nederlands auschwitz c o m i t é

december 1965

secr. voorlopig: v. Walbeeckstraat 9 hs, amsterdam-w., postgiro 29 30 87 bankrek.: AMRO nr 106540 bijk.: van baerlestraat amsterdam z.

H e r d e n k i n g e n - o o k i n 1 9 6 6

H e t j a a r begint met de maand van de Auschwitz-herdenking. D i t j a a r zal deze een tegelijk nieuw en ver ­t rouwd karakter dragen. Opnieuw k o m t Regina Smendzianka , aan wie velen van onze trouwe vrienden zul­ke goede herinneringen hebben. Zi j treedt ditmaal met een bi jzonder p r o ­gramma op. V o o r het eerst zal een dansdrama, „ R o m e o , Ju l ia en de duisternis" , ge­wijd aan Jodenvervolging en verzet, in ons land worden gebracht door de

Kelly Christophorid.es van het Nationale Theater te Athene, die voor de Auschwitz-herdenkingen voor het eerst in Nederland haar dansdrama „Romeo, Julia en de duister­nis" zal brengen. Met haar werken mede leden van het Nationale Ballet o.l.v. Sonia Gaskel.

Griekse choreografe K e l l y Chris to-phorides zelf . D a n k zij de medewer­king van de Nederlandse ambassa­deur te Athene, mr . R . B . B a r o n van Lynden, van mevrouw Sonia Gaske l , die de leiding heeft van het Nat iona le Bal le t en dank zij zeer veel andere, zowel artistieke als organisatorische hulp hopen wij dit j a a r op een nieuwe wi jze samen te herdenken wie ons

ontvielen en onze gedachte wijd uit te dragen:

N O O I T M E E R A U S C H W I T Z

Kaarten voor de herdenkingen zijn verkrijgbaar: voor D e n H a a g , Dil igentia, 23 j an . bij P h . Al ter , Badhuisweg 5 5 , Sche-veningen, tel . 55 81 83 .

M e v r . M . Levie-van Wi jngaard, T o -matenstr . 2 1 0 , tel . 68 4 4 6 2 . voor Amsterdam, Bachzaal , 2 5 j a n . de Z w a r t e , v . Walbeeckstr . 9 hs, tel. 8 3 6 2 2 , Am st e r d a m -W. V . Geens, Orteliusstr . 178 hs, A m ­sterdam-W. , tel . 8 55 7 2 . J . S lagter , Valeriusstr . 2 4 0 " , Amster ­d a m - Z . , te l . 79 80 3 6 . Muziekbeurs Amsterdam, T r o m p e n -burgstr . 111 A ' d a m - Z . , tel . 71 11 7 9 .

voor R o t t e r d a m , Ri jnhotel , 2 6 j a n . L . Bentveld , Heneg. laan 1 8 ' " , R o t -eerdam, tel . 12 55 1 3 .

Alleen voor het Auschwitz-blad

Presser over "Ondergang" In bijna evenveel exemplaren als het aantal slachtoffers, dat het beschrijft, circuleert „On­dergang", het grote werk van prof. dr. ]. Presser, onder het Nederlandse publiek. De gehele pers heeft erover geschreven, de auteur ontving vele honderden reacties. Over deze reacties op zijn boek schreef prof. Presser een artikel voor ons herden­kingsnummer. „Jullie bent de enigen voor wie ik zo iets doe", vertrouwde hij ons toe. Ieder die wil weten hoe de schrijver denkt over de ont­vangst van zijn boek, dat zulk een bittere vermaardheid ver­wierf, leze ons januari-nummer. Men zal er nog veel meer in vinden.

Beulen van

Sobibor berecht

H i j m o e t het absolute r e c o r d v o o r m o o r ­den bezi t ten , d e z e B a u e r , eens t e r d o o d , nu t o t levenslang v e r o o r d e e l d , de m a n die a c h t ­t ien m a a n d e n l a n g de D i e s e l m o t o r v a n S o b i ­b o r bediende en n u al t w e e m a a l als getuige is o p g e t r e d e n . N i e m a n d k e n t zijn „ r e s u l t a ­t e n " . D e a a n k l a c h t tegen de elf die nu t e ­r e c h t s t a a n v e r m e l d t 2 5 0 . 0 0 0 s l a c h t o f f e r s v a n het k a m p a a n de Boeg , niet v e r v a n L u b l i n . D e p r e s i d e n t n o e m t een g e t a l v a n een m i l j o e n — m e t een SS-feest je m o e t d a t succes zijn g e v i e r d .

E e n k w a r t mil joen mensen w o o n t n u in H a ­gen, de p r o c e s s t a d . „ E e n s t a d als H a g e n h e b ­ben z e o p hun g e w e t e n , d a n m o g e n z e t o c h niet vr i j r o n d l o p e n ! " D a t v i n d t d r . S c h e r ­m e r , de o f f i c i e r v a n justit ie , die n a v i e r j a a r inspanning 2 4 ( v a n de 3 0 ) o v e r l e v e n d e en destijds rebel lerende g e v a n g e n e n h e e f t o p g e ­s p o o r d . H i j m e e n t o o k d a t e r n o g m e e r N e ­d e r l a n d e r s de d o o d hebben g e v o n d e n o n d e r B a u e r s m o o r d e n d e h a n d e n , b e k l a a g d e F r e n -zels z w e e p en B o l e n d e r s b l o e d h o n d d a n de 3 4 . 3 1 3 , die d o o r het N e d e r l a n d s e R o d e K r u i s zijn o p g e g e v e n en a a n de n a b e s t a a n d e n g e ­m e l d . E r zijn m a a r t w e e uit N e d e r l a n d g e d e p o r ­t e e r d e v r o u w e n o n d e r de getuigen geweest , m e v r . S. E n g e l - W i j n b e r g en m e v r . I l o n a S a f r a n ( toen U r s e l a S t e r n ) . A l l e e n de eerste is in N e d e r l a n d geboren . A l l e a n d e r e n zijn in o v e r - , o v e r g r o t e m e e r d e r h e i d een p a a r u u r n a a a n k o m s t v e r g a s t . D i e a a n k o m s t o p h e t p e r r o n ging soms o o k m e t g e w e l d g e p a a r d . „ D e H o l l a n d e r s h a d d e n geen idee d a t zij de d o o d t e g e m o e t l i e p e n " , z e g t een getuige . D e S S a a s d e o p de v a n n a a m en a d r e s v o o r ­z iene k o f f e r s , die m e n netjes o p een rij o p

Doorlezen volgende pagina

Vervolg van pag. 1 B C U IG Ï1

van Sobibor berecht

het p e r r o n m o e s t a c h t e r l a t e n . D a n ging het langs de knusse SS-huisjes , die G o t t e s H e i ­m a t o f Z u r lustigen F l o h h e e t t e n , langs de s o r t e e r b a r a k , n a a r k a m p I I I . D a a r lag „ h e t goede l e v e n " , d a t een S S - e r n o g e v e n a a n ­p r e e s : de zes g a s k a m e r s . D e P o o l s e , nu in C a l i f o r n i ë verbl i jvende ge­tuige B l a t t , m o e s t de k o s t b a a r h e d e n v o o r de r o v e r s i n z a m e l e n . H i j w e e t n o g d a t hij o m „ g o u d , geld, g o r l o g e s " m o e s t v r a g e n . A l s e r veel v r o u w e n in een t r a n s p o r t w a r e n , hielp hij het h a a r a f k n i p p e n . T o t de lijken t o e lie­ten de gieren nog n a z o e k e n — o p g o u d en juwelen.

D a t is het e inde geweest v a n één o p elke drie N e d e r l a n d e r s g e d e p o r t e e r d e n , het i n ­w o n e r s t a l v a n een p r o v i n c i e s t a d ; dit w a s de b e s t e m m i n g v a n 1 9 t re inen, die tussen 2 m a a r t en 2 0 juli 1 9 4 3 W e s t e r b o r k v e r l i e t e n en dr ie d a g e n l a t e r o p het s t a t i o n tussen C h e l m en W l o d a w a w e r d e n geledigd . N u s t a a n ze sinds 6 s e p t e m b e r d a n t e r e c h t , de H a m b u r g s e p o r t i e r B o l e n d e r en de t o ­neelmeester F r e n z e l ; volgens de a a n k l a c h t h e e f t hij 4 2 m a a l een o n b e k e n d a a n t a l m e n ­sen v e r m o o r d , a a n de m o o r d o p alle 2 5 0 . 0 0 0 (het z e k e r te l a a g g e r a a m d e a a n t a l ) s l a c h t ­offers v a n Sobibor is hij m e d e p l i c h t i g . V o o r zijn eigen p l e z i e r deed hij er d a n een schepje b o v e n o p , mishandelen , d o o d s c h i e t e n . „ D a t h o e f d e n zij niet , m a a r zij deden het g r a a g " , z e g t de getuige . Z o h a d B o l e n d e r zijn h o n d a f g e r i c h t o m n a a k t e m a n n e n a a n te v a l l e n , die hij d a n zel f m e t een schot a f m a a k t e . E e n v a n de b r o e r s W o l f uit het k a m p , nu een d e r v e r d a c h t e n — de a n d e r e legde het loodje bij de o p s t a n d — w o r d t eveneens a f ­geschi lderd als m a s s a m o o r d e n a a r en cynisch sadist , die o o k m e t genoegen zijn z w e e p h a n ­t e e r d e tegen de A r b e i t s j u d e n . V o l g e n s getuige B l a t t w a r e n er in de a f d e ­lingen I en I I v a n het k a m p afwisselend v a n 1 0 0 t o t 6 0 0 , v o l g e n s a n d e r e n v i j f m a a l z o ­veel d e z e r „ A r b e i t s j u d e n " geweest , die d o o r de SS steeds w e r d e n „ v e r n i e u w d " , d.i. in het gas g e s t u u r d en d o o r v e r s a a n g e v o e r d e meest heel j o n g e mensen v e r v a n g e n . V a n d a a r d a t de meeste getuigen nu n o g geen v e e r t i g zijn. Slechts een enkele , een k o k , een drogis t , die v a a k uit N e d e r l a n d m e e g e b r a c h t e medici jnen h e e f t helpen u i t z o e k e n , h e e f t n a m a a n d e n in het k a m p de o p s t a n d g e h a a l d , letterl i jk een d o o d e n k e l e n a m e e r d a n een j a a r .

OPSTAND

D e o p s t a n d . . . het w o o r d v a l t te lkens w e e r in dit p r o c e s . D e o p s t a n d m a a k t e een einde a a n het s lachthuis S o b i b o r en b r a c h t de g e ­tuigen, nu vr i jwel a l len in de V . S . en Israël w o o n a c h t i g , n a a r H a g e n in W e s t f a l e n . Sobibor w a s b e s t e m d v o o r de v e r n i e t i g i n g v a n de P o o l s e J o d e n , v o o r a l ten oosten v a n de W e i c h s e l . I n h e t k a d e r v a n de „ A k t i o n R e i n h a r d t " w e r d e n d e z e n d a a r en in T r e ­bl inka en B e l z e c u i t g e m o o r d , p l a n m a t i g n a ­tuurli jk. Russische J o d e n , o .a . uit M i n s k zijn d a a r a a n t o e g e v o e g d .

O p 5 mei 1 9 4 3 eiste R a u t e r in D e n H a a g o m „ z o v e e l J o d e n als menselijkerwijs m o g e ­lijk is . . . o p t r a n s p o r t t e s t e l l e n " . W e g e n s de b o u w v a n de B u n a - f a b r i e k in M o n o w i t z , A u s c h w i t z I I I , w a s een z o g r o o t mogeli jk a a n ­t a l J o d e n uit het w e s t e n n o d i g , liefst n o g in

de eerste h e l f t v a n m e i : W e s t e r b o r k m o e s t in sneller t e m p o w o r d e n l e e g g e h a a l d . M a a r A u s c h w i t z w a s in die tijd in v o l bedrijf , m e t t r a n s p o r t e n J o d e n uit Saloniki , Berl i jn, F r a n k r i j k en v a n elders . N i e t de l a n g z a m e d o o d d o o r s l a v e n a r b e i d v o o r de I . G . - F a r b e n , m a a r de d i r e c t e g a n g n a a r de g a s k a m e r s t o n d allen te w a c h t e n , o o k de H o l l a n d e r s , w i e r w e r k k r a c h t H i m m l e r z o „ n o d i g " h a d . Zij gingen wegens p l a a t s g e b r e k in de c r e ­m a t o r i a v a n B i r k e n a u n a a r S o b i b o r , d a a r ­o n d e r de b e w o n e r s v a n de J o o d s e I n v a l i d e en b e j a a r d e n h u i z e n en de k i n d e r e n uit het b e r u c h t e k i n d e r t r a n s p o r t u i t V u g h t . H i m m l e r h a d R a u t e r en diens s ta f o p g e ­j a a g d o n d e r de i n d r u k v a n de o p s t a n d in het W a r s c h a u s e g e t t o in a p r i l 1 9 4 3 . D e H o l l a n ­ders die in Sobibor a a n k w a m e n wis ten niets v a n de strijd in W a r s c h a u , die in de P o o l s e get to ' s en kleine stadjes bekend w a s , net als het l o t d a t de J o d e n w a c h t t e . D e H o l l a n d s e J o d e n z a g e n er n a a r het o o r ­deel v a n h u n O o s t e u r o p e s e l o t g e n o t e n , die al j a r e n v o o r hun a r r e s t a t i e in get to ' s en plaatsel i jke k a m p e n v e g e t e e r d e n , g o e d uit . Zij k w a m e n , z e g t een getuige , „ u i t n o r m a l e o m s t a n d i g h e d e n m i d d e n in het o n g e l u k t e ­r e c h t en de v o l l e z w a a r t e d a a r v a n m a a k t e hen o n v e r s c h i l l i g " . T o c h h e e f t een a a n t a l v a n de v o o r l o p i g u i t g e z o c h t e n o n d e r hen a a n een ac t ie dee lgenomen. In elk g e v a l zijn er n a de v l u c h t v a n t w e e a n d e r e g e v a n g e ­nen 7 2 H o l l a n d e r s d o o d g e s c h o t e n . E e n p l a n v o o r v e r z e t o f de o p z e t d a a r t o e is d o o r een d e r c o r r u p t e O e k r a j i e n s e b e w a k e r s , wiens a l t h a n s pass ieve hulp m e n n o d i g h a d , v e r ­r a d e n .

V e r s c h i l l e n d e getuigen hebben b e s c h r e v e n hoe zij z e e r wel begrepen w a t h u n b o v e n het h o o f d hing, toen de l a a t s t e „ A r b e i t s j u d e n " uit B e l z e c te Sobibor w e r d e n b i n n e n g e b r a c h t (en, z e l f o o k o p de h o o g t e , de SS de h a n d e n v o l g a v e n ) . D i t w e r d het sein o m o o k in S o b i b o r een o p s t a n d te g a a n v o o r b e r e i d e n . I n augustus 1 9 4 3 , t o e n reeds het l e e u w e n ­deel v a n de r u i m drie mil joen zielen te l len­de J o o d s e bevolking v a n P o l e n w a s u i t g e ­roeid , b r a k de o p s t a n d uit in h e t g e t t o v a n B i a l y s t o k , en w e l d r a in T r e b l i n k a , het e i n d ­s ta t ion v a n de uit W a r s c h a u w e g g e v o e r d e n en v e l e a n d e r e n . D e vergass ingen w e r e n juist s t o p g e z e t .

M e t ongeloof l i jke inspanning, geduld en v e r ­n u f t b e m a c h t i g d e m e n enkele w a p e n s v a n de SS . O p 1 4 o k t o b e r 1 9 4 3 o n t v l a m d e de o p s t a n d o n d e r leiding v a n een o f f i c i e r v a n h e t R o d e L e g e r , P i e c z e r s k i , die b e h o o r d e t o t een t r a n s p o r t J o o d s e p a r t i s a n e n uit B j e l o -R u s l a n d . T w i n t i g D u i t s e SS-ers en een O e k r a j i e n e r w e r d e n g e d o o d , v a n de 6 0 0 g e ­v a n g e n e n in h e t k a m p o n d e r n a m e n er 1 6 0 een v l u c h t p o g i n g , m a a r de meesten v o n d e n de d o o d in het mi jnenveld d a t het k a m p o m g a f . D e z e l f d e d a g r u k t e D u i t s e p o l i t i e -v e r s t e r k i n g a a n uit o m l i g g e n d e p l a a t s e n en de o v e r g e b l e v e n „ A r b e i t s j u d e n " w e r d e n o p gruweli jke wijze a f g e m a a k t . D e r t i g m a n w a r e n erin g e s l a a g d te o n t v l u c h ­t e n : o n d e r hen v o n d m e n de 2 4 o u d - g e v a n ­genen o m in H a g e n te getuigen. E r m o e t een d r i e - o f v i e r t a l uit N e d e r l a n d bij zijn g e ­weest . Zes t ien a n d e r e N e d e r l a n d e r s , die S o ­b i b o r o o i t hebben a a n s c h o u w d en het k o n ­den n a v e r t e l l e n , zijn n a enkele u r e n v a n het

s ta t ion n a a r e lders d o o r g e s t u u r d . E n k e l e n hebben n o g t o c h t g e n o t e n zien d o o d s c h i e t e n , m a a r zijn niet in het p r o c e s g e d a g v a a r d . I n de r e c h t z a a l h a n g t een p l a t t e g r o n d v a n het k a m p , die B a u e r in zijn gevangenis h e e f t g e t e k e n d : een enkele getuige v o n d die niet n a u w k e u r i g genoeg . D e r e c h t e r s k r e g e n f o t o ' s te zien v a n de huidige t o e s t a n d v a n het t e r ­r e i n , w a a r n o g m a a r enkele huisjes s t a a n , v o o r w i e het gekend h e e f t g e n o e g o m het beeld te c o m p l e t e r e n , a ldus B l a t t . G e e n g e ­v a n g e n e k o n de l a a t s t e d a g e n v a n S o b i b o r n a v e r t e l l e n . N i e t één.

N i e t één v a n de elf v e r d a c h t e n , 2 2 j a a r l a t e r , v e r t o o n t een s p o o r v a n b e r o u w , v a n spijt zelfs . E r zijn g e t u i g e n i n e e n g e z a k t o n d e r d e last v a n de v e r s c h r i k k i n g e n die zij z i c h w e e r v o o r o g e n m o e s t e n h a l e n , een hield de b e u ­len zijn l idtekens v o o r , een a n d e r t o o n d e de d o o r h e m z e l f p a s in S o b i b o r o p g e g r a v e n v l e c h t v a n een v e r m o o r d e v r o u w . „ D e enige t r a a n die een v e r d a c h t e liet w a s o m het o o g d a t hij kwijt i s " . D e o n t e l b a r e k i n d e r e n die zij als o n g e d i e r t e hebben v e r d e l g d , de b a b y ' s die zij e i g e n h a n d i g v e r m o r z e l d e n l a ­ten de elf m i s d a d i g e r s o n b e w o g e n , nu als toen . M a a r er v a a r t een ri l l ing d o o r de g r o e p jongens v a n de A l b r e c h t D ü r e r s c h o o l , die een z i t t ing bi jwoont , als ze h o r e n h o e de b e e n d e -ras uit de l i jkengroeven als k u n s t m e s t o v e r de S S - m o e s t u i n t j e s w e r d g e s t r o o i d . Z i c h z e l f v e r g a t e n de v e r g e e t a c h t i g e heren niet . L i e t e n zij niet g e v a n g e n e n b e r g r u i m t e v o o r juwelen en g o u d in f i e t s f r a m e s i n b o u ­w e n en g e r o o f d e k l e d i n g r e p a r e r e n ? Z o a l s zij broers , v a d e r s en z o o n s e l k a a r l ieten d o o d s l a a n v o o r z e de o v e r g e b l e v e n e n n e e r ­schoten .

SOBIBOR-PROCES: ONZE ZAAK

Bijna v i e r m a a n d e n al d u u r t het g r o t e p r o c e s v a n S o b i b o r en het z a l n o g eens z o l a n g v o o r t g a a n . H e t is in de h o o g s t e m a t e o n z e z a a k , w a n t ' N e d e r l a n d s A u s c h w i t z C o m i t é ' wil v o o r een belangri jk deel z e g g e n n a b e ­s t a a n d e n v a n de d o d e n v a n S o b i b o r . H e t is b e d r o e v e n d d a t e r niet d o o r l o p e n d mensen uit N e d e r l a n d t e r z i t t ing a a n w e z i g zijn. D e m i s d a a d die hier w o r d t b e r e c h t is niet t e s c h a t t e n z o g r o o t . M a a r o n o m s t o t e l i j k s t a a t v a s t d a t r u i m 3 4 . 0 0 0 N e d e r l a n d s e b u r g e r s hierheen zijn v e r v o e r d . „ D e d a g v a n a a n ­k o m s t is als s t e r f d a g v a n al d e z e mensen te b e s c h o u w e n " , v e r k l a a r d e h e t R o d e K r u i s in 1 9 4 6 . In H a g e n v o l t r e k t z i c h d e z e w i n t e r een n a ­spel v a n de g r o t e t r a g e d i e . H i e r s t a a t h e t n a z i d o m in zijn v o l l e a fz ichte l i jkheid a a n de k a a k . H e t is h o o g n o d i g , a l is h e t niet g e ­noeg. W i e en w a a r is b .v . A l l e r s , die z ich in p o l i t i e - u n i f o r m liet f o t o g r a f e r e n , die B a u e r zijn v e r g a s s e r s b a a n b e z o r g d e en z ich nu b l i j k b a a r in een „ g r o t e p r a k t i j k " v e r ­heugt? E n w i e „ p r a k t i z e r e n " er n o g m e e r in W e s t f a l e n en d a a r o m t r e n t , die de g r u w e ­lijkste p r a k t i j k a l ler t i jden een dozijn j a r e n , die e r d u i z e n d leken, o p g a n g hie lden? Z o ­lang z o v e e l i jverige u i t v o e r d e r s v a n de E n d ­lösung d e r J u d e n f r a g e n o g a c t i e f en gerust k u n n e n zijn, z o l a n g is de E n d l ö s u n g v a n het werkel i jke v r a a g s t u k , v a n het fasc isme, niet bereikt .

E . T .

Waarom uitkering aan slachtoffers;

EEN UIT VELEN

In Frankfort is het tweede Auschwitz-proces begonnen tegen de chef der administratie van Auschwitz, Burger, de chef van de politieke afdeling in Birkenau Hustek en de zg. verpleger in Monowitz, Neubert, die al in het grote proces moest verschijnen. Hij kreeg toen als zovelen — nu! — uit­stel wegens ziekte.

E i n d 1 9 4 3 w e r d ik g e a r r e s t e e r d , b e l a n d d e in W e s t e r b o r k en v e r b l e e f d a a r t o t 2 5 ju n i 1 9 4 5 , e e r d e r w a s e r v o o r ons geen v e r v o e r . N a de o n d e r v r a g i n g w a a r o m je in W e s ­t e r b o r k w a s gebleven, w e r d o n z e vr i jheid g e g a r a n d e e r d . V r i j . Helaas waren voor ons geen auto's ter beschikking, maar de aanwe­zige verzetstrijders, die in de gevangenis van het kamp vertoefden, werden door Prins Bernhard zelf afgehaald met auto's door de Canadezen ter beschikking gesteld. D e niet be langr i jke J o d e n w e r d a a n g e z e g d d a t ze m o c h t e n v e r t r e k k e n o p eigen risico o f m o e s ­ten w a c h t e n t o t d a t e r v e r v o e r b e s c h i k b a a r w a s .

Z o z a t e n wij d a n m a a r w e d e r o m a f te w a c h ­ten w a n n e e r en h o e m e n a f g e v o e r d z o u w o r ­den. Mijn enige z u s t e r w a s in E i n d h o v e n o n d e r ­g e d o k e n geweest . D a n k zij lijsten v a n de nog a a n w e z i g e J o d e n in W e s t e r b o r k h e b ­ben zij m e t v e e l m o e i t e v o o r mij een t i jde­lijke verbl i j f svergunning in E i n d h o v e n g e ­kregen, m a a r mijn domic i l ie m o e s t A m s t e r ­d a m w o r d e n . Bij mijn t e r u g k e e r bleek, d a t mijn z u s t e r in het n o o d z i e k e n h u i s in E i n d h o v e n v e r b l e e f . Zij w a s één dergenen, die de w a n d e l i n g A u s c h w i t z - B e r g e n Belsen h a d d e n m e e g e ­m a a k t . N u lag ze o p s t e r v e n in het n o o d ­ziekenhuis , w a s t e r u g g e k e e r d n a a r H o l l a n d als l a a t s t e w e n s , w a n t v o o r h a a r w a s geen v e r d e r leven mogel i jk . Z e h a d v l e k t y p h u s g e ­h a d en h a a r longen w a r e n geheel v e r t e e r d . Zij o v e r l e e d o p 5 augustus 1 9 4 5 en ik ging l i f tend n a a r A m s t e r d a m , w a a r ik z w a a r z iek a a n k w a m en d o o d z i e k z o c h t ik een k a m e r , die ik v o n d in de v a n E e g h e n s t r a a t 2 4 en w a a r ik t o t heden n o g w o o n . I k h a d n l . g e e l z u c h t , die ik reeds in m a a r t 1 9 4 5 opl iep , m a a r die nu h e v i g u i t b r a k . W a s 6 m a a n d e n ziek, v e r p l e g i n g w a s er a m p e r en geld n o g m i n d e r . N i e m a n d deed enige m o e i t e je te helpen. I k l o g e e r d e bij mijn t e ­r u g k e e r in E l i m , w a n t e r w a s v o o r ons geen plaa ts , w a a r d a n o o k .

G e l u k k i g k r e e g ik een a n t i e k e r ing die ik in b e w a r i n g g e g e v e n h a d t e r u g en leefde d a a r ­v a n t o t f e b r u a r i 1 9 4 6 . M o e s t toen — h o e ­w e l n o g niet geestelijk en l ichameli jk h e r ­steld tijdelijk bij de r i j k s p o s t s p a a r b a n k a a n het w e r k . K o n t o e n bij de J o o d s e I n v a l i d e het z e l f d e w e r k g a a n doen als v o o r de o o r ­log en k w a m d a a r in dienst (mei 1 9 4 6 ) . In het k a m p W e s t e r b o r k m a a k t e ik d o o r : d i f ter ie , dysenter ie , d a r m b l o e d i n g , m i d d e n ­o o r o n t s t e k i n g en g e e l z u c h t ; ik ben n o o i t m e e r g e z o n d geweest . I k k r e e g d a a r d o o r een bi j ­n ierafwijking , leef nu o p " D C A . D e j a r e n 1 9 4 5 en 1 9 4 6 k e n m e r k t e n z i c h d o o r m a a n d e n ziek zijn. D e 6 j a a r die ik d o o r ­b r a c h t bij J o o d s e I n v a l i d e en G e m e e n t e A m ­

s t e r d a m o o k . I n 1 9 5 2 n a m ik z e l f s t a n d i g onts lag , o m d a t ik het g e v o e r d e t e m p o l i c h a ­melijk en geestelijk niet k o n v o l h o u d e n . D e h e e r , die in die t i jd mijn c h e f w a s , h a a t t e de J o d e n en h a d m a a r één l i j f spreuk: „ w a a r ­o m g a a n de o v e r g e b l e v e n J o d e n n i e t n a a r I s raë l , d a a r k u n n e n ze meehelpen h e t l a n d o p te b o u w e n en zijn ze o p h u n p l a a t s . H i e r w o r d je z i e k v a n h u n agress ie . " D e z e m a n begreep v a n ons leed — het w a s p a s 1 9 4 8 — niets . H i j h e e f t mij z o het l e v e n t o t een hel g e m a a k t , d a t ik h o e w e l in v a s t e dienst bij de G e m e e n t e , o n t s l a g indiende, in o v e r l e g m e t d r . de W i n d , de z e n u w a r t s die ik in­dert i jd b e z o c h t . Mijn z e n u w e n en mijn l i ­c h a a m w a r e n z o k a p o t , d a t ik niet m e e r in s t a a t w a s en ben t o t v o l w a a r d i g e a r b e i d s ­p r e s t a t i e .

V a n 1 9 5 2 t o 1 9 5 7 w e r k t e ik h a l v e d a g e n . L e e f d e zeer s u m m i e r . T o c h w a s ik n o g v e l e m a l e n z iek . Bij de G e m e e n t e d i e n s t h e e f t een a r t s v o o r ­gesteld d a t ik 5 0 % z o u g a a n w e r k e n , o m ­d a t z e mij niet geschikt v o n d v o o r hele d a ­gen a r b e i d . D a a r de s i tuatie mij v e r b o v e n het h o o f d groe ide en ik psychisch niet o p g e ­w a s s e n w a s tegen z o v e e l t e g e n w e r k i n g , v e r ­t r o k ik m a a r , hetgeen a c h t e r a f d o m w a s . O o k de geneesheer d i r e c t e u r h a d geen b e g r i p v o o r mijn slechte g e z o n d h e i d en d a a r m e e s a m e n h a n g e n d de geestelijke moeil i jkheden, die uit het l i chameli jke v o o r t k w a m e n , A l m e t a l een rot t i jd .

N a 1 9 5 7 k w a m ik in tijdelijke dienst bij de loonbelas t ing , h e l a a s kreeg ik de t o e n h e e r ­sende A - g r i e p en bleef ik een j a a r z iek , d a a r n a v o l g d e onts lag , w a n t ik w a s tijdelijk. W a t de m a a t s c h a p p e l i j k w e r k s t e r v a n het Minis ter ie v a n S o c i a l e Z a k e n o o k v o o r mij deed , n i e m a n d w i l d e een „ k n e u s j e " hebben. A l l e mij bekende relat ies , die g r o t e b a n e n a a n het Minis ter ie h a d d e n , p o r d e ik a a n , m a a r o v e r a l te v e r g e e f s . K n e u z e n k o n m e n niet gebruiken.

T e n e i n d e r a a d w e n d d e ik mij t o t d r . S a j e t , die s t u u r d e mij w e e r n a a r de heer B o e t j e en deze z o n d mij n a a r de d i r e c t e u r v a n de b i j z o n d e r e arbeidsbemiddel ing en z o b e l a n d ­de ik als „ O o r l o g s s l a c h t o f f e r in een w e r k -object , w a a r 9 0 % v o o r ons w o r d t bi jbetaald en 1 0 % d o o r de gemeente w a a r je w o o n t . D a t w i l d e m e n w e l . D o c h in deze regeling z i t al les , g e s t r a f t e n , N . S . B . - e r s e n z . e n z . M e n k o m t t e r e c h t bij de w e r k v e r s c h a f f i n g , w a n t m e e r is h e t niet , h o e w e l m e n g o e d w e r k m o e t leveren . I k z a t bij het T o n e e l m u s e u m , als een S o c i a l e Z a k e n - k l a n t . D i t heef t de d e u r m i j ­ner e l lende t o e g e d a a n . Mijn z e n u w e n w e r ­den z o gespannen, d a t ik t o t heden n o g niet o v e r d e z e s c h o k k e n heen ben en n o g al t i jd lijd a a n k a m p n a c h t m e r r i e ' s , die mij b e r o ­v e n v a n s l a a p enz . e n z .

N a w e d e r in die 6 j a a r , die ik bij h e t M u ­seum d o o r b r a c h t , z e k e r dr ie j a a r , w e l niet o n o n d e r b r o k e n , z i e k te zijn geweest , ben ik n u v o o r 8 5 % d o o r de S o c i a l e V e r z e k e r i n g s ­b a n k a f g e k e u r d en leef n u v a n deze w e t , die v o o r mijn l e v e n s o n d e r h o u d eigenlijk niet g e ­n o e g i s ; z o d o e n d e v e r h u u r ik één k a m e r o m geen a r m o e d e te lijden. A l m e t a l z o u d e reger ing o n s , e v e na ls d e verzetss t r i jders , w e l eens een eerlijk p e n ­sioen, d a t o n d e r de bijz. pensioenen v a l t , k u n ­nen g e v e n . Z e l f s de 5 0 % die v o o r de k a m p ­b e w o n e r s geldt , die l ichameli jk niet m e e r k u n n e n , k a n ik niet kri jgen, o m d a t de Bi jz . pensioenwetregel ing ons d a a r i n niet t e g e ­m o e t k o m t .

N i m m e r h e b ik iets w a t zelfs riekt n a a r geld krijgen o n d e r n o m e n . Al les w a t ik in de l o o p d e r j a r e n k r e e g heb ik g e b r u i k t o m er w e e r l ichameli jk b o v e n o p te k o m e n en a l ­les is bij mij a a n z iekte o p g e g a a n . Steeds m o e s t ik mij in rus thuizen l a t e n o p ­n e m e n en p r a c t i s c h alles v o o r eigen r e k e ­ning — één k e e r o n t v i n g ik bij de 6 0 0 g u l ­den, die ik o p m a a k t e ; d a a r v a n ƒ 1 7 2 , — n a m a a n d e n v e c h t e n — v a n de bi js tands­w e t en v e r d e r heb ik z o g o e d en k w a a d steeds in eigen o n d e r h o u d v o o r z i e n . Z e l f s bij mijn t e r u g k e e r — o p een schoen en een slof — heb ik geen m o e i t e g e d a a n o m k l e r e n o f meubelen te b e k o m e n . E r w e r d o o k niets v o o r mij g e d a a n . I k w o o n d e in de v a n E e g h e n s t r a a t t w e e j a a r l a n g m e t een bed (ge leend) , een stoel en een t a f e l . E n z o is de s i tuatie v a n h e t m o m e n t . I k heb alles o p g e m a a k t w a t ik h a d en leef n u geheel v a n de i n t e r i m u i t k e r i n g .

H o o g a c h t e n d ,

E . M O N T A N H E

Na elf kampen en twintig jaar Mijn man is al sinds de bevrijding ziek, met tussenpozen van een paar maanden waarin hij werkte. Hij is in oktober 1963 weer de ziektewet ingegaan en oktober 1964 voor 100% invalide verklaard en trekt nu inva-liditeitsuitkering. Hij lijdt aan geestesstoor­nissen, die hij in de kampen heeft opgedaan en beleeft als het ware weer de kampjaren en alles wat daaraan verbonden was. Hij heeft elf kampen doorgemaakt. Ik heb thuis vier kinderen, de oudste is 18 jaar, de jongste is tien jaar. Ik hoop dat u goede resultaten zult berei­ken in de strijd om een uitkering voor ons te krijgen, die gehandhaafd blijft.

J. Dagloonder

BESTELSTROOK Hierbij deel ik u mee dat ik een bedrag van f heb overgemaakt met „Herdenking" op postrek. 29 30 87 t.n.v. N.A.C. Ik verzoek u om toezending van twee plaatsen voor de Auschwitz-herdenking te

Den Haag op 23 januari 1966. Amsterdam op 25 januari 1966. Rotterdam op 26 januari 1966.

Doorhalen wat niet verlangd wordt.

I N D E R D A A D . . . OP IEDER U U R V O O R U P A R A A T

om u met een snelle Tupolev 124 in 1 uur en 20 minuten naar Praag te brengen. Vluchten met de CSA elke dins­dag en zaterdag, op de overige dagen met de KLM en MALEV.

Van Praag met Aerotaxi's naar alle delen van het land. Voor zakenmensen en toeristen een efficiënte manier om zich in Tsjechoslowakije te verplaatsen.

Van Praag gunstige verbindingen naar het Nabije en Midden-Oosten.

Verdere inlichtingen bij uw reisbureau of rechtstreeks bij CSA - LEIDSESTRAAT 4 - AMSTERDAM - TEL. 020 - 22 27 88 OF SCHIPHOL - TEL. 020 - 15 13 44

CZEEHnSlDV/lh /UHIINES