neder lands a u s c h w i t z c o m i t é

31e jaargang, nr. 3, jum-november 1987

Secr . E Furth, Diemerkade 43, 1111 AC Diemen, tel 020-905310 bankrek. AMRO BANK, bijk van Baerlestr. 58, 1071 BA Amsterdam, spaarrek 40 01 75 088 Gem giro 4875500, postgiro 293087 t n v NAC Redaktie Drs Eva Tas, Amsteldi jk 23, tel 020-795716, 1074 HS A m ­sterdam Administratie krant D van Geens, Renkumhof 50, 1106 JB Amster­dam (Zuid-Oost), tel 020-972869

Plicht tot getuigen

Waarom doen wij al dat werk? Spreken, schrijven, opbellen, naar Rijswijk of Zoeter-meer of veel verder reizen, herdenkingen organiseren, ons vertonen bij plechtighe­den, een krant uitgeven... Een enkele maal zien wij resultaten van zoveel bemoeiingen. Als een rechter in Leeuwarden voor antise­mitische bedreigingen ƒ 1000,- boete eist niet voor de schatkist, zoals gebruikelijk, maar ten bate van He t Nederlands Ausch­witz Comité. Wij geven dat geld een pas­sende bestemming. En als de jaarlijkse herdenking van de Belgi­sche fascistische landverrader Wies Moens in het Limburgse Beek voortaan wordt ver­boden na ook ons protest . Als wij begin september worden uitgeno­digd niet alleen naar het Oranjehotel en andere bijeenkomsten van onze Neder­landse verzetsvrienden, maar ook naar Athene door het Europese Joodse Congres. Al kunnen wij, gezien onze verplichtingen hier, daar niet heen gaan, het betekent dat ons comité met zijn werk en zijn doelstelling naar waarde wordt geschat.

Rechtdoen

Er is meer positiefs te melden. Tegen Barbie is levenslang geëist. Voor hij de slager van Lyon werd heeft hij het bureau- en beuls­werk beoefend in Nederland, in Amster­dam. In Jeruzalem stapelden de bewijzen van de schuld van Demjanjoek, 'Iwan de Vcr-schikkclijke' eens kampbeul in Treblinka, zich op. Collega's van hem, eens slinks de V.S. binnengekomen, werden uitgeleverd; in de Sowjet-Unie is er één, Fedorenko, terechtgesteld. Soms horen wij dat wij uit wraakgevoel de zaken tegen nazi-misdadigers volgen en publiceren. Wij zouden ons met daarvoor hoeven schamen: er is immers alle reden voor. Er zijn alleen nog andere redenen. Sinds onze terugkeer in een min of meer normale wereld is intussen een derde gene­ratie aangetreden. Wij zijn het daaraan,

evenals aan de mensen die wij verloren, ver­plicht te herinneren aan wat er is gebeurd. Wie de slachtoffers zijn, wie de daders, de helpers en de goedpraters. O m de nieuwko­mers en de onverschilligen voor te lichten. Berechting van tot op heden ontsnapte nazi­en oorlogsmisdadigers hoor t daar onlosma­kelijk bij. Vervolging, hoe Iaat ook, van nog rondlopende nazibeulen achten wij even nodig als jaarlijkse herdenkingen en op dezelfde gronden: nooit meer Auschwitz! Rechtdoen blijft vereist. Zelfs na ruim veertig jaar. Noo i t is de eed op de grondwet zo zwaar geschonden als door de NSB-Kamerleden, Rost van Tonningen voorop. Dat juridische en financiële gevol­gen daarvan zijn uitgebleven komt door nalatigheid van het parlement. Dit verzuim in te halen is geen gelegenheidswetgeving, maar plicht. Wij verwachten dat een voor­stel in deze geest de Tweede Kamer zal wor­den voorgelegd.

Jeugd doet mee

Ondanks de toenemende tijdsafstand mer­ken wij groeiende belangstelling op bij de jeugd. Gestimuleerd wordt dit door uitste­kende initiatieven als de actie 'Adopteer een

Auschwitz-herdenking 1988

De Auschwitz-herdenking 1988 zal wor­den gehouden op zondag 24 januari 1988. Nadere bijzonderheden volgen. Houd t u deze dag alvast vri j .

N A C

monument ' , die inmiddels al honderden gedenktekens in het hele land omvat. Ons Auschwitz-monument, het spiegelvlak op de Nieuwe Oosterbegraafplaats in Amster­dam is op 4 mei geadopteerd door de St. Lidwinaschool, begeleid door onze vriend Herman Natkiel. Volgend jaar denkt men via 600 scholen 450 monumenten te hebben geadopteerd. Bij de adoptie van het Ravensbrück-monument , daarna, op 5 mei, was konin­gin Beatrix aanwezig. Een school kan 15 jaar lang telkens met zijn hoogste klas een krans leggen bij het geadopteerde monument . Di t betekent dat ook omstreeks het jaar 2000 schoolkinderen actief bezig zullen zijn met wat nooit mag worden vergeten.

De krans op de spiegels (foto: Harold Verhagen) Vervolg Op pag. 2

De adoptie van het Auschwttz-monument (foto: Harold Verhagen)

Restant

Eén restant van het kwaad is voor korr ver­dwenen: Rudolf Hess, in zijn hoogtijdagen plaatsvervanger van de Führer. Hij werd, zoals gepasr, voor de rv door Loe de J o n g uitgeluid. Maar, vermeldden de omroepers terstond, de gevangenis van Spandau zou ijlings worden afgebroken, voor deze een bedevaartoord voor neo-nazi's zou worden. En inderdaad, de (jonge) heren lieten niet lang op zich wachten. Ook in Den Haag werden hakenkruisen gekliederd. Wij heb­ben ons steeds tegen vrijlating van oorlogs­misdadigers verzet, o.m. om blijde ont­vangsten door hun oude en nieuwe vrienden te voorkomen. De dood sluit deze dus ook niet uit, zelfs niet met 93 jaar. Het blijft t rouwens noch over de oostgrens noch hier bij oude naziklanten. Sommigen van ons hebben een vunzig antisemitisch pamflet in de bus gevonden en het CIDI heeft dienaangaande een klacht bij het Openbaar Ministerie ingediend.

Rapport van Dijke

Het langverwachte rapport-van Dijke is verschenen. Uiteraard is de onrusr niet ver­minderd, inregendeel. Vooraf hebben be­t rokken organisaties en groeperingen, ook ons comité, hun opvatt ingen aan minister Brinkman voorgelegd. Er is een golf van gerechtvaardigde kritiek geuir op het rap­port en zijn aanbevelingen. Nie t voor niets heeft prof. Ben Polak een minderheids­standpunt er tegenover uitgebracht.

Bovenal willen wij onderstrepen wat binnen de Stichting 1940-1945, het orgaan dat over de Buitengewone Pensioenen voor verzets­lieden gaat: het gehele stuk verzaakt moreel ten aanzien van de oorlogsgetroffenen. NRC-Handelsblad bracht op 1 september een artikel over een reorganisatie van het werk in de Uitkeringsraad. Kosten noch moeite worden hierbij gespaard, alle zg. afslankingen ten spijt. Een topman die per dag wordr betaald moet het karwei kla­ren. Wij volgen deze zaken uiteraard op de voet en hopen dat veranderingen alle ten gunste van de uitkeringsgerechtigden van de W U V zullen ui tkomen.

Innerlijke bevrijding

Z o komen wij terug op onze eerste vraag: waarom doen wij dit, waarom moeten wij dit doen? De vraag is honderdvoudig gesteld en hier en daar beantwoord. Wij doen dat nu met de woorden van de oud-Auschwitzer Pr imo Levi: 'Wie de kampen heeft beleefd voelt zich in het bezit van een oerervaring die met recht en reden zijn plaats in de wereldgeschiedenis inneemr.' Al tijdens zijn gevangenschap had Levi de gelofte afgelegd die 'de gelovige jegens God en de ongelovige aan zichzelf doet : als ik terugkom zal ik het vertellen, opdat mijn leven niet doelloos is geweest.' Vertellen om anderen deelgenoot te maken, maar ook omwille van innerlijke bevrijding. Pr imo Levi is vaak komen spreken voor de jeugd. 'Ik ben onder en met jullie', zei hij. Kor t voor zijn zelfgekozen dood trad de als

schrijver wereldberoemd geworden chemi­cus in het krijt tegen een groep hisrorici die Auschwitz tot één uit vele gewelddaden wil­len ompraten. Hij schreef: 'Deze moderne terugkeer naar de barbarij staat centraal in het bewustzijn van de schuldigen van toen en van hun erfgenamen. Anders zouden wij nu nier de liederlijke poging hebben meege­maakt van de revisionisten. Dat zijn die jonge historici die pas de laatste jaren te voorschijn zijn gekomen, die zich politiek blanco verklaren, als onbeschreven bladen, onparnjdig, neutraal, die opensraan voor alle voor- en-regens. Maar het zijn zij die er bladzijde na bladzijde polemische acrobatiek aan wijden om aan te tonen dat wij niet heb­ben gezien wat wij gezien hebben en dat wij niet hebben beleefd wat wij beleefd heb­ben.' Auschwitz, de Endlösung, de Sjoah, staat voor een in de geschiedenis unieke opzet. Ten grondslag ligt daaraan de nazi-theorie van de ongelijkheid van de mensen. Allen die wegens ras, levenswijze of opvattingen 'minderwaardig' werden geacht moesten massaal worden uitgeroeid. Dit beginsel werd nauwkeurig technisch berekend en industrieel in ware doodsfabrieken uitge­voerd. Vergassing en 'Vernichtung durch Arbeit ' waren de hulpmiddelen om het doel, de vernieriging van hele volksgroepen, te bereiken. Wie dit heeft doorgemaakt of ertoe was bestemd gaat voort te getuigen. Als een plicht en risico tevens, gelijk Primo Levi het ui tdrukte. Hij heeft dat gedaan vanaf zijn eerste boek, 'Is dat een mens' . De plicht te getuigen voelen ook wij.

Van Dijke en W U V Brief aan minister Brinkman

Amsterdam, 27 augustus 1987

Aan de minister van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur, Rijswijk

Zeer geachte heer Brinkman,

Hiermee geven wij gevolg aan uw verzoek kommentaar te geven op het rapport van de Commissie-van Dijke in verband met de bespreking ter zake waarvoor u het Neder­lands Auschwitz Comité uitnodigde op 8 september a.s. Gezien de doelstellingen en de aktiviteiten van ons Comité hebben wij ons in dit kom­mentaar beperkr tot de voorstellen die betrekking hebben op de Wet uitkeringen vervolgingsslachtoffers.

Sluiting van de W U V in het jaar 2010 achten wij onaanvaardbaar. Aan personen die zich na en in dit jaar gelegen datum melden wordt dan een recht ontnomen dat wel is toegekend aan anderen tot de doelgroep behorenden die de leeftijd van 65 jaar nog niet hebben bereikt. Aldus druist het voor­stel in tegen het door de samenleving aan­vaarde en in de Wet neergelegde beginsel van de 'bijzondere solidariteit'.

Indien de voorgestelde evaluatie zal leiden tot aanscherping in de zin van beperking verklaren wij ons daartegen. Evenals her

door ons gestelde waarschuwen wij regen het scheppen van rechtsongelijkheid.

Bij de totstandkoming van de W U V heeft de wetgever uitdrukkelijk gesteld dat de anti-hardheidsbepaling - mede toepasbaar op leden van de zg. tweede generatie -is opgenomen om een te starre toepassing van de Wet te voorkomen. Het valt dan ook moeilijk te begrijpen dat de Commissie zon­der uitgewerkte argumentatie die groep wil uitsluiten. Waar het rapport zelf vermeldt dat het aantal behandelde 'tweede gene­ratie-gevallen' zeer beperkt is gebleven menen wij nadrukkelijk dat de situatie moet blijven zoals die thans is. Wij pleiten echter wel voor één wijziging: de toepassing van de anti-hardheidsbepaling dient in handen gelegd te worden van de Uitkeringsraad. Deze Raad heefr door grote ervaring en zorgvuldige behandeling bewezen beslissin­gen ter zake zelf te kunnen nemen. Boven­dien komt het ons voor dat de procedures niet onbelangrijk verkort kunnen worden.

In het rapport wordt nergens aangetoond dat door verbetering van de medische causa-liteitsbeoordeling de rechtszekerheid en rechtsgelijkheid worden bevorderd. Voorts geven systematisering en uniformering geen garantie voor verbetering. Bovendien laat de praktijk van meet af aan zien dat de medi­sche causaliteitsbeoordeling steeds op indi­vidualisering neerkomt omdat de ervaring

van elke aanvrager 'uniek' genoemd moet worden. Systematisering en uniformering zijn o.i. dus niet mogelijk.

Uit het laatste deel van het door ons al gestelde vloeit voort dat de omgekeerde bewijslasr - niet zonder reden later in de Wet opgenomen - niet gemist kan worden. In vele gevallen is er sprake van medische twijfel; het voordeel van die twijfel dient onverkort aan de aanvrager te worden gegund. Wij betwijfelen ten zeerste of integrarie van de onderscheiden Raden een afdoend mid­del biedt voor het kennelijk zo moeilijk op te lossen probleem van de steeds opnieuw bekritiseerde burokratie. Het is zelfs de vraag of zulk een integratie die burokratie niet zal vergroten met alle nadelige gevol­gen voor de wachtende aanvragers. Boven­dien doemt het gevaar op dat de verworven ervaring en deskundigheid van de verschil­lende Raden geheel of ten dele onge­bruikt raken. Leeftijdsbeperking voor de leden van de wetstoepassende Raden lijkt ons niet nodig en zelfs ongewenst. De enige kriteria dienen te zijn: betrokkenheid op de onderhevige materie en bekwaamheid tot het nemen van verantwoorde beslissingen.

Dit voorstel lijkt tot verduidelijking en ver­betering te voeren. Nadere overdenking

Vervolg op pagina 4

De krans wordt gelegd (foto naar dia van Jacques I. Furth)

Opmerkelijk vonnis

Leeuwarder rechtbank

In de zomer van 1983 stuurden twee Friese neo-nazi's, leden van de Viking-Jeugd, een dreigbrief aan de verzetsman Albert de Vries in Drachten. Een foto van De Vries was op dc brief geplakt, rondom zijn hoofd een schietschijf getekend. Onder de foto de tekst: 'Mocht er ooit een confrontatie met dit tuig plaats vinden, dan zal hij worden geëxecuteerd'. Afzender: NSDAP Gau Drachten. Rond diezelfde tijd werden er in cn rondom Drachten regelmatig fascistische stickers geplakt, met hakenkruisen en teksten als 'Auslander raus' en 'Wir sind wieder da'. Het Drachtstcr Anti-Fascisme Komitee, waarvan Albert de Vries aktief lid is, deed aangifte bij de politic. Maar zonder sukses. Het zou niet de eerste keer zijn dat anti­fascisten bot vingen bij politie en justitie. Dat is op zich niet zo verwonderlijk - een politieapparaat heeft met andere zaken rekening te houden dan een comité van anti­fascisten. Tot zover enig begrip bij dc Friese anti-fascisten. Maar dat begrip sloeg om in woede toen bleek dat de politie tot in de finesses op de hoogte was van alle aktivitei-ten van de Viking-Jeugd. Een Vikinger, die optrad als BVD-informant, had namelijk regelmatig gesprekken met de politic. De politie wist dus alles: daden en daders met naam cn toenaam.

Nadat deze BVD-informant ook kontakt had gezocht met de heer de Vries en in ver­schillende lange gesprekken veel informatie over de Viking-jeugd en zijn dubbel-positie had doorgespeeld, was het DAFK er van overtuigd dat de politie best had kunnen optreden, maar het domweg verdomde. In

het Dossier Drachten toonden de anti­fascisten dat aan. Vanaf dat moment ver­schenen e r grote koppen in de provinciale pers: 'Anti-fascisten zijn lakse houding van politie en justitie beu'. Het Dossier tikte nogal aan bij het gezag in Friesland, maar had niet tot gevolg dat e r alsnog tegen de Vikingers werd opgetreden. De hoofdofficier van justitie, mr. Bosch, was namelijk van mening dat een sticker met een hakenkruis en de tekst 'Auslander raus' niet onder artikel 137 Wetboek van Straf­recht (anti-discnminatie-bepaling) viel, omdat er niet naaf ras was gespecialiseerd. 'Onwil en laksheid', oordeelden de anti­fascisten, 'want wat moet er dan in gods­naam wel op stickers staan wil het sttafbaar zijn?' 'Justitie moet gesambahseerd worden', zei Albert de Vnes, en in die geest zocht het DAFK, in samenwerking met het Frysk Anti-Faksisme Komitee, de publiciteit. Grote stukken in de kranten, gesprekken met het O.M., de VARA-uitzcnding van een uur over de Drachtster affaire, een brief aan de Kamer cn de minister. En toen - na jaren aktievoeten - leek e r iets te bewegen binnen het justitiële apparaat. Het O M in Leeuwarden werd op de vin­gers getikt door de minister en daar bleek men gevoeliger voor dan voor de argumen­ten van de F r iese anti-fascisten. De vervol­ging kwam er toch: vier jaar na dato! Onlangs zijn dc beide Vikingers veroor­deeld. En ondanks een krachteloos rekwisi­toor van de officier van justitie - hij maakte zich zichtbaar kwader over de bemoeienis­sen van de anti-fascisme komitccs dan over het racisme van de verdachten - heeft de rechtbank in Leeuwatden een prima vonnis gewezen. Natuurlijk is het voorhanden heb­

ben van stickers met hakenkruisen en de tekst 'Auslander raus' strafbaar, oordeelde de rechtbank, en niet alleen voor niet-blanke buitenlanders, maar ook voor Joden omdat de kreet onmiskenbare verwantschap heeft met het nazi-parool 'Juden raus'. Voor het voorhanden hebben van deze stic­kers - over dc andere stickers liet de recht­bank zich niet uit - en het versturen van de dreigbrief werden beide verdachten veroor­deeld tot vier maanden voorwaardelijk, met een proeftijd van twee jaar. Opmerkelijk aan het vonnis was de bijzon­dere voorwaarde die er aan toegevoegd was: beide verdachten moeten duizend gulden storten op de rekening van het Auschwitz­comité. Dit overigens tot woede van de beide Vikingers, die het geld liever in dc staatskas hadden gestort. Voor de rechtbank kwam dat niet als een verrassing. 'De spijt van verdachten is op pragmatische gronden betuigd', vermeldde de strafmotivatic... Dc Ftiese anti-fascisme komitccs wachten nu op een telefoontje van het O.M.. 'Onze excuses, want bij nader inzien hadden jullie 't toch niet zo slecht bekeken'. Maar dat zal wel te veel gevraagd zijn. Achteraf zijn de comité's overigens met ontevreden over het resultaat van hun akties. Wnat het - duide­lijke - vonnis is niet het enige effect van vier jaar onophoudelijk aktievoeren: door alle publiciteit is de Viking-jeugd inmiddels opgeheven.

Het Dossier Drachten is a ƒ 2,50 (excl. porto) tc bestellen bij het FAFK, Postbus 566, Leeuwarden en het DAFK, p/a Moezel 71, Drachten, tel. 05120-20640.

Ate de Jong

Vervolg van pagina 3 bracht ons echter tot de conclusie dat zulks maar zeer betrekkelijk het geval zal zijn. 'Zoveel mogelijk' verwijzen naar voorlig­gende voorzieningen kan verschraling van de gedifferentieerde mogelijkheden die thans bestaan tot gevolg hebben. Juist die mogelijkheden geven de vervolgden het gevoel van vertrouwen dat hun belangen met de uiterste zorg worden behartigd. Wij waarschuwen nadrukkelijk tegen terug­keer van de situatie vóór de invoering van de W U V , waarin de doelgroep 'op een hoop gegooid' werd met andere groepen uit­keringstrekkers. Wel willen wij een pleidooi leveren voor de afschaffing van overbodige keuringen in her kader van aanvragen van medische voor­zieningen.

Het afschaffen van bezwaarschriftprocedu­

res achten wij ten enen male verwerpelijk. Het is ontoelaatbaar dat een belangrijk rechtsbeginsel - vrijwel in de gehele admini­stratieve en burgerlijke rechtspraak opge­nomen - ter zijde wordt geschoven. Overi­gens heeft de Commissie nergens goed onderbouwd aangetoond dat de bezwaar­procedures niet (meer) nodig zijn. Verder moet ons de opmerking van het hart dat de aangevoerde overweging als zou de bezwaarschriftprocedure bevorderen 'dat in eerste aanleg onvoldoende gegevens wor­den verstrekt' (blz. 92) nauwelijks nog als korrekt kan worden beschouwd. Het lijkt er op dat kwade trouw bij aanvragers wordt gesuggereerd echter zonder dat er een spoor van bewijs wordt geleverd. Men gaat in het algemeen in bezwaar indien enigerlei beslis­sing met de daaraan ten grondslag liggende motivering niet wordt aanvaard. Resumerend komen wij tot de algemene

slotsom dat de Commissie- Van Dijke er niet in geslaagd is een wezenlijke bijdrage te leveren aan een substantiële vereenvoudi­ging en koördinatie van de Wetten voor oorlogsgetroffenen. We spreken de hoop uit dat u en vervolgens de Ministerraad deze mening zullen delen, hetgeen betekent dat de voorstellen en aan­bevelingen niet zullen worden overge­nomen. Tenslotte nemen wij in vertrouwen aan dat er met alle kracht naar gestreefd zal worden eindelijk rust te brengen in de Wetgeving voor oorlogsgetroffenen. Met vriendelijke groet en gevoelens van hoogachting,

namens het Nederlands Auschwitz Comité,

A.S. Fels-Kupferschmidt, voorzitster

Passage naar vrijheid De ondert i tel van de onlangs als boek ver­schenen bewerkte en verkorte doctoraal­scriptie van Ben Braber is niet e tg gelukkig. Van Joods verzet in Nederland moet men eigenlijk niet spreken. Joden, Nederlandse en buitenlandse, hebben in betrekkelijk gro­ten getale aan het verzet in al zijn vormen deelgenomen. Joods verzet is dit meestal met. De Duitse, meest Joodse emigranten die bij de Amsterdamse Galerij sinds 1937 samen kwamen hebben een belangrijke rol als verzetsgroep gespeeld. Al eerder hebben mensen uit die groep-Oosteinde hun Neder-landse gastvrouwen cn -heren met hun ille­gale ervaringen in Duitsland wegwijs ge­maakt.

De passage naar vrijheid, Oosteinde 16, wetd o.m. een springplank naar onderduika­dressen. Het staat er zo eenvoudig, maar zo

eenvoudig was het niet. Alleen overleven al eiste ongehoorde inspanning en moreel standhouden niet minder. Daarnaast kwam het bezorgen van illegale lectuur in Duits­land. In de oorlog hebben medewerkers van de groep een illegale zender bediend. De bestaande organisatie van Joodse vluch­telingen uit Duitsland (enkelen kwamen eigenlijk uit Polen) heeft van maart '41 tot zomer '43 deel uitgemaakt van de Joodse Raad, een moeilijke, maar bruikbare dek­mantel voor verzetsactiviteiten. De spil van het centrum aan het Oosteinde was Alice Heymann-David, die grote vin­dingrijkheid aan zeldzame sociale kwalitei­ten paarde. Het meest opzienbarende werk van groepsleden was wel het laten ontvluch­ten van gevangenen uit Westerbork. Wer­ner Stertzenbach, een 'oude' ingezetene van

het kamp, was daarbij de hoofdfiguur. Een zeer belangrijke rol bij dit reddingswerk speelde Ger van Reemst, een ambtenaar van Staatsbosbeheer, die de voornaamste scha­kel werd tussen de Joodse verzetsmensen binnen en de andere medestrijders buiten het kamp. Voor een brede kring van lezers zal het een troost zijn dat zij de meeste per­sonages uit dit spannende relaas nog kunnen tegenkomen en misschien al kennen. Vrij­wel alle beschreven verzetsstrijders hebben de passage naar de vrijheid inderdaad gehaald.

E.T.

Ben Braber, Passage naar vrijheid. Joods verzet in Nederland 1940-1945. Amster­dam, uitgeverij Balans 1987. Prijs ƒ 25.-

Een bezinningscentrum en de fusilladeplaats op de Vughtse heide worden samen het Nationaal Monument Kamp Vught. Een ere-comité is gevormd.

ambassadeur Brief aan U.S.S.R.

Excellentie,

Ondergetekende organisaties vragen uw aandacht voor het volgende.

4 augustus a.s. zal het vijfenzeventig jaar geleden zijn dat Raoul Wallenberg werd geboren. Raoul Wallenberg is over de hele wereld bekend als de redder van duizenden Hongaarse Joden, die op het punt stonden naar de gaskamers van Nazi-Duitsland te worden afgevoerd. O p 17 januari 1945, toen Budapest bevrijd werd door het Rode Leger, bracht Wallen­berg een bezoek aan het Sowjet hoofd­kwartier in Debrecen (Hongarije). Sinds­dien is niets meer van hem vernomen. Wij willen u met klem verzoeken er bij de regering van de Sowjet-Unie op aan te drin­gen definitief opheldering te verschaffen over het lot van Wallenberg, een man die

voor ontelbaar velen het symbool is van menselijke solidariteit en waardigheid.

Hoogachtend,

Anne Frank Stichting Nederlands Auschwitz Comité Comité Vrouwen van Ravensbrück Vriendenkring Oud-Dachauers Expogé (Ex-Politieke Gevangenen) Stichting Samenwerkend Verzet Landelijk Contact Verzetsgepensioneerden Vriendenkring Oud-Natzweilers Verenigd Verzet

MONUMENT VUGHT Op initiatief van het gemeentebestuur van Vught en het bestuur van de Stich­ting Samenwerkend Verzet 1940-1945 is op 24 december 1986 de Stichting Nationaal Monument Kamp Vught op­gericht Het doel van de stichting is het instandhouden van de herinnering aan - het door de Duitse bezetter tijdens

de Tweede Wereldoorlog te Vught

opgerichte "Konzentrationslager Herzogenbusch", meer bekend als "Kamp Vught",

- het leven en de behandeling van hen, die daar gevangen hebben gezeten op grond van ras, religie of politieke overtuiging danwel we­gens hun verzet tegen de bezet­tende macht;

- de wisselwerking tussen het con­centratiekamp en de "buitenwe­reld".

De stichting tracht dit doel onder meer te bereiken door-- het instandhouden van het Crema­

torium en de Fusilladeplaats, die deel hebben uitgemaakt van het Kamp Vught,

- het reconstrueren of gedeeltelijk (her)bouwen van gebouwen en in­richtingen, die deel hebben uitge­maakt van het Kamp Vught,

- het bevorderen van de kennis over-en het doen verzamelen van ge­gevens, die betrekking hebben op het Kamp Vught

- Naast het crematorium moet een bezinningscentrum komen

Wij hebben als mens geleefd Dit boek moest geschreven worden. O m vele redenen. Natuurlijk is 'Het Joodse pro­letariaat van Amsterdam 1900-1940' een onderwerp dat om behandeling schreeuwt. Al of niet als proefschrift. Het heeft talloze kanten: 20ste-eeuwse, Joodse, sociale, reli­gieuze of stads-geschiedenis, naar keuze. Bovenal natuurlijk de geschiedenis van een mensengroep die niet meer bestaat, die let­terlijk is ausradiert. In dit tragische verband vervult het boek een functie waarop, voorzover ons bekend, nog met is gewezen: de functie van nageko­men inleiding op Pressers Ondergang. Dit zeer gedetailleerde, tweedelige werk begint met de Duitse inval. Vaak is verzucht: wat was dat voor een groep mensen die onder­ging? Ja, de mediene, dat zijn de Joden bui­ten Amsterdam en de gezeten Joodse burgerij blijven hier buiren beschouwing, maar er valt een helder licht op de armoed­zaaiers, die het van de 'gangen' op Uilenburg tot de nieuwbouw van Amsterdam-Oost brachten - voor zo korre tijd. Armoedzaaiers - Amsterdam mag dan als uitzondering op andere gro te steden een Joodse proleranaat hebben gekend, de dia­mantbewerkers mogen in vakbeweging en sociale politiek een doorslaggevende rol hebben gespeeld, zij s tonden dicht bij de venters en marktkooplui . In de diamantin­dustrie heersre vaak en veel werkloosheid. Crisistijden dreven werkloze diamantbe­werkers dikwijls achter de handkar de straat op. Ook hier weer: zo weinig kinderen van arbeiders van voor 1940 zijn nog op aarde te vinden dat directe, mondelinge gegevens uiterst schaars zijn.

De titel 'Wij hebben als mens geleefd' geeft de gevolgde methode aan. oral history, het verhaal berust in hoofdzaak op persoonlijke herinneringen, op verhalen van betrokke­nen, uiteraard ouderen. Bandjes met interviews vormen dan ook de hoofdmoot van het bronnenmateriaal. De herinneringen, dat spreekt vanzelf, zijn gekleurd door de tijd, door gruwelijke her­inneringen, door het heden en alweer: hoge ouderdom. Nauwgezet heeft de schrijfster het allemaal verwerkt. He t is hier niet de plaats om theorieën voor en methoden van historisch onderzoek te bespreken. Een opmerking maar. Direcre bronnen, geregi­streerde huwelijken, geboorren en sterfge­vallen liggen vast. Wij weten dat in de 17de eeuw de kindersterfte procentueel heel hoog en dus normaal was. Wij kennen tien­tallen gedichten van Vondel over de dood van evenzovele Constantijntjes. Kennen wij nu ook de gevoelens van de getroffen ouders? Toch altijd onvolledig. Selma Ley-desdorff heeft geprobeerd voor her Am­sterdamse Joodse proletariaat van de eerste veertig jaar van deze eeuw de socialistische en 'beschavende' invloed af te wegen tegen het hechten aan de Joodse traditie. Zij vond dat bij de meesten die traditie aanwezig bleef, wat leidde tot een op zichzelf gesteld, binnen de Amsterdamse bevolking toch geïsoleerd bestaan. Dit heeft op zijn beurr de wegvoering door de nazi's uit die niet vij­andige bevolking vergemakkelijkt. Elke beschouwing, elke gevolgtrekking aan­gaande de massa van de Joden van Neder­land komt immers uit in het gapende gat van de grore moord.

Het rijdvak van dit onderzoek is evenwel ook de periode van ontkerkelijking en dat is sinds 1940 versterkt doorgegaan. Het heeft van meet af aan ook de Joodse bevolking geraakt en ten dele omvat. Helaas zal men nooit kunnen weten hoe dat proces in deze eeuwhelft zou hebben doorgezet. De over­levenden en volgende generaties Joden zijn uiteraard allen aangetast door de onver­moede orkaan, ook wat betreft hun gevoe­lens tegenover traditie, geloof en alle andere aspecten van het Jood-zijn. Wij zullen nooit het beeld kunnen krijgen van de confronta­tie van de moderne industriële maatschappij en de bijkans vier eeuwen oude Joodse gemeenschappen in M o k u m Alef, de plaats bij uitstek.

Bij alle onontkoombare weemoed stemt het dankbaar dat een aantal onvervangbare her­inneringsbeelden zijn vastgelegd en getoetst aan een menigte schriftelijke gegevens. Dc li teratuur-opgave omvat 14, het notenappa­raat 25 pagina's. Wij wensen dit boek heel veel lezers toe.

E.T.

Selma Leydesdorff, wij hebben als mens geleefd. He t Joodse proletariaat van Am­sterdam 1940-1945. Proefschrift ter verkrij­ging van de graad van doctor in de letteren aan de Universiteit van Amsterdam, 8 mei 1987. Meulenhoff Amsterdam 1987. Prijs ƒ 39,50.

Album Monument Mauthausen

Een album, her Nederlandse Monumen t in Mauthausen, zag het licht en t rok al dadelijk veel belangstelling. Men vindt er foto's en een beschrijving in van dit monumen t en een verslagje van de openingsplechtigheid op 9 mei 1986 met de tekst van het daar uit­gesproken Hebreeuwse gebed. Er sraan ook namen in, voorzover bekend, van de in Mauthausen omgekomen Nederlanders . Dc namen zijn aangebracht aan de binnenzijde van het door Ab Drielsma uit Maastricht ontworpen monument . Bestellingen en inlichtingen: secretariaat Stichting Vriendenkring Mauthausen, Bors-senburgstr. 35", 1078 VB Amsterdam, tel. 020-719954. Prijs / 10,-, per post ƒ 15, - .

Sja lhomo

O p 1 en 2 juli j.l. is in Krasnapolsky, Amster­dam, de tiende conferentie van Homofiele en Lesbische Joden gehouden. 'Gastper-soon' was de Stichting Sjalhomo, dc sinds 1978 bestaande groep Joodse homo- en bise-xucle mannen en vrouwen. Dc beweging groeir snel en zal de overeenkomstige bui­tenlandse groepen ondersteunen. Het N A C heeft van de ons gezonden uitnodiging gebruik gemaakt en werd getroffen door de hartelijke sfeer.

Kinderen J a p p e n k a m p

Er is te Amsterdam een Stichting Oud-Jappenkampkindcren opgericht. 'De late gevolgen voor hen die in hun kinderjaren de Japanse internering, de Bersiap-periode en de daarop volgende repatriëring ondergin­

gen hebben zich pas de laatste jaren gemani­festeerd en zijn binnen de hulpverlening pas recent onderkend ' , zo luidt de motivering. Men wil de belangen van de doelgroep behartigen, samen met anderen.

I C O D O

Drs. H.A.A. Mouri ts is verrrokken als direc­teur van de Stichting I C O D O . Hij wordt opgevolgd door drs. J M.P. Weerts, 37 jaar, arts, wetenschappelijk medewerker in de huisartsengeneeskunde aan de R.U. Utrecht en bestuurslid van de Ned . Ver. voor Medi­sche Polemologie. Adres van I C O D O . Willem Barentszstraat 3 1 c 3572 PB Utrecht tel.: 030-73 08 11

Gelijke rechten gehuwde vrouw door mr. Froukje Hijink

Gehuwde vrouwelijke oorlogsslachtoffers kunnen zelfstandig een uitkering krijgen, ongeacht of zij kostwinner zijn volgens de Wet Uitkeringen Vcrvolgingsslachtoffers. De Centrale Raad van Beroep heeft in een procedure beslist dat het uitsluiten van vrouwen discriminatie oplevert. De Uitke­ringsraad heeft reeds het ministerie van wel­zijn, volksgezondheid en cultuur te kennen gegeven, dat hij zal overgaan tot handelen overeenkomstig de uitspraak. Vrouwelijke oorlogsslachtoffers, die menen recht te hebben op een periodieke uitkering kunnen een aanvraag indienen, onafhanke­lijk of die in een eerder stadium is afgewe­zen. De uitspraak van de Centrale Raad van Beroep is van belang voor de gehuwde vrouw die wel een uitkering volgens de niet meetbare invaliditeit krijgt, maar verder is afgewezen voor periodieke uitkering, om­dat zij geen kostwinner is. Heeft zij nimmer aan het arbeidsproces deelgenomen, dat kan zij ook thans geen recht doen gelden op een uitkering. (Voor haar heeft de uitspraak van de Centrale Raad van Beroep geen ge­volgen.)

Voor degene die wel heeft gewerkt, maar als gehuwde vrouw toch geen periodieke uitke­ring kreeg, is de uitspraak wel van belang. Althans als zij ten gevolge van ziekten of

gebreken afgeleid van de vervolgingen haar werk heeft moeten stopzetten. O f wel die vrouwen die uit het arbeidsproces zijn getreden en nadien gevolgen van de oorlog ondervonden. In de eerste omstandigheid zal aannemelijk moeten worden gemaakt dat men inderdaad genoodzaakt was arbeid te staken wegens invaliditeit. In het tweede geval zal via medisch onderzoek moeten worden vastgesteld dat de late optredende invaliditeit verband houdt met dc oorlog. Vrouwelijke vervolgden, die in het verleden een negatieve beschikking hebben ontvangen gen op een aanvraag om periodieke uitke­ring op grond van kostwinnerschap, hebben recht op deze uitkering met terugwerkende kracht vanaf 23 december 1984. Voor dege­nen die zich thans voor het eerst melden voor vaststelling van een uitkering, geldt echter dc hoofdregel, te weten het moment van indienen van de aanvraag als moment waarop de uitkering ingaat. Zoals bekend is het zeer wel mogelijk dat een periodieke uitkering niet altijd gunsti­ger is dan een uitkering voor niet meetbare invaliditeit. Ook dient er rekening mee te worden gehouden dat indien men alsnog met terugwerkende kracht tot 23 december 1984 een periodieke uitkering krijgt toege­kend, de vanaf die tijd reeds genoten invali-diteitsuitkering zal worden afgetrokken. Omda t echter de meest gunstige regeling

door de Uitkeringsraad zal worden toege­past, geldt in ieder geval dat men er finan­cieel nooit minder van kan worden.

(N.I.W., 21 augustus 1987)

Volgens persberichten wil de regering via een noodwet de uitspraak van de CRB nege­ren. Ontoelaatbaar.

Haagse Joden

Sinds geruime tijd zoek ik naar gegevens betreffende dc werkkampen waar tijdens de 2e W . O . door de bezetter Haagse Joden tewerk werden gesteld. He t is mijn bedoeling over dit onder­werp een boekje te schrijven, maar mijn speurwerk heeft nog geen resultaat gege­ven. Wel ben ik de namen van enkele van deze kampen te weten gekomen, n.1. Havelte, Erica cn Ybenheer. Misschien kunnen de lezers cn lezeressen van dit blad mij helpen. Hoe gering het is, wat u weet kan voor mij zeer belangrijk zijn en ik zie graag uw reacties tege­moet .

Mw. K. Coster Irisplein 36, 2565 T D Den Haag Tel. 070-639447

Foto naar dia van Jacques I. Funh.

Een zwart kleinood Namen in Praag

'In Drente niet ver van Hooghalen daar lag eens een Jodenkamp'. "Wie dacht er destijds aan vergassen in Anlo/ Beilen/Borgcr/Assen'. Enkele regels vatten 'Westerbork for ever' samen, een bundel Joodse poëzie door Saul van Messel, de dichtersnaam van een bekend historicus. Het boekje verscheen rer gele­genheid van de opening van het educatieve centrum van de Stichting Voormalig Wes­terbork met tekeningen van Ronald Abram, eveneens een oud-gevangenne. De tekst doemt met een witte letter van het zwarre papier op. Daartussen de tekeningen, donker- op lichtgrijs. Het geheel is kenne­lijk met veel liefde in deze vorm gegoten. Wie Westerbork for ever meedraagt zal op deze luttele regels meevibreren, wie ont­snapt is of later geboren zal een schok erva­ren bij het door- en weer terugbladeren in dit zwarte kleinood, de neerslag van 'een Joods verleden dat nooit weder­keert'.

E.T.

saul van messel, westerbork for ever. een bundel joodse poëzie met tekeningen van ronald abram, uitgave iwema/asscn. prijs ƒ 1 5 , . Een map met dezelfde tekst en 12 losbladige reprodukties groot formaat, gesigneerd door dichter en tekenaar verscheen in 100 genummerde exemplaren bij Moderne Boek­handel Bas te Amsterdam. Prijs ƒ 80,-.

Ervaringen van Oorlogs­getroffenen Het Nederlandse Instituut voor Maatschap­pelijk Werk Onderzoek gaar in opdracht van het ministerie van W V C bij hen die te leven hebben met de nadelige gevolgen van de Tweede Wereldoorlog onderzoek doen naar hun ervaringen met de hulp- en dienstverle­nende instellingen. Als u wilt meewerken kunt u bellen naar N I M A W O , Willem de Zwijgerlaan 66, 2586 ES Den Haag, tel. 070-541211. Als u opbelt, vraagt u de telefoniste dan naar de dames R.R.s' Jacob of M. van Huizen.

Presidium in Amsterdam

Eind oktober komt het presidium van het Internationaal Auschwitz Comité, waar de voorzitster van het NAC, Annie Fels-Kupferschmidt, lid van is, te Am­sterdam bijeen. Het presidium zal de gasr zijn van ons comité. Wij danken de heer I. de Leeuw van Gol­den Tulip Barbizon Centre bij voorbaat voor te verlenen faciliteiten.

De Pinkas-synagoge in Praag hebben velen van ons in weemoedige herinnering. Daar zijn vrij kort na de oorlog op de wanden de namen aangebracht van alle om het leven gebrachte Joden van Tsjechoslowakije. Wie sinds de 70er jaren Praag bezocht kon die synagoge, een deel van het Joodse Staats­museum, niet betreden. Restauratie, zei men. De restauratie (en ontoegankelijk­heid) duurde deze zomer 1987 voort, zoals de Anne Frank-stichting heeft ervaren. Voor dr. S. Schoon, curator van de Stich­ting, verkreeg zij van de ambassade in Den Haag geen visum ter bezichtiging van het gebouw met zijn grote symbolische waarde. Op 18 april schreef de Tsjechoslowaake cul­tureel attaché na herhaald aandringen: 'De berreffende autoriteiten bekijken de moge­lijkheid om de namen zo te plaatsen dat zij in het Joodse Staatsmuseum tc Praag toegan­kelijk zullen zijn.'

Van Beth Simcha

sociaal kulturcel werk voor ouderen van de Stichting Joods Maatschappelijk Werk in samenwerking met de N.I.I.S.A. (sociaal orgaan NIHS) De Lairessestraat 13, 1071 N R AMSTER­D A M opent het nieuwe seizoen met dc instuif op zondag 23 augustus. Beth Simcha heeft vele aktiviteiten zoals kursussen Iwriet en Engels (3 niveaus), Frans babbelgroepje, Joodse kuituur en geschiedenis, kreatieve handvaardigheid, gymnastiek, koor, volksdansen, kaartclubs en gespreksgroepen. Elke zondag is er een instuif met één maal per maand een gezellig muziekprogramma, zoals het zigeunerorkest PACSIRTA RO-M A N A op zondag 13 september. Iedere week zijn cr kulturele middagen. Om daar eens een greep uit te doen. op maandag 24 augustus verwachten wij MARIKA N A R D I zang en piano met Frans, Jiddisj en Hollands repertoire en op dinsdag 15 september is er een lezing met dia's over dc architektuur rondom het Rijksmuseum en omgeving. Hoogepuntcn in het klubscizoen zijn de vie­ringen van dc Joodse feestdagen. Zo is er op 28 september een Rosj Hasjana receptie -voor allen. Alle aktiviteiten vinden ZES dagen per week OVERDAG plaats. Op 8 november is er een open dag, bazar en rommelmarkt. Voor een volledig programma en informatie kunt u even langskomen of opbellen onder nummer: 020-738780. Wordt lid van onze klubs, BETH SIMCHA is zeer de moeite waard!

Wat wij deden

Ook uit deze krant blijkt dat het NAC niet stilzit. Wij woonden de opening van het nieuwe CIDI-studiecentrum in Den Haag bij. Daarop hadden wij met C ID I cn Anne Frank Stichting een bespreking met minis­ter Korthals Altcs over de zaak-Goeree. (Het echtpaar Goeree, dat de Joden de schuld geeft van hun uitroeiing, is tenslotte door de Hoge Raad veroordeeld en heeft zich nu tot het Europese Gcrechtshot gewend). Diezelfde weck ontving minister Brinkman ons om onze mening te horen over de 'ver­eenvoudiging' etc speciaal inzake de W U V . Ons comité was vertegenwoordigd bij de uitreiking van onderscheidingen door Jad Wasjem in het Tropenmuseum op 11 april. Wij gaven gehoor aan de uitnodiging van de Expogé voor hun congres in Groningen. Wij bezochten afscheidsrecepties van de heer Mourits die het ICODO verliet cn van Rijksvoorlichter H. Smittenaar, die ons zo goed terzijde heeft gestaan bij de opening van het Nederlands paviljoen in Ausch­witz. Al voor de meidagen namen wij als gewoon­lijk deel aan de herdenkingen van Sachsen­hausen, Buchenwald en Ravcnsbrück. Wij nepen mede op tot dc bijeenkomst in de Hollandse Schouwburg ter gelegenheid van Jom Hasjoa op 26 april. Met de stille tocht op 4 mei liepen wij op verschillende plaatsen mee; in Holendracht sprcak toen onze secretaresse Eva Furth. Op 10 mei waren wij met de Expogé op de Ere­begraafplaats in Overveen. Eind mei nam onze voorzitster Annie Fels-Kupferschmidt haar plaars in op de twee­daagse ICODO-conferentie naai aanleiding van dc activiteiten van de commissie-van Dijke. Wij kregen enige uitnodigingen voor 15 augustus om de capitulatie van Japan cn het einde van de oorlog in het Verre Oosten te herdenken. In Roermond waren wij tc gast bij dc Indische Vriendenkring. Op dc Dag van het Verzet (31 augustus) hoorde een delegatie van ons comité minis­ter Brinkman in Nunspeet het rapport van dc commissie-van Dijke aanprijzen. Op 8 september hebben voorzitster en penning­meester onze visie op het rapport tegenover de minister persoonlijk toegelicht.