nederlands auschwitz c o m i t é

23e jaargang, nr.4, mei/juni/juli/aug. 1979

Secr E. Furth, Diemerkade 43, 1111 AC Diemen, tel. 020-905310 Bankrek.. AMRO Bank, bijk. Van Baerlestr. Amsterdam-Z. Gemeente Giro N 5500 N.A.C - Postgiro nr. 293087 Redaktie- E. Tas, Amsteldijk 23, 1074 HS Amster­dam-Z, tel. 795716 Administratie, telefoon 020-184159

WIJ WONNEN: GEEN VERJARING De nazi-misdaden zullen in de Duitse Bondsrepubliek niet verjaren. Dat besloot de Bondsdag op 3 juli na aandrang van vele zijden, zowel binnenlands als internationaal. Elders in dit blad vindt u enige van zulke verklaringen. Een delegatie van het Internationale Initiatief tegen de verjaring (en ook tegen SS-bonden en nazi-propaganda) werd door Bonds­dagleden van SPD en FDP te woord gestaan en woonde de stemming bij: met 255 tegen 222 stemmen werd de verjaring van moord opgeheven. Een belangrijk succes voor ons allemaal. Wij zijn niet alleen slachtoffers, wij zijn ook bloedgetuigen. Wij zouden ons nooit kunnen neerleggen bij het blijvend schofferen van alle recht. Laat nu de Bondsrepubliek de VN-conventie tegen misdaden tegen de menselijkheid ondertekenen! Er zijn wel enige kanttekeningen te maken. Moord verjaart in het algemeen niet; er is geen onderscheid gemaakt tussen, laat ons zeggen, een privé gepleegde moord en de geno­cide die de onzen uitroeide. En nog iets. Een groep direct betrokkenen had op een tribune in de Bondsdag plaats genomen: Duitse oud-verzets­strijders die allen lange tijd, soms twaalf jaar, in tuchthuizen en nazi­kampen hadden gezeten. Toen een CSU-man onbeschaamd verdere straffeloosheid voor de moor­denaar eiste, werd het een van hen te machtig; hij riep iets als 'beulen vrijlaten!' de zaal in. Vier oud-gevan­genen (zij droegen kampkleding) werden daarop hardhandig verwij­derd. Noch de Bondsdagvoorzitter, noch enig lid greep in. Zo werden mensen aangepakt uk de enige groep Duitsers, de verzets­strijders, die met hun eigen lijf heeft geleden voor het herstel van een parlement, van een democratie op het grondgebied van het toenmalige

Het Nederlandse Auschwitz Comité verzamelde in 1965 op de Dam hand­tekeningen tegen verjaring van nazi­misdaden.

Derde rijk. Een beschamende zaak voor dat parlement, deze Bondsdag, waarvan ook de vele buitenlandse toehoorders getuigen waren. Ook per T.V.

De paus in Auschwitz

Koffiedikkijkers zijn er genoeg: maar geeneen die had voorzien dat een paus in Auschwitz het lot van de Joden waarschuwend zou memoreren. Een Poolse paus in Polen, in het vernietigingskamp, waar maar op een enkel punt staat vermeld dat de meeste vermoorden Joden waren. Slachtoffers met de zigeuners van genocide, volkenmoord, uitroeiing van een hele mensengroep van baby's tot honderdjarigen. 'Auschwitz is het Golgotha van de 20ste eeuw,' zei Johannes Paulus II. Hoe ook bedoeld, het optreden van de paus in Auschwitz, in naam van een geloofsleer en temidden van een bevolking waaraan antisemitisme

allerminst vreemd is, treft vooral als een waarschuwing. 'Stierven er werke­lijk vier miljoen Joden in Auschwitz? Spreekt de paus onwaarheid?' vroeg de National-Zeitung. De oude nazi-meute is niet eens uit­gestorven: de weduwe Rost van Tonningen mocht dat naar welgeval­len voor de Nderlandse t.v. komen betuigen. Dat het ook anders kan bewees de Duitse t.v. Het bericht dat Gustav Franz Wagner, eens onder­commandant van Sobidor, niet door Brazilië aan de Bondsrepubliek wordt uitgeleverd, werd in het juiste kader geplaatst. Een interview met de SS—chef en een confrontatie met een van zijn slachtoffers. Overlevenden die over Wagner vertelden uit een BBC-uitzending 'Panorama'. (Wagner: Wat er gebeurde is niemands schuld. Het is misgegaan, omdat Duitsland de oorlog heeft verloren.) In dit geval zijn twee hoge Westduitse functionarissen naar Brazilië vertrok­ken. Wagner is indertijd door toedoen van Wiesenthal opgespoord. Zijn uitlevering is ook gevraagd door Polen en Israël.

Maanden van gedachtenis

De uitzending van Holocaust heeft een emotionele schok teweeg ge­bracht, ook in ons land. Vergeten, verdraaien, verdoezelen, ontkennen — het is allemaal voorgekomen. Confrontatie is nuttig met feiten, hoe ook geromantiseerd. Het feit van de vernietiging van de Joden in heel het bezette Europa, dat wetd duidelijk gemaakt. Aan ons allen die meer weten blijft de taak om aan te vullen wat ontbrak, om recht te zetten wat niet goed werd voorgesteld. Toch: miljoenen zijn ingelicht en aan het denken gezet. Een winstpunt.

Vervolg op pag. 2

Vervolg van pag. 1 Er viel veel te gedenken in de afgelopen maanden en op heel veel plaatsen waren wij erbij. Niet alleen op 4 mei op de Dam en daarvoor in de Hollandse Schouwburg (tevens een eerbetoon aan de gettostrijders van Warschau), maar velen van ons droegen ook hun steentje bij aan de grote verzetstentoonstelling te Kat­wijk, die 12.000 bezoekers trok. De secretaresse van het NAC sprak o.m. te Leeuwarden. Wij waren natuurlijk in Straatsburg en enkelen woonden op 6 mei de onthulling bij van het gedenkteken te Anderlecht de 'Hulde aan de Joden van België gevallen in het verzet tegen de nazi-bezetter'.

Anti-fascisten op straat

In Straatsburg, waar het pasgekozen Europese parlement zal zetelen, kwamen op 21 april zo een 30.000 man samen uit het hele destijds bezette Europa en uit Israël. Aller­eerst tegen de verjaring en, net als een jaar tevoren in Keulen, tegen de bezigheden van SS—bonden en tegen nazi-propaganda. Evenmin over­bodig: een week later was actief optreden van gezamenlijke antifascis­ten nodig om te beletten dat de Totenkopf-SS in Arolsen (de bewijs­stukken van de nazi-misdaden worden er bewaard) een opmars hield. Een dienstplichtige van de Bundeswehr in uniform onder de antifascisten kreeg wel drie dagen arrest. . . In Frankfurt a/M bracht de Ober-bürgermeister het zowaar op om een massa-demonstratie van de vakbe­weging tegen de neofasustische NPD te verbieden. Hij had buiten de waard, de vakbondsleden, gerekend. Die kwamen met tienduizenden opdagen. Veel politie op de been: om de NPD en zijn (eveneens verboden) mars in de gaten te houden? Wel, nieuwbakken nazi's die geheel op militaire leest geschoeide 'Wehr-sportgruppen' aan de Main trainen, kunnen dit, ondanks klachten en aanklachten, nog steeds ongestraft doen. Vlak nadat de oud-nazi Carstens als Bondspresident was geïnstalleerd, werden drie Majdanek-beulen te Düsseldorf wegens zogenaamd gebrek aan bewijs vrijgesproken. Geen ge­brek aan protesten, zoals van de Straatsburger demonstranten, vele instanties in Nederland en uitetaard

van ons. Intussen is de 'Bloedige Brygida' met haar collega Braun-steiner en twee anderen achter slot gezet. In mei vernietigde de Hoge Raad inzake Menten de uitspraak van de Haagse rechter en venvees de zaak naar de Rotterdamse rechtbank. Menten kreeg huisarrest. De justitie in deze werd wat minder ongeloof­waardig.

Duitse Kirchentag

Vaak is het te laat om nog iets goed te maken. Niet altijd. De Duitse kerken lieten in de nazitijd merendeels verstek gaan. Een bisschop von Galen, een dominee Bonhoeffer, een pastoor Kolbe, die inplaats van een Joodse huisvader de gaskamer inging, waren uitzonderingen. Maar er is onder vele Duitse gelovigen een nieuwe geest gevaren. De Duitse Kirchentag dezer dagen te Neurenberg getuigde daar­van. In het middelpunt stond de verhouding Jodendom-Christendom, rabbijnen, onder wie de Nederlandse rabbijn A. Soetendorp, waren uitge­nodigd om Christelijke theologen het 'negeren en begraven' van het verleden te horen verwerpen. 'Het gespuis dat de NS-moorden ontkent mag nooit met fluwelen hand­schoenen worden aangepakt', oor­deelde men. Het gespuis deelde overigens de National-Zeitung en soortgelijke pamfletten aan de deel­

nemers uit. Zodat honderden Kir-chentag-gangers als protest de petities van de Aktion Sühnezeichen tegen de verjaring tekenden. Wat inmiddels tot het voor hen en ons allen zo veelbetekende succes heeft geleid.

Waarom SALT-II

Een bonte, woeste wereld omringt ons. Bombardementen, bezettingen, marteling en vervolging zijn aan de orde van de dag. En nog zijn de noden en kwalen van de — hopen wij — laatste wereldoorlog niet van de baan. Ongekende aantallen mensen zijn in die jaren door een ongekend lot getroffen, wij weten dat maar al te goed. De middelen om elkaar te beoorlogen, hoe geraffineerd, bar­baars en massaal ook, zijn inmiddels vermenigvuldigd en verfijnd. Er is een dimensie bijgekomen: de atoomoor­log. Een reeks, een hele stamboom nieuwe gevaren is geboren en het heeft geleid tot nog duizelingwekken­der en dodelijker wedloop. Nog is met SALT-2 het einde daarvan niet in zicht, maar alleen al een overeenkomst inzake beperkte beper­king van verdere uitbreiding biedt een lichtpuntje. Voor ons is elk zicht op vredeskansen een bevestiging van wat wij willen: een wereld die niet is gericht op vernietiging, maar op leven.

Gedenkteken te Anderlecht voor Belgische joden in het verzet

DE ECHTE ZAAK-AANTJES

Niets gaat vanzelf. Zonder hulp in de bezette gebieden hadden de nazi's de bezetting niet kunnen handhaven en de Endlösung niet kunnen door­voeren. Zij hadden hun hulptroepen, de Quislings, de NSB en vooral de 'inheemse' SS, Germaans of niet. Al dit SS-gespuis werd vervloekt en ver­foeid door ieder zinnig mens, daar hoefde je geen Jood of verzetsheld voor te zijn. Nederland heeft een aardig contin­gent SS-ers opgeleverd, daar hoeft men geen doekjes om te winden. Een deel daarvan is (gelukkig) aan het Oostfront gevallen. Niet allemaal. Een deel zal in hun zelfverkozen Hei­mat zijn gebleven. Anderen moeten naar Nederland zijn teruggekeerd. Slechts heel weinigen zijn herkend, gepakt en berecht. Dat houdt in dat wij sinds '45 duizenden goed foute figuren in ons midden hebben gehad en nog hebben. Zo is het nu eenmaal: een van de minder belangrijke ge­volgen van de rampen uit de jaren '40. Er lopen dus in Nederland kantoor­bedienden, apothekers, tuinlui en juristen rond met een bruin of zwart verleden vol runentekens. Niet leuk, maar net zo onvermijdelijk als goed gepensioneerde collaborateurs. Een beetje anders wordt het, als zo iemand in de politiek gaat, in de plaatselijke, maar vooral in de lands-politiek, d.w.z. het parlement. Men wordt in de Tweede Kamer gekozen via een partij, dat zijn burgers met een bepaalde opvatting. Niemand kan op zijn eentje Kamerlid worden. Daartoe wordt men door een partij­bestuur), door andere burgers dus, aangewezen en naar voren geschoven. Niet alle Nederlanders kennen de ver­schillende kandidaten op de lijsten. Maar degenen die hen verkiesbaar stellen wel. Zij behoren te weten wat voor vlees zij in de kuip hebben, dat is deel van hun functie en verantwoor­delijkheid. Elke volksvertegenwoordi­ger neemt een taak op zich; de morele verantwoordelijkheid voor de keuze van de persoon berust bij wie hem of haar hebben voorgedragen. Een parlementslid van een partij die aan e e n regering deelneemt kan minister worden, zeker als hij b.v. de Kamerfractie van zo een partij leidt.

Of iemand Kamerlid, fractieleider of minister wordt beslist deze niet zelf. De top van de partij of groep partijen (eventueel gesteund door de leden) heeft hem of haar immers kandidaat gesteld. Later komen die partijleiders in het spel niet voor, maar de keuze blijft evengoed hun werk. En nu de zaak-Aantjes. Wie in november '78 en juni '79 radio of televisie hoorde, zou menen dat het de zaak-De Jong betrof. Niet de ex-premier De Jong, die ook meer heeft geweten. Nee, de directeur van het rijksinstituut, die bekend maakte dat W. Aantjes in 1944 tot de SS is toe­getreden. Welk onderdeel dat wel was, dat interesseert voornamelijk de Obersturmbannfuhrer-in-ruste. Twee commissies zijn voor een nader onderzoek ingesteld. Ons gaat het hier en dan nog zijdelings vooral om de commissie-Patijn. Vele, vele poli­tici, constateerde deze, zijn van de toedracht op de hoogte geweest. En dan bedoelen wij niet de Ober- en lagere Sturmfuhrer, maar ministers, minister-presidenten, partijleiders. Mensen als wijlen Smallenbroek, een vooraanstaand verzetsman, en andere verzetslieden met een smetteloos of ook schitterend verleden. Juist dit wekt zoveel onrust. Hoe is het mogelijk dat mensen die zelf hun leven tegen het nazibewind hebben ingezet zulke misslagen hebben gedekt en geduld? Er is gewezen op ir. Staf, die in de vijftiger jaren ge­ruisloos uit Hitiers Oostcompagnie in een ministerszetel kon stappen, leder wist het en het was erg genoeg. Zoiets zou nu ook door toenmalige geest­verwanten van de reislustige minister niet worden getolereerd. Maar het blijkt wel mogelijk door ondershands gekonkel en verzwijgen volstrekt valse verhoudingen jarenlang te handha­ven. Op hoge toon hoort men aan­tijgingen tegen ambtenaren die alleen maar — zij het wat laat — de werke­lijkheid hebben geopenbaard. Geen vergissing of overhaasting tast de hoofdzaak aan: Aantjes ging bij de SS en heeft dat steeds verdonkeremaand, te beginnen tegenover de zuiverings­commissie van de Universiteit van Utrecht. Door die Rijksuniversiteit is nu verklaard dat Aantjes niet in de Raad van Bestuur komt. Maar er is

wel sprake van geweest. Zo ook dat hij zou terugkeren in de Kamer. En daarmee keren wij terug tot ons uitgangspunt. Er lopen foute figuren rond in Nederland, zelfs ongestrafte misdadigers. Een politieke rol kunnen zij alleen spelen dankzij anderen. In dit geval waren die anderen op de hoogte, maar zwegen, tegen de klippen op. Die stille medeplichtig­heid (waarvoor eigenlijk?) maakt de zaak zo griezelig. Griezelig voor het openbare leven, gevaarlijk voor de democratie. Daarom is het geen onderonsje, maar een kwestie van algemeen belang.

'ÈËÊ-

Maurits Koopman, Gezagvoerder levend tussen Ausch­witz en de zee.

Maurits Koopman is één onzer oud­kampgenoten. Hij spreekt de taal der kampmensen, onze taal! Zoals zo velen heeft hij geprobeerd door hard werken de kampperiode te verdringen. Hij ging naar zee. Een ongewoon beroep voor een Joodse jongen. Met hard werken kan men niet alles vergeten; de herinneringen, de ontberingen en de angsten van de oorlog en de kampen neemt men overal mee. Zo ook bij Maurits; zeer reëel beschrijft hij, hoe telkens weer de gruwelijke ervaringen hem achter­volgen; bij de wacht op een stille nacht, alleen met de zee of bij zijn vertellingen aan zijn kameraden. Maurits heeft gevochten, gewerkt, geleden, tot, ook bij hem zijn lichamelijke en psychische klachten toenamen; hij kon niet meer! Een verhaal dat wij heel goed begrijpen. Het verhaal van vele, vele anderen; in verschillende bewoordingen of situa­ties. Maar hetzelfde verhaal; de verbetenheid om te vergeten om te werken. Eens zijn wij uitgevochten en eisen vijf jaren van angst en ellende hun tol. Een boeiend boek van een moedig mens.

E.F.-H.

Maurits Koopman: Gezagvoerder le­vend tussen Auschwitz en de zee. Strengholt, Bussum, 1979. Prijs: f24,50.

INT. AUSCHWITZ COMITÉ BIJEEN Het presidium van het Internationaal Auschwitz Comité is in juni te Frank-furt a/M bijeen geweest. De voor­zitster van het NAC, Annie Fels— Kupferschmidt, heeft aan de bespre­kingen deelgenomen. Er werden twee verklaringen gepubliceerd.

Majdanek-proces

Het Int. Auschwitz Comité, dat 17 nationale organisaties van oud-gevan­genen van Auschwitz vertegenwoor­digt, heeft op 15 en 16 juni te Frank-furt a/M vergaderd. De deelnemers hebben hun felle verontwaardiging geuit over de ongehoorde wijze waar­op sinds meer dan drie jaar te Düssel-dorf het proces tegen de verdachte beulsknechten van het voormalige vernietigingskamp Majdanek wordt gevoerd.

De vrijspraak, van drie verdachten, gemotiveerd met zogenaamd gebrek aan bewijs, is naar onze mening niet alleen een belediging van de slacht­offers van Majdanek, maar van de miljoenen slachtoffers van de Hitier-fascistische moordterreur. Tot de vrijgesprokenen behoort een SS-arts. Wij, overlevenden van Ausch­witz, kennen de misdadige rol die SS-artsen bij de selecties voor de gas­kamers hebben gespeeld. Deze vrijspraken vormen een soort amnestie voor nazi-misdaden, want ook de rechters in Düsseldorf weten dat alle verdachten in het proces schuldig zijn. Als deze gerechtelijke komedie aan het einde van dit jaar zou worden ge­completeerd door de verjaring van oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid, dan zouden onze beulen en hun opvolgers opnieuw de bruine pest over Europa kunnen ver­breiden.

Wij zullen derhalve met volle kracht onze strijd voortzetten om de ver­jaring van nazimisdaden te voor­komen. Er werd ook een open brief opgesteld.

Deze luidt:

Aan de staatshoofden van de USSR en de VS

Het Int. Auschwitz Comité, dat 17 organisaties van oud-gevangenen van Auschwitz omvat, op zijn vergadering van 15 en 16 juni te Frankfurt a/M uit zijn genoegdoening over de ont­moeting van de staatshoofden van de USSR en de VS te Wenen. De ondertekening van een overeen­komst ter beperking van de strategi­sche bewapening houdt naar onze mening een verdere stap in naar ont­spanning en vrede. Wij zijn overlevenden van het ver­nietigingskamp Auschwitz, waar wij getuigen moesten zijn van de grootste volkerenmoord in de geschiedenis der mensheid totnutoe. Wij richten ons tot u, hoofden van de machtigste staten der aarde, om alles te doen wat in uw macht ligt om het ontwikkelen en de produktie van nieuwe wapens voor massavernietiging te voorkomen. Wij hopen dat de overeenkomst van Wenen een stap is naar beperking van bewapening en naar een algemene, effectieve en gecontroleerde ontwape­ning. In naam van de miljoenen die in Auschwitz het slachtoffers zijn ge­worden van de Hitler-fascistische bar­barij danken wij u voor uw pogingen die ertoe dienen de vrede, waar de mensheid naar smacht, veilig te stellen.

Frankfurt a/M, 16 juni 1979.

Internationaal Auschwitz Comité, M. Goldstein, voorzitter

ervaringen van een heel jong meisje, die miljoenen lezers ontroerde en meer dan de kille cijfers het leed van de vervolgden onder woorden bracht. Anne was een gewoon meisje. Er waren duizenden Anne Franks. Zij zijn niet meer. Met Anne's 50ste geboorte dag herdenken en eren wij allen die door de Hitlerterreur vermoord werden. Wij worden stil van verdriet als wij bedenken hoeveel hoop en talent er in de kiem gesmoord is.

In de Westerkerk te Amsterdam vond een waardige herdenking plaats. Ineke Holzhaus droeg fragmenten uit 'Het Achterhuis' voor. Liesbeth List, begeleid door Louis van Dijk, zong de altijd ontroerende liederen uit de Matuhausencyclus van Theodorakis. Dieter Lattmann, schrijver en lid van de Duitse Bundestag, sprak in een uitstekende rede over democratie en demagogie in het huidige Duitsland. Wij allen dragen de verantwoording voor een betete en rechtvaardiger wereld. Hij hekelde de opnieuw opkomende fascistische tendensen in de Duitse pers en bij vele jonge Duitsers, de nazi-propagana van de Auschwitz Lüge en z.g. vervalsing van Anne Franks dagboek. Maar er is ook een ander Duitsland, betoogde hij, dat van de honderd­duizenden anti-fascisten, die o.a. in kampkleding demonstreerden tegen de benoeming van Carstens als president. Op dit andere Duitsland is onze hoop gevestigd. Van de 300.000 bezoekers, die jaarlijks de smalle ingang op de Prinsengracht 267 passeren, zijn 40% Duitsers.

ANNE FRANK: EEN SYMBOOL 50 jaar geleden, op 12 juni 1929, werd Anne Frank geboren. Volgens de klasgenoten uit haar schooljaren een onopvallend, intelligent meisje. Anne, die met onnoemelijk vele anderen de angst en het leed van onderduik en onvrijheid enige jaren doormaakte, zette haar gevoelens van angst, twijfel en van hoop op papier. 'Het Achterhuis' bevat de schrijnende

DE ZAAK Wegens het wegvallen van enige regels plaatsen wij 'Lente 1946' opnieuw.

Het lenteleven bruist en broeit. Doodse sluimering ontluikt en groeit Als 'n reu /en \ inger wijst de populier omhoog Waar het lied van een leeuwenk klinkt. De vogel juicht, jubelt , stijgt en klimt En wordt onvindbaar voor het oog

Het voorjaar dat er plotseling is Lost plant en dier uit de duisternis De kastanjeboom feest, heeft kaarsen ontstoken, Als kandelaar gebruikt hij het blad Het hoefblad ligt als een zonnespat Goudgeel in het gras te koken

De eik grijpt met armen in het blauw. Een glanzend kleed, parelend van dauw, Ligt zilvergrijs op berm en beemd gespreid Eenden slobberen en snateren. Merels fluiten en schateren, Rank schiet de stern en voert zijn strijd

Een tintrijk lint vliet door het land. Met gesnoeide wilgen aan de kant, Als harde knuppels , grove gebalde vuisten, Dreigend de man die hun tooi on tnam Hen knotte tot een schriele stam En ontkroonde met zijn knuisten.

Golfjes kabb ' len en groeven zacht Een r impelhuid van een moede gracht '1 egen de stroom tornen diepgeladen aken Een botter schuift langzaam mijl na mijl Grauw bolt en wolkt het gore zeil, 't Is geen Viking, die slaags zal raken

Een merrie 's zondags opgedoft Stapt voor de sjees en aan haar schoft Volgt sierlijk het veulen met pedante passen. Een reiger, als filosoof Staat gebeiteld roerloos, gespitst op roof, Met ogen loerend uit de kassen.

Als van ouds draait weer de molen. Warme wind vervangt nog de kolen. Alles konden Molochhorden niet verwoesten. Al liggen op stukgeschoten daken Als ribben nog de houten staken En brugbogen in 't diep te roesten

Zc hebben zich een graf gedolven In zwarte klei en in de golven Bloeiende gaarden schenken mer kwistige hand hen witte weelde, erend de dood. De perzik getuigt met teder rood En kleurt een blozend morgenland

Een wolk hangt uit de hemel neer, Een in vlucht verloren vogelveer. Herinnert aan haar, die uit een vage verte lacht De trein stort zijn adem over 't land, Reeft de rails, verkort de band Waar aan het eind onze jongen wacht

Vluchtig kan ik slechts aanschouwen En spoor met spoed door de landouwen Voort, voort drijft mij mijn levensdoel, een heilige leer, Naar hem die zij haar noodlot spaarde, Ten tweede male smarteli|ker baarde, Als een Lente, maar zij keerde niet weet.

Jacques I. Furth

LENTE 1946

MENTEN Men kon een speld horen vallen in de zaal van de Hoge Raad op 22 mei j .1 . , toen de vice-president, mr. Ch. Moons het vonnis van de Haagse rechtbank (4-12-78) vernietigde. Pieter Nicolaas Menten werd wederom in staat van beschuldiging gesteld. De nu 80-jarige oorlogsmisdadiger en kunstrover zal uiteindelijk zijn ge­rechte straf moeten ondergaan. Hij is al te lang en ten onrechte een vrij man geweest. Nog altijd vragen wij ons in verbijstering af hoe het mogelijk is dat oorlogsmisdaden, door politieke en juridische manipulaties zo lang ongestraft kunnen blijven. De zitting op 22 mei werd door enkele honderden oud-verzetsstrijders en oorlogsslachtoffers met grote spanning in en buiten de rechtszaal gevolgd. Gevoelens van opluchting na de uitspraak! Een hersteld vertrouwen in de Nederlandse justitie werd door vele aanwezigen onder woorden gebracht. In Nieuwspoort gaf de werkgroep Recht en Openheid in de zaak-Menten, in samenwerking met alle organisaties van het voormalig verzet en het Ned. Auschwitz Comité een druk bezochte persconferentie. Met vlaggen van kamp- en verzets­organisaties trokken de demonstran­ten door de Haagse binnenstad waar eerbiedig en zwijgend bloemen wer­den gelegd bij het joodse gedenk­teken. Mede als een hevig protest tegen schendingen van gedenktekens en graven door fascistische vandalen. Nadat ook op het Binnenhof bloemen waren gelegd werd de korte demon­stratie door mr. Hans Geleynse, secretaris van de Werkgroep Recht en Openheid, ontbonden. Onze gezamenlijke actie heeft er uit­eindelijk toe geleid dat Menten opnieuw vervolgd zal worden. Zijn bezittingen zullen in beslag genomen moeten worden. Wij blijven erop toezien dat alle oorlogsmisdadigers die nu nog op vrije voeten zijn opgespoord en aan­gehouden zullen worden. De zaak-Menten is een voorbeeld van goede samenwerking op dit gebied. Nadere informaties en bulletins zijn verkrijg­baar bij het secretariaat: Werkgroep Recht en Openheid in de zaak-Menten, mr. H. Geleynse, Haag-weg 297, Breda, tel. 076-149010, postgiro 3796800 voor de hoognodige financiële bijdragen.

EUROPA TEGEN VERJARING Halverwege het oude Straatsburg schatte de politie die zaterdagmiddag al: er trekken 30.000 mensen door de Elzasser hoofdstad. Met ontelbare vlaggen en spandoeken, sommigen in gestreepte kampkleding. Meer dan 600 Nederlanders waren met bussen, trein of eigen vervoer gekomen. Een 10.000, vooral jonge mensen, uit de Bondsrepubliek, de meesten achter vakbondsbanieren uit een bonte reeks Duitse steden en natuurlijk antifascis­tische oud-gevangenen en oud-strij­ders. Bij elkaar uit achttien landen; buitenlandse arbeiders droegen Turk­se en Griekse teksten boven de Franse. Een natuurlijk waren ze er uit alle delen van Frankrijk, van de oceaan tot de Rijn, van de Pyreneeën tot Frans Vlaanderen. Doel van de grootse demonstratie van 21 april 1979 (een jaar na die van Keulen) georganiseerd door een Inter­nationale Initiatief-groep, is allereerst

Vierendertig jaar geleden bevrijdden de anti-Hitlercoalitie en de nationale bevrijdingsbewegingen Europa van de heerschappij van het nazisme en het fascisme. De van afschuw vervulde wereld maakte een tragische balans op. Reeds in 1933 waren met het aan de macht komen van Hitier de eerste concen­tratiekampen opgericht, waar als eersten de Duitsers die de dictatuur bestreden heen werden gestuurd. Oorlog en nazi-terreur hadden de mensheid meer dan 50 miljoen doden, soldaten en burgers, gekost: miljoenen vergaste mannen, vrouwen en kinderen; miljoenen patriotten, gevallen in de verzetsstrijd; miljoenen waren doodgeschoten, vermoord, ge­marteld in de gevangenissen en concentratiekampen, die met de inval door de Hitler-legers zich verbreidden in het gepijnigde Europa. Miljoenen invaliden; verwoeste landen. De omvang van de misdaden vereiste bestraffing van de schuldigen, opdat de wereld nooit meer de gruwelen van fascisme, rassenwaan en oorlog zou leren kennen. Het Internationale Tribunaal te Neurenberg, gehoor-gevend aan de verlangens der volken, veroordeelde het naziregime in zijn

voorkomen van verjaring van nazi­misdaden in de Bondsrepubliek en dan verbod van SS-bonden en nazi-propaganda in de BRD. Er werd een krans gelegd bij het bevrijdings­monument mede door vertegenwoor­digers van Nederland en Italië. Een jeugdkoor zong het lied van de maquis en van de veensoldaten, het Joodse partisanenlied klonk. Oud-ver­zetsleiders uit de streek openden en sloten de meeting — nog voor alle demonstranten de Place de Brogue hadden bereikt. Namens de slachtoffers spraken dr. Maurice Goldstein, de voorzitter van het Int. Auschwitz Comité, prof. Turski, oud-rector van de Universiteit van Warschau, de Franse verzetsman Fournier-Bocquet en de Westduitse predikant Werner Koch. Er werd ge­protesteerd tegen de vrijspraak van de vier Majdanek-beulen en tegen de voorgenomen Totenkopf-SS-mars in

geheel en in zijn voornaamste instru­menten ter onderdrukking, nl. de nazipartij, de Gestapo, de SS, als misdadig. Maar nog vandaag de dag lopen tallozen van deze misdadigers ongestraft rond; fascistische en rassis­tische streken worden zo aange­moedigd. Maar vandaag de dag zijn de SS-ers weer ongestoord aaneengesloten vol­gens hun oude eenheden en pochen op hun 'heldendaden', huldigen de beulen en durven hun ' soldateneer' op te eisen. Zij beledigen hun slacht­offers en houden provocerende bij r

eenkomsten. Maar vandaag de dag voeren de nazi's en hun volgelingen in verschillende landen actief propaganda, profiterend van een laakbare welwillendheid. Zij vervalsen de geschiedenis, spreken van de 'Auschwitz-leugen' en ontkennen de volkerenmoord op Joden, Zigeu­ners en Slaven. Zij plegen steeds meer aanslagen op bureaus van organisaties en op personen, op Joodse begraaf­plaatsen en synagoges, op gedenk­tekens voor de slachtoffers. Zij ver­kondigen een 'nieuwe Europese orde, geïnspireerd door Hitler. Zij hebben al hun para-militaire eenheden. Wanneer de verjaring van oorlogs-

Arolsen, die inderdaad moest worden afgelast. Onderstaande verklaring werd in het Frans en in het Duits voorgelezen. De ruim honderd deelnemende organisa­ties uit geheel destijds bezet Europa en Israël hadden aan de vooravond van de rocht zich beraden na een bezoek aan het voormalige kamp Natzweiler, nu nationale gedenk­plaats, waar het monument op de heuveltop diepe indruk maakte. Een persconferentie en een ontvangst ten stadhuize volgde op het beraad. De Oostfranse televisie wijdde passende aandacht aan een en ander. De TROS-radio interviewde enige leden van het NAC en zond ook iets uit. De overgrote meerderheid van de Neder­landse pers liet verstek gaan. Het Internationale Initiatief, waartoe voor ons comité de redactrice Eva Tas zitting heeft, besloot de actie voort te zetten en zond een delegatie naar Bonn tijdens het Bondsdagdebat over de verjaring. Onze actie is met succes bekroond.

misdaden en misdaden tegen de men­selijkheid zou ingaan tegen 31 decem­ber 1979, zoals in de Bondsrepubliek werd bepaald, dan zou dit een rehabilitatie van het nationaal-socia-lisme betekenen. Het zou de oude en neo-nazi's aanmoedigen in hun activiteiten, tot smaad van de na­gedachtenis van de miljoenen slacht­offers en hun nabestaanden. Het zou de nieuwe aanvallen op de onafhanke­lijkheid en de vrijheidsrechten van de volken in de kaart spelen. Wij verzetsstrijders en nazi-slacht­offers van alle richtingen, die vandaag 21 april 1979 uit 18 landen naar Straatsburg zijn gekomen, eisen in naam van de offers die de mensheid heeft gebracht en van zins om met de Duitsers samen een toekomst te bouwen onder gemeenschappelijke afwijzing van het nazisme. — dat overal, vooral in de Bonds­

republiek Duitsland, overeenkom­stig de VN-besluiten, de onver­jaarbaarheid van de oorlogsmis­daden en misdaden tegen de men­selijkheid wordt erkend en toege­past;

— dat de organisaties van de voor­malige SS worden ontbonden;

— dat overal nazi-propaganda en rassistische hetze actief wordt be­streden en verboden.

EEN TOEKOMST ZONDER FASCISME Verklaring van Straatsburg

ANTISEMITISME - REGERINGSPOLITIEK Antisemitische woorden en daden zijn niet van de lucht. Een bloemlezing zou een heel nummer van ons blad kunnen vullen. Opschudding nu ook in Nederland. De Haagse Post publi­ceerde gesprekken met Nederlandse Unifil-militairen in Zuid-Libanon. 'Ze hebben maar één ding verkeerd gedaan in 1945, ze hadden de gas­kamers open moeten houden, die vier miljoen Joden hadden er ook nog bijgekund', zo luidde een van de weergegeven uitspraken. Wij hebben daar niets aan toe te voegen. Alleen dat het onzinnig is nu de HP-ruiten in te gooien, zoals anonieme 'Joodse jongeren' deden. Het lijkt op de antieke tragedie: de boodschapper van slecht nieuws wordt gestenigd. De Tweede Kamerleden Relus ter Beek

en Roethof stelden vragen, minister Scholten van Defensie betuigde spijt

ZO VERTEL IK HET MIJN KINDEREN

'Uitverkoren' is een bloemlezing over de Endlösung in Nederland en dat voor kinderen. Een netelige zaak — voor ons, voor de onderwijs­mensen, voor alle ouders, voor de Nederlandse lezer. Welnu, we kunnen het niet beter wensen. Zelden zal er zo trefzeker, precies op de juiste toon, te lezen zijn wat ons nog allemaal bezig houdt en wat de kinderen, alle kinderen moeten weten. Beccy de Vries heeft een indeling gemaakt: Dreiging, Sterren en ver­boden, Onderduik, Razzia's, Kampen en tenslotte Bevrijding. Er staan overbekende dingen in deze bundel, zoals het gedicht Joods kind en een fragment uit Anne Franks Achterhuis. We vinden gedeelten uit De schuilplaats vanjohanna Reiss en van Ida Vos ook niet eerder gepubliceerde bijdragen. Deze 'verhalen en gedichten over ver­volgde mensen, gekozen voor de jeugd', beantwoorden precies aan het doel 'duidelijk te maken wat discrimi­natie is en wat voor rampzalige gevolgen dat kan hebben'. In haar woord vooraf zegt mevrouw De Vries; 'Hier, in ons eigen land werden deze verhalen en gedichten geschreven. Deze bundel is samengesteld uit eerbied voor de mensen die vervolgd werden en uit eerbied voor jullie, die te waardevol zijn om op een vals spoor te worden gezet. Jullie moeten

aan de regering van Israël. Dit laatste o.m. om de kop van het artikel 'Die stomme joden hebben in het jaar 3000 nog oorlog', een andere uitlating van een Unifil-jongen. De minister, aldus een woordvoerder, maakt geen verschil tussen anti­semitische en de politieke uitlatingen tegen de staat Israël gericht. In het NIW van 29 juni waaraan wij het bovenstaande ontlenen lezen wij op een volgende pagina van de hand van Arie Kuiper, hoofdredacteur van De Tijd in een artikel waarin hij Dajan en Abba Eban bijvalt over premier Begins politiek: 'Deze docr-eenhusseling van veiligheids-argu­menten en zionistisch/historische ar­gumenten... is een rampzalige poli­tiek die alleen maar tot ellende kan leiden... De wijze waarop hij Sadats tegenstanders elke keer opnieuw

allemaal weten, omdat het niet voorbij is.' Een doel waar men het van harte me kan zijn en dat op zeer hoog niveau wordt nagestreeft. De uitgever had geen beter eerbetoon kunnen be­denken voor de oprichter van de firma, Emanuel Querido, die zich als uitgever buitengewoon verdienstelijk heeft gemaakt voor de Nderlandse literatuur en evenzeer voor het werk van Duitse antifascistische schrijvers in ballingschap. Querido, die in 1943 was ondergedoken, werd verraden en is met zijn gezin in Sobibor vergast. Het is verheugend dat er naar dit boek al zoveel vraag is dat een tweede druk weldra verschijnt. Uitverkoren: van harte aanbevolen.

E.T.

Beccy de Vries: Uitverkoren, Em. Querido's Uitgeverij B.V., Amster­dam 1979. Prijs ƒ 16,90.

J. ELSENDOORN: DE VERMORZELING

De titel zegt hoe de schrijver het nazi-geweld, zijn verzet en gevangenschap onderging. En het verlies van zijn vrouw, die niet uit Ravensbrück terugkwam. Jo Elsendoorn was opge­leid tot onderwijzer, werd journalist en heeft na de oorlog vele jaren zijn krachten aan het Holland Festival gegeven. Niet iedereen die hem daar aan het werk heeft gezien zal weten

kisten vol munitie in handen geeft, vind ik ronduit verbijsterend. Het zou niet de eerste keer zijn in de geschiedenis dat een politicus, die de grondbeginselen van de politieke strategie vergeet of aan zijn laars lapt, precies het tegenovergestelde bereikt van wat hij nastreeft.' Einde citaat. Leest u dit eens goed door. Het is een overwogen oordeel. Staat er zoveel anders in dan in de HP-kop? Moet enig minister hierover spijt betuigen aan Israël? Menigeen, ook in dat land, zal evenals Kuiper 'met angst in het hart' Begins regeringsdaden volgen. Een andere zaak is hoe de Unifil-jongens over hun delicate positie en omgeving zijn voorgelicht. Wij wensen te onderscheiden tussen smerig antisemitisme en welk oordeel dan ook over een regeringspolitiek.

dat deze zelfde man een tiental tucht­huizen en strafkampen moest leren kennen voor hij, als door een wonder, weer thuis kwam. Vootal de rassenwaan en zijn gevolgen hebben hem al vroeg tot steeds belang­rijker daden tegen de bezetter, o.m. sabotage, gebracht. Hij werd gepakt, vluchtte, en werd weer gepakt, nu om het tot het bittere einde uit te zitten. Zijn lang uitgesteld relaas is sober en sympathiek. Goed dat hij het ten langen leste toch maar neerschreef. Geen aanklacht tegen het fascisme mag verloren gaan.

E.T.

J. Elsendoorn, De vermorzeling, Em. Querido's Uitgeverij, Amsterdam, 1979. Prijs ƒ 3 9 — .

Vervolg van pag. 6 Wij richten ons plechtig tot de pu­blieke opinie en tot hen die verant­woordelijk zijn voor het lot van onze staten. Het kwaad moet worden uitgeroeid voor het te laat is. Wij willen voor onze volken een toekomst van vrede in samenwerking met eerbiediging van hun soevereiniteit en onafhanke­lijkheid. Wij willen een toekomst zonder fascisme, met vrijheid en men­selijke waardigheid.

Internationaal Initiatief van Verzetsstrijders en Slachtoffers van Nazisme en Fascisme

VERGOEDING HUISHOUDELIJKE HULP Begin mei kregen diegenen die huis­houdelijke hulp vergoeding ontvangen van de WUV een brief die nogal wat onrust en zelfs paniek veroorzaakte. Er moest een lijstje ingevuld worden met de juiste gegevens omttent uur en dag, waarop de hulp geacht werd aanwezig te zijn. Tevens werd gevraagd hoeveel men nu betaalde en welke vergoeding men ontving. Het is vooral de alinea, dat ambte­naren van de WUV gerechtigd waren de juistheid van de opgave te verifiëren, die op zijn minst ergenis en soms paniek verwekte. Een honderdtal ongeruste uitkerings­gerechtigden belde of schreef met de heer Loonstein, directeur van de

WUV. Hij begreep onmiddellijk dat de meeeste, teeds nerveuze mensen volkomen van de kaart waren door deze, naar onze mening, onsym­pathieke manier van benadering. Een verzachtende brief kwam dan ook in juni. Het spreekt vanzelf dat, de WUV het recht heeft om de juistheid van elke opgave na te gaan, daar kan niemand bezwaar tegen hebben. Wat de, moeizaam verkrijgbare, huishoude­lijke hulp betreft, is het ondoenlijk om dit officieel te vermelden. De praktijk wijst uit dat deze hulp de éne keer op b.v. maandag komt, een andere keer op vrijdag. Naar gelang het haar schikt, in overleg met de

huisvrouw of man. Er bestaan trouwens verschillende vormen van huishoudelijke hulp. De was buitenshuis, de glazenwasser, het is allemaal hulp, die veel geld kost. Wat betreft de vragen over het uurloon: wat betaalt en wat u ont­vangt; dit kan verschillen in grotere of kleinere gemeenten. Zeker is dat de vergoeding uit het beginstadium al lang niet meer toereikend is. Zo zal het mogelijk Zijn dat men zelfs in de toekomst een hogere uitkering kan ontvangen.

NAC

DE 19 TREINEN NAAR SOBIBOR Sobibor leverde dit jaar wereldnieuws. Verschillende landen hadden uitleve­ring gevraagd van SS-aanvoerder Gustav Franz Wagner, die onder zijn eigen naam in Brazilië leefde, wat door Wiesenthal kon worden vastge­steld. Brazilië weigetde aan de Bondsrepubliek Wagner uit te leveren. Wij hebben bij herhaling over Sobibor geschreven. Het laatste publi­ceerden wij in ons januari-nummer 1979 een brief van Alexander Petsjorski, de man die nu ruim 35 jaar geleden de opstand leidde die een eind maakte aan de dodenfabriek Sobibor. Hij richtte zich toen tot de enkele oveflevenden en hun nabe­staanden. Van elke drie door de nazi's vermoorde Nederlandse Joden is er één in dit duivelshol afgeslacht. Het zijn 34.294 mensen, allen in de eerste helft van 1943 om het leven gebracht. Slechts één Nederlandse vrouw, Selma Weinberg, heeft een verblijf in Sobibor overleefd.

'De 19 treinen naar Sobibor' heet het boek dat de Arnhemse arts dr. E. A. Cohen heeft gewijd aan het dodenkamp, zijn slachtoffers en de opstand van 14 oktober 1943. Dr. Cohen heeft zich als overlevende van Auschwitz en als arts gedrongen gevoeld door Nederland vast te leggen wat er gebeurd is in dit oord der verschrikking, waar zoveel van onze mensen hun einde hebben gevonden. Hij heeft vooral overlevenden opge­zocht — slechts 33 waren et nog te vinden tijdens het Sobibor-proces te

Hagen in 1964. De helft van dezen heeft hij gesproken. Een aantal van de oud-gevangenen van Sobibor woont in de VS, enkele in Israël. Petsjorski noemt in zijn brief van' september 1978 nog vier anderen, die in de Sowjet-Unie wonen. Cohen is 'de weg naar Sobibor' nauw­keurig nagegaan: Hoe de Joden­moord met Einsatzgruppen in Oost-Europa begon en steeds massaler werd, in Chelmno in het Warthege-bied met gasauto's. Hij meent dat eind november 1941 het bevel tot de Endlösung is gegeven; een schatting, want directe bronnen zijn er niet over. Noch Hitier, noch een van zijn trawanten heeft dat noodlottige besluit ooit op schrift gesteld. Sobibor was een van de drie dodenfabrieken van de Aktion Reinhard. De vergas­singen zijn daar begin mei • '42 begonnen. In de nacht van 5 op 6 maart 1943 is de eerste trein uit Westerbork met 1105 mensen daar aangekomen; de laatste, dubbel zo zwaar bezet, arriveerde op 23 juli. In totaal zijn er 34.313 Joden uit Nederland heen vervoerd en op 19 personen na vermoord. Van die 19 zijn er 17 (daaronder een neef van de schrijver) direct na aankomst op het perron naar elders getransporteerd. Hoe deze misdaad paste in het gehele moordbedrijf der nazi's wordt uit­eengezet en ondersteund aan de hand van een honderdtal procesverslagen, artikelen en hoofdstukken uit het werk van uiteenlopende auteurs. Het

blijft nauwelijks te begrijpen, telkens komt de schrijver hierop terug. Hij heeft Verordnungen en SS-correspon-dentie nageplozen om het verloop van de massavernietiging, het mateloze cynisme en de even mateloze botheid van de SS-beulen in het licht te kunnen stellen. Of wij de drijfveren begrijpen of niet, Sobibor is een van de gruwelijkste massagraven uit de oorlog geworden, bemand door Duit­se SS-ers en hun helpers. En al is er, anders dan dr. Cohen meent, vanaf 1933 in Duitsland verzet tegen het nazisme geweest — tegen het Duitse verzet zijn de eerste concentratiekam­pen gebouwd — er is een ongekend bloedige strijd van wereldmachten en verzetslieden uit aller heren landen nodig geweest om het fascisme neer te slaan. Sobibor was toen al anderhalf jaar verdwenen, resultaat van de onver­getelijke opstand, die in dit boek op treffende wijze en met oprechte bewondering is geschetst. Elie Cohen heeft waarlijk een 'kaddisj voor 34.294 Joodse mannen, vrouwen en kinderen' te boek gesteld. Een wrange waarschuwing voor wie na ons komen.

E.T

Dr. E. A. Cohen, De negentien treinen naar Sobibor, Elsevier -Amsterdam/Brussel 1979- Prijs ƒ25,50.

Glimmerveen (Ned. Volksunie), Viking-jeugd e.d. traden op in studieweek Nederlandse Politie­academie; wij telegrafeerden verontrust naar minister Wiegel.