nederlands auschwitz c o m i t é

24e jaargang nr. 6 december 1980

Secr. E. Furth, Diemerkader 43, 1111 AC Diemen, tel.: 020-905310 bankrek.: AMRO BANK, bijk. van Baerlestr 58,1071 BA Amsterdam, spaarrek. 40.01.75 088 Gem. giro 4875500, postgiro: 293087 t.n.v. NAC Redaktie: E.Tas,Amsteldijk23,tel 020-795716,1074 HS Amsterdam Administratie krant: D. van Geens, Renkumhof 50, 1106 JB Amster­dam, tel 020-972869.

25 januari 1981 Auschwitz-herdenking Op 25 januari 1981 is het weer zo­ver. Dan zal de jaarlijkse Ausch­witz-herdenking plaats vinden.

Om 12 uur komen wij bijeen op de Nieuwe Oosterbegraafplaats, ingang Kruisland (bus 8, tramlijn 9) om bloemen te leggen bij ons glazen monument 'Nooit meer Auschwitz'.

Om 13.30 uur (om half twee) gaan de deuren open van het RAI-restaurant op het Europa­plein. Daar houden wij onze reünie, die begint met een lunch, ons opnieuw aangeboden door het gemeentebestuur van Am­sterdam, uiteraard door ons op

bijzondere prijs gesteld.

Omdat wij zo graag elkaar gezel­lig willen ontmoeten, bestaat het programma maar uit één onder­deel. Maar dat is dan ook uitgele­zen. Wij zijn er trots op dat wij als eersten in Nederland een Duitse groep van jonge musici mogen in­troduceren, de Zupfgeigenhan-sel. Musici die Jiddisje liedeeren en volksmuziek brengen. Omge­keerd is de groep er enthousiast over om juist op onze herdenking te kunnen optreden. Tot nu toe zijn zij hier alleen door een lang­speelplaat bekend en de bespre­king daarvan in het NIW van 24-11 -'80 kunt u hieronder lezen.

Wij beschouwen het als een hoopvol teken in een tijd met zo­veel duistere plekken, om van over de oostgrens een jeugdig ge­zelschap te mogen begroeten dat zich één voelt met ons. Hartelijk welkom, u en zij! Deelneming aan de reünie en de lunch is kosteloos, maar u dient wel kaarten aan te vragen bij het secretariaat van het NAC, mevr. E. Furth, Diemerkade 43 1111 AC Dieman, tel. 020-905310.

Doet u het maar bijtijds, des te beter kunnen wij het geheel over­zien. Tot 25 januari!

N A C

De Zupfgeigenhansel door Leo Hoost

Een bijzondere verrassing in het genre jiddisje folklore is de Duitse elpee Zupf­geigenhansel (Plane 88141) met elf lie­deren uitgevoerd door het kwartet Zupfgeigenhansel. Althans, zo noemen zich Thomas Fritz (zang en gitaar), Erich Schmeckenbecher (zang, gitaar, mandoline, accordeon en bouzouki), Lutz Berger (viool) en Bruno Schaab (contrabas) die qua instrumentaal en vocaal niveau zo ze al geen vakoplei­ding achter de rug hebben, bepaald toch een professionele indruk maken. Hun arrangementen zijn bijzonder smaakvol en afwisselend van ensemble-kleur; beslist geen imitatie van de oost-joodse 'klezmer-groepjes', de bruilof­ten- en partijenstrijkjes uit Polen. De inzet, de ontroering en de recht­

streekse eenvoud van hun optreden de­len zich onmiddellijk aan de luisteraar mee. De bewogenheid die men dan over zich heen voelt komen vindt via déze interpretaties niet haar oorsprong in sentimentaliteit van spel en zang, maar juist in het besef dat het jiddisje lied, zó vertolkt, iedereen aangaat en niet alleen meer de in vervolging ge­kwelde joodse mens alleen. Die verruiming van waardering wordt ook gestimuleerd als men zich alvorens te luisteren de moeite geeft de uitgebrei­de toelichting en de jiddisje (met daar­naast Duitse) teksten door te lezen, zo­dat ook minder-ingewijden exact we­ten waarover het gaat. Maar visueel wordt ook nog op andere manieren het meeleven versterkt en wel door een aan­

grijpende serie foto's uit staatsarchie­ven te Wenen, Koblenz en Warschau en door de complete melodie-notaties van elk lied. Op de laatste pagina's staan de teksten nogmaals afgedrukt, maar dan in het Iwriet met Hebreeuwse letterty­pen — kennelijk terwille van Asjkena-zische luisteraars in Israël. De schrijnende aspecten zijn bij het jid­disje lied vaak verpakt in luchtige vieve melodieën. Zo handelt Die grüne Kusi-ne over het snoezige mooie nichtje dat na in Amerika te zijn aangekomen een afgebeuld wrak werd dat haar toestand waardeert met een Brennen sol kolum-buses medine! Dire-gelt is de quasi-vrolijke klacht over het stipt huur moe­ten betalen voor een krot waarin nau-

(Vervolg op pag. 2)

SLEEPPROCESSEN ASCHAFFENBURG, MAJDANEK

'Een onnatuurlijke lust in het vernieti­gen van mensenlevens', uitgeleefd in Ja-worzno, een Nebenlager van Ausch­witz, leverde Hans Olejak en Ewald Pansegau niet alleen vrijspraak, maar ook een schadeloosstelling op. Drie jaar liep in het Beierse Aschaffenburg het proces tegen de Rapport- en Blockfüh-rer. Ondanks 150 getuigen die de 21 moorden bevestigden — alle extra's, buiten het massamoordbedrijf om — volgde vrijspraak van de verdenking van moord. En alleen moord verjaart in de Bondsrepubliek niet, zodat de twee SS-ers een aardig sommetje kunnen ei­sen voor de, (overigens korte) tijd dat zij in voorarrest zaten. De opgesomde gruwelen zullen we nu maar laten rusten. De rechter achtte de getuigen trouwens niet geloofwaardig, soms wisten zij immers niet meer of een slachtoffer wel of geen schoenen aan­had! De rechtbank verhoorde overle­venden acht maal in Israël, viermaal in Polen, eens in de VS en zelfs eenmaal in Australië. Maar een 58-jarige getuige uit Israël, die in de rechtzaal verklaringen had afge­legd, werd zo lastig gevallen door twee jeugdige aanhangers van de beulen, dat hij een zenuwstoring doormaakte en in een ziekenhuis belandde. Hij zou 'wat ergens beleven dan destijds in Ausch­witz', zo heette het. Uit angst durfde de man niet verder te verklaren wat hij van het geboefte beleefd had. Niet alleen de rechter, ook de officier van justitie liet al in de aanklacht 33 gevallen van moord vallen, omdat die niet voldoende bewe­zen zouden zijn. Alsof er daarmee meer mensen uit dit grootste Nebenlager van Auschwitz zouden zijn teruggekomen! Het schijnt overigens dat ondanks de opheffing van de verjaring van nazi­misdaden er soms in de Bondsrepubliek al amnestie is verleend, als... de slacht­offers de Duitse nationaliteit hadden. Een ander poging om de verjaring slinks weer in te voeren deden de zes (6) toegewezen advocaten: de aanklacht wegens moord hadden de SS-ers 32 jaar na het plegen van hun daden vernomen, zodat zij zich niet behoorlijk konden verdedigen! Welke geest er in het ge­rechtshof heerste blijkt al uit het feit dat de twee alte Kameraden daar een bloe­menhulde van hun jongere aanhan­gers in ontvangst konden nemen. De 'Kampfbund deutscher Soldaten' deel­de ongehinderd manifesten uit waarin

de moorden in de kampen leugens wer­den genoemd. De Auschwitz-Lüge dus. In feite heeft de rechtbank die schotschriften onderschreven.

Het (kleine) Auschwitz-proces moge tot een schandelijke ontknoping heb­ben geleid, de zaak-Majdanek lijkt de­zelfde kant op te gaan. Vijf jaar is in Düsseldorf het rekken van de behande­ling, het schofferen van getuigen en het vertroetelen van de beklaagden aan de gang. Bij herhaling tot daadwerkelijke verontwaardiging van weldenkende mensen, ook hier in Nederland. Een aantal beklaagden is al ontslagen van rechtsvervolging, vijf van de overi­ge negen zijn op vrije voeten. In de kringen van de slachtoffers en daar niet alleen bestaat de gerechte vrees dat de rechtbank op een verdere aanfluiting van het recht aanstuurt. In Düsseldorf hebben verontruste, vooral jonge mensen een 'podium-ge­sprek' gehouden met o.a. de strafrecht­specialisten prof. Ulrich Klug in het Evangelische Haus der Kirche en be­reidt men een gedenkteken voor de slachtoffers van de nazi-terreur voor. De 26ste november, de vijfde verjaar­dag van het proces, gedacht men met een fakkeloptocht en de opvoering van 'De juristen' van Rolf Hochhuth in de aula van een lyceum. Op die dag werdt overigens pas de laat­ste getuige gehoord. De pleidooien moeten nog volgen en de uitspraak wordt niet voor maart 1981 verwacht. Het is nodig opmerkzaam te blijven. Want zoals een spandoek in Düsseldorf meldt: wie SS-moordernaars ontziet, werkt neo-nazisme in de hand.

O P R O E P V O O R JAAP KOSTER De heer Johan Beekman, van Lennepdreef 40, 2353 NL Lei­derdorp, tel. 071-895788, vraagt wie hem in contact kan brengen met zijn oud-kampgenoot uit Auschwitz: Jaap Koster, deze laatste is in het voorjaar 1973 nog gezien in Nathanja - Israël.

WUV-ADVIES Voor WUV-advies kan men als steeds terecht bij mevr. R. Corper-Blik en eveneens bij mevr. B. Teeboom.

Geslagen mensen Zeer terecht zijn de artikelen van An-nelies van den Houten over de zorg voor oorlogsgetroffenen gebundeld. 'Geslagen mensen' heet het boekje, uitgegeven door Omniboek te Den Haag. Velen van ons zullen die artikelen in het NIW hebben gelezen en ze willen bewaren. Anderen willen er zeker nog kennis van nemen, al is het alleen maar om het interview met Eva Furth, de se­cretaresse van ons comité. Men vindt er enkele beschouwingen in over de Wet op Uitkeringen voor Vervolgden (WUV), o.a. van de beide staatssecre­tarissen van CRM, mevrouwj. Kraay-eveld-Wouters en de haar Wallis de Vries. De oud-gevangene Jaap de Boers, die in een gedicht schreef: 'We konden dertig jaar niet praten', schreef behartenswaardige woorden. We kun­nen ze nu nalezen. 'De WUV had veel eerder moeten gebeuren...' Wie vindt dat niet? 'Na-oorlogs zijn' geeft de stem van de nieuwe generatie, die van Minny Mock-Degen en verdient ernstige aan­dacht. Daarentegen steekt men niets op uit het verhaal van de heer van Nier-sen, het allerminst over de actualiteit van oorlogservaringen. Gelukkig is de rest van het boekje van des te meer waarde. Een aanwinst.

E.T.

Annelies van den Houten: Geslagen mensen (de zorg voor oorlogsgetroffe­nen), Omniboek, Den Haag, 1980. Prijs: ƒ 11,90.

(Vervolg van pag. 1) welijks meer te koken of te slapen valt. De joodse partisaan Hirsch Glik schreef kort voor zijn dood Schtil, die nacht is ojsgeschterntwaarinhetwoord pistool bij elke strofe in een andere taal voorkomt. In Auschwitz schreef Jitschak Katse-nelson zijn nu wereldberoemde lied Dos kelbi een symbolisch gedicht over een vastgebonden kalfje, waarin de dichter zijn rouw en verbijstering ver­woordt over het vermoorden van zijn vrouw en twee jonge zoons. Beklemmend van een wrangheid a la Kurt Weill is de Arbeitslose-Marsch van Gebirtig wiens soldateske opge­wekte melodie onderdak biedt aan een messcherp cynisch proletarisch pro­test.

OPROEP A A N DE BEVOLKING V A N AMSTERDAM E N OMGEVING

MANIFESTATIE TEGEN FASCISME RACISME ANTISEMITISME

ZONDAGMIDDAG 14 DECEMBER 1980 AMSTERDAM Tal van gebeurtenissen van de laatste tijd in ons land en in onze stad geven aanleiding tot ernstige verontrusting. Opnieuw verschijnen hakenkruisen, SS-tekens, fascistische en racistische leuzen op muren, bruggen en viaduc­ten. Fascistische groepjes verspreiden racis­tische en antisemitische pamfletten. Op het Waterlooplein worden openlijk hakenkruisen en SS-dolken verhan­deld. Een fascistische knokploeg viel met ge­weld buitenlandse werknemers in de Mozes- en Aaronkerk aan. Telkens weer proberen groeperingen als de Nederlandse Volksunie, de Vi-king-jeugd en Centrum Partij, bijeen­komsten en provocaties te organiseren. Evenals de Grijze Wolven en Amicales.

Gesprek in Parijs 'De laatste jaren is er een sterker wor­dende racistische stroming.' Dat zegt Jean Liberman, redacteur van de Pres-se Nouvelle Hebdomadaire, een voor­uitstrevend Joods blad, te Parijs. 'Het toppunt was de bom in de rue Coper-nic, voor de synagoge. Maar allang is er racistisch geweld tegen Algerijnen en andere Noord-Afrikanen; de zetels van heel wat progressieve en democratische organisaties en hun bestuurders zijn aangevallen en de laatste tijd zijn vooral Joden het doelwit. De antisemitische terreur treedt nu op de voorgrond. Het geheel kan men niet los zien van de crisis in de maatschappij, de werkloosheid, de onzekerheid, het geweld rondom. De Franse regering speelt de onrustbarende zaken in de hand, zij bekommert zich met om het belang van minderheden, net zomin als om dat van werkende mensen en mid­denstand. En zij tast de vrijheid aan die zij voorgeeft te verdedigen. Als progressieve Joden willen wij met alle democraten van Frankrijk en elders optreden. Wij willen bereiken dat er in Joodse kring geen onbezonnen dingen

Dit soort verschijnselen betekent een belediging voor de democratische op­vattingen van het overgrote deel van de bevolking. Keer op keer laten Nederlanders ook blijken dat in ons land geen plaats is voor racistische en antisemitische prak­tijken, geen plaats is voor vreemdelin­genhaat.

De verontrusting en verontwaardiging is groot.

Een groot aantal Amsterdamse orga­nisaties, daaronder het Nederlands Auschwitz Comité roept u daarom op tot deelname aan een manifestatie tegen fascisme, racisme en antisemi­tisme op zondag 14 december 1980 in Amsterdam.

gebeuren. De mensen zijn ongerust en met reden. Geruststellend was de mas­sale solidariteit die op 7 oktober is be­toond. Officiële Joodse instanties heb­ben lang alleen gelet op de politiek van Israël. Maar het antisemitisme is niet van gisteren. Nu schijnt een deel van de vooraanstaande figuren onder de Jood­se bevolking zich er rekenschap van te geven dat de toestand van de Joden niet losstaat van de toestand van de demo­cratie in Frankrijk en men stelt daar nu meer eisen aan de regering. De mensen begrijpen dat het lot van de Joden nauw is verbonden met het lot van de minder­heden in het algemeen. Wat de Franse Midden-Oostenpolitiek betreft: die berust op handelsbelangen; de grootste rol daarin spelen de grote olie-maatschappijen. Vaak worden Joodse Franse burgers verward met de politiek van de Israëlische regering. Dat is te vergelijken met de nazi-propagan-da dat de Joden een 'Fremdkörper' zouden zijn. Maar dat is in strijd met de opvattingen van de meerderheid van de Joden. Wij zijn Joodse, volledig Franse burgers. Er komt nu in sommige Joodse kringen een chauvinistische stroming voor, geïnspireerd door rechtse Israëlische

Demonstratie vanaf de Dokwerker, aanvang 13.00 uur Manifestatie in de Jaap Edenhal, aan­vang 14.30 uur (hal open 13.30 uur)

De organisaties die oproepen tot de manifestatie, zijn onder meer: — organisaties van verzet en vervol­ging 1940-1945 die in Amsterdam een vestiging hebben

— joodse organisaties — organisaties van buitenlandse werk­nemers — organisaties van Surinamers en An-tillianen — jongeren- en studentenorganisaties — organisaties van leerkrachten en kunstenaars — diverse andere organisaties.

Financiële ondersteuning Natuurlijk is er veel geld nodig. Stort daarom uw bijdrage op gironummer 45 13 200 t.n.v. Amsterdams Initiatief tegen fascisme, racisme en antisemitis­me, p/a Geldersekade 101, Amster­dam.

partijen. Dit 'Renouveau juif' ('Joodse vernieuwing') steunt op jonge, uit Noord-Afrika afkomstige Joden, die hier en daar gehoor vinden, maar door de meesten worden afgewezen. Er waren in België, net als hier in Frankrijk, massale en gerechtvaardigde reacties op de antisemitische wanda­den. De groei, de brutaliteit ook van neo-nazi-optreden is een internationaal verschijnsel. Ze hebben ook verbindin­gen met elkaar, die van de rue Copernic in Parijs met die van Bologna. De Fran­se politieman Durend, lid van de nu verboden fascistische FANE, onder­hield contact met Italiaanse fascisten. Er bestaat een zwarte internationale die verbindingen in verschillende landen heeft. Natuurlijk zijn de Joden en alle demo­cratische mensen extra opmerkzaam geworden door wat er in Frankrijk is gebeurd. Er waren ook reacties in de Verenigde Staten. Men heeft daar een­zelfde scheiding der geesten als in Frankrijk. Maar overal is de democrati­sche opvatting dat alle antifascisten van welke kleur of overtuiging ook elkaar moeten vinden.'

E .T.

PENNINGMEESTERKRABBEL In onze laatste twee kranten heb ik ver­stek laten gaan. Nu ben ik er weer en naar ik hoop met uw instemming. In het jaar 1980 heeft ons comité extra in de belangstelling gestaan. Dit kwam in het bijzonder door de geslaagde, door ons georganiseerde reis naar Ausch­witz. Daar werd door onze regering het Nederlandse Block geopend als perma­nente tentoonstelling van het leed door het Duitse nazidom aangericht tijdens de Tweede Wereldoorlog. Niet alleen mochten wij als enige organisatie aan­wezig zijn, maar tevens werd een bron­zen beeldengroep geaccepteerd, door ons als geschenk voor het Nederlandse paviljoen aangeboden. Bij deze gelegenheid kwam tot uiting hoe groot het vertrouwen en de waar­dering zijn die ons comité ook bij bui­tenstaanders geniet. Voor de reis naar Auschwitz moesten wij een vliegtuig charteren en contant beschikken over ƒ 38 .035,— ongeacht of het vliegtuig vol was of niet. Dit kon­den wij natuurlijk niet opbrengen. Bo­vendien wilde ons comité de deelne­mers een korting op de reis geven. Door bevriende relaties kwamen wij in

Muzikant onder de galg door Herman Sachnowitz bewerking Arnold Jacoby

vertaling John de Rooy uitgave T. Wever BV, Franeker

1980 prijs f 24 —

De Joodse Noor Herman Sachnowitz werd met zijn vader, 4 broers en 3 zus­ters in het najaar van 1942 gearresteerd. Hun misdaad was Joden te zijn. Van deze grote familie overleefde hij als eni-

'Ik kom terug, ik zal terugkomen, ik moet vertellen wat er gebeurd is.' Hij overleefde dankzij zijn trompet, net als bv. Lex van Weren. In zekere zin lopen hun verhalen dan ook parallel. Ieder verwerkt het op zijn eigen wijze, maar het verhaal, de geschiedenis van alle overlevenden is nagenoeg gelijk. Herman wachtte met vertellen meer dan 30 jaar, maar het relaas dat bij nu deed is zo onvoorstelbaar dat wij, die het zelf meemaakten, het nu nog nau­welijks kunnen verwerken. Het verhaal van de alles overheersende honger en kou, de vernederingen, de mishande­lingen en martelingen, het verdriet om al degenen die je liefhebt te zien bezwij­ken. .. Het is bijn onmogelijk om de tra­

contact met de Stichting Algemene Lo­terij Nederland en deze hielp ons prachtig uit de nood door onmiddellijk een garantiebedrag over te maken van ƒ 20.000,—. Hierdoor konden wij de velen meenemen die óf als overleven­den van het kamp behoefte daartoe voelden óf deze reis te baat namen ter nagedachtenis van de daar omgekomen familie en vrienden. Wij stuurden de Algemene Loterij Nederland een staat van ontvangsten en uitgaven. Hieruit bleek dat er een positief saldo was van ƒ 7.378,— en wij vroegen ons te berich­ten wat wij met dit bedrag moesten doen. Wij kregen schriftelijk het fantastische antwoord dat door het stichtingsbe­stuur eenparig was besloten het saldo van ƒ 7.378,— te onzer beschikking te stellen ten behoeve van onze werk­zaamheden. Wij hebben direct onze dank betuigd voor dit bijzondere 'lot uit de loterij'. Nu bestaat het gevaar dat onze lezers/ begunstigers zullen denken dat we voor 1981 misschien niet zoveel geld meer nodig hebben. Dit zou een misvatting zijn. Het is nl. voor ons comité tegen

nen die opwellen bij het lezen, te be­heersen. Dit is 'het kamp' in al zijn verschrikkin­gen, zoals wij het zelf zagen, zelf mee­maakten. Het woord 'dood' was er ta­boe. Het werd omschreven met 'ver­dwijnen', 'door de schoorsteen gaan' of 'het draad inlopen' (onder stroom gezet prikkeldraad). Een dood die duizenden gevangenen in opperste wanhoop verkozen. Hij beschrijft tenslotte de gruwelijke do­denmarsen, begin 1945, waarbij dui­zenden en nog eens duizenden de dood vonden, zo reëel, dat wij de verschrik­kingen daarvan bijna lijfelijk voelden, alsof dit alles pas gisteren plaatsvond. Hij leidt ons naar de bodemloze diep­ten. Zijn bevrijders haalden hem in Ber-gen-Belsen tussen de doden vandaan. Nuttige lectuur voor allen die het aan­gaat. Daarmede bedoelen wij hen die durven beweren dat 'Auschwitz een leugen is...'. Herman Sachnowitz kan zijn beulen met meer haten, het heeft allemaal geen zin meer, zegt hij. Niet veel overleven­den kunnen dit zo aanvoelen. Vergel­ding voor al het leed is onmogelijk. Maar dat Duitse rechters, anno 1980, de sadistische moordenaars vrijspreken

het einde van elk jaar een zeer spannen­de tijd. We moeten dan ons grote her­denkingsnummer in een oplaag van 25.000 ex. in orde maken en de grote zaal van het RAI-restaurant bespreken voor de reünie in januari. Ik heb nog niet gesproken over onze gewone krant, die wij vijfmaal per jaar uitgeven. Wij moeten ons dus voor tienduizen­den guldens vastleggen zonder te weten wat onze financiële acties zullen op­brengen: te weten o.a. de accept-giro­kaarten en steunbrieven, die wij resp. aan onze lezers en diverse bedrijven sturen. Wij hebben immers geen ver­plichte contributie betalende leden of abonné's! Begrijpt u nu waarom wij aan het einde van elk jaar in spanning zitten? Als pen­ningmeester vertrouw ik er op dat juist het mooie voorbeeld van de Algemene Loterij Nederland stimulerend zal wer­ken en reken ik er op dat u ook voor 1981 extra snel en royaal ons uw bijdra­ge zult doen toekomen. Bij voorbaat hartelijk dank. U een goed jaar in vrede toewensend te­ken ik,

met vriendelijke groeten, F. Degen, penningmeester

'bij gebrek aan bewijs', is toch wel ten hemelschreiend. Vermoedelijk hebben deze rechters nog nooit de moeite geno­men, om aangrijpende documenten uit het kampleven, zoals Sachnowitz' boek en andere te lezen.

Eva Furth

Van het Icodo Drs. H. A. A. Mourits, directeur van het Informatie- en Coördinatieorgaan Dienstverlening Oorlogsgestroffenen (Icodo) schreef ons — dat mw. I. van Oldenborgh, mede-directeur van het Icodo, na een lange ziekteperiode met meer bij onze instelling zal terugkeren. Wij mogen hieraan toevoegen dat dit onverwachte besluit door bestuur en medewerkers van onze stichting wordt betreurd, omdat mw. van Oldenborgh na de geslaagde opbouw van het Infor­matiecentrum (dat in junijl. in het Ico­do werd geïntegreerd), naar verwach­ting een waardevolle inbreng zou heb­ben bij de verdere opbouw van het Ico­do. Het bestuur heeft haar beslissing niettemin gerespecteerd.