nederlands auschwitz c o m i t é

25e jaargang nr. 4, juni, juli, augustus 1981

Secr.: E. Furth, Diemerkade 43, 1111 AC Diemen, tel.: 020-905310 bankrek.: AMRO BANK, bijk. van Baerlestr. 58,1071 BA Amsterdam, spaarrek. 40.01.75.088 Gem. giro: 4875500, postgiro: 293087 t.n.v. NAC Redaktie: E. Tas, Amsteldijk 23, tel. 020-795716,1074 HS Amsterdam Administratie krant: D. van Geens, Renkumhof 50, 1106 JB Amster­dam (Zuid-Oost), tel. 020-972869.

Herdenken om toekomst Wij hebben herdacht. Gevierd ook, de nationale feestdag, de 5e mei, die einde­lijk officieel erkend, zij het nog te vaak als snipperdag afgedaan is. Maar het geeft ons toch voldoening dat waar het hoort, in de hoogste instanties, aan on­ze wens en die van onze vrienden ge­hoor is gegeven. Dat is goed, de dag na 4 mei, de doden­herdenking. Ook daaraan is dit jaar veel aandacht besteed, in stad en land en in veel generaties. Uiteraard zien wij ook terug op al die uren en dagen in april, toen wij stil ston­den bij de nagedachtenis van de strijders van Warschau of met onze vriendinnen die Ravensbrück en de vrienden die Bu-chenwald doormaakten, momenten wijdden aan wie die kampen nooit meer konden verlaten. Wij hebben natuurlijk deelgenomen aan de nationale herdenkingsbijeen­komst in de Nieuwe Kerk, geluisterd naar prinses Juliana en de andere spre­kers en gezien hoe koningin Beatrix de eerste verzetsherdenkingskruisen uit­reikte. Wij stonden ook groepen jonge mensen te woord, die wilden weten hoe het toch allemaal was toegegaan en onze antwoorden sloegen goed aan. Sindsdien is een bezoek aan die Nieuwe Kerk (nu gerestaureerd en een cultuur­centrum geworden) ook niet overbo­dig. 'Van wie hoort Nederland?' lees je bij de ingang. Binnen kun je naar enige twijfelachtige uitspraken luisteren, maar ook naar een uitleg waarom de ontwerpers deze panelen, dia's en ge­luidsbanden hebben opgesteld. Want racistisch gekleurde onverdraagzaam­heid, soms regelrecht racisme, zijn dui­delijk aanwezig om ons heen. Daarvoor of liever daartegen roepen die panelen en geluidsbanden ieder wakker. Niet overbodig, we zeiden het al, blijft dan ook helaas nog het Amsterdams initi­atief tegen fascisme, racisme en antise­mitisme, tot op het voetbalveld. Hoogst belangrijk was de door dit initi­

atief opgezette en door de Anne Frank­stichting ingerichte tentoonstelling 'Tekens aan de wand' in de Amster­damse Zuiderkerk. Die tekens zijn het racistische, soms neofascistische ge-klodder op onze muren. Een reeks fo­to's en teksten lichtten toe wat het fas­cisme, wat het nazidom was en waar het toe heeft geleid. Er kwamen duizenden bezoekers, daaronder heel wat school­klassen. Opmerkelijk en verheugend is het dat talrijke jonge Duitse toeristen aandachtig een rondgang kwamen ma­ken. In een brief aan minister de Ruiter vraagt het Initiatief om ontbinding van racistische organisaties (te beginnen met de Ned. Volksunie) op grond van het VN-verdrag van 1966 inzake uit­banning van rassendiscriminatie. In het Anne Frankhuis zelf is de helaas flink aangegroeide collectie druksels van neofascisten uit alle windstreken te zien voor de talloze, meest buitenland­se bezoekers. Heel veel bekijks had gelukkig ook de voortreffelijke expositie die het Am­sterdams Historisch Museum van fe-

Regeringen volgen op elkaar als seizoe­nen, soms met een pauze, zoals in Ne­derland. Wolken hangen aan vele kan­ten boven ons. Er wordt gevochten en niet alleen met woorden en verkie­zingspamfletten. Oude racisten als de Ku Klux Klan stichten afdelingen onder Amerikaanse soldaten in West-Duisland en leggen contacten met inheemse neo-nazi's. En van de laatste is de Wehrsportgruppe— heer Hoffmann, vorig jaar vlug losgela­ten, weer opgepakt. Voor hoelang? Van het gevaar van totale vernietiging van de mensheid worden zich hoe lan­ger hoe meer mensen bewust, vooral in Nederland. De 'Hollandse ziekte', zo-

bruari tot mei na 40 jaar aan de Februaristaking wijdde. Een zeer ruim opgezet beeld van wat er aan de staking vooraf ging — er bestaan geen foto's van de twee dagen zelf, uiteraard — al kon niet alles wat er verder gebeurde er ook nog bij. Bijzonder goed paste hier­in de eerder door de VARA op tv uitge­zonden film 'Als een fascist ademt, dan liegt hij'. Wij juichen het zeer toe dat deze film voor Nederland meedingt in het concours voor documentaires. Verder zag Enschede 1933-19nu. Als gastvrouw trad het N A C op voor het presidium van het Internationaal Auschwitz Comité, waarinonze voor­zitster Annie Fels-Kupferschmidt, zit­ting heeft. Het gemeentebestuur van Amsterdam ondersteunde ons prachtig door onze gasten en ons een boottocht door de onvolprezen grachten-bij­avond aan te bieden. Hulde! En tenslotte: de jongste medewerkster van het NAC heeft ons vertegenwoor­digd op de grote bijeenkomst van over­levenden in Jeruzalem. Want overleven schept verplichtingen, maar waar leven is, is toekomst.

als dat over onze oostgrens heet, heeft zich ook over die grens uitgebreid. De Duitse Kirchentag in Hamburg, de tweejaarlijkse bijeenkomst van Protes­tanten in de Bondsrepubliek, voerde de leus: Wees niet bevreesd. Dit was om­gezet in: Wees bevreesd, de atoomdood bedreigt ons allen. En zo een 150.000, voor 70% jonge, mensen namen deel en voerden scherpe discussies waarin ver­dere kernbewapening werd afgewezen. Zij zorgden voor de machtigste vredes­demonstratie die de Bondsrepubliek ooit heeft gekend. De oproep van Kre-f eld, in gelijke geest, kreeg ruime steun.

Hoopvol.

Kirchentag voor vrede

Roma-congres in Göttingen

Hoe duister ook in de duistere oorlogs­jaren, na de bevrijding werd de genoci­de, de volkerenmoord op de Europese Joden algemeen bekend. Er zijn reek­sen boeken, een forse bibliotheek vol over geschreven, er verschijnen nog dagelijks herinneringen. Juist daarte­gen keren zich op een schunnige manier schotschriften als Die Auschwitzlüge. De verregaand uitgevoerde uitroeiing van de zigeuners is evenwel weinig be­kend geworden. Toch is de massa­moord op de zigeuners van dit wereld­deel (zelfs het aantal zigeuners in Enge­land liet Hitier nagaan!) tegelijk op touw gezet met die op de Joden. Blijkens de onderzoekingen dateren die plannen uit september 1939, direct na het begin van de oorlog dus. Een half miljoen Roma en Sinti, zoals de verschillende stammen zich noe­men, zijn door de nazi's vermoord, een groot deel van hen in Auschwitz. Nog steeds worden in vrijwel alle lan­den de 'Roma' gediscrimineerd en heb­

ben zij het onevenredig moeilijk. Wij hebben dat in Nederland in het begin van dit jaar nog meegemaakt. In de Bondsrepubliek worden deze mensen nog behandeld met gebruik ook van de dossiers van de nazipolitie. Wiedergut-machung voor de Sinti met het blauwe nummer op hun arm is er maar hoogst zelden bij. Zelfs worden zij vaak niet er­kend als door de nazi's vervolgden. In 1979 kwamen de Sinti in het nieuws door hun grote demonstratie op het kampterrein van Bergen-Belsen. Verleden jaar stelde de hongerstaking in Dachau het lot van het trekkende volk opnieuw aan de orde. Samen met de Gesellschaft für bedrohte Völker, die het voor in hun bestaan bedreigde vol­keren opneemt, en in Göttingen zetelt, is half mei in die stad een wereldcongres van de Roma met de Sinti gehouden. Tot slot was er een symposium over de massavernietiging van beide stammen in het Derde rijk. Op het congres sprak o.a. Wiesenthal.

Het blijkt dat veel Sinti liever geen Wie-dergutmachung aanvragen dan dat zij weer hun persoonlijke gegevens over­leggen voor autoriteiten die nog steeds van de richtlijnen van de moorddadige 'zigeunerkenners' gebruik maken. Er is nu na veel hindernissen sprake van een zekere organisatie van de Roma/ Sinti. Deze kan dienen om de eenvou­dige rechten te verdedigen, b.v. om de kinderen naar school te sturen. Er is ook een stroom publicaties gaande over het lot van Roma en Sinti onder de nazi's, de grote zigeunermoord. De dag gewijd aan de massamoord spraken specialisten als Kenrick uit En­geland en Mirjam Novitch uit Israël over de vervolging. Het Bondsdaglid Klaus Thüsing en de voorzitter van de Joodse gemeente te Berlijn, Heinz Ga-linski, wezen op de neo-nazipublika-ties enerzijds en het ontbreken van tole­rantie en schadeloosstelling in de Bondsrepubliek anderzijds.

Het congres werd o. a. met veel zang en andere muziek en dans opgeluisterd.

E.T.

Na Majdanek De vonnissen tegen de kampbeulen van Majdanek zijn een bespotting en bele­diging van de slachtoffers, een extra klap voor de getuigen; zij spelen de neo­nazi's in de kaart. Aldus het N A C .

Het beruchte Majdanek-proces is ten einde, het langste proces tegen nazi-misdadigers ooit in de Bondsrepubliek gevoerd. Het begon op 26 november 1975. Dit langste proces was ook het rijkst aan schandalen. Wij zullen ons noch de lezers vermoeien met het op­sommen van het aantal zittingsdagen, getuigen, schorsingen noch met de be­dragen in marken die de zaak heeft ge­kost. Alleen enkele, kenmerkende gegevens. Van de 17 beklaagden vielen er — na 15 jaar vooronderzoek! — twee af, omdat zij er niet tegen konden... Eén ging zo­waar dood, een vierde weigerde een pa­cemaker en hoefde toen ook niet meer. Drie Aufseherinnen en een kamparts werden op 19 april vrijgesproken zg. wegens gebrek aan bewijs. Het negental dat tot het laatst toe onder veel chicanes terecht stond heeft steeds alle schuld ontkend. Een hoofdstuk op zichzelf vormen de advocaten, die voortdurend getuigen schoffeerden, provocaties op touw zetten of verklaar­den in Majdanek ook als hun SS-er te hebben gehandeld. Wij hebben al eerder over de 'bloedige

Brygida' en haar in Amerika gesnapte collega Hermine Ryan-Braunsteiner moeten schrijven. Er is ook vanuit Nederland gestreefd naar opvang voor de getuigen die het daar in Düsseldorf heel bijzonder moeilijk hebben gehad. Neo-nazi's hebben in het gerechtsgebouw pamflet­ten verspreid en zo meer. Gelukkig wa­ren er onder de 19 organisaties die on­langs tegen het jarenlange rekken heb­ben geprotesteerd behalve vervolgden ook vele jongeren met het spandoek: 'Wie SS-moordenaars spaart, bevor­dert het neo-nazisme'.

Te Kiel is twaalf jaar geëist tegen Kurt Asche, de tweede man 'voor Joodse za­ken' in België en Noord-Frankrijk ge­durende de noodlotsjaren. De eerste beklaagde, Ernst Ehlers, eveneens een SS-officier en destijds hoofd van deze afdeling, heeft vóór het proces op 26 november 1980 werd geopend, zelf­moord gepleegd. Hierbij zal hebben meegespeeld dat hij in 1941 bij de inval in de Sowjet-Unie Einsatzgruppen had geleid en dus wel moest weten wat de gedeporteerde Joden boven het hoofd hing. Ehlers bekende zo door zijn daad schuld. Asche was in januari 1941 bij de Sicher­heitsdienst in Brussel gekomen en daar belast met 'Joodse aangelegenheden'.

Door zijn contacten met de Berlijnse moordcentrale moet ook hij geweten hebben wat er 'in het oosten' gebeurde. 'Wij hebben zeep nodig', placht hij te zeggen, als hij over Joden sprak. Het Befehl voor de deportatie van Joden met de Belgische nationaliteit heeft hij zelf opgesteld en getekend. Het proces tegen Ehlers/Asche heeft zeer lang op zich laten wachten. De de­gelijke procesvoering zelf is vooral te danken aan de activiteiten van het echt­paar Beate en Serge Klarsfeld. Onze Belgische vrienden, die ook gere­geld in de rechtszaal te Kiel aanwezig waren, riepen een comité ter onder­steuning van de aanklacht in het leven. Zij gaven de historicus Maxime Stem­berg opdracht tot het schrijven van een Dossier Brussel-Auschwitz, een hoogst waardevol boek over de Joden­vervolging in België, dat in het Frans en het Nederlands is gepubliceerd. De rol van de beklaagden staat natuurlijk cen­traal, maar daar zij inderdaad hoofdrol­len hebben gespeeld komt het hele dra­ma in zijn gruwelijkheid tot zijn recht. Er is in Brussel belangrijk werk gedaan om recht te doen aan de beulen.

In Den Haag is 4 jaar geëist tegen J.B., nu 67, wegens het arresteren van 20 Jo­den in 1943. In Amsterdam is een man (nu 73) aangehouden, omdat hij be­trokken was bij het doodschieten in 1942 van Sowjet-krijgsgevangenen in Berditsjew.

Leven? of theater? Iets heel eigens had een tentoonstelling in de Waag, het Joods Historisch Mu­seum: een éénmans, of liever één-vrouws-show. 'Leven? of theater?', zo noemde Char-lotte Salomon het veelbladige werkstuk dat in dubbele zin haar levenswerk zou worden. Een zangspel, zei zij ervan. Het zijn meer dan 700 beschilderde bla­den met tekst die het Duitse Joodse meisje maakte in Villefranche aan de Cóte d'Azur. Daar woonde deze doch­ter van een Berlijnse arts, uitgeweken voor de nazi's, bij haar grootouders van moederszijde. Zij had de meer dan 1100 bladen bij haar buren in bewaring gege­ven voor zij in 1943 gepakt en in Auschwitz vermoord werd. Haar va­der en tweede moeder, Paula Salomon-Lindberg, een beroemde zangeres en zangpedagoge, vonden het na de bevrij­ding terug en schonken het geheel aan het Joods Historisch Museum. Een deel van de originele gouaches was daar enige maanden te zien. Het complete levensverhaal is uitgege­ven als boek met een inleiding door Ju-dith Belinfante, de conservator van het museum en een toelichting door Judith Herzberg. De laatste schreef bovendien het scenario voor de film 'Charlotte', een zeldzaam geslaagde, schitterend ge­speelde en gefotografeerde verfilming van Charlotte's leven en werk of haar zangspel, want de drie laten zich niet meer ontwarren. De film heeft met groot succes in vele Nederlandse bios­copen gedraaid of draait daar nog.

Charlotte Salomon, Leben oder Theater? serie II, no. 219

Waarom wij op de wording van ten­toonstelling en film nog eens ingaan om terug te komen op het boek, terwijl u over alle drie al uitvoering in de gehele dag- en weekbladpers hebt kunnen le­zen? Omdat het een werk betreft dat volstrekt uniek is en toch ons allemaal aangaat. Een kunstwerk dat over ons leven gaat en dat tegelijk zelf een document is van de tijd die wij hebben beleefd. Het is au­thentiek naar alle kanten. De zeggings­kracht is zo groot dat naar alle uitgaven van het boek (het is in het Nederlands, Duits en Engels verschenen) wordt ge­grepen. Na een halve eeuw blijkt het le­

vensgevoel van een Berlijns meisje uit een hoogbeschaafd, humanistisch milieu onmiddellijk aan te sluiten bij hoop en vrezen van de mensen van nu. Het is in de onvatbare tragiek van de grote ramp een wonderlijk klein geluk dat dit getuigenis is behouden. Er zijn natuurlijk vergelijkingen gemaakt met Anne Frank, omdat het bij beiden jon­ge, begaafde vrouwen betreft die zich bewust zijn geworden in wat voor een woeste wereld zij (en wij) leven. Een verschil toch: Charlotte was als mens al gevormd, toen het doodvonnis over haar en haars gelijken viel. Een ding hebben zij gemeen wat ko-

Charlotte Salomon, zelfportret

mende geslachten zal blijven aanspre­ken. Iets dat buiten ieders persoonlijk verlies staat: ieder van ons zal immers eens vergaan. Maar wat is er door de grote vernietiging verloren gegaan aan menselijke waarden, aan kiemen van nieuwe gevoel die voor altijd zijn ver­stikt. Het boek 'Charlotte' is in alle versies schitterend uitgegeven en een rijk bezit. Het kost ongeveer ƒ 120,— wat veel lijkt maar in vergelijking met andere uitgaven is het een bescheiden bedrag. Want men blijft er nieuwe schatten in vinden.

E.T.

ICODO aan het werk Het ICODO lijkt nieuw, maar heeft toch al een vrij lange gescheidenis. De eerste aanzet was het Informatie-cen­trum, een initiatief van het Centraal Orgaan van Verzets- en Vervolgings­slachtoffers. Ook wij horen daarbij. Nu is dit in het genoemde ICODO opgenomen. In een handzame brochure ICODO: Wat? Waarom? Hoe? is uiteengezet hoe het werd en hoe het is. Tegelijk met de vestiging in het defini­tieve gebouw verscheen 'Oorlog, een breuk in het bestaan', een klein boekje van de hand van C. M. Jacobs-Stam. Het geeft een beknopt, maar helder overzicht van de diverse soorten oor­logsgevolgen voor diverse categorieën mensen. Het vertelt welke stichtingen e.d. voor hulpverlening er veelal met vallen en opstaan van de grond zijn ge­komen. Een voorwoord voor het boekje is geschreven door Prof. Jaap van Praag, die als voorzitter van de WAC (Werk­en Adviescommissie voor immateriële hulp aan oorlogsgetroffenen) het sterkst op dit bureau voor informatie en coördinatie heeft aangedrongen. In vogelvlucht passeren in dit boekje bezetting, verzet, vervolging in Neder­land, de fasen van de oorlog in het voor­malige Nederlands-Indië en de groe­pen, die te lijden hadden en na de oorlog in Nederland kwamen, de revue. Zorg voor de verzetsmensen, allereerst de weduwen, dateert nog uit de oor­logsjaren en de eigen kring zelf, de eer­ste specifieke hulp die een feit werd. Aan de beknoptheid van het werkje zal het wel te wijten zijn dat uit de bespre­king van de WUV (Wet op Uitkeringen aan Vervolgingsslachtoffers) niet blijkt dat deze pas door het jarenlang blijven doorhameren door de vervolgden zelf, in dit geval ons Nederlands Auschwitz

Comité, ter tafel is gekomen. Ons eer­ste resultaat, uiteraard met de hulp van welgezinde Kamerfracties, was de aparte regeling, buiten de Algemene Bijstandswet om, van 1968. Dat is nog altijd 23 jaar na de oorlog! Men weet dat onder de WUV ook de zg. Indische slachtoffers vallen. Daaronder ook weer heel verSchillende groepen, die bij elkaar drie a viermaal zoveel mensen als de hele groep Euro­pese, d.i. meest Joodse, vervolgden telt. Een kaleidoscoop van rampen, leed, meeleven en onbegrip, van noodkreten en papierbergen verschijnt, overzichte­lijk geordend, op deze pagina's. Alleen ai bij het doorbladeren begrijpt men hoe nodig een orgaan is dat de betrok­kenen wegwijs maakt hoe en waar zij de voor hen nodige weg naar hulp kunnen vinden. Een menigte zeer uiteenlopende vragen komt op het ICODO af; de vragers zullen op heel verschillende plaatsen een antwoord vinden. Men wil dan ook contact met alle officiële instanties, van hoog tot laag, van laag tot hoog en met alle groepen van de betrokkenen, hoe klein of hoe groot ook. Het spreekt vanzelf dat wij graag alle medewerking binnen ons vermogen zullen verlenen. Wij drukken nogmaals adres en telefoonnummer van het ICO­D O af en vestigen ieders aandacht op het hier besproken nuttige boekje.

C M . Jacobs-Stam. Oorlog, een breuk in het bestaan. Een publicatie van de Stichting ICODO (informatie- en coördinatieorgaan dienstverlening oor­logsgetroffenen), Van Loghum Slate­rus bv., Deventer, 1981.

Stichting ICODO Willem Barentszstraat 31c 3572 PB Utrecht tel. = 030-730811

Overlevenden in Jeruzalem Judith Waterman-van Geens, dochter van een oud-gevangene van Ausch­witz, is naar de bijeenkomst van overle­venden in Jeruzalem geweest, afgevaar­digd door het Nederlands Auschwitz Comité en een van de weinigen uit Ne­derland. Zij vertelt: 'Het was overweldigend. Vooral de officiële opening in Jad Wasjem. Ieder had een bloem gekregen, uren duurde het voor al die gele en rode bloemen op stenen waren gelegd. Een Davidsster tussen twee vlammen. Zes grote fak­kels, aangestoken door zes kinderen, symbool van telkens een miljoen do­den. Ontroerend hoe mensen elkaar met hulp van computers na al die tijd terug­vonden en de teleurstelling als er nie­mand was. In groepen zijn we in verscheiden kib-boetsiem ontvangen. Voor mij, voor ons jongeren was woensdag, de dag van de tweede gene­ratie, een hele belevenis. Je sprak met elkaar, je merkte: mijn problemen die hebben er zoveel, die hebben ze hier al­lemaal. Die avond was er bij de Knesseth buiten een speciale herdenking van de ander­half miljoen vermoorde kinderen. De afsluiting kwam bij de Klaagmuur. Begin sprak. Er brandden duizenden waxinelichtjes. Onvergetelijk.'

E.T.

WIE WEET...

Gedurende de jaren 1943-1945 was in Amerongen ondergedoken de familie Bosman of Bosmans, bestaande uit man, vrouw en een baby. Na verraad is deze familie tijdelijk in huis geweest bij de familie Lindemann te Leersum en vervolgens door een dochter van de familie Lindemann ver­der naar een ander adres gebracht. Mocht iemand van de familie Bos-man(s) zich dit herinneren schrijft u dan naar de heren J. Krant of J. v. Vlies, Stichting de Ombudsman, Postbus 1700 te Hilversum.

Mientje Stibbe wordt gezocht door Murier Julius, Hilton Hotel 1435, Londen.

EXCUUS AAN DE LEZERS Een deel van de oplaag van ons voor­jaarsnummer was verkeerd gevouwen en daardoor moeilijk leesbaar. Wij bie­den onze lezers voor deze technische fout onze excuses aan.

Redactie NAC

IAC-presidium in Amsterdam Het presidium van het Internationaal Auschwitz Comité, in Amsterdam bij­een, heeft verschillende zaken bespro­ken, zoals toelating van nieuwe, ook in­dividuele leden. Ook onder de jeugd wordt daar in deze zin gewerkt. In Frankrijk maken jongeren bandopna­men van de antwoorden van oud-ge­vangenen op hun vragen. Het IAC moet zich bezig houden met de 'Auschwitzlüge', nu uitgedragen door zg. geleerden die het bestaan van gaskamers etc. in Auschwitz en andere nazi-kampen ontkennen. De Belgische fascist Degrelle deed dit in een open brief aan de paus. De uitgever Debaudt, die het fraais drukte, is in België veroor­

deeld, o.a. tot een (symbolische) boete aan het IAC. Faurisson, een andere specialist op dit lugubere gebied, wordt eveneens vervolgd. Het IAC ziet aanzetten tot vervolging van dit slag lieden als zijn taak. In Flori-da bestaat zelfs een documentatie-cen-trum van Auschwitz-leugenaars. Het Auschwitz-museum verzorgt een reizende tentoonstelling, o.m. voor Tilburg.

Uiteraard kregen de processen tegen nazi-misdadigers aandacht, evenals de toekomst van deze internationale orga­nisatie zelf. Het N A C oogstte dank voor de ontvangst in ons land.