nederlands auschwitz c o m i t é

24e jaargang nr. 2, februari 1980

Secr E Furth, Diemerkade 43, 1111 AC Diemen, tel 020-905310 Bankrek AMRO BANK, bijk van Baerlestr 58, 1071 BA Amster­dam, spaarrek 40 01 75 088 Gem giro 4875500, postgiro 293087 t n v NAC Redaktie E Tas, Amsteldijk 23, tel 020-795716, 1074 HS Amster­dam Administratie krant D v Geens, Renkumhof 50, 1106 JB Amster­dam, tel 020 972869

Ontspanning toch Weer heerst angst in de wereld. Het vele werk dat onvermoeid overal op elk gebied wordt verzet om de vrede te bewaren dreigt teloor te gaan. Nog kort geleden bewees Nederland hoe afkerig het is van een zich nog meer toespitsende kernbewapening. Wij willen evenmin klaarstaan voor een koude oorlog. Maar het vertrouwen van zoveel mensen dat er door inspanning van zoveel kanten een vreedzame toe­komst gloort is geknakt. Een resultaat van de Sowjet-invasie van Afghanistan staat vast: de vredeskrachten hebben een knauw gekregen. Wij slachtoffers van een wereld­conflict kunnen alleen waarschuwen: mensen, regeringen, machtigen en wie zich onmachtig voelen: bezint U! De machtsstrijd van de supermachten

nodig moet hoe dan ook worden door­broken. Op geen enkele wijze mag het al gevaarlijk smeulende vuur worden aangewakkerd. Wij zijn allemaal tegen militaire invallen; we zijn tegen het verbannen of opsluiten van geleerden en schrijvers, van mensen met een mening. Maar heeft het enige zin om daartegenover dreigen met oorlogs­maatregelen en ultimata te stellen? Natuurlijk is elke gewelddaad, elk onrecht gepleegd door hen die het woord vrede in de mond voeren, koren op de molen van de krijgs-predikers. Maar toch zit er om des levens wille niets anders op dan steeds weer nieuwe wegen naar ontspanning te zoeken, al is dit nog zo moeilijk.

Dat willen wij en niets anders.

25 februari: D E D O K W E R K E R

Maandag 25 februari om 5 uur trekt als altijd, nu voor de 35ste keer, een stille stoet langs de Dokwerker. Om vijf uur openen het gemeentebestuur van Amsterdam en het Februan-comité het jaarlijkse défilé. Ook het Nederlands Auschwitz Comité zal weer bloemen leggen aan de voet van het beeld van Mari Andriessen, die het dit jaar voor het eerst niet meer zal kunnen zien. Wij vetzamelen ons bij het mr. Vis­serplein en het Jonas Daniël Meyer-plein, zowel met de oud-gedienden als met de jongeren en jongsten. Zegt het voort! Tot ziens op 25 februari!

NAC

Verslag Auschwitz-herdenking 1980 Zondag 27 januari j . l . verzamelden zich honderden belangstellenden in de Aula van de Nieuwe Ooster­begraafplaats te Amsterdam. Met de minuut groeide het aantal aanwezigen tot ver over de duizend. Het was hart­verwarmend zoveel jeugd onder hen te zien. Zij allen waren gekomen om de 35ste herdenking van de bevrijding Auschwitz-Birkenau bij te wonen. Door de directie van de begraafplaats werd koffie aangeboden. Daar velen soms uren onderweg geweest waren werd dit sympathieke gebaar zeer op prijs gesteld. Stipt 12 uur zette de stoet zich in beweging. Aan het hoofd burgemees­ter Polak met echtgenote, minister Gardeniers, minister De Ruiter,

Doorlezen op pag. 6

Burgemeester Polak sprak DANKWOORD Vandaag is het 35 jaar geleden, dat Auschwitz-Birkenau werd bevrijd. Bevrijd is eigenlijk niet het goede woord. Want ook de weinigen die de hel hebben overleefd, zijn nooit meer 'vrij' geworden van wat zij in Auschwitz hebben gezien en ervaren. En wij, wier ouders, familieleden, schoolvrienden, buren van tóen er niet meer zijn, omdat zij naar Auschwitz zijn gebracht, wij leven nog elke dag met het onvoorstelbare. Auschwitz is een begrip, waar onze generaties zich ook nü nog niet van hebben kunnen bevrijden. Daarom staan wij hier bij dit monument, dat Jan Wolkers heeft gemaakt voor hen, die er niet meer zijn, en voor ons. Wij herdenken. Het onvoorspelbare. Toen de Duitsers in mei 1940 hier binnenvielen, toen wisten wij, dat verschrikkingen ons wachtten. Maar zoiets als Auschwitz was onvoorstel­baar. Auschwitz: het synoniem voor de meest waanzinnige terreur, het produkt van ziekelijke gedachten-gangen op gigantische schaal tot reali­satie gebracht.

Thans, 35 jaar later, is het voor velen evenmin voorstelbaar. Omdat het erger is geweeest, gruwelijker dan normale mensenfantasie kan verbeel­den. Ook daarom staan wij hier: om te onderstrepen, dat het toen echt gebeurd is. Wij getuigen. Want het gevaar is groot, dat — naar­mate de tijd verstrijkt en terwijl de

SONGFESTIVAL 1980

Herinnert u zich nog hoe Israël ver­leden jaar het songfestival won? Wat een prachtige avond was dat. Dit jaar was het wederom Israël, die hetsongfestival mocht organiseren. Om politieke en organisatorische redenen was dit niet mogelijk en kreeg Nederland de eer om het te organiseren. Dit zal plaatsvinden op zaterdag 19 april 1980. Deze 19 april is in Israël Jom-Hazicharon; de her­denkingsdag voor de gevallenen in de wereldoorlog en de andere Israël-oorlogen. (net als de 4de mei hier.) Vanuit Israël is aan de organisatie van de NOS verzocht om deze datum te veranderen, wat volgens de NOS niet mogelijk is. Zodoende zal Israël dit jaar niet aan het songfestival deel­nemen. Wij vinden het van weinig

verbeelding tekort schiet — het gebeurde vervaagt. Uit het bewustzijn verdwijnt, terwijl het wereldbeeld een beschadiging heeft opgelopen, die niet meer ondedaan kan worden gemaakt. Dit monument, deze bijeenkomst zijn ook bedoeld om ons er telkens weer van te doordringen, dat de dreiging, die in de jaren '40 naar een gruwelijke climax groeide, nooit afwezig zal zijn. Wij moeten waakzaam blijven. Waak­zaam, dat de waarde van de mens — van ieder mens — geëerbiedigd wordt. Dat niet willekeur en geweld, maar recht en begrip menselijke ver­houdingen in de samenleving moeten bepalen. Dat is de toetssteen waar wij elk regime (hier en elders in de we­reld), elke maatschappelijke groep, elke ideologie aan moeten toetsen. Het gaat om een samenleving hier en elders, waar eerbiediging van mense­lijke waardigheid, waar vrijheid, recht en gerechtigheid als hoogste normen worden onderkend. Waar ook anders­denkenden, anders geaarden, anders levenden hun plaats kunnen vinden. Veilig zijn. Die les moeten wij leren uit wat tóen aan joden, aan vrijheidsstrijders, aan oude mensen en kinderen, aan zigeuners aan homoseksuelen, aan miljoenen mensen , is aangedaan.

Waakzaam zijn. Ook daarom staan wij hier.

piëteit getuigen dat men in Neder­land geen rekening wenst te houden met voor andere landen heilige data.

Joe Krant

ONZE BIJDRAGE AAN HET NEDERLANDSE PAVILJOEN Dit jaar zal in Auschwitz in blok 21 het Nederlandse paviljoen worden ge­opend. Vanaf 14 april zal het geheel, naar ontwerp van Dick Elffers worden tentoongesteld in de Zuiderkerk te Amsterdam. Het paviljoen wordt ingericht in opdracht en op kosten van het rijk, de Nederlandse regering. De enige bijdragen die wordt aanvaard is die van het Nederlandse Auschwitz Comité. Het betreft een beeldengroep van de hand van Nina-Baanders-Kessler, die een groep gevangen voorstelt.

Dit opschrift is een tegenstrijdigheid. Want woorden schieten ten enenmale tekort om uit te drukken wat wij van alle zijden aan vriendschap, hulp, steun en medewerking hebben onder­vonden. Laten wij ditmaal beginnen met onze adverteerders, die een herdenkings­nummer in een omvang als nooit te­voren in hoge mate hebben mogelijk gemaakt. En de vele vrienden, letter­lijk over de gehele wereld, die ons onverdroten materieel in staat stellen ons werk te blijven doen. Daar is de gemeente Amsterdam, die vanaf haar eerste burger, van vooraan­staande tot de eenvoudigste functio­narissen ons met grote toewijding hebben bijgestaan — en toegespro­ken. En dan, vooral niet in de laatste plaats, zij hier vermeld de lunch, door ons gemeentebestuur aan onze gasten aangeboden: onze erkentelijkheid gaat woorden verre te boven.

Wij beschouwen het als een zwaar wegende bevestiging van onze activi­teiten dat de regering zich door twee ministers, mr. De Ruiter en mevrouw Gardeniers en door staatssecretaris Kraayeveld-Wouters op deze her­denking liet vertegenwoordigen. Voeg daarbij die ambtenaren uit Den Haag en Amsterdam, die zich al zo vaak ware vrienden hebben getoond. Dank is hier niet op zijn plaats, maar toch zijn wij voor de getoonde erkenning dankbaar. Kunnen wij dank uitspreken tot degenen — het waren vrijwel allen vrouwen — die ons hun poëzie of proza, hun teken- of borduurwerk toevertrouwden? De uitvoerende kunstenaars — de meesten oude bekenden — met als nestor Enny de Leeuwe, maar ook het Fodor-kwintet, ten dele verbonden met het ons vanouds vertrouwde Apho, maar jong, spontaan en blij om aan onze gewichtige manifestatie mee te werken — en hoe! Onze spreker, Herman Bleich, die denkt zoals elk van ons, maar die het indringend als geen ander weet te zeggen. . . hij vraagt geen dank, wel meeleven. En dan waren er nog zoveel stille werkers achter alle coulissen — geld-gaarders, de hulpkrachten, ja, wie niet? Allemaal mensen die niet op dank uit zijn of waren, maar voor wie geldt: u hebt aan elkaar een onver­getelijke herdenking te danken.

NAC

3 5 J A A R N A A U S C H W I T Z Herdenkingsrede van Herman M. Bleich

35 jaar na Auschwitz! — moeten wij nog steeds herdenken? — Het is toch allemaal zo lang geleden. Als je niet kunt vergeven, probeer dan tenminste te vergeten. — Men moet zich bij de feiten neerleggen. — Het leven gaat door. Dit soort stereotypen raakt ons in het hart. Deze zaal hier in Amsterdam, soortgelijke bijeenkomsten overal in de wereld geven een niet mis te ver­staan antwoord op de vraag, of na 35 jaar Auschwitz nog steeds moet worden herdacht. Wij kunnen niet, wij willen niet, wij zullen niet ver­geten en niet vergeven. Dit is een historische vermaning diep gegrift in het geheugen niet alleen, maar in de ziel van het Joodse volk: 'Gedenk, wat Amalek je heeft aangedaan', zo staat het geschreven. Trouwens, wij hebben geen recht te vergeten en nog minder recht te vergeven. Zojuist is het door de Verenigde Naties geproklameerde 'Jaar van het kind' geëindigd. Ik heb in dat jaar in de publiciteit rond dit onderwerp pijnlijk gemist een verwijzing naar het tragische lot van de anderhalf miljoen Joodse kinderen, die in de gaskamers van Auschwitz en andere nazi-ver­nietigingskampen zijn vermoord. Anderhalf miljoen kinderen — hoe zouden wij hen kunnen vergeten! Eén van de indringendste, gruwelijkste beelden uit de periode van het Hitler-dom zijn de bergen van kinder­schoentjes die aan de slachtoffers toe­behoorden, voordat zij werden ver­gast. Het onuitwisbare aandenken aan deze kinderen moet een vermaning zijn en blijven, dat zo iets nooit of te nimmer weer mag gebeuren met de kinderen van welk volk dan ook. 'Nooit meer Auschwitz' is niet zo maar een holle leuze. 'Nooit meer Auschwitz' is een gebod, een ver­plichting voor ons allen, een opdracht die wij waar moeten maken als een heilige erfenis der martelaren. In die geest en in diepe eerbied herdenken wij vandaag de miljoenen slachtoffers, omgekomen in de hel van Auschwitz — mannen, vrouwen en kinderen Auschwitz — het uitspreken van deze naam alleen al veroorzaakt koude rillingen. Het kleine onbetekenende Poolse stadje Oswiecim, dat voor de oorlog 12.000 inwoners telde, is onder de naam Auschwitz een afschrikwek­kend begrip van dood, smart en

ellende geworden tot in alle uit­hoeken der aarde. De 'Endlösung der Judenfrage', de duivelse vernieti­gingsplannen van het hitlerisme werden grotendeels in Auschwitz ten uitvoer gelegd. Wat zich hier en in soortgelijke nazi-kampen heeft afge­speeld overtreft alles, wat menselijke fantasie zouden hebben kunnen bedenken en alles, wat de mensheid in periodes van haar diepste val heeft doorgemaakt. Auschwitz was het grootste van alle concentratie- en vernietigingskampen, die door de nazi-fascisten in gigan­tische omvang werden opgericht. Vier miljoen mensen: Polen, Zigeuners, Russen, werden allen in Auschwitz vermoord. Vanaf het voorjaar 1942 was Auschwitz bestemd als plaats voor massavernietiging van de Joodse bevolking uit alle door de nazi's bezette landen.

STUDEREN OP MOORD

Ondertussen studeerde een intellec­tuele elite in Duitsland, hoe de massamoorden op de meest rationele manier konden worden uitgevoerd. Duitse industriële ondernemingen hebben de slavenarbeid van de ge­vangenen in Auschwitz tot de laatste grenzen van hun fysieke kracht uitge­buit. En na de dood van deze onge-lukkigen werd de 'grondstof, het haar, de beenderen, de gouden tanden van de slachtoffers verwerkt. Weer andere Duitse bedrijven produ­ceerden en everden gas, het Cyclon B. Men berekende de kosten en de capaciteit. Hoeveel gas was nodig voor de verstikking van een bepaald aantal Joden? En welke hoeveelheid voor Joodse kinderen? Waarschijnlijk minder, want het zijn toch maar kinderen. . . Men bouwde installaties voor massamoorden, gas-ovens voor het verbranden van mensen. Kortom: er ontstond een wijdvertakte industrie op basis van volkerenmoord. Waarlijk en toppre­staties van Duitse wetenschap en techniek. En dan was er natuurlijk ook nog — niet te vergeten — de Duitse liefde voor kunst en cultuur. Terwijl de ten dode opgeschreven in hun kampkle­ding als half-verhongerende skeletten naar de gaskamers werden gedreven, moest een kamporkest van gevange­

nen ter begeleiding opgewekte mu­ziek spelen, liederen in de trant van 'goede reis - gelukkige reis'.

MENSENRECHTEN

Het is vandaag precies op de dag af 35 jaar geleden sinds Auschwitz werd be­vrijd door de Sowjet-legers. Er worden daar sindsdien niet meer op fabrieks­matige wijze mensen vergast en ver­brand. Diepe stilte is gevallen over dit voormalige oord der verschrikkingen. Het is de stilte van de miljoenen, die niet meer spreken kunnen, die van het leven werden beroofd. De wind heeft hun as over de velden gedragen en er heerst beklemmende rust — de rust van een groot internationaal kerkhof. Er is een monument opgericht in Auschwitz ook ter ere van de omgekomen tienduizenden mensen uit Nederland. De herinnering aan de weergaloze misdaden mag niet vervagen, omdat Auschwitz een waarschuwing moet blijven van geslacht tot geslacht — een waarschuwing en tegelijkertijd een aansporing tot vastberadenheid en strijd tegen het fascisme en de reac­tionaire krachten die opnieuw pogen de verderfelijke Auschwitz-geest wak­ker te roepen.

Ook deze bijeenkomst kan daarom niet beperkt blijven tot het herdenken alleen. Zij moet naar mijn gevoel staan in het teken van de actualiteit, van de strijd ter bescherming van democratische rechten en vrijheden, tegen iedere vorm van antisemitisme en racisme, tegen terreur en onder­drukking waar ook ter wereld — en manen tot waakzaamheid. Het is diep tragisch en beschamend vandaag te moeten constateren, dat ook in het land van de dappere legers die 35 jaar geleden Auschwitz hebben bevrijd de mensenrechten op een onaanvaard­bare manier, bijvoorbeeld door de verbanning van een man als Sacharow, worden geschonden.

HERLEVEND NAZISME

Nooit meer Auschwitz betekent tege­lijkertijd nooit meer oorlog. Alle krachten moeten worden ingespannen voor het behoud van vrede en veilig­heid. De Duitse moordenaars van gisteren schreeuwen om atoomwapens vandaag en — merkwaardig — vele mensen schijnen dit heel normaal te vinden. De kernwapenwedloop vormt in de tegenwoordige tijd, met name

Doorlezen op pag. 4

Vervolg van pag. 3

ook door de verhoogde internationale spanning, een dodelijke bedreiging. Een nieuwe wereldoorlog zou de totale beschaving vernietigen. Onder­tussen groeit het neo-nazisme in de Duitse Bondsrepubliek, vooral ook onder de jongeren. Men spreekt en schrijft steeds brutaler over de 'Auschwitz-Lüge' en de vergassings­leugen. In Duitse pamfletten en krantjes staan teksten zoals deze in 'Wille und Weg', een blad dat zich ' nationaal-socialistische Rijkskrant' noemt, wij lezen daar: 'Slaat de ruiten bij de Joden in en verbrandt hun synagogen. Ariërs, strijdt voor een arische volkerengemeenschap en vernietigt het Jodendom, dat ons aller ongeluk is. Juda verrecke! Sieg Heil!' Men ziet het — de Stürmer is weer opgestaan. Het in Duitsland nimmer verboden boek 'Die Auschwitzlüge' van een zekere Manfred Roeder be­reikte een oplaag van niet minder dan 100.000 exemplaren. Daarnaast moe­ten wij met afschuw en verontwaar­diging constateren, dat de beruchte misdadige Auschwitz-arts de sadist dr. Mengele nu in het fascistische Chili ongestraft vrij rondloopt. Wij hebben te maken met een her­levend nazisme in Amerika en Europa. Ultrarechts steekt de kop op. We zien helaas ook in Nederland tendensen in die richting. De zaak-Menten heeft vanuit internationaal oogpunt een schandvlek op Neder­land gedrukt. Geen proces tegen deze oorlogsmisdadiger wegens zogenaam­de krankzinnigheid. Men houde mij ten goede, maar ik ben geneigd de vraag te stellen: Wie is er nou eigen­lijk wel krankzinnig? . . . Antisemitische en racistische uit­latingen nemen toe. Joodse gedenk­tekens in Den Haag werden met hakenkruisen beklad. Een zogenaam­de Nederlandse Volksunie en Natio­naal Jongerenftont spreken in hun geschriften van 'rode gangsters en on­arische profiteurs'; men verkondigt de noodzaak, 'dat de Nederlandse straten worden gezuiverd van volks­vijandig ongedierte'. Treurig en schandelijk is ook, dat het nog steeds niet mogelijk is gebleken de vijfde mei tot een erkende jaarlijkse natio­nale feestdag te maken als bevrij­dingsdag van de nazi-overheersing.

INSPIREREND VERZET

Maar, zo zwart als de nacht van Ausch­

witz is het beeld niet. Het is voor ons een bemoedigende, een inspirerende gedachte te weten, dat zelfs daar in het kamp een goed functionerende ver­zetsorganisatie bestond. Deze strijders hebben met ware doodsverachting het vaandel van de vrijheid en menselijkheid hoog ge­houden. In het najaar van 1944 kwam het tot een gewapende opstand van de Sonderkommandos die een poging waagden de crematoria op te blazen. De opzet lukte slechts gedeeltelijk. In de tijd van zijn grootste beproeving stond het Joodse volk alleen. De wereld zweeg en steunde daarmee de uitroeiingsplannen van de nazi's. Wie zwijgt stemt toe. De plattegrond van de doodsfabriek Auschwitz bevond zich in handen van de geallieerden. Dringende oproepen en smeekbeden van de Joodse Ondergrondse de gaskamers, moordinstallaties en spoor­wegen naar de vernietigingskampen te bombarderen werden niet verhoord. De Amerikaanse president wist wat er gebeurde, de Britse regering wist wat er gebeurde, de Russen wisten het, de Paus in Rome wist het, maar niemand deed iets.

Maar ja, wat wil men — God zelf heeft zijn uitverkoren volk in de steek gelaten. In mijn jeugd heb ik in de Tenach geleerd, dat na de zondvloed een regenboog aan de hemel versche­nen was en dit was het teken, de belofte, dat nooit meer een wereld­ondergang gevreesd behoefde te worden. Desondanks is met de vernie­tiging van zes miljoen Joden een wereld ten onder gegaan. Duizend jaar Joodse geschiedenis en cultuur in Oost-Europa zijn verloren, alleen nog schaduwen zijn overgebleven.

MORELE PLICHT

Wij allen, de overlevenden van de holocaust hebben in onze dagen de taak erover te waken, dat de ontzag­lijke offers in Auschwitz, in Bergen-Belsen, in Belzec, in Mauthausen, in Sobibor, in Majdanek, in Treblinka en elders niet voor niets zijn geweest. Met de val van het Derde Rijk is het fascisme en racisme nog niet ver­pletterd. Willen wij onze kinderen en kleinkinderen recht in de ogen kunnen kijken, dan moeten wij in het besef van onze verantwoordelijkheid ons aaneensluiten met allen die de idealen van de vrede en vooruitgang zijn toegedaan en gezamenlijk ernaar streven, de oorlog uit te bannen uit

het leven van de mensheid en een samenleving tussen de volkeren te bereiken in een wereld van vrede, vrijheid en recht. Laten wij dit doel voor ogen houden na het afschuwe­lijke verleden en het onzekere heden als het zonnige beeld van morgen.

Penningmeesterkrabbel

Onze 35e Herdenking van de Be­vrijding van Auschwitz is voorbij en gezien de gunstige reacties mogen we de gehele manifestatie als goed ge­slaagd beschouwen. De belangstelling op de Nwe. Oosterbegraafplaats gaat steeds in stijgende lijn en dit geldt ook voor de overheid, Kamerleden en gemeenteraad van Amsterdam. Dank­baar zijn we voor de rede van de burgemeester van Amsterdam. Elders in ons blad wordt meer uitgebreid aandacht aan deze dag be­steed. Ik moet mij nu bepalen tot mijn positie als penningmeester, want daarna krijg ik de rekening gepresen­teerd. U begrijpt dus dat ik een beroep op u doe ons zoveel mogelijk financieel te steunen. Velen hebben reeds hun acceptgiro ingevuld teruggezonden en daarvoor mijn hartelijke dank. Er zijn erbij die zeker niet karig zjn geweest en dat moet ook, want anders komen wij er niet. Aan al diegenen, die nog niet hun acceptgiro ingevuld terugsruurden, verzoek ik vriendelijk dit alsnog met de meeste spoed te willen doen. In de kop van onze krant staat tt lezen, dat u ook uw geld kwijt kan via bank of door middel van eigen giro­overschrijving. Vergeet u niet bij verhuizen uw nieuw adres op te geven aan de administratie van onze krant en bij overlijden is mijn vriendelijk verzoek aan de na­bestaanden ons hiervan zo spoedig mogelijk in kennis te stellen. Heeft u bekenden die onze krant willen ontvangen, gelieve dit aan onze administratie door te geven met duidelijke vermelding van naam en adres. Het administratie-adres vindt u in de kop van onze krant. Lieve mensen dat was het weer wat mij betreft Hartelijke groeten, Frits Degen, Mr. Treublaan 2, 1097 DP Amsterdam.

DIT KOMT IN 1980 Wie gedacht heeft dat we 1980 aller­eerst als herdenkingsjaar zouden binnenstappen is het vreemd te moede. Evengoed: het is 35 jaar ge­leden dat de onderdrukking wegviel. En al voor de jaarwisseling zijn wè bedolven onder terugblikken op de jaren 70 en een enkele profetie voor de jaren 80. Onze Auschwitz-herdenking opende het jaar '80 zelf, 35 jaar na de oorlog die, u weet het, voor menigeen in enig opzicht voortduurt. Terwijl nieuw geweld, een loodzware dreiging zich baan breekt, vraagt men zich af: leert de mens-dan nooit iets. Te Tel-Aviv kwam o.a. de neo-nazi-propaganda aan de orde. Tegen dit gevaarlijke verschijnsel richt zich o.m.

De poëzie blijft ons toestromen. U leest hier een vers dat Margot H. de Hartog speciaal voor ons blad inzond, het slot van een gedicht dat wij al eerder van Trui Cramer ontvingen en een hartekreer van J. Querido, die geheel past in deze februarikrant.

BLINDE MUUR

Van door mijn raam op het schoolplein met het voetbalveld en het tennisveld (en de blinde muur voor krassen op en plassen tegen) een hakenkruis gezien

Aandoenlijk trillend neergezet de kinderhand verradend in haken naar verkeerde richting

maar wel goed bedoeld

Margot H. de Hartog

GEDENKEN EN HERDENKEN

het Internationale Initiatief van het verzet en van slachtoffers van nazisme en fascisme. Op 29 en 30 maart zullen afgevaardigden van de 110 organisaties uit geheel Europa en Israël die in dit Internationale Initia­tief samenwerken te Luik een bijeen­komst houden. Er zal opnieuw van de Bondsregering ontbinding worden geëist van de 'SS-Verbande', zoals de HIAG, die nog steeds, nu ietwat meer tersluiks, in tal van steden met vaandels en al bijeenkomen. Over diezelfde SS zal in april te Bonn onder auspiciën van de Bundes-jugendring, gevormd door alle jeugd­organisaties van de Bondsrepubliek, een symposium worden gewijd met internationale medewerking.

Wat geen oog ooit heeft gezien. Geen oor ooit heeft gehoord. Zoveel slechts in mensenharten opge­klommen! De wereld? Mensen hoorden. Volkeren zwegen. . .

Nog is de kruitdamp niet opgetrokken! Nog heeft het gas zijn reuk niet ver­loren! Durch Nacht und Nebel? Er wordt nog steeds onschuldig gemoord!

In memoriam: Zes en een half miljoen Joden! (En wel 4x zoveel anderen!) Veertig — Vijfenveertig: Slechts een episode?! Mensheid bezin: Waakzaamheid om blijvende vrede: Geboden!!

Trui Cramer

De misdaden van de SS-ers en hun bondgenoten plus de mate waarin die bestraft zijn, staan in het middelpunt van een ander symposium, ditmaal te Amsterdam, in het Instituut voor de Tropen en wel op 12 en 13 april. Dit wordt georganiseerd door de Werk­groep Recht en Openheid in de zaak-Menten, die steun ondervindt van 23 organisaties van verzet en ver­volgden. Wij mogen niet vergeten dat weldra 35 jaar geleden (alweer!) de Neuren-berger processen begonnen. Niet alleen stond toen een aantal hoofd­leiders van het naziregime terecht: zij zijn grotendeels terechtgesteld. Er werden ook omschrijvingen en nor­men neergelegd van misdaden die zich voordien in deze vorm nooit hadden voorgedaan. Daar werd de SS in al zijn geledingen, evenals de NSDAP, de nazi-partij en de Gestapo tot verboden organisatie verklaard. Hoezeer dit laatste ook vanzelf lijkt te spreken, voortdurend wordt dit ver­bod ontdoken of zelfs geloochend; ook de gaskamers hebben immers volgens sommige 'geleerden' nooit bestaan? Misschien wordt de officiële lankmoedigheid ten dele verklaard door het feit dat nooit een van Hitiers bloedrechters zich voor zijn gerechte­lijk moorden, doodvonnissen aan de lopende band tegen antifascisten, heeft hoeven verantwoorden. Neen, al is het al 1980 bij herdenken alleen kan het niet blijven. Bijdragen voor het Internationaal Symposium april 1980 op postgiro 33 00 61 t.n.v. mr. F. Vries, Amster­dam. Vermelden: 'Fonds Interna­tionaal Symposium'.

GROET UIT BELGIË

Becky Liwschitz namens het Belgische Auschwitz-comité:

Het is mij een eer als vertegenwoor­digster van uw Belgische zusterorga­nisatie deze jaarlijkse herdenking te mogen bijwonen. Wij begroeten u recht hartelijk en wensen u verder succes bij al uw acti­viteiten. De neo-nazi's duiken weer op en wij moeten ons aandeel leveren om hen te bestrijden. In 1978 heeft ons comité een bede­vaart georganiseerd naar Auschwitz, waaraan 120 jonge mensen deel­namen. Dit geschiedde onder hoge bescherming van Zijne Majesteit Koning Boudewijn.

O God, wat deed de mens ons mensen aan, nu wij, die dit gedenken bij dit monument, met onze gedachten staan. Te overdenken en te gedenken die door menselijke willekeur ons bruut werden afgenomen nu, na 35 jaar ons slapeloos houden met onze dromen doch ook, laten wij bedanken en gedenken, hen die ons, ter dood veroordeelden, wisten te verbergen en te verzorgen meer dan 4 jaar, door hun onverzettelijkheid en onbuigzaam­heid ons het leven te herschenken

J. Querido

Gedichten in februari

Minister Til Gardeniers van CRM legt een bloemetje. Geheel rechts Annie Fels en David v. Geens. Foto ANP.

Vervolg van pag. 1

het Ned. Auschwitz Comité. Onder de aanwezigen de wethouders Schae-fer en Van der Vlis uit Amsterdam en wethouder Wolf uit Diemen. Verte­genwoordigers van regering en parle­ment, de rabbijnen Liliënthal, Ralbag en Herman, Joods Maatschap­pelijk Werk, Stichting '40-'45, alle verzets- en kamporganisaties en onze zusterorganisaties van België en de VS van Amerika. Het prachtige, door Jan Wolkers ont­worpen, gedenkteken werd na de sobere toespraak van burgemeester W. Polak en een minuut stilte bedolven onder de bloemen. Na de plechtigheid begaven de meeste belangstellenden zich naar het RAI-restaurant waar door het gemeente­bestuur van Amsterdam een uitste­kende lunch werd aangeboden. Even over drieën begon het program­ma in de grote zaal. Voorzitster Annie Fels begroette de aanwezigen w.o. minister De Ruiter met echtgenote, staatssecretaris mevrouw Kraaijeveld begeleid door haar echtgenoot, de heer Van der Voet van het kabinet van de minister­president, de Tweede Kamerleden Voogd en Wolff; het hoofdbestuur van de Stichting '40-'45 was -wertegen-woordigd door de hereo Londo en van de Meerendonk, afdeling Amsterdam door de heer Reitema. De heer Nijsse van CRM, Oorlogsdocumentatie door de heer Van der Leeuw, Icodo door de heer Van der Hooft, voor het Infor­matiecentrum van door de oorlog ge­troffenen mevr. v. Oldenborgh, de

Uitkeringsraad door de Heren Van Namen en Loonstein, Stichting Pelita door de heer Lemaire, Joods Maat­schappelijk Werk door de heer en mevrouw Boeken, verder vertegen­woordigers van de Anne Frankstich­ting, de Oranjehotelstichting. Alle verzets- en kamporganisaties hadden afgevaardigden uit hun besturen en waren sterk vertegenwoordigd. De heer Petaio was daar als representant van onze broeders in het lijden: de zigeuners.

Een warm welkomstwoord voor de gasten uit België; Becky Liwschitz en Bertje Klugman en voor Leen Sanders die speciaal uit Amerika was gekomen om deze dag mee te maken.

Hierna trad 'onze Lien' op met haar koor 'Vivace' De korte liederen," heel mooi uitgevoerd, kregen een warm applaus.

Liesbeth List's indringende en ont­roerende vertolking van de Mauthau-sen cyclus, begeleid door de ragfijne klanken van het clavecimbelspel van Louis van Dijk was in één woord subliem. Herman Bleichs rede; hij vertolkte onze gevoelens, die voor sommigen teveel emoties opriepen, doch voor andere toehoorders zeer nuttige in­formatie bevatte.

Vervolgens trad onze trouwe mede­werkster-kunstenares Enny de Leeuwe op. Uiteraard wel de volmaakte vertolkster van Ida Vos' gevoelige ge­dichten.

Na al deze emotionele programma­onderdelen kregen wij Willy Caron, die voor deze uitvoering speciaal uit het buitenland kwam. Willy bracht een wat vrolijker noot in het pro­gramma plus een vleugje nostalgie. Liederen uit het repertoire van Jozef Schmidt en Richard Tauber, beiden vervolgden van het nazi-regime, was tevens bedoeld als een hommage aan deze beroemde voor-oorlogse zangers. Door ziekte was Willy's vaste bege­leider Gé Franken verhinderd. Martin Kesseler was echter onmiddel­lijk bereid om zijn plaats achter de piano in te nemen. Beide kunstenaars oogstten een geweldig applaus.

Tot slot: Het Fodor-kwintet, bestaan­de uit jonge kunstenaars, paste uit­stekend in het geheel. George Onslows blaaskwintet werd aandachtig beluis­terd en gewaardeerd.

De medewerkers, die allen belangeloos optraden, werden met bloemen of een boek beloond.

Het was een dag van bezinning, van ontroering, maar ook één van hartelijk weerzien, van handen schud­den en van omhelzingen.

Eva Furth

IMMATERIËLE HULP

Zes miljoen heeft Werk- en Advies­college, kortweg WAC, voor immate­riële hulp aan oorlogsgetroffenen van de regering gevraagd. Bij monde van staatssecretaris Wallis de Vries heeft de regering vier miljoen toegezegd. Het idoco (informatie- en coördinatie­orgaan voor dienstverlening aan oor­logsgetroffenen — omvattende o.a. het ons bekende informatiecentrum te Utrecht — krijgt hierbij een belang­rijke en stimulerende rol. Zowel de Stichting '40-'45, Joods Maatschappelijk Werk als Pelita (voor de Indische slachtoffers zullen voor een uitgebreider taak en intensievere arbeid worden gesteld. Vrijwilligers­werk in verenigingen, comités en particuliere werkgroepen zal worden gesteund.

OPROEP FEBRUARI-COMITE 1980 Medeburgers,

Op 25 en 26 februari, nu 39 jaar gele­den, gingen meer dan 300.000 mannen en vrouwen, arbeiders, ambtenaren, winkeliers, studenten en scholieren in Amsterdam, Utrecht, de Zaanstreek, het Gooi en Kennemer-land in staking. De staking was een machtige daad van solidariteit en verzet tegen de fascistische terreur; zij gaf de stoot tot massaal verzet en droeg bij tot ver­hinderen van de vorming van een Mussert-regering. Het initiatief tot de staking werd genomen door de illegale communis­tische partij; oproep en organisato­rische voorbereidingen werden beant­woord met een zo eensgezinde en massale aktie, dat vrijwel de gehele bevolking van Amsterdam en om­liggende gebieden haar ondersteunde. Deze staking maakte in één slag duidelijk dat ook in zulke moeilijke omstandigheden als tijdens de onder­drukking door een fascistische terreur-regime, strijd en verzet mogelijk waren.

Het is een verheugend teken dat in toenemende mate jonge mensen, die de fascistische terreur niet zelf be-beleefd hebben, aan deze werkgroep tot waakzaamheid gehoor geven. De uitspraak van de Rotterdamse rechtbank in de zaak Menten, tot schorsing van de vervolging tegen Pieter Menten wegens krankzinnig­heid, heeft grote verontwaardiging onder ons volk opgewekt. In de petitie aan de Hoge Raad der Nederlanden van 9 oktober 1979 stelden 22 organisaties van verzets- en oorlogsslachtoffers: 'Uit de activi­teiten van Menten sinds 22 mei 1979 blijkt dat hij in staat moet worden geacht voor zijn belangen op te treden, zeker ais juridische bijstand verzekerd is. Dit is ook bevestigd door de conclusie van prof. dr. F. H. L. Beyaert in zijn rapport aan de Rotter­damse rechtbank.'

Uit gemeenschappelijk optreden van de gezamenlijke verzetsorganisaties en -slachtoffers, samen met de werkgroep 'Recht en openheid in de zaak-Men­ten' blijkt de wil tot gemeenschap­pelijk optreden, ongeacht politieke en religieuze opvattingen. Niet alleen de zaak-Menten heeft een krachtige protestbeweging op gang gebracht. Ook tegen het rassistische

optreden van de zogenaamde Neder­landse Volksunie en het Nationaal Jeugdfront wordt voortdurend gepro­testeerd, terwijl pogingen fascistische propaganda en nazi-symbolen te ver­kopen, in verschillende plaatsen door actief optreden van jongeren en ouderen gezamenlijk wordt verhin­derd. Vastberaden dienen ook nieuwe uitingen van rassisme en vreemde­lingenhaat, zoals die in het achter ons liggende jaar tot uitdrukking zijn gekomen, terug gewezen te worden. Ook in andere landen wordt in toe­nemende mate opgetreden tegen rassenwaan en antisemitisme. In de Westduitse Bondsrepubliek, waar neo-nazi's vrijuit demonstreren en hun propaganda voeren, terwijl beroepsverboden tegen progressieve, democratische mensen worden toege­past, groeit het Verzet daartegen. In de strijd tegen de beroepsverboden zijn al belangrijke successen bereikt. In Zuid-Afrika manifesteert zich een steeds bredet volksverzet tegen de de mensonterende Apartheidspolitiek. Een verzet dat overal in de wereld, ook in ons land, steunt op een massale solidariteit.

Meer dan ooit is het nodig te her­denken op de vierde mei en er voor op te komen dat de vijfde mei, de bevrijdingsdag van de nazi-overheer­sing, tot een erkende jaarlijkse natio­nale feestdag wordt, zoals door het gezamenlijk verzet aan de orde wordt gesteld. In Amsterdam is dat laatste als een verworven recht vastgesteld in een jaarlijkse vrije dag voor het gehele gemeentepersoneel. Dat is een goed uitgangspunt om dat ook landelijk vast te leggen.

Herdenken van de Februaristaking 1941 is ook nu weer een aansporing om te handelen in de geest van toen en eensgezind op te komen voor vrede en veiligheid. Daarom richten wij ons tegen de alles en miljardenverslinden-de bewapeningswedloop, tegen de invoering van nieuwe massa-vernieti­gingswapens als de neutronenbom en de atoomraketten, die tot een verdere opvoering van de kernbewapenings­wedloop zou leiden en het oorlogs­gevaar in Europa en de wereld zou vergroten.

Voor vrede en veiligheid in de wereld.

Voor een vreedzaam samenleven van de staten en voor bescherming van de nationale onafhankelijkheid. Tegen de invoering van nieuwe massavernietigingswapens. Menten moet zijn verdiende straf ondergaan. Tegen elke vorm van toegeven aan Duitse eisen tot vrijlaten van de twee van Breda en tegen aanwakkering van het revanchisme in de Bondsrepu­bliek. Tegen de verjaring van oorlogsmis­daden en misdaden tegen de mense­lijkheid. Tegen iedere vorm van rassisme en anti-semitisme. Voor democratie en tegen elke aan­tasting van de democratische grond­rechten van ons volk.

Afscheid Hans Teengs Gerritsen

Vrijdag 25 januari 1980 nam Hans Teengs Gerritsen afscheid als voor­zitter van de Stichting Centrum '45. Hans was de initiatiefnemer samen met Piet Maliepaard (inmiddels over­leden) voor een herstellings- en ontmoetingscentrum voor verzets- en vervolgingsslachtoffers. Centrum '45 was en is een stuk van zijn leven. Geen wonder dat de afscheidsreceptie zeer druk bezocht werd door de ontelbare vrienden van Hans. Enige sprekers w.o. minister-president Van Agt uitten hun dankbaarheid en bewondering voor de 'mens' Hans Teengs Gerritsen. Namens de gasten van Centrum '45 werd hem een fraai kunstwerk aangeboden voorstellende 'De barmhartige Samaritaan'. Hans werd benoemd tot de ridder in de Orde van de Ned. Leeuw. Drs J. J. Voogd zal Hans Teengs Gerritsen opvolgen als voorzitter van de Stichting. Ongetwijfeld een goede keuze; Joop Voogd heeft net als Hans het volle vertrouwen van verzets- en vervolgingsslachtoffers.

Na het overlijden van dokter Meye-ring is dr. K. Ceha benoemd als directeur van Centrum '45.

VRAAGBAAK Leen Sanders (Los Angeles) vraagt of er een adres bekend is van Mik v. d. Laan (oud-gevangene Auschwitz). Deze heer is eind '45 of begin '46 naar Indonesië als militair vertrokken. Wie kan informatie geven?

BERICHT UIT TEL-AVIV

Op 30 januari werd in Tel-Aviv de conferentie geopend van de Wereld­federatie van verzetsstrijders, getto­strijders en joodse gedeporteerden. Namens het Ned. Auschwitz Comité waren daar voorzitster Annie Fels, Ina Wolf en redactrice Eva Tas aanwezig. Van deze laatste bijgaand verslag.

Zang van een Grieks Joods koortje, een woord van minister Burg, van de burgemeester van Tel-Aviv en van de voorzitter van het Internationaal Auschwitz Comité openden, na de be­groeting door Stefan Grayek, de conferentie. Grote indruk maakte de oproep van prof. George Wellers uit Frankrijk aan alle overlevenden om zo nauwkeurig mogelijk aiie eigen be­levenissen met data en aantallen te boek te stellen vanwege de totale leugen: er zijn geen of niet zoveel joden vergast. Diep bleek de indruk van de grote ramp gebleven: geëmotioneerde dis­cussies volgden op voorstellen ter voorlichting van de tweede generatie. Henri Bulanko, auteur van een jeugd­boek over de getto-opstand wil bio­grafieën over het joodse verzet, films enz. De vroegere partizanenleider VI. Meed vertelde hoe van N.Y. tot Los Angeles in de V.S. er voorlichting is over Holocaust en de acties tegen de neo-nazi's. Men vernam hoe in Israël de geschiedenis van de Europese Joden van de jaren '30-'45 geheel in het leerplan is opgenomen. De voorzitster van het NAC, Annie Fels, vertelde over de vervolging van joden in Nederland en heeft duidelijk de betekenis in het licht gesteld van de Februaristaking, de enig bekende massa-actie in de geschiedenis tegen het anti-semitisme in de bezette ge­bieden. De heer Rafalowitch uit Amsterdam herinnerde aan het culturele werk in Nederland o.a. door de vereniging Sch. Anski. Na een mensenleeftijd bleek nog steeds hoe diep de wond is bij allen die op deze conferentie het woord voerden, vaak in tranen.

Wij komen nog op deze conferentie terug.

Gevonden in de RAI, zondag 27 jan. j.1. een zwart vestje, een zijden bruine, zwarte sjaal. Te bevragen op het secretariaat NAC.

Ze zitten er Een klein persbericht: eind 1979 liepen er in de Bondsrepubliek tien processen wegens nazi-misdaden te­gen 24 beklaagden. Tegen nr. 25 was een proces heropend. In het nieuwe jaar werden wij verrast door nieuws over de Arnhemmer Zuuring, die als SS-Rottenführer en NSKK-lid van een verzetsgroep 17 man had helpen uitroeien. Dat was in oktober 1944, op de Vloeiweide bij Breda. De Groep Groningen, die S. Bruins, W. Bos en T. Soetebier heeft opgespoord, had Zuuring aange­wezen.

Blijkens een verklaring van mr. L. de Beaufort, de onlangs tot coördinatot voor opsporing van oorlogsmisdadi­gers aangestelde officier van justitie, was deze reeds eerder op de hoogte van Zuurings misdaden en vreesde hij dat zijn werk door de publikatie zou wotden doorkruist. De Groningers hebben geantwoord dat de justitie doorgaans pas ingrijpt, als de adressen van de naar Duitsland gevluchte oorlogsmisdadigers zijn doorgegeven . . . en wel door de groep Groningen. Voorbeeld: de bovengenoemde Wil­helm Bos, die zelfs geregeld AOW uit Nederland ontving!

Door deze zelfde groep is alweer één, in Duitsland wonende, voortvluchtige oorlogsmisdadiger op­gespoord. Het is niemand minder dan Leenden Disselvelt, adjudant van de NSB-leider Mussert. Hij wotdt be­schuldigd van een overval op een boerderij in Oldenzaal waar een radiopost voor de verzetsbeweging ge­vestigd was. Daarbij schoot hij een verzetsman dood. Voornamelijk voor deze moord was hij tot 20 jaar gevangenis veroordeeld. Onlangs vroeg hij in Nederland AOW en politiepensioen aan. Bij deze laatste pensioeninstantie zei men hem: 'Dat dit wel in orde zal komen'.

In het proces te Hagen (Duitsland) heeft de openbare aanklager tegen Siert Bruins en August Neuhauser levenslange gevangenisstraf geëist, beiden worden ervan beschuldigd op 25 april 1945 de joodse gebroeders Sleutelberg te hebben doodgeschoten, nadat deze hun eigen graf moesten graven.

nog LISCHKA E.S. GEVONNIST

Lischka, Hagen en Heinrichsohn, verantwoordelijk voor de deportatie van ruim 70.000 Joden in Frankrijk, zijn in Keulen tot resp. 10, 12 en 6 jaar veroordeeld. Het proces is er dankzij vooral Beate en Serge Klars-feld gekomen. Oud-gevangenen, onder wie vele Franse Joden, waren geregeld te Keulen aanwezig.

Voor het eerst in 10 jaar is de West-duitse justitie, op last van het ministerie van Binnenlandse Zaken, opgetreden tegen de fascistische ter­reurorganisatie 'Wehrsportgruppe Hoffman'. Deze organisatie is nu ver­boden. Hoftman en zijn kornuiten wachtten de politie met geladen pistool op. De groep vertoonde zich herhaaldelijk in uniform en hield militaire oefeningen op het landgoed 'Ermreuth', waar vroeger Hitiers NSDAP-gauleiters werden opgeleid.

Maar. . . zondag 3 februari vermeld­de het nieuws dat er in Frankfurt een nieuwe nazi-partij is opgericht.

MENTEN

De Hoge Raad beschikte op 5 februari j.1. dat het besluit van de Rotter­damse rechtbank om de zaak tegen Menten te schorsen wegens zgn. krankzinnigheid op onvoldoende gronden berust. Menten is beslist wel in staat om terecht te staan. De hoofdofficier van justitie te Rotter­dam, mr. de Jong heeft laten weten dat het nog wel enige tijd kan duren voor het proces tegen Menten opnieuw kan beginnen, omdat het oproepen van getuigen uit het buitenland veel tijd kost. Naar onze mening hoeft dat niet omdat de getuigenverklaringen van de Amster­damse rechtbank nog altijd voorhan­den zijn. Naar wij vernamen heeft Menten al 4 miljoen gulden aan de staat gekosten en kost zijn speciale bewaking ƒ3000,— per dag. Reden te meer om hem zo gauw mogelijk achter slot en grendel te zetten en zijn (gestolen) goederen te confiskeren.