erlands auschwitz comit

'het is langgeleden, de tijd heelt alle wonden.'

het is nietwaar! de littekens van onze wonden blijven branden; en voor de doden is er geen tijd.

ons hart blijft leeg, wij kunnen niet vergeten.

G R E E T V A N A M S T E L \ i li Tl il'lil Tftjl l « é f c f

natuurlijk verkade chocolade, u proeft wel waarom!

M a p l e L e a f E l u e

De lang-frisse blauwe kauwgom

PIZA loopt voor op de s c h o e n e n m o d e van morgen

Kalverstraat 14 Tel. 24 59 10

AMSTERDAM

VAN VEEN'S SLAGERIJEN

11 filialen

A M S T E R D A M

Hoofdkantoor Jacob v. Lennepstraat 280

te l . 14 37 28

De slager met de meeste bekroningen

voor een lekker kopje koffie in een aangename sfeer naar

-Qópreóóo

Kalverstraat 142 Amsterdam

nederlands auschwitz c o m i t é

HERDENKINGSNUMMER

Oplaag: 20.000 ex.

17e jaargang, nr. 1, jan. 1973

secr.: victorieplein 32', amsterdam-z., postgiro 293087

bankrek.: A M R O , bijk. van baerlestraat, amsterdam-z.

gem.giro N5500 N.A.C.

red.: amsteldljk 23. amsterdam-z.

NOOIT EN NERGENS MEER AUSCHWITZ! Vlak voor de hernieuwde verscherping van

de oorlog in Vietnam is Hans-Joachim

Freiherr Rühle von Lilienstern in Stutt-

gart benoemd tot professor in de leer van

de productiviteitsbevordering. De nieuwe

hoogleraar, nu 57 jaar, schreef een boek

'Arisering van 32 joodse firma's in de

graanhandel in Zuid-Holland', een uiterst

deskundig werk, want die firma's heeft

hij zelf 'geariseerd', in de gouden tijd toen

hij het SS-Mannschaftshaus in Leiden be­

stierde. Hij heeft het ermee tot SS-Sturm-

bannführer en zelfs tot Bataillonführer in

de SS-Freiwilligen-Panzergrenadierbrigade

Nederland gebracht! Maar hij is op zijn

meesterstuk niet, zoals hij voorgeeft in

Leiden gepromoveerd: de universiteit al­

daar was al op 27 november 1940 geslo­

ten na de protestrede van prof. Cleve-

ringa tegen het ontslag van de beroemde

jurist Meijers.

De firmanten van de door de SS-Freiherr

geariseerde zaken werden vervolgens

naar Westerbork en dus meestal de dood

in gestuurd door Fischer van het Juden-

referat. Deze Fischer is een van de drie

van Breda. U ziet waarom wij met de voor­

opleiding van een Zuidduitse docent ons

jaaroverzicht begonnen: de actie om de

drie Duitse oorlogsmisdadigers achter slot

te houden heeft begin '72 heel Nederland

ten diepste beroerd. Als oud-gevangenen,

nazi-slachtoffers hebben wij met andere

De tekening op de omslag is van Willy Boers, die wij hierbij, evenals de andere tekenaars, fotografen, schrijvers en dich­ters, interviewers en geïnterviewden har­telijk dank zeggen. Een bijzonder woord van hulde aan onze adverteerders, die door een ruim gebaar soms al jaren achtereen de uitgave van een waardig herdenkingsnummer mogelijk maken.

N.A.C.

lotgenoten 27 jaar na de oorlog de kern

aevormd van een massa-beweging, zoals

Nederland er maar weinig heeft gekend.

Jeugdorganisaties, verzetsstrijders, buurt­

verenigingen en geestelijken kwamen in

het geweer, noord en zuid, grote steden

en dorpen, het hele land kwam in be­

weging. Alles culmineerde in de herden­

king van de Februaristaking, die in om­

vang en diepgang aan de grote staking

zelf deed denken.

In de actie werd het Centraal Orgaan

Voormalig Verzet en Slachtoffers ge­

smeed om zich te weer te stellen tegen

duidelijke aantasting van belangen van

oud-verzetsstrijders en slachtoffers. Zo

ging men de niet voor vrijlating van de

drie geporteerde kamerleden ook per frac­

tie bezoeken. Het C.O.V.V.S. nam verder

groot aandeel in de daaropvolgende hoor­

zitting, die men door de media in de huis­

kamer kon meebeleven. Minister van Agts

voornemen — meer dan welwillend door

Bonn begroet, zo niet geïnspireerd — leed

schipbreuk. De scheidslijn liep dwars door

de toen nog bestaande regeringscoatilie

niet alleen, maar ook door vele partijen.

De doorslag gaf de enorme volksbewe­

ging tegen begunstiging of vergoelijking

van fascistische elementen; het is niet

kwaad in een periode van kabinetsforma­

tie daaraan te herinneren.

Het jaar 1972 werd gekenmerkt door het

massaal stellingnemen tegenover het na­

zidom en zijn nasleep. Wij gaan er niet

prat op, maar zien het als een naar be­

horen vervulde plicht dat wij daarin een

voorname rol konden spelen. Even vrucht­

baar is ons optreden gebleken voor het

herstel van de eenheid onder verzets- en

kampmensen. Wij hebben hiermee vele

goede vrienden gewonnen, neen terugge­

vonden, tot onze grote voldoening. Wij

hopen met hen samen nog veel te be­

reiken.

Op een ander gebied van activiteit zijn

wij dit jaar gevorderd: in onze jarenlange

strijd voor een passende, periodieke scha­

deloosstelling voor onze mensen, oud­

gevangenen, weduwen en andere nabe­

staanden, kortom voor een pensioen. Pen­

sionering is er nog steeds niet, wel een

nieuwe wet, waarbij de regeling voor de

vervolgden ontkoppeld is van de bijstands­

wet. Het lijkt IJdelheid, het is een simpel

feit: er is maar één instantie, één groep,

hoe klein ook, die in de jaren 50 begon te

ageren en nu acht jaar lang onafgebroken

hamerde op een pensioenregeling voor

nazislachtoffers. Op onze lang doodge­

zwegen adressen, oproepen en telegram­

men, na vele herdenkingen, waaronder die

waar Ed Hoornik zijn beroemd geworden

rede uitsprak, kwam er eindelijk in 1969

een regeling, de RO III, die nu bij de wet

is verbeterd en uitgebreid. Dat was een

belangrijke schrede op onze weg in 1972.

U bent ons in het afgelopen jaar voort­

durend tegengekomen, als wij ook namens

u protesteerden tegen vrijspraak van gas­

kamerbouwers in Oostenrijk, tegen SS-

hulde in Stekene en zomeer of als wij

ons voor uw en onze belangen tot C R M

of de minister-president richtten. Onze blik

moest weer op vele zaken gevestigd, onze

activiteit veelzijdig zijn. Helaas, want het

blijkt dat wij ons nog steeds niet tot on­

ze directe eigen zaken kunnen beperken.

Nog tijdens het redigeren van dit num­

mer moesten wij ons wenden tot de Ame­

rikaanse ambassade in Den Haag met een

scherp protest tegen de hernieuwde bom­

bardementen op Noord-Vietnam, zo kort

voor de herdenking van Auschwitz en de

ergste mensenvernietiging aller tijden.

Enige voldoening schonk het dat de Twee­

de Kamer niet alleen, maar ook de rege­

ring hiermee eens bleken.

Verleden jaar bracht mevrouw Binh, mi­

nister van buitenlandse zaken van de voor­

lopige revolutionaire regering van Zuid-

Vietnam een bezoek aan Auschwitz. Ook

tot haar heeft toen onze zinspreuk 'Nooit

meer Auschwitz' geklonken. Dat mag geen

aanfluiting worden. Het is nu zaak Ausch­

witz in Vietnam stop te zetten. Want er

mag nooit en nergens meer Auschwitz

zijn!

Bij Pegasus — Import verkri jgbaar

G. Zörner - FRAUEN KZ RAVENSBRUCK Een beschrijving van het ontstaan en de gesch iedenis van het vrouwenconcentrat iekamp Ravensbrück. Aan de hand van talrijke documenten en beschri jvingen van persoonli jke be levenissen onts taat een indrukwekkend beeld van strijd en leed van vele ant i - fascisten. 232 blz., paperback, ƒ 3,35

F. K. Kaul - NAZIMORDAKTION T 4 Een verhandeling hoe voor de e e r s t e maal het Nazi­regiem massaverniet iging op ' industriële ' wijze door­voerde . 308 blz., paperback, ƒ 13,40

BOEKEN VAN PEGASUS - IMPORT TE VERKRIJGEN LEIDSESTRAAT 25 TE AMSTERDAM EN BIJ UW BOEK­HANDELAAR

R U B I N S T E 1 N

E L I S A B E T H A R D E N

S T E N D H A L

D R . P A Y O T

L A N C Ö M E

O R L A N E

A Y E R

en alle bekende Franse Parfums

Parfumerie Parisienne B E E T H O V E N S T R A A T 5 A h o e k A p o l l o l a a n , A M S T E R D A M

T E L E F O O N (020) 7 9 63 71

O o k v a n u i t A m s t e l v e e n g e m a k k e l i j k te b e r e i k e n .

e s s p 0 OV

ISARWEG 6

Amsterdam - W e s t

te l . 11 49 59

19 TBIjDBM" n . v .

Import beenbekleding voor dames-heren

en kinderen B L E Y E N B U R G 4

D E N H A A G Tel. 6469 2 0

N . V . T E X

Cruqiusweg 89 A m s t e r d a m C.

Oldenburg-De Beethoven

Firma RODALO IMPORT - EXPORT Heren en Jongens Bonneterie Zelfbediening Groothandel Koningin Wilhelminaplein 12-14 Tel. 020 - 158170 - 175474 Amsterdam-1017

BONEWIT IS EN BLJFT DÉ HORLOGER-JUWELIER VAN AMSTERDAM AL BIJNA 50 JAAR!

DOOR EIGEN IMPORT V A N

UURWERKEN EN JUWELEN V A A K

60% GOEDKOPER

ALBERT CUYPSTRAAT 166 TEL. 79 09 78

URN VAN AUSCHWITZ Op 26 januari 1951 vond voor he t e e r s t na de bevrijding een herdenking plaats in Auschwitz. 10 personen uit Nederland en alle andere landen, waaruit gevangenen in Auschwitz hebben gezeten, zijn toen bijeen gekomen, om onze doden te ge­denken. Ook ik was aanwezig. Wij waren daar op uitnodiging van de Poolse rege­ring met 300 oud-gevangenen, terug in de hel. Ik hoef U niet te vertel len hoe ik mij voelde. Maar één ding deed mij toch goed, ik was op deze plek, heel dicht bij de rustplaats van mijn ouders, zus je en zovelen familieleden, vriendinnet jes en vriendjes Velen van U zullen daar niet heen WILLEN of KUNNEN. Daarom heb­ben wij een urn met as , gevuld in Ausch­witz, meegenomen naar Holland. BIJ deze urn hebben wij toen met duizenden van U gedefi leerd. Later hebben wij hem ten grave gelegd, op de Oosterbegraafplaats . En sindsdien gaan wij eenmaal per jaar in januari, met bloemen en kransen er heen, om hen die geen eigen graf mochten heb­ben te gedenken. Als U in deze urn 'een symbool ' kunt zien voor de nagedachte­nis van de Uwen, komt U dan ook op 28 januari om 12 uur 30 en loop in st i l te met ons m e e naar de rustplaats van de urn met as uit Auschwitz.

RODY CORPER—BLIK

' « t e e l ! '

Z O N D A G 28 J A N U A R I A U S C H W I T Z - H E R D E N K I N G

1 9 7 3

De jaarlijkse herdenking op een andere basis ter­wil le van degenen die niet meer zo goed ter been zijn, die 's avonds ongaarne van huis gaan en ook terwil le van de talrijke vrienden buiten Amsterdam. De herdenking begint met de bloemlegging bij de urn met as uit het kamp Auschwitz-Birkenau op de Nieuwe Oosterbegraafplaats in Amsterdam Oost. Verzamelen en vertrek ingang Kruislaan om 12 uur 30 precies. (Te bereiken met tramlijn 9 en bus 8). Vandaar gaan wij met eigen vervoer of bus 8 naar het Joods Cultureel Centrum (paviljoen Buitenveldert) van der Boechorststraat 26, Amsterdam Buitenvel­dert. (Ook te bereiken met bus 5) Wij stellen ons voor daar oud-kampgenoten en vrien­den te ontmoeten en wat te praten, waar ruimschoots tijd voor is. Er wordt u door het comité een kopje koffie aangeboden en er is ook gelegenheid om iets te eten.

AANVANG PROGRAMMA in de grote zaal: 3 uur.

Het Jizkor, het gebied voor de doden, zal worden ge­zegd door de voorzanger van de Liberale Joodse Ge­meente, de heer Gorin. Voor onze vaste bezoekers is Paolo Gorin als operazanger geen onbekende, hij trad meermalen voor ons op en zal ook nu uit zijn repertoire voor ons zingen, begeleid door de pianist Joppe Poolman Beusekom, Nap de Klijn (viool) en Paul Godwin (altviool) spelen duetten. De beroemde altviolist Paul Godwin vierde onlangs opnieuw triomfen samen met Yehudi Menuhin en het Amsterdams Philharmonisch Orkest. Nap de Klijn is vooral befaamd als uitvoerder van ka­mermuziek. Alle kunstenaars treden, zoals altijd, belangeloos op. Spreker is Joop van Baaren, de bekende verzetsstrij­der, o.a. hoofdbestuurder van de Expogé en de Stich­ting 40—45. Hij heeft een grote rol gespeeld in de actie tegen de vrijlating van de drie van Breda. Vrienden, houdt de 28ste januari vrij, wij verwachten u allen. Kaarten, voorzover nog beschikbaar, gratis aan de zaal. Verdere inlichtingen en kaarten bij mevrouw E. Furth, Diemerkade 43 Diemen, te l . 020 - 35 88 42.

foto. Hans de Mb

b e l ( 0 2 0 ) 9 1 4 4 0 0 v o o r e e n a b o n n e m e n t o f p r o e f a b o n n e m e n t

Wij

wensen

onze

adverteerders

en

lezers

een

voorspoedig

1973

HANDELSOPLEIDING

D i n k g r e v e Boekhouden M.O. S.P.D. M.B.A. Marketing Praktijkdiploma's Boekhouden

Talen Typen Steno Middenstandsdiploma Erkende opleiding

KANT.: WILLEMSPARKWEG 31, AMSTERDAM-Z.

761176 *

DE NIEUWE WET TOEGELICHT 'De nieuwe w e t brengt een aantal verbe­teringen' , vertel t de heer L. S . Komkom­mer, hoofdambtenaar voor Bijstandszaken, bij de Soc ia le Dienst van Amsterdam. De h e e r Komkommer: 'Bovenaan he t rijtje di­rec te verbeter ingen zou ik willen noemen dat de o m g e k e e r d e bewi js last nu ook geldt voor vervolgden boven de 70 jaar . Als een vervolgde niet in s taat is om door arbeid het inkomen t e verwerven, dat hij zonder de vervolging met arbeid in zijn beroep of bedrijf zou hebben gehad, heef t hij recht op een uitkering. Er is geen wacht­tijd meer nodig in verband met vermo­gen: De wet neemt z e s procent aan als vast bedrag dat men geacht wordt als in­komen van een vermogen t e trekken. Een bedrag van ƒ 5 0 0 , — wordt echter w e e r vri jgelaten. Een voorbeeld: iemand bezit ƒ 25 .000,—, die wordt g e a c h t daarvan 6 % , dus ƒ 1 5 0 0 , — per jaar aan inkomen te ge­nieten. Dan wordt er ƒ 1 5 0 0 , — — ƒ 5 0 0 , — = ƒ 1 0 0 0 , — per jaar op zijn uit­kering in mindering gebracht . Bij een zeer hoog inkomen uit vermogen ontvangt men geen uitkering. De w e t maakt onderscheid t u s s e n uitke­ring, vergoeding en tegemoetkoming. De uitkering ontvangt men maandeli jks. Inte­grale vergoeding vindt plaats van de kos­ten van medsiche voorzieningen, verzor­ging en verpleging, ongeaht de f inanciële positie van de vervolgde. Men ontvangt een tegemoetkoming voor de bijzondere kosten voor medisch-socia le voorzienin­gen, dit moeten dan wel aanwijsbare ex­tra-kosten zijn. Laat ieder toch aanvragen waar hij recht op heeft , maar niet voor­zieningen die in geen enkel verband m e t de vervolging staan. Dit zou niet zo be­zwaarlijk zijn, als er niet nog zovele aan­vragen behandeld m o e s t e n worden. Elke aanvraag die geen verband houdt met de vervolging vertraagt de totale afwikke­ling. Alle bij de behandeling van de aan­vragen betrokken instanties streven er­

naar de afdoening zo snel mogelijk t e doen gesch ieden . Er is gevraagd om apart va­kantiegeld: dat zit nu verrekend in de maandeli jkse uitkeringen, net a ls b.v. in ambtenaren-pensioenen. Ik zie nog een an­dere belangrijke verbetering •— aldus de heer Komkommer — in de integrale ver­goeding van medische behandeling en verpleging ter voorkoming van ziekten en gebreken. 'In verband met deze voorzie­ningen behoef t het kostenvraagstuk nim­mer een belemmering t e vormen voor het inroepen en verlenen van de p a s s e n d e geneeskundige hulp ter zake van aan de vervolging t o e t e schrijven ziekten of ge­breken. Een verbetering is ook de afgifte van er­kenning als vervolgde, iets wat totnutoe niet bestond, dan m o e s t men al direct uit­kering aanvragen. Nu kan men alvast, on­geacht o f men later uitkering o f vergoe­ding wil aanvragen, als vervolgde worden erkend in een schriftel i jke verklaring. Een verbetering is ook dat bij de vast­stell ing van de grondslag voor de ver­volgde die door of in verband met het volgen van onderwijs nog niet heef t ge­werkt, niet meer van de minimum-grond­slag behoef t t e worden uitgegaan. Een stu­dent die werd opgepakt, na zijn terugkeer niet is a fgestudeerd en niet aan de slag is gekomen, kan nu naar behoren worden opgevangen. Een belangrijke verbetering is het op­nieuw verlenen van aanspraken op uit­kering aan vrouwen die door een nieuw huwelijk hun aanspraken verloren, maar nu w e e r weduwe of gescheiden zijn. Voor vergoedingen voor medische kosten enz. komen de getrouwde vrouwen ge­woon in aanmerking, het inkomen blijft hierbij nu geheel buiten beschouwing. Een gehuwde vrouw kan ook een maandeli jkse uitkering krijgen, maar dan alleen als haar man niet toekomt aan het inkomen op minimum grondslag, zoals in de w e t be­

doeld en alleen als de vrouwen nog geen 65 jaar is . De uitkering aan een minderjarige volle w e e s wordt naar behoef te individueel be­paald, en kan zo nodig worden voortge­zet tot uiterlijk 27 jaar, indien de betrok­kene hetzij in verband met een dagstu­die, hetzij in verband met arbeidsonge­schiktheid, door het ontbreken van andere geë igende voorzieningen op die uitkering is aangewezen. Er zijn nog wat secundai­re punten. Zo krijgt een echtpaar dat op grond van de soc ia le verzeker ingswetten verpleegd wordt 2 0 % van de grondslag waarnaar de uitkering wordt berekend als zak- en kleedgeld toegewezen , een alleen­s taande 1 2 % , uiteraard voorzover zij niet zelf over inkomsten beschikken. De uitvoering van de nieuwe w e t zal ko­men t e berusten bij de Uitkeringsraad, waarin mede personen worden opgeno­men uit kringen van vervolgden. Voor de voorbereiding en uitwerking van zijn be­s l iss ingen zal de Uitkeringsraad worden bi jgestaan door een secre tar iaat , tenmin­s t e één geneeskundig adviseur, de Stich­ting 1940—45 en de Stichting Administra­t ie Indonesische Pensioenen. Op 1 janu­ari 1973 moet de wet in werking treden. Zo snel kan onmogelijk een nieuw op-paraat worden geschapen . Daarom zullen tijdelijk de soc ia le diensten van zeven ge­meenten (Groningen, Arnhem, Utrecht , Amsterdam, Den Haag, Rotterdam en Den B o s c h ) , die nu de Ri jksgroepsregeling Vervolgingsslachtoffers 1940—1945 uit­voeren, worden belast met voorbereiding en uitvoering van de bes l i ss ingen van de Uitvoeringsraad. Dat be tekent dat de goed ingewerkte ambtenaren die nu m e t deze zaken bezig zijn h iermee doorgaan, in elk geval een jaar en mogelijk zelfs t w e e jaar lang: in de wet is dit al voorzien. Dat be­tekent dat er voor hen die nu hun aan­vraag zien afwikkelen geen nieuwe ge­zichten komen. Laten de betrokkenen rus­tig afwachten. Er komen verbeter ingen voor sommigen, niemand zal erop achter­uitgaan. Er is erg veel werk aan de win­kel. G e e f t u de mensen die aan uw zaak werken zoveel mogelijk de gelegenheid dit ongestoord t e doen. Dan wordt u het vlugst geholpen. '

E. T.

In gesprek met de voorzi t ter van de Stichting 4 0 - 4 5 Hoe zullen onze belangen worden behartigd in 1973? Dan treedt immers de nieuwe wet in werking die spreekt van t w e e instel­lingen die voor ons de zaak regelen, de Stichting 40—45 en J o o d s Maatschappeli jk Werk. Met de landelijk directeur van de Stichting 4 0 — 4 5 mr. H. J . P. van de Meerendonck, hadden wij hierover een gesprek . Wij hebben al vaker gezegd dat wij bij de Stichting moeten zijn, omdat deze instelling zolang zij bes taa t al t e maken heef t met soortgeli jke problemen als waar wij m e e zitten. Verder hopen en verwachten wij ook voor ons e e n s een pensioenregel ing op basis van de Buitengewone Pensioenwet . Waar s t r e e f t de Stichting naar? Om ook onze belangen zo effi­c iënt mogelijk te behart igen. Daartoe zal de computer worden in­geschakeld , die alle gegevens van, over en voor ons regis treert en wijzigingen in ons voordeel snel kan afwikkelen. Nu wordt er nog s t e e d s veel overbodig handwerk gedaan, wat ondanks de enorme inspanning van de e r m e e bezige ambtenaren zeeën van tijd kost. Dat kost ook de behandeling van bezwaarschrif ten, die

(zoals wij in ons vorig nummer schreven) een omslacht ige pro­cedure vere isen . De Uitkeringsraad (de nieuwe naam voor wat nu adviescommiss ie hee t ) zal ook ef f ic iënter kunnen werken, omdat de provinciale c o m m i s s i e s , hoe goed die het ook menen en het besluit van de kroon komen te vervallen. Wij zijn hoopvol g e s t e m d , ook omdat u voorlopig niet veel nieuwe gezichten zult zien, zoals wij het ook wilden. De Stichting s t r e e f t in grote trekken naar uniformiteit, maar gaat ieder geval op zijn eigen méri tes bekijken. Lange wachttijden dienen tot het ver­leden t e gaan behoren en wij verwachten dat hiertoe op specia­listen en alle andere artsen een ernstig beroep zal worden ge­daan.

De Stichting, haar voorzitter en medewerkers zullen al les doen om s lachtof fers en nabestaanden zo goed en snel mogelijk te helpen. Gun hun de tijd om dit waar te maken!

J . S .

A m s t e r d a m

H I L T O N - H O T B L

A p o l l o l a a n 1 3 8 - 1 4 0

Rotterdam

H I L T O N - H O T B L

W e e n a 1 0

KONINKLIJKE EMBALLAGE INDUSTRIE

VAN LEER B.V.

A m s t e r d a m s e w e g 206 Amste lveen

Tel . 0 2 0 - 4 3 43 00

BOEKEN AFFICHES

Boekhandel

ROBERT PREMSELA

van Baer les traat 78 Telefoon 72 42 66

HERGO BEETHOVENSTRAAT 47

Uw adres voor 1e klas VLEES EN VLEESWAREN

Speciaal aanbevolen: OSSE KOOKWORST

Tel . 71 30 98

De Waarheid de enige krant die ook n ü

konsekwent stel l ing neemt

tegen West -Dui ts mi l i tar isme

en hedendaags fasc isme,

een p r i n c i p i ë l e krant,

onafhankeli jk van de monopolies

en grote ondernemers

vraag een qratis proefabonnement aan-

De Waarheid antwoordnr. 2518, Amsterdam (er boeft geen postzegel op)

OVER HET W E E R Z I N W E K K E N D E V A N MILITAIRE T E C H N I E K DOOR PROF. MR. B. V. A. RÖLING

De Tweede Wereldoorlog zal in de herin­nering blijven door de gaskamers en de atoombommen, de toppunten en symbo­len van zijn misdadigheid. Men zou er door kunnen gaan denken, dat het hier ging om incidentele toevallige misdadig­heid, t e wijten aan misdadig krankzinnige nazi's of s l e c h t s op ef f ic iency kalkuleren-de Amerikanen. Daartegen krijgt de stel­ling s t e e d s m e e r gewicht : De moderne oorlog is in wezen een gruwzame, onmen­seli jke zaak. De onmenseli jkheid daarvan is geen toevallig erbij komende eigen­schap. De onmenseli jkheid behoort tot het wezen van de moderne oorlog. Zie Vietnam, de oorlog waar talrijke nieu­we wapens worden beproefd, waar de mi­litaire techniek een hoogtepunt heef t be­reikt, waar de onmenseli jkheid vaak ge­kenmerkt wordt door de afstand in tijd en ruimte tussen geweldpleger en slacht­offer . Bombardementen van onzichtbaar hoog, besproei ingen die pas over een tijd­je tot ontbladering leiden: het gaat om vormen waar de oog-in-oog relatie ont­breekt — die vroeger s o m s tot kompass ie kon brengen. De wijze waarop de oorlog in Vietnam wordt gevoerd is dieptepunt van menseli jk gedrag, is volledig in strijd met de normen die na de Tweede We­reldoorlog op de vers lagen Duitsers en Japanners werden toegepas t . Men leze daarover het indrukwekkende boekje van prof. Telford Taylor, de hoofdaanklager in de Amerikaanse na-oorlogse processen in Duitsland *) Oorlog is in wezen weerzin­wekkend, barbaarse methode. De moderne techniek heef t de oorlog de glans ont­nomen, die primitiever en persoonli jker wapens well icht konden geven. Men hee f t getracht de oorlog te humani­seren , t e verzachten, minder gruwelijk te maken. Henri Dunant, door toevallige omstandigheden op het slagveld van Sol-ferino t e r e c h t gekomen, en gegrepen door de machteloze el lende van onverzorgd achtergebleven gewonden, zet te zich in voor medische hulpverlening. Zijn optre­den leidde tot de oprichting van het Rode Kruis, dat op die weg verder ging: initia­tieven tot het verbieden van bepaalde wa­pens, tot gedragsrege l s ten aanzien van zieken, gewonden, kri jgsgevangenen, bur­gers . Er zijn dan ook uitvoerige verdragen ges loten, de vier Rode Kruisverdragen van Genève 1949, waarin afspraken gemaakt zijn tot humanisering van de oorlog. Zou het mogelijk zijn om de oorlog t e hu­maniseren? En zou het wenseli jk zijn? De-mokratie en technologie — met name dus bepaalde soc ia le strukturen en de wapen­techniek — leidden tot de bereidheid s t e e d s gruwelijker wapens t e gebruiken. Zou al dat gepraat over humanisering van de oorlog en de resultaten die ermede worden bereikt, alleen maar betekenen dat het in fe i te s t e e d s erger worden van de oorlog wordt verdoezeld? Zou het mis­schien beter g e w e e s t zijn er niets aan te doen, om de oorlog t e laten verstikken in onverhulde kwaadaardigheid?

Soortgel i jke gedachtengang bes taa t op het punt van het s t reven tot ontwapening. Oorspronkeli jk was dit bedoeld om gelei­delijk de vrede e e n nieuwe en hechter grondslag te geven. Onze vrede is ge­bouwd op het 'evenwicht van de verschrik­king', 'the balance of terror ' , die daarin b e s t a a t dat ieder der blokken, indien het onverwacht wordt aangevallen, voldoende onkwetsbare wapens over heef t om daar­mede de belangri jkste bevolkingscentra van de aanvaller te vernietigen. Die prijs

van verniet igde s teden is voor een aan­valler te hoog: vandaar dat niet tot zo'n verrassingsaanval zal worden overgegaan. En dat is dan onze v r e d e s b a s i s . Het is begrijpelijk dat om allerlei redenen velen met deze stand van zaken geen vre­de hebben. Zij achten deze methode van vredesverzorging niet alleen mensonwaar­dig, maar ook onbetrouwbaar. Zij zoeken naar andere bas is , die gepaard kan gaan met ontwapening. Maar de ontwapeningsbesprekingen zijn voornamelijk geworden tot onderhande­lingen over wapenbeheers ing : om te ko­men tot afspraken die moeten verzekeren dat de wapenontwikkeling niet dis-funkti-oneel wordt. Afspraken moeten verzeke­ren, dat de wapenontwikkeling de af­schrikking niet aantast , met name niet er toe leidt dat één of beide partijen gaan beschikken over een 'disarming first stri­ke ' : de e e r s t e klap die alle s t r a t e g i s c h e wapens van de aangeval lene vernietigt . Ontwapeningsbesprekingen dienen dan niet om de wapenfunktie t e verminderen of te veranderen, maar om die funktie in stand t e houden. Zou het well icht be ter zijn, om t e weige­ren daaraan mede te werken? Om zodoen­de de wapenwedloop ad absurdum te voe­ren? Er zijn er, die er zo over denken. Hun betoog is : zowel humaniserende en wa-p e n b e h e e r s e n d e verdragen, dienen s l e c h t s om wapens en oorlog mogelijk t e houden. Zij dienen niet de verandering van het oor logssys teem, maar de handhaving er­van. Het is hier niet de plaats om op die dis-kussie in t e gaan. Het probleem is ge-kompliceerder, dan het hier vragenderwijs wordt geste ld . Toegegeven kan worden dat de humaniserende afspraken, zowel als de wapenbeperkende afspraken, s l echts een randfunktie vervullen. En de oorlog — opgezweept door de t e c h n i s c h e ont­wikkeling van de wapens — een s t e e d s kwaadaardiger allure krijgt. Tot het wezen van de moderne oorlog behoort de mens­onwaardige gruwzaamheid, door de tech­nische ontwikkeling verworden tot een ont-menseli jkte onmenseli jkheid. Het is goed dit te lkens in het licht te

plaatsen. Oorlog is in onze tijd een schaamtevol le zaak geworden. Men kan daar niet genoeg de nadruk op leggen. Zo­lang de oorlog en het militaire bedrijf nog gezien kunnen worden als een eerzame aktiviteit, zolang het diep-vulgaire aspekt blijft verdoezeld, zal er altijd aantrekkings­kracht van uitgaan " ) . En zal men geneigd blijven de opbouw van de militaire macht te zien als het middel bij ui tstek om de oorlog te voorkomen. Het militaire werd tot kwaad, zij het — voorlopig — tot noodzakelijk kwaad. De nadruk op de misdadige en weerzin­wekkende wijze waarop oorlog werd en wordt gevoerd, wordt hier niet gelegd met de bedoeling de oorlog in de t o e k o m s t minder misdadig te maken. Maar om de oorlog te voorkomen. De strijd tegen de ondraaglijke oorlogs-wijzen keert zich tegen de oorlog zelf. Dat is ook de weg die Henri Dunant gegaan is . Hij zag 'l 'avenir sanglant ' waarin de 'barbarie sc ient i f ique *"*) tot s t e e d s gro­ter onmenseli jkheid zou leiden. Zijn strijd was geworden een strijd tegen de oorlog zelf, en tegen de waangedachte dat de vrede duurzaam door wapens kan worden verzekerd. De weerzinwekkendheid van de oorlog in het licht s te l len, is deel van de strijd tegen de oorlog.

*) Telford Taylor: Nuremberg and Viet­nam. An American Tragedy. Bantam Books, 1971.

" ] O s c a r Wilde ging nog verder. Hij po­neerde, dat het misdadig karakter van de oorlogvoering de aantrekkingskracht van de oorlog niet zou kunnen verhinderen. 'As long as war is regarded as wicked, it will always have its fascination. When it is looked as vulgar, it will c e a s e to be popular'. ('Zolang oorlog als goddeloos wordt be­schouwd, zal hij altijd zijn aantrekkings­kracht hebben. Wanneer oorlog vulgair wordt gevonden, zal hij niet langer popu­lair zijn.')

" * ) Henri Dunant: Un souvenir de Solfe-rino, suivi de l'Avenir Sanglant, Institut Henri Dunant, Geneve 1969, blz. 191 v.v.

W a t mensen zijn dat w e e t n iemand, het is met geen pen te beschri jven, zo hoog en zo diep, zo lief, zo dwaas , en zo godslasterl i jk, zo verbl ind, niets onmensel i jker dan de mens, niets dodelijker dan het leven, niets onwaarschijnli jker dan de geschiedenis die echt is gebeurd, in onze dagen, in onze beschaving, die wij met deze ogen hebben gezien, met deze handen hebben gedaan, een hele oorlog van vijf jaar lang vijftien jaar later niet voorbij .

Na vijft ien jaar II

J. H. Schulte Nordholt , uit Een l ichaam van aarde en licht, Bert Bakker-Daamen n.v., Den Haag

Moord op klaarlichte dag Vught, oktober 1943

Een van die zeldzaam mooie nazomerda­gen vloeide weg. Hoewel de berichten van de Engelse zender dageli jks be ter en hoopgevender werden, wat het gedrag van de ons opdrijvende bewakers s terk be­ïnvloedde, was het opjagen voor vandaag sterk geluwd. De Oberscharführer Huber, een oorlogsmisdadiger en ant i semit i sche kwelgeest , de Kommandoführer van de Philipsbaukalende (buitencommando, wij deden er ontginningswerk) , door ons in Philips bouwellende herdoopt, had nu geen s lachtof fer uitgezocht om in hoogste igen persoon t e pes ten en met doodschieten te bedreigen, maar s c h e e n een middag­dutje t e doen. Wij stonden met een schop in de hand in een driekwart meter diepe kuil. S., de onttroonde Lageral teste van de joodse af­deling van het kamp, voor zijn degradatie een kolossale verschijning in geel leren j a s en jachtlaarzen was nu niet alleen door de staande strepen van het gevan-genpak s terk afgeslankt . Wolly, een van ons negental OD-ers, die omgekegeld wor­den en nu al maanden in het buitencom­mando werkten, probeerde, al was het met een korst je brood, maar zelden met lege handen, zijn s t ruise vrouw t e ontmoeten. Er bleven altijd nog enige m e t e r s nie­mandsland en de prikkeldraadversperring tussen hen, zodat zij al leen m e t hun blik­ken en een elkaar toegeworpen woord even konden staan vrijen. Tenslotte mijn onopvallende persoon, die alleen maar een magere briefwissel ing kon voeren met mijn vrouw, die in W e s ­terbork m o e s t afwachten wat er verder met ons zou gebeuren. Aan gecensureer ­de brieven op papier, om de paar maan­den verstrekt door het huis, vertrouwden wij geen intimiteiten t o e , behoudens de papieren kus w a a r m e e wij a fs loten. Het werk van ons OD-ers hield in het 's nachts bewaken van het vrouwenkamp, opdat er geen kapo's konden binnendrin­gen. Gezien hebben wij nooit ie ts , gemeld nog minder, tot groot misnoegen van Saat-hof, de bevelvoerder van het j o o d s e kamp, ons aller kwelduivel en nu na der­tig jaar nog altijd gezocht om hem voor zijn misdaden t e veroordelen. Wanneer hij ons 's nachts controleerde schold hij ons s t e e d s uit voor Sche i ss -OD-ers . Terug nu naar de kuil. Wij s tonden schijn­bewegingen t e maken m e t onze schoppen. Of mijn makkers de moed hadden om brandende peukjes rond t e geven w e e t ik niet meer , ik was nooit een roker. Wel herinner ik mij de heerli jke gerechten die wij elkaar voor de g e e s t toverden. Ver buiten gevangenschap en bezetting gaven wij ons over aan uitspatt ingen: het ver­orberen van kosteli jke maalti jden. W e had­den perioden van honger m e e g e m a a k t in Vught, de overgang van weinig buiten naar minder, maar vooral naar nog slech­ter , in het kamp en ook naar de pakket-Sperre waarmee wij van tijd tot tijd ge­straft werden. Op de keper beschouwd was het oproepen van al die heerlijkhe­den het verlangen naar huiselijkheid in vrijheid. Alleen vrouwen hebben wij niet ontkleed . . . Plotseling werden wij door een harde knal uit onze meditatie g e s c h o t e n . Ik keek op en zag een der wachtposten een pas bui­ten de kring maken. Er kwam een dikke geelrode vuurstraal uit zijn aangelegde ge-

10 w e e r en nog enige knallen volgden. Vuur­

straal en geweerloop waren op iets als een bed van donkerbruin en rood kreu­pelhout gericht onder een hoek van onge­veer dertig graden. Waarom had hij dat roodgouden eikenhout met lood door­boord? Had een konijn of fazant zich zo dicht bij hem gewaagd? We merkten al gauw wat er aan de hand w a s . Een van de Haftlinge, een j o o d s e man uit de niet joodse afdeling, waar een barak voor gemengd gehuwden en straf­gevallen stond, had toes temming ge­vraagd om zijn behoef ten te mogen doen. Hij trad buiten de ring van wachtposten die op vijf meter afstand van ons te lkens 7 of 8 meter van elkaar rondom ons wa­ren opgeste ld . Waarschijnli jk had de schut ter van dat verzoek aan zijn buurman niets gemerkt . De gevangene zat in dat kreupelhout. De wachtpost , misschien dromend van schie ten of het Oostfront , was wakker geritseld en schoot op wat hij daar half verscholen zag bewegen. Huber, in zijn slaap gestoord, kwam op het sch ie ten en op de plaats des onheils af. Wij waren t o e s c h o u w e r s op afstand en durfden ons niet t e bewegen . Het e e r s t e wat Huber deed was de kring van wacht­

posten nauwer maken door ze een z e s meter naar binnen te plaatsen en ook ons gevangenen terug te dringen. Eerst veel later begreep ik deze manoeu­vres . Het sch ie ten m o e s t gerechtvaardigd lijken. 'Op de vlucht doodgeschoten ' m o e s t de vermelding luiden. Nadat de kampcom­mandant zich op de hoogte had ges te ld kon de scherpschut ter , evenals de t w e e hem f lankerende Hollandse S S - e r s t rots als een pauw afmarcheren. Wij, de gevan­genen, wisse lden geen enkel woord meer . Wij hadden onze e e r s t e persoon-enkel­voudige angst te verwerken. Dit had ieder van ons kunnen overkomen. Er werd — in onze verbeelding na uren — verzamelen, opstel len en afmarcheren naar het kamp en appèl gecommandeerd . Een brancard op wielen met rubberbanden volgde ge­luidloos en zonder schokken. Op appèl mocht geen lichaam ontbreken. Een wit laken bedekte het s lachtof fer . Zijn afge­trapte grove linnen werkschoenen met houten zolen waren aan het voeteneind gezet en stonden daar als door van Gogh uitgebeeld. Als de s j lemiel had willen vluchten was hij niet ver gekomen.

J . I. FURTH

Wat zal ik zeggen tegen de doden als zij vannacht rondom mij staan? Alles vergeefs, de strijd en het offer, dat gij de hand hebt opgeheven, dat gij in 't donker vooruit zijt gegaan, dat gij uw medemens hebt geherbergd, dat gij het woord hebt vermenigvuldigd, alles vergeefs, dat gij zijt gestorven onder de hondse pijn van de honger, onder de slagen van uw beulen, onder het vuur van het peloton?

Na vijftien jaar VI

Langzaam boven het verstilde duister, waar de doden liggen rijst de dag, opent zich zoals een hand de vlag, en het land ligt in het vernieuwde luister, vol belofte, vol vertedering, vrijheid als een zon in ieder ding.

Laatste s t ro fe van Bevrijding uit J . W. Schut le Nordholt: Een lichaam van aarde en licht, Den Haag, Bert Bakker / Daamen n.v., 1960. Met toes temming van de uitgever.

MARGA Plotseling is ze er . Het vriendinnetje uit mijn jeugd. We hebben elkaar lang niet gezien. Was het voor het laatst in negen­tien één en veertig, negentien t w e e en veert ig? Ik w e e t het niet meer .

We zitten onwennig tegenover elkaar. Zij s t ree l t de hond, ik bijt zenuwachtig op mijn lip.

'Marga' zeg ik, 'waar kom je vandaan en waarom heb j e nooit meer iets van j e laten horen? Geen brief, geen kaart zel fs . ' 'Dat mocht niet ' zegt ze.

'Ben j e getrouwd?' vraag ik. Ze kijkt me verbaasd a^n 'Natuurlijk niet ' zegt ze, ter­wijl ze droe 'ig glimlacht.

Ik kijk haar aan. Ze ziet er jong uit Vroe­ger waren w e van dezelfde leeftijd. Wat ben ik oud geworden.

' Je krullen waar ik zo ja loers op was , zijn nog net zo mooi als vroeger ' , zeg ik en probeer op die manier een gesprek aan t e knopen.

' Ja ' zegt ze. 'Ze zeggen wel e e n s dat j e , wanneer j e kaal bent g e w e e s t , mooier haar terug krijgt.'

Ze heef t haar hoofd op de kop van de hond gelegd. Ze s t ree l t hem zacht. Ik voel dat ze niet meer wil praten.

'Marga, weet j e nog. Die laatste chanoe-kah-avond? Alle kaars jes brandden. We

zaten met jouw ouders en zus jes om de tafel heen en keken naar de dansende v lammet jes . Het was net of jij één vlam­met je wilde pakken. J e kwam er te dicht bij, j e mooie vlecht viel naar voren.

J e gilde en er zou iets vresel i jks zijn ge­beurd als j e vader j e niet had wegge­sleurd en de vlammen had gedoofd. Stel j e voor dat jouw mooie haar verbrand zou zijn.'

' Ja, s te l j e voor' zegt ze en s taart dan w e e r voor zich uit. Plotseling s taat ze op en schreeuwt : 'Ik ruik nog de stank van dat brandende haar ! '

De hond schrikt van haar felheid en likt haar linkerarm.

'Koest ' roep ik en geef hem een tik. De hond wordt rustig, Marga ook

Ik kijk haar aan. Met een schok zie ik dat het haar aan de rechterkant nog ge­schroeid is. 'Ach ja, die chanoekah-kaars ' denk ik.

Marga is nu één met de hond 'Zo was ze vroeger met mij ' denk ik verbitterd.

Ik hoor nu duidelijk wat ze zegt. 'Heb j e eten gehad vandaag, hebben ze j e ge­trapt, ben j e g e s l a g e n ? '

Wat is dat toch voor vreemds, vraag ik me af. Ze is voor mij gekomen en praat voortdurend met een b e e s t !

'Denk maar niet dat die hond zo lief is ' , bijt ik haar toe . 'Hij is zelfs heel j a loers . We denken er over hem terug naar het asyl te brengen. '

'En dan' vraagt ze argwanend.

'Dan wordt hij a fgemaakt ' zeg ik. 'Hoe? '

'O' zeg ik kalm 'met een spuitje of met gas . '

' G a s ' schreeuwt ze, weten jullie wat dat be tekent? Ze kijkt me aan met grote ang­st ige ogen.

'Ze zullen hem met honderden in één hok stoppen. Hij zal trappen, s laan. Hij zal zich vast grijpen aan degenen die naast hem staan, ledereen met hem zal st ikken.

Eerst wordt hard geschreeuwd, dan zach­ter . . . zachter en dan . . . s t i l te . . . dood­s e st i l te . Plotseling, een al les verzengen­de hitte. O, die vresel i jke h i t te ! '

Ze huilt. Haar hoofd ligt w e e r op de kop van de hond. Hun tranen vermengen zich.

Ik wil haar troosten. Zij is elf jaar . Ik ben volwassen. Ik wil haar moeder zijn. Mijn hand op de verbrande krullen leggen.

De kamer is leger dan ooit. Ik hoor het huilen van de hond Of ben ik het zelf?

IDA VOS—GUDEMA 11

E X C L U S I

L E I !

A R

r ï ] V A N D E R HOEST

{ E , E V E H E R E N M O D E V / H

D S E S T R A A T 4 4 A M S T E R C

R O W s h

K U P P E R S

J A M

irts

Dames

Al leen bij ons koopt U het voordel igst

voor al U w stoffen

Stoffenhuis MARCUS

Linnaeusstraat 34 A m s t e r d a m

Administratie-kantoor

J. Haan Accountant

Administrat ies

Belast ingzaken Verzekeringen

Botenmakerss t raa t 78 Zaandam, te l . 02980 - 6 85 51

Ook voor Uw aangiften inkomsten­belasting en vermogensbelasting.

RIJN-GARAGE N.V. ALLE MODELLEN UIT VOORRAAD LEVERBAAR

uw AUSTIN en MORRIS D E A L E R

VOOR AMSTERDAM, AMSTELVEEN EN OMSTREKEN / J j L ^ ^ Ü C A ^ Kantoren en Showroom: Werkplaatsen: Pieter Baststraat 5

Ceintuurbaan 219-225 Telefoon 79 75 82 J y T 4fr f[ \M Telefoon 72 22 04 - 71 91 54 2e Jan Steenstraat 80-82 ^ H B É f ; j M i r ^ ^ v Telefoon 73 09 29 Ruime keuze in alle merken occasions

cv, drukkerij heiermann+co. Elandsstraat 147, 169-173

A m s t e r d a m Telefoon 0 2 0 - 22 72 67

BOEKDRUK OFFSET

Al ie i l lustrat ie, boek- en handels­drukwerk

Prima kwaliteit en service, snelle levering

'T HONK Interieurverzorging

Kunstnijverheid

Middenweg 105-107-107a Telefoon (020) 35 12 22

Amsterdam (Oost)

FOTO- EN F ILMSTUDIO 'S

HENK

BqMS Utrechtsestraat 20, tel. 243210

Van Woustraat 242, tel. 720666

M e e r dan 1 0 0 % service

Groothandel in heren- en jongensconfectie

K e i z e r s g r a c h t 8 0 6 - 8 0 8 , te lefoon 2 3 5 3 3 7

en C o n f e c t i e c e n t r u m , t o r e n II, 5 e e t a g e , te lefoon 1 5 3 5 4 2

Centrum ' 4 5 voor verzets- en kampvrienden

Het zal zo t w e e jaren geleden zijn dat, ti jdens een van de vele gesprekken met mijn vriend Piet Maliepaard, hij mijn aan­dacht vest igde op de grote nood van on­ze verzets- en concentrat iekamp vrienden. Piet, die al vele jaren vrijwel dagelijks werd geconfronteerd met de soc ia le en geeste l i jke problemen van onze vrienden, deed e e n beroep op mij om mij in te zet­ten voor het tot stand komen van een eigen onderkomen voor onze jongens . Het betref fende gebouw m o e s t zowel voor­zien in een medische alswel huiselijke voorziening. Een en ander had Piet reeds tijden geleden met Prof. J . Bast iaans be­sproken die een groot voorstander was voor een dergeli jke behuizing voor de ver­z e t s m e n s e n , doch geen mogelijkheid zag dit te real iseren, hoewel hij enige jaren geleden reeds pogingen hiervoor had ge­daan.

Piet bracht mij in contact met Prof. Bas­t iaans en uit onze gesprekken bleek hoe nodig het was om onze jongens in een eigen omgeving onder t e brengen.

Nu brak een tijd aan van ontelbare be­sprekingen en werden diverse mensen aangezocht om een bestuur te vormen en moet ik zeggen, dat alle gevraagden di­rect bereid waren om een functie te ver­vullen, een functie , die later zou blijken, enorm veel tijd te vergen. Het doel was echter zo noodzakelijk en urgent dat men met liefde de vele uren gaf om bespre­kingen t e voeren en vergaderingen te be­leggen. Ongeloofli jk snel werd er ge­werkt, zo snel zelfs dat wij voor dat wij het goed real iseerden de noodzakelijke vergunningen moesten gaan aanvragen, o.a. de Rijksgarantie. Ik had zelf nooit stil­gestaan hoeveel instanties aan ons plan hun fiat zouden moeten geven, maar ik kan U zeggen dat het er heel veel waren. Achteraf is iedereen, die met dergeli jke procedures te maken heeft , verbaasd over het feit , dat alle vergunningen zowel van het Rijk als diverse gemeenten in een re­cord tijd binnen waren. Zonder de hulp van de Koningin en onze ere-voorzitter Prins Bernhard, zou dit echter nooit mo­gelijk g e w e e s t zijn. De verbondenheid van de Koningin en Prins Bernhard met het verzet werd w e e r e e n s heel duidelijk be­nadrukt.

Via mijn vriend A. Schreuders , directeur van de N.V. Nederhorst, kregen wij de Olco als aannemers wiens directeur de heer G. van der Heijden ons op uitzon­derlijke wijze behulpzaam is en op wiens advies wij als archi tect in contact kwa­men met de heer W. Prent. Ook deze laat­

s t e heef t zijn werk niet alleen als ont­werper van het Centrum '45 opgevat, maar ook hij heef t zich voor meer dan 1 0 0 % voor dit pro ject ingezet, bewogen als hij is met het lot van onze jongens . Met alle hulp en medeleven kon het plan niet mislukken en zijn wij dan ook zover dat volgende maand het gebouw, waar­voor Prins Bernhard op 17 april j . l . , de e e r s t e paal in de grond s loeg , opgeleverd kan worden. Het is onder meer de bedoeling, dat al­len die hiervoor in aanmerking komen, een volledig medisch onderzoek krijgen van dr. H. Hers, die aan ons Centrum ver­bonden is als internist. Hoe het Centrum prec ies zal functioneren is het onderwerp van vele vergaderingen en besprekingen met ons bestuur, de di­rec teur dr. W. L. Meijering en velen van onze jongens die van het Centrum gebruik zullen gaan maken. Ook mogelijk als een eigen ontmoetings-centrum.

H. TEENGS GERRITSEN

Na het kamp Een overweldigende doodsdreiging heeft geleid tot het post-concentratie-kampsyndroom: dit behandelt dr. E. A. Cohen, de voorzitter van de medische subcommissie van de adviescommissie voor bijstand aan vervolgden in een artikel in het Ned. Tijdschrift voor Geneeskunde, 116, nr. 38, 1962. Dr. Cohen wijst op de sinds 1965 toegenomen aanmeldingen voor de Buitengewone Pen­sioenwet en zegt: 'Ook bij de Rijksgroepsregeling Oorlogsslachtoffers 1940— 1945 ziet men een steeds toenemend aantal aanvragen.' Men vindt hier in­leiding en slot van het artikel.

Naarmate de afstand van het heden tot de verschrikkingen van de Tweede We­reldoorlog groter wordt, blijkt s t e e d s meer dat de gevolgen bij de s lachtof fers hier­van veel ernst iger zijn dan men zich heef t kunnen voorste l len . Het is waar dat TAS, zelf ex-vervolgde van het Judenaustausch-lager Bergen-Belsen, in 1946 waarschuw­de dat deze gevolgen zich pas vele jaren later zouden kunnen voordoen. En in 1952 sprak schri jver dezes , de afschuweli jke el lende in de Duitse concentrat iekampen in aanmerking nemende, niet alleen zijn verbazing erover uit dat er nog overle­venden waren, maar hij noemde dit fe i t op grond van zijn eigen concentrat iekamp­ervaringen zelfs een wonder. Hij conclu­deerde dan ook dat men hier uiteindelijk voor een raadsel stond en genoegen m o e s t nemen met de constater ing: het lichamelijke en geeste l i jke aanpassings-en uithoudingsvermogen van de mens is veel groter dan men voor mogelijk had gehouden.

De medische wereld kende het lijden in de Duitse concentrat iekampen niet; daar­door gaf zij de exgevangen verkeerde ad­viezen op het gebied van herstel der on­dervoeding, reconvalescent ie en heraan­passing aan de naoorlogse maatschappij . Men gaf de ex-gevangenen de raad niet meer aan die tijd te denken, vooruit te kijken en w e e r aan het werk te gaan. Dit co l lec t ieve ontkennen en verdringen werd, aldus BASTIAANS ( 1 9 7 0 ) , niet al­

leen t o e g e p a s t door hen die vrijwel niets van de oorlog hadden geleden of daar zelfs voordeel van hadden gehad, maar ook door de ex-gevangenen zelf, die zich onbegrepen en niet thuis voelden in een wereld die niet beantwoordde aan de ide­alen waarvoor zij hadden ges t reden.

Naarmate de jaren vergleden, werd het s t e e d s moeilijker het causa le verband tus­sen verzetswerk en concentrat iekamp aan de ene kant en ziekteverschi jnselen aan de andere kant vast te s te l len. Daarom past men in Denemarken de omgekeerde bewijs last t o e ; sinds 1957 voor de mate­riële en sinds 1966 voor de ziekelijke ge­volgen. In 1968 acce p te e r d e men in Noor­wegen dat de ernst en de duur van de gevangenschap en de mate van het lijden in de concentrat iekampen in den vervol­ge als ob jec t ieve criteria zullen gelden om als graadmeter voor de doorstane s t r e s s te fungeren. Vanaf 1 oktober 1969 wordt een zelfde standpunt in Denemar­ken ingenomen; er is bepaald dat dege­nen die in voldoende mate aan deze cri­teria beantwoorden en een invaliditeit van minstens 2 5 % hebben, buitengewoon pen­sioen krijgen, tenzij het duidelijk is dat er geen verband bes taa t tussen de inva­liditeit en de o o r l o g s s t r e s s Voor de Nederlandse artsen gelden de­zelfde bezwaren als voor hun Scandina­vische co l lega ' s : de niet-specifiek des­kundigen kunnen bijna niet meer het on­

derscheid maken tussen de invaliditeit die veroorzaakt wordt door de late gevolgen van verzet en deportatie, en de invalidi­teit die het gevolg is van de hogere leef­tijd en later doorgemaakte ziekten. In Nederland si de wet buitengewoon pen­sioen 1940—1945 met de wet van 9 juli 1971 zodanig gewijzigd dat nu voor een invaliditeit van minstens 6 0 % bij ex-ver­z e t s m e n s e n de omgekeerde bewijs last dient t e worden gebruikt. Dit betekent dat in deze gevallen de keurende artsen die­nen te bewijzen dat de invaliditeit dui­delijk uit andere oorzaken dan het verzet is ontstaan. Om het beginsel van de omgekeerde be­wijs last op de juis te wijze te kunnen toe­passen is het van belang dat de Neder­landse medici vertrouwd raken met het post-concentratiekampsyndroom en met de processen en syndromen die daarmee gelijk te stel len zijn.

6 JANUARI 25 FEBRUARI

Het Nederlands Auschwitz Comité heeft uiteraard adhe­sie betuigd met de nationale demonstratie voor vrede in Vietnam op 6 januari 1973 te Utrecht. Het N.A.C. maakt de lezers nu al attent op de komende herdenking van de Februari­staking en roept allen op voor het défilé langs de Dokwerker op zondag 25 februari om 1 u. 's middags.

N.A.C.

Helena Rubinstein

Voor Nederland: VAN ADELSBERG & DE VRIES N.V.

Amsterdam

KELTUM PLEET GOUD & ZILVER UURWERKEN OPTIEK

Drukker ór Vaal MAASSTRAAT 1 1 5 - A M S T E R D A M - TEL. 42 7 5 7 9

M. Verdoner van Baer les t raat 84 Amsterdam te l . 722608

DAMESTASSEN, HANDSCHOENEN REISARTIKELEN, PARAPLU'S ALLE LUXE LEDERWAREN Koffers ook met ingebouwde wie l t jes .

Ook 's maandags de gehele dag geopend

Waar mode een lust voor het oog is

MANTELS — JAPONNEN DEUX PIÈCES — NAPPA SUEDE — M A N T E L C O S T U U M S UITGEBREIDE BONTCOLLECTIE Speciale collectie Bruidstoi letten.

Modehuis De Vries en Lampie Kalverstraat 3—5, bij de D a m , Tel . 020 — 23.76.34 Amsterdam

~®-

®

®

f* Voor al uw bloemwerken

^ cMatómeer o

JDloemenmagazyn Q ® ® s ®

®

f ® - ^ ® - o - ® - * * ® ^ ® ^ ® ^ ® - < a ^ ®

® ®

£ Saenredamstraat 64 Q Amsterdam (Zuid) « s Tel. 72 01 23

cDeklantblijfi cKaüef

bij Con&Verdonck Con & V e r d o n c k heef t e e n u i t s t e k e n d e n a a m h o o g te h o u d e n in d e P e r z i s c h e t a p i j t e n w e r e l d . D a a r o m , wat e r o o k g e b e u r t , d e klant blijft kalief . En natuurli jk d o e n wij e r a l le m o e i t e voor om u g o e d t e a d v i s e r e n . H o e v e e l p e r z e n wilt u z i e n ? T ien , twintig, vijftig C o n & V e r d o n c k ziet u g r a a g k o m e n .

A m s t e r d a m - D e n H a a g -R o t t e r d a m - Arnhem-

Eindhoven

STELLING N E M E N N U m e e n t Han Bentz van

George Tabori, de zoon van een in 1945 in Auschwitz omgekomen Hongaarse jood, heef t van t w e e overlevenden gehoord wat er aan de dood van zijn vader vooraf is gegaan . . . De zoon probeert zijn vaders gedrag, waarvan hij de grootheid erkent, maar de juistheid betwijfelt , te begrijpen. — Elke avond s te l t hij zich voor dat de t w e e overlevenden bij hem langs komen om samen met de nabestaanden een re­construct ie te maken van wat er in het kamp is gebeurd; eigenlijk meer een pa­rallel dan een reconstruct ie . Tabori s c h r e e f het stuk 'De kannibalen'. Toneel­groep Cenrtum gaf er een hoogst verdien­steli jke, indrukwekkende voorstell ing van. In het centrum van die voorstell ing s taat de man die vader en zoon Tabori de een door de ander uitbeeldt en die zich in de zoon en in de vader volstrekt heef t inge­leefd: Han Bentz van den Berg. Han Bentz van den Berg wilde wel tussen een re­petit ie en zijn optreden in Haarlem met enkele leden van ons comité praten. Hij w e e t dat wij dit naar waarde schat ten . 'Het is geen 1945, het is 1972', zei een van ons over het stuk. Han Bentz van den Berg: 'Dat is het ook. En het is ook de neerslag van 25 jaar lang e r m e e bezig zijn en vragen: hoe is die man g e w e e s t ? Hoe is dat kamp g e w e e s t ? Daar zit de schri jver m e e , zoals wij al lemaal. Dit is het boeiende, hij is erbij betrokken en niet alleen doordat zijn vader er is omge­komen. Of het nu is of toen, dat weet j e niet in het stuk.

Ik dacht dat de aantrekkingskracht groter zou zijn, de ontvangst door de pers was zeer goed, het woord Auschwitz schrikt af. Nu spreekt het zich door, er komen m e e r m e n s e n . Er gaat veel jeugd naar de voorstell ing, zo in Groningen, daar is het prettig voor theater , s tudenten bepalen er vaak de a tmosfeer , er is daar fijn gerea­geerd : men nam afstand waar afstand ge­nomen moet worden en waar men m e e m o e s t gaan ging men m e e . Ik dacht dat deze vorm is gevonden van­uit een generat ie die het niet heeft mee­gemaakt . Hier en daar werkt het bijna chaplinesk, het zou verhelderend kunnen werken voor een groter aantal mensen dan het nu zien. Als er op momenten, waar het niet bedoeld is gelachen wordt, dat vind ik niet erg, ze reageren tenmin­s t e . Vroeger ergerde ik me dan. Nu zie ik: ze lachen om af te reageren, om eraf te zijn. Als ze alleen zijn denken ze er anders aan terug. Het is de bedoeling van de schri jver te lkens een ontspanning t e geven, om dan w e e r ingespannen te laten zijn. Mensen in hun gewone scha­mele el lende zijn om te lachen, dat is gewoon een waarheid. U zegt het zelf, er is gelachen ook in de vresel i jkste situa­t i e s .

Tabori is van een ex t reme situatie uitge­gaan om een aantal face t ten , zoals de ge­vangenschap, het geisoleerd zijn, zicht­baar te maken. Ook het conflict tussen hem en zijn vader, die een orthodoxe jood was en e r m e e volstond God aan te roe­pen. De zoon vraagt zich af: hadden de joden hoe dan ook iets kunnen doen? Hij laat de j o o d s e waardigheid overwinnen. Ik heb het Oude Testament ervoor her­lezen, Mozes , het boek Job , de klaaglie­deren ,de psalmen. Hoe de jonge spe lers , die de oorlog niet hebben meegemaakt het stuk ervaren? De m e e s t e n hadden al veel belangstel l ing voor de oorlog, zij had-

den Berg

den al veel gelezen juist over de joden­vervolging en zijn bijzonder geboeid door het stuk, ook om erin t e spelen. Zij blij­ven er wel onders tegenover staan dan wij die de oorlog bewust hebben meege­maakt. Er is opgemerkt dat behoef te aan s e x in de f a s e van de honger niet bestond. De schri jver heef t allerlei vormen van honger, ook de sex-honger gest i leerd aangegeven : als f a c e t van het kampleven heef t hij als het wara t w e e perioden samengetrokken. Via Auschwitz gaat het stuk verder; een van die dingen is de droom van de oude

Klaas Toornstra was een eenvoudig man, het blijkt w e e r uit zijn mémoires die 'Van onderwijzer tot b u r g e m e e s t e r ' heten en geen smeuig verhaal zijn geworden, maar wel een eerlijk verslag van een leven. Het leven van een Fr iese jongen — zijn ge­boortestadje Dokkum alleen komt in alle glans uit de verf, een juweel noemt hij het in navolging van Henri Polak — die in het begin van onze eeuw onderwijzer wordt. Via de blauwe knoop, waar hij zijn vrouw, in de ware zin zijn levensgezell in vond, kwam hij in de arbeidersbeweging, in de S.D.A.P. en de A.J.C. t e recht . Toorn­stra is daar voorzitter van g e w e e s t . In de A m s t e r d a m s e gemeenteraad gekozen be­trad hij in zijn korte broekje de raads­zaal, een hele s e n s a t i e in die tijd, de cri­sisti jd. De tijd ook van het opkomende f a s c i s m e . Toornstra uit zich sober over zijn activi­teiten in de oorlog, maar deze brachten hem in S a c h s e n h a u s e n . Na de bevrijding

Tabori over het kind met het ui tgescho­ten oog. Dat doelt op nu, het is stel l ing nemen op dit ogenblik. Het is duidelijk geschreven vanuit het gezichtsveld van de man van deze tijd die parallellen trekt vanuit Auschwitz. Ju i s t wat erin bindt aan deze tijd spreekt jonge m e n s e n aan. Als j e goed kijkt en luistert, begrijp j e in de ges t i leerde vorm van de 'Auschwitzver-schi jnse len ' be ter wat er in deze tijd ge­beurt : Vietnam.'

Opgetekend door E. T.

van het kamp en zijn terugkeer heef t hij nog e e n s onderwijs georganiseerd in Duin­dorp, een kamp voor politieke delinquen­ten- hij noemt het zijn experimenten in sociaal -pedagogische bemoeiing. Hij werk­te er tot zijn benoeming tot burgemees­ter van Hattem in 1948. Toornstra moet voor het burgervaderschap van zo een oud s tad je (ook al een juwee l t j e ) in de wieg zijn gelegd, als dat geen te krom woor­denspel is . Zijn pensioen als burgemees ­ter bes loot zijn activiteit , t enmins te in zijn boek. Wij weten wel beter . Toornstra diende nog lang als gecommit teerde de onderwijzersopleiding; to t zijn laats te dag bleef hij een steunpilaar van ons werk. In het Dreeshuis beijverde hij zich met zijn vrouw voor mater ië le en morele hulp aan het N.A.C. Zo lezen wij het slothoofdstuk van zijn boek boek en zo zal hij ons bij­blijven.

E. T.

George Tabori over de Kannibalen Er is niemand die zijn onschuld bewaart behalve de li jken.

W a t na Auschwitz onmogeli jk geworden is, is sent imental i te i t en p i ë t e i t . Het zou een belediging van de doden zijn om sympathie voor hun lijden af te smeken . W a t er gebeurd is ligt aan gene zijde van het t ranendal . Daarom heb ik de kampbewoners a l leen maar kunnen laten zien vanuit het gezichtspunt van hun zonen — zo­nen die proberen op te roepen wa t er gebeurd is, niet denkend aan goed en kwaad met de koele nieuwsgier igheid van mensen die overtuigd zijn dat hun vaders het er in de ogen van het na­geslacht goed afbrengen.

Al leen de herinnering kan onze verlossing zijn. Ouds joods gezegde.

EEN SCHOOLMEESTER EN BURGERVADER

De meest vergeten groep

D e b lauwe vogel van het ge luk v loog hen voorb i j 'Discriminatie aan alle kanten. En ook de jonge generat ie ondervindt de weers lag van wat de ouderen hebben meegemaakt . Ook psychisch. Het gebeurt wel dat zi­g e u n e r k i n d e r e n van school geweerd wor­den, schri j ft u dat maar gerust op, in Stein en Massbragt in Limburg gebeurt dat. Er gaan er dan ook maar weinig naar school . Wat goodwill en s o m s wat per­soonlijke hulp van een enkeling, anders krijgen ze niet. Zelfs organisat ies van woonwagenbewoners s teken geen hand uit. Dan zegt zo iemand door de te le foon: ze krijgen toch bijstand! Maar de zigeu­ners zijn allemaal door de nazi's vervolgd en als vervolgden hebben ze recht op RO III. Alleen vertel t niemand hun dat. Een doodenkele heef t e e n s een uitkering gehad van Duitse zijde. Van Cadsu geen spoor. Een vioolbouwer is in de oorlog al zijn materiaal kwijt geraakt : geroofd. Hij redde zijn leven, zag nooit ie ts van zijn spullen terug. Geen wonder dat de men­sen wantrouwend zijn. Maar ondanks moeilijkheden geven wij het niet op. De­ze mensen horen t e krijgen waar zij recht op hebben. ' Wij praten met Martin S c h r ö f e r en Co-rinne Mayenburg van het Zigeunercomité . Zij willen recht voor de zigeuners die net als de joden door de nazi's tot verdel-

Herstelbetalingen Opnieuw gonst het van berichten dat er uitkeringen zijn t e verwachten uit Oost-Duitsland, nu de D.D.R. wordt erkend. Mil jardenbedragen worden genoemd en ieders hart klopt van verwachting. West-Duitsland zou zoiets van t u s s e n de 45 en 60 miljard hebben betaald. Even adem scheppen en bedenken wat een miljard is. Dat is 1.000.000.000 gulden. Nederland kreeg aan herstelbetal ingen voorzover wij weten 287 miljoen, dat is 287.000 000 gul­den. Hiervan was voor de j o o d s e nazi­s lachtof fers 125.000.000 gulden b e s t e m d . Drees sr., de voorzitter van de commis­s ie , moes t dat zo nodig verdelen ook on­der de niet- joodse s l a c h t o f f e r s . Het hoogst uitbetaalde bedrag werd ongeveer 4500 gulden. De w e g e n s ' ras ' vervolgden kre­gen toen immers n ie ts ! Onze toenmal ige en langjarige minister van Buitenlandse Zaken Luns dreef een kcehandel t je met de Bondsrespubliek ,van de lading dollars

ging waren bes temd en die in groten ge­tale in Auschwitz zijn uitgeroeid. De over­levenden en nabestaanden hebben recht op alle uitkeringen en vergoedingen die in de nieuwe wet staan en ze behoren die te krijgen ook. Om hoeveel mensen het gaat? Er zijn 140 a 150 gezinnen van Ne­derlandse zigeuners . Zij wonen in Maas-bragt, Stein, Helmond, Sittard, Gerwen en Zierikzee, een enkele in Alkmaar, Bever­wijk of Osdorp. In Helmond wonen vrou­wen, wier ouders in Auschwitz zijn ver­gast , met hun kinderen in krotten. Een treurig en beschamend relaas doen Corinne en Martin. Beschamend niet voor hen. Zij hebben van enkele goede musici — en die zijn er velen onder de zigeu­ners — een plaat uitgebracht : de gita­rist-componist Hents je Rozenberg spee l t daarop negentien nummers met zijn or­kest 'Romanes j ' , dat ook al in de kleine zaal van het Concer tgebouw is opgetre­den. De plaat is t e beste l len bij de heer M. Schrófer , Provincielaan 3, H e e m s t e d e en in enkele platenwinkels in Amsterdam, Haarlem, Delft en Rotterdam. De jonge mensen die samen met zigeu­ners nu aan de slag zijn gegaan willen waarmaken dat deze e e n s in Nederland vervolgde mensen eindelijk niet meer ge­discrimineerd worden, maar dezelfde rechten genieten die voor alle vroeger vervolgden zo moeizaam zijn veroverd. Het spreekt vanzelf dat het Nederlands Auschwitz Comité ten alle tijde klaar s taat voor alle vervolgden door het nazi­regiem. Op de plaat 'Amaro Dzjipe' komt ook de Tsjerka, de blauwe vogel van het geluk, voor. Wij wensen onze getroffen musicerende en andere vrienden toe dat zij snel verkrijgen wat hun toekomt: dat die vogel hun niet meer voorbij, maar te­g e m o e t vliegt.

E. T.

uit Amerika wilde hij daar niet te veel weghalen. Nu er een bee t j e ontspanning dreigt in Europa komen mensen als L. de Jong en Wiesenthai bewijzen dat het Oosten nu maar e e n s flink over de brug moet ko­men. Er zit een luchtje aan: die miljarden zijn niet in de e e r s t e plaats of helemaal niet voor ons bedoeld. Het zal zelfs de vraag zijn of er ooit een dubbeltje van in onze handen terecht zou komen. De gro­t e c o n c e r n s zitten als de bok op de ha­verkist om t e halen wat er te halen valt Zij zijn echt niet van plan ons voor het ons aangedane leed aan schadelooss te l ­ling te helpen. Wij zullen het verloop nauwlettend vol­gen en u op de hoogte houden. Wij advi­seren u: maakt u geen illusies over wat komt. Op een officieel vredesverdrag waarbij onze zaken en die van de ver­zetsstr i jders off ic ieel geregeld zouden worden zal men wel heel erg lang moe­ten wachten, als het ooit komt.

J . S .

VIJF JAAR NA DE REDE VAN ED HOORNIK

Gelukkig profiteren dit jaar duizenden mensen van de nieuwe wet voor de ver­volgden. Wij vinden dat allemaal gewoon en dat behoorde het ook t e zijn. Maar slaat u e e n s een herdenkingsnummer van vijf jaar geleden op: er was niets . Alleen het Nederlands Auschwitz Comité riep om een regeling, letterlijk als een roepende in de woesti jn. In 1968 sprak Ed Hoornik op de Auschwitz-herdenking in het RAI-Congrescentrum zijn gevoe lens uit als mede-oud-gevangene uit Dachau. Hij be­sloot zijn rede op ons speciaal verzoek met een verwijzing naar de ereschuld van de Nederlandse overheid j e g e n s de nazi­s lachto f fe rs . De AVRO zond de gehele p a s s a g e over de radio uit. Hoornik werd daarop gevraagd voor de VARA-t.v. in drie minuten die zaak die hem zo na aan het hart lag toe t e l ichten. Ed Hoornik vroeg ons om al het beschikbare materiaal en hield een indringend betoog, dat opnieuw duizenden mensen trof. Er zijn parlemen­tar iërs die zeggen door Hoorniks s tem t e zijn wakker geschud, hoewel ons adres met dezel fde argumenten toen al bijna drie jaar in hun la lag.

Nog s t e e d s zijn er nauw met de vervolg­den verbonden organen die voorgeven niet t e weten waar en uit wier naam Hoornik op die 2 9 s t e januari 1968 zijn hartekreet s laakte , die de onze was en zij zwegen, laten wij hopen uit s c h a a m t e dat zij het N.A.C. hebben laten aanvallen, inplaats van het bij t e vallen.

Ook nu wij voorgoed de aandacht van publieke opinie en parlement voor de vervolgden hebben gewekt , kon de vori­ge reger ingsmeerderheid het met truc­werk klaarspelen de tweemaal aangeno­men motie-Voogd door een motie-Baruch te vervangen ,d.w.z. een door de Kamer al aanvaarde pensioenregel ing op de lan­ge baan t e schuiven. Wij vergeten niet hoezeer artsen als dr. de Haas en dr. de Wind, de oud-voorzitter van de Stichting 4 0 — 4 5 , de heer J . Renes , kamerleden als de heren Voogd en Wolff zich hebben in­gezet voor de nazis lachtoffers . In het bij­zonder de onvolprezen en t e vroeg gestor­ven psychiater , Rienke Swelheim-de Boer vermelden wij met w e e m o e d . Wij gaan over igens door met ons werk, al zou nie­mand ons ooit m e e r noemen, daar bent u al van overtuigd.

De t e c h n i s c h e uitvoering van de nieuwe wet wordt uiteraard door anderen ver­richt; bij de voorbereiding zijn wij nog w e e r e e n s g e p a s s e e r d . Nu doet men in Den Haag of al het mogeli jke al is bereikt , Dat is dan nog beter dan toen de heer Egas als s t a a t s s e c r e t a r i s ons geen enke­le kans gaf . . .

Wij hebben nooit gedacht dat welke op­vang van de vervolgden dan ook zo maar uit de lucht zou komen vallen. Het is heus niet ie ts wetmat igs dat er een pensioen komt: dat komt er alleen, net als de jong­s t e verbeter ingen of verfijningen, als wij allen, u die dit l ees t en velen nog na u en ons ervoor en eraan werken. Wij, dat is, zoals s t e e d s , het N.A.C. en dat bent u die ons s teunt en zonder wie wij nooit ie ts zouden kunnen doen in het belang van ons allen.

J . S .

20.000 exemplaren gratis Daar kunt u wat aan doen. Maak een bedragje over NU! N.A.C. Amsterdam N. 5500 Gem. Giro. N.A.C. Amsterdam Postgiro 293087. N.A.C. Amsterdam Amro-Bank - v. Baerlestraat Amsterdam (Z.) Een postwissel is óók welkom.

I. Stibbe, penningmeester

DENKT U WEL AAN ONZE

ADVERTEERDERS?

B e k o u w M e n d e s makelaars in assurantiën

Wij willen u helpen

nu en later, bij uw financiering en het treffen van de juiste voorzieningen voor de toekomst.

wettelijke aansprakelijkheid

hypotheek, brand, inboedel, diefstal, ongeval, auto.

onze service houdt niet op na het sluiten van de polis.

Bekouw Mendes Stadhouderskade 2 Amsterdam 0 2 0 - 21 26 26

V o e t k l a c h t e n ?

W I J H E L P E N U !

Cees Tak " V O E T V E R Z O R G I N G "

Dames- , heren- en kinder-speciaalschoenen

Bilderdijkstraat 69 Amsterdam Tel. 129465 - 124193

See m m o r r i s hef ore you huy

yourreal sheepskin

coat. Uitgebreide sortering

dames-heren-en kinder suede-

nappa-en lamsvacht jassen.

Haarlem: Barteljorisstraat, Tel. (023) 312655 Amsterdam: Leidsestraat, (bij Koningsplein), Tel. (020) 2235 96

H E R M A N S C H I P P E R N.V.

Uw veilige weg voor goud, zilver en brillant

Keltum Plaid Omega Dealer

Heiligeweg 3 Telefoon 23 65 72

Eigen reparatie-inrichting

Alloilama I.W.

H A N D S C H O E N E N G R O O T H A N D E L

N.Z. VOORBURGWAL 101—103 A M S T E R D A M TELEFOON 222444

Nieuw bij Bruna

Martin Gray

Uit naam van al de mijnen

Mart in Gray verloor zijn moeder en broers in Treblinka maar w i s t zelf uit het kamp te ontsnappen.

Mar t in Gray ver loor zijn vader bij de opstand van het getto van Warschau, maar zag zelf kans naar de bossen te ontsnappen.

Mar t in Gray wordt part isaan, naast de tegen­woordige generaal Mocsar en trekt als nog geen twint ig jar ige kapitein van het Rode Leger Berlijn binnen.

Mart in Gray ver t rekt in '47 naar Amer ika waar hij in korte tijd fortuin maakt .

In '59 ontmoet hij de vrouw van zijn leven. Trekt zich uit zaken terug en vest igt zich in een landhuis in Zuid-Frankrijk. Hij wi jdt zich volledig aan zijn gezin, dat inmiddels is verri jkt met vier k inderen.

In '70 komen zijn vrouw en alle kinderen om bij een bosbrand. Mar t in Gray is opnieuw al leen.

Uit naam van al de mijnen is een schokkend levensverhaal dat ondanks al le verschrikking een getuigenis is van moed en hoop.

Een uitgave van A. W . Bruna & Zoon.

Gebonden ƒ 22,50 Paperback ƒ 18,50

Nieuw bij Bruna

A. PAIS A j > ZIJDEN- EN

WOLLEN STOFFEN

KALVERSTRAAT 146-150, hoek Spui Amsterdam — Telefoon 23 22 64

U koopt het beter en verser bij

Galerij MIG N O N Regul iersbrees traat 19

Nieuwendijk 175 AMSTERDAM

Ver. Nachtveiligheidsdiensten B.V. Anno 1902

Hoofdkantoor: Voss iuss t raa t 8 Amsterdam

Vest igingen: Rotterdam - Den Bosch - Tilburg -O s s - Nijmegen - Enschede -Hengelo - Alkmaar

Carlo- BETERE

Modehuis DAMES-CONFECTIE

Overtoom 524

Juwelier

S C H A A P N.V. DEN HAAG, Noordeinde 86

Naast het Koninklijk-paleis

Antieke en

Moderne sieraden

*JUBIIEUITIJBBR Heenreis: Terugreis na:

2 weken 3 weken 4 weken 5 weken

10 apr

• • • • • • • • • • • • • • O STUDENTEN-EN SCHOLIERENRETOURS •

O (vraag onze speciale tarieven) r-j

• • • ITE'S-INDIVIDUELE REIZEN D

23 jan 20 feb 6 mar

20 mar 27 mar 28 mar 10 apr 11 apr 25 apr 1 mei

15 mei 29 mei 3jui

11 jul 18 jul 8 aug 4 sep

11 sep 25 sep gokt 6 nov

18 dec 25 dec

10 apr

25 apr 9 mei

15 mei 29 mei

17 jul

22'aug 18 sep 9 okt

23 okt 20 nov 1 jan 8 jan

13 feb 13 mar 27 mar 10 apr 19 apr 1 mei

16 mei 22 mei 19 jun

24 tuf 8 aug

29 aug 25 sep 16 okt 30 okt 27 nov 8 jan

15 jan

25 apr 8 mei

23 mei

31 jul 8 aug

9 okt 23 okt

15 jan

O V E R W I N T E R E N

in een zonnig klimaat: 6 maanden Israël! Heenreis: 6 nov. Terug: 7 mei.

• 6 weken Q

• 8 mei Q

• •

U aug IZl • •

6 nov J_J • • • •

• • • • • • • • • • • •

Indien bovenstaande data u niet uitkomen kunt u zelf uw reisdata bepalen met een minimum verblijf van één week en maxi­maal één kalendermaand, terwijl u één­maal mag onderbreken in Europa op de heenreis en éénmaal op de terugreis.

# Transferkosten per privé auto of sherut op aanvraag.

4c Vele mogelijkheden voor één- of meer­daagse tours door Israel.

IN S A M E N W E R K I N G M E T [ = f l I S R A E L E H A I R L I N E S

Folders en inlichtingen bij:

• • • • • • • • • • • •

Ej N E T W O R L D T O U R I S T ORGANIZATION ° LJ Rokin 9-15 Amsterdam a

• Telefoon 020-243350* • O Wij verzorgen al uw reizen over de gehele LD

• wereld. Q

^ isfe!"̂ ̂ «sfe? i^H

naam

adres

plaats

HO

O n d e r d e z e n a a m w e r k t e e n t i e n t a l m a a t s c h a p p i j e n

s a m e n o m u t e g e n r e d e l i j k e

p r e m i e s g u n s t i g e v e r z e k e r i n g e n

t e b i e d e n :

v e r z e k e r i n g e n

Ook inzake financieringen zijn wij gaarne bereid tot overleg.

V o o r s p o e d i g 1 9 7 3 n a m e n s d e B i j e n k o r f