Het antisemitisme is vele jongens met de paplepel ingegoten. D e gedachte daadwerkelijk iets met joden te doen boezemt angst in en ligt dan ook heel gevoelig. Van Wesel praac relativerend over de resultaten die het Majo-toernooi teweeg kunnen brengen: "Het anti­semitisme is één van vele problemen voor de Marokkaanse gemeenschap in de Nederlandse samenleving. De positie van vrouwen, homosek­sualiteit, werk, en nog veel meer

kwesties die spelen in en buiten de Marokkaanse gemeenschap zorgen ervoor dat zij zich in hun beleving door de samenleving uitgesloten voelen. Dit roept gevoelens van grote machteloosheid op , die sommige Marokkaanse jongeren vergelijken met de situatie van de Palestijnen. Marokkaanse jongeren in Nederland, hebben vaak be­wondering voor de daadkracht van de Palestijnen, en voelen zich sterk tot hen aangetrokken." De treurige moord op Theo van Gogh in november lijkt te bevestigen dat veel van deze jongeren zich in een dergelijke gedachtewereld bevinden. Toch hebben beide bevolkings­groepen, joden en Marokkanen, ook iets gemeen. Ze moeten zich ver­dedigen tegen aantijgingen van de rest van de samenleving. Joden worden vaak aangesproken op het beleid van Israei. Marokkanen worden vaak geassocieerd met het terrorisme. In de multiculturele samenleving ervaren mensen de wereld vanuit verschillende uit­gangspunten, de waarheid wordt dan gekleurd. Maar in hoeverre is de mens vrij in het kleuren van die waarheid naar eigen wens of verlangen? De grens is toch zeker het verbod op discriminatie? David

van Wesel meent dat er bij het anti­semitisme een bepaalde wisselwerking bestaat. Een vicieuze cirkel van angst bij de joodse gemeenschap, daden van de Marokkaanse gemeenschap, en dan weer anticiperend gedrag van de joodse gemeenschap. Hij laat in het midden waar het is begonnen. Voor een praktische oplossing van de situatie doet dat allang niet meer ter zake. Belangrijker is om deze vicieuze cirkel te doorbreken door projecten met de jeugd, zoals het Majo-toernooi. David van Wesel hoopt dat jongeren daardoor kunnen zien dat er in de multiculturele samenleving niet één waarheid bestaat , maar da t er verschillende interpretaties kunnen zijn. Als zoon van een Nederlands-joodse vader en een Marokkaans-joodse/Libanees-Grieks-orthodoxe/ islamitische moeder kan hij als geen ander weten dat verschi l lende werelden toch vreedzaam naast elkaar kunnen bestaan.

Emilie Kuijt

Aharon Klein uit Jeruzalem is al vele jaren op zoek naar een foto van zijn vader Alexander (Sandor) Klein, gemaakt vlak na de bevrijding in kamp Ebensee in Oostenrijk, twee Nederlandse priesters of monniken bezochten het kamp na 8 mei 1945 en fotografeerden hem in de zieken­barak van Ebensee. Wie kan hem helpen? Wie weet waar de foto's zich mogelijk bevinden of heeft een vermoeden wie de mannen in bruine pij met onbedekt hoofd en korte haren waren? Reacties, bij voorkeur in het Engels maar in het Nederlands kan ook, graag naar: [email protected]

Synagoge Medembl ik Sinds vorige zomer is de synagoge van Medemblik, uit 1808, een prachtig gerestaureerd mediene sjoeltje, weer beschikbaar gekomen. Nadat er jarenlang andere gebruikers in hebben gezeten, het een garagebedrijfje is geweest, een moskee, een expositieruimte, een opslagplaats, kan het sjoeltje nu weer terug komen bij de Joodse gemeenschap. Als wij ten minste op zeer korte termijn voldoende geld bij elkaar krijgen om het te kunnen aankopen. Wat gaat de invulling worden. Wij denken in de eerste plaats aan een (joodse) culturele invulling, zoals concerten, lezingen, exposities, kleinschalig theater, koffiesjmoes-ochtenden voor ouderen, cursussen op joods gebied etc. In de tweede plaats willen wij proberen of er voldoende belangstelling is om regelmatig een sjoeldienst te houden. We willen daarmee ook een brug slaan naar de niet-joodse bevolking.

Voor inlichtingen: Pauline T.B.Ricardo (voorzitter bestuur) e-mail: [email protected], telefoon: 0229-202103 / 06-2274 1493

Page 8: Auschwitz Bulletin, 2004, nr. 04 December

Nooit meer Auschwitz-lezing in Amsterdam Zuid-Afr ikaans rechter, schrijver en anti-apartheidsactivist Albie Sachs De 'Nooit meer Auschwitz-lezing' wordt sinds vorig jaar enkele dagen voor de jaarlijkse Auschwitz- herdenking in januari gehouden. De lezing vindt plaats in de Beurs van Berlage te Amsterdam en wordt georganiseerd door het Nederlands Auschwitz Comité in samenwerking met de Pensioen- en Uitkeringsraad en het Centrum voor Holocaust- en Genocidestudies van de Universiteit van Amsterdam. Op 27 januari 2005 zal de Zuid-Afrikaanse rechter Albie Sachs deze lezing geven. Albie Sachs is lid van het Constitutionele Hof van Zuid-Afrika en heeft zijn hele leven gewijd aan de strijd van de burgerrechten­bewegingen in Zuid-Afrika. Na zijn lezing zal journaliste Clairy Polak (Nova en Auschwitz Bulletin) hem interviewen over zijn werk en publicaties.

Ook zal aan Albie Sachs de onder­scheiding worden overhandigd die de naam draagt van de in 2001 over­leden erevoorzitter van het Nederiands Auschwitz Comité, Annetje Fels-Kupferschmidt. De onderscheiding is ontworpen door Jan Wolkers en wordt gegeven aan een persoon of organisatie die zich op buiten­gewone wijze verdienstelijk heeft gemaakt voor het realiseren van de doelstellingen van het Nederlands Auschwitz Comité.

Albie Sachs (Albert Louis) is geboren op 30 januari 1935 in Johannesburg. Hij groeide als joods kind op in de sjieke wijk Clifton in Kaapstad. Zijn vader was de legendarische vakbondsleider Solly Sachs. Zijn ouders waren gescheiden. Tijdens de Tweede Wereldoorlog stuurde

zijn vader hem voor zijn zesde ver­jaardag een kaart met de tekst: "Ik wens je nog vele jaren en hoop dat je een soldaat zult worden in de strijd voor de vrijheid." Politiek is hem met de paplepel ingegoten. De familie Sachs volgde de Tweede Wereldoorlog op de voet: op een landkaart die bij hen aan de muur hing was met kleine vlaggetjes aangegeven waar de Nazi's werden verslagen in Oost -Europa en Noord-Afrika. Zijn moeder werkre voor een prominent zwart lid van het African National Congress en de South Alrican Communist Party. Wanneer haar werkgever bij hen thuis op bezoek kwam, merkte hij als kind dat zijn moeder veel respect voor deze man had. Hij groeide op in een gezin waarin het heel normaal was voor een blanke vrouw om te werken voor een Afrikaanse man. Sachs ging rechten studeren in Kaapstad. In 1957 werd hij advocaar bij de rechtbank van Kaapstad, waar hij overwegend in de sfeer van burgerrechten werkte.

Anti-apartheidsbeweging Hij werd een belangrijk leider van de anti-apartheidsbeweging. In 1965 werd hij door de Zuid-Afrikaanse veiligheidspolitie zonder enige vorm van proces 168 dagen opgesloten vanwege zijn banden met de anti­apartheidsbeweging. Na zijn vrij­lating vertrok hij in 1966 in vrijwillige ballingschap naar Engeland. Jaren­lang leefde Sachs in Engeland, Mozambique en de Verenigde Staten, waar hij aan verschillende universi­teiten rechten doceerde. Hij schreef boeken over zijn tijd in de gevangenis, zijn ervaringen met het apartheids­regime, maar ook over cultuur en

milieu. In 1988 werd er in Mozam­bique een moordaanslag op hem gepleegd. Zuid-Afrikaanse geheim-agenten lieten een autobom in zijn auto ontploffen vanwege zijn actieve strijd voor het ANC. Bij deze aan­slag verloor hij zijn arm en een deel van zijn gezichtsvermogen.

Waarheidscommissie Voor zijn terugkeer naar Zuid-Afrika werd Albie Sachs oprichter en eerste directeur van her South Africa Con-stitution Studies Centre, verbonden aan het Institute of Commonwealth Studies van de Universiteit van Londen. In 1992 werd het Centrum verplaatst naar de Universiteit van West-Kaap in Zuid-Afrika waar Sachs buitengewoon hoogleraar werd. Hij werd ook benoemd tot honorair hoogleraar aan de rechten­faculteit van de Universiteit van Kaapstad. Als lid van de Constitu­tionele Commissie en de Nationale Uitvoerende Raad van het ANC nam hij actief deel aan de onder­handelingen over een nieuwe grond­wet. N a de eerste democratische verkiezingen in Zuid-Afrika in 1994 werd hij door president Nelson Mandela benoemd in her nieuwe Consti tutionele Hof. In 1995 werd in Zuid-Afrika een Waarheidscommissie ingesteld die als opdracht kreeg helderheid te verschaffen over de schendingen van de mensenrechten in de periode 1960-1994. Judge Sachs stelde de randvoorwaarden op waaraan het onderzoek van de Waarheids­commissie moest voldoen.

Zoete wraak Een bijzondere ervaring voor Sachs was zijn onrmoering met de man.

Page 9: Auschwitz Bulletin, 2004, nr. 04 December

die in 1988 de bom in zijn auto had gelegd. "Het voelde verlossend om deze man, die mij bijna had vermoord, recht in de ogen te kunnen kijken nu hij de waarheid had verteld. Daardoor bereikten we samen dat wij, die elkaar als vijanden bevochten cn probeerden tc vermoorden, weer als mensen met elkaar konden leven. Dat was mijn zoete wraak tegen de moordaanslag van het apartheids-regime op mijn leven." Zijn gevangenisdagboek 'The Jail Diary of Albie Sachs' is omgewerkt tot een theaterstuk door the Royal Shakespeare C o m p a n y en uit­gezonden door de BBC. Zijn rweede autobiografische boek 'The Soft Vengeance of a Freedom Fighter' gaat over zijn herstel na de aanslag met de au tobom en zijn uit­eindelijke benoeming tot techter

van het Constitutioneel Hof van Zuid-Alrika door president Nelson Mandcla in 1994 tijdens Zuid-Afrika's eetste democtatische ver­kiezingen. Deze autobiografie wordt momenteel verfilmd.

Ellen Loek

Reserveren toegangskaarten 'Nooit meer Auschwitz-lezing' Vaar de 'Nooit meer Auschwitz-lezing' door Judge Albie Sachs op 27 januari 2005 in de Beurs van Berlage te Amsterdam is een beperkt aantal toegangskaarten beschikbaar. Indien u bij de lezing aanwezig wilt zijn, verzoeken wij u de onderstaande bon in te vullen en vóór I januari 2005 a.s. op te sturen. Toedeling van kaarten geschiedt op volgorde van binnen-

Albie Sachs

komst. De lezing begint om 14.00 uur en duurt tot 15.30 uur en zal in het Engeh worden gehouden. Aansluitend is er nog tot 16.30 uur gelegenheid om na te praten in de foyer van de Beurs van Berlage.

Inschrijfhon (Graag inzenden vóór 1 januari 2005)

Ondergetekende(n) wil(willen) aanwezig zijn bij de 'Nooit meer Auschwitz-lezing' door Judge Albie Sachs op 27 januari 2005 in de Beurs van Berlage te Amsterdam.

Vborletter(s) deelnemer 1:

Achternaam:

Adres:

Postcode: Plaats:

Telefoon: E-mail:

Voorletter(s) deelnemer 2:

Achternaam:

Adres:

Postcode: Plaats:

Telefoon: E-mail:

De ingevulde inschrijfbon (of een kopie) kunt u in een ongefrankeerde envelop sturen naar:

Nooit meer Auschwirz-lezing, Pensioen- en Uitkeringsraad t.a.v. directiesecretariaat, Antwoordnummer 10340 2300 WB Leiden

Page 10: Auschwitz Bulletin, 2004, nr. 04 December

Het beeld van de joden in het Nederlands Het is mijn bedoeling een boek te schrijven over het beeld van de joden in het Nederlands. Het Nederlands telt een paar honderd woorden en uitdrukkingen die betrekking hebben op joden. Te denken valt aan brillen-joodvoor 'iemand die een bril draagt', jodenstreek voor 'bedrieglijke streek' en aan het lijkt hier wel een jodenkerk (als veel mensen door elkaar praten). Sinds de Tweede Wereldoorlog zijn veel van deze woorden en uit­drukkingen in onbruik geraakt. Niet ten onrechte vinden tegenwoordig ook veel niet-joden ze beledigend en bevooroordeeld. Echter, daarmee dreigt ook de kennis over deze woorden en uitdrukkingen verloren te gaan. Mijns insziens zou dat jammer zijn, want ze kunnen ons een hoop Ieren over de (geschiedenis van de) relatie tussen joden en niet-joden. O p welke opvattingen, associaties en vooroordelen gaan deze taaluitingen terug? Leidde een grotere aan­wezigheid van joden in een bepaalde regio tot meer van dit soort woorden en uitdrukkingen in het plaatselijke dialect of zei men net zo goed twee joden weten wat een bril kost in een dorp of regio waar helemaal geen joden woonden? Er bestaan wat kleine publicaties over dit onder­werp uit het begin van de 20ste eeuw, maar he t is niet eerder systematisch in kaart gebracht. Ik wil dat nu gaan doen en ik hoop dat lezers van het Auschwitz Bulletin me daarbij willen helpen. Hieronder staan een aantal vragen. U zou me een groot plezier doen als u die zou willen beantwoorden. Als u slechts één vraag wilt of kunt beantwoorden is dat ook goed. Voor de duidelijkheid: dat boek in wording gaat niet over de invloed van de joden op het Nederlands. Er zijn via het Jiddisj en het Hebreeuws honderden woorden en uitdrukkingen in het Bargoens en het Standaard­nederlands terecht gekomen. Dat is

ook een interessant onderwerp, maar daar bestaat al relatief veel literatuur over. Dat is echter niet het geval voor de woorden en uitdrukkingen die direct naar joden verwijzen, zoals jodenkoffie, jodenkoek, jodenbrood, jodenbuurt, jodendoorn, jodenfooi, jodenhars, jodenhemelsvaartdag, jodenkaas, jodenkers, jodenketting, jodenkojfie enzovoorts. Dan wel (vergeef het mij als u deze woorden kwetsend vindt): smousbaard, smousen-kerk, smousenwinst en smoushond. Wellicht heeft u aan een van deze of dergelijke woorden - een duidelijke herinnering, positief of negatief. Als u mij daarover schrijft, vermeldt u dan svp ook WANNEER, in welk jaar of in welke periode, u het woord of de uitdrukking heeft Ieren kennen. En liefst ook WAAR, in welke streek. Tot slot: ik ben me er natuurlijk van bewust dat veel mensen aanstoot nemen aan dit soort woorden en uitdrukkingen. Dat is precies een van de redenen om ze in kaart te brengen. Zoals gezegd kunnen ze ons veel leren over de geschiedenis van de relatie tussen joden en niet-joden . Sommige woorden zijn verrassend oud, andere opvallend jong en bij sommige zie je in de loop van de tijd interessante betekenis­veranderingen. Ik hoop daar in de toekomst nog over te berichten in dir blad. Hier de vragen:

- Welke W O O R D E N kent u die betrekking hebben op joden? Het kan gaan om woorden die beginnen of eindigen met jood/ joden. Voorbeelden: jodenlijm en boekenjood.

- Welke UITDRUKKINGEN kent u die betrekking hebben op joden? Voorbeeld: aan de joden over­geleverd zijn.

- Welke woorden of uirdrukkingen kent u met daarin het woord smous of smousen?

- Er zijn verschillende planten­namen die naar joden verwijzen. Denk aan jodenkers, jodenkruid en jodenmaluwe. Kent u nog andere? Zo ja, welke?

- Volgens de Grote Van Dale (1999) word t jodenjongen nu alleen nog 'minachtend' gebruikt. Maar was dit vóór de Tweede Wereldoorlog ook zo? Of was het toen een neutrale aanduiding voor 'joodse jongen'? En hoe zit dat met: jodenman, jodenvrouw, jodenkind*.

- Kent u het woord joden VET? Zo ja, wat betekent het?

- Kent u het woord jodenBEJ? Zo ja, wat betekent het?

- Kent u het woord jodenHAAS? Zo ja, wat betekent het?

- Kent u het woord jodenKOFF/E? Zo ja, wat betekent het?

- Kent u het woord jodenNOOTJE? Zo ja, wat betekent het?

- Kent u joden als werkwoord? Zo ja, wat betekent het?

- Kent u smousen als werkwoord? Zo ja, wat betekent het?

- Kent u het woord smouserif. Zo ja, wat betekent het?

- Van Dale kent de volgende 'beroepsaanduidingen' (sommige zijn beledigend bedoeld): boekenjood, brillenjood ('opticien'), tandenjood, textieljood, voddenjood en sinaasappeljood. Kent u nog andere beroepsnamen die verwijzen naar joden?

- Kenr u ook (kinder)liedjes waarin joden een rol spelen? Zo ja, hoe lu idt de tekst? En bij welke gelegenheid wetd dit gezongen?

- Tor slot: wat zou u tegenwoordig zeggen: joden of joodse mensen?

U k u n t uw reacties sturen aan Ewoud Sanders, Zijlweg 6 1 - 1 1 .

2 0 1 3 D C in Haarlem. Dan wel mailen aan [email protected] Bij voorbaat dank voor de moeite!

Page 11: Auschwitz Bulletin, 2004, nr. 04 December

Noord-Ho l landse jongeren g a a n n a a r Ravensbrück Dit jaar nam het Comité Vrouwen-concentratiekamp Ravensbrück voor de achtste keer scholieren mee naar het voormalige concentratiekamp. Stien Spier, overlevende van het kamp, gaat met elke reis mee om haar ervaringen te delen met de jongeren. Samen met vertegenwoordigers van een aantal Nederlandse instellingen ging ik dit voorjaar mee met een reis van vijfendertig leerlingen van zes Noord-Hollandse scholen. Zo zagen wij hoe deze reis werd georganiseerd en merkten we hoe jongeren er op reageren. In een bijzondere plechtig­heid, met ook Duitse leerlingen erbij, werd op 24 maart een replica van Elly Baltus' beeld, waarvan het origineel in de vrouwenverzetswijk in Heerhugowaard staat, in de Nederlandse cel in Ravensbrück geplaatst. De jongeren die mee wilden moesten een brief schrijven mer de reden waarom ze deze reis wilden maken. Omdat er van elke school maar een paar leerlingen mee konden moesten de begeleidende docenten uit de vele belangstellenden er een paar uitkiezen. Dat de reis zo wordt georganiseerd dat leerlingen van verschillende scholen samen op stap gaan, heeft grote voordelen. Ze zijn sterk gemotiveerd en hebben de opdracht op school te vertellen wat ze hebben meegemaakt. Zo komen ze jongeren van andere scholen en schooltypen tegen en blijven ze niet steken in de groepssfeer van hun eigen klas. Het jaarlijks organiseren van de reis geeft niet alleen praktische ervaring maar ook betrokkenheid van deze scholen. Bij de eerste reis in 1997 gingen er zestien jongeren, dit jaar waren er zevenenzevenrig deelnemers; van elf scholen uit

zeven verschillende Noord-Hollandse gemeenten. Voor het eerst waren er ook vierenveerrig VMBO leerlingen bij. Het Clusius College, dat in verschillende steden in Noord -Holland vestigingen heeft, is één van de organiserende scholen.

Grootmoeder In Ravensbrück hoorde ik Srien Spier de jongeren vertellen hoe het er in het kamp aan toe ging. Bij een schilderij van het interieur van de barakken - drie vrouwen in één bed, broodmagere vrouwen in gesrreepte gevangeniskleding - besefte ik pas dat mijn vroegsre 'oorlogsher­inneringen' over Ravensbrück gaan. Ik was even oud als deze leerlingen, vijftien, zestien jaar, toen mijn groot­moeder, Rie Polak-Mair, mij over haar maanden in Ravensbrück ver­telde. Ze praatte niet vaak over de oorlog, maar wel over de tijd die ze daar gevangen was. Over de onder­linge saamhorigheid van vrouwen die in de fabriek moesten werken. Russen, Polen, Oostenr i jkers , Nederlanders die elkaar niet konden verstaan, maar samen bij de montage van onderdelen de zaak probeerden te saboteren. O o k vertelde mijn grootmoeder van haar geluk om in plaats van een ander naar Dachau

door te kunnen reizen, weg uit dit grootste vrouwenkamp. Van de circa 132.000 vrouwen in Ravensbrück overleden er 90.000. Er zijn 900 Nederlandse vrouwen gevangen geweest. Van de enorme omvang van de kampen en de ontstellende wreedheid van het sys­teem had ik geen weet. Als scholiere hoorde ik de verhalen alleen maar aan. Nu zag ik dat de leerlingen geraakt werden. Mevrouw Spier had dat allemaal meegemaakr en was bereid hen erover te vertellen. Toch voelden ze zich vrij vragen re stellen.

Technomuziek Matthias Heyl, educatief hoofd van Mahn- und Geddnkstdtte Ravens­brück, hield bij onze aankomst een pakkende toespraak voor de leer­lingen. Niet alleen omdat hij tot onze verrassing in het Nederlands sprak, maar ook vanwege de vragen die hij voorlegde. Veel groepen die naar Ravensbrück komen verblijven in de jeugdherberg die is ondergebracht in de voormalige SS-gebouwen van her terrein. Eén van de gebouwen is ingericht voor onrspanning en daar wordt ook de meegebrachte harde technomuziek gedraaid. Er zijn mensen die daar moeite mee hebben; het zou respectloos zijn ten

Page 12: Auschwitz Bulletin, 2004, nr. 04 December

opzichte van de slachtoffers. Heyl heeft zich hierover drie vragen gesteld: Wat vinden overlevenden ervan? Wat zouden de daders ervan vinden? En wat zouden de gestorven vrouwen ervan denken? Er zijn op deze vragen geen eenvoudige anrwoorden. Heyl heeft van verschillende overlevenden gehoord dat de aanwezigheid van jongeren op het terrein, die vanuit

een normaal leven en in vrijheid terugblikken op het verleden, hen doet denken aan de vele jonge vrouwen die in het kamp gevangen zaten. De daders zouden het beslist vreselijk vinden, vooral dat jongeren zo vrij zijn. Wat betreft de slacht­offers is de vraag het moeilijkst. Heyl denkt dat veel van de gestorvenen niet zouden willen dat er mensen

bij elkaar komen op dit terrein — een gedachte die in strijd is met de wens voormalige concentra t ie­kampen als herinneringscentra te onderhouden. Deze benadering van Heyl geeft aan dat het niet een­voudig is te bedenken hoe jongeren van nu zich verhouden tot de geschiedenis van toen. Wat moeten we verwachten van jongeren die op hun vijftiende geconfronteerd worden met de onnoemelijke wreedheden in z o n 'vrouwenhel' als Ravens­brück? Het zal ze niet allemaal even intensief en langdurig bezig blijven houden, maar dat het hun tot denken aanzet en zij het zich blijvend zullen her inneren , daar ben ik van overtuigd.

Karen Polak

medewerkster Anne Frank Stichting

Zit verder www. Ravensbrück. nl

Perscommuniqué Ambassade van België Schadeloosstelling in België In het Auschwitz Bulletin van april van dit jaar hebben wij een mede­deling opgenomen van de Ambassade van België over schadeloosstelling voor leden van de joodse gemeen­schap van België voor materiële schade tijdens de Tweede Wereld­oorlog. Het gaat om hen die tussen 10 mei 1940 en 8 mei 1945 op enig m o m e n t in België hebben verbleven, die getroffen zijn door anti-joodse maatregelen en die daar­door beroofd werden van goederen. Ook familieleden van hen in de 1', 2' of 3 ' graad komen in aanmerking voor deze schadeloosstelling. Hiervoor kon een aanvraag worden ingediend tot 19 maart 2003. De mededeling was echter zo laat ver­stuurd dat dit voor de lezers van dit bulletin feitelijk onmogelijk werd gemaakt.

Nu krijgen wij een perscommuniqué van de Ambassade van België dat er op wijst dat het mandaat van dc Commissie voor de schadeloosstelling van de leden van de Joodse gemeen­schap van België tijdens de Tweede Wereldoorlog vanaf 9 september daardoor ook mogelijk is tot een later tijdsstip (bijvoorbeeld maart 2005) aanvragen te doen. Wel wordt verwezen naar de website van de Belgische Eerste Minister : www.premier.fgov.be O p deze website konden wij echter niets ter zake vinden. U misschien wei. In een bijgevoegde mededeling van de Commissie wordt de stand van zaken toegelicht: in een jaar zijn door de Commissie 1.013 dossiers afgehandeld, in bijna 80 % van de gevallen leidde dat tot een schade­

loosstelling. Het ging daarbij in de eerste plaats om het restitueren van tegoeden die nog niet waren terug­geven door de Staat, door financiële instellingen of verzekeringsmaat­schappijen. Maar daarnaast werden schadevergoedingen verleend voor verlies van inboedel (€ 7000) , persoonlijke bezittingen (€ 400), een handelszaak (€ 1.500) of zaak in de diamantscctor (€ 2.500).

Aangezien de Commissie zegt haar werkzaamheden te zullen voort­zetten, zou u zich eventueel nog kunnen wenden tot: Secretariaat van de Commissie Schadeloosstelling, Wetstraat 16, B-1000 Brussel, België, tel. 00 32 2 21334460, emaiI: [email protected]

Page 13: Auschwitz Bulletin, 2004, nr. 04 December

Boekbespreking: In het hol v a n de leeuw

Getuige van Westerbork Getuigenissen uit Westerbork rijn, zeker voor iemand die daar als kind heeft gezeten, altijd belangwekkend. Ik lees ze altijd met een zekere gretig­heid, op zoek naar informatie die mijn - gebrekkige herinneringen uit die tijd - kunnen aanvullen. De herinneringen van Aad van As "In het hol van de leeuw" zijn wel heel bijzonder. Als niet-jood koos hij er in september 1942 voor een functie in het kamp te aanvaarden. Zo maakte hij als leider van het Centraal Distributiekantoor samen met zijn gezin de dramatiek van de deportaties mee. O p de bevrijdings­dag werd hij, na het vertrek van Gemmeker, officieel commandant van het kamp. Zijn naam prijkt dan ook onder het officiële document waarmee ik met ingang van 6 juni 1945 uit het kamp werd ontslagen. Voor mij blijft enigszins onduidelijk hoe hij in Westerbork is gekomen. In zijn boek vertelt hij dat het feit dat de Duitsers besloten aan joden een apart persoonsbewijs met een J uit te reiken voor hem en zijn vrouw in november '41 aanleiding was in het verzet te gaan. Er werd besloten voor hem een functie te creëren in Kamp Westerbork. Wie dat heeft besloten en wat zijn precieze opdracht was wordt niet duidelijk. In septem­bet '42 arriveert hij in de positie van assistent van Kampcommandant Schol (toen nog een Nederlander). Als de Duitsers het commando over­nemen en in oktober van dar jaar Gemmeker arriveert is Van As in­middels benoemt tot directeur van het Centraal Distributie-kantoor. Vanuit die positie heeft hij onge­twijfeld veel goeds gedaan. In zijn boek vertelt hij hoe hij er in slaagde mensen voor transport te behoeden, roe hij documenten liet vervalsen

en hoe hij betrokken was bij enkele ontsnappingen. Hij had ook een direct contact met een verzetsfamilie in Assen waar de illegale acties be­treffende Westerbork samenkwamen. Daar zou hij ook de verzetsleiders Ate Bruinsma en Johannes Post hebben ontmoet. Ook zou hij tijdens de overval op de Wereringschans daar aan de telefoon hebben gezeten. Een nauwelijks voor te stellen verhaal. Voor her overige had hij de handen vol aan de voedseldistriburie, in het overbevolkte kamp geen eenvoudige taak. Omdat hij zich daarbij onmis­baar had gemaakt zouden de autori­teiten, met wie hij op gespannen voet leefde, hem al die tijd hebben getolereerd. Smeuïg zijn zijn verhalen over de aangebrande verhouding met een andere Nederlander, wachtmeester de Jong van de marechaussee. Vol afkeer stelt hij vast dat het juist de medeland­genoten waren die hun posit ie misbruikten om mensen weg te werken die men niet mocht. Ook schrok men er niet voor terug om in te slaan op hongerige mensen die zojuist per transport waren aan­gekomen en te snel op het eten afstoven. Wachtmeester de Jong zou ook minstens twee keer hebben geprobeerd zich van hem te onrdoen door hem bij de Sicherheitsdienst aan te brengen. Onbevredigend in het boek vind ik dat Van As op diverse plaatsen een te rooskleurig beeld geeft van de leefsituatie in het Kamp. Het leven in kamp Westerbork was "mild "te noemen, schrijft hij. Men leefde in "een soort eldorado, o m niet te spreken van een paradijs" zegt hij ook. Hij doelt dan op de concerren, de revues en de toneelvoorstellingen. Met dit soort uitspraken, die in schril contrasr staan met de getuigenissen

van Philip Mechanicus, toont hij aan toch weinig voeling te hebben gehad met de ontberingen, de angsten en spanningen in de overvolle barakken. Dar neemt niet weg dat Van As uit het goede hout was gesneden. Uit zijn dagboekfragmenten blijkt hoe­zeer hij begaan was met het lot van de duizenden die telkens weer op transport gingen. Hij was er weinig gerust op wat deze mensen in Polen te wachten zou staan, maar tastte, zoals iedereen in die dagen daarover in het duister. Groot was de schok toen na de bevrijding de gruwelijke waarheid aan het licht kwam. In een epiloog maakt hij bittere verwijten aan de Geallieerden die al die tijd hadden gezwegen en verzuimd hadden tijdig in te grijpen. Ook de christelijke kerken moeten het ontgelden. Zelf werd hem op bevrijdingsdag door dankbare gevangenen een oranje sjerp omgehangen. Later ontving hij de Yad Vashem onderscheiding.

Van As had gedaan wat hij kon.

Ed van Thijn Aad van As, "In het hol van de leeuw " uitgegeven door Herinneringscentrum Kamp Westerbork, 2004 ISBN: 90-7248-629-3 prijs € 9,95

Page 14: Auschwitz Bulletin, 2004, nr. 04 December

O o g g e t u i g e n v a n de jodenvervolg ing

Nieuw onderzoeksproject V U De afdeling Nieuwste Geschiedenis van de Faculteit der Letteren van de Vrije Universiteit begint een onder­zoek naar de herinneringen van niet-joodse ooggetuigen van de joden­vervolging in Nederland, en is om die reden dringend op zoek naar dit soorr herinneringen binnen alle lagen van de Nederlandse bevolking. De bedoeling van het project is om namen te verzamelen, en vervolgens een aantal ooggetuigen op video te interviewen. Achterliggende gedachte is dat de herinneringen van niet-joden tot nu toe niet goed ver­zameld en onderzocht zijn. Tot voor kort gold dat ook voor de her­inneringen van joodse overlevenden aan de vervolging, maar van hen zijn inmiddels ruim duizend interviews op video vastgelegd. Nu de oog­getuigen van deze geschiedenis oud zijn geworden, dringt de tijd. Vanuit de afdeling Nieuwste Geschiedenis helpt dr. Dienke

Hondius als adviseur bij het ver­zamelen van namen van mogelijk te interviewen personen. De interviews zijn vertrouwelijk en bedoeld voor onderzoek en archief. Ze worden opgenomen bij de ooggetuigen thuis, door een ervaren interviewer en professionele camera- en geluids­technici. De interviewers worden voorbereid en begeleid door historici. Geïnterviewden krijgen een kopie van de banden. De eerste interviews zijn inmiddels opgenomen.

De VU zoekt ooggetuigen uit alle lagen van de bevolking. De belang­stelling gaat uit naar beroepsgroepen die in de oorlogstijd ongevraagd en onvermijdelijk te maken kregen met de jodenvervolging, zoals bijvoor­beeld poli t ieagenten, trein- en trampersoneel en bewakers. Ook "gewone mensen" die bijvoorbeeld als buren, collega's, omwonenden of toevallige passanten iets hebben

gezien, gedaan of meegemaakt, worden nadrukkelijk verzocht zich te melden. Het onderzoek richt zich vooral op niet-joodse ooggetuigen van verraad, transport en deportatie van joden, en van gebeurtenissen in (met name Nederlandse) concentratie­kampen. Doel is deze geschiedenis zo compleet mogelijk vast te leggen door de ogen en stemmen van alle groepen betrokkenen. Het project zal in eerste instantie lopen tot en met september 2005.

Reacties van of over ooggetuigen bij voorkeur per post of e-mail naar:

Onderzoeksproject Ooggetuigen, t.a.v. dr. Dienke Hondius en drs. Anna Timmerman, Vrije Universiteit, Faculteit der Letteren, De Boelelaan 1105, 1081 HV Amsterdam. E-mailadres: [email protected]

Discriminatie Roma en Sinti wordt vrijwel niet gemeld De ongeveer 6.000 Roma en Sinti in Nederland - in de volksmond 'zigeuners' genoemd - ondervinden aanzienlijke achterstelling. Deson­danks doen Roma en Sinti vrijwel geen aangifte van discriminatie. Hun achterstanden in deelname aan het onderwijs en de arbeidsmarkt overstijgen die van andere etnische minderheidsgroepen. Bij de positie­verbetering van Roma en Sinti laat de rol van de Nederlandse overheid te wensen over. Dit zijn de belang­rijkste condusies die worden getrokken in een onderzoek naar de achter­stelling van Roma en Sinti, dat in

het kader van de Monitor racisme en extreem-rechts is verricht. Naast literatuur- en bronnenstudie zijn de onderzoekers Peter Rodrigues en Maaike Matelski te rade gegaan des­kundigen en belangenbehartigers, waaronder leden van de Roma- en Sintigemeenschap. Het is opvallend dat Roma en Sinti nauwelijks geneigd zijn hun ervaringen met discriminatie naar buiten te brengen. Gevallen van discriminatie worden niet gemeld, laat staan dat er aangifte bij de politie wordt gedaan. Wederzijds wantrouwen tussen de Roma en Sinti en de Nederlandse

samenleving speelt hierbij een grote rol. Daarnaast spelen taalproblemen bij Roma en Sinti een rol en hun vrees dat klagen het probleem eerder zal verergeren dan verfieteren. Volgens de onderzoekers is de problematiek uiterst weerbarstig en is het allereerst noodzakelijk de vicieuze cirkel van het wederzijdse wantrouwen te doorbreken. Meer informatie over het cahier Roma en Sinti is te vinden op: http://www.annefrank.org of bij: Annemarie Bekker, afdeling Com­municatie, Anne Frank Stichting, telefoon (020) 5567100, [email protected]

Page 15: Auschwitz Bulletin, 2004, nr. 04 December

Eredoctoraat voor Claude Lanzmann

In blijvende herinnering aan de overlevenden van Auschwitz, die het Nederlands Auschwitz Comité hebben opgericht.

Nederlands Auschwitz Comité

Ere-lid: drs. Eva Tas Voorzitter: Jacques Grishaver Vice-voorzitter: Carry van Lakerveld Secretaris: Herbert Sarfatij 2e Secretaris: Ruud Wolff Penningmeester: Ronald van den Berg telefoonnummer 020-4287684 E-mail: [email protected] 2e penningmeester: John van Cleef Secretariaat: Postbus 74131 1070 BC Amsterdam tel/fax 020-67 233 88

website: www.auschwitz.nl E-mail: [email protected]

Bankrekening: ABN/AM RO: 414.646.282 Postbank: 29.30.87

AUSCHWITZ BULLETIN: Eindredactie: Clairy Polak

Redactie: Max Arian Nienke Ledegang Theo van Praag Bertje Leuw Carry van Lakerveld Emilie Kuijt

Red. secr.: Marjon de Klijn E-mail: [email protected] Redactieadres: Postbus 74131 1070 BC Amsterdam

Voor de inhoud van de artikelen die ondertekend lijn is alleen de auteur verantwoordelijk.

Abonnementenadministratie: Knoopkruid 54 1112 PV Diemen tel./fax: 020-600 34 55

Druk: Drukkerij Peters Amsterdam bv

O p 10 januari 2005 verleent de Universiteit van Amsterdam een eredoctoraat aan Claude Lanzmann (1925), publicist en cineast, vooral bekend vanwege zijn negen en een hall uur durende film Shoah, interviews metjoden, nazi's en getuigen over de vernietiging van de Europese joden'. Lanzmann werkte aan de film van 1974 tot 1985. Erepromotor is prof.dr. Frank van Vree, hoogleraar journalistiek en Cultuur. Lanzmann kreeg tal van onder­scheidingen. In Nederland ontving hij in 1993 de Verzersprijs van de Stichting Kunstenaarsverzet 1942-1945. Zijn film werd overal in de wesrerse wereld in bioscopen en op televisie getoond, bij ons via de VPRO (1986). Rond het eredoctoraat op 10 januari vinden in Amsterdam verschillende activiteiten plaats in samenwerking met Maison Descartes, het Centrum voor Holocausr en Genocidestudies en de Stichting Kunstenaarsverzet 1942-1945: O p zondag 9 januari wordt de vol­ledige versie van Shoah getoond in het Filmmuseum. O p dinsdag 1 1 en woensdag 12 januari is er een symposium over Getuigenis en Geschiedenis (en over Auschwitz en de Kunsten) onder de titel "Stemmen uit het Hart van de Duisternis". Tenslotte wordt een Lanzmann-retrospectief gepland. Het gaat om zijn films die met Shoah nauw samenhangen: Pourquoi Israël (1970), Tsahal (1994, over de Israëlische defensie), en Sobibor, 14 oct.,l6b. (over de opstand in Sobibor). Behalve als cineast is C laude Lanzmann bekend als directeur van Les Temps Modernes.

Claude Lanzmann

Dit tijdschrift van de politieke en maatschappelijke voorhoede werd in 1945 door Jean Paul Sartre en Simone de Beauvoir opgericht en voert sinds­dien 'engagement et résistance' in het vaandel. Dertig jaar nadat hij begon te werken aan Shoah (350 uur ruwe film, 6000 bladzijden tekst, 6 jaar montage) tekent het cinematografische mees­terwerk van Claude Lanzmann zich monumentaa l af tegenover de intussen gegroeide filmindustrie over de Holocaust. Gefilmd zijn slechts de plaatsen en de landschappen waar het zich afspeelde en de noodzaak en de onmogelijkheid ottv erover te spreken.

Etty Mulder

Voor meer informatie over de act ivi tei ten in verband met het eredoctoraat voor Claude Lanzmann: http://www.mediastudies.nl

Page 16: Auschwitz Bulletin, 2004, nr. 04 December

Yad V a s h e m

"Mijn kinderen" Op maandag 30 augustus heeft Majoor Alida Margaretha Bossbardt van het Leger des Heils ("Ze is gewoon en toch zo bijzonder omdat ze gewoon is") uit handen van de Israël ische ambassadeu r Eitan Margalit de Yad Vashem onder­scheiding ontvangen. Zij was in mei 1940 als officier van het Leger des Heils werkzaam in het kindertehuis De Zx>nnehoek op Rapen­burg, in het hart van de Amsterdamse jodenbuurt. Daar bevond zich ook het joodse meisjesweeshuis, dat al in het begin van de bezetting werd leeggehaald. Dr ie joodse zusjes, Hendrina, Dimphina en Elelena Terhorst en hun zwangere moeder vonden tijdelijk onderdak bij majoor Boss-hardt, ook na de geboorte van de baby Roos. Het Leger des Heils werd in 1941 door de bezetter verboden, maar de majoor ging desondanks collecteren om voor de kinderen eten te kopen. Daarbij werd zij verraden

en gearresteerd, maar een onder­vrager, die waarschijnlijk onder de indruk was van haar persoonlijk­heid, sloot op een dag de buitendeur nier af, zodat zij de straat op kon lopen. Zij wist de vier zusjes, Hendrina, Dimphina, Helena en Roos, bij elkaar te houden en gaf ze een gevoel van warmte en bescherming. Zij blijven voor haar tot de huidige dag "Mijn kinderen". Eerder dit jaar werd in Bennekom een Yad Vashem-onderscheiding uitgereikt aan Gerrit van der Bergen zijn vrouw Jacoba van der Berg-Welbedacht. De zusjes Hanna Jetty en Jenny Linda Leijdesdorffwaren in 1943 zeven en vier jaar toen ze in Ede bij het jong gehuwde en toen nog kinderloze echtpaar werden onder­gebracht. Hun ouders bevonden zich ook in Ede en konden hun kinderen van tijd tot cijd langs hun raam zien lopen. Helaas zijn ze verraden en in Sobibor vergast.

In Rot terdam werden postuum Adrianus van der Wd en zijn vrouw Petronella van der Wd-Eijsberg onder­scheiden. Zij vonden op 3 januari 1943 een flinke dochter in het por­tiek van hun huis. Maar hun goed volgehouden verbazing daarover was gespeeld. In werkelijkheid wisten ze dat de kleine een joods kindje was, de 19 maanden oude Betty Vlessing uit Amsterdam. Aad en Nel van der Wel waren zich terdege bewust van de gevaren die zij liepen, maar zij vonden eenvoudigweg dat het hun plicht was te helpen. Toen na de be­vrijding bleek dat Betty's ouders in Sobibor waren vermoord, vroegen Aad en Nel officieel de voogdij aan over haar. Dat ging echter niet door, omdat een oom haar in zijn gezin wilde op­nemen cn een joodse opvoeding geven. De kinderen van Aad en Nel hebben op 13 mei in Kralingen voor hun ouders de onderscheiding in ontvangst genomen, (m.a.)

Wilt u zich abonneren op di* blad of heeft u familie, vrienden of kennissen die op de hoogte willen blijven van de act iv i te i ten van het Neder lands Auschwitz Comité?

Als u onderstaande bon invult en opsiuuri naar: Het Neder landse Auschwitz Comité, Knoopkruid 5 4 , 1 1 1 2 PV D iemen ,

ontvangen u of uw bekenden vier maal per jaar het

Auschwitz Bulletin. Voor de verzend- en portokosten zijn wij echter genoodzaakt u om een minimale bij­drage te vragen. Deze bijdrage is voor binnenlandse abonnees € 8 , - , buitenlandse abonnees in Europa € 1 1 , - en buiten Europa € 16 , - . Tevens ontvangen a l le abonnees é é n m a a l per jaar een accept­girokaart voor een vri jwil l ige donatie ten behoeve van de voortgang van het werk van het Nederlands Auschwitz Comité.

N a a m :

Adres:

Postcode en woonplaats:

Land:

Email:

Opsturen naar: Het Neder lands Auschwitz Comité, Knoopkruid 5 4 , 1 1 1 2 PV D i e m e n

Een a b o n n e m e n t kunt u ook opgeven via onze website: www.auschwitz .n l /bul let in .html .