Maandblad voor Onderwijs in Vlaanderen

Nr.99 • November 1999

Prozacvoor de klasProzacvoor de klas

(advertentie)

Hoe overwinnen leraars hundepressie? Vizier p. 4-9

Leraars naar de rugschool.p. 32

KLASSE NR.99 3

IN DIT NUMMER

4-9Prozac voor de klas

Bijna tien jaar geleden sprak Klasse met leraar Johan V., toenburnout. We zochten hem opnieuw op. En wat blijkt? Hij heeftzich zoals velen aangepast aan de tijd. Johan V. neemt al bijnatwee jaar elke dag zijn Prozac-pil voor hij naar school vertrekt. Hijis niet alleen. Een dossier over depressie bij leerkrachten inVlaanderen.

10-11Blinde vlekken

Is uw school een creatieve, statische, groeiende of stagnerende organisatie? Wie zal het zeggen? Eenonderzoek naar de blinde vlekken bij interne kwaliteitszorg.

32-33Pijn in de rug

Meer dan de helft van de leerkrachten heeft wel eens last vanrugpijn. Een staand beroep, veel gesleur en een slechte houding.Leraars naar de rugschool!

34-35«Het potlood is te kort»

Leerkracht An Vermeersch mocht met Klasse en NCOS/11.11.11mee op expeditie naar de Filippijnen. Ze sprak er met kinderenuit de prostitutie en jongeren in kartonnen dozen. Leerkrachten,

leerlingen, ontwikkelingshelpers en mensen zonder toekomst inde modder van de Pinatubovulkaan.

36-37Leerkracht is leerling

«Een schrijver is voor mij een leerling. Een leerkracht is voor mijeen leerling.» Voor jeugdschrijfster Anne Provoost is levenslangleren cruciaal. Leerkrachten en ouders hebben daarbij elk hunrol, maar ze spelen het spel niet altijd eerlijk. Het kennisdebat.

n Journaal p.12-14 met het ziektebeeld van leerkrachten n Ideep.15-30 met Schone Kunsten n Signaal p. 38-39 met Europeesonderzoek n Dialoog p. 40-42 met uw brieven n

EXTRA BIJLAGE (Nr.13) Echtscheiding / Nieuw samengestelde gezinnenHet dertiende uitneembare deel van de twintigdelige reeks voor uw persoonlijke map De Eerste Lijn.

Deze maand in Klasse voor Ouders:(verschijnt op 10 november) n Nieuw samengestelde gezinnen n ouderparticipa-tie n onderwijsnieuws n

Deze maand in Klasse voor Jongeren:(verschijnt op 10 november) n Echtscheiding n Ruil je bank n Begeleiders vanleerlingenraden n portretten n acties… n

Klasse op Internet:(elke dag opnieuw) n De site is weer grondig vernieuwd. Een schat aaninformatie en inspiratie. Surf (met uw leerlingen?)naar www.klasse.be. Het gastenboek wacht op u. n

ALS DIT KLASSE NUM-MER 99 IS, DAN VER-SCHIJNT VOLGENDEMAAND NUMMER100. TIEN JAAR KLAS-SE. VOELT U OOK HOEDE TIJD ALS SCHRIJ-VEND KRIJT VERGLIJDT?ALS DIT KLASSE NUM-MER 99 IS, DAN VER-SCHIJNT VOLGENDEMAAND NUMMER100. TIEN JAAR KLAS-SE. VOELT U OOK HOEDE TIJD ALS SCHRIJ-VEND KRIJT VERGLIJDT?ALS DIT KLASSE NUM-MER 99 IS, DAN VER-SCHIJNT VOLGENDEMAAND NUMMER100. TIEN JAAR KLAS-SE. VOELT U OOK HOEDE TIJD ALS SCHRIJ-VEND KRIJT VERGLIJDT?ALS DIT KLASSE NUM-MER 99 IS, DAN VER-SCHIJNT VOLGENDEMAAND NUMMER100. TIEN JAAR KLAS-SE. VOELT U OOK HOEDE TIJD ALS SCHRIJ-

Kinderprostitutie, straat-kinderen en scholen. p. 34

Maandblad voor Onderwijsin VlaanderenUitgegeven door het ministerievan de Vlaamse Gemeenschapdepartement Onderwijs

Nr.99 • November 1999

Hoofdredacteur Leo BormansProductcoördinator Diana De CaluwéEindredacteur Gaby De MoorRedactie Sonja Callay, Veerle Devos, Jan T’Sas,Michel Van Laere, Bavo WoutersRedactiesecretaris Patrick De BusscherSecretariaat Anny Lecocq, Veerle De Smet

Foto’s Luc DaelemansCartoons CampVormgeving Artefact

Verantw. uitgever Georges Monard,Hendrik Consciencegebouw, 1210 Brussel

Abonnement (10x per jaar): 900␣ fr.Alle Vlaamse leerkrachten, PMS-medewerkers enz.(van elk net en van elk niveau) krijgen KLASSEgratis.Adreswijzigingen uitsluitend regelen via de eigenschooladministratie.

Er is ook een Klasse voor Ouders (t.e.m. tweedejaar secundair onderwijs) en een Klasse voorJongeren (van het derde tot het zevende jaarsecundair onderwijs) voor scholen die dat wensen.

KLASSE, E. Jacqmainlaan 165, 1210 BrusselTel. redactie 02-553 96 86Tel. coördinatie 02-553 96 94Tel. abonnementen 02-553 96 84Tel. publiciteit 02-553 96 94Tel. KLASSE voor Ouders 02-553 96 90Tel. KLASSE voor Jongeren 02-553 96 92Telefax 02-553 96 85E-mail info@klasse.beURL www.klasse.be

ALS DITK L A S S ENUMMER9 9 I S ,DAN VER-S C H I J N TVOLGENDEM A A N DNUMMER1 0 0 .TIEN JAARK L A S S E .VOELT UOOK HOEDE TIJD ALSS C H R I J -VEND KRIJTVERGLIJDT?

V I Z I E R

4 KLASSE NR.99

«Ik heb me altijd enorm ingezetvoor het onderwijs en hoopte opeen promotie. Maar ik ben voorbijgestoken door een collega. Van dan afzag ik het niet meer zitten. Ik was zeerontgoocheld.» Deze leerkracht van 45 jaarkreeg verschijnselen van burnout en ver-zonk uiteindelijk in een diepe depressie. Rijpvoor neuro-psychiatrie. En hij is niet de enige.

• In 1998 valt 22 procent van de geneeskundigeattesten in het Vlaams onderwijs onder de catego-rie ‘neuro-psychiatrie’, waartoe ook depressies beho-ren. Dat is vijf procent meer dan in 1996. Het percenta-ge slaat op het totaal aantal ingediende medische attes-ten in het onderwijs. Neuro-psychiatrische aandoeningenkomen bijna evenveel voor als de seizoensgebonden neus-keel-oren-problemen. Ze nemen tussen 35 en 40 procent vanhet totaal aantal gemelde ziektedagen in: meer dan 800.000per jaar. De categorie ‘neus-keel-oren’ neemt er daarentegenmaar ongeveer 6 procent van in.

• In elk onderwijsniveau (kleuter-, lager en secundair onderwijs) is hetaantal neuro-psychiatrische aandoeningen even groot (tussen 21 en23␣ %). Dit zou er kunnen op wijzen dat de oorzaak van depressies nietzozeer bij de leerlingen ligt.

• Rond 40 jaar begint het aantal neuro-psychiatrische aandoeningen toete nemen. Op 39 jaar heeft ongeveer 17 procent van wie met ziektever-lof is er last van. Op 49 jaar valt 20 procent mannen en 23 procentvrouwen onder de diagnosegroep ‘neuro-psychiatrie’. Vijf jaar laternemen de depressies toe tot bijna 28 procent, voor beide geslachten. Deverhouding tussen de geslachten verandert rond 60 jaar: 38 procentmannen en 35 procent vrouwen. Volgens de algemene analyse hebbenbij vrouwen gemiddeld 21 procent van de attesten te maken met neuro-psychiatrische aandoeningen, tegenover 25 procent bij mannen.

• Afwezig blijven wegens ziekte kan te maken hebben met het seizoenmaar ook met de werkomstandigheden op school. Van het totaalaantal ingediende en gecontroleerde attesten slaat 17 procent opdepressie, zonder verband met de ‘arbeidspost’, zoals het controleor-

depressieBreekpunt bereikt:depressie

KLASSE NR.99 5

gaan Securex dat noemt. Maar 22 procent brengen de controleartsenwel in verband met werkomstandigheden (o.a. slechte relatie met dedirectie of collega’s). Het aantal depressies die veroorzaakt wordendoor het werk is het hoogst in het lager en secundair onderwijs en hetlaagst in het kleuteronderwijs. Daar ligt de oorzaak meer buiten dewerksfeer. Rond 40 jaar krijgt het aantal depressies dat verband houdtmet de werkomstandigheden een hogere kolom in de statistieken(bijna 15␣ %). Ter vergelijking: ziekteverzuim wegens vermoeidheidschommelt tussen 2 (mannen) en 5 procent (vrouwen). Rond 50 jaarstijgt bij mannen het aantal depressies te wijten aan het werk tot bijna20 procent. Dit percentage loopt op tot 30 rond 55 jaar.

• Wordt men alleen in het onderwijs depressief? In de categorie ‘neuro-psychiatrie’ krijgt het onderwijspersoneel 17 procent van de attestenuitgeschreven (cijfers van 1996). Bij andere grote en vergelijkbare klan-ten van het controle-orgaan Securex ligt dat percentage tussen 8 en 11procent. Onderwijspersoneel blijft per uitgeschreven attest voor eenneuro-psychiatrische aandoening gemiddeld 32 dagen thuis. Anderewerknemers die van Securex controle krijgen blijven daarvoor tussen 11en 18 dagen afwezig. Voor de categorie ‘maag-darm-aandoeningen’

worden in het onderwijs het minst attesten uitgeschreven: 2 procenttegenover 7 procent bij andere bedrijven. De spreiding van attesten

voor bijvoorbeeld griep, neus-keel-oren, ademhalingsproblemen,hart en bloedvaten is te vergelijken met andere beroepscatego-

rieën. Onderwijsmensen zijn niet zieker dan andere werkne-mers. Maar het ziektepatroon verschilt.

«Ik heb altijd heel nauwgezet en plichtsbewust mijn taakgedaan. Maar nu word ik geconfronteerd met telkens

andere reglementeringen. Ik kan dat allemaal nietmeer aan. Men verwacht te veel van mij.» Deze 50-

jarige leerkracht kon de hervormingen niet relati-veren uit angst voor het nieuwe. Ze vreesde niet

meer klaar te geraken met haar werk. De artsschreef haar Prozac voor. Ze is nu rustiger

en kan aan het werk blijven. Maarhet echte probleem is daar-

mee niet van debaan.

67

7,58,5

12

16

8

17

1520

2023,5

27,528

38

mannen

vrouwen

35

24 jaar

29 jaar

34 jaar

39 jaar

44 jaar

49 jaar

54 jaar

59 jaar

(Uit: Statistisch beeld van het absenteïsme in het Vlaams onderwijs in 1997 en 1998, Securex)

Hoe ouder, hoe meer neuro-psychiatrische aandoeningen(in procent van het aantal ingediende attesten- 1998)

Het aantal depressiesneemt toe. Ook in hetonderwijs. Sinds 1996 ste-gen daar de neuro-psy-chiatrische aandoeningenmet vijf procent. Depres-sie is de grootste oorzaakvan afwezig blijven opschool. «Elke school teltwaarschijnlijk minstenstwee tot drie personeels-leden die een depressiete verwerken hadden,maar intussen weer aanhet werk gingen», schatneuropsychiater dr. ErikVerhaeghen. Prozac iséén van de pillen omeen depressie op te van-gen. Vóór leerkrach-ten die slikken, zittenze er vaak al hele-maal onderdoor.Want wie geeftopen en bloot toehet alleen met pil-len aan te kun-nen? Een taboe.

terugkerend verschijnsel bij de directeur. «Ik stondop, voelde me slecht, ging nog even liggen, sleepteme dan toch naar de ontbijttafel, ging weer evenliggen. Heel de tijd speelde het schuldgevoel inmijn hoofd: ‘Er ligt zo veel werk, de school…’. Dehuisarts schreef me drie weken platte rust voor.Mijn situatie veranderde niet. Toen kwam depsychiater in het spel en die schreef me in lagedosis antidepressiva voor. Ik werd na een dag oftwee doodziek. Dat bleek een nevenwerking vanhet medicijn te zijn.»

In overdriveDe directeur kreeg steeds meer pillen te slik-

ken. «Pas zes weken na de totale inzinking ginghet stilaan beter en kon ik opnieuw min of meernormaal functioneren. Ik moet wel op tijd gaanslapen en geen enkele nevenactiviteit doen. Naast

de antidepressiva moet ik ook af en toe eensoort kalmeringspillen nemen, omdat ik weerin overdrive dreig te geraken. Een paar pille-tjes meer of minder zullen het niet maken. Ik

kan mijn werk doen, en dat is het belangrijkstevoor mij. Het is mij opgevallen hoe depressie eentaboe blijft. En hoeveel eufemismen ervoor be-staan. Zoals kanker nog steeds ‘een slepende ziek-te’ blijft heten, heet het bij een depressie: ‘destoppen zijn doorgeslagen’ of ‘hij zit er door’.»

Breekpunt«Depressies zitten inderdaad nog vaak in de

taboesfeer», geeft neuropsychiater dr. Erik Ver-

6 KLASSE NR.99

Hoe eendepressietaboe blijft

«Toen ik voor het eerst hoorde dat ik depressiefwas, geloofde ik dat niet. Ik had allerlei vageklachten, zoals zweten, lichte hoofdpijn, misse-lijkheid, duizeligheid, maar niets om echt ern-stig te nemen. Bovendien associeerde ik ‘de-pressie’ met zwarte gedachten, droevig zijn enz.En die dingen had ik zo niet. Maar zenuwinzin-king, neurasthenie, depressie als gevolg vanrouw en endogene depressie zijn gelijksoortig.De oorzaak is van geen belang. Dat maakte depsychiater me duidelijk. Bij hem ga ik nu al driemaanden. Hij past mijn medicatie aan, maar deoorzaak van mijn depressie blijft vaag en twijfel-achtig», vertelt een schooldirecteur.

MaagzuurDe directeur komt uit een gezin waar de arbeids-

ethiek erin gepompt werd. «Wanneer mijn oudersniet aan het werk waren in de winkel, was erwel een ander klusje dat geklaard kon worden.In het weekend werd er geverfd, iets opge-knapt… Dat doe ik nog altijd. Eigenlijk had ikal lang een aantal signalen genegeerd dat het nietgoed met me ging. Zo was ik de eerste dagen van devakantie niets waard: hoofdpijn, totaal uitgeput, nietin staat te functioneren. Ik liet een volledig medischonderzoek doen. De dokter gaf me een antibiotica-behandeling en een middel om maagzuur te onder-drukken. Het probleem was opgelost, zo leek het.»

NevenwerkingMaar die vakantiemoeheid werd een wekelijks

«Depressie is eenfrequentvoorkomendverschijnsel, inalle beroepscate-gorieën.»

DoorgaanDoorgaan

haeghen toe. Hij behandelt heel wat depressieveleerkrachten. «Wie bekent dat hij depressief is,lijkt voor de buitenwereld aan een karakterzwak-te te lijden: ‘Ik heb het niet gekund’. Nochtans zijneigenschappen als doorzetten, zich in iets vastbij-ten en niet vlug opgeven typisch voor onderwijs-mensen. Ze willen dan ook de eerste signalenmoeilijk aanvaarden. Over het algemeen is ereerst een stressfase met lichamelijke klachten dievaak van psychosomatische aard zijn. Depressie,met uitputtingsverschijnselen, is een eindstadium.Maar onderwijsmensen gaan vaak door tot ze echtniet meer kunnen. Hoe consciëntieuzer, zelfbe-wuster en autonomer iemand zijn taak doet, hoemoeilijker het is om toe te geven dat ‘het niet meergaat’. Tot het breekpunt komt.»

Huisarts dr. Georges Pollet meent daaren-tegen dat de mensen tegenwoordig makkelij-ker toegeven depressief te zijn. «Ze weten dater een goede medicatie bestaat die de kwali-teit van hun leven garandeert. Ook al heeft depsychiater in ons land nog een negatieve bijklank,toch hebben ze minder angst om bij hem opconsultatie te gaan.»

UitgekekenErik Verhaeghen heeft de indruk dat de de-

pressies in het onderwijs toenemen, vooral in deleeftijdscategorie 45-60 jaar. «Er zit burnout in deachtergrond. Met ouder worden kan je steedsminder tegen onzekerheden op structureel enorganisatorisch vlak. Ik hoor vaak verhalen van

leerkrachten die geen greep meer hebben op deleerlingen. Leerkrachten in het beroepsonderwijshebben het gemiddeld moeilijker. Maar ik durfniet zeggen dat ze het allemáál moeilijk hebben.»

«Ik heb Brusselse leerkrachten onder mijn pa-tiënten», zegt huisarts dr. Georges Pollet. «Zevertellen me verhalen over geweld op school, inalle onderwijsvormen. Vooral oudere leerkrach-ten kunnen het gebrek aan discipline en respectniet meer aan. Bovendien doen onderwijsmensenheel hun loopbaan hetzelfde. Ze raken op de duuruitgekeken op hun job. Het onderwijs beschiktblijkbaar over te weinig middelen of creativiteitom eens een leerkracht voor een tijd een anderetaak of verantwoordelijkheid te geven. Ook hetgebrek aan promotiekansen maakt sommigen de-pressief. En anderen hebben dan weer angst voorde vele hervormingen. In vergelijking met anderepatiënten blijft een depressieve leerkracht overhet algemeen langer thuis: tussen één à tweemaanden.»

Seksuele lustPrecies tien jaar geleden kon u in Klasse het

verhaal lezen van Johan V., een uitstekend leraarmaar op zijn 38 volledig burnout (Klasse nr. 2, p.8). Voor dit dossier zochten wij hem opnieuw op.Hoe zou het met hem gaan? «Uitstekend», zegthij. «Ik neem nu al twee jaar elke ochtend mijnProzac-pil. Ik schaam me daar niet voor. Het ismijn manier om te overleven. Ik geef nog altijdhéél graag les. Ik wil helemaal niet weg uit hetonderwijs. Maar ik ben een perfectionist. Dat zouik in een ander beroep ook zijn: tachtig procent isniet voldoende, ik wil de honderd procent. Daarkomen natuurlijk problemen van. Maar dankzijdie pil ben ik daar niet meer het slachtoffer van.

Het probleem ligt niet bij de school, maar bijmij. Een keer per maand ga ik naar de psy-chiater en die gesprekken houden mij, sa-men met de pillen, recht. De voorbije jarenheb ik zowat alle antidepressiva uitgepro-beerd. Van het ene werd ik zo dik als een

ballon, van het andere verdween elke seksuelelust… Met Prozac voel ik me eindelijk goed.»

SchuldgevoelVroeger ging Johan V. kapot aan elk geschil op

school. «Ik kroop dan in een put. Nu kan ik mijnemoties veel beter controleren. Ik kan rustig ‘ont-laden’ en blijf op het moment zelf kalm. Omdat ikmezelf altijd heel verantwoordelijk voel, geraak iksnel emotioneel overbelast. Maar nu heb ik hetgevoel dat ik het wel aankan. De school is geen

KLASSE NR.99 7

«Het ismijn ma-nier vanover le -ven»

tot het

niet meer kanniet meer kan

bedreiging meer voor mij. Ik blijf de angst voor. Iksteek nog wel heel veel tijd in mijn lessen. Elkevoorbereiding moet perfect zijn. Maar de minderefficiënte dingen laat ik. Dat heb ik stap voor stapgeleerd. Vroeger verbeterde ik bijvoorbeeld elketoets drie keer, uit schrik ergens een fout te makenof iemand te benadelen. Nu doe ik het in één keer.Een idealist ben ik wel gebleven. Alle leerlingenmoeten mee omhoog en vooruit. Ik wil ze alle-maal op hun bank en dan sta ik zelf nog liefst tweetafels hoger. Maar ik ben ook nuchterder gewor-den. Vroeger stak elk schoolprobleem ook zijntentakels uit naar mijn gezinsleven en mijn vrijetijd. Nu probeer ik het probleem te beperken tothet probleem zelf. Als ik thuiskom, begin ik nogwel altijd meteen voor de school te werken, maarals ik eens een zaterdagnamiddag vrij neem voormijn gezin, heb ik daar geen schuldgevoel meerbij.»

Stabiel«Vroeger twijfelde ik aan mijn hele persoon»,

vertelt Johan V. voort. «Nu heb ik mijn gevoelvoor eigenwaarde terug. Dat ik daar een pil voornodig heb, vind ik niet erg. Ik ben niet verlegenover mijn diepste ik en mijn eigen aard. Maar ikbesef wel dat ik het moeilijk krijg door die aardvan mij. En dus moet ik mezelf beschermen,weerstand opbouwen en weerbaar zijn. Ik blijfwie ik ben. Ik doe mijn werk graag en goed en iklaat me niet aan de kant zetten. Prozac is geenkalmeerpil. Ik blijf heel alert. Het gaat gewoon omeen chemische reactie in mijn hersens die zorgtvoor meer stabiliteit. Zoals anderen pillen nementegen te hoge bloeddruk, neem ik pillen om sta-biel te blijven. Wat is daar mis mee? Ik heb geenmoeite met het besef dat ik die pillen waarschijn-lijk heel mijn leven zal moeten blijven nemen. Zehebben me het plezier in mijn werk, in mijn gezinen in mijn leven teruggegeven. So what?»

VermoordProzac is op dit ogenblik het meest voorge-

schreven antidepressivum. Volgens huisartsen enneuropsychiaters maakt het een normale beroeps-activiteit mogelijk. Je kan ermee zonder gevaarautorijden. «Maar van wie een voorschrift voorProzac krijgt, mag je niet automatisch denken dathij depressief is», waarschuwt neuropsychiaterdr. Hugo D’haenen. «We schrijven Prozac ookvoor bij bepaalde vormen van angst en dwang-

8 KLASSE NR.99

Hoe consciëntieuzer iemandzijn taak doet, hoe moeilij-

ker het is om toe te gevendat ‘het niet meer gaat’.

«Het probleem ligtniet bij de school,

maar bij mij.»

PROZAC EN HET KIEZELSTEENTJE IN JE SOKIedereen voelt zich wel eens verdrietig, eenzaam of ongelukkig. Dingen die we tijdens onzedagelijkse werkzaamheden meemaken, verstoren soms onze gemoedsrust. Onze reactiedaarop brengt ons uit balans. We worden er somber van. Wanneer dat gevoel vanneerslachtigheid en rusteloosheid weken of maanden aansleept en verhindert dat we hetleven opnieuw wat rooskleuriger bekijken, zou er wel eens sprake kunnen zijn van depressie.Zo’n ‘majeure’ depressie kan het iemand heel moeilijk maken om zijn gewone leven voortte zetten, om zijn werk te blijven doen, om zijn relaties in stand te houden. Er hebben meermensen last van depressie dan u wel zou denken. In de Verenigde Staten is naar schattingaltijd zo’n dertien procent van de bevolking depressief.KalmerenWie vroeger depressief was, werd bij manier van spreken platgespoten. Anafranil, eenvoorbeeld van een klassiek antidepressief geneesmiddel, gaf vervelende en soms gevaarlijkeneveneffecten. Je kon er niet mee aan het werk, omdat je voortdurend slaperig was. Of jekreeg een middel om te kalmeren, zoals Valium, Temesta en Ceresta. De oorzaak van dedepressie kreeg evenwel geen oplossing.Onder nulSinds eind jaren tachtig is Prozac (fluoxetine hydrochloride) het meest voorgeschrevenantidepressief geneesmiddel. In een honderdtal landen kregen al meer dan 35 miljoen mensenhet te slikken. Waarin verschilt Prozac met de klassieke antidepressiva? «Ik nam drie jaar Prozacen deed dingen in het leven die ik vroeger niet durfde», getuigt een patiënt. Is Prozac dan eenwondermiddel, een pilletje dat de stemming verbetert en de hemel op aarde belooft, zoalscritici beweren? Prozac is maar één geneesmiddel van de SSRI’s (selectieve serotonine re-update inhibitoren). Wablieft? Huisarts dr. Ivo Vandevelde: «Het begint bij serotonine. Dat iseen neurotransmitter, een chemische stof die een rol speelt bij de overdracht van prikkels.Adrenaline, noradrenaline en endorfine zijn wellicht bekendere neurotransmitters. Zenuwcel-len of neuronen hebben uitlopers waarmee ze met elkaar kunnen communiceren. In hetuiteinde van zo’n uitloper van een neuron bevindt zich een blaasje, een synaps. Vergelijk hetmet een suikertje tussen twee elektrische draden. Maar in een synaps zit de stof die dezenuwprikkels overbrengt, bijvoorbeeld serotonine. In de zogeheten synaptische spleet maaktde serotonine contact met de volgende zenuwcel. Als dat contact gerealiseerd is, wordt deserotonine heropgenomen in de synaps.»SchoenenZo werkt het, maar wat heeft serotonine te maken met depressie? Dr. IvoVandevelde: «Het zit feitelijk wat ingewikkelder in elkaar. Eenvoudiggesteld: mensen bij wie de serotonineoverdracht in een bepaalde zonevan de hersenen uit evenwicht raakt, worden gewoonlijk depressief. Hunstemming geraakt onder nul. Prozac en gelijksoortige antidepressiva,zoals de jongere producten Aropax en Effexor, vertragen het proces vanheropname. Serotonine blijft dan langer dan normaal in de synaptischespleet. Er ontstaat een super-zenuwgeleiding. Daardoor kan de seroto-nine beter zijn werk doen. Prozac pakt dus de fysieke oorzaak aan van dedepressie, de verstoorde overdracht van serotonine. En er zijn veelminder ongewenste nevenwerkingen dan bij klassieke antidepressiva.De mensen kunnen vaak gewoon aan het werk blijven. Maar uiteindelijkneemt Prozac de oorzaak van een depressie niet weg. Prozac verandertbijvoorbeeld niets aan de werkomstandigheden die vaak een depressieveroorzaken. Stel dat er een kiezelsteentje in je sok zit. Pas dan maartwintig paar schoenen aan en laat desnoods een insnijding in de zoolmaken. Dan neem je het symptoom wel weg, maar zolang je hetkiezelsteentje niet uit je sok neemt, blijft de pijn.»

stoornissen. Depressie is evenweleen frequent voorkomend verschijn-sel, in alle beroepscategorieën ove-

rigens. Antidepressiva gaan meer over detoonbank van de apotheker dan tien jaargeleden. Daar zijn twee redenen voor. Art-sen schrijven de nieuwere generatie antide-pressiva, waartoe Prozac behoort, ook voorandere indicaties dan depressie voor. Daar-naast zijn de huidige antidepressiva veili-ger, waardoor artsen minder terughoudendzijn om er een patiënt mee te behandelen.Het risico op overdosis is veel kleiner. Vroe-ger kregen depressieve patiënten veeleereen kalmeermiddel, zoals Valium en Te-mesta, terwijl ze eigenlijk een behandelingmet een echt antidepressivum nodig had-den. De media stellen Prozac helaas negatiefvoor. Een man vermoordde zijn vriendin ende advocaat van de tegenpartij probeerdedat op de rug van Prozac te schuiven. Non-sens. Prozac verandert de persoonlijkheidniet. Maar intussen is het taboe om overProzac te praten.»

PeppilAls de patiënt met de medicatie stopt,

moet hij zich goed blijven voelen. Daaromduurt een eerste kuur met Prozac ten min-ste zes tot acht maanden. «Sommige patiën-ten hervallen toch», zegt Erik Verhaeghen,«Maar de medicatie voortzetten is geen pro-bleem. Studies vermelden geen nadelen optermijn. Als na een half jaar de evolutiegunstig is, probeert de patiënt echter af tebouwen. Meestal lukt dat.»

Prozac zou niet verslavend werken. Hetis geen euforiserend middel of een peppil.«Er bestaat geen aanhankelijkheid aan Pro-zac zoals voor drugs en kalmeermiddelen»,bevestigt Hugo D’haenen. «De patiëntenkunnen wel ontwenningsverschijnselen ver-tonen, als ze van de ene op de andere dagmet Prozac stoppen.» Dr. Georges Polletheeft het over een reboundeffect. «Eén optwee patiënten zegt me dat hij zich niet zogoed meer voelt, als hij ermee stopt. Maarecht niet meer zonder kunnen, blijft eenuitzondering. Ik denk dat psychotherapieeen betere oplossing is dan Prozac, maarmen is niet altijd bereid om in therapie tegaan. De mensen vinden dat zo’n behande-ling te lang duurt.»

TevredenMet Prozac zit niet dé oplossing in de mond. De

echte oplossing is de oorzaak vinden van de de-pressie. Daarover zijn de artsen het eens.Hoewel, dé oorzaak van dé depressie bestaatniet. Prozac geneest niet, maar het is eenoplossing voor mensen die actief willen blij-ven. «Prozac en gelijksoortige medicijnenzijn een hulpmiddel om je ten minste symp-tomatisch beter te voelen», verduidelijkt Erik Ver-haeghen. «Daarmee kan je problemen iets meervanop een afstand, iets rustiger en minder angstigbenaderen. Ik geef systematisch de boodschap meeom er dan ook zelf iets aan te doen. De meesteonderwijsmensen hebben intrinsiek die bedoeling.Ze denken probleemoplossend. Het vermogen om

KLASSE NR.99 9

problemen op te los-sen neemt toe dankzijde medicatie. Je voeltje beter en je hebt meer reserve. Jekomt makkelijker op voor jezelf.»

Intussen verdwijnen deproblemen niet. De school-organisatie, de reglemente-ring, de instroom van de leer-lingen enz. blijven zaken waarleerkrachten de greep op kun-

nen verliezen. «Dat klopt, maarsommige leerkrachten komen mevertellen dat ze na Prozac stabie-ler functioneren. Ze voelen zichgemiddeld beter, tot tevredenheidvan leerlingen, ouders en colle-ga’s.» ■

«Ik hebhet nietgekund»

Waar leer-krachtende greepop kunnenverliezen

«Tachtigprocent is nietvoldoende, ikwil honderd.»

OVERSPANNEN. EN DAN?Stress, burnout, depressie… Regen maakt plassen. En als het blijft regenen, stap je in de modder. Hoevermijd je de modder? De artsen zijn het erover eens dat te veel stress in zijn staart een depressie kanverbergen. Volgens een recent onderzoek lijden de ambtenaren van het ministerie van de VlaamseGemeenschap - departement Onderwijs meer aan stress dan andere werknemers. Vooral in dewerkstations. Dit is te wijten aan hoge werkdruk en onderbezetting. De personeelsleden zijn ookopvallend meer introvert en emotioneler dan in de meeste bedrijven. De leeftijdsgroep tussen 31 en40 jaar heeft het meest te kampen met werkdruk. De stressfactor in een gemiddeld bedrijf schommeltrond 18. In de metaalsector bijvoorbeeld wordt amper 16 gescoord op stress. In het departementOnderwijs zitten ze al aan 21. Er is een verband tussen oorzaken en klachten van stress. Wanneer hetdepartement de oorzaken van stress aanpakt, zullen de klachten afnemen. Angstklachten kunnen zomet een vijfde dalen. De directieraad heeft al twaalf actiepunten tegen stress op het rekenblad staan.Bouwen aan teamvorming, taken functioneel verdelen en de werkruimte verfraaien zijn er drie van.ZelfdiagnoseMaar in het onderwijs zelf geraken de mensen ook overspannen. «De stress bij Vlaamse leerkrachten isalarmerend groot», schrijft Stef Steyaert, arbeidssocioloog en medewerker bij STV-Innovatie en Arbeid.«De gemiddelde stress-scores liggen ver boven de waarden van andere beroepsgroepen. Een deugd-doend gesprek, individuele stresstherapieën, relaxatie-oefeningen en assertiviteitstrainingen doenevenwel niets aan de oorzaken van stress. Ze vergroten alleen maar het individuele schuldgevoel.Leerkrachten klagen vooral over zich geïsoleerd voelen, te veel extra taken moeten uitvoeren, geen steunvan collega’s of directie krijgen, geen inbreng hebben in tal van belangrijke beslissingen op school.»Hoe kunnen scholen alvast hun stressfactor onder controle houden en daarmee ook het gevaar opdepressie doen afnemen? Vijf vaststellingen.1. Er zijn aanzienlijk minder stressrisico’s in een school waar ze een zo goed mogelijk beleid

opbouwen rond nascholing, nieuwe leerkrachten opvangen en waar de directie persoonlijkleerkrachten begeleidt.

2. In teamgerichte scholen is er minder kans op frustratie en stress.3. Samen school maken werkt beter dan een centralistisch bestuur. Leerkrachten hebben behoefte

aan formele en informele overlegkanalen. Maar inspraak is meer dan een rondje praten.4. Bijkomende, niet-lesgebonden taken veroorzaken extra werkdruk. Het risico op stress neemt af als

de school improvisatie en willekeur rond taakverdeling vermijdt.5. Een algemene kritisch zelfdiagnose rond teamvorming, inspraak, taakverdeling en personeelsbe-

leid legt pijnplekken bloot. Dat is noodzakelijk om eraan te kunnen werken.

Nieuw: pakket tegen stress op schoolSTV-Innovatie & Arbeid ontwikkelde op basis van haar onderzoek rond stress bij leerkrachten – inoverleg met alle belangrijke onderwijspartners - een stresspreventiepakket voor scholen. Het pakketbevat documentatiemateriaal (brochure + slides) om de problematiek van stress bij leerkrachten teduiden. Als een school beslist om werk te maken van stresspreventie kan ze gebruik maken van de kortevragenlijst om zowel de vier organisatiekenmerken als de stress in de school te meten. Alle uitleg ensoftware (Access-bestand) om de gegevens uit de vragenlijst te verwerken is in het pakket opgenomen.Een stappenplan tekent de krijtlijnen uit van hoe de school een stresspreventietraject het best aanpakt.Het pakket werd ontwikkeld in samenwerking met IDEWE, IKMO, Securex en Gezondheid en Arbeid,de belangrijkste externe preventiediensten in het onderwijs. Stef Steyaert: «We raden aan eenstresspreventietraject te laten starten, begeleiden en opvolgen door de arbeidsgeneesheer van deexterne preventiedienst, verbonden aan de school. Deze persoon is neutraal en deskundig énwaarborgt de vertrouwelijkheid van de ingezamelde gegevens. Zo nodig kan hij leerkrachten ookindividueel begeleiden en opvangen. Ondanks de wenselijkheid om de arbeidsgeneesheer het geheleproces te laten sturen, neemt het schoolteam tijdens het traject – in overleg – alle beslissingen.»Aanpak van werkstress in de school (1999) – 1000␣ fr.Stress bij leerkrachten, de school maakt het verschil – 150␣ fr. - Stef Steyaert, Frank Janssens (Zie ook Klasse85 p. 4-11 en 87 p. 39)Bestellen bij SERV/STV-Innovatie & Arbeid - Jozef II straat 12-16 - 1000 Brussel - tel 02-217 07 45 - fax 02-217 70 08 - stv@serv.be

Burnout in de achtergrond

«Al dat gezeur overonderwijskwaliteit diebewaakt moet wor-

den… Dikke boeken enlange vergaderingen, ja,maar het verandert niets

en je verliest enkel tijd.»Niet iedereen staat wijd-beens klaar voor een eva-luatie en voor internekwaliteitszorg in hunschool. Maar als direc-tie, leerkrachten en stu-denten er samen werkvan maken, verdwij-nen de blinde vlekken.Een studie.

leidt, die de scholen omzetten in maatregelen.Een heel proces dus, maar ergens zit vaak eenflessenhals. Aan wie geef je de autoriteit om teevalueren? Door wie laat je de evaluatie opstellenen uitvoeren? Wie krijgt de evaluatieresultatenonder ogen? Wie bepaalt wat er verder met deresultaten gebeurt? Uit het onderzoek kwamenvier verschillende aanpakken naar voor. Meteenvier types van hogescholen.

Vreemde eendEen docent: «Mocht de verplichting van het

decreet om onze werkzaamheden te evaluerenniet bestaan, dan zouden wij er toch aan begin-nen. Zich constant in vraag stellen maakt gewoondeel uit van onze schoolcultuur.» Een collega:«Wij voeren nu interne evaluaties uit. Nadienbeslissen we zelf om een externe audit aan tevragen. Zo zou ik het graag zien evolueren.» Deopleidingscoördinator: «Ik vind zo’n evaluatie ofdoorlichting ideaal. Ze belicht beter de blindevlekken in je organisatie.» Een student: «De door-lichting zou ingebed moeten zijn in de school.Liever geen vijf mensen die van buitenuit plotse-ling één of twee dagen de school komen bezoekenen doorlichten.»

Wil de school een creatieve organisatie zijn,dan moet het hele team positief staan tegenoverzelfevaluatie en kwaliteitsbewaking. Zo’n organi-satie gebruikt externe evaluatieresultaten alleenwanneer de docenten ze niet als een vreemde eendzien in de interne dynamiek. De visie waaruit ende manier waarop de school deze resultaten ver-werft en rapporteert, moeten duidelijk zijn. Ieder-een moet zich betrokken voelen. Het tegendeelleidt enkel tot kortsluiting.

Zelfevaluatie. In het basis- en secundair on-derwijs kijkt men er nog wat onwennig tegen-

aan, maar in het hogeronderwijs is het sindsenkele jaren verplicht

bij decreet. Hogescholen moeten hun werk-zaamheden regelmatig beoordelen en hiervanverslag uitbrengen. Of zij dat op een efficiëntemanier doen? Welk effect zo’n interne kwali-teitszorg heeft? Onderzoekers van de KULeu-ven neusden rond in de interne keuken vanvier hogescholen en troffen er een stevig kwali-teitsnet aan. Heel wat hogescholen werken sys-tematisch aan kwaliteit. Ze doen dat niet enkelomdat het moet, maar willen er bovendien hunonderwijs mee verbeteren. Maar de onderzoe-kers stelden ook vast dat kwaliteitsbewakingniet overal even ernstig wordt aangepakt. «Nochtansis dat hard nodig», zeggen ze. «De grenzen van deoverheidsuitgaven voor onderwijs zijn bereikt ende roep van buitenaf om te zien hoe dat geldrendeert, wordt steeds luider.»

AutoriteitHet is een beetje als een leerkracht die toetsen

verbetert. Hij kan strepen trekken met een rodebalpen en de leerling zonder commentaar voor defeiten stellen, of hij kan de leerling bij zich roepen,de fouten bespreken en mee zoeken naar wegenom het de volgende keer beter te doen. Idem metzelfevaluatie. «Zelfevaluatie is een middel om dekwaliteit op een bepaald moment vast te stellen»,zeggen de onderzoekers. «Het is nu de kunst omdaar een meerwaarde uit te halen voor het onder-wijs dat je aanbiedt.» De onderzoekers pleiten erdan ook voor dat een evaluatie tot aanbevelingen

10 KLASSE NR.99

Blindevlekken op schoolI N T E R N E K W A L I T E I T S Z O R G

Losse flardenEen verantwoordelijke voor kwaliteitszorg: «Zelfs

van collega’s krijgen we reacties in de stijl van: ‘Wiezijn die madammen? Komen die ons controleren?’Omdat er geen volledige informatie is voor hetkorps, is het logisch dat die vragen komen. Zevernemen hier en daar iets over kwaliteitszorg,maar ze weten niet wat er concreet gebeurt enwaarom.» Een departementshoofd: «Docenten zijndagelijks bezorgd over kwaliteitszorg. Alleen ver-loopt die niet gesystematiseerd, alles hangt af vanhet vrije initiatief.» Een docent: «Hoe kan ik gron-dige veranderingen realiseren, als ik niet alles weet.De resultaten van de evaluatie komen niet tot bijons. De directie geeft ons enkel losse flarden.»

Dit zijn typische klachten uit een statische orga-nisatie, die zowel interne als externe evaluatieresul-taten als vreemd ervaart. De leerkrachten en studen-ten plaatsen ze uitsluitend in een kader van controle.Door het gebrek aan samen als team denken, pratenen handelen zullen docenten elk evaluatie-initiatiefals een aanslag beschouwen op hun eigen denken endoen. Een algemeen directeur illustreert dit klimaatzo: «Ik kom niet tussen in pedagogische zaken in hetonderwijsgebeuren. Ik coördineer alleen het over-koepelende. Op onderwijskundig vlak heb ik geenboodschap te verkondigen. Ik respecteer de autono-mie van elk departement.»

SubliemEen docent: «Het denkwerk, het voorberei-

dende werk en de zoektocht naar concrete oplos-singen gebeurt voor drie kwart informeel buitende vergaderingen. Concreet leeft hier de indrukdat de externe begeleiding bij de evaluatie su-bliem was. Maar dat is geen reden om ze te gaanmisbruiken of om ze telkens binnen te halen alswij het zelf kunnen oplossen.» Een collega: «Wanneeriedereen zich realiseert dat evaluatieresultatenmiddelen zijn om onze werking te verbeteren,dan is er minder weerstand.»

De groeiende organisatie heeft het nog moei-lijk om interne en externe evaluatieresultaten indaden om te zetten. Ze is vragende partij voorhulp van buitenaf.

Pottenkijkers«Ik heb het gevoel dat iedereen individueel

nadenkt over wat optimaal onderwijs is, over watbelangrijk is», zegt een docent. «Een algemeneevaluatie kan ontmoedigend werken. Vooral opde campus, waar iedereen toch echt bezig is, waarde onderwijsspirit aanwezig is. Als je dan afge-straft wordt, komt dat hard aan.» Een collega:«Evaluatie dient om mensen te corrigeren of be-straffen. Ik weet niet of dat mensen in bewegingzet. Er sijpelde niet veel door van wat die evalua-tiecommissie allemaal bekokstoofde. Ik neem hendat niet kwalijk, misschien was het ook niet debedoeling.»

De stagnerende organisatie wil zelf een sys-teem voor kwaliteitszorg starten, het liefst zonderpottenkijkers. Hulp van buitenaf staat buiten kijf.Er is een interne dynamiek, maar daar houdt mennogal eigenzinnig aan vast. Of zo’n organisatiehaar evaluatieresultaten daadwerkelijk gebruikt,hangt volkomen af van die dynamiek.

Krampachtig«Niet iedereen moet het warm water uitvin-

den...» Niet elke onderwijsinstelling moet van nulstarten. Eén vast evaluatiesysteem hanteren voor allehogere onderwijsinstellingen gaat echter voorbij aande decentralisatiegedachte van het decreet. Een aan-tal hogescholen neemt het voortouw in kiezen,aanpassen, gebruiken en eventueel propageren vaneen uniform systeem voor kwaliteitszorg. Een grootaantal hogescholen sluit veeleer krampachtig bijdeze groep aan omdat ze ‘de boot niet willen missen’.Wil men voluit zijn eigen verantwoordelijkheidkunnen nemen, dan moet men elke verwijzing naareen bestaand kwaliteitssysteem vermijden. «...Maarmisschien is het voor onze eigen school ook nietslecht dat we een klein beetje het warm water op-nieuw uitvinden», zegt een docent.

Rustpauze«Een evaluatie-instrument

hebben is maar één aspect vandegelijke kwaliteitszorg», be-sluiten de onderzoekers. «Hetessentiële werk moet op datmoment nog beginnen. Het gebruik, de analyse vande evaluatieresultaten en de noodzakelijke follow-up zijn de echte onderwijsverbeteraars. De overheidmag best meer aandacht besteden aan het eigenlijkefunctioneren van het systeem voor kwaliteitszorgen niet zozeer aan de vormgeving ervan. De over-heid zou een cel voor kwaliteitszorg kunnen creë-ren die instellingen ondersteunt en die alternatie-ven aanreikt voor duidelijk systemen van kwali-teitszorg. Systemen die bij het onderwijs passen.Laat zo’n cel ervaring en deskundigheid bundelen,zodat ze hogescholen kan begeleiden wanneer dieeen systeem voor kwaliteitszorg uitbouwen. Wepleiten er ook voor dat de overheid expliciet rust-pauzes invoert om de interne dynamiek binnen deinstellingen te laten rijpen. Gerichte of bewust voor-lopige afwezigheid van externe impulsen kan ertoebijdragen dat de instellingen zelf kunnen faseren enplannen of zelf kunnen bepalen welke uitdaging zijeerst willen aangaan.»

GeïsoleerdHoe kunnen de hogescholen hun kwaliteitszorg

verbeteren? «Wanneer docenten en studenten hetgevoel krijgen dat ze mede-eigenaar zijn van hetuitgebouwde systeem voor kwaliteitszorg, verkleintde weerstand en vergroot de kans dat het systeemdaadwerkelijk wordt toegepast. Voorts moeten dehogescholen de functie van verantwoordelijke voorkwaliteitszorg als een volwaardige opdracht beschouwen,en niet als een extra taak die men er bijneemt tusseneen aantal lesuren of andere taken in. Maar eenverantwoordelijke aanstellen of een werkgroep voorkwaliteitszorg installeren ontslaat de andere betrok-kenen niet van hun verantwoordelijkheid. Hoge-scholen die een werkgroep voor kwaliteitszorg op-richten, moeten grondig nadenken over de manierwaarop ze de werkzaamheden en de resultaten zul-len integreren in het beleid en in de onderwijsprak-tijk van de instelling», stellen de onderzoekers.

Ten slotte begint kwaliteitszorg bij een duide-lijk geformuleerde visie op kwaliteitsvol onder-wijs, die het hele schoolteam deelt. «Dit kan geengeïsoleerde taak zijn van één verantwoordelijke ofwerkgroep», besluiten de onderzoekers. De direc-tie of het departementshoofd - de leider van deorganisatie - speelt een onmiskenbare rol in hetontwikkelen van een onderwijsfilosofie.» ■

Interne kwaliteitszorg: een onder-zoek naar de factoren die het ge-bruik van evaluatie-uitkomsten bein-vloeden – R.Vandenberghe, R. Bou-wen, e.a. – KULeuven – Centrum vooronderwijsbeleid en –vernieuwing –Naamsestraat 98 – 3000 Leuven

«Komen die madammen

ons controleren?»

KLASSE NR.99 11

PROZA IN DEHOGESCHOOL

Gedragen de meeste lectorenzich correct tijdens de lessenen de examens? Dit is een vande tweeduizend vragen die inProza staan (Projectgroep Ont-wikkeling Zelfanalyse). Acht Vlaam-se hogescholen ontwikkeldeneen instrument om zichzelf teevalueren en hun onderwijs-kwaliteit te verbeteren. Eensterkte-zwakteanalyse duswaaraan een actieplan vast-hangt. Met de schaalvergro-ting en verzelfstandiging zijnde hogescholen almaar meeraangewezen op zelfevaluatie.Ze moeten hun kwaliteit kun-nen analyseren en bewijzen.Vandaar Proza. Dit instrumentvoor zelfdiagnose en kwaliteits-zorg kan flexibel worden toe-gepast in andere onderwijsni-veaus dan het hoger onder-wijs. Een gebruikslicentie kost6000 frank en een bibliotheek-exemplaar 1500 frank Er isook een softwareversie.EHSAL (Proza) – Paul Garré –Stormstraat 2 – 1000 Brussel – tel02-210 13 11 – fax 02-217 6464 – e-mail paul.garre@staf.ehsal.be

12 KLASSE NR.99

■ INSPECTIE

Weten overweegt op kunnen«Na zeven jaar formeel en systematisch doorlichten kwamnegentig procent van de scholen voor secundair onderwijsaan de beurt», zegt coördinerend inspecteur Secundair Onder-wijs Chris Blancquaert. «Ongeveer vier op tien van de doorge-lichte scholen kreeg meteen een volledig positief advies. Voorde andere instellingen was het advies voorwaardelijk, hetzijvoor de school als geheel, hetzij voor één of meer structuuron-derdelen. De tekorten kunnen zowel te wijten zijn aan hetstudiepeil als aan de materiële organisatie.»Met slechts 44 inspecteurs organiseert de inspectie secundaironderwijs per jaar een honderdtal schooldoorlichtingen. Uitde verslagen van de jongste jaren over de toestand van hetonderwijs distilleert de inspectie zeven knelpunten:1.Ons onderwijs is te cognitief, te cerebraal. Weten overweegtop kunnen. De kennis is te weinig gericht op praktische bruik-baarheid. De vaardigheden stimuleren te weinig de zelfred-zaamheid van leerlingen.2.Aan zoveel mogelijk leerlingen zoveel mogelijk kansen ge-ven, rekening houdend met hun individuele capaciteiten enbeperkingen, heet zorgbreedte. Dit begrip is al goed doorge-drongen tot de scholen, maar de weg naar de werkelijke toe-passing ervan is nog lang. Hoewel goed uitgebouwd in de eer-ste graad, wordt deze zorg nog niet doorgetrokken naar dehogere graden. De werking van de begeleidende klassenraadlaat in tal van scholen nog te wensen over. Ook is men met hethuidig concept van de eindtermen en de leerplannen niet instaat het vormingsaanbod ingrijpend aan te passen aan deindividuele leerling.3.De reglementering schrijft voor dat scholen uitgestelde be-slissingen of herexamens maar uitzonderlijk mogen geven. Tochis het in veel scholen nog de regel dat heel wat leerlingen na dezomervakantie voor één of meer vakken moeten herkansen.4.Scholen moeten de reële onderwijstijd nog effectiever ge-bruiken.5.Tal van scholen hebben verouderdeof slecht aangepaste gebouwen, on-voldoende beveiligde werkplaatsen, ge-brekkige uitrusting, niet genoeg leer-middelen, slechte brandveiligheid enz.6.Voor bijna alle vakken is er behoefteaan gepaste nascholing, zowel vak-gericht als pedagogisch-didactisch.7.Doorgaans zijn de leerkrachten erggemotiveerd, maar ze werken onvol-doende samen.

■ GROENE SCHOOL

Alternatieven voorvervuilend gedragTwintig secundaire scholen enéén hogeschool ontvangenvoor het eerst het logo GroeneSchool. Ze krijgen dit logo omhun geleverde inspanning voormilieuzorg op school. Al in1993 ontwikkelde het depar-tement Menselijke Ecologie(VUB) het projectmateriaalvoor Groene School. Vanaf1997 verspreidt de cel Natuur-en Milieu-educatie en Informa-tie van de leefmilieu-admini-stratie Aminal het projectma-teriaal, in samenwerking methet departement Onderwijs.Aminal begeleidt de scholenindividueel bij de invoering vanhet milieuzorgsysteem. Tot nutoe onderschreven meer dan25 Vlaamse scholen de verkla-ring voor het milieubeleid.Milieuzorg is in het bedrijfsle-ven al geruime tijd ingeburgerd.De Vlarem-wetgeving bundeltde milieuwetgeving waaraanbedrijven moeten voldoen.Maar ook scholen ontsnappenniet aan systemen om milieu-zorg in te voeren. Het projectGroene School wil echter meerbereiken dan dit. Het is belang-rijk dat leerlingen van jongs afaan in contact komen met eenaantal alternatieven voor hunvaak milieuvervuilend gedragin hun dagelijkse omgeving.Een Groene School nodigt leer-lingen en leerkrachten uit omopen met elkaar van gedach-ten te wisselen, plannen temaken, informatie te verzame-len, problemen te voorzien enstrategieën uit te stippelen omweerstanden te overwinnen.Bovendien biedt het project eengelegenheid om vakoverschrij-dend te werken.

■ BEGROTING

Aftandse behuizingrenoverenOnderwijs krijgt steeds meergeld. Sedert 1996 steeg hetonderwijsbudget met meer dantien procent. Het aandeel vanonderwijs in de Vlaamse be-groting is bijna 44 procent. DeVlaamse regering geeft er in2000 vijftien miljard meer vooruit. Volgend jaar wil de rege-ring elke laaggeschooldeschoolverlater de weg naar eenjob tonen. Van de geplande 599miljard gaat alvast 261 naaronderwijs en vorming. Een af-tandse behuizing heeft eenslechte invloed op de kwali-teit van het onderwijs. Daar-om reserveert de onderwijsmi-nister 2,1 miljard frank extraom schoolgebouwen van alleonderwijsniveaus en -nettente renoveren. De volgende ja-ren zal telkens eenzelfde be-drag beschikbaar zijn. Het ba-sisonderwijs krijgt 450 miljoenfrank, bovenop de akkoordendie de vorige regering al on-derschreef. De basisfinancie-ring van de universiteitengroeit met tweehonderd mil-joen frank extra. De hogescho-len mogen rekenen op een evengrote som om dringende per-soneelskosten op te vangen.Ten slotte ligt 116 miljoen klaarvoor de ‘vervangingspools’. Diemoeten het acute tekort aanleerkrachten helpen opvangen.Scholen kunnen vanaf volgendschooljaar een beroep doen opeen regionale pool om hun va-catures in te vullen.

■ BASISONDERWIJS

Zieken wachten minderVanaf dit schooljaar bestaatin het basisonderwijs een an-dere regeling voor tijdelijk on-derwijs aan huis voor langdu-rig zieke kinderen. Langdurigheet vanaf nu minder dan eenmaand. De vroegere wachttijdvan 28 dagen is teruggebrachttot 21 dagen. Intussen verdub-belde het aantal uren les aanhuis van twee tot vier per week.Nieuw is ook dat er geenwachttijd meer is voor kinde-ren die na een periode vanonderwijs aan huis binnen driemaanden opnieuw in hunziekte hervallen. Elke lagereschool moet de bepalingenover het onderwijs aan huisvia het schoolreglement aande ouders bekend maken.

De begeleidende klassenraad laat intal van scholen nog te wensen over.

Ook geïnteresseerd? Neem dancontact op met het GroeneSchool-team. AMINABEL -project Groene School - E. Jacq-mainlaan 156 bus 8 - 1000Brussel - fax 02-550 20 05.

KLASSE NR.99 13

Niets gemist?■ Vanaf volgend school-

jaar krijgen leerlingen vande vijfde en zesde klas ba-

sisonderwijs gratis zwemles.Daarvoor wordt 135 miljoenfrank uitgetrokken.■ 657 kandidaten namen deelaan de tweede sessie van hettoelatingsexamen augustus/september voor arts en tand-arts. 27 procent van de kandi-daten slaagde. In totaal waag-den in twee sessies 1177 afge-studeerden van het secundaironderwijs hun kans. Nog geen40 procent (467) van hen magde studie aanvatten. Vorig jaarslaagde nog 49 procent van dekandidaten. De onderwijsmi-nister lanceert het idee om dittoelatingsexamen op termijnpas na de eerste kandidatuurte organiseren.■ De Vlaamse Infolijn krijgtper dag gemiddeld vierhon-derd telefonische vragen. Debellers hebben vooral vragenover huisvesting (20 %), werk-gelegenheid (15 %), bevoegd-heden van regionale en loka-le besturen (12 %) en overondernemen (12 %). Zes pro-cent heeft vragen over onder-wijs. Daarvoor is echter eenaparte infolijn van het depar-tement Onderwijs (zie p. 42).■ Nu is de instapleeftijd voorkleuters tweeënhalf jaar. Alsze later pas vanaf drie jaar naarschool kunnen, denkt de on-derwijsoverheid er aan omkinderverzorgsters in te scha-kelen. Het Christelijk Onder-wijzersverbond (COV) vindtde instapleeftijd optrekkenpedagogisch, financieel enorganisatorisch een onrea-listische maatregel.■ Nederland wil een groot te-kort aan leerkrachten voor-komen. Daarvoor trekt het tot2002 een bedrag van 3,6 tot4,5 miljard frank uit. Ministervan Onderwijs Loek Hermanswil mensen met ervaring vanbuiten het onderwijs tot hetberoep toelaten. Een actie inhet basisonderwijs om oud-leerkrachten opnieuw voor deklas te krijgen, leverde ruimdriehonderd herintreders op.■ Een op vier van de Belgische15- tot 25-jarigen heeft een gsm.In de scholen zouden er ner-gens klachten zijn over irri-tant gerinkel, al staat er alvaak in het schoolregle-

ment dat je op school geengsm mag gebruiken.

■ PENDELEN

Meer Walen naar VlaanderenAlmaar meer Nederlanders die in de grensstreek wonen verkie-zen het Vlaamse onderwijs boven het Nederlandse. Daarvoorpendelen ze graag dagelijks een uur en meer over en weer. Hetdepartement Onderwijs geeft nu een brochure uit waarin ze hetdagelijks of wekelijks pendelen van leerlingen of studenten inkaart brengt. U krijgt een kijk op het grensverkeer uit Neder-land, Frankrijk, Duitsland en het Waals Gewest (Wallonië).Tijdens het schooljaar 1997-1998 volgen bijna achtduizendWaalse leerlingen/studenten dagelijks les in Vlaanderen. Demeesten pendelen naar Vlaams-Brabant. In vergelijking met1995 is er een stijging met meer dan twaalf procent. In hethogescholenonderwijs neemt het aantal studenten het meesttoe (35 %). Op de tweede plaats komt het basisonderwijs (18%). Daarna komt het secundair onderwijs (13 %).In hetzelfde schooljaar volgen 17.884 Nederlanders les in hetVlaams onderwijssysteem. Die lopen vooral school in Lim-burg en Antwerpen. Antwerpen telt 2047 Nederlandse leerlin-gen/studenten, Maaseik 1498 en Arendonk 1075. 9300 Ne-derlanders wonen effectief in Vlaanderen. Dit betekent dat 48procent dagelijks of wekelijks de grens oversteekt. Het grens-verkeer vanuit Nederland is in de afgelopen schooljaren nau-welijks gestegen (+ 1,3 %).Nog in hetzelfde schooljaar zitten bijna tweeduizend leerlin-gen/studenten met de Franse nationaliteit op de Vlaamse school-banken. Ze zitten vooral in West-Vlaanderen en Antwerpenen volgen veelal les in het basisonderwijs. Dit grensverkeernam de jongste jaren met meer dan 31 procent toe.Ten slotte volgen 1381 Duitsers bij ons les. Dit grensverkeer isbeperkt en gericht op het universitair onderwijs.

Globaal participeren bijna 17.000leerlingen/studenten vanuit de buur-landen en Wallonië aan het Vlaamsonderwijssysteem. De totale kostprijsvan deze participatie wordt geraamdop 2,5 miljard frank.

■ NIEUWE MEDIA

Surfen naar stekelvarkens«Neem vanavond het nieuws eens op», vraagt de leraar ge-schiedenis. En ook de leraar biologie gaat mee met zijn tijd.Hij verzoekt zijn leerlingen op Internet het aantal treffers over‘stekelvarken’ te noteren. Wie in wil zijn laat zich wellichtgraag meeslepen door de nieuwe mediahype en de hoera-cij-fers daarover. Die willen ons laten geloven dat we een oen zijnals we niet elke aanloop tot de nacht surfend doorbrengen.Toch halen cijfers de hype van de muur. Een mediaonderzoekvan de KUL bij de gezinnen sleept de hoera’s naar de prullen-bak. Twee derde van de bevraagde gezinnen heeft alvast geenmoderne computer.

heeft thuis geen tv 9 %geen stereoketen 14 %geen video 18 %geen vaste telefoon 34 %geen multimediacomputer 66 %geen gsm 75 %geen toegang tot Internet 85 %

■ HOGESCHOLEN

Meester: drie plus tweeTegen 2010 verdwijnen deVlaamse diploma’s ‘kandidaat’en ‘licentiaat’. Vlaanderen on-dertekende, samen met nog 31Europese landen, de ‘Bologna-Verklaring’. Die houdt in datdeze landen streven naar eenstructuur van twee fasen. Na eeneerste fase van drie jaar behaaltde student een ‘bachelor’-titel.Twee (waarschijnlijk) bijkomen-de jaren leveren de titel ‘mas-ter’ op. Dit zou het verschil tus-sen universiteiten en hogescho-len, tussen academisch onder-wijs en onderwijs van acade-misch niveau, afvlakken. DeVlaamse structuur van het ho-ger onderwijs is overigens in hetbuitenland nauwelijks te begrij-pen. Een Vlaamse industrieelingenieur met een hogeschool-opleiding bijvoorbeeld heeftgeen academisch diploma.Nochtans is hij even goed ge-schoold als een buitenlandsecollega. Die volgt evenwel zo-wat dezelfde opleiding in eeninstelling voor hoger onderwijsdie ‘universiteit’ heet. Maarvoorlopig worden Vlaamse ho-gescholen geen universiteitenen blijft de huidige tweeledig-heid van het hoger onderwijs.Wel kunnen universiteiten zo-wel onderling als met hogescho-len nauwer samenwerken.

■ TELLING

Meer dan een miljoenDe scholen tellen steeds min-der leerlingen. Volgens de Be-perkte StatistischeTelling zijn er1.079.544 leerlingen of 4132minder (0,34 %) dan vorigschooljaar. Dat ligt aan eendaling in het gewoon kleuter-en secundair onderwijs. In hetgewoon lager onderwijs, netals in alle niveaus van hetbuitengewoon onderwijs,neemt het aantal toe.

‘De participatie van leerlingen enstudenten uit aangrenzende landen/regio’s aan het Vlaams onderwijs-systeem - een kwantitatieve analy-se 1987-1998’ - departement Onder-wijs - cel Publicaties - E. Jacqmain-laan 165 - 1210 Brussel - tel 02-55366 53 - fax 02-553 66 54 -publicaties.onderwijs@ond.vlaanderen.be

De licentiaat heet inde toekomst master.

14 KLASSE NR.99

In één schooljaar tijd krij-gen leerkrachten en an-der schoolpersoneel inVlaanderen 2,5 miljoenziektedagen: gemiddeld19 dagen per medisch

attest. Dat is niet méérdan in vergelijkbare sec-toren. Al ziet het ziekte-beeld er wel anders uit(zie ook p. 4-11). Ze lo-pen één kans op tien omgecontroleerd te worden.Waar zit de ziekte?

In 1998 werden 127.369 medische attestenafgeleverd in het onderwijs. Of meer dan 4 pro-cent meer dan in 1996. Dat is goed voor 2.463.362gemelde ziektedagen. Een stijging met 26 procentin vergelijking met twee jaar eerder. Onder ‘ziek-te’ vallen onder meer psychiatrie, stress, burnout,‘pensionitis’, ongevallen in het privé-leven, ver-minderde prestaties wegens ziekte, arbeids- ensportongevallen en hospitalisatie. Bevallingsver-lof is niet meegerekend. De artsen gaven hunpatiënt een attest voor een gemiddelde duur van19 dagen. Meer dan 12 procent van alle attestenwerd gecontroleerd (15.739). In bijna 8 procentvan de gevallen ging het initiatief voor de controleuit van Securex. De school vroeg voor 3 procentvan de ziekteverloven een controle aan, de ziekgemelde persoon zelf 2 procent. Het werkstation

zeer zelden. Nog geen tiende van een procent.Door de controles werden zogenaamd 25.964dagen gewonnen (6␣ % van het aantal gecontro-leerde dagen), dit wil zeggen dat het ziek gemeldepersoneelslid vervroegd aan het werk moest.

In het secundair onderwijs worden de meesteattesten uitgeschreven (56␣ %). Hierna volgen la-ger (28␣ %) en kleuteronderwijs (13␣ %).

Vrouwen tussen 39 en 54 jaar krijgen hetgrootste aantal attesten uitgeschreven. Zowat 46procent van het totale aantal. Hun ziekteverlof,waarvoor ze een attest kregen, duurt gemiddeldvan 12 tot 24 dagen. Hoewel naar mannen vandezelfde leeftijdscategorie veel minder attestengaan (17␣ %) duurt hun ziekteverlof gemiddeldtussen 10 en 24 dagen. Minder attesten maar bijnaeven lang ziek dus. ■

Hoe ziek zijn we?

D E C I J F E R S

Wie ziek valt, krijgt te maken met het controle-orgaan Securex. De jongste cijfers.

Waardoor worden personeelsleden in het onderwijs ziek?(cijfers van 1998, in procent van het aantal ingediende attesten)

■ mannen ■ vrouwenseizoensgebonden aandoeningen

ernstige aandoeninglumbago

wegens de werkomstandighedenalcoholisme/drugs

vermoeidheiddepressie (zonder verband met het werk)

depressie (mét verband met het werk)andere redenen

diagnose moeilijk te stellen

Mannen krijgen meer depressies van de school, vrouwen van buiten de school.

Sommige oorzaken van ziekteverlof verschillen volgens het onderwijsniveau.■ kleuter ■ lager ■ secundairseizoensgebonden aandoeningen

vermoeidheiddepressie (zonder verband werk)

depressie (met verband werk)

Griep slaat harder toe bij leerkrachten in het secundair onderwijs.

Hoeveel dagen blijven ze gemiddeld thuis?(cijfers van 1998, in procent van het aantal ingediende attesten)

■ mannen ■ vrouwenneus-keel-oren

ademhaling (pneumo)hart en bloedvaten

spijsverteringurinewegen - (gynaecologie)

neuro-psychiatriebeenderen en spierstelsel

klierenrest

verloskunde (prenatale problemen)burnout

Vooral bij depressies blijven mannen langer thuis dan vrouwen.

9,5/10 10/10,5 12/11,5 12/10,5

minder dan 0,5/0,52/3

13,5/2227,5/17

2/1,5 22,5/25,5

7/6/12,54/3/2,5

24/20,5/17 15 22 20

5/62,5/2,5

8/2,52/2

1/2 42/29

20/191/1

14/15 -/19

1,5/0,5

Schone kunsten met Klasse A

Het oudste museum van de Vlaams Ge-meenschap staat op het nieuwste pleinvan Antwerpen: het Koninklijk Museumvoor Schone Kunsten. Meer dan 13.000grafische en plastische werken bestrijkener de hoogdagen van de Vlaamse eninternationale kunst over zes eeuwenheen. Rubens, Titiaan, Permeke, Modig-liani, Alechinsky, Rodin… U hebt ze maarte noemen. Tussen al dat artistieke ge-weld flaneert de educatieve dienst meteen rijk palet van programma’s, lessenen ateliers voor uw leerlingen. Eind no-vember weet u er alles van. Dan mogen1000 leerkrachten gratis het museum in-palmen, over het glimmend parket vande vele zalen glijden en tien keer verrastworden door educatieve demonstratiesvoor alle onderwijsvormen en -niveaus.De infomappen werden al uitgehakt eningelijst. Of u mee inschuift?

Stuur deze originele, volledig ingevulde bon naar NannySchrijvers - Museum met Klasse - KMSKA - Plaatsnijders-straat 2 - 2000 Antwerpen. Niét faxen a.u.b. Wie bij degelukkigen is, ontvangt in de week van 15 november eenschriftelijke uitnodiging. Die ruilt u op de dag zelf in vooruw toegangsticket(s). Zeker meebrengen dus.

Kunstwaarts met KlasseNog maar pas de thuishaven van Van Dijck geweest en alweerin de kijker. Ditmaal maakt het Koninklijk Museum voor SchoneKunsten in Antwerpen zich op voor het onthaal van een nieuwegroep bezoekers: uzelf. Het oudste en belangrijkste museumvan de Vlaamse Gemeenschap is een neoclassicistische kunst-tempel, een en al klassieke zuilen, triomferende standbeeldenen trappen die je met bescheidenheid beklimt. Het werd in1890 officieel ingehuldigd. Met ruim 13.000 schilderijen, beeld-houwwerken, prenten en tekeningen toont het museum eenoverzicht van de kunst van de zuidelijke Nederlanden van1350 tot vandaag. Welkom in de zalen van Rubens, Brueghel,Van der Weyden, Ensor, de Cobragroep. Welkom ook bij bui-tenlandse meesters als Martini, Fouquet, Titiaan, Hals, Rodin enandere Modigliani’s. En wist u dat het museum een uitgebreideeducatieve werking heeft voor leerlingen van zowat alle leeftij-den? Tijd voor een artistieke en educatieve avonturentocht.

Tijdens het weekend van 27 en 28 no-vember 1999 horen, zien en voelen 1000leerkrachten gratis de educatieve wer-king van het Museum van Schone Kun-sten, zoals men het in de metropoolnoemt. In tien zalen krijgt u demonstra-ties, animatie of een opdracht, op hetniveau van uw leerlingen (àlle onder-wijsniveaus). Zo raakt u naadloos ver-trouwd met de museumateliers, mu-seumlessen en educatieve publicaties.Natuurlijk krijgt u dit alles nog eensmee op papier: de edufolder, de mu-seumkrant, infobladen... Dit is een actievoor leerkrachten met collega of part-ner (niét voor het hele gezin). Schrijfenkel in als u ook echt zinnens bent tekomen en als u nadien een museumbe-zoek met uw leerlingen overweegt. Vulde bon in en stuur hem op. 1000 gega-digden krijgen een schriftelijke uitnodi-ging. Er is een ingang voor andersvali-den.Het programma oogt als één grote ontdek-kingstocht vol onverwachte ontmoetingen,die begint aan de inkombalie van hetmuseum. In ruil voor uw uitnodiging krijgt uéén of twee toegangstickets en een educa-tief plan van het museum. Dat is een plat-tegrond van het hele complex, waarop hetprogramma van de dag uitgestippeld enbeschreven staat. Tijdens uw wandeling leertu de permanente collectie kennen. In mu-seum, hal of jeugdatelier kan u op regel-matige tijdstippen aansluiten bij een edu-catief medewerker, die u zijn verhaal doetof samen met u leermomenten exploreert.Dat duurt telkens zo’n twintig minuten. Umaakt zelf uw keuze, u bepaalt zelf hoe

lang u in het museum blijft. Er zal ook een balie zijn waar u dedag zelf een klasbezoek kan boeken.Wat voor demo’s, animatie of opdrachten kan u verwachten?Neem nu het programma Kunst kijken. Dat is een reeks mu-seumlessen voor secundair en hoger onderwijs over stijlrichtin-gen, thematische en historische onderwerpen. Ingrediënten daar-van zijn: perspectief in de vijftiende eeuw, de sociale status vande kunstenaar, naakt of gekleed (over het schoonheidsideaalin de 15de – 17de eeuw), de salons van honderd jaar gele-den… In het jeugdatelier wacht u een première: het nieuweprogramma Met oog voor detail. Dat omvat ateliers voor hetbasisonderwijs die kinderen leren kijken naar de microkosmosvan elk schilderij. Het wordt een speurtocht in verschillendezalen rond trefwoorden: schatkist, groen, vierkant, drama, palm-tak, penseel… In de Rubenszaal kan u De betonnen muurbijwonen. Kris Ceulemans brengt onder die noemer toneelfrag-menten over de grote Vlaamse meester. Het complete stukloopt de hele herfst in het museum.Terwijl u gaandeweg uw eigen puzzel legt, proeft u een even-

wichtige cocktail (of verfpot, als u wil): kunst absorberen ener-zijds en aan den lijve ondervinden wat een bezoek met uwleerlingen betekent anderzijds. De historiek van het museum enzijn vele (educatieve) publicaties krijgt u er ingelijst bij.Educatieve programma’s en publicatiesMet Kunst KijkenKunst KijkenKunst KijkenKunst KijkenKunst Kijken vernieuwt de afdeling publiekswerking vanhet museum zijn hele gamma activiteiten voor het secundair enhoger onderwijs. In het secundair zijn er specifieke program-ma’s voor het technisch en beroepsonderwijs rond kleding enmode, eten en drinken, wonen… ASO’ers exploreren via mu-seumlessen de Vlaamse schilderkunst per eeuw, ze analyserenstijlstromingen, doorgronden de structuur van een schilderij,grasduinen tussen de beelden… Studenten van het pedago-gisch hoger onderwijs kijken achter de educatieve schermen:hoe begeleid ik leerlingen in een museum? Hoe verloopt eenmuseumles? Er zijn ook nieuwe activiteiten voor kleuter- enlager onderwijs. Het programma heet Met oog op detailMet oog op detailMet oog op detailMet oog op detailMet oog op detail.Kleuters vinden zelf antwoord op de vraag Wat is een museum?Lagereschoolkinderen kunnen bovendien op thematocht gaan:het portret, dieren op schilderijen, hoe schilders mensen zien,vlak en volume… Met de grote nieuwe kijkposter, die detail encompleet werk naast elkaar plaatst, kan u zo’n bezoek alinleiden in uw lessen.Lessen op papierSpeciaal voor onderwijs biedt het museum museumboekjes envouwbladen aan. Een greep uit 33 vouwbladenvouwbladenvouwbladenvouwbladenvouwbladen: Allegorischevoorstellingen, het zelfportret, naturalisme, de Antwerpse avant-garde, het gelaat van Christus… Onder de museumboekjesmuseumboekjesmuseumboekjesmuseumboekjesmuseumboekjesvoor kinderen vanaf 5 jaar vindt u onder meer Het museum:handig bekeken (een kennismaking), Rood, roder, roodst (kleu-renexploratie), Gezocht: metser, groentevrouw, trommelaar (be-roepen op doek) en het nieuwe Speurneuzen, een «smikkelen-de speurtocht voor speurneuzen door de smakelijkste schilde-rijen van het museum». Hapt u ook toe?VrouwenTijdens deze actie loopt ook Elck zijn waerom. Vrouwelijke kun-stenaars in België en Nederland, 1500-1950. Dat is een tijde-lijke tentoonstelling met 300 werken van 160 kunstenaressen:portretten, stillevens, landschappen, alledaagse taferelen enhistoriestukken. Of hoe vrouwelijke kunstenaars hun talentenverrassend ontplooien. U kan deze tentoonstelling vrij bezoe-ken. Voor de bijhorende audiogids betaalt u ter plaatse 150␣ fr.Info: Nanny Schrijvers - afdeling publiekswerking - KoninklijkMuseum voor Schone Kunsten - Plaatsnijdersstraat 2 - 2000Antwerpen - tel 03-242 04 38 - fax 03-248 08 10 -n.schrijvers@kmska.be. Het museum is dagelijks open van 10tot 17 u. Gesloten op maandag.

A = algemeen, B = basisonderwijs, S = secundair en hoger onderwijs

NAAR HET MUSEUMµ Ja, ik wil graag kennismaken met het educatie-

ve aanbod van het Koninklijk Museum voorSchone Kunsten in Antwerpen. Stuur mij eenuitnodiging voor (omcirkel uw keuze) 1 / 2personen:

□ op zaterdag 27 november□ op zondag 28 november

□ in de voormiddag (10-13 u.)□ in de namiddag (13-17 u.)

Naam: ...........................................................

Adres: ............................................................

.....................................................................

Stamboeknummer (voor studenten nummer stu-dentenkaart): .................................................

School: ...........................................................

Onderwijsniveau: kleuter / lager / secundair /hoger

Als ik uitgenodigd word maar niet kan komen,verwittig ik zo snel mogelijk de organisatoren.

16 KLASSE NR.99

(advertentie)

(advertentie)

KLASSE NR.99 17

Lichaamshygiëne S

About You, van alles over jezelf, is een lesprogramma over puberteit en lichaams-hygiëne, speciaal bedoeld voor het tweede jaar secundair onderwijs. Thema zijn deveranderingen waarmee jongeren te maken krijgen in de puberteit. Leerkrachtenbiologie hebben het programma ontwikkeld. Eén uur lang discussieert een ervarenverpleegkundige van de Educatieve Dienst Tampax/Always met uw leerlingen overonderwerpen als menstruatie en persoonlijke hygiëne. De leerlingen krijgen daarbijinformatieboekjes en enkele voorbeeldmaterialen. Zowel de voordracht (met dia-presentatie) als dit materiaal worden gratis aangeboden.Voor meer info: Proctor & Gamble Belgium/Holland - Annemie Van Avermaet -tel 050-39 35 33 (regio Oost- en West-Vlaanderen/Vlaams Brabant) en NadineVerbeeck - tel 03-755 28 11 (regio Antwerpen/Limburg)

Teambuilding B

Basisscholen die een nascholingsproject rond teamvorming willen opzetten, kun-nen ondersteuning krijgen van de Koning Boudewijnstichting. Met deze (financiële)steun wil de Stichting basisscholen stimuleren om de nodige vaardigheden enattitudes op te bouwen rond samenwerking, overleg en veranderingsprocessen. Hetproject kreeg de gevleugelde naam Van collega’s tot een team.De jury houdt rekening met enkele criteria: hoe het nascholingsproject past in hetpedagogische project van de school; op welke manier de nascholing inspeelt op(een begin van) een proces van teamvorming; welk gemeenschappelijk doel wordtnagestreefd; wat er verder in de school met het geleerde zal gebeuren enz.U kan tot 15 december uw projectvoorstel indienen. De selectie vindt plaats injanuari (de nascholingen vinden plaats tussen 1 februari en 31 december). Eenzestigtal projecten krijgen elk maximum 50.000␣ fr.Vraag meteen het dossier Van collega’s tot een team bij Koning Boudewijnstichting- Distributiecentrum - Postbus 96 - Elsene 1 - 1050 Brussel - tel 070-23 30 65 -fax 070-23 37 27 - proj@kbs-frb.be

Klasse-service A

• De computer in de kleuterklas is het thema van een eindverhandeling van tweestudentes aan de Katholieke Hogeschool Kempen. Zij zoeken meningen, ervarin-gen enz. rond dit thema. Alles is welkom bij An Sujew - Molenpad 73 - 2275 Gierle- tel 014-55 28 77.

• «Leen mij je dierbaarste, meest gekoesterde foto van jezelf.» Thomas Mestiaenmaakt in opdracht van de Provincie Oost-Vlaanderen een drie-dimensioneel kunst-werk over jongerencultuur met 500 foto’s van jongeren. Vraag uw leerlingen hunmeest dierbare foto (van zichzelf) voor 15 november te sturen naar Thomas Mesti-aen - Savaanstraat 100 - 9000 Gent - tel 09-329 36 54 - vlw@pandora.be14 (metvermelding van naam, adres, leeftijd en waarom ze de foto zo belangrijk vinden).Na 14 dagen krijgt iedereen zijn foto terug.

• Het Institut Saint-Jean-Baptiste, een Franstalige secundaire school in Brussel zoekteen Nederlandstalige school om briefwisselingen via e-mail te organiseren. Deleerlingen (derde jaar) schrijven in de taal van hun contactpersoon. Meer info bij G.van den Bijllaardt - georgesvdb@yahoo.fr.

• Tijdens de periode november-december kunnen leerlingen secundair onderwijs inkleine groepjes deelnemen aan een cursus Leren leren (woensdagnamiddag ofzaterdagvoormiddag). Meer info bij Vereniging Vlaamse Leerkrachten - Zwijgerstraat37 - 2000 Antwerpen - tel 03-237 65 59 - vereniging.vlaamse.leerkrachten@pandora.be.

• Ik zoek lesvoorbereidingen voor de lagere school voor muziek, LO, tafels vanvermenigvuldiging en deling enz. Geeft u mij eenseintje?Peter Merckx - PO Box 31204 - Lusaka - Zambia- fax 00260-1-29 36 23 - peteran@zamnet.zm

• Tien jongeren van 8 tot 14 jaar zingen en dan-sen (samen met Walter en enkele muzikanten) ineen groot totaalspektakel voor kinderen van 5 tot14 jaar (en hun ouders). Dat is de Wiebels Con-certshow, momenteel op reis langs de Vlaamseculturele centra. Binnenkort te zien in Heusden-Zolder (14/11) en St. Niklaas (21/11). Meer infobij Waka Dans vzw - Venneborglaan 121 - 2100Deurne - tel en fax 03-324 59 77.

• Met bijdragen van meer dan tweehonderd kin-deren uit verschillende landen kwam een kaart-spel over kinderrechten tot stand. U kan het recht-streeks afdrukken vanop Internetsite www.sip.be/stamand/kaart.htm. Meer info bij Lieven en Chris-tine Van Parys-Van Compernolle - Moerasstraat11 - 8760 Meulebeke - tel 051-48 61 10 - chris-tinelieven-ihf@sip.be.

C U L T U U R C E L V A N H E T D E P A R T E M E N T O N D E R W I J SC A N O N m e t K L A S S E

18 KLASSE NR.99

Internationaal kunstproject A

Nature’s Fairytale is het thema van de achtste editie vaneen internationaal kunstproject voor leerlingen van 5tot 17 jaar, een organisatie van de ministers van Leef-milieu en Educatie van Litouwen. Naast talrijke studie-dagen is er ook een kunstwedstrijd (met aansluitendeen tentoonstelling) met werk van leerlingen uit de helewereld, in drie leeftijdscategorieën (5 tot 7 jaar, 8 tot 11jaar en 12 tot 17 jaar). Willen uw leerlingen internatio-naal doorbreken? De enige beperkingen voor de inge-zonden kunstwerken zijn het formaat (30 x 42 cm) enhet aantal kunstwerken per leerling (max. 2). Vermeldop de achterzijde de naam van de leerling, de leeftijd,

de naam van de leerkracht en het adres van de school en stuur alles voor 1 februarinaar CANON - Nature’s fairytale - E. Jacqmainlaan 165 - 1210 Brussel. Alledeelnemers krijgen een catalogus van de tentoonstelling met de geselecteerdewerken. De winnaars krijgen hun prijs toegestuurd.

De Jonge Gouden Uil S

Van januari tot einde maart duiken honderden leerlingen uit de derde graadsecundair en studenten uit de departementen lerarenopleiding in Vlaanderen enNederland weer met hun neus in de boeken voor devierde editie van De Jonge Gouden Uil. Bijna tweemaanden lang lezen, bespreken en jureren ze degenomineerde boeken van de Gouden Uil Literatuur-prijs in de categorieën volwassenen- of kinder- enjeugdliteratuur. Op 25 maart is er een slothappeningin Antwerpen, waarbij o.a. de laureaten worden bekendgemaakt. U vormt een juryvan 15 leerlingen of studenten en stuurt meteen een brief of fax met uw naam enadres naar Canon Cultuurcel - Jonge Gouden Uil - E. Jacqmainlaan 165 - 1210Brussel. U krijgt per kerende meer informatie en een inschrijvingsformulier.

De Kroon op het Werk S

U las het al in vorig nummer: de inschrijvingspoorten voordit podiumfestival staan weer wagenwijd open. Zesen-dertig scholen krijgen de kans om hun eigen creatie aaneen groot publiek te tonen. Vraag meteen meer informa-tie en een inschrijvingsformulier bij CVA - Annemie Geerts- Veeweydestraat 24-26 - 1070 Brussel - tel 02-555 0623 - fax 02-555 06 10 - cva@vgc.be. U kan dan deelne-men aan provinciale selecties op zaterdag 29 en zondag

30 april 2000. De finale volgt op zondag 7 mei in Het Paleis in Antwerpen. Eendaverend applaus én een culturele reis zijn weggelegd voor de winnende ploeg.

Creatief onderwijs S

U geeft les in het secundair onderwijs en u wil uw dagelijkse les- en schoolopdrachtgraag creatief invullen? Canon organiseert speciaal voor U een (studie)namiddagin het H. Consciencegebouw in Brussel, op woensdag 19 januari, van 14.30 tot 17u. U maakt er nader kennis met diverse Canon-initiatieven en vooral het project DeKroon op het Werk. Inschrijven kan per brief of fax bij Canon Cultuurcel - 19 januari- E. Jacqmainlaan 165 - 1210 Brussel - fax 02-553 96 75. U krijgt een bevestiging.

Ho’bo S

Studenten en lectoren van de departementen voor lerarenopleiding krijgen tipsrond nieuwe onderwijsmethodes voor culturele vorming. De ho’bo-studiedagenvoor lectoren en de kindercultuurbelevingsprojecten smelten dit jaar samen in hetnieuwe ho’bo-project. Tijdens een studiedag en een actieve, culturele projectdrie-daagse in een Vlaamse stad (in oktober-november 2000), onderzoeken studentenen lectoren de plaats die muzische vorming en cultuur in het curriculum van delerarenopleiding inneemt. Alle gegevens over deze kruisbestuiving komen eraan ineen volgende editie van Klasse.

Hoe bereikt u Canon?Canon Cultuurcel - E. Jacqmainlaan 165 - 1210 Brussel - Erna Schelstraete,Canon Cultuurcel - E. Jacqmainlaan 165 - 1210 Brussel - Erna Schelstraete,Canon Cultuurcel - E. Jacqmainlaan 165 - 1210 Brussel - Erna Schelstraete,Canon Cultuurcel - E. Jacqmainlaan 165 - 1210 Brussel - Erna Schelstraete,Canon Cultuurcel - E. Jacqmainlaan 165 - 1210 Brussel - Erna Schelstraete,Luc Nijs en Jan Staes - tel 02-553 96 65 tot 67 - fax 02-553 96 75 -Luc Nijs en Jan Staes - tel 02-553 96 65 tot 67 - fax 02-553 96 75 -Luc Nijs en Jan Staes - tel 02-553 96 65 tot 67 - fax 02-553 96 75 -Luc Nijs en Jan Staes - tel 02-553 96 65 tot 67 - fax 02-553 96 75 -Luc Nijs en Jan Staes - tel 02-553 96 65 tot 67 - fax 02-553 96 75 -erna.schelstraete@ond.vlaanderen.be - luc.nijs@ond.vlaanderen.be -erna.schelstraete@ond.vlaanderen.be - luc.nijs@ond.vlaanderen.be -erna.schelstraete@ond.vlaanderen.be - luc.nijs@ond.vlaanderen.be -erna.schelstraete@ond.vlaanderen.be - luc.nijs@ond.vlaanderen.be -erna.schelstraete@ond.vlaanderen.be - luc.nijs@ond.vlaanderen.be -jan.staes@ond.vlaanderen.bejan.staes@ond.vlaanderen.bejan.staes@ond.vlaanderen.bejan.staes@ond.vlaanderen.bejan.staes@ond.vlaanderen.be

«Peers» in preventie S

Voor professionele jeugdwerkers is hetconfronterend vast te stellen dat jonge-ren in de eerste plaats bij leeftijdgeno-ten te raden gaan. Maar de hulpverle-ner kan de kracht van de leeftijdgeno-ten, de kracht van de peer-groupde kracht van de peer-groupde kracht van de peer-groupde kracht van de peer-groupde kracht van de peer-group,opnemen. De Jongeren Adviescentra(Jac’s) spelen in op de dynamiek vande peergroup. Zij leiden jongeren (15 à19 jaar) op en coachen hen om in hunomgeving (school en vrije tijd) anderejongeren te ondersteunen, te helpen enindien nodig bij de professionele hulp-verlening te introduceren. U vindt meerinformatie over het project project project project project Jeugdad-Jeugdad-Jeugdad-Jeugdad-Jeugdad-viseursviseursviseursviseursviseurs in een folder en een video diesamen met In Petto (Jeugddienst Infor-matie en Preventie) is ontwikkeld.In Petto - Diksmuidelaan 50 - 2600 Ber-chem - tel 03-366 15 20 - fax 03-36611 58 - e-mail mailbox@inpetto-jeugddienst.be - home www.inpetto-jeugddienst.be

KLASSE NR.99 19KLASSE NR.99 19

Euro in de klas B

De euro komt eraan. Dat kan niemand meertegenhouden. Wat u wél kan doen, is uwleerlingen op de komst van de nieuwe muntvoorbereiden én hen tegelijkwarm maken voor de Euro-pese gedachte. Nogal wat

onderwijs- en vormingsinstan-ties stellen hiervoor publicaties en lesmate-riaal ter beschikking. Een greep uit de euro-trommel.••••• Stichting Ryckevelde Stichting Ryckevelde Stichting Ryckevelde Stichting Ryckevelde Stichting Ryckevelde••••• lesbrief lesbrief lesbrief lesbrief lesbrief voor de 3de graad basisonderwijs over de euro;• didactisch spel didactisch spel didactisch spel didactisch spel didactisch spel GrenswegGrenswegGrenswegGrenswegGrensweg voor de derde graad basison-derwijs (met handleiding en achtergrondinformatie, zodat uhet spel op verschillende manieren kan gebruiken);- basisbrochure basisbrochure basisbrochure basisbrochure basisbrochure Europees ABCEuropees ABCEuropees ABCEuropees ABCEuropees ABC (ook geschikt voor secundaironderwijs), met een historiek van de Europese integratie eneen overzicht van de organisaties en instellingen).Stichting Ryckevelde - Ryckevelde 10 - 8340 Damme -tel 050-35 27 20 - fax 050-37 11 01 - ryckevelde@unicall.be.Van 17 tot 20 november organiseren Stichting Ryckevelde ende administratie Basisonderwijs een internationaal contact-internationaal contact-internationaal contact-internationaal contact-internationaal contact-seminarieseminarieseminarieseminarieseminarie rond de euro. U kan er contacten leggen metItaliaanse, Spaanse, Duitse, Oostenrijkse, Nederlandse enFinse collega’s voor het starten van een Europees Onderwijs-project (Comenius, actie 1) in 2000 of 2001. Meer info bijadministratie Basisonderwijs - E. Jacqmainlaan 165 - 1210Brussel - tel 02-553 92 30 - fax 02-553 93 95 -a n . d e c l e r c q @ o n d . v l a a n d e r e n . b e .••••• Infopunten Europa Infopunten Europa Infopunten Europa Infopunten Europa Infopunten EuropaDe Infopunten EuropaInfopunten EuropaInfopunten EuropaInfopunten EuropaInfopunten Europa in de Vlaamse provinciehoofdplaat-sen stellen gratis lesmateriaal en brochuresgratis lesmateriaal en brochuresgratis lesmateriaal en brochuresgratis lesmateriaal en brochuresgratis lesmateriaal en brochures ter beschikking:video over euro, website op Internet, pancartes voor standen,kwis... U kan er ook terecht (na afspraak) voor meer uitleg.De adressen kan u aanvragen bij departement Onderwijs -administratie Basisonderwijs - tel 02-553 92 30 - fax 02-55393 95 - an.declercq@ond.vlaanderen.be.••••• Centrum voor Informatieve Spelen Centrum voor Informatieve Spelen Centrum voor Informatieve Spelen Centrum voor Informatieve Spelen Centrum voor Informatieve SpelenHet Centrum stelt een aantal spellen ter beschikking (tegenbetaling): muntjes, kaarten met meerkeuzevragen, eurospel-map... Desgewenst komt een medewerker van het Centrum(tegen betaling) naar uw school om de spellen te begeleidenbegeleidenbegeleidenbegeleidenbegeleiden.Centrum voor Informatieve Spelen - Naamsesteenweg 164 -3001 Heverlee - tel 016-22 25 17 - fax 016-29 50 99 -cis@ping.be.••••• Internet Internet Internet Internet InternetOp de website website website website website europa.eu.int/euroeuropa.eu.int/euroeuropa.eu.int/euroeuropa.eu.int/euroeuropa.eu.int/euro van de Europese Com-missie vindt u up-to-date informatie over de euro. Maar talvan andere websites geven informatie over hetzelfde thema.U kan een lijst van de meest interessante Internetadressenlijst van de meest interessante Internetadressenlijst van de meest interessante Internetadressenlijst van de meest interessante Internetadressenlijst van de meest interessante Internetadressenaanvragen bij departement Onderwijs - administratie Basis-onderwijs - tel 02-553 92 30 - fax 02-553 93 95 -an.declercq@ond.vlaanderen.be.

BoekenFeest 2000 A

Op 15 maart 2000 gaat in Antwerpen de 29ste Jeugdboe-kenweek van start. Het thema thema thema thema thema FeestenFeestenFeestenFeestenFeesten leent zich tot eenspetterende veertiendaagse (afsluiting op 2 april). Meer infokrijgt u nu al bij het Nationaal Centrum voor Jeugdliteratuur- Meistraat 2 - 2000 Antwerpen - tel 03-202 83 67 - fax 03-202 83 77 - ncj@mail.dma.be.

Beroepsopleiding A

De dienst Europese Projecten van hetdepartement Onderwijs heet voortaandienst Beroepsopleiding. AlternerendAlternerendAlternerendAlternerendAlternerendlerenlerenlerenlerenleren en modulariseringmodulariseringmodulariseringmodulariseringmodularisering zijn twee projecten waarmee dedienst momenteel in de kijker loopt. In samenspraak metandere Europese landen ontwikkelt de dienst ook conceptenen wisselt ervaring en onderzoek uit.Meer info bij Dienst Beroepsopleiding (DBO) - Koningsstraat93 bus 3 - 1000 Brussel - tel 02-227 14 11 - fax 02-227 1400 - DBO@ond.vlaanderen.be

Waterkronkels B

Watergebruik en -verbruik, waterwinning en waterzuivering,de betekenis van water voor de natuur...: bij dit project kun-nen uw leerlingen naar believen op een parkeerschijf dekringloop van het water volgen, een waterslagspel spelen,een miniatuur sluizensysteem in werking stellen, een binnen-schip verkennen of een waterzuiveringsinstallatie bouwen.Er is bovendien een gelijknamig werkboek (derde graad la-ger onderwijs) waarmee u later in de klas aan de slag kan.Dit boek kost 100␣ fr. per exemplaar (plus eventueel 100␣ fr.verzendingskosten).Dit project loopt tot 24 december. Deelnemen is gratis.Dit project loopt tot 24 december. Deelnemen is gratis.Dit project loopt tot 24 december. Deelnemen is gratis.Dit project loopt tot 24 december. Deelnemen is gratis.Dit project loopt tot 24 december. Deelnemen is gratis.Klassen bestaan uit maximum 30 leerlingen en krijgenKlassen bestaan uit maximum 30 leerlingen en krijgenKlassen bestaan uit maximum 30 leerlingen en krijgenKlassen bestaan uit maximum 30 leerlingen en krijgenKlassen bestaan uit maximum 30 leerlingen en krijgen(mits reservatie vooraf) de hele tentoonstelling voor zich(mits reservatie vooraf) de hele tentoonstelling voor zich(mits reservatie vooraf) de hele tentoonstelling voor zich(mits reservatie vooraf) de hele tentoonstelling voor zich(mits reservatie vooraf) de hele tentoonstelling voor zichalleen. De leerlingen krijgen dan een reeks opdrachtenalleen. De leerlingen krijgen dan een reeks opdrachtenalleen. De leerlingen krijgen dan een reeks opdrachtenalleen. De leerlingen krijgen dan een reeks opdrachtenalleen. De leerlingen krijgen dan een reeks opdrachtenen werkbladen.en werkbladen.en werkbladen.en werkbladen.en werkbladen.Provinciaal Natuureducatief Centrum De Kaaihoeve - OudeScheldestraat 16 - 9630 Meilegem (Zwalm) - tel 055-49 67 96- fax 055-49 67 98 - kaaihoeve@oost-vlaanderen.be

KlasCement A

Via de Internetsite Internetsite Internetsite Internetsite Internetsite home.planetinternet.be/home.planetinternet.be/home.planetinternet.be/home.planetinternet.be/home.planetinternet.be/~deinsbek/klasdeinsbek/klasdeinsbek/klasdeinsbek/klasdeinsbek/klaskan u vlotter met andere scholen samenwerken. ClassScape isbijvoorbeeld een eenvoudige manier om een Internetklas uitte bouwen (waarbij elke leerling een eigen e-mailadres krijgt).Andere mogelijkheden zijn EduRing (een webring tussenVlaamse scholen en educatieve organisaties), EduWijzers (eenmassaal aanbod aan links voor verschillende vakken) enEduMail (een lijst met e-mailadressen voor leerkrachten, scho-len...). Nieuwe producten zijn in ontwikkeling, zoals Profs’Prefs,waarbij leerkrachten (of leerlingen, waarom niet) geschrevencursussen en software uploaden en zo ter beschikking stellenvan alle geïnteresseerden.Het geheel heet KlasCement en is een Internetproject van hetCollege OLVrouw van Deinsbeke. De initiatiefnemers zijn nogop zoek naar vaste medewerkers in andere scholen (o.a. voorEduWijzers) om links aan te bieden en vakken uit te werken.deinsbeke.klascement@planetinternet.be - home.planetinternet.be/~deinsbek/klas

Radioactivity S

De tweede Zomer AcademyZomer AcademyZomer AcademyZomer AcademyZomer Academy van de Europese School Mol zalvolledig gewijd zijn aan het fenomeen radioactiviteitradioactiviteitradioactiviteitradioactiviteitradioactiviteit. Van 3tot 7 juli verdiepen leerlingen derde graad secundair onder-wijs zich via een reeks experimenten, bezoeken, discussies enlezingen in de voor- én nadelen van de toepassingen vanradioactiviteit in onze samenleving.Deelnemen kost 100 euro (zo’n 4000␣ fr.), alles inbegrepen.Logies is gratis (in gastgezinnen of in een tentencomplex opde schoolterreinen). De voertaal is voornamelijk Engels.Meer info bij Europese School Mol - Europalaan 100 - 2400Mol - tel 014-56 31 01 - fax 014-56 31 04 -summeracademy@hotmail.com - www.ping.be/~tor-1243/aca-demy2000/

Gedetacheerde gezocht A

• U bent een vastbenoemd leerkracht en u hebt ervaring metvrijwilligers- en jeugdwerk; feeling voor onderzoekswerk; u kancoördineren, leiden, begeleiden en overleggen; u hebt enigepc-kennis en bent bereid tot avond- en weekendwerk. Mis-schien bent u de nieuwe pedagogische stafmedewerker pedagogische stafmedewerker pedagogische stafmedewerker pedagogische stafmedewerker pedagogische stafmedewerker vanVVKSM (Vlaams Verbond voor Katholieke Scouts en Meisjes-gidsen). Kandidatuur met cv vóór 18/11 bij VVKSM - An Ver-heyen - Lange Kievitstraat 74 - 2018 Antwerpen - tel 03-23116 20 - fax 03-232 63 92 - info@vvksm.be - www.vvksm.be• Pedagogische begeleiding en opvolging van crea-Pedagogische begeleiding en opvolging van crea-Pedagogische begeleiding en opvolging van crea-Pedagogische begeleiding en opvolging van crea-Pedagogische begeleiding en opvolging van crea-en themavakanties voor kinderenen themavakanties voor kinderenen themavakanties voor kinderenen themavakanties voor kinderenen themavakanties voor kinderen is één van uw (oude)dromen? CREFI vzw zoekt een vastbenoemd leerkracht (métervaring in het jeugdwerk) voor een detachering. Uw taak:nieuwe thema’s uitwerken, themamappen samenstellen, be-geleidingsteams inschakelen, opvolgen en bijsturen enz.Sollicitaties met cv bij CREFI vzw, Vlaamse Jeugddienst -Troonstraat 125 - 1000 Brussel - tel 02-507 88 33 - fax 02-507 88 98.

Speel het waterslagspel.

Schatten op zolder A

U hebt tijdens een ontspannende wandeling iets leuks, maaronbekends gevonden: een mooie steen, een fossiel, een rarepaddestoel, een schedel... U hebt al tal van boeken nageplo-zen, maar u vindt het daarin niet terug. Nog niet wanhopen,speciaal voor u organiseert de Limburgse Koepel voor Natuur-studie (Likona) Schatten op zolderSchatten op zolderSchatten op zolderSchatten op zolderSchatten op zolder. Op zaterdag 20 novem-ber, van 13.30 tot 17 u. komt u gewoon met uw merkwaardigemerkwaardigemerkwaardigemerkwaardigemerkwaardigevondsten vondsten vondsten vondsten vondsten naar het Limburgs Universitair Centrum in Diepen-beek. Daar zullen een aantal deskundigen uw vondsten naderonderzoeken en u alles vertellen wat u er over wil weten.Wél is het noodzakelijk dat de organisatoren ongeveer wetenwat u gaat meebrengen, kwestie van de juiste deskundigenaanwezig te hebben. U stuurt dus vooraf een kort berichtje metuw naam en adres en een omschrijving van uw vondst naaronderstaand faxnummer of e-mailadres. Als u een hele collec-tie bezit, belt u misschien het best even om eventueel eenafspraak te maken dat een deskundige bij u thuis langs komt.Likona - Het Groene Huis - Domein Bokrijk - 3600 Genk -tel 011-26 54 62 - fax 011-26 54 55 - likona@limburg.be -www.limburg.be/likona/

Oorcolleges S

Leerlingen eerste en derde graad secundair onderwijs de gele-genheid gunnen om een blik te werpen in de interne keuken vaneen groot symfonieorkest, dat is de opzet van de OorcollegesOorcollegesOorcollegesOorcollegesOorcollegesvan het Koninklijk Filharmonisch Orkest van Vlaanderen. U woontmet uw leerlingen een repetitie repetitie repetitie repetitie repetitie bij van het orkest o.l.v. dirigentHans Rotman, die meteen ook een woordje uitleg geeft.Zo’n Oorcollege duurt één uur. U betaalt hiervoor 100␣ fr. perleerling. De volgende Oorcolleges vinden plaats op 23 (derdegraad) en 24 november (eerste graad) en 1 (derde graad) en3 februari (eerste graad). U kan (in de mate van de beschikbareplaatsen) ook uw leerlingen tweede graad laten aansluiten bijde graad van uw keuze.Koninklijk Filharmonisch Orkest van Vlaanderen - Geert Riem -Filharmonisch Huis - Braziliëstraat 15 - 2000 Antwerpen - tel 03-213 54 09 - fax 03-213 54 00 - geertriem@kfovv.be - www.kfovv.be

I-line krijgt een staartje A

Een snelle Internetverbinding tegen gunsttariefEen snelle Internetverbinding tegen gunsttariefEen snelle Internetverbinding tegen gunsttariefEen snelle Internetverbinding tegen gunsttariefEen snelle Internetverbinding tegen gunsttarief. Daarvoorstaat het I-lineproject voor scholen, een initiatief van Belgacomen de Vlaamse overheid. Eind vorig schooljaar ontving elkeschool daarover een omzendbrief. «Te vroeg», zegt een aantalscholen. «We hebben de hardware nog niet.» Voor die scholenis er nu goed nieuws. Wie vóór 31 december 1999 I-line bestelt,mag met de installatie ervan wachten tot 1 mei 2000. Voortsmogen scholen nu ook meerdere lijnen aanvragen voor dezelf-de prijs per lijn. Interessant als uw school meerdere vestigings-plaatsen heeft.Info Belgacom: tel 0800-91 126 (algemeen) - 0800-22 100(facturatie) - 0800-22 100 (storingen) - Info departement On-derwijs: fax 02-553 93 75 (basisonderwijs) - fax 02-553 89 15(secundair) - fax 02-553 96 15 (volwassenenonderwijs)

Nippon A

Wij kennen het als Japan, maar ginder noemen ze het Nippon,het land van de rijzende zon. Leerkrachten krijgen nu een uniekekans om volgende zomer dit land te verkennen. EducatieveUitwisselingen Youth for Understanding vzw (YFU) heeft JapanJapanJapanJapanJapanimmers gekozen als reisdoel voor de jaarlijkse grote kennisma-jaarlijkse grote kennisma-jaarlijkse grote kennisma-jaarlijkse grote kennisma-jaarlijkse grote kennisma-kingsreiskingsreiskingsreiskingsreiskingsreis. Alle leerkrachten van alle niveaus (van kleuterschooltot universiteit) kunnen mee. Partner en andere familieleden zijneveneens welkom. De reis vereist wel een degelijke fysieke condi-tie, een bereidheid tot aanpassing en een basiskennis Engels (eris wel een Nederlandstalige begeleider).De vertrekdatum is vermoedelijk 11 juli. De reisduur (basis-programma) is vier weken, met een uitbreiding (natuurexplo-ratie) wordt dat vijf weken. U gebruikt ginder het openbaarvervoer, u eet en slaapt zoals de Japanners (in typischepensions, in tempels, in kleine hotelletjes, in een jeugdher-berg, in een gezin...). De voorlopige prijzen bedragen148.000␣ fr. per persoon (basisprogramma) en 178.000␣ fr.(met natuurexploratie).Meer info, een uitgebreide folder enz. bij YFU - M. Van Beylen,vrijwillig medewerkster - Stan Daneelsstraat 25 - 2275 Lille-Gierle - tel en fax 014-55 38 68

20 KLASSE NR.99(advertentie)

Het vliegend tapijt A

Balanceren op een bal, lopen op hogestelten, rijden op een éénwielerfietsje,koorddansen, jongleren met balletjes,diabolo, devilsticks....De nieuwe vzw Hetvliegend tapijt neemt u mee naar dewondere wereld van het circuswondere wereld van het circuswondere wereld van het circuswondere wereld van het circuswondere wereld van het circus. Ook ukan het circus naar uw school halen.Een workshop kost 4500 fr; voor eenhalve dag of 7000␣ fr. voor een heledag (vervoerkosten niet inbegrepen).Nagelnieuw is het meespeelcircus meespeelcircus meespeelcircus meespeelcircus meespeelcircus Dia-Dia-Dia-Dia-Dia-polopolopolopolopolo, een initiatief van Het vliegendtapijt en vzw Anaroush. Leerlingen vandrie tot tien jaar worden de vedettenvan het circus. Gedurende twee maalvijftig minuten worden ze begeleid bijclownerie, jongleernummers, goochelarij,een fakiract, een act met een olifant,een verkeersongeval met goede afloopenz. Er is zang, dans en muziek en elkkind komt gegarandeerd in de piste.Dit meespeelcircus kost 15.000␣ fr. voormaximum zo’n 100 leerlingen.Het vliegend tapijt vzw - Ben Verwaest -Looiendse Bergen 3 - 2470 Retie - tel014-37 87 93 - fax 014-67 74 48

KLASSE NR.99 21

IVO

SIK

KEM

A, R

UPA

RO, A

MST

ERD

AM

Oorsmeer B

OorsmeerOorsmeerOorsmeerOorsmeerOorsmeer is een creatief muziekfestival voor kinderencreatief muziekfestival voor kinderencreatief muziekfestival voor kinderencreatief muziekfestival voor kinderencreatief muziekfestival voor kinderenvanaf vier jaarvanaf vier jaarvanaf vier jaarvanaf vier jaarvanaf vier jaar. Geen enkel repertoire is bij voorbaat uitge-sloten. Organisator Mallemuze zoekt voor dit festival welsteeds naar artiesten die op een hedendaagse manier metmuziek bezig zijn, die de vaak wat vastgeroeste klassiekeconcertvorm durven doorbreken of die theaterelementen in-troduceren. Ook dit jaar is het (vierde) programma opge-bouwd rond hedendaagse klassieke muziek, wereldmuziek,installatiebouw, improvisatie, jazz- en rockgetinte experi-menten enz.Een nieuw accent zijn de creaties van jonge musici die voorde eerste keer aan het grote publiek worden getoond. Eengreep uit de genodigden van dit jaar: de Tsjechische violis-te/zangeres Iva Bittova (met kinderkoor); de Nederlandsedrumvirtuoos Han Bennink (heeft een klein drumstel enslaat voorts op alles wat binnen zijn bereik ligt/komt); hetBelgische saxofoonkwartet Bl!ndman (brengt een eigen versievan de Koraalpartita’s van Bach). Voorts zijn er installatiesen workshops met de Nederlander Hans van Koolwijk (eenfluit van dertien meter hoog, compleet met lift en een twee-de project met een reeks lege koffers) en het Belgische Alias(watermuziek).Dit project is een organisatie van Mallemuze, in samenwer-king met Kunstencentrum Vooruit, De Kopergietery, Villanel-la en CC Berchem. Oorsmeer vindt plaats op 27 en 28november in Gent (de Kopergietery, Kunstencentrum Vooruiten De Minard) en op 4 en 5 december in Antwerpen (CCBerchem, Hof ter Lo en Het Zuiderpershuis).Meer info bij Mallemuze - Veerle Smeers - Postbus 45 - 3990Peer - te l 011-63 21 64 - fax 011-63 49 11 -veerle.smeers@musica.be

Wandelen door Antwerpen S

Een halve of een hele dag wandelen door AntwerpenEen halve of een hele dag wandelen door AntwerpenEen halve of een hele dag wandelen door AntwerpenEen halve of een hele dag wandelen door AntwerpenEen halve of een hele dag wandelen door Antwerpen,met een gids die u meer vertelt over Zurenborg (Cogels-Osylei met art nouveau en neo-stijlen), het Eilandje (oudehaven met stadsvernieuwing en functieverschuiving), Ru-bens (uiteraard met bezoek aan het Rubenshuis) of Plantijn(met het Plantijnmuseum). Dat biedt u de afdeling Toerismevan het Stedelijk Onderwijs Antwerpen. N.a.v. het 25-jarigejubileum van deze afdeling willen de studenten hun kun-nen tonen aan zoveel mogelijk andere scholen (uit hetsecundair onderwijs).Voor info en afspraken: Stedelijk Instituut voor TechnischOnderwijs 1 - Hedwige Lefeber - Offerandestraat 19 - 2060Antwerpen - tel 03-232 57 40 - fax 03-233 86 73

Groene boodschappen A

Meer dan acht kilo chocolade per persoon per jaar: zoveelspelen wij Belgen inderdaad naar binnen. Nog een leukcijfer? De Belg drinkt per persoon 98 liter bier per jaar.Daarbij vergeten we vaak even stil te staan bij de proces-proces-proces-proces-proces-sen achter de consumptiesen achter de consumptiesen achter de consumptiesen achter de consumptiesen achter de consumptie: productie, distributie enz. In hetlicht van recente gebeurtenissen (gekke-koeienziekte, dioxi-nekippen, gifcola enz.) is dat misschien toch niet zo’n gekidee. Daarom ook heeft het Onderzoeks- en Informatiecen-trum van de Verbruikersorganisaties (OIVO) een nieuwegids samengesteld en gepubliceerd. Eerlijk en groen bood-Eerlijk en groen bood-Eerlijk en groen bood-Eerlijk en groen bood-Eerlijk en groen bood-schappen doenschappen doenschappen doenschappen doenschappen doen bekijkt 19 verschillende consumptiegoe-

deren (van babyvoeding totwasmiddelen) en in eenapart hoofdstuk het feno-meen supermarkt. Daarbijbelicht deze studie de so-ciale en ecologische knel-punten. Meer dan 120 be-drijven worden voorgestelden tegen elkaar afgewogenop het vlak van openheidvan informatie, milieubeleid,sociaal beleid, dierenwelzijn,gebruik van gentechnolo-gie, eerlijke handel en bio-

logische productie.De gids kost 400␣ fr. (300␣ fr. vanaf een bestelling van meerdan tien exemplaren).Meer info en bestellingen bij OIVO - Riddersstraat 18 - 1050Brussel - tel 02-547 06 43 - fax 02-547 06 01 - crioc-oivo@oivo-crioc.org

Euro-SID-in Vlaanderen 2000 S

Na het secundair onderwijs studeren in het buitenland hoeftgéén droom te blijven. Euro-SID-in toont aan dat dit best eenhaalbare kaart is. U vindt er alle informatie over studeren enstuderen enstuderen enstuderen enstuderen enwerken in het buitenlandwerken in het buitenlandwerken in het buitenlandwerken in het buitenlandwerken in het buitenland, over Europese uitwisselingspro-gramma’s, over erkenning van diploma’s en studietoelagenenz.Euro-SID-in Vlaanderen 2000 vindt plaats op zaterdag 13november in het auditorium van het Consciencegebouw - E.Jacqmainlaan 165 - 1210 Brussel.Voor meer info: elk PMS-centrum of departement Onderwijs -Luc Aelbrecht - E. Jacqmainlaan 165 - 1210 Brussel - tel 02-553 96 60 - fax 02-553 96 55

Mentoren-auteurs gezocht S

Leerkrachten met een aggregatie secundair onderwijs enminstens twee jaar (halftijdse) ervaring in de leervakkengeschiedenis en economiegeschiedenis en economiegeschiedenis en economiegeschiedenis en economiegeschiedenis en economie (niveau tweede en derde graadsecundair onderwijs) kunnen zich melden als mentor-auteurbij het Begeleid Individueel StuderenBegeleid Individueel StuderenBegeleid Individueel StuderenBegeleid Individueel StuderenBegeleid Individueel Studeren (BIS, het vroegereAfstandsonderwijs van het departement Onderwijs). U zaleen cursus uitwerken én vervolgens de studenten (via brief-wisseling) begeleiden. Prioriteit gaat naar kandidaten dieover een Internetaansluiting beschikken.Meteen solliciteren (met omstandige opgave van studiebe-wijzen en uitgeoefend ambt) bij ministerie van de VlaamseGemeenschap - departement Onderwijs - administratie Per-manente Vorming - BIS - E. Jacqmainlaan 165 - 1210 Brus-sel - tel 02-553 96 08 of 553 97 97 - fax 02-553 96 1

Examen Engels S

Het APIEL-examen (Advanced Placement International Eng-lish Language) is een taalexamen Engels als vreemde taaltaalexamen Engels als vreemde taaltaalexamen Engels als vreemde taaltaalexamen Engels als vreemde taaltaalexamen Engels als vreemde taalvoor studenten laatste jaar secundair onderwijs of eerste jaarhoger onderwijs. Het is bedoeld voor studenten die van planzijn aan een Engelstalige universiteit of hogeschool te gaanstuderen. Met dit examen kunnen zij uitmaken of hun kennisvan het Engels voldoende is om internationaal mee te kun-nen. Het is gebaseerd op de reeks AP-examens (AdvancedPlacement), eigenlijk de toelatingsexamens tot de Ameri-kaanse universiteiten.Het APIEL-examen bestaat uit een reeks meerkeuzevragen nahet beluisteren van een Engelstalige conversatie, een tweedereeks meerkeuzevragen na het lezen van een Engelse tekst,een tweetal schrijfopdrachten en een reeks spreekoefeningen(worden op cassette opgenomen ter beoordeling).Wie slaagt, krijgt een internationaal getuigschriftinternationaal getuigschriftinternationaal getuigschriftinternationaal getuigschriftinternationaal getuigschrift dat on-beperkt geldig blijft in de tijd. Het volgende examen vindtplaats op woensdag 29 maart in de Provinciale Handels-school Hasselt. Deelnemen kost 2850␣ fr., te betalen vóór eindjanuari. In mei volgt eventueel een tweede examen voor wiete laat reageerde. U vindt een volledige versie van dit exa-men op www.collegeboard.org (zoeken naar APIEL).Albert Geukens - Keurstraat 29 - 3520 Zonhoven - tel en fax011-82 44 19 - Albert.Geukens@village.uunet.be

Millennium Mail A

Vraag uw leerlingen een brief te schrijven over hun beleve-beleve-beleve-beleve-beleve-nissen van één dag of één weeknissen van één dag of één weeknissen van één dag of één weeknissen van één dag of één weeknissen van één dag of één week (persoonlijke belevenis-sen, gebeurtenissen in hun onmiddellijke omgeving of er-gens in de wereld). Of maak er, samen met al uw leerlingen,een millennium documentmillennium documentmillennium documentmillennium documentmillennium document van.Vervolgens zal de organisator alle brieven en documentenluchtdicht verpakken en opslaan in een Millennium Capsule.Die zal pas in het jaar 2050 worden geopend.Meer info bij Events House vzw - Marc Broux - Begonialaan35 - 3550 Zolder - tel 011-85 00 20 - fax 011-85 00 25- gsm 075-60 12 56

Drugs S

Verantwoord omgaan met alcoholVerantwoord omgaan met alcoholVerantwoord omgaan met alcoholVerantwoord omgaan met alcoholVerantwoord omgaan met alcoholen andere drugsen andere drugsen andere drugsen andere drugsen andere drugs is het thema van eennieuwe tentoonstellingtentoonstellingtentoonstellingtentoonstellingtentoonstelling, die vanaf de-cember beschikbaar is voor alle scho-len. Welke betekenis hebben drugs inonze samenleving? Welke factoren be-palen waarom iemand drugs gebruikt?Hoe ziet een globaal alcohol- en drug-beleid eruit? Hoe kan men aan drug-preventie en -hulpverlening doen? Hoewerken de verschillende drugs en welkezijn hun mogelijke fysieke, psychischeen sociale gevolgen? Op een aantrek-kelijke, interactieve manier probeert detentoonstelling een antwoord te formu-leren op deze vragen.De tentoonstelling bestaat uit twaalfpanelen van 2 m x 60 cm. De huurprijsbedraagt 1500␣ fr. per dag. U krijgt ermeteen gratis nog een boel achter-grondmateriaal bij.Vereniging voor Alcohol- en andere Drug-problemen - E. Tollenaerestraat 15 - 1020Brussel - tel 02-423 03 33 - fax 02-42303 34 - vad@vad.be

Trillennium voor leerkrachten A

Is de tijd ontstaan met de Big Bang? En zal hij stoppen metde Big Crunch? Tijd en ruimte blijven tot de verbeeldingsprekende mysteries. Zeker nu. Er circuleren zo’n 200 verschil-lende kalenders op Aarde, maar al wie straks 1999 voor2000 verwisselt, stevent af op het derde luik van onze tijdre-kening, het trillennium. De tijd staat dan ook centraal in deTrillennium ExpoTrillennium ExpoTrillennium ExpoTrillennium ExpoTrillennium Expo, een scenische tentoonstelling die met thea-tertechnieken, bewegende decors, optische effecten, acteursenz. een levend verhaal brengt van kunstvoorwerpen en tijds-instrumenten. Plaats van het gebeuren: de basiliek van Koe-kelberg (Brussel). Als daar de tijdpoorten openzwaaien (maarwanneer zullen ze dat doen?) ont-hult zich voor u een schouwspelvan klokken in ijs, bedrieglijkekalenders, apocalyptische vi-sioenen en flarden van de21ste eeuw. Urbanistenschetsen de toekomst vanBrussel, in de Black Box leertu hoe tijd ontstond. De tijdfa-briek kaart u de vele soortentijd aan. De toekomst wenkt in dewereld van auguren, cartomancie en handlezing. En kent uuw tijdspsychologisch portret? De Trillennium Expo is eenechte tijdsodyssee, ook voor uw les en uw leerlingen (doel-groep: 10-13-jarigen). Voor scholen is er een speciaal par-

cours, een aangepaste rondleiding eneen optie om achteraf met de klas tefilosoferen over een onderwerp van deexpo. Aan een lesmap wordt gewerkt.Op zaterdag 4 december kunnen 250Op zaterdag 4 december kunnen 250Op zaterdag 4 december kunnen 250Op zaterdag 4 december kunnen 250Op zaterdag 4 december kunnen 250leerkrachten gratis deze interactieveleerkrachten gratis deze interactieveleerkrachten gratis deze interactieveleerkrachten gratis deze interactieveleerkrachten gratis deze interactievetentoonstelling bezoeken.tentoonstelling bezoeken.tentoonstelling bezoeken.tentoonstelling bezoeken.tentoonstelling bezoeken. U moet erwel iets voor doen: schrijf een origineelidee neer om in uw les rond het trillen-nium te werken (knutselwerk, raadsel,een ándere les…). Stuur dit samen met

een aan uzelf geadresseerde briefkaart naar onderstaandadres. Noteer op de kaart ook uw school en onderwijsniveauen geef het tijdstip van uw voorkeur op (11, 13 of 15 u.). Alsu uw briefkaart terugkrijgt, hebt u meteen uw vrijkaart inhanden of - als de belangstelling heel groot is - een reductievan 150␣ fr. op de gewone toegangsprijs van 400␣ fr.Trillennium Expo - Tijd met Klasse - Sien - Fonteinstraat 1a -3000 Leuven - tel 016-28 40 39 - fax 016-28 40 38 -www.trillennium.be. De tentoonstelling loopt van 1 decembertot 31 januari, van 11 tot 18 u. (op zaterdag zelfs tot midder-nacht)

Cijfers, cijfers, cijfers... A

Vlaamse onderwijsindicatoren in internationaal perspec-Vlaamse onderwijsindicatoren in internationaal perspec-Vlaamse onderwijsindicatoren in internationaal perspec-Vlaamse onderwijsindicatoren in internationaal perspec-Vlaamse onderwijsindicatoren in internationaal perspec-tieftieftieftieftief is zowat de enige Nederlandstalige publicatie waarin uVlaamse cijfergegevensVlaamse cijfergegevensVlaamse cijfergegevensVlaamse cijfergegevensVlaamse cijfergegevens vindt. De meeste andere publica-ties (bijvoorbeeld van de OESO) bevatten uitsluitend cijfersvoor héél België. In de publicatie vindt u statistieken (metinternationale vergelijkingen) over participatiegraden in on-derwijs, schoolloopbanen, verdeling meisjes-jongens, gemeng-de versus niet-gemengde scholen, de leerkrachtenpopulatie,de kwaliteit van het onderwijs en nog veel meer.De editie 98 (zie ook Klasse 87, september ‘98) is nog steedsverkrijgbaar. Ze telt 392 pagina’s en kost 450␣ fr.departement Onderwijs - afdeling Informatie en Documentatie- cel Publicaties - E. Jacqmainlaan 165 - 1210 Brussel - tel 02-553 66 53 - publicaties.onderwijs@ond.vlaanderen.be

Millennium A

Een reeks lezingen biedt boeiende maatschappelijke debat-boeiende maatschappelijke debat-boeiende maatschappelijke debat-boeiende maatschappelijke debat-boeiende maatschappelijke debat-tententententen in de vorm van avondconferentiesavondconferentiesavondconferentiesavondconferentiesavondconferenties in de Munt in Brussel.De lezingen vinden telkens plaats van 19.30 tot 21.30 u.Op maandag 8 november spreken Alain Etchegoyen (hoog-leraar filosofie in Frankrijk) en James M. Smith (executive vice-president Shell Chemicals Ltd) over Ondernemingen als vorm-Ondernemingen als vorm-Ondernemingen als vorm-Ondernemingen als vorm-Ondernemingen als vorm-gevers in de samenlevinggevers in de samenlevinggevers in de samenlevinggevers in de samenlevinggevers in de samenleving. Voormalig premier Jean-Luc De-haene leidt het gesprek.

Op maandag 13 december is het de beurt aan journalist-auteur Jacques De Decker. Hij leidt dan een panel dat zalbestaan uit Benjamin R. Barber (hoogleraar politieke weten-schappen in de Verenigde Staten), Tzvetan Todorov (auteuren onderzoeksdirecteur van het Franse CNRS), James Tully(hoogleraar politieke filosofie in Canada) en (onder voorbe-houd) Amin Maalouf (auteur). Onderwerp van gesprek is danIdentiteit: tussen geborgenheid en mogelijkheidIdentiteit: tussen geborgenheid en mogelijkheidIdentiteit: tussen geborgenheid en mogelijkheidIdentiteit: tussen geborgenheid en mogelijkheidIdentiteit: tussen geborgenheid en mogelijkheid.....Beide avondconferenties vinden plaats in de Koninklijke Munt-schouwburg - Muntplein - 1000 Brussel. Vanaf 18.30 u. zijn debar en het buffet toegankelijk. De conferenties beginnen stiptom 19.30 u. Deelnemen kost 250␣ fr., documentatie en buffetinbegrepen. Er is simultaanvertaling beschikbaar.Voor info en reservaties: Koning Boudewijnstichting - TheMillennium Conferences - Brederodestraat 21 - 1000 Brussel- tel 02-549 02 47 - fax 02-549 03 11 - www.kbs-frb.be

Surfen naar bedrijven S

Scholen en ondernemingen hebben elkaar nodig, een bou-tade van jewelste. Maar hoe kan men bruggen slaan tussentwee zeer verschillende werelden? Misschien kan Internet hiersoelaas bieden. Dat was alleszins de redenering bij het Ver-bond van Kristelijke Werkgevers en Kaderleden (VKW). Hetresultaat is een ContactgidsContactgidsContactgidsContactgidsContactgids, een Internetsite waar scholenInternetsite waar scholenInternetsite waar scholenInternetsite waar scholenInternetsite waar scholenen ondernemingen elkaar hun behoeften én hun moge-en ondernemingen elkaar hun behoeften én hun moge-en ondernemingen elkaar hun behoeften én hun moge-en ondernemingen elkaar hun behoeften én hun moge-en ondernemingen elkaar hun behoeften én hun moge-lijkheden kunnen signalerenlijkheden kunnen signalerenlijkheden kunnen signalerenlijkheden kunnen signalerenlijkheden kunnen signaleren. Bijvoorbeeld stages voor leer-lingen en studenten, nascholing van leerkrachten, gebruikvan elkaars infrastructuur, uitwisseling van knowhow, samen-werking op beleidsvlak...De Contactgids verschijnt half november op Internet. U kanhem gratis raadplegen. In de eerste fase is de regio Antwer-pen uitgekozen als experimenteerproject. Meer dan driedui-zend scholen en bedrijven krijgen de kans zich aan elkaarvoor te stellen.Meer info bij VKW - Nahima Lanjri - Sneeuwbeslaan 20 - 2610Wilrijk - tel 03-829 25 82 - fax 03-825 09 41- contactgids@vkw.be

Vraagtekens bij zin voor democratie A

Jongeren leggen heel wat bur-gerzin aan de dag. Dat bewijsteen recente studie van de VUB.Maar tegelijkertijd plaatst menvraagtekens bij hun zin voor de-mocratie, hun respect voor derechtsstaat en de multicultureleaspecten van onze samenleving.In één adem vermelden de me-dia hierbij dat hier een taak isweggelegd voor het onderwijs.Met De kracht van je stemDe kracht van je stemDe kracht van je stemDe kracht van je stemDe kracht van je stem wilde Vlaamse Onderwijsraad(Vlor) jongeren vanaf de derdegraad basisonderwijs en ieder-een in het secundair onderwijs opvoeden tot democratie. Vierthema’s staan hierbij centraal: de rechten van de mens en derechten van de kinderen, democratie en rechtsstaat, verkiezin-gen en partijen en overheden en instellingen. Dit project wilniet alleen kennis bijbrengen over deze thema’s. Aandachtvoor vaardigheden, houdingen en inspraak is minstens evenbelangrijk bij de ontwikkeling.Scholen kunnen al een informatiemap verkrijgen voor leer-krachten en brochures voor leerlingen van de derde graadvan het algemeen, technisch en kunstsecundair onderwijs.Nieuw is het materiaal voor het beroepsonderwijsberoepsonderwijsberoepsonderwijsberoepsonderwijsberoepsonderwijs (tweede,derde en vierde graad). Thema of module 4 geeft bijvoor-beeld een antwoord op een concreet geval: met welke wetten,decreten en regels moet je rekening houden als je een fuiforganiseert.De Informatiemap voor alle leerkrachtenInformatiemap voor alle leerkrachtenInformatiemap voor alle leerkrachtenInformatiemap voor alle leerkrachtenInformatiemap voor alle leerkrachten kost 295␣ fr. Demodules voor de leerlingenmodules voor de leerlingenmodules voor de leerlingenmodules voor de leerlingenmodules voor de leerlingen kosten samen 200␣ fr. en deHandleiding voor de leerkrachtHandleiding voor de leerkrachtHandleiding voor de leerkrachtHandleiding voor de leerkrachtHandleiding voor de leerkracht bij het materiaal 100␣ fr.(exclusief verzendingskosten). Meer inlichtingen en bestellin-gen bij de Vlor (Projectleider Chris Wyns) – Leuvenseplein 4 –1000 Brussel – tel 02-219 42 99 – fax 02-219 81 18 –vlaamse.onderwijsraad@vlor.be

22 KLASSE NR.99

FOTO

: VLO

R

Drie op een rij S

Een leerlingenraad goed begeleiden ismogelijk onder drie voorwaarden. Zo-wel de school, de begeleider als deleerlingenraad hebben een engagementte nemen. Ten eerste: de school maaktwerk van participatieparticipatieparticipatieparticipatieparticipatie. Zowel de leerlin-genraad als de taak van de begeleidermoeten van harte en volmondig ge-wenst zijn. Ten tweede: de leerlingenervaren de begeleider als een welkomegast. Hij krijgt van hen een plaats aaneen een een een een ronderonderonderonderonde tafel tafel tafel tafel tafel, niet aan het hoofd ofop een hogere stoel. Ten derde: de be-geleider gelooft in zijn taak. Zijn code-woord is jezelf zijnjezelf zijnjezelf zijnjezelf zijnjezelf zijn. Lees meer over hetprofiel van een begeleider van een leer-lingenraad in het novembernummer vanKlasse voor Jongeren.

KLASSE NR.99 23

Projectenpot A

Eén miljoen frank steekt de stad Mechelen in een projecten-projecten-projecten-projecten-projecten-potpotpotpotpot voor «kunstzinnige initiatieven met een maatschappelijkerelevantie». Zowel individuen, groepen als verenigingen ko-men in aanmerking, zolang hun project maar «een middelcreëert om mensen dichter bij elkaar te brengen, ervaringenuit te wisselen, zich uit te drukken, zich aan elkaar voor testellen...». U kan de discipline vrij kiezen: dans, performance,kinderwerking, video, speelpleinen, body-art, jeugdtheater,workshops... alles is mogelijk.U dient uw project voor de projectenpot Kunst en WelzijnKunst en WelzijnKunst en WelzijnKunst en WelzijnKunst en Welzijnschriftelijk in vóór 12 november. Voor wie dit niet haalt, is ereen tweede ronde (vóór 28 februari) en zelfs een derde ronde(vóór 31 augustus).Meer info bij Stad Mechelen - Kunst en Welzijn - Brien Cop-pens - Zoutwerf 5 - 2800 Mechelen - tel 015-29 79 50- fax 015-29 79 52

Fantasie en verwondering A

Via diverse workshops voor kinderen en jongeren van 8 totworkshops voor kinderen en jongeren van 8 totworkshops voor kinderen en jongeren van 8 totworkshops voor kinderen en jongeren van 8 totworkshops voor kinderen en jongeren van 8 tot18 jaar18 jaar18 jaar18 jaar18 jaar probeert vzw De Fontein hun muzische creativiteit, hunfantasie en hun verwondering spelenderwijs te stimuleren envorm te geven. Het aanbod omvat workshops rond dramaspel,dansexpressie, clownerie, comedia dell’arte, schimmenspel/poppentheater/objecttheater, beeldenspel en poëzie.De groepen bestaan liefst uit maximum 15 leerlingen. Elkeworkshop duurt 2 x 50 minuten (max. drie workshops per dagper begeleider). De prijs bedraagt 4500␣ fr. per sessie (7000␣ fr.voor twee sessies op dezelfde dag; 9000␣ fr. voor drie sessies)+ reiskosten (8␣ fr. per km). Alle workshops zijn opgenomen inde catalogus van DynaMo2 en komen zo eventueel in aan-merking voor subsidiëring; meer info bij Canon Cultuurcel -tel 02-553 96 66.De Fontein heeft ook voorleesprogramma’svoorleesprogramma’svoorleesprogramma’svoorleesprogramma’svoorleesprogramma’s en vertelthea-vertelthea-vertelthea-vertelthea-vertelthea-terterterterter op het programma. Geïnteresseerde leerkrachten kunnengratis zo’n workshop, voorleesprogramma of verteltheatergaan bekijken. Vraag het gratis programmaboekje.De Fontein vzw - Grondwetlaan 59 - 9040 Gent - tel en fax 09-259 29 36

Juf, een muis! B

Op vrijdag 19 en zaterdag 20 november vindt in Gent de CST-beurs plaats (Computers en Multimedia op School en Thuis, zieZeker Doen, p. 29). In auditorium B kan u meteen een primeurmeepikken, want op vrijdag om 13.30 wordt daar de nieuwecd-rom Juf, er zit een muis op mijn bank! voorgesteld. Dezeafsluiter van het Rivierenproject bevat allerlei tips, informatie enconcreet werkmateriaal rond het gebruik van computers enInternet in de basisschool. Op de stand van het departementOnderwijs kan u er doorlopend mee kennismaken. Bovendienontvangen alle scholen een exemplaar.Meer info bij Peter Van Gils – tel 0476-30 31 79 –petervangils@skynet.be

Opvoeding na Auschwitz S

Op 27 januari 2000,de dag van de be-vrijding van Ausch-witz-Birkenau, orga-niseert de AuschwitzStichting haar jaar-lijkse verhande-verhande-verhande-verhande-verhande-lingwedstrijd.lingwedstrijd.lingwedstrijd.lingwedstrijd.lingwedstrijd. Uw

leerlingen (de derde graad secundair) werken in drie uur tijdeen thema uit dat betrekking heeft op ‘opvoeding na Ausch-witz’ in zijn ruimste betekenis. Natuurlijk kan u hen hieropvoorbereiden in de les. Er zijn prijzen voor scholen uit elkeVlaamse provincie. De laureaten krijgen een cheque van5.000 frank cadeau. Zij worden ook uitgenodigd voor koste-loze deelname aan een driedaagse studiereis naar Ausch-witz-Birkenau (20-23 april 2000).Info en inschrijvingen: Auschwitz Stichting - Huidevettersstraat 65- 1000 Brussel - 02-512 79 98 - fax 02-512 58 84. Voor meerinfo over studiereizen naar Auschwitz vraagt u naar Nadine Praet.

Gezocht: eenoudergezinnen A

Ons land telt ongeveer 2,7 miljoen familiekernen. 465.000ervan zijn éénoudergezinnen. Steeds meer leerkrachten hebbeneen kind uit een éénoudergezin in de klas. Wat is hun leefwe-reld, wat zijn hun problemen en uitdagingen? Hoe ervaren zehet ‘anders zijn’? En hoe kunnen leerkrachten daarop inspelen?Cijfers over aantallen, over inkomen enz… zijn er genoeg. Maarte weinig worden de betrokkenen zelf aan het woord gelaten.Het Hoger Instituut voor Gezinswetenschappen en de SocialeSchool Gent zijn op zoek naar leerlingen, leerkrachten en oudersdie hun persoonlijk éénouderverhaal willen schrijven. De verha-len dienen voor een publicatie die leerkrachten een ervaringsge-richt beeld moet geven van de leefwereld, de beleving, de pro-blemen en uitdagingen van kinderen in éénoudergezinnen.Wat zijn de leuke, moeilijke, lastige, trieste en gelukkige kantenvan het leven in een éénoudergezin? En welke oplossingen,goede raad, tips en adviezen kan je geven aan andere kinde-ren en ouders in éénoudergezinnen? Schrijf uw persoonlijkéénouderverhaal. Of vraag het aan ouders en leerlingen die inhetzelfde geval zitten. Uit de verschillende inzendingen wor-Uit de verschillende inzendingen wor-Uit de verschillende inzendingen wor-Uit de verschillende inzendingen wor-Uit de verschillende inzendingen wor-den er vijf beloond met een vakantiecheque van 20.000␣ fr.den er vijf beloond met een vakantiecheque van 20.000␣ fr.den er vijf beloond met een vakantiecheque van 20.000␣ fr.den er vijf beloond met een vakantiecheque van 20.000␣ fr.den er vijf beloond met een vakantiecheque van 20.000␣ fr.De winnaars kunnen er een arrangement mee kiezen uit debrochure «Vlaanderen Vakantieland».Stuur uw éénouderverhaal vóór eind december naar Hoger In-stituut voor Gezinswetenschappen - Huart Hamoirlaan 136 -1030 Brussel. Wie de gelukkige winnaar is van een cheque,krijgt vóór eind januari een antwoord.

Secret keys to music A

Vittorio Nocenzi, een Italiaans muziekprofessor, leidt op 24november een studiedag over muziek als communicatie-muziek als communicatie-muziek als communicatie-muziek als communicatie-muziek als communicatie-sleutelsleutelsleutelsleutelsleutel. Voor leerkrachten kunstonderwijs is er een sessie (voor-middag) rond geluid en communicatiegeluid en communicatiegeluid en communicatiegeluid en communicatiegeluid en communicatie (van klassieke muziektot samples van de eigen stem en reproducties van allerleigeluiden). Leerkrachten uit het dagonderwijs (niet-kunstonder-wijs) krijgen in de namiddag een sessie voorgeschoteld overpoëzie en muziekpoëzie en muziekpoëzie en muziekpoëzie en muziekpoëzie en muziek.....Deelnemen kost 200␣ fr. De studiedag vindt plaats in de Ant-werpse Handelsbeurs.Info en inschrijvingen: Gynaika vzw - Willem Van de Weerd -Twaalfmaandenstraat 1 - 2000 Antwerpen - tel 03-232 22 29- fax 03-232 57 80

Aids en andere wilde verhalen... S

Op 1 december is het Wereld Aids DagWereld Aids DagWereld Aids DagWereld Aids DagWereld Aids Dag, een dag van wereldwij-de aandacht voor aids. IPAC soa & aids-vzw wil in die periodezoveel mogelijk geld inzamelen voor Geef om aids, het fonds datmensen met aids helpt en preventie-acties ondersteunt.Wil u zelf met een klas of met de hele school iets organiseren(bijvoorbeeld een lesmarathon), maar weet u niet waar begin-nen? Vraag dan de gratis mini-handleidinggratis mini-handleidinggratis mini-handleidinggratis mini-handleidinggratis mini-handleiding vol ideeën enhandige tips. Even bellen naar IPAC op tel 03-238 68 6803-238 68 6803-238 68 6803-238 68 6803-238 68 68 ofmailen naar geefomaids@ipac.be.

10 jaar kinderrechten A

De Kinderrechtenweek 1999Kinderrechtenweek 1999Kinderrechtenweek 1999Kinderrechtenweek 1999Kinderrechtenweek 1999 vindt plaats van 15 tot 20 no-vember in de twee Vlaamse Kinderrechtswinkels (Brugge enGent). U kan er de hele week terecht (doorlopend van 9 tot 18u.) met alle vragen rond kinderrechten, voor gratis vormingen(op aanvraag), voor kinderrechtenwandelingen, kinderrechten-wedstrijden, didactisch materiaal enz.Meer info bij Kinderrechtswinkel Brugge - Lily De Clerq - KleineHertsbergestraat 1 - 8000 Brugge - tel en fax 050-33 95 84 -bewoner.dma.be/KRW/ en Kinderrechtswinkel Gent - Nele Des-met - Kammerstraat 12 - 9000 Gent - tel en fax 09-233 65 65- bewoner.dma.be/KRW/ - KRW@mail.dma.be

Win uw schoolsportvakantie A

Gratis met de hele klas op sportvakantie? Dat kan. De Ketnet-krant en Sporta organiseren een spaarwedstrijd voor klassenspaarwedstrijd voor klassenspaarwedstrijd voor klassenspaarwedstrijd voor klassenspaarwedstrijd voor klassen.Daarbij zijn drie Sporta-vakanties te winnen. Op woensdag 10november zit in de Ketnetkrant een spaarposterspaarposterspaarposterspaarposterspaarposter. In diezelfdejongerenkrant vindt u vanaf dan vier weken lang een spaar-punt voor de wedstrijd. De drie klassen die de meeste spaar-posters volplakken, gaan op sportvakantie.

Een gratis vakantie voor eenverhaal

ILLU

STRA

TIE:

MIE

KE L

AM

IRO

Y

(advertentie)

(advertentie)

26 KLASSE NR.99

Leerplicht A

Moet een kind altijd een doktersbriefje binnenbren-gen na ziekte? Kan een leerling op z’n achttien zo-maar uit de school stappen? Er zijn wel meer vragenrond leerplicht waar ouders en leerkrachten antwoordop willen. Die staan in de brochure Leerrecht leer-Leerrecht leer-Leerrecht leer-Leerrecht leer-Leerrecht leer-plichtplichtplichtplichtplicht van het departement Onderwijs. U hoeft ze niette bestellen. Elke school ontving een exemplaar.

Leerlingenbegeleiding A

PMS + MST = CLBPMS + MST = CLBPMS + MST = CLBPMS + MST = CLBPMS + MST = CLB. Deze wiskundige vergelijking is ookde titel van een pas gepubliceerde brochure over deleerlingenbegeleiding. Vanaf 1 september 2000 startenimmers de Centra voor Leerlingenbegeleiding met hunvernieuwde aanpak. Leerlingen, ouders en leerkrachtenkunnen in deze brochure van het departement Onder-wijs van a tot z lezen hoe een CLB werkt en wat ze eraanhebben. Ook deze gids - in vraag- en antwoordvorm -hoeft u maar op te vragen in uw school.

Zelfevaluatie voor scholen A

Scholen die geïnteresseerd zijn in zelfevaluatie en dieniet onmiddellijk terecht kunnen in de nascholing,kunnen met twee publicaties alvast zelf aan de slag:Vormgeven aan schoolbeleidVormgeven aan schoolbeleidVormgeven aan schoolbeleidVormgeven aan schoolbeleidVormgeven aan schoolbeleid en het werkboek Zelf-Zelf-Zelf-Zelf-Zelf-evaluatie in de praktijkevaluatie in de praktijkevaluatie in de praktijkevaluatie in de praktijkevaluatie in de praktijk. Deze laatste publicatie omvatde IZES-diskette die u helpt uw school te analyseren.Daarbij een situerende inleiding, handleidingen voorde diskettegebruikers en analysemateriaal om uw ei-gen schoolrapport te interpreteren.Vormgeven aan schoolbeleid, Peter Van Petegem enZelfevaluatie in de praktijk, Peter Van Petegem en WouterBrandt, beide 1995 f. - Verkrijgbaar in de handel -uitg. Acco - Tiensestraat 152 - 3000 Leuven - tel 016-29 11 00 - fax 016-20 73 89

Algemeen A

MoedertaalonderwijsHoe kijken allochtonen aan tegen concentratiescho-len? Wat betekent onderwijs eigen taal en cultuur enhoe moet het eruitzien? Hoe gaat u met allochtoneouders om? Deze onderwerpen krijgen van verschil-lende mensen uit de praktijk aandacht in Moeder-Moeder-Moeder-Moeder-Moeder-taalonderwijs bij allochtonentaalonderwijs bij allochtonentaalonderwijs bij allochtonentaalonderwijs bij allochtonentaalonderwijs bij allochtonen. Met situatieschetsenuit Brussel en uit Vlaanderen. In een laatste hoofd-

stuk evalueert Johan Leman de toepassing van de non-discriminatieverklaring.Moedertaalonderwijs bij allochtonenMoedertaalonderwijs bij allochtonenMoedertaalonderwijs bij allochtonenMoedertaalonderwijs bij allochtonenMoedertaalonderwijs bij allochtonen, Johan Leman (red.), 160 blz., 695 fr. - Verkrijg-baar in de handel - uitg. Acco - Tiensestraat 152 - 3000 Leuven - tel 016-29 11 00- fax 016-20 73 89

Literaire termenVerklaar: onomatopee, auctorieel vertelperspectief, pantoun, queerstudies. Te moeilijk of te lang geleden? Zowat al het literair jargondat u zich kan voorstellen, vindt u in het herziene Lexicon vanLexicon vanLexicon vanLexicon vanLexicon vanliteraire termenliteraire termenliteraire termenliteraire termenliteraire termen. Bij elke term krijgt u uitleg, voorbeelden, eenliteratuuropgave voor wie meer wil weten en een heleboel kruis-verwijzingen. Zoeken wordt makkelijker via een trefwoordenregis-ter in schema’s en thematische registers.Lexicon van literaire termenLexicon van literaire termenLexicon van literaire termenLexicon van literaire termenLexicon van literaire termen, 512 blz., 1295 fr. - uitg. WoltersPlantyn - Santvoortbeeklaan 21-25 - 2100 Deurne - tel 03-360 03

37 of 39 - fax 03-360 03 30 - klantendienst@wpeu.wkb.be - www.wpeu.be

ExtreemHet is moeilijk argumenteren tegen simplismen en slogantaal. Een cultureel of artistiekantwoord op een extreem rechtse of linkse provocatie is ingewikkeld en heeft tijdnodig om begrepen te worden. Want de maatschappij, en cultuur met haar, is nietsimpel maar complex. In de brochure Vuile handenVuile handenVuile handenVuile handenVuile handen stippelt het Vlaams TheaterInstituut een strategie uit tegen extreem-rechts in het culturele veld. De brochure biedteen overzicht en evaluatie van politieke strategieën tegen extreem rechts en bekijktook de juridische kant van de zaak.Vlaams Theaterinstituut - Sainctelettesquare 19 B - 1000 Brussel - tel 02-201 09 06- fax 02-203 02 05 - info@vti.be - www.vti.be

Bestrijdingsmiddelen«Alles is giftig als je er te veel van slikt.» Dat zei de Zwitserse scheikundige Paracel-sus al in de zestiende eeuw. Ook in de milieubewustere jaren negentig van dezeeeuw gebruikt de mens chemische bestrijdingsmidde-len om vliegen, muggen en tal van andere boosdoe-ners uit huis en tuin te houden. Maar die middelenblijven niet in huis en tuin, ze kiezen het luchtruim ofhet wijde sop en beïnvloeden het milieu. Hoe dit ge-beurt en hoe u insekten op alternatieve manier dedeur wijst, staat in de gratis brochure Bestrijdings-Bestrijdings-Bestrijdings-Bestrijdings-Bestrijdings-middelen in & om het huismiddelen in & om het huismiddelen in & om het huismiddelen in & om het huismiddelen in & om het huis. Achtergrondinfo in pocket-formaat voor uw milieules.Stichting Leefmilieu vzw/KBC - Kipdorp 11 - 2000 Ant-werpen - tel 03-231 64 48 - fax 03-232 63 98 -leefmilieu@village.uunet.be

Basisonderwijs B

Dokter met griepKent de dokter alle ziekten uit het hoofd? Waarom is hetzo warm in een ziekenhuis? Worden kinderen wel eensaan hun hart geopereerd? Vragen van en voor kinderenover het ziekenhuis, antwoord in het grappig geïllus-treerde Kunnen dokters ziek worden?Kunnen dokters ziek worden?Kunnen dokters ziek worden?Kunnen dokters ziek worden?Kunnen dokters ziek worden?Vekrijgbaar in de handel - uitg. Clavis - Vooruitzicht-straat 42 - 3500 Hasselt - tel 011-28 68 68 - fax 011-28 68 69

SchrijnwerkerijAllicht wil u niet dat uw leerlingen hun klas vertimmeren

en verzagen. Toch wil u hen enigekennis van schrijnwerkerij niet mis-gunnen. Misschien helpt Kasper deKasper deKasper deKasper deKasper detimmermantimmermantimmermantimmermantimmerman u uit de nood. In ditgeïllustreerde boekje voor kleutersen leerlingen van de eerste graadpasseren vijl, knijptang, handbooren schuurpapier de revue. Van demateriaalkoffer die Kasper daar-mee in elkaar steekt, vindt u ach-teraan een gedetailleerd plan om

het zelf ook meteen te proberen.Kasper de timmermanKasper de timmermanKasper de timmermanKasper de timmermanKasper de timmerman, Lars Klinting, 495 fr. - verkrijgbaar in de handel - Standaarduitgeverij - Belgiëlei 147a - 2018 Antwerpen - tel 03-285 72 00 - fax 03-285 72 99- algem@standaard.com

Secundair en hoger onderwijs S

Katharina en Karel«Ik heb een zusje van tien, maar ik ken haar niet.» Met die gedachtewerd keizer Karel V ooit wakker in het Coudenbergpaleis in Brussel.Toen hij in 1517 naar Spanje reisde om er de Spaanse kroon teontvangen, besloot hij meteen zijn zus te bevrijden… Over dezeweinig gekende gebeurtenis schreef Gerda Van Cleemput een vlotleesbaar verhaal. Ze geeft deze geschiedenisles vanuit de ogen vanKatharina, zuster van de keizer, en haar moeder, Johanna - deWaanzinnige - van Castilië. Wie echter meer wil weten over het levenvan Karel, van zijn jeugd tot zijn troonsafstand, kan Keizer KarelKeizer KarelKeizer KarelKeizer KarelKeizer Karellezen van R. H. Schoemans. Wat de geschiedschrijving aan heminteressant vindt, integreert de auteur in een leesbare roman voor detweede graad.Katharina, zuster van de keizerKatharina, zuster van de keizerKatharina, zuster van de keizerKatharina, zuster van de keizerKatharina, zuster van de keizer, Gerda Van Cleemput, 80 blz., 345 fr. en Keizer KarelKeizer KarelKeizer KarelKeizer KarelKeizer Karel,R. H. Schoemans, 167 blz., 395 fr.- Uitg. Altiora Averbode - Postbus 54 - 3271 Averbode- tel 013-78 01 11 - fax 013-78 01 79

t, tt, d, dd, dtDe werkwoordenDe werkwoordenDe werkwoordenDe werkwoordenDe werkwoorden is onderwijssoftware die het voor veel leerlingen meest problema-tische aspect van de Nederlandse spelling uitlegt en inoefent. Theorie en invulzinnenrichten zich qua woordgebruik veeleer tot ASO-leerlingen, maar u kan wel zelf oefenin-gen samenstellen. Voorts kan u op elk moment de vorderingen van de leerlingennagaan, hun scores in kaart brengen en afdrukken maken naar believen.De werkwoordenDe werkwoordenDe werkwoordenDe werkwoordenDe werkwoorden, 950 fr. - uitg. Plantyn - Santvoortbeeklaan 21-25 - 2100 Deurne -tel 03-360 04 52 - fax 03-360 03 30

KastanjesSchrijfster Katrien Vervaele schuift met haar boek KastanjesKastanjesKastanjesKastanjesKastanjes hetthema van ontluikende puberliefde en homoseksualiteit in hetdecor van een internaat, met twee meisjes in de hoofdrol. Hetverhaal drijft op een fijne analyse van de gevoelens van dehoofdpersonages voor elkaar en van de reacties van hun omge-ving. Voor 12- tot 14-jarigen.

KastanjesKastanjesKastanjesKastanjesKastanjes, Katrien Vervaele, 425 fr.- verkrijgbaar in de handel - uitg.Lannoo - Kasteelstraat 97 - 8700Tielt - tel 051-42 42 11 - fax 051-540 11 52

BosniëWil u beeldmateriaal over de heropbouw van Bosniëen de rol van het Belgisch leger daarbij, dan kan u zichbij Televox videomateriaal aanschaffen. Beelden vanmilitaire ingenieurs veeleer dan van tanks. Een anderenieuwe video gaat over de relatie tussen leger en sport.Beide programma’s duren 30 minuten en werden eer-der uitgezonden op Canvas. Elke video kost 250 fr. Ukan zich ook abonneren voor 2000 fr. Dat geeft u rechtop de 10 video’s die elk seizoen worden gemaakt.Televox is de militaire televisie van de informatiedienstvan de Krijgsmacht.Heropbouw Bosnië / Medals, Bloody MedalsHeropbouw Bosnië / Medals, Bloody MedalsHeropbouw Bosnië / Medals, Bloody MedalsHeropbouw Bosnië / Medals, Bloody MedalsHeropbouw Bosnië / Medals, Bloody Medals - IvanVan Cant - Televox - tel 02-701 60 92 - fax 02-701 4758 - tvox11.sid@mil.be - www.mil.be/sid

Acta ComparandaAls u een boon voor Kierkegaard hebt, dan mag uActa Comparanda XActa Comparanda XActa Comparanda XActa Comparanda XActa Comparanda X niet missen. De werkgroep Kier-kegaard publiceert daarin zijn jaarverslag. Daar-naast artikels over de filosofie van de Sikhs, derabbi’s van de Talmoed, ViTThalnâth en zijn leerlin-gen enz. Acta Comparanda is de jaarlijkse uitgavevan de Internationale Vereniging Faculteit voor Ver-gelijkende Godsdienstwetenschappen (FVG) in Ant-werpen. U kan er op universitair niveau collegesvolgen over spiritualiteit. De grote levensbeschou-wingen, maar ook minder gekende religies en nieu-we bewegingen.Acta Comparanda XActa Comparanda XActa Comparanda XActa Comparanda XActa Comparanda X - Stort 360 fr. op rek.nr. 001-1364212-80 van de FVG met de vermelding Acta Com-paranda X - Info: Rectoraat FVG - Bist 164 - 2610 Wilrijk- tel 03-830 51 58 - fax 03-825 26 73

Rond Neuzen: tot 9/1 A

Gebruik uw fijne neus op deze zintuiglijke, leerrijkeen speelse reis. Stop uw neus in geuren uit hetdagelijks leven, de godsdienst, geuren om te verlei-den of te veroveren, geurige herinneringen... Detentoonstelling volgt een parcours van veertienmodules aan de hand van een speels invulblad. Uvolgt de kruidenroute op de wereldbol. Er zijn reuk-zintesten met bloemen, fruit, wijn en parfums. U kanexperimenten uitvoeren en ontdekken dat geuren

samenhangen met kleuren, vormen, beelden en geluiden. Het «neusje» van dezalm is het parfumorgel. En ten slotte is er nog Neuze-neuzenNeuze-neuzenNeuze-neuzenNeuze-neuzenNeuze-neuzen, een specialespeelruimtespeelruimtespeelruimtespeelruimtespeelruimte waar kinderen van drie tot zes jaar onder begeleiding op ontdek-kingstocht kunnen gaan.Schoolgroepen betalen 150␣ fr. per leerling. Kleuterklassen (voor Neuze-neuzen) betalen100␣ fr. per leerling.Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen - Vautierstraat 29 - 1000Brussel - tel 02-627 42 52 - fax 02-646 44 66 - www.kbinirsnb.beDe educatieve en interactieve tentoonstelling Leven of overleven? is verlengd tot 9januari. Bij deze gelegenheid organiseert het museum een grote wedstrijd voorleerlingen van twaalf tot zestien jaar. Zij schrijven een scenario voor een videocliprond één van de thema’s uit de tentoonstelling. Dit scenario moet ten laatste 31januari op bovenstaand adres belanden. Het winnende scenario zal effectief wordengerealiseerd.

Veilig voor al: 18 tot 24/11 A

Een gratis tentoonstelling met rondleidingen, demonstraties (frietpotbrand, rughy-giëne, quiz, preventospel, cd-roms... en lezingen rond veiligheid, gezondheid enveiligheid, gezondheid enveiligheid, gezondheid enveiligheid, gezondheid enveiligheid, gezondheid enrampenbestrijdingrampenbestrijdingrampenbestrijdingrampenbestrijdingrampenbestrijding: brandveiligheid, lawaai, CO-preventie, het rampenplan, vei-ligheid thuis, veiligheid en welzijn in het bedrijf en ten slotte alcohol en drugs zijnde zeven grote thema’s. U kan voorts ook deelnemen aan een initiatie wondverzor-ging. Op vrijdag 19 november spreken een achttal deskundigen over o.a. werkenmet gevaarlijke producten, starten van een stressbeleid en roken en passief roken.Op woensdag 24 november (vanaf 14 u.) volgt de afsluiting: een grootscheepserampenoefening met alle betrokken diensten, enkel toegankelijk voor wie profes-sioneel met veiligheid en gezondheid op school bezig is.De toegang en alle activiteiten zijn gratis. U moet het bezoek met uw klas wel voorafreserveren.Meer info bij Stadsbestuur St. Niklaas - dienst Preventie en Bescherming op het Werk- Grote Markt 1 - 9100 St. Niklaas - tel 03-760 91 06 - fax 03-760 91 08 -www.stniklaas.be

Circusfestival A

Een origineel internationaal circusfestivalcircusfestivalcircusfestivalcircusfestivalcircusfestival: van 11 tot 14 november in Neerpelt. MetCircus Ronaldo en vele andere.Programma en meer info: tel 011-64 30 49

Dichter bij 2000 A

Een millenniumaperitief rond poëzie in de binnenstad van Tongeren brengt gedich-ten van o.a. Bart Moeyaert, Joke Van Leeuwen, André Sollie, Elma Van Haeren, EddyVan Vliet, Luuk Gruwez, Anna Enquist, Eriek Verpale, Peter Holvoet-Hanssen, HugoMatthysen en Thé Lau. De gedichten worden verspreid in de Tongerse winkels enhoreca-zaken. Studenten productdesign van de Genkse Academie maken de ge-dichten zichtbaar via licht-installaties. Live-optredens vinden plaats op dinsdag 23november (een selectie van de dichters) en op dinsdag 14 december (Peter Hol-voet-Hanssen & The Periwinkles).Dichter bij 2000 loopt tot 31 december 1999. Leerkrachten die het project willen

bezoeken, kunnen een educatief pakketje aanvragen,met een plan van de poë-zie-locaties en de gedichten.CC De Velinx - Dijk 111 -3700 Tongeren – tel 012-3938 00 – fax 012-39 37 85 –de.velinx@ping.be

Frits Van denBerghe: tot 13/2 A

Een scherpe zin voor natuur-wetenschappen, een sterkeaffiniteit met het surrealis-me, belangstelling voor depsychoanalyse en kennisvan wereldliteratuur, mytho-logie en volkskunst, dat zijn

de voedingsbodems voor het werk van Frits Van den Berghe (1883-1939), tijdge-noot van Constant Permeke en Gustave De Smet. Naast zijn schilderwerk ziet u indeze retrospectieve ook een grote selectie van zijn werk als illustrator voor diversekranten en tijdschriften.Tegelijk met deze retrospectieve loopt de tentoonstellingtentoonstellingtentoonstellingtentoonstellingtentoonstelling AssociatiesAssociatiesAssociatiesAssociatiesAssociaties, waarinCamiel Van Breedam zijn recent werk confronteert met etnische objecten uit decollectie van het Afrikamuseum in Tervuren.U kan beide tentoonstellingen met één ticket bezoeken. De toegangsprijs bedraagt300␣ fr. Reductiehouders betalen 200␣ fr. Schoolgroepen betalen 100␣ fr. per leerlingen leerlingen tot 12 jaar hebben gratis toegang. Voorts zijn er geleide bezoekenmogelijk en zijn er educatieve teksten beschikbaar voor bezoekende schoolgroepen.De NMBS biedt ten slotte een B-Dagtrip-arrangement aan.Provinciaal Museum voor Moderne Kunst - Romestraat 11 - 8400 Oostende - tel059-56 45 99 - fax 059-80 56 26

Europalia - Hungaria Regia: tot 9/1 A

Een veertigtal Hongaarse mu-sea en kerkelijke verzamelin-gen leverden edelsmeedwerk,schilder- en beeldhouwkunst,wapens en kostuums, manu-scripten uit de bibliotheek vanrenaissancevorst Matthias Cor-vinus enz. Samen geven zeeen beeld van «schittering enstrijd» in Hongarije van hetjaar 1000 tot 1800.De toegangsprijs bedraagt250␣ fr. Reductiehouders betalen 200␣ fr. Schoolgroepen betalen 150␣ fr. per leerling.Een rondleiding voor schoolgroepen kost 1500␣ fr.Voor leerlingen lager onderwijs is er een speciaal actief (geleid) bezoek aan detentoonstelling uitgewerkt. Thema: de Hongaren en hun taal, hun edellieden, hunsprookjes... U kan hiervoor reserveren op tel 02-507 85 69.Paleis voor Schone Kunsten - Ravensteinstraat 23 - 1000 Brussel - tel 02-507 85 69

Kleurenvreters B

Kleurenvreters is non-verbaal, louter visuele humor doorspekt met muziek, gezang,gemekker en getier. Toch vertelt deze productie een verhaal over jaloezie, haat,geldzucht, racisme, egoïsme... De twee personages vechten een uitputtingsslag uitom de sterkste, de mooiste en de rijkste te zijn. Kleurenvreters is een voorstellingvoor kinderen van vijf tot tien jaar, in een coproductie van Bvba Make My Day, vzwVilla Lucille en Educatief Theater Antwerpen.Op woensdag 24 november (20.30 u.) kunnen 70 leerkrachten met collega ofpartner gratis kennismaken met Kleurenvreters. De voorstelling vindt plaats in deZwarte Zaal van het Fakkeltheater (Reyndersstraat 7 - 2000 Antwerpen). U kan uwplaatsen telefonisch reserveren bij Denise Machiels op tel 03-233 15 88. Geeft uook een seintje als u vervolgens onverwacht niet kan komen?Educatief Theater Antwerpen - Reyndersstraat 7 - 2000 Antwerpen - tel 03-233 1588 - fax 03-225 02 44

Europalia - Hongaarse wapenpraal: tot 12/12 S

Zwaarden, sabels, knotsen, helmen en schilden van de 11de tot de 19de eeuwtonen hoe soms zelfs temidden van wapengeweld ook hoge eisen aan decoratieworden gesteld. Staatsieportretten, geschilderde gevechtsscènes, militaire ordete-kens, de outfit en opsmuk van de Huzaren en hun paarden enz. vervolledigen hetbeeld.De toegang is vrij. Een geleid bezoek kost 1500␣ fr. (max. 15 leerlingen per groep).KBC Galerij - Grote Markt 16 - 1000 Brussel - tel 02-429 85 68

Van tijd tot tijd - Van goden totheiligen: permanent aanbod S

Leerlingen tweede graad secundair onderwijs trekkenop ontdekkingstocht: van het Late Romeinse Keizerrijkvia de Gallo-Romeinse cultuur naar de Merovingischetijd. Op de archeologische site buiten het museumkunnen uw leerlingen zelfs het ontstaan van een mid-deleeuwse stad uit de bodemsporen aflezen. De rijkeschatkamer van de Tongerse basiliek illustreert de(middeleeuwse) cultuur van het christendom, met zijngebruiken en heiligen. Museum, site en schatkamerbevinden zich in een kring van amper vijftig meter.Meer info bij Gallo-Romeins Museum - Kielenstraat 75- 3700 Tongeren - tel 012-23 39 14 - fax 012-39 1050 - grm@limburg.be

KLASSE NR.99 27

Strips op school A

Van Bulletje tot WentelteefjeVan Bulletje tot WentelteefjeVan Bulletje tot WentelteefjeVan Bulletje tot WentelteefjeVan Bulletje tot Wentelteefje schetst een (historischén grafisch) beeld van het Nederlandse stripverhaal.Deze tentoonstelling is van 12 december tot 21 ja-nuari te gast in CC De Warande in Turnhout.Op 16 december (14 tot 17 u.) kunnen vijftigOp 16 december (14 tot 17 u.) kunnen vijftigOp 16 december (14 tot 17 u.) kunnen vijftigOp 16 december (14 tot 17 u.) kunnen vijftigOp 16 december (14 tot 17 u.) kunnen vijftigleerkrachten deelnemen aan een gratis en exclu-leerkrachten deelnemen aan een gratis en exclu-leerkrachten deelnemen aan een gratis en exclu-leerkrachten deelnemen aan een gratis en exclu-leerkrachten deelnemen aan een gratis en exclu-sieve workshop rond het gebruik van strips in desieve workshop rond het gebruik van strips in desieve workshop rond het gebruik van strips in desieve workshop rond het gebruik van strips in desieve workshop rond het gebruik van strips in deklas.klas.klas.klas.klas. Na een rondleiding volgt een lezing en eenactieve workshop met striptekenaar Robert van derKroft (Clair, Sjors en Sjimmie) en leerkracht/stripkennerPaul Verstappen.Meteen inschrijven dus bij CC De Warande - NinjaWestelinck - Warandestraat 42 - 2300 Turnhout- tel 014-41 94 94.

(advertentie)

KLASSE NR.99 29

KHLim - departement Onderwijs - Voortgezette lerarenopleiding - Maastrichterstraat96 - 3500 Hasselt• Filosoferen met kinderenFilosoferen met kinderenFilosoferen met kinderenFilosoferen met kinderenFilosoferen met kinderen (15 en 22/11 en 6/12); Het veerkrachthuisHet veerkrachthuisHet veerkrachthuisHet veerkrachthuisHet veerkrachthuis (29/11);Taaldrukken met 5- tot 12-jarige kinderenTaaldrukken met 5- tot 12-jarige kinderenTaaldrukken met 5- tot 12-jarige kinderenTaaldrukken met 5- tot 12-jarige kinderenTaaldrukken met 5- tot 12-jarige kinderen (8 en 15/12).Kind en Samenleving - Nieuwelaan 63 - 1860 Meise - tel 02-269 71 80 - fax 02-269 78 72

secundair en hoger onderwijs S

• Werken aan emotionele intelligentieemotionele intelligentieemotionele intelligentieemotionele intelligentieemotionele intelligentie - Kennismaking met het managementsin-strument van de 21ste eeuw (18/11);Karel de Grote-Hogeschool - departement Lerarenopleiding - Centrum PermanenteVorming - Campus Noord - Pothoekstraat 125 - 2060 Antwerpen - tel 03-236 70 57- fax 03-235 26 33• 5de Vlaams Congres Leraars Wetenschappen5de Vlaams Congres Leraars Wetenschappen5de Vlaams Congres Leraars Wetenschappen5de Vlaams Congres Leraars Wetenschappen5de Vlaams Congres Leraars Wetenschappen: 20/11 in RUCA, Antwerpen.Congres met lezingen en workshops rond biologie, chemie en fysica.VeLeWe/VOB - Congres Wetenschappen - J. Van Rijswijcklaan 277/5 - 2020 Ant-

werpen - tel 03-238 51 15• Nascholingsaanbod Vliebergh-SenciecentrumNascholingsaanbod Vliebergh-SenciecentrumNascholingsaanbod Vliebergh-SenciecentrumNascholingsaanbod Vliebergh-SenciecentrumNascholingsaanbod Vliebergh-Senciecentrum: Infor-matie- en communicatietechnologie - van eindterm naarschoolbeleid (25/11); Klassieke talen: de Oudheid intekst en beeld (20 en 21/11); Nederlands voor andersta-ligen - invloed van motivatie en attitude op het leerge-drag van tweede-taalleerders (15/12); Fysica: Wetenschapof paradox - een ontdekkingstocht door de natuurkunde(19/1); Engels: The pleasure of seeing them grow - measu-ring the learner’s growth in language proficiency (19/1)• Navorming voor deeltijds kunstonderwijsNavorming voor deeltijds kunstonderwijsNavorming voor deeltijds kunstonderwijsNavorming voor deeltijds kunstonderwijsNavorming voor deeltijds kunstonderwijs: Leerpla-nimplementatie algemeen beeldende vorming en beel-dende vorming (18/11 in Deinze; 25/11 in Mechelen);Museumdidactiek en pedagogisch-artistieke praktijk (26/11 en 3/12 in Gent); Auditieve en creatieve werkvormenbij groepsgericht (muziek)onderwijs (9, 16 en 23/12 inHamme; 17 en 24/2 en 2/3 in Brugge); bijzonderereeks Interdisciplinaire kunstbeschouwing (te gast bijtheoretici en praktijkmensen; acht sessies vanaf 30/11).Kadercursus schoolsecretariatenKadercursus schoolsecretariatenKadercursus schoolsecretariatenKadercursus schoolsecretariatenKadercursus schoolsecretariaten: tien sessies vanaf18/1 in Brussel.Opleiding voor kandidaat-directiesOpleiding voor kandidaat-directiesOpleiding voor kandidaat-directiesOpleiding voor kandidaat-directiesOpleiding voor kandidaat-directies (achttal sessiesvanaf november); Cursusaanbod voor directies enCursusaanbod voor directies enCursusaanbod voor directies enCursusaanbod voor directies enCursusaanbod voor directies enpedagogisch coördinatoren DKOpedagogisch coördinatoren DKOpedagogisch coördinatoren DKOpedagogisch coördinatoren DKOpedagogisch coördinatoren DKO (achttal sessiesvanaf november).Opleiding mentoren muziek-woord-dansOpleiding mentoren muziek-woord-dansOpleiding mentoren muziek-woord-dansOpleiding mentoren muziek-woord-dansOpleiding mentoren muziek-woord-dans: elf ses-sies vanaf november.OVSG - secretariaat DKO - Ravensteingalerij 3/7 -1000 Brussel - tel 02-506 41 50 - fax 02-502 12 64- ovsg@planetinternet.be - www.ovsg.be• Navorming voor alle (ook niet-lesgevers) perso-Navorming voor alle (ook niet-lesgevers) perso-Navorming voor alle (ook niet-lesgevers) perso-Navorming voor alle (ook niet-lesgevers) perso-Navorming voor alle (ook niet-lesgevers) perso-neelsleden SOneelsleden SOneelsleden SOneelsleden SOneelsleden SO: Milieuzorg (15/11 in Gent); Moge-lijkheden tot peer-involvement in het onderwijs (16/11 in Lier); Spreken met leerlingen: het raamwerk (19/11 in Heusden-Zolder); Seksueel misbruik van kinde-ren en jongeren: achtergronden en signalen (25/11in Antwerpen of 2/12 in Gent); Omgaan met veilig-heid en milieu op school (6/12 in Antwerpen).Centrum voor Andragogiek vzw - Prinsstraat 8 - 2000Antwerpen - tel 03-220 46 90 - fax 03-220 46 79 -cva.andragogiek@ufsia.ac.be• Basisvaardigheden Gedragsgerichte leerlingenbe-Basisvaardigheden Gedragsgerichte leerlingenbe-Basisvaardigheden Gedragsgerichte leerlingenbe-Basisvaardigheden Gedragsgerichte leerlingenbe-Basisvaardigheden Gedragsgerichte leerlingenbe-geleidinggeleidinggeleidinggeleidinggeleiding (12/11, 27/1 en twee opvolgsessies); Om-Om-Om-Om-Om-gaan met onzekerheid, faalangsts en examenvrees ingaan met onzekerheid, faalangsts en examenvrees ingaan met onzekerheid, faalangsts en examenvrees ingaan met onzekerheid, faalangsts en examenvrees ingaan met onzekerheid, faalangsts en examenvrees inde klasde klasde klasde klasde klas (18/11, 17/1 en twee opvolgsessies); OmgaanOmgaanOmgaanOmgaanOmgaanmet onderpresteerdersmet onderpresteerdersmet onderpresteerdersmet onderpresteerdersmet onderpresteerders (18/1 en 22/2 in Antwerpen).Cheobs vzw - K. Leopold I-straat 3 - 3000 Leuven - telen fax 016-20 76 55••••• Computers en multimedia op School en Thuis: Computers en multimedia op School en Thuis: Computers en multimedia op School en Thuis: Computers en multimedia op School en Thuis: Computers en multimedia op School en Thuis: 19en 20/11in KaHO St. Lieven, Campus Rabot, Gent.Onderwijsbeurs (meer dan vijftig stands), diverse work-shops (een vijftigtal), meer dan 200 presentaties, eenapart programma voor ouders en kinderen, een prijs-uitreiking (wedstrijd voor educatieve software)...CST-secretariaat - Te Boelaarlei 23 - 2140 Antwerpen - tel03-322 74 69 - fax 03-321 02 77 - cst@smic.be - CST.smic.be

algemeen A

• Handbal en Zwemmen in school en in clubHandbal en Zwemmen in school en in clubHandbal en Zwemmen in school en in clubHandbal en Zwemmen in school en in clubHandbal en Zwemmen in school en in club:11/11 in VUB, Brussel.Jaarlijkse studiedag van de Bond voor LichamelijkeOpvoeding vzw (BVLO), met lezingen, demonstra-ties, workshops enz.BVLO - Waterkluiskaai 16 - 9040 Gent - tel 09-21891 20 - fax 09-229 31 20 - info@bvlo.be - www.bvlo.be• Dichter bij dichters: poëzie in de bibliotheekDichter bij dichters: poëzie in de bibliotheekDichter bij dichters: poëzie in de bibliotheekDichter bij dichters: poëzie in de bibliotheekDichter bij dichters: poëzie in de bibliotheek(4/12); Opleiding JeugdboekenwerkerOpleiding JeugdboekenwerkerOpleiding JeugdboekenwerkerOpleiding JeugdboekenwerkerOpleiding Jeugdboekenwerker (acht ses-

sies vanaf 17/1).Bibliotheekschool - Antwerpsesteenweg 573 - 9040 Gent - tel 09-228 86 72 - fax09-229 22 53 - bibschool@vspw.be - www.vspw.be/bibschool.htm• Einde van het vak godsdienst?:Einde van het vak godsdienst?:Einde van het vak godsdienst?:Einde van het vak godsdienst?:Einde van het vak godsdienst?: 20/11 in Maria-Theresiacollege, Leuven.Federatie Theologisch Geschoolden Vlaanderen - Luc Motmans - Martelarenstraat124 - 2400 Mol - tel 014-014-31 90 67 - fax 014-31 99 52• Als leren pijn doet... Opvoeden van kinderen met• Als leren pijn doet... Opvoeden van kinderen met• Als leren pijn doet... Opvoeden van kinderen met• Als leren pijn doet... Opvoeden van kinderen met• Als leren pijn doet... Opvoeden van kinderen meteen leerstoornis een leerstoornis een leerstoornis een leerstoornis een leerstoornis (6/11); Mishandeling door kin- Mishandeling door kin- Mishandeling door kin- Mishandeling door kin- Mishandeling door kin-deren: de doos van Pandora? deren: de doos van Pandora? deren: de doos van Pandora? deren: de doos van Pandora? deren: de doos van Pandora? (7/11).Lezingen op de Antwerpse boekenbeurs.Uitg. Acco - Annelie Willems - tel 016-29 11 00 -annelie.willems@acco.be••••• Franse filmweekFranse filmweekFranse filmweekFranse filmweekFranse filmweek: 15 tot 19/11.Studio Skoop - St. Annaplein 63 - 9000 Gent - tel 09-225 08 45 - fax 09-233 75 22• Homoseksualiteit in het onderwijsHomoseksualiteit in het onderwijsHomoseksualiteit in het onderwijsHomoseksualiteit in het onderwijsHomoseksualiteit in het onderwijs: 20/11 in Ho-ger Instituut voor Vertalers en Tolken, Antwerpen.Federatie Werkgroepen Homoseksualiteit - Cel Onder-wijs - Vlaanderenstraat 22 - 9000 Gent - tel 09-223 6929 - fax 09-223 58 21• Persoonlijkheid en relatiesPersoonlijkheid en relatiesPersoonlijkheid en relatiesPersoonlijkheid en relatiesPersoonlijkheid en relaties: Leer-KRACHT-zijn: posi-tief en dynamisch (2x3,5 uren; op afspraak); Als luiste-ren «helpen» wordt (19 en 26/11 in Torhout); Frustra-ties... doe er iets mee! (17 en 24/11 in Roeselare en 20en 27/11 in Gent); Het groepsleven: een interactieveruimte om «mens» te worden (4x3,5 uren; op afspraak);workshop Leerkracht - Veerkracht! (2 uren; op afspraak);workshop Leerlingenbegeleiding (2 uren; op afspraak).PRH - Vera Delbeke - Dorpsstraat 13 - 8480 Bekegem- tel en fax 050-81 30 29 - vera.delbeke@skynet.be• Psychomotoriek bij kinderenPsychomotoriek bij kinderenPsychomotoriek bij kinderenPsychomotoriek bij kinderenPsychomotoriek bij kinderen (methode Aucoutu-rier): 19/11.KUL - Faculteit Lichamelijke Opvoeding en Kinesithera-pie - Tervuursevest 101 - 3001 Heverlee - tel 016-32 9140 - fax 016-32 91 96 - Johan.Simons@flok.kuleuven.ac.be• Workshop ScenarioschrijvenWorkshop ScenarioschrijvenWorkshop ScenarioschrijvenWorkshop ScenarioschrijvenWorkshop Scenarioschrijven: tien sessies vanaf 20/11 in Campus Erasmus - Faculteit Letteren en Wijsbegeer-te KULeuven - Blijde-Inkomstraat 21 - 3000 Leuven.Workshop met lezingen, filmfragmenten, schrijfoefe-ningen en -analyses.Vlaamse Script Academie vzw - Patrick Cattrysse - Ce-lestijnenlaan 51/1 - 3001 Leuven (Heverlee) - tel enfax 016-29 95 93 - Patrick.Cattrysse@tvd.be• Bezinning voor onderwijsmensen: Gelovige spiritua-Gelovige spiritua-Gelovige spiritua-Gelovige spiritua-Gelovige spiritua-liteit en inzet in het onderwijsliteit en inzet in het onderwijsliteit en inzet in het onderwijsliteit en inzet in het onderwijsliteit en inzet in het onderwijs: Emoties en spiritualiteit(19-20/11); De kunst van het afscheid nemen (18-19/2); Geloof, cultuur en maatschappij (23-24/3).Drie bezinningstweedaagsen in de abdij van Averbode.VSKO - ICS-secretariaat - Guimardstraat 1 - 1040 Brus-sel - tel 02-507 07 74 - fax 02-507 07 76

basisonderwijs B

• Intercultureel onderwijsIntercultureel onderwijsIntercultureel onderwijsIntercultureel onderwijsIntercultureel onderwijs: Introductie tot ICO (13/1 inHengelhoef Houthalen-Helchteren); Interactieprocessen:bouwstenen voor ICO (25/1 in Gent, 17/2 in Houtha-len); ICO en het jonge kind (18/1 in Gent, 18/2 inHouthalen); Leerlijnen en werkvormen voor ICO (30/11of 29/2 in Gent, 28/3 in Houthalen); Puur uit de buurt -De buurt als leeromgeving, werken met een stappenplan(23/11 of 16/5 in Gent, 18/5 in Houthalen); Leermidde-len ICO (16/11 of 21/3 in Gent, 17/3 in Houthalen).Steunpunt Intercultureel Onderwijs - Korte Meer 5 -9000 Gent - tel 09-264 67 16 - fax 09-264 69 74 -kaat.delrue@rug.ac.be• Intercultureel onderwijs: samenwerking school enIntercultureel onderwijs: samenwerking school enIntercultureel onderwijs: samenwerking school enIntercultureel onderwijs: samenwerking school enIntercultureel onderwijs: samenwerking school enoudersoudersoudersoudersouders: tien sessies vanaf 8/11.

Weet u dit raadsel te «kraken»? Vijf boekenbonnen(elk 2000 fr., geschonken door Standaard Boek-handel), vijf cartoonboeken (met de beste cartoonsvan huistekenaar Camp) en vijf originele Klasse-t-shirts verzachten mis-schien de pijn. Graagantwoorden vóór 27november.Winnaars opgave 61:Winnaars opgave 61:Winnaars opgave 61:Winnaars opgave 61:Winnaars opgave 61:boekenbon: boekenbon: boekenbon: boekenbon: boekenbon: Marleen Poffe (Zoutleeuw), Maryse Moors(Leuven), Antoine Coppin (Herdersem), Marc Malfliet(Stabroek) en Claude Callens (Froyennes) - cartoon- - cartoon- - cartoon- - cartoon- - cartoon-boekboekboekboekboek: Anny Wylin (Wevelgem), Christiane Peeters (Lum-men), Fer De Backker (Beerse), Jo Ballegeer (Kortrijk) enNathalie Slosse (Brussel) - t-shirtt-shirtt-shirtt-shirtt-shirt: Marc Lemmens (Kin-rooi), Christa Sterckx (Herselt), Johan Schepkens (Ham),Christiane Cornelissens (Blanden) en Adelheid Cailliau(Zonnebeke).Oplossing opgave 62Oplossing opgave 62Oplossing opgave 62Oplossing opgave 62Oplossing opgave 62: The Bodleian Library (mustARD- aLExaNdrie - pApYRus - pOIroT - HoBBit - stEncIL).Opgave 63: Opgave 63: Opgave 63: Opgave 63: Opgave 63: Veertien letters leiden ons naar iemanddie onze last lichter kan maken.- de 2de en 5de letter uit een «spit» die niet op debarbecue ligt;- de 2de en 5de letter uit de eerste van de drieënder-tig, sterk genoeg om de wereld te dragen;- de 2de en 7de letter uit een oud-Grieks gebouw voorsport en lichaamsoefeningen (en ook wel filosofischonderricht);- de 3de en 5de letter uit de mooi Nederlandse (?)benaming voor een goedkoop, ingenaaid boek;- de 1ste, 3de en 6de letter uit de troetelnaam voorons nationaal zwemwonder (en yoghurtfreak);- de 1ste, 4de en 5de letter uit de naam van deregisseur die kapitein Ahab liet paardje rijden op dewitte walvis.Klasse - Klasse-Ment - E. Jacqmainlaan 165 - 1210Brussel - fax 02-553 96 85 - info@klasse.be

Studiedag Kinder- en jongerenparti-cipatie: 30/11Vraag het aan de kinderen... en doe er wat mee!Vraag het aan de kinderen... en doe er wat mee!Vraag het aan de kinderen... en doe er wat mee!Vraag het aan de kinderen... en doe er wat mee!Vraag het aan de kinderen... en doe er wat mee! isde ronkende titel van een studiedag op 30 novemberin het Provinciaal Vormingscentrum Oostmalle. Hoeorganiseer je inspraak? Wat komt er bij kijken? Welkemethodieken pas je toe? En vooral: wat doe je ermee?U maakt er ook kennis met enkele initiatieven rondparticipatie. Deelnemen kost 500␣ fr., lunch en docu-mentatiemap inbegrepen.De studiedag is een initiatief van Provincie en StadAntwerpen, Onderzoekscentrum Kind en Samenleving,vzw Jeugd en Stad en vzw Kristal.Meer info, folder en inschrijvingen bij Jeugddienst Pro-vincie Antwerpen - tel 03-240 53 64 -jeugd@admin.provant.be en vzw Jeugd en Stad- tel 03-272 30 73 - JS@mail.dma.be

Het aanbod is gróót. Uiteraard kan dezepagina enkel een selectie bieden. Vraag meerinformatie bij de pedagogische begeleidingvan uw school.

(advertentie)

(advertentie)

Dag van de leerkracht

«Vandaag mogen jullie eens proeven van eenluxe, waar elke andere hardwerkende ambte-naar elke middag van kan genieten: een vrijemiddagpauze. Jullie hoeven vandaag niet deveiligheidsagent te zijn die erop toekijkt datalles vlotjes verloopt op de speelplaats, de psy-choloog die luistert naar de kleine en groteprobleempjes van een kind. Vanmiddag hoe-ven jullie geen corrector te zijn van werkjes,geen regisseur die een stukje voor het groot-ouderfeest in elkaar steekt. Vandaag hoevenjullie geen rechter te zijn, geen bemiddelaar,geen ouder voor een kleutertje dat zijn mamamist. Deze middag mogen jullie bekomen vanjullie veelzijdige, stresserende job, bij een di-nertje, aangeboden door het oudercomité.» Zoontkurkte Annelies Gijs van het oudercomitévan de Vrije Basisschool in Sint-Katelijne-Wa-ver de «Dag van de Leerkracht». De ouders vande school namen ‘s middag niet alleen àlletaken van de leerkrachten over, ze toverden deleraarskamer om in een geurend restaurant enkookten er hun kunsten. «Gewoon omdat zehet verdienen», zegt Annemie Laurent, die hetinitiatief nam toen ze de oproep in Klasse voorOuders las. De zeventien leerkrachten glinster-den aan de feesttafel. Nancy Van Remoortelgeeft al dertig jaar les in de school. «Er is veelveranderd», zegt ze. «In al die tijd is de schoolveel opener geworden voor ouders, oudersweten de weg, de muur tussen thuis enschool is gesloopt. Natuurlijk doet hetdeugd dat ze ons nu vieren.»Honderden leerkrachten werden op 5oktober gevierd. Klasse zorgde in Sint-Katelijne-Waver voor extra bloemen eneen zigeunerorkestje. Een bekroning vooréén van de vele tientallen initiatieven naeen oproep in de drie uitgaven van Klas-se. De leerkrachten ontvingen de bloe-

men ook in naam van hun 150.000 collega’sin heel Vlaanderen. Proficiat.

Spelen met KlasseNagenoeg alle gezinnen met kinderen tussen8 en 14 jaar ontvingen samen met Klasse voorOuders (sept) een heel bijzonder spel: «Overhet muurtje». Dat spel brengt ouders en kin-deren, school- en thuiscultuur op een verras-sende manier dichter bij elkaar. Hebt u het algespeeld? Hebt u er met kinderen, leerlingenof ouders al over gesproken? We kijken uitnaar uw reacties.Het spel is niet te koop. Hebt u het nog nietgezien en hebt u er toch interesse voor? Delaatste honderd exemplaren gaan naar geïn-teresseerde briefschrijvers. Klasse voor Ouders(Spel) - E. Jacqmainlaan 165 - 1210 Brussel

Voor de leerlingen van de tweede en derdegraad secundair onderwijs ontwierp Klasse (sa-men met het Centrum voor Informatieve Spe-len) het klasgroepsspel «Klas X. De kracht vaneen klas». Honderden klasgroepen hebben hetbij het begin van het schooljaar al gespeeld.Elders duikt het in de loop van het jaar nog op.Elke secundaire school kreeg een bestelformu-lier voor vier gratis exemplaren van dit spel.Wie de dozen besteld heeft, moet ze ondertus-sen zeker ontvangen hebben. Extra exemplarenkosten 450 frank. Het spel vereist wel enigevoorbereiding en begeleiding door een geënga-geerde leerkracht. Hebt u het al gespeeld?Graag uw bevindingen en kritische commen-taar. Klasse voor Jongeren (Spel) - E. Jacqmain-laan 165 - 1210 Brussel

Gratis bierviltjesU herinnert zich de zwarte anti-rookcovers vanKlasse «Roker, zo zie je er van binnen uit». Diewaren al op één miljoen exemplaren te zien. Nuhebben we ook één miljoen zwarte bierviltjesverspreid met dezelfde boodschap. Die zijn vooralbedoeld voor jongerencafés. Maar misschienhebt u er ook wel een zinnige bestemming voor:een ontmoetingslokaal op school, het leraarslo-kaal, trefpunten voor jongeren… De laatstelading zwarte bierviltjes (een verzamelobject!)is voor u. Zolang de voorraad strekt kan u meteen eenvoudig briefje een stapel van honderdgratis bierviltjes aanvragen. Klasse voor Jonge-ren (bierviltjes) - Jacqmainlaan 165 - 1210 Brussel

Wie wil de wortel?Klasse voor Ouders (verschenen half oktober)legt aan ouders het verschil uit tussen extrinsie-ke (voor de punten, de beloning of de wortel) enintrinsieke motivatie (het plezier van het lerenzelf). Zo ondersteunt het blad de dialoog tussenleerkrachten en ouders. Het moedigt oudersook aan boeken in huis te halen en (ook aan

oudere kinderen) te blijvenvoorlezen: het leukste kwar-tiertje van de dag. Kinderendie thuis veel verhalen te ho-ren krijgen, scoren immersvaak beter op school. Zeleren niet alleen meer woor-den en andere zinnen. Zeleren ook nuanceren en iniemand anders huid te krui-

pen. Bovendien stimuleert het blad een bredekijk op de samenleving: een ouder bezoektsamen met Klasse scholen en ontwikkelings-projecten op de Filippijnen. En ouders krijgenadvies om zelf ook nog beginnen te leren: af-standsonderwijs is gratis.

Ken je buurmanIn Klasse voor Jongeren (ver-schenen eind oktober) le-ren jongeren begrip opbren-gen voor leeftijdgenoten inandere situaties: jonge ge-vangenen in eigen land enstraatkinderen op de Fi-lippijnen. Ze zien ook datje er iets aan kan doen.Ben (17) ziet er uit alsSuperman. Hij zet zichmet Worldshake in voorontwikkelingshulp. Leden van leer-lingenraden vertellen hoe zij contact houdenmet hun achterban. Zangeres Bloem de Lignylegt een test af voor chemie (dik gebuisd!). Deleraar geeft commentaar. Bovendien krijgt ieder-een een gratis spel om de buurman-van-dezelf-de-bank beter te leren kennen. Als jongerengeschikte informatie krijgen en voldoende sti-muli om zich te engageren op school en in desamenleving, raken ze betrokken bij de zaak enhaken ze minder snel af. Dan halen ze zelfs betereresultaten. In die moeilijke opdracht wil Klassevoor Jongeren de leerkrachten ondersteunen.

10.000 kandidatenMeer dan 10.000 lezers schreven zich in alskandidaat voor Stad met Klasse in Gent. Zoalsbeloofd hebben ondertussen 2000 deelnemerseen persoonlijke uitnodiging ontvangen vooreen VIP-ontvangst tijdens de herfstvakantie. Bijélke activiteit haken uiteindelijk nog (te) veelleerkrachten af die wel zijn ingeschreven. Daarwillen we hierbij duidelijk een einde aan maken.De organisatie heeft mensen noch middelengespaard om de Vlaamse leerkrachten uitste-kend op te vangen en rond te leiden. Als u een

uitnodiging hebt ontvangen, wordt u ook wer-kelijk verwacht. Wie niet kan komen, verwittigttijdig zodat we nog andere leerkrachten eenkans kunnen geven. Deze afspraak geldt voor devele aanbiedingen die u telkens weer in Klassevindt. Lijkt ons fair. Hopelijk vinden de deelne-mers in Gent voldoende inspiratie voor hunlessen en om eventueel later met hun leerlingenterug te komen. Keizer Karel heet u welkom.

WinnaarsWinnen een boekenbon van 1000 frank om-dat ze gesignaleerd zijn met de sticker «Eenmens met klasse»: Lieve Devroye uit Linteren Christine Schaubroeck uit Zwevegem. Vraaguw gratis stickers bij Klasse (Stickers) - Jacq-mainlaan 165 - 1210 Brussel.

Laat u verrassen door

alle mogelijkheden

van Internet:

www.klasse.be

FOTO

’S: S

VEN

SC

HO

UKE

NS

KLASSE NR.99 31

«Ik was drieëntwin-tig, gaf mijn eerstejaar les. Op een dagstapte ik aan de schooluit mijn auto en gingdoor mijn rug. Ik konniet meer bewe-gen. Twee leer-lingen droegenme die dag detrap op. Weken-lang heb ik me voortge-sleept. Ik was niet be-noemd en durfde niet thuis

blijven. Ik kroop - letter-lijk - in bed zodra ik thuis-kwam. Correctiewerk sta-pelde zich op. Enkel voor-bereiden deed ik nog»,zegt Patricia M., leer-kracht fysica, nu 34.

gen: boekentassen worden gewogen, ziekenfondsendelen zitballen uit. Men is zich bewust van hetbelang van preventie van rugproblemen, wat vroe-ger niet het geval was. Patricia M.: «Ik ben haastzeker dat de zware boekentas die ik mijn hele schooltijdheb meegezeuld de oorzaak is van mijn rugproble-men. Ik droeg mijn tas ook altijd aan dezelfde kant.»

In de preventiecampagne is uiteraard een goedvoorbeeld van belang, maar leerkrachten hebbenvaak zo veel te dragen. Jolien, 9, zegt: «Onze juflaat ons altijd zo weinig mogelijk mee naar huisnemen, maar zelf sleurt ze zich een bult.» Sabinede Bruycker, rugspecialiste, geeft geregeld bij-scholingen rond rugproblemen. Ze geeft toe dat erniet echt aandacht gaat naar de rug van de leer-krachten. «Ik richt mij eerst en vooral op hetvoorkomen van klachten bij de leerlingen. Het isvan groot belang een goede rughygiëne aan teleren voor er zich slechte gewoonten vormen. Ikwerk rond houding maar ook rond meubilair.Vaak krijgen leerkrachten tijdens zo’n sessie in-zicht in hun eigen houding. Ze leren indirectinzien wat er bij hen eventueel fout gaat. » Deleerkrachten leren als spin-off…

Te groot en te slapUiteraard moet bij ernstige rugklachten eerst

uitgezocht worden of er geen fysieke beschadi-ging is. Een bezoek aan de huisarts kan al veelleren. Eventueel verwijst die door naar een gespe-cialiseerd arts of naar een fysiotherapeut.

Leerkrachten vormen een aanzienlijke groepvan de rugpatiënten van dr. Rudi Meganck. «Daarzie ik enkele belangrijke redenen voor. Ze hebbeneen staand beroep. Veel stilstaan weerhoudt eenmens ervan zijn wervelkolom constant in bewe-ging te houden zoals dat zou moeten, en dan krijgje problemen. Moderne mensen, en dus ook leer-krachten, bewegen veel te weinig. Overdag staan ze

Patricia M. is niet alleen. Volgens de statistie-ken heeft meer dan de helft van de leerkrach-ten nu en dan last van lage rugpijn. Dat is eenpijn die niet per se een mechanische oor-sprong heeft, zoals ischias, hernia, of lumba-go. Het is meestal een pijn die moeilijk te‘bewijzen’ is. Slechts in minder dan de helftvan de gevallen kunnen de artsen een specifie-ke diagnose stellen.

En een oplossing vinden is al evenmin van-zelfsprekend. Patricia M.: «Ik heb alles gepro-beerd: het hele gamma artsen, van orthopedis-ten tot osteopaten en acupuncturisten heb ikopgezocht. Maar uiteindelijk is het behelpen.Een paar keer per jaar, bijna zeker in september,leef ik enkele weken op pijnstillers.»

In de rug geschotenNiet iedereen begrijpt de ernst van het pro-

bleem. Iemand met pijn in de rug ziet er niet ziekuit, en al snel wordt er achter de rug geroddeld.«De directrice zou me niet hebben aangeworvenals ze geweten had dat ik ‘zo zwak’ was. Ze zou datgezegd hebben. Dat vernam ik later van een colle-ga», vertelt Patricia M.

Veel mensen met rugproblemen hervallen naeen tijd. Bij sommigen wordt de klacht chronisch,zoals bij Patricia M. Elf jaar later merkt ze wel meerbegrip: «Nu kent men mij en mijn probleem.Collega’s helpen me soms mijn tas dragen, leerlin-gen zijn voorkomend. Begin dit schooljaar ben ikéén dag thuisgebleven omdat ik echt niet meer kon,en dan zijn de leerlingen en de collega’s bezorgd. Zeweten dat ik enkel thuisblijf als ik echt niet verderkan. Maar ik ben toch nog jong… Hoe moet datlater? Beter zal het wel niet worden. »

Een brede rugEr gaat veel aandacht naar de rug van de leerlin-

G E Z O N D H E I D

32 KLASSE NR.99

Leerkrachten zeulen kilo’spapier af en aan, het liefstaltijd aan dezelfde kant.

De rug tegen de

langdurig op een foute manier: het bekken nietachteruit gekanteld, met kromme rug, alle gewichtop één voet. ‘s Avonds zitten ze de hele tijd in eenslechte houding voor school te werken. Wist u dateen gemiddeld hoofd zeven kilo weegt en dat hetmet elke centimeter dat het te ver naar voren hangt,een kilo meer gaat doorwegen op de spieren vanhals en schouders? Geen wonder dat een mens daarlast van krijgt. Leerkrachten zeulen ook kilo’s pa-pier af en aan, het liefst altijd aan dezelfde kant.

Het zal u misschien opvallen dat mensen metrugklachten meestal redelijk groot zijn. De mensis de laatste vijftig jaar aanzienlijk gegroeid en zijnspieren zijn niet sterker geworden, integendeel.Onze sedentaire manier van leven met te weinigbeweging verslapt ons. Dus is de wervelkolom deonvermijdelijke dupe.»

Door de knieën«De belangrijkste factor voor rugproblemen

bij onderwijsmensen is echter stress», verzekerthij ons. «Als men spreekt van psychosomatischeklachten, denkt iedereen aan maagzweren en hoofd-pijn, maar bij rugklachten speelt stress ook een

enorm belangrijke rol. Leerkrachten lijden ondermoeilijke of talrijke klassen, ze trekken zich deindividuele problemen van kinderen persoonlijkaan, hun roosters worden om de haverklap door-eengehaald, ze voelen zich soms betutteld vanbovenaf. Vooral als ze op school niet gesteundworden door een goed team en een betrokkendirectie, gaan ze door de knieën.»

Te-rug naar schoolDr. Meganck: «Er bestaan verschillende ‘rug-

scholen’. Je leert er opnieuw staan, zitten en gaan opeen rug-vriendelijke manier. Heel wat mensen metrugproblemen zoeken en vinden ook hun heil bijcomplementaire geneeswijzen, zoals acupunctuurof manuele therapie. Daarnaast kan ook een goedemassage of zelfs een lokale warmtebron (een warm-waterkruik of een pittenkussen bijvoorbeeld) won-deren verrichten. Pijnstillers zijn een laatste stap,want de nevenwerkingen zijn niet te onderschatten.Bovendien lossen ze het probleem niet op.

Maar aangezien de oorzaak van rugklachten inde helft van de gevallen bij psychosomatische

elementen ligt, moet men ookelders gaan zoeken. Elke vormvan ontspanning is deugddoend.Er zijn tal van ontspannings-technieken. Erg goed vind ikbijvoorbeeld elke vorm van yoga, waar lichamelij-ke soepelheid en geestelijke ontspanning hand inhand gaan. Ik pik de mensen die yoga doen zo uitmijn patiënten: ze blijven ook op latere leeftijdsoepel en sterk. Maar ook gewoon één keer perweek gaan zwemmen kan wonderen verrichten.Men versterkt vanzelfsprekend de spieren, maarhet ontspannende aspect - tijd en aandacht voorjezelf - is even belangrijk.»

Bekken kantelenPeter V., leraar in een grote technische school

heeft een bijzonder verhaal: «Bij ons op schoolpakken we het rugprobleem onder collega’s origi-neel aan. Toen enkele mensen tegen elkaar begon-nen over hun rugklachten, stelde één van onzecollega’s iets voor. Zij volgde al enkele jaren yoga, enwilde dat voor ons één keer per week organiserentijdens de middagpauze. We palmen nu met eenvijftal leerkrachten en met de zegen van de directeurde turnzaal in en werken een klein uurtje aan onslichaam. Het zijn geen iele meditatietoestanden,maar we leren wel om op bepaalde dingen te letten,zoals op onze houding en op onze ademhaling. Dathad ik nog nooit gedaan, maar ik merk dat ik er veelaan heb om spanningen te beheersen. We leren heelconcrete oefeningen waarvan je er enkele zelfs on-gemerkt kan doen terwijl je lesgeeft. Ik heb bijvoor-beeld op mijn drieënveertigste geleerd dat ik mijnbekken kan kantelen en dat dat goed is voor mijnrug. Ik heb nu in elk geval minder last van rugklach-ten. Mijn collega Lichamelijke Opvoeding, die ei-genlijk maar kwam omdat ze vond dat ze het goedevoorbeeld moest geven, is in de wolken, want ookzij heeft er wat aan.» ■

De brochure De stoel en de tafel vanhet Provinciaal Comité van Vlaams-Brabant voor de Bevordering van deArbeid bevat concrete tips voor meu-bilair. Ze is gratis te verkrijgen bijMarleen Anthoons - tel 016-26 72 99- fax 016-26 72 98.Verder zijn er tal van boeken over rugen rughygiëne. Rugscholing, H.Pauwels,K.Michiels en A.Verrydt (Garant) -Rugklachten voorkomen en genezen,Dr. G.T.Werner (Schors, Amsterdam).Informatie over rugscholen en thera-pieën vindt u bij STEP (Stichting Er-gonomische Preventie) – Mortelmans-straat 2 – 2610 Wilrijk – tel 03-82521 37 of bij Natuurlijk Genezen –Van Nevelestraat 144 – 2100 Ant-werpen – tel 03-325 00 40.

DERTIEN TIPS VOOR EEN BETERE RUG1. Beweeg. Ga te voet of met de fiets werken of parkeer opzettelijk een eind weg vande school. U geeft de leerlingen meteen het goede voorbeeld.2. In de klas voelen uw leerlingen zich het meest betrokken als u vooraan niet te langblijft stilstaan. U had toch al ogen op uw rug.3. Als u toch aan het bord moet staan: bekken gekanteld, voeten lichtjes uit elkaar, hetgewicht op beide voeten en een rechte rug. Kwestie van gewoonte.4. Als leerkracht staat u hoe dan ook elke dag langdurig. Lage hakken zijn dan eenabsolute vereiste voor een gezonde rug.5. Neem vaker de trap.6. ‘Teach as you preach.’ Volg de raadgevingen die u uw leerlingen geeft voor hunschooltas zelf op. Bekijk de inhoud van uw tas kritisch. Zijn er op school voldoendekasten en kastjes aanwezig voor alle leerkrachten? Verdeel het gewicht dat u toch moetmeezeulen over twee tassen en draag die in balans. Of gebruik een rugzak, dat is meteenprima voor uw imago.7. Bewaking op de speelplaats is een kans. Stap met redelijke pas heen en weer. Nietslenteren.8. Een tussenuur is misschien een reden tot klagen, maar vooral een gelegenheid omte bewegen. Stap even buiten, eventueel met een collega, en maak een toertje in deomgeving van de school.9. Zit bij verbeteren en voorbereiden niet te lang in één houding: wissel zitten af metbewegen. Een zitbal of ergonomische schommelstoel doet wonderen.10. Zit (ook in de auto) niet voorovergebogen maar steeds met rechte rug. Improviseerbij lees- en schrijfwerk een schuin werkblad van vijftien procent met een ‘klasseur’.11. Achter de computer: het midden van het scherm op ooghoogte, de armen in eenrechte hoek aan het toetsenbord, rechte rug en tikken maar.12. Nog even voor de tv? Zorg voor voldoende steun voor hals en rug.13. En ten slotte: slaap wel. Neem vooral de school niet mee naar bed en controleer ofuw matras in goede staat is. Hij mag niet te hard en niet te zacht zijn en na tien jaar biedt

hij onvermijdelijk geen goede steun meer.

KLASSE NR.99 33

Iemand met pijn in de

rug ziet er niet ziek uit

muur

«Als ze teveel praten,zet ik ze op

straf met een pot-lood dwars tussen huntanden», zegt de lera-res. «Maar de meestekinderen zijn hier zoarm dat hun potlooddaar zelfs te kort vooris.» Ik weet niet of ikmoet lachen of huilen.Ik kijk naar de kinderen.Met hun verwonderde blik-ken hadden ze net zo goedbij mij in de klas kunnenzitten. Maar ze wonenop de Filippijnen en danliggen de kansen tochenigszins anders. An Ver-meersch (41) is lerareslichamelijke opvoedingin Lede. Zij vloog metKlasse mee naar een ont-wikkelingsland. Klaarvoor de schok?

34 KLASSE NR.99

DE DRUPPELVeel scholen corresponderen met verre landen of steunen een concreetontwikkelingsproject. Straks steunt u misschien ook 11.11.11. Een druppelop een hete plaat? Komt het geld wel goed terecht? En wat kan de rol vanonderwijs zijn? Klasse nodigde via de drie publicaties een leerkracht, eenleerling en twee ouders uit om samen met het Nationaal Centrum voorOntwikkelingssamenwerking (NCOS)/11.11.11 te gaan kijken wat er echt methet geld gebeurt. Op de Filippijnen bijvoorbeeld. Er waren heel veelkandidaten. Uiteindelijk mochten An (41), Ann (16), Marleen (44) enAnnemie (38) mee. Fragmenten uit hun verhalen leest u nu in de drie Klasses.• Wil u hun héle verhaal lezen? Dat kan op Internet (www.klasse.be) ofu vraagt een gratis kopie van hun persoonlijk dagboek bij Klasse (DagboekFilippijnen) - E. Jacqmainlaan 165 - 1210 Brussel.• Wil u in de klas iets meer doen rond ontwikkelingsprojecten? Neemcontact op met de Vlaamse Dienst voor verspreiding van LeermiddelenInternationale Opvoeding (Vlio) - tel 02-536 19 31. Er zijn steunpunten in

elke provincie.

R E P O R T A G E

B«Jonathan (18) woont al zijnhele leven met de hele familieop straat. In kartonnen dozen.Hij wijst ons de beste vuilnis-bakken in de buurt, waar altijdwat eten te vinden is. De jongstejaren is hij neergestreken in eenhulpcentrum voor straatkinde-ren in Manilla. Niet meer dan

een donker, luizig hol voor 150 kinderen tussen 4en 14 jaar. Maar hij heeft er leren lezen en schrij-ven. Nu mag hij zichzelf junior educator noemen.Hij zoekt elke dag de andere straatkinderen in debuurt op en volgt daarbij een eigen leerplan. ‘Ik wilze niet alleen leren lezen en schrijven’, zegt hij. ‘Ikwil ze hun waardigheid teruggeven. Zeggen dathun leven niet het normale leven is. Leren gezondblijven, hun rechten kennen en ze hoop geven. Hetis heel moeilijk en ik heb een triestig leven. Maarwat gebeurt er als ook ik de moed verlies?’ Vlaknaast het hulpcentrum ligt een sjieke privé-schoolwaar net een Amerikaans aandoend feestje metpompom-girls aan de gang is. Die school wil uit-breiden en wil het opvangcentrum voor de straat-kinderen liever weg uit de buurt. Jonathan en zijnvrienden begrijpen er niets van.»

A«Dit is niet eens een straat. Het is eenrioolbuis. Ik probeer er niet af te vallen.Aan weerszijden wonen duizenden men-sen in hokken. Ze lachen. Helemaal ach-teraan wachten drie Filippijnse vrijwilli-gers ons op in een geïmproviseerd DayCare Center. Ze willen er de tuberculoseaanpakken. Eén van hen probeert ook wat les tegeven. Maar er is geen materiaal en ze moet elke dagde rioolbuis afgaan om de ouders ervan te overtui-gen de kinderen af en toe naar de les te sturen. Ikschrik als blijkt dat ze zelf ook in dezesteeg woont. Het leven is lijden. Evenlater rijden we langs een drukke spoor-lijn. Met honderden wonen ze letterlijktot op de spoorstaven. Als er een treinvoorbijkomt, springt iedereen aan dekant. In de jeepney houden we zoalsgewoonlijk onze zakdoek voor neus enmond tegen de ondraaglijke luchtver-vuiling in Manilla. Deze keer heb ik hetgevoel dat die zakdoek ook een goedalibi is om even niets te moeten zeggen.»

«Het potlood

is te kort»

KLASSE NR.99 35

«IK GA ZELF KIJKEN»Wil u in het voorjaar (tijdens een schoolvakantie) zélf een weekgratis meereizen met een nieuwe expeditie van Klasse en NCOS/11.11.11 naar een (nog onbekend) ontwikkelingsland? Geen luxereismaar rechtstreeks contact met de mensen en de projecten terplaatse. Stel u kandidaat. Vraag vóór 15 november een inschrij-vingsformulier (met ook meer informatie) bij Klasse (Expeditie) -E. Jacqmainlaan 165 - 1210 Brussel. Geen lange brief. Eén zin en uwadres volstaan voorlopig. Staat volgend jaar uw verhaal in dit blad?(Leerlingen en ouders kunnen zich via hun eigen Klasse kandidaat

stellen. Moedigt u hen aan?)

Een moeder, een leerkracht eneen leerling: Marleen, An enAnne met hun jeepney in

E«Ik sta aan de voet van de Pinatubovulkaan en neem een klein jongetjeop de arm. Nu weet ik zeker dat alle baby’tjes over de hele werelddezelfde huidjes hebben, dezelfde geluidjes maken, dezelfde schatjeszijn… en andere kansen hebben. Ik heb onder een schitterendesterrenhemel aan de Zuid-Chinese Zee gesproken met 14-jarigemeisjes die al jarenlang thuis seksueel misbruikt zijn en zoalsduizenden anderen de kinderprostitutie op straat als enige uitwegzagen. In het centrum dat we bezochten, vinden ze stilaan eentweede leven. De meesten willen later sociaal werker worden. Om deanderen te redden. Ik heb met leraars gesproken die de corruptie vanhet systeem willen doorbreken. Ik heb plaatselijke ontwikkelingshel-pers aan het werk gezien waar ik een grenzeloze bewondering voorheb. Maar ik kom nog met meer vragen terug dan voor ik vertrok. Alsik terug ben, probeer ik erover iets in mijn klas te vertellen… Onderwijsis de belangrijkste sleutel voor ontwikkeling. Hier en ginder.»

C«Aan de voet van de Pinatubovulkaan loop ik met Jerry door eenlandbouwgebied: groenten, bananen, mango’s en cashewnoten.Lucht! Jerry is een jonge, afgestudeerde Filippino. Hij leidt hier eenmodelproject. De uitbarsting van de vulkaan heeft acht jaar geledeneen miljoen mensen op de vlucht gejaagd. Mijlenver stroomt nogaltijd lahar, vulkaanmodder. Nu keren de mensen in kleine groepenterug. Ze krijgen een stuk land en bewerken ook een deel gemeen-schappelijk. Er is een hut voor gezondheidszorg en Jerry heeftgevochten voor een schooltje. Het staat er. Maar de door de regeringgestuurde leerkrachten zijn niet erg enthousiast (‘Ze sturen debeginnelingen altijd naar zo’n afgelegen gebieden’). Zij missen hetvuur van Jerry en zijn vrienden. Ik ben blij dat er geld van 11.11.11naar hun project gaat. Zij werken echt aan de zelfontplooiing vanmensen die anders nooit een kans zouden maken. Later loop ik aaneen landbouwhogeschool jonge studenten uit dit dorp tegen het lijf.Zij zullen hun kennis inzetten voor hun eigen mensen. Maar zondersteun zouden ze dat nooit gekund hebben. Je moet een vonkjevoeden als je wil dat het vuur oplaait.»

D«In public schools zie je aan het uniform van deleraar welke dag van de week het is: maandagroze, dinsdag groen, woensdag rood en donder-dag bruin. ‘Voor de vrijdag had de regering geengeld meer’, lacht een directrice. ‘Dan dragen deleraars wat ze willen.’ Vandaag draagt de jufgroen. Ze stoft de wereldbol af: ‘Daar ligt België’.De grote droom voor een Filippino ligt in hetbuitenland. Ze willen nagenoeg allemaal naar

Amerika. De rijken kopen massaal schoonheidsproducten die hunhuid blanker maken. Op school worden alle vakken in het Engelsgegeven. De doelstellingen zijn samengevat in het GOLD-principe:Gratitude, Obedience, Loyalty, Discipline. ‘Ze zijn zo lief, meneer.’Filippino’s leren van kindsbeen af vooral buigen. ‘Discipline is hiergeen systeem maar een cultuur’, vertelt een kritische ex-leraar diewegens zijn engagement voor een ander soort onderwijs,gewoon uit zijn job werd gezet. ‘Het hele systeem iscorrupt’, zegt hij. ‘Wie het kan betalen, stuurt zijn kinde-ren naar een dure privé-school. Al de anderen moeten hetstellen met povere public schools waar je alleen geleerdwordt te luisteren en te knikken. De leraars die daarlesgeven, moeten nagenoeg allemaal steekpenningen be-talen om een job te krijgen of te houden. Bijvoorbeeld eenkwart van hun loon in het zwart teruggeven aan dedirectie. De Filippijnen bengelen onderaan bij internatio-nale onderwijsvergelijkingen. De wereldbank dicteert deinhoud van de schoolboeken. Géén training in socialevaardigheden of kritische zin. Je wordt er klaargestoomdvoor een uitvoerende job, het liefst in dienst van buiten-landse bedrijven.’ Boven de deur van het leraarslokaalhangt ‘Be proud. You are a teacher. The future depends onyou.’ De verse kokosmelk heeft een bittere nasmaak.»

FOTO’S: KLASSE

de leerstof systematiseert. Ik zou het enkel ver-keerd vinden mocht hij dat vooraf al doen. Ik merkdat mijn kinderen meer hebben aan een inductieveaanpak. En voor sommige vakken kan je dramses-sies nu eenmaal niet uitsluiten, denk ik….»

Dichtklappen mag«…Het is vreemd je eigen boeken terug te vinden

op verplichte lectuurlijsten, maar ik begrijp dat wel.Zo’n lijst kan nodig zijn om leerlingen over deliteraire streep te trekken. Jammer genoeg ervaar ikdat kinderen en zelfs leerkrachten soms niet kunnenzeggen waarom ze een boek goed of slecht vinden.Ze missen er het begrippenarsenaal voor: verhaalop-bouw, identificatie, stijl... Ik mis bovendien eenbeetje dat àndere discussieplatform in de klas: Waaromis dit een goed boek? Wat boeit je en wat verwacht je?Wil je jezelf herkennen in een karakter of iets heelanders beleven dan wat je in je eigen leven kan meema-ken? Je creëert er bewustere en kritischer lezers mee.Een schrijver uitnodigen in de klas helpt ook, maarals je als auteur voortdurend scholen bezoekt, schrijfje niet meer. Met dat belangenconflict worstel ikzelf. Ik ben er zeker van dat veel leerkrachten opallerlei manieren aan leesbevordering doen, maarkrijgen inhoudsvragen over boeken niet te veelvoorrang? En heeft een leerling het recht een boekdat hij slecht vindt dicht te klappen zonder dat hijpunten verliest op het rapport? Wie beloont hem alshij zijn afkeer goed kan motiveren…?»

Het echte spel (dit is Belgisch)«…Natuurlijk zijn mondigheid, kritisch den-

ken of mathematisch analyseren belangrijke vaar-digheden die leerlingen naast kennis moeten ont-wikkelen. De vraag is wie hen die moet meegeven.Ik geloof niet in een monopolie van de school. Debasis ligt thuis. Wel vind ik dat ouders veel meer opschool mogen zijn. Opvoeden doe je samen. Endan breek ik een lans voor meer opvoeding totethiek en waardenbeleving. Ik zeg niet dat waar-denopvoeding verdwijnt, want dat lijkt het alsofhet er vroeger wel was. Nee, vroeger werden de

«…Wij groeien op in een cultuur waarinenorm veel mensen een ruime, automati-

sche basiskennis hebben, die dankzij de modernemedia voortdurend toeneemt. Toch maak je feiten-kennis niet overbodig met cd-roms en Internet. Diezijn trouwens meestal niet beschikbaar als je zenodig hebt. Ik ervaar bijna dagelijks een gebrek aan

parate kennis: de kennis van feiten, namenen data om argumenten te staven, in eendiscussie bijvoorbeeld. Ga maar eens indebat met een extremist, die je met gege-vens om de oren slaat die je door een gebrekaan bagage niet kan bevestigen of ontken-nen. Feitenkennis geeft je een referentieka-der. En zelfvertrouwen. Wat ik nefast enbevreemdend vind, is dat sommige mensenzo weinig parate kennis hebben, dat ze dieniet meer schijnen te missen. Ze koketterenmet hun onwetendheid….»

Een les in evenwicht«…Misschien ligt feitenkennis in het

onderwijs nu wat minder goed in de markt,omdat men ervan uitgaat dat kennisover-dracht per definitie sec is. Dat hoeft niet.Interessante ervaringen doen je automa-tisch feiten onthouden. Het ervaringsge-richt onderwijs doet daar goeie dingen mee.Maar een boeiend verhaal vertellen is ookkennis overbrengen. Ik had een leerkrachtNederlands naar wie ik ademloos kon luis-teren. Die stond toch ook maar frontaal leste geven. Traditioneel lesgeven heeft nogzijn nut. Veel kennisoverdracht in de maat-schappij verloopt ook frontaal, laat er dusgeen kloof groeien met wat op school ge-beurt. Maar modern onderwijs doseert, creëerteen didactisch evenwicht tussen werkvor-men. Je mag een week lang een creatiefproject doen rond de middeleeuwen, op heteind moet er een moment komen waaropde leerkracht samen met de leerlingen alletouwtjes verzamelt, ze aan elkaar knoopt en

36 KLASSE NR.99

«Je kan de leerkracht nietwegdenken»

Anne Provoost laat hier mooi zien dat kennismeer is dan beschikken over informatie of zekunnen selecteren. Dankzij kennis kan je jezelfbeter in een maatschappelijk debat plaatsen:een mening vormen en die met argumentenkunnen omkleden. Kennis helpt je zo om je alspersoon te ontwikkelen. Dit veronderstelt weldat je die kennis kritisch verwerft via nadenkenen oordelen. Dit betekent ook waardengela-den keuzes maken. Hier ligt nog altijd enmisschien meer dan ooit de kernopdracht vanscholen. Leerkrachten en directies zullen danonvermijdelijk bezig blijven met de moeilijkevragen: wat is nog de moeite waard om teweten en waarom? Hoe kunnen wij onzeleerlingen de ruimste kansen bieden om zichals mens en lid van de samenleving voluit teontplooien? Daarop antwoorden vereist op-nieuw nadenken, overleggen, oordelen enverantwoording afleggen tegenover degenendie aan je toevertrouwd zijn, namelijk de leer-lingen. Precies daarin liggen de deskundig-heid en het professionele engagement vanonderwijsmensen. Precies daarom is de per-soon van de leerkracht nog altijd een wezenlijkelement in het onderwijs. Of een leerkrachtdaarbij nu frontaal lesgeeft, Internet of cd-roms gebruikt, uit een roman voorleest… Hetheeft geen zin om een werkvorm te verkette-ren of als alleenzaligmakend op te hemelen.Prof. Geert Kelchtermans, Centrum voor On-

derwijsbeleid en Vernieuwing KULeuven

«Ik vrees dat een interview metmij over onderwijs zal uitlopenop een discussie over de vraag

of iemand die over en voorjongeren schrijft een rol speelt

in het opvoedingsproces, en dangaat het natuurlijk over litera-tuur en haar functie...» Schrijf-

ster Anne Provoost legt zelfhaar grenzen vast. Maar in elk

fragment van haar verhaal kijktze verder. Het kennisdebat.

H E T K E N N I S D E B A T

van eenDe grens van een

waarden gewoon als sjablonen over je heen geschoven. Da’s gelukkigvoorbij. Ik heb het over het subtiele, verborgen curriculum dat onzekinderen en jongeren thuis én op school meekrijgen. Zo springen wijin ons land toch zo verschrikkelijk dubbelzinnig met regels om. Wesjoemelen erop los. Leerlingen voelen dat. Ze lezen de dubbelzinnig-heid van je af. Ze merken dat dàt het ware leven is, het echte spel, ennemen het over. Dit klaar je niet uit in een paar generaties…»

Ik ben duizend mensen«…Ik zeg soms tegen leerlingen: als iemand van jullie rechter

wordt en je krijgt een door fascisten gemanipuleerde jongen voor jedie een molotovcocktail heeft gegooid, hoe ga je dan oordelen? Als jedan toevallig een boek hebt gelezen dat over die thematiek gaat, mijnboek Vallen bijvoorbeeld, denk ik dat je beter kan oordelen dan als jenog nooit in zo’n zaak hebt meegeleefd. Literatuur kan je ervaringenmeegeven, door te ervaren vergroot je je kennis. Ik ben duizendmensen, want ik heb duizend boeken gelezen. Een cliché, maar toch. Ditgaat ook over empathie: jezelf in iemand anders verplaatsen en jeeigen handelingen daaraan afwegen. Daarvoor moet je ook kunnenterugkijken en reflecteren. Dat is, geloof ik, de basis van waardenon-derwijs. En het begint met ouders en leerkrachten die zich bewust zijnvan wat ze doen, die reflecteren en zich eerlijk opstellen tegenoverkinderen en jongeren. Zonder dubbelzinnigheid….»

Tot het betere einde«…Een leerkracht is voor mij een leerling. Een schrijver is voor mij

een leerling. Volwassenen zijn net als jongeren de speelbal van desamenleving. Ook zij kennen de druk van de peer group, willen ergensbijhoren, richten zich op mode… Staan we daarbij stil? Zijn we onsdaarvan bewust? Ik vind dat een enorme kans om te leren. Hoe kunnenwe als volwassenen leven met de pretentie: Ik ben afgestudeerd, ik bengearriveerd. Daarom vind ik life long learning essentieel, maar dan wel inruime zin. Het gaat niet enkel om cursussen volgen, maar om eenattitude. Een boek lezen en er iets aan willen hebben, om maar iets tenoemen. In het onderwijs en daarbuiten kan je als mens maar één doelhebben: beter, beter, beter. Beter doen dan gisteren, beter dan een uurgeleden. Je bent pas gearriveerd als je voorgoed je ogen sluit…» ■

Dit artikel is het zevende van een reeks artikels rond het kennisdebat (zie Klasse nr.85, 87, 89, 91, 93, 95, 97). Een specialist geeft vanuit zijn domein zijn toekomstvisieop onderwijs. Een leerkracht, een ouder, een leerling en een onderwijsdeskundigereageren. De reeks loopt in Klasse tot en met het jaar 2000. Ook u kan uw meningkwijt. U bent welkom op het forum van de Klasse-homepage (www.klasse.be). Ofschrijf naar Klasse (Dialoog) - E. Jacqmainlaan 165 - 1210 Brussel.

«Liegen om bestwil is ons ingebakken»Een belangrijke schakel in de opvoeding tot ethiek en waardenbelevingvormen ook de media, wellicht nog meer dan de school. Het spel dat men ophet tv-scherm speelt, is vaak nog subtieler en veel minder controleerbaar danwat kinderen en jongeren in het werkelijke leven zien. Bovendien denk ik nietdat kinderen vertrekken met een tabula rasa. Hun gedrag wordt niet enkelbepaald door goede of slechte voorbeelden te imiteren. Daar spelen com-plexere mechanismen in mee. Zo bleek uit recent onderzoek dat kinderen vanvier jaar in bepaalde omstandigheden al de reflex hebben om te «liegen ombestwil». En wat onze dubbelzinnigheid betreft om met regels om te gaan: eenzekere flexibiliteit in de toepassing van regels kan ook een waarde om zich zijn,die niet per se negatief hoeft te zijn.

Annick Schramme, leerkracht

KLASSE NR.99 37

«Ook van kinderen kunnen we zelf nog veel leren»Laten we kinderen ernstig nemen, als kleine volwassenen. Laten we ze lerendat we allemaal de vrijheid hebben om onze mening te uiten, net zoals we deplicht hebben om naar andermans mening te luisteren. Want parate kennis enwaarden krijg je ook mee door je eigen gevoelens en meningen te uiten. Elke- opbouwende - reactie daarop maakt je een ervaring rijker en stimuleert je omhet beter te doen. Eenrichtingsverkeer werkt niet, alles is tweerichtingsver-keer. Langs die weg komen we niet enkel te weten wat er werkelijk in kinderenomgaat, we kunnen hen steunen in hun zoeken naar houvast en tegelijk onzeeigen aanpak bijsturen. Hun verhaal is even boeiend als het onze, al maken wehet hen niet gemakkelijk om het te vertellen.

Stefaan Huysentruyt, ouder

«Voor sommigen hoeft het blijkbaar niet»Heel wat leerkrachten hebben er ons al op gewezen dat een mens inderdaadheel zijn leven moet leren, maar sommigen onder hen lijken niet te beseffendat dit ook op hen slaat. Onderwijs staat of valt met leerkrachten. Zijn zij nietbereid zichzelf aan te passen en open te staan voor meer en nieuwe informatieen betere methodes, dan blijven ook de leerlingen achter. Het is het verhaalvan de leerkracht die, eenmaal vastbenoemd, de klasdeur hermetisch sluit.Gelukkig nemen de meeste leraars hun job als opvoeder en kennisverdelerwel ernstig en brengen ze de leerlingen heel wat bij. Maar het wordt dringendtijd dat behalve de leerlingen ook de leerkrachten worden geëvalueerd. En danhet liefst door zowel hogere schoolinstanties als door de leerlingen zelf.

Delphine Dexters, leerling

ANNE PROVOOST:«HET BEGON MET EEN GRIEPVIRUS»

Als kind vult Anne Provoost, geboren in de Westhoek in 1964, heleschriftjes met verhalen, die ze zelf illustreert. Van schrijver worden is dannog geen sprake. «Ook tijdens mijn studie Germaanse Filologie dacht iker nog niet aan om van schrijven werkelijk mijn beroep te maken», verteltze. «Maar een jaar voor ik afstudeerde, kreeg ik griep. Om de tijd vanuitzieken te doden schreef ik een kortverhaal, over ratten die in demiddeleeuwen de pest over de stad brachten. Ik stuurde het in voor eenverhalenwedstrijd van Germania en won er de eerste prijs mee. Een jaarlater kreeg ik de tweede prijs in een verhalenwedstrijd van KnackWeekend. Toen bekroop mij het vage gevoel dat ik nog zou schrijven.»Na haar licentiaatstudie volgt Anne Provoost uit interesse een jaarpedagogie. Ze trekt met haar man voor anderhalf jaar naar de VS, waarze werkt in een kinderdagverblijf. Tijdens haar verblijf in de VS haalt zij depen weer boven. Dat resulteert in Mijn Tante is een Grindewal, het eersteoorspronkelijk Nederlandstalig jeugdboek over seksuele kindermishan-deling. Terug in België werkt Anne Provoost acht jaar deeltijds voor Youthfor Understanding, een internationale uitwisselingsorganisatie voorjongeren. In die periode plaatsen het veel gelauwerde Vallen (overvriendschap, racisme en schuld) en De Roos en het Zwijn (een feeëriekverhaal over liefde, in een middeleeuwse setting) haar aan het firmament

van de Vlaamse jeugdliteratuur. Sinds 1996 is zij voltijds schrijfster.verhaal

38 KLASSE NR.99

■ MONUMENTENMAANDAG

Een jezuïet van 200 jaarIn het voormalige Jezuïetencollege van Brugge staan een halfdozijn als 18de-eeuwse jezuïeten verklede acteurs klaar omleerlingen rond te leiden in hun vertrekken. In het atheneumvan Tervuren boksen leerlingen een art nouveau tentoonstel-ling in elkaar, geconcentreerd rond de architectuur van dewijk aan de overkant van de straat: de Engelse cottages inHenry Van de Velde-stijl. Vrije toegang voor andere scholenuit de buurt. En in Sint-Katelijne-Waver krijgen 350 kindereneen doe-les archeologie en geschiedenis in de ruïnes van deabdij Roosendael. Dit was Monumentenmaandag, een uitlo-per van de Vlaamse Open Monumentendag, speciaal voorscholen. Alles samen trokken op 13 september 30.000 leerlin-gen naar meer dan 50 meestal onbekende gebouwen, domei-nen en ruïnes in heel Vlaanderen. Net als de organisatorenzijn ze enthousiast. «Liever zo’n jezuïet van tweehonderd jaaroud dan een gewone les», zeggen de zesdejaars van de basis-school Christus-Koning in Brugge. En hun leerkrachten ziener ook wel brood in: «Als ze het woord ‘monument’ horen,zijn de leerlingen niet meteen enthousiast», klinkt het, «maardat verandert als ze op zo’n verrassende manier ontdekkenwat voor waardevols er in hun eigen streek allemaal aanwezigis.» De Koning Boudewijnstichting kondigt voor volgend jaaralvast een nieuwe Monumentenmaandag aan.

■ INTERNET EN AUTEURSRECHT

Deuntjes downloadenDat studenten (en niet enkelstudenten) Internet ook voorwat anders gebruiken dan vooropzoekwerk of communicatiemet prof of assistent, is eenopen deur intrappen. Maarvorig jaar kwamen verbruikers-organisaties een Vlaamse uni-versiteitsstudent op het spoordie zich verrijkte met de ver-koop van cd’s die hij had vol-gepropt met MP3-muziek. Datis muziek gedownloaded vanhet world wide web. MP3 iseen techniek waarmee je au-diovisueel materiaal compactkan opslaan en transporterenlangs elektronische kanalen.Met cd-kwaliteit. Geen pro-bleem dus om de nieuwstereleases van Boyzone en K’sChoice of oude hits van Da-vid Bowie en Tom Waits vanhet net te plukken. Het aan-tal websites dat MP3-muziekaanbiedt groeit snel. Maar voorauteurs en platenmaatschap-pijen is dit een nachtmerrie,want aan dit muzikaal elek-tronisch verkeer verdienen zijgeen cent, integendeel. Ookandere studenten liepen altegen de lamp. Zij boden ophun website links naar MP3-sites aan. Aangezien de wet-geving over Internet en au-teursrecht echter onduidelijkis, zullen zij vermoedelijkvrijuit gaan. Maar nu auteurs-organisaties klachten begin-nen in te dienen, zit de schrikzit er wel in.• Wil u meer weten over Inter-net en auteursrecht? Prof. Mi-reille Buelens schreef erover. Haarverslag kan u gratis krijgen bijOlivier Vandeput - Opdrachthou-der - Federale diensten voor we-tenschappelijke, technische enculturele aangelegenheden - We-tenschapsstraat 8 - 1000 Brus-sel - tel 02-238 35 19 - fax 02-230 59 12 vdpu@belspo.be - Ukan het verslag ook raadplegenvia Internet: www.belspo.be/bel-val/auteur• Voor al wie publiceert of daarplannen voor koestert, verscheenzopas de Auteursrechtgids voorNederland en België (288 blz.,825␣ fr.) van M. Frequin en H.Vanhees. Dit basisboek is toe-gankelijk voor juridische lekenen verkrijgbaar in de handel -Standaard uitgeverij - Belgiëlei147a - 2018 Antwerpen - tel 03-285 72 00 - fax 03-285 72 99- algem@standaard.com

■ LEERPLANHERVORMING

De Renaissance (bis)«Wat zou je graag leren op school naast de vakken die je alkrijgt?» Op die vraag mochten de Franse laatstejaars secundairantwoorden. De jongeren kozen massaal voor een artistiek vak:een muziekinstrument bespelen, dansen, toneelspelen, een filmmaken... De ministers van Onderwijs en Cultuur besloten promptnauwer samen te werken. Dit schooljaar komen er in ten minstezevenhonderd van de vierduizend lycées artistieke workshopsvoor de eerstejaars secundair. Op termijn zal de helft van alleleerlingen voor een optie kunst kunnen kiezen. Momenteel isdat maar drie procent. De leerlingen zullen mee mogen beslis-sen over het aanbod en scholen zullen partnerships aangaanmet kunstcentra. Voor professionele kunstenaars en studentenvan alle kunsttakken zullen de schoolpoorten wijd open staan.

■ EMANCIPATIE

Mannen gevraagdMannelijke onderwijzers blijven in ons land makkelijker werkloosdan vrouwelijke. De verhouding vrouwen - mannen in hetlager onderwijs bedraagt momenteel vier tegen één. Dat looptop tot negen tegen één onder de twintigers. Ook in de leraren-opleiding is het aantal mannen dun gezaaid. Veel scholenwillen nochtans zo veel mogelijk een mix van mannen envrouwen. In sommige Amerikaanse staten moet één leerkrachtop drie zelfs een man zijn. Dit schrijft Het Belang van Limburg.

■ BEROEPSPROFIEL

Begeleider op papierIn Nederland bestaat er nu ookeen beroepsprofiel voor onder-wijsbegeleiders. Het sluit aanbij de beroepsprofielen van leer-krachten primair (lager) en se-cundair onderwijs. Een stuur-groep met vertegenwoordigersvan de organisaties van werk-gevers en werknemers zettenhet ding op poten. Zij formu-leren duidelijk de kerntaak vande onderwijsbegeleider: dienstverlenen aan scholen en leer-krachten met als doel de kwa-liteit van het onderwijs te ver-beteren. Het beroepsprofielbeschrijft voorts de taken envereiste bekwaamheden van debegeleider. Wat moet hij ken-nen en kunnen? Over welke in-zichten en attitudekenmerkenmoet hij beschikken? Dit staatallemaal opgesomd op drieniveaus: algemeen professioneletaken, taken gericht op educa-tieve dienstverlening en takenin het beroepsveld. Het profielvertrekt van algemene kenmer-ken en zoemt in op specifieke.Met zo’n beroepsprofiel kan eenbegeleider voor zichzelf streef-doelen uitstippelen voor zijneigen ontwikkeling. Organisa-ties krijgen duidelijkheid watze van hun medewerkers kun-nen verwachten. Op die ma-nier zal het profiel een basisworden voor werving, selectie,ontwikkeling en loopbaanbe-leid. Een Vlaams profiel voorleerlingbegeleiders is er nog niet.

■ DE GEVOELIGE PLEK

Afwezig? Betalen!Als het van de Britse onder-wijsminister Blunkett afhangt,zullen ouders van notoire spij-belaars tot 300.000 frank boetekrijgen. Daarmee wil Blunkettpaal en perk stellen aan hethoge absenteïsme van leerlin-gen. Men schat dat spijbelaarsover het Kanaal jaarlijks goedzijn voor acht miljoen gemisteschooldagen. Er komen ookprojecten om spijbelaars vande straat te halen.

KLASSE NR.99 39

■ ONDERWIJSVERNIEUWING

Penalty!Als het van de Britse comedy-acteur Lenny Henry (Chef!)afhangt, moet het nationaleleerplan over het Kanaal met20 procent inkrimpen tenvoordele van meer creatieveactiviteiten. Ook actrice DawnFrench, modeontwerpster He-len Story en hersenspecialisteprof. Susan Greenfield vindendat. Zij maken deel uit van eencreatieve denktank die in zijnrangen ook dansers en muzi-kanten telt en die een kritischrapport publiceerde over hethuidige curriculum. Behalveeen vraag naar meer ruimte

voor vakken als kunst, geschie-denis en muziek doen zij voor-stellen voor nieuwe vakken,zoals alternative comedy envoetbal. «Onderwijs mag zichniet beperken tot geletterdheiden rekenvaardigheid», argu-menteert Henry, waarmee hijverwijst naar de prioriteitenvan de regering Blair. «Alert-heid, vriendelijkheid, empa-thie en creativiteit zijn min-stens zo belangrijk.»

■ NA DE LEESMOEDER NU OOK

De e-mail moederBasisschool De Marke uit Ne-derland werd door het tijd-schrift Computers op School(COS) uitgeroepen tot compu-terschool. Met 75 pc’s voor 240leerlingen voert de school weleen heel actief elektronisch be-leid. «Wat ons erg aansprak, ishet gebruik van e-mail bij hettaalonderwijs voor de vierdegroep», aldus jurysecretaris WimIllem. «Het idee dat kinderenvanzelf wel gaan schrijven alsje ze e-mail geeft, klopt niet.Daarom kennen ze op De Markee-mailmoeders. Kinderen schrij-ven aan een moeder e-mailtjes.Zij reageert vervolgens met al-lerlei vragen en stimuleert hetkind zo om een correspondentiete onderhouden.»www.microsoft.com/benelux/educa-tion

■ HET ONDERZOEK VAN DE MAAND

Meer landen, minder grenzenSteeds meer leerlingen, studenten

en leerkrachten gaan de Europesetoer op. Scholen uit verschillendelanden voeren samen projecten uit,leerkrachten lopen stage over de grens,klassen wisselen een week van land.Het departement Onderwijs kan scho-len daarvoor financieel steunen. Voorsteeds meer landen. Vraag het aan So-crates, Comenius, Lingua. Wie daaropafkomt? De recentste statistieken staanin het Vlaams Eurydicerapport 1998.Scholen uit evenveel verschillende Eu-ropese lidstaten ontwikkelen samen eenproject rond een zelf gekozen thema. Leer-krachten en directies volgen internationale opleidingen. Een school start een initiatief omtolerantie en wederzijds begrip te bevorderen tussen leerlingen en leerkrachten van verschil-lende achtergronden en nationaliteiten… Het programma Comenius kan hier geld voor geven.In 1995-96 subsidieerde Comenius drie projecten van lagere scholen voor 200.000 frank. Vorigschooljaar 1998-99 waren dat er 70 voor een budget van vier miljoen. De belangstelling blijfttoenemen. In dezelfde periode is het aantal financiële bijdragen voor deelname van leerkrach-ten lager onderwijs aan Europese nascholingen of de ontwikkeling ervan gestegen van twee totvijftien.da VinciEn hoe zit het met het secundair onderwijs? Het Euroklassenproject ondersteunt uitwisselingenop basis van samenwerkingsovereenkomst tussen een Vlaamse secundaire school en minstenséén school van een EU-lidstaat. Leerlingen van het vierde, vijfde en zesde jaar kunnen zo eentijdje de grens over. In 1995 deden onmiddellijk 25 Vlaamse scholen daaraan mee. Dat aantalbleef sindsdien status quo, maar het aantal deelnemende leerkrachten en leerlingen is metzo’n tien procent toegenomen. Ook in het Leonardo da Vinci-programma doen scholen aanuitwisseling. Van 1995 tot ’97 waren daar 543 leerlingen en 101 leerkrachten bij betrokken.Aspirant op reisWat dacht u van een Italiaanse aspirant-leerkracht die gedurende zes maanden Italiaans en Franskomt geven in uw school? Het Lingua-programma heeft daar centen voor klaarliggen, want hetwil het onderwijs van vreemde talen verbeteren binnen de Europese Unie. Speciale aandachtgaat naar de minst onderwezen en gebruikte talen van de EU. Behalve taalassistentschappen telt

Lingua nog vier andere componenten: gemeenschappelijke Europese projecten, Europese sa-menwerkingsprogramma’s voor taalleerkrachten, nascholingscursussen van voor leerkrachtenvreemde talen en de ontwikkeling van les- en evaluatiemateriaal voor het talenonderwijs.Vorig jaar gingen 15 Vlaamse aspirant-leerkrachten lesgeven in buitenlandse scholen. Dat isbijna dubbel zoveel als vijf jaar geleden. Ook het aantal samenwerkingsprogramma’s voortaalleerkrachten is verdubbeld. De internationale uitwisseling van leerlingen van het secun-dair kennen hun sterkste cijfer in 1995. Toen wisselden 545 leerlingen en 69 leerkrachten vanklas. Dat aantal liep terug tot 387 leerlingen en 48 leerkrachten twee jaar geleden. Maar sindsvorig jaar is er weer een flinke stijging van het aantal leerlingen tot 427. Ten slotte daaldetussen 1995 en 1998 het aantal leerkrachten dat financiële steun ontving voor intensievetalencursussen van 219 naar 111. Dat blijkt ook de bodem, want dit jaar is het aantal aanvra-gen voor subsidie fors gestegen.13.500 maandenVooral hogeschool- en universiteitstudenten zien het zitten over de grens. Via Erasmus enLeonardo da Vinci kunnen zij drie tot twaalf maanden cursus volgen in het buitenland. In1988-89 maakten 254 studenten van die mogelijkheid gebruik. Vijf jaar later waren dat er 1300en vorig jaar 2700. Anders gezegd brachten Vlaamse studenten in 1998-99 bijna 13.500 maan-den studie door in een ander Europees land.

• Het Vlaams Eurydice-rapport 1998 (J. Verhoeven & B. Verbeeck, in opdracht van het departement Onder-wijs) geeft een overzicht van het onderwijsbeleid en beschrijft de organisatie van het onderwijs in Vlaanderen:politieke en economische achtergrond, onderwijsgeschiedenis, structuren (netten, koepels, onderwijsniveaus),inspectie, financiering, internationalisering enz., elk aangevuld met statistieken. Kortom, al wat u over hetVlaams onderwijs wil weten in één publicatie. Geïnteresseerden kunnen het hele rapport in het Engels raadple-gen via Internet (www.eurydice.org, surf naar Eurybase). U kan er informatie zoeken op trefwoord en u vindter de namen en adressen van organisaties. De Nederlandstalige versie is op komst.

• Voor meer informatie over Europese stages, projecten en uitwisselingen allerhande en over mogelijkesubsidiëring kan u contact opnemen met het Vlaamse Socrates-Agentschap - tel 02-553 95 83 - fax 02-

553 95 65. Zie ook de rubriek Europa met Klasse, p. 21.

Een Italiaanse leerkracht in uw klas

40 KLASSE NR.99

D I A L O O G

Binnen zonder bellenEen selectie uit lezersbrieven, faxen, e-mails en reacties via Internet vindt u opdeze pagina’s. Naamloze brieven of ma-nifesten komen er niet in. Schrijf a.u.b.korte brieven. Wat te lang is, moeten weinkorten. Vermeld uw naam en adres. Enkeluitzonderlijk op gemotiveerd verzoek la-ten we die weg. We kunnen eventueelbrieven doorsturen naar betrokken afde-lingen voor een deskundig antwoord.Klasse (Dialoog) - E. Jacqmainlaan 165 -1210 Brussel - fax 02-553 96 85 -info@klasse.be

In plastic✒Klasse wordt bij ons elke maand

met plezier gelezen. Bij het ontvangenvan Klasse 97 (september ‘99) stond erechter een serieuze domper op dit maan-delijkse genoegen. Tegenwoordig pro-beert men iedereen meer milieubewustte maken en spoort men iedereen aanom zo weinig mogelijk afval te produce-ren. De Vlaamse Regering steunt deze

campagnesook, gelukkig

maar. Maar campagnes steunen op zichis niet voldoende, men moet er ZELF ookiets aan doen. Klasse 97 was echter ver-pakt in een volledig overbodige plasticfolie. Dat het ook zonder die folie kan,bewijzen andere tijdschriften. Wij hopendat het de laatste keer is dat jullie gebruikmaken van een volkomen onnodige,milieubelastende verpakking, zodat Klasseterug echt klasse heeft.Familie Vangeel-Van Baelen - leerkracht -MolU kan gerust zijn. Klasse wordt niet alleenop milieuvriendelijk papier gedrukt, we dragenook zorg voor de meest geschikte verzen-dingswijze. Die zal altijd ZONDER plasticfolie zijn, tenzij er losse bijlagen moeten wordenmeeverzonden (het KetNet-programma, eencadeau-set muzische postkaarten...). Daarmoeten we voor de post een uitzonderingmaken. Die losse bijlagen zijn vaak leukeextraatjes voor de lezer, maar we proberenze toch binnen de perken te houden.

Chinees• Spreekt de leraar Chinees? Ik was ooitgetuige van een voorvalletje dat jullie ar-tikel over de taal van de leerkracht (Klasse98) mooi illustreert. Het gebeurde in eenconcentratieschool in Antwerpen naaraanleiding van een schriftelijke (!) toetshoutbewerking. Vraag: wanneer hanteertmen de figuurzaag? Antwoord: in februari!De hilariteit was groot in de leraarska-

mer. Maar in die jongen z’n agenda stondde figuurzaag netjes ingeschreven bij hout-bewerking... in februari. Een zeer correctantwoord dus. Alleen had hij de vraag inzijn taal begrepen: «wanneer» is een aan-duiding van tijd en «hanteert men» iswaarschijnlijk gewoon Chinees. Het is nietgemakkelijk om de formulering van dievraag te verbeteren. Wat dacht u van «voorwelk werk gebruik je de figuurzaag?» Eencorrect antwoord is dan... voor houtbe-werking.Koen Naegels - leerkracht - Deurne

Verbijsterd✒Een reactie op de brief van de heer

Jan Clijsters (Klasse 98) onder detitel Ontevreden. Aan het begin van uw

brief, meneer Clijsters, dacht ik dat het(nog maar eens, maar terecht) zou gaanover de onrechtvaardige uitsluiting vande studiemeesters-opvoeders met bare-ma 122. Maar tot mijn verbijstering ginghet een andere richting uit. U steekt te-veel, zoniet alle, pluimen op uw hoed.Denkt u dat de boekhouding en de per-soneelsaangelegenheden domeinen zijnwaar enkel en alleen huismeesters actiefzijn? Op onze school wordt de boekhou-ding al 25 jaar jaar door een studiemees-ter-opvoeder (B1-boekhouden) verzorgd.Edison werkt goed dankzij de inzet vaneen studiemeester-opvoeder en een «eerste»klerk. Over de «wedde» van deze laatsteen die van een collega met barema 122,maar waarvan men echter wel verlangtdat hij meewerkt aan het spijbelproject,daar had u beter iets over geschreven. Ofover de besparingen op de rug van hetondersteunend personeel, die nu gerecht-vaardigd worden door het succesvol werkenvan Edison. Had ik het geweten!Guido Callaerts - studiemeester-opvoeder -Bornem

Pech?✒Ik ben afgestudeerd in 1993 (als

tweede) als onderwijzeres. Nu, zesjaar later, heb ik nog steeds geen vasteschool, laat staan zicht op benoeming. Naarmen zegt heb ik wel wat pech gehad: eenschool die plots sloot; aangenomen in eenschool voor één jaar met goede vooruit-zichten... na twee maanden vloog de kersversedirectrice terug naar haar klas, dus ik bui-ten; vervolgens een jaar interims achterde rug. In elke school waren ze enthou-siast over mij. Telkens weer waren er be-loften om te blijven of in september vastte kunnen beginnen, tot het zover was(«de dochter van»... gaat dan plots voor).Ingeschreven op de VDAB, tientallen solli-citaties verstuurd, mezelf persoonlijk gaanvoorstellen, en... via de media vernemendat men een tekort (!) heeft aan onderwij-zers. Waar zijn die jobs dan? Verneem ikzopas via de VDAB dat (normaal)school-verlaters rechtstreeks werden geplaatst, dus...zijn zij voorgegaan op mij. En ik dan? Wanneerer na dit schooljaar niks voor me uit de buskomt met vooruitzichten op langere ter-mijn, stap ik er ook uit. Want enthousiastzijn, hard werken, gratis vele extra urenkloppen, veel inzet, steeds bergen pape-rassen in orde hebben,... is dus geen ga-rantie op werk, ondanks de zogezegde te-korten. En dan schrikt «de overheid» er-van dat er vele onderwijzers opstappen?Ik alvast niet.Anne van den Dries - onderwijzer - Boom

Homo’s✒Sorry dat ik even verontwaardigd

ben! Ik hoor zonet dat een grootdeel van de (schoolgaande) jeugd homo-seksualiteit afkeurt. Hoe zou dat komen,denkt u? Ik zal u even mijn eigen situatieuitleggen... Sinds een drietal jaren besefik voor mezelf ten volle dat ik homo ben.Dat is sinds ik uit het secundair onderwijsben. Voordien wist ik ook min of meerwat ik was, maar ik had schrik van mezelf.Dat komt omdat ik het beeld van homo’svan de «rest» deelde: een bord in je broeksteken als er één voorbijkomt... Weet uhoeveel keer in die zes jaar er in onze klas«openlijk» over homoseksualiteit is gespro-ken? TWEE KEER een half uurtje! ÉÉN UURop zes jaar dus. Vindt u dat zelf niet be-droevend? En dan maar schrijven dat jon-geren met homoseksuele neigingen snellerzelfmoord plegen: je zou van minder! Weetu wat het is om een jaar lang zwaar ge-pest te worden omdat je «een jeannet»bent en je mond niet durft opendoen omdatdaarna iedereen het zou weten? Waar-om wordt er niet over homoseksualiteitgesproken? Met onze jongerengroep doenwij regelmatig een school aan om overhomoseksualiteit te praten. Ik kan u zeg-gen dat de reacties over het algemeen

meer dan positief zijn. Maar dan te be-denken hoeveel scholen ons afwijzen, omdater een zwaar taboe op rust! ‘t Is net zoalsdrugs enkele jaren geleden: bij ons zijn ergeen homo’s, meneer...Naam en adres bekend

Schaamlapje✒De leden van de participatieraad

op onze school worden gekozen.In de praktijk is dit een soort tombola omdatalleen «kransjesmensen» de kandidatenmin of meer (kunnen) kennen en een soortkiescampagne van de kandidaten feite-lijk ondoenbaar is. Eens gekozen weetniemand meer wat die raad doet of watzijn inbreng in de schoolwerking is, om-dat er een absolute geheimhoudingsplichtzou zijn tegenover de buitenwereld. Ishet niet dringend nodig aan deze tweepraktische vaststellingen iets te gaan doen?Nu is die raad inderdaad slechts een schaam-lapje voor «deelnemen» en niet alleen on-nodig, maar zelfs mis-bruikbaar om aller-lei soorten beslissingen en verantwoor-delijkheden in te dekken, zonder dat deouders hiervan enige kennis kunnen krij-gen.Ouder - Naam en adres bekend

Overuren✒«Overuren presteren aanlokkelijker

maken»...«Wel leggen we de lat opeen derde van een gewone opdracht.»Men gaat voorbij aan wat een gewoneleeropdracht is (Klasse 97, p. 13). In hetonderwijs wordt in lesuren geredeneerd,die dan ook nog verschillen naar het soortvak, het niveau van het onderwijs en hetdiploma van de leerkracht. Hierbij ver-geet men dat uren geen uren zijn. Eenleerkracht moet naast het geven van zijnlessen nog tal van andere activiteitenontplooien om kwalitatief hoogstaandonderwijs te kunnen leveren. Als men gaatmeten, zal zelfs blijken dat er meer tijdkruipt in het plannen, maken van les-voorbereidingen, opstellen van testen,verbeteren van huistaken, vergaderen enz.Een beginnend leerkracht heeft voor elklesuur dat hij voor de eerste keer geeft,zeker twee uur nodig om dit goed voorte bereiden.Kan men niet een systeem bedenken datnaast de lestijden ook rekening houdt metde lesvoorbereidingen, de bijscholingen,het verbeterwerk enz.? Wat hierbij de nate streven maximale belasting moet zijn,zou in de buurt van de 1600 uren kun-nen liggen, wat ook in de industrie eennormaal cijfer is. Iedereen krijgt bijvoor-beeld 150 uren voor onvoorziene taken,waardoor de meetlat-mentaliteit niet deoverhand gaat nemen. Bij dit systeem dragenalle schouders dezelfde lasten, namelijk1600 jaar-uren. Overuren krijgen in ditperspectief een heel andere betekenis enhet probleem van het aanlokkelijker ma-ken van het onderwijs voor nieuwkomersis in één klap ook opgelost.E. Pauwels - leerkracht - Bocholt

Alcohol en pyjama’s✒Bij een tweedaagse reis naar Luik

(met leerlingen vijfde jaar secun-dair onderwijs) bleek dat nogal wat leer-lingen alcohol bij zich hadden. Het school-reglement verbiedt dit uitdrukkelijk; ookin de brief aan de ouders voor de reiswerd nog eens beklemtoond dat de leer-lingen géén alcohol bij zich mogen heb-ben.Nu is de vraag of een school preventiefde leerlingen kan controleren op alco-holbezit (doorzoeken van bagage inbe-grepen). Mag dit? Heeft een school dezebevoegdheid? En onder welke voorwaar-den? Of is dit schending van de privacy?Is het voldoende dat ouders en/of (meer-derjarige) leerlingen de toestemming gevenvoor het doorzoeken van bagage? Watals ouders en/of leerlingen hier niet mee

akkoord gaan? Is dit afdwingbaar, of kandit alleen op vrijwillige basis (met instem-ming van ouders en/of leerlingen)?Jack Philips - leerkracht - EkerenDe Juridische Dienst van het departementOnderwijs antwoordt:«We gaan ervan uit dat het schoolregle-ment waarover u spreekt in het begin vanhet schooljaar aan de ouders en/of leerlin-gen is overhandigd en dat deze bovendienvoor kennisneming hebben ondertekend.Dat is alleszins de gewone gang van za-ken. Dergelijk reglement legt de rechten enplichten van elke leerling vast. Een inschrij-ving van een leerling in een bepaalde schoolhoudt in dat de leerling de reglementen naleeften eerbiedigt. De inrichtende machten ofdirecties zien erop toe dat hun reglementeneffectief worden nageleefd. Bijgevolg heb-ben zij ook de bevoegdheid om leerlingenpreventief op drankbezit te controleren opvoorwaarde uiteraard dat de middelen diehiervoor worden aangewend te verantwoordenzijn vanuit het doel dat men nastreeft.Onderwijsinstanties moeten er immers voorzorgen dat het onderwijs en de rechten vande andere leerlingen niet door het gedragvan een of meerdere medeleerlingen wor-den verstoord. (Overmatig) alcoholgebruikvan bepaalde leerlingen zou voor andereleerlingen nadelige gevolgen (bv. verstoringvan de studiereis) tot gevolg kunnen heb-ben.Conclusie: de directie of de leerkracht kanniet zomaar zonder toestemming de baga-ge doorzoeken. Als de ouders en/of de leer-lingen in kwestie echter niet instemmen methet doorzoeken van bagage, kan men des-gevallend de leerling voor de keuze stellen:ofwel deelnemen aan de reis (na tonen vande bagage) ofwel afzien van de reis.»

Vergaderitis✒Sinds vorig jaar heeft onze direc-

teur besloten om personeelsverga-deringen te laten plaatsvinden op woens-dagnamiddagen, eerst vrij korte, maar stilaanook lange vergaderingen (misschien bin-nenkort ook klassenraden). Ik vind dit zeerlastig omwille van mijn eigen jonge kin-deren. Wat met collega’s die op twee ofmeer scholen lesgeven en door deze be-slissing soms hun enige vrije namiddagin het water zien vallen? Wanneer moe-ten zij hun lessen nog voorbereiden?Naam en adres bekendDe administratie secundair onderwijs ant-woordt: «De taakverdeling op school (lees:dag- en weekindeling) behoort volledig totde bevoegdheid van de inrichtende mach-ten of de door de inrichtende machten daartoegemandateerde schooldirecties. Het onder-wijsdepartement kan en mag zich met dezekwestie niet inlaten.»

25 verschillende scholen✒Ik wil het graag eens hebben over

het werken als onderwijzeres ad in-terim. Vijf schooljaren geleden studeerdeik af als onderwijzeres. Ik was iemand dieecht bewust voor het onderwijs gekozenhad en behoorde zeker niet tot de groepvan studenten die het onderwijs koos alsnoodoplossing. Ik wist wel dat ik niet on-middellijk moest rekenen op een eigenklasje, maar dat het zo ging lopen had ikook niet gedacht. Ondertussen vijf jaarlater werkte ik reeds op 25 verschillendescholen. Ik doorliep alle klassen van delagere school, werkte met licht tot zwaarmentaal gehandicapte kinderen, aanvaard-de een veeleisende job bij autistische kin-deren, leerde gebarentaal om gehoorge-stoorde kinderen te onderwijzen...Nu hoor ik jullie denken: Zo doe je tochveel ervaring op en leer je toch flexibel tezijn». Dat is heel zeker waar, maar neemhet van mij (en met mij waarschijnlijk nogvan vele anderen) aan, het begint stilaante vervelen en je verliest na een tijdje tochde moed en de motivatie om elke keeropnieuw van nul te beginnen. Op de duurzou het zelfs zo ver komen dat een zeer

PHO

TOD

ISC

(advertentie)

42 KLASSE NR.99

gemotiveerde leerkracht er de brui zouaan geven en op zoek zou gaan naar eenandere job die meer zekerheid biedt.Dan is er nog iets wat men bij het depar-tement Onderwijs waarschijnlijk over hethoofd ziet. Omzendbrieven, aanpassin-gen aan het leerplan, nieuwe leerplan-nen, didactische tips of aanbevelingen enz.worden steeds via de school verdeeld onderde vaste leerkrachten. Maar hoe zit datmet de onderwijzers ad interim? Wij lij-ken altijd uit de boot te vallen.Peggy Goossens - leerkracht - Wetteren

Leerstoornissen✒Veel scholen onderkennen leerstoor-

nissen bij kinderen. Als ouder zendik u hierbij een beknopt verslag van water gebeurde met mijn zoontje. Hij begintmet veel moed in het 1ste leerjaar. DePMS-resultaten in de kleuterschool wa-ren goed. Na twee maanden merk ik dathij moeilijk kan volgen en hij wil niet graagmeer naar school. Ik meld dit wel tienkeer bij zijn meester, maar die zegt «dathet wel goed komt en dat we hem tijdmoeten geven». Op het einde van het1ste leerjaar behaalt ons zoontje 80 pro-cent en mag naar het 2de. Tot mijn groteverbazing. In het 2de leerjaar merkt dejuf op dat ons zoontje de stof van het 1steniet beheerst. Een PMS-test wijst uit dathij op het niveau van het eerste trimestervan het 1ste leerjaar zit. De directie wilhem terugsturen naar het 1ste leerjaar. HetPMS, de juf en wij gaan om psychologi-sche redenen niet akkoord met het voor-stel. Een taakleerkracht wordt ingescha-keld. Leerstoornissen en misschien dyslexieworden geconstateerd. De school houdtdaar geen rekening mee. Nergens wordtinformatie doorgegeven. Ik moet dat zelfcoördineren en intussen werkt mijn zoon-tje zich uit de naad. Over zijn leesniveauverneem ik niets. Hij moet het 2de jaaroverdoen. Niveau voor lezen: AV1. Dit wasde toestand ook op het einde van het 1stejaar. Dus geen enkele vooruitgang. En datis nooit gemeld tijdens het jaar. Jammergenoeg zijn we niet de enige ouders diesterk teleurgesteld zijn.Een ouder – naam en adres bekend

Geen werk✒Geen werk voor mij in het onder-

wijs. ‘s Avonds kijk ik naar de beel-den op het nieuws die mij vertellen dat erte weinig onderwijzend personeel is? Ikbegin te zwaaien en te roepen: «Joehoe,hier ben ik, 26 jaar, supergemotiveerd,getuigschrift pedagogische bekwaamheid,vorig jaar full-time in het beroepsonder-wijs les gegeven. Ja, natuurlijk, als tijdelij-ke leerkracht. Ach, ik zou er (bijna) geldvoor geven om in het onderwijs te staan.En ik hoor u al zeggen: «Jamaar, meisje,het tekort aan leerkrachten ligt niet in hetsecundair onderwijs, maar o.a. in het la-ger onderwijs.» Waarom bestaat er dangeen her- of bijscholing zodat je in deverschillende onderwijsvormen kan les-geven? De pedagogische basis heb je alsleerkracht. Ik zou best als leerkracht sta-ges en omscholing in avond- en week-endonderwijs willen doen. Misschien bestaathet wel (stel je voor!), maar heeft dezeinformatie mij nog niet bereikt...?Sofie Laenen - leerkracht - Mechelen

Regeerakkoord✒Ik heb het toch moeilijk met punt

8 uit het regeerakkoord (Klasse 97).Eindelijk is er een objectieve studie uit, waarinduidelijk staat dat het vrij gesubsidieerdonderwijs reeds jaren niet krijgt waar hetrecht op heeft. Jaren heeft men met be-perkte middelen kwaliteit moeten bieden.Nu dat voor iedereen duidelijk is, zoektmen in Vlaanderen een soort eenheidsnette maken. Voorbeelden in Frankrijk en Amerikatonen aan dat dit niet de goede weg is.

Waarom het vrij gesubsidieerd onderwijsniet gewoon geven waar het recht op heeften zich verder, met alle respect voor an-dere meningen, de kans geven om zichals vrij onderwijs te profileren?Rik Vanderhauwaert - leerkracht - Waregem

Gepensioneerden✒Mag ik van dit schrijven gebruik

maken om een lans te breken voorhet idee om ook onze gepensioneerdecollega’s en de collega’s in loopbaanon-derbreking Klasse te laten ontvangen, des-noods tegen betaling? Hoe komt u tochop het idee dat deze categorie mensenelke belangstelling voor onderwijs verlo-ren hebben? Misschien hebben juist zijmeer tijd om alle artikels aandachtig doorte nemen. Misschien toch nog een puntom even over door te denken. Ik weet uitervaring dat zéér veel personeelsleden udankbaar zouden zijn... Geen gevoel werktzó nefast als het gevoel afgeschreven tezijn, ook al heb je je het beste deel van jeleven voor het onderwijs ingezet.Anne Cocriamont - leerkracht - GentGepensioneerde leerkrachten en leerkrach-ten in loopbaanonderbreking krijgen inder-daad niet langer automatisch hun Klassetoegestuurd. Ze zijn immers (tijdelijk) nietlanger in dienst van het departement On-derwijs. Vandaar dat ze ook Klasse niet meergratis krijgen. Wél kunnen zij genieten vanhet gunsttarief van 450␣ fr. voor 10 num-mers, zijnde een abonnement met een kor-ting van 50␣ %. Een kaartje of telefoontje volstaat.Klasse - abonnementen - E. Jacqmainlaan165 - 1210 Brussel

Taalstage✒Van 18 tot 29 juli hebben wij deel-

genomen aan een Franse taalstagein Vichy (Midden-Frankrijk). ‘s Voormid-dags kregen we er les van een Franse pe-dagoge, die ons liet kennismaken met nieuwmateriaal en vernieuwende technieken omonze leerlingen nog enthousiaster te ma-ken voor de Franse les. Het uitproberenop «kinderniveau» leidde regelmatig tothilarische toestanden. In de namiddag hiel-den we debatten rond boeiende onder-werpen in multinationale groepen. Voortskonden we gebruik maken van het taal-lab en het computercentrum. Enkele uit-stapjes zorgden voor welgekomen adem-pauzes. We danken alvast het departe-ment Onderwijs voor dit waardevolle ini-tiatief.Rachel Van Hove & André Claes - leerkrachten- Hoboken & WijshagenAandachtige lezers vinden in de rubriek Europamet Klasse (in de middenpagina’s van elknummer van Klasse) regelmatig aanbiedingenvoor internationale seminaries en stages.Vaak kan u zelfs gratis deelnemen.

Laakbare praktijken✒Mijn kinderen gaan naar een school

waar we ieder trimester een bijdra-ge moeten betalen voor het gebruik vande refter. Kan dit wel in een land waarbasisonderwijs «gratis» zou dienen te zijn?Is dit wettelijk en toelaatbaar?Naam en adres bekendWij weten het ook niet. Met vragen rond dezogeheten «laakbare praktijken in onder-wijs» kan u terecht bij twee speciaal daar-voor opgerichte commissies. Er is vooreerstde Commissie Laakbare Praktijken voor hetsecundair onderwijs. Deze commissie be-oordeelt klachten rond oneerlijke concur-rentie tussen scholen, politieke activiteitenof propaganda op school en verboden han-delsactiviteiten op school. Daarnaast is ersinds vorig jaar ook een aparte CommissieLaakbare Praktijken voor het basisonder-wijs. Deze commissie is bevoegd voor de-zelfde thema’s als haar zustercommissie voorhet secundair onderwijs, maar beoordeeltdaarnaast ook klachten over kosteloosheidvan onderwijs en over sociale voordelen.

Bovendien kan u bij de commissie voor hetbasisonderwijs niet enkel met klachten, maarook met gewone vragen terecht.Commissie Laakbare Praktijken voor hetsecundair onderwijs - departement Onder-wijs - Marleen Broucke, secretaris - E. Jacq-mainlaan 165 - 1210 BrusselCommissie Laakbare Praktijken voor hetbasisonderwijs - departement Onderwijs -Marie-Hélène Sabbe, secretaris - E. Jacq-mainlaan 165 - 1210 Brussel

Fout✒Hier is een lijstje met veel voorko-

mende fouten in het onderwijs (helaasniet alleen bij leerlingen, maar ook bij leer-krachten). Wil u het publiceren?Ik heet An (niet: ik noem) - Ik loop door destad (niet: doorheen) - Ik heb iets bij me(niet: ik heb iets bij) - Het staat achter in hetboek (niet: achteraan) - Telkens als ik hemzie (niet: telkens ik hem zie) - Lees de teksthardop (niet: luidop) - Onderstreep dat woord(niet: onderlijn) - Zulke mensen (niet: zo’nmensen, wel: zo’n mens) - Ze klaagden (niet:ze kloegen) - Ze zeiden (niet: ze zegden) -Grote vakantie (niet: groot verlof) - Verdie-ping (niet: verdiep) - Lade, laatje (niet: schuif)- Página (accent op a, niet op i) - Receptie,balie (niet: onthaal).Gonda Lesaffer - leerkracht - Kessel-Lo

Bloemen met KlasseElke week zet Klasse ergens in Vlaande-ren een leerkracht in de bloemen. Hij wordtdaarvoor genomineerd door collega’s,ouders of leerlingen. Uit de vele reactiesdaarop, deze brieven.

✒Mag ik jullie van harte bedanken voorhet «Zonneboeketje» dat ik op het

einde van het schooljaar mocht ontvan-gen. Die dag vierde de ganse school dat ikop pensioen ging. Het was al een toffe ver-rassing die de collega’s in elkaar gestokenhadden en dan kwam jullie boeket er nogbovenop.‘t Is een heel tof initiatief, maar ik weetdat er duizenden gemotiveerde leerkrachtenzijn, die misschien stille werkers zijn, maarook hun steentje bijdragen om van kin-deren fijne mensen te maken. Daaromben ik een beetje verlegen, want eigen-lijk doe ik toch maar gewoon mijn werk.Ooit las ik eens een uitspraak die veel in-druk op mij maakte en die een heel kleinbeetje mijn manier van handelen bepaal-

de: als je bakker wil worden, zorg ervoordat je de beste bakker bent, als je metse-laar wil worden, zorg dan dat je de bestemetselaar wordt, als je schilder wil wor-den, wordt dan Picasso. Ik ben niet debeste juf, ik heb alleen mijn job heel graaggedaan. Ik hoop dat ik een heel klein beetjeheb kunnen bijdragen om van deze kleu-ters toffe mensen te maken.Dank aan de ouders die mij wilden be-danken met een bloemetje, maar ik dankhen nog duizend keer meer omdat ze mijhun kinderen toevertrouwden.En ook de mensen van Klasse dank ik, nietalleen voor de bloemen, maar ook voor jul-lie schitterend tijdschrift. Ik las het steeds vanvoor naar achteren en soms terug uit. Doezo voort! Tegen mijn kleuters zei ik altijd: «ennu nog een dikke kus en knuffel van mij».Dat zeg ik dan ook maar tegen jullie.Veerle Verbraeken-De Beys - gepensioneerdkleuterleidster - Mechelen

✒Brieven schrijven, grote en hoogdravende woorden gebruiken, plech-

tige en prachtige volzinnen schrijven, datalles ligt zeker niet in mijn aard. Wat ikechter zeker op papier wil zetten, mis-schien om bepaalde gevoelens te blijvenonthouden en koesteren, zijn de volgen-de woorden van dank.Dank-je-wel, eerst en vooral aan jullie ploeg,voor het prachtig boeket bloemen dat ikop 8 juni mocht in ontvangst nemen.Dank-je-wel, aan alle Sara’s, Lien, Lies,Manuel, William, Daphné, Griet, Joost,Mieke, Bart, Tina’s... en alle 29 leerlin-gen van 4Mb uit het Ten Broele Insti-tuut in Kortrijk, voor jullie brief naar Klasse(en te bedenken dat men wel eens zoudurven zeggen dat jullie geen initiatie-ven meer nemen, dat jullie de kleine dingenniet meer appreciëren, dat jullie...). Ikzal jullie nooit genoeg kunnen vertellenhoeveel deugd jullie initiatief gedaan heeft.Ik wens jullie toe dat jullie de ingeslagenweg verder zullen gaan; dat jullie ook injullie naaste omgeving, bij ouders, vrienden,medeleerlingen, broers en zussen... blij-ven duwtjes in de rug geven. Jullie uit-roepen en uitspraken als «tof zeg» of «hallo»of «kom er bij staan» zijn uitstekendeschouderklopjes. Dank-je-wel, aan elk vanjullie. Jullie verdienen ook jullie sticker:mens met klasse, leerlingen met klasse.Dank-je-wel, aan alle collega’s, aan de di-recteur en de leden van de inrichtendemacht van deze school (jawel, ook zij staanhier heel dicht bij ons, leerkrachten). Ikheb het geluk te mogen lesgeven op eenschool waar je als leerkracht en als mens,samen met de leerlingen, kunt blijven groeien,waar je als leerkracht alle mogelijkhedenkrijgt om initiatieven te nemen, waar je alsleerkracht altijd bij directie of mede-colle-ga’s terecht kan, waar een sfeer heerst vanopenheid en van bespreekbaarheid.Dank-je-wel, want in de bloemen gezetworden maakt je sterker, geeft je de nodi-ge vitaminen om verder te gaan, als mens,als leerkracht, als collega, als klein deeltjevan een ploeg.Lieve Derez - leerkracht - Kortrijk

Uw vragenU zoekt informatie. Waar kan u terecht?• De Infolijn van het departement Onderwijs ishet eerste aanspreekpunt voor leerkrachten,ouders, leerlingen en studenten met vragen ofproblemen rond onderwijs: bel het GRATISNUMMER 0800-30203 (alle werkdagen van 9tot 12.30 u. en van 13.15 tot 17 u.). U kan ookfaxen naar 02-553 96 55 of surfen naar de web-site van het departement Onderwijswww.ond.vlaanderen.be.• Voor vragen over uw persoonlijk dossier (b.v.over uw wedde) stapt u eerst het best naar hetsecretariaat van uw eigen school. Eventueel zal de school contact opnemenmet uw werkstation of u het juiste telefoonnummer geven.• Het departement Onderwijs is al enige tijd verhuisd naar de E. Jacqmain-laan 165 - 1210 Brussel. Het algemene telefoonnummer is 02-553 86 11.• 0800-30 201 is het nummer van de Vlaamse Infolijn. U kan op dit gratisnummer terecht, iedere werkdag van 9 tot 19 u., voor informatie en publi-caties.

(advertentie)

Afgiftekantoor Gent XMinisterie van de Vlaamse GemeenschapRedactie KLASSEE. Jacqmainlaan 1651210 Brussel

TIJDSCHRIFTverschijnt maandelijks(behalve in juli en augustus)

België – Belgique

PB/PP B 331

Echtscheiding/nieuwe gezinnen 13de eerste lijn

Wat zich in het gezinsleven van de leerlingen afspeelt is strikt gesproken niet uw zaak. Maar ‘thuis’ eindigt niet aan de schoolpoort. Leerlingen brengen hun rugzak met zorgen mee naar de

klas. Als ouders scheiden, scheidt de school mee. Ouders merken vlug het verschil tussen de eer-lijke zorg van de school en sensatie- of bemoeizucht.

Ze zitten in elke klas

Er zijn geen precieze cijfers over hoeveel leerlingen gescheiden ou-ders hebben. Naar schatting één op

drie huwelijken in België wordt ontbon-den. En het aantal groeit. Leerkrachten krijgen steeds meer kinderen van schei-dende of gescheiden ouders in de klas. Hun gezinssituatie is soms erg complex. Wie daar geen rekening mee houdt, zorgt voor vervelende of pijnlijke situaties op school (en thuis).Veel leerlingen van gescheiden ouders ervaren dat ze ‘anders zijn’. Nieuwe ge-zinsvormen raken stilaan uit het verdom-hoekje. Hoe kan deze nieuwe realiteit op school een plaats krijgen?

Gaby, directeur:

«Geen onbescheiden vraag»«Bij het begin van elk nieuw schooljaar of bij nieuwe inschrijvingen vragen we telkens naar de gezinssituatie van de leerling. Dat komt een beetje onbeschei-den over. Maar dat is het eigenlijk niet. Als school zorg je zo voor een opening, voor een signaal dat je daar rekening wil mee houden. Niet dat alle leerlingen met gescheiden ouders probleemleerlingen zijn. Dat niet. Maar waar de scheiding moeilijk verloopt en de kinderen de speelbal of het losgeld worden, erva-ren we veel leer- en gedragsproblemen. Uit onwetendheid kan je trouwens veel domme dingen doen. Het past gewoon in ons totaalconcept van zorgverbreding: ieder kind moet krijgen waar het recht op heeft. En dat is goed onderwijs. In elke klas van onze school zitten minstens één of twee leerlingen met gescheiden of scheidende ouders. Sommige kinderen wonen al in een nieuw-samengesteld gezin. Daar willen we begrip en respect voor opbrengen. Dat staat trouwens met zoveel woorden in ons pedagogisch project. Dat geldt voor de leerlingen, maar ook voor de leerkrachten. Wat je als leerkracht over echtscheiding of nieuwe gezinsvormen denkt, doet er niet toe. Het is het kind dat telt.»

Wat?

Verwerking:

Wat kinderen voelen:

Wat kinderen doen:

En dan:

ALTIJD MOEILIJK- De scheiding van hun ouders is voor elke leerling een moeilijke tijd. Later, na de crisisperiode,

hoeft de scheiding geen blijvende, negatieve gevolgen te hebben. Het kind past zich aan en verzoent zich. Het is dus belangrijk te weten dat de leerling zich voor een min of meer lange tijd anders kan gedragen dan gewoonlijk (stiller, prikkelbaarder, afwezig…). Als de school in woelige tijden een rustpunt is voor kinderen, is zij ook voor de ouders een steun.

- Een lange tijd ging men ervan uit dat ouders best zo lang mogelijk samen moesten blijven in het belang van het kind. Nu denkt men anders. Voor elk kind is een goede scheiding beter dan een gezin dat geen warmte en geborgenheid kan bieden.

SCHULD EN PRATENElke scheiding is anders. Of de leerling de scheiding al dan niet goed verwerkt, hangt af van enkele factoren:- De leerling krijgt informatie en is voorbereid op de scheiding.- Hij kan erover praten met leeftijdsgenoten in eenzelfde situatie.- Hij kan erover praten met minstens één ouder (of een vertrouwenspersoon).- Hij ziet de schuld van de scheiding niet bij één ouder.- Er wordt niet gestookt tussen de ouders.- De omgeving kan de scheiding aanvaarden.- De leerling is zowel betrokken op het gezin bij moeder als op het gezin bij vader.- Hij heeft zelf inspraak bij de verblijfsregeling, zonder het gevoel dat hij moet kiezen

tussen zijn ouders.

VERDRIET EN OPLUCHTINGAlle leerlingen beleven wat er gebeurt op hun manier. Ze moeten leren aanvaarden dat hun ouders uit elkaar zijn. Bij die verwerking komen heel wat gevoelens boven:• Angst en onzekerheid over de toekomst: Zal mama ook weggaan? Wat gebeurt er nu met mij? Moet ik naar een andere school? Moet ik verhuizen? Kan ik zonder papa?• Agressie: een heel stuk basiszekerheid valt weg, dat kan agressie meebrengen.• Opluchting: de scheiding kan een einde stellen aan spanning, ruzies, geroep. Aan de andere kant ervaren ze de scheiding als een groot verlies. Verlies van het gezin waarin ze geboren en opgegroeid zijn, van de aanwezigheid van beide ouders.• Schuldgevoelens: kinderen denken dat zij de schuld zijn van de spanningen thuis.• Schaamte: wat zullen de leerkrachten, de omgeving, de vrienden daarvan denken?Toch zijn er, vooral na de crisis, mogelijk ook positieve reacties: verhoogde zelfstan-digheid en weerbaarheid.

HUN OUDERS STEUNENKinderen proberen vaak op verschillende manieren hun ouders die het moeilijk hebben te ondersteunen. Elk kind reageert anders.• Parentificatie: kinderen nemen een deel van de verzorgende en verantwoordelijke taken van een ouder over. Soms gaat een alleenstaande ouder het kind gebruiken als steun voor zijn eigen verwerkingsprobleem. Ze zijn als het ware partner in plaats van kind.• Aanleunen bij de zwakste: kinderen kiezen overduidelijk partij voor één van de ouders omdat die er het zwakste voor staat. Ze willen die ondersteunen.• Bliksemafleider: kinderen kunnen serieus problematisch gedrag stellen op momenten van grote conflicten tussen de ouders. Zo gaat de aandacht naar het gedrag van het kind in plaats van naar hun conflicten.• Uitgestelde rouw: ogenschijnlijk kunnen kinderen het tijdens de scheiding goed stel-len, alsof ze er geen last van hebben. Op dat moment hebben hun ouders het al moeilijk genoeg. Ze willen er hun verdriet en zorgen niet nog bij voegen. Later, soms zelfs na enkele jaren, komt hun verdriet dan boven.

Als moeder en vader mekaar wederzijds beschuldigen wordt de scheiding voor de leer-ling extra moeilijk. Het wordt dan in feite innerlijk verscheurd. Het is voor de leerling emotioneel onmogelijk om te kiezen tussen vader en moeder. Het heeft zowel met zijn moeder als met zijn vader onzichtbare banden: loyauteiten. Leerlingen komen in een heel moeilijke situatie terecht als ze van de éne ouder de andere ouder niet meer mogen respecteren, erkennen, graag zien. Dit zorgt voor een echt dilemma: als ze de één graag zien, kwetsen ze de andere en omgekeerd.

HET NIEUWE GEZINWanneer vader en/of moeder een nieuwe partner hebben, vormen ze, samen met hun respectievelijke kinderen, een nieuw-samengesteld gezin.• Leerlingen kunnen deel uitmaken van één of twee nieuw-samengestelde gezinnen. Ze hebben dan te maken met een stiefouder.• Een stiefouder heeft vaak andere gewoonten en regels. Stiefouders en stiefkinderen hebben tijd nodig om hun plaats tegenover elkaar te vinden. Wat is hun rol? Mag de stiefouder straffen, helpen met huiswerk, zakgeld geven, zeggen dat het bedtijd is?Scholen kunnen na de scheiding ook met ander gezinssamenstellingen worden geconfron-teerd: alleenstaande vaders en moeders, pleeggezinnen, kinderen met holebi-ouders, grootouders die de kinderen opvoeden….

«Ik kijk naar VT4. Voor mijn moeder maakt dat niet uit. Maar sinds Geert, haar vriend, hier woont moet Canvas opstaan. Ik zeg er niets van en ga gewoon naar mijn kamer.» (Jens, 12)

het

pr

ob

leem SCHEIDEN ZONDER

KINDERENVaak proberen ouders hun kinderen volledig uit de scheiding te houden. Ze krijgen nauwelijks in-formatie. Ze denken hun kinderen zo te bescher-men. Toch verloopt het verwerkingsproces voor het kind makkelijker als ze betrokken partij zijn. Ouders kunnen daarvoor zorgen. Als de scheiding via bemiddeling verloopt, kunnen scheidingsbemid-delaars voor de kinderen een belangrijke rol vervullen. Leerlingen hebben ook de mogelijkheid om tijdens de procedure tegenover de rechter hun beleving mee te delen: het hoor-recht. Dit kan zowel bij de echtscheiding als bij een latere verandering van verblijfsregeling.

DE LEERLING: geen medelijden maar aandachtIn de crisis van de echtscheiding zijn ouders vaak minder beschikbaar voor hun kinderen. Ze zijn zelf te vol van felle emoties. De leerkracht kan een belangrijke steunfiguur voor de leerling zijn.Enkele tips:- Leg vooral jonge kinderen uit wat er precies aan de hand is, dat zij niet de schuld zijn van de

problemen.- Luister naar de leerling, geef hem wat extra aandacht, begrip en hulp. Doe dat discreet. Hij

mag zich geen uitzondering voelen.- Wees alert voor veranderingen in het gedrag van de leerling en praat erover. Vergoelijk ongepast

gedrag of slechte schoolresultaten niet. Blijf als leerkracht je eisen stellen.- Respecteer beide ouders en veroordeel niemand, ook al lijkt het dat de leerling zelf partij trekt

voor één van de ouders. Vaak is dat onder invloed van derden. Op termijn heeft de leerling er het meeste baat bij dat de band met elk van de ouders positief blijft.

- Leerlingen met gescheiden ouders hebben vaak problemen met praktische zaken (zwemgerief, turngerief, leerboeken, …). Ze hebben immers twee huizen waar ze iets kunnen laten liggen. Gun de leerlingen een aanpassingsperiode. Sommige kinderen worden op maandagmorgen op school ‘overgedragen’ van de ene ouder naar de andere.

Evenveel valkuilen:- Leerkrachten die zelf een scheiding hebben meegemaakt zijn extra gevoelig voor de ervaringen van

leerlingen die hetzelfde meemaken. Veralgemeen de eigen ervaringen niet. Elke scheiding is anders.- Sommige leerlingen gaan op zoek naar de geborgenheid en veiligheid die ze thuis missen. Soms

zoeken ze een vader- of moederfiguur in een leerkracht. Bewaak je grenzen. Een leerkracht kan niet voor vervangende ouder spelen.

- Gebruik het feit dat ouders gescheiden zijn niet te vlug als reden voor gedragsproblemen of slechte cijfers. Veel leerlingen komen er zonder kleerscheuren doorheen.

- Bombardeer de leerlingen niet met (goedbedoelde) hulp. Ze gaan zichzelf als een probleemgeval be-kijken. Ga op zoek naar de kracht van zo’n kind, zodat het zelf naar een oplossing kan zoeken.

DE OUDERS: oordeel nietVeel scheidingen verlopen in een sfeer van ruzies en beoordelingen. In de periode voor en vlak na de scheiding kunnen de emoties thuis hoog oplaaien. Hou er rekening mee dat de ouders niet altijd redelijk zullen overkomen. Overspoeld door hun eigen emoties verliezen ze soms de werkelijke belangen van hun kinderen tijdelijk uit het oog.- Toon begrip voor de moeilijke situatie die ze doormaken. Praat met hen vanuit hun en jouw

zorg voor hun kind.- Tussen de scheidenden woedt er vaak een hevige strijd om het gelijk. Niet zelden worden

kinderen daarin betrokken. Laat je nooit verleiden om partij te kiezen.- Als een ouder je raad vraagt in een conflictvolle situatie, kan je scheidingsbemiddeling of

ouderschapsbemiddeling aanraden.- Meestal hebben ouders maar één wens: dat de omgeving hen blijft erkennen als ouder. Mensen

zijn na scheiding soms heel gevoelig voor de manier waarop ze worden aangesproken. Spreken over “uw man” of “uw vrouw” is niet correct. Het is “ex-man” of “ex-vrouw”, of beter nog de “mama van Koen” of de “papa van Mieke”.

- Zowel éénoudergezinnen als nieuw-samengestelde gezinnen kunnen het door de scheiding financieel moeilijker hebben. Dit kan gevolgen hebben voor de schoolreizen, skiklassen … Hou daar rekening mee.

- De opvattingen die de leerkracht heeft over scheiding, éénoudergezinnen en nieuw-samenge-stelde gezinnen kunnen positief of belemmerend werken op de beleving van de leerlingen. Je kan echtscheiding tot iets alledaags minimaliseren of je kan het als ongewoon, zielig of rampzalig bestempelen. Wie met respect omgaat met echtscheiding vertrekt vanuit het kind.

- Leerlingen vinden vooral steun bij leerlingen in eenzelfde situatie. Ze denken vlug: ik ben de enige die zoiets overkomt. Nochtans zijn er in de meeste klassen wel enkele. Een klasgesprek kan dit isolement doorbreken.

- Vaak wordt in de klas het traditionele gezin als norm bekeken. Leerlingen die leven in een andere gezinssamenstelling vinden zich hier niet in terug. Ze gaan zich afvragen of ze wel “normaal” zijn.• Steun leerlingen die leven in een specifieke gezinssituatie bij mogelijke moeilijke momenten (invul-

len formulieren, nieuwjaarsbrieven, vader- en moederdagcadeautjes, maken van tijdslijn over het eigen leven, stamboom,…). Zoek samen met de leerling naar een passende oplossing.

• Spreek ook over andere gezinsvormen in de les en stel niet alleen het klassieke gezin als model. De eindtermen bieden genoeg aanknopingspunten.

• Vul de klas- en schoolbibliotheek aan met kinder- en jeugdboeken in verband met echtschei-ding en andere gezinsvormen. Vermijd verhaaltjes met ‘de boze stiefmoeder’.

- De rapportentijd kan een beladen periode zijn. In sommige echtscheidingen - waar de strijd nog blijft duren - is het aan de andere ouder al dan niet laten zien van het rapport een element in die strijd. Maar ook in andere scheidingen is de rapportentijd een speciaal moment.• Geef extra tijd zodat het rapport ook kan meegenomen worden op bezoekweekend• Of maak twee rapporten.

Elke ouder, tenzij hij ontzet is uit zijn ouderlijk gezag, heeft het recht op informatie (school-resultaten, oudercontact, CLB-begeleiding…). De school is dus verplicht om die informatie te geven aan beide ouders.

aan

pak Op individueel

niveau:

Op klasniveau:

Danny (38):«ZE KENNEN ME NIET»«Ik ben een doe-ouder op de school van mijn vier stiefkinde-ren. Elke week ga ik twee keer een half uur niveaulezen. Op dinsdagnamiddag ga ik mee met de derde kleuterklas naar het zwembad. Om de juf te helpen met de watergewenning en het aankleden van de kleuters. Om de maand ga ik ook naar de ouder-vergadering. Wanneer er echter gestemd moet worden voor de LORGO kom ik er niet aan te pas. Mijn vrouw heeft stemrecht (als moeder) en de vader ook, alhoe-wel die nooit naar school gaat. Ik wil zijn stemrecht natuurlijk niet afpakken, maar waarom kan de stiefouder hier geen stem krijgen? Om me op school in te zetten ben ik welkom, maar als er gestemd moet worden kent men mij niet.»

Op schoolniveau:

Wouter (15):«OP MIJN HEUPEN»«Naar aanleiding van één of andere tekst hadden we het tijdens de les Nederlands over het huwelijk. Die van Nederlands kon het weer eens niet laten om te zeggen dat de mensen van tegenwoordig voor ‘t minste uit elkaar gaan, dat ze zich niet meer inzetten voor hun huwelijk enz. Van dat soort onzin krijg ik het geweldig op mijn heupen, mijn ouders zijn toevallig ook gescheiden. Volgens mij trekt die van Nederlands haar huwelijk zelf op geen bal en probeert ze dat door haar gepreek te verdoezelen.»

ZORG VOOR EEN OPEN SCHOOLCULTUUR:- De school kan ruimte maken voor een brede relationele opvoeding, breder dan seksualiteits-

voorlichting. Verschillende aspecten van relatiebekwaamheid kunnen aan bod komen: com-municatie, conflictbeheersing, omgaan met gevoelens enz... Het is belangrijk dat de school een klimaat schept waarin feiten en gevoelens rond scheiding kunnen worden geuit.

- Besef als school dat er verschillende gezinsvormen zijn. Toon respect en begrip voor mo-gelijke problemen: alleenstaande ouders na het overlijden van een partner, alleenstaande ouders na echtscheiding, pleeggezinnen, adoptiegezin, bewust ongehuwde moeder, nieuw-samengestelde gezinnen, kinderen die in een instelling verblijven, kinderen met holebi-ouders…

ZORG VOOR GENOEG INFORMATIE:Een inschrijvingsformulier dat vraagt naar de naam van de moeder en vader en waarop slechts plaats is voor één adres is niet geschikt voor leerlingen met gescheiden ouders. Zorg voor genoeg plaats voor alle informatie:- de regeling van het ouderlijk gezag- het adres en de gezinssamenstelling van beide ouders (ouders, broers, zussen, stiefouders,

stiefbroers en -zussen, halfbroers en -zussen)- de verblijfsregeling (wanneer woont de leerling waar?)- wie uitgenodigd wil worden bij het oudercontact, wie het schoolkrantje wil ontvangen- met wie de school contact moet opnemen bij problemen, ongeval of onverwachte situaties- wie de schoolrekening betaalt…

De schooldirectie kan discreet en weloverwogen de relevante informatie doorgeven aan de leerkrachten. Vooral bij kleuterleiders en leerkrachten van de basisschool is het belangrijk om te weten bij wie, waar en wanneer hun leerlingen verblijven, wie de kinderen komt afhalen enz… In het secundair kan de schooldirectie met de klasleraar bekijken of het wenselijk is om andere leerkrachten of begeleiders te informeren.

KEN DE WETCo-ouderschap: De wet van 13 april 1995 wijzigt het oude systeem van hoede- en bezoekrecht en introduceert het systeem van co-ouderschap: beide ouders blijven verantwoordelijk voor de opvoeding van hun kinderen. Het systeem staat los van de verblijfsregeling die veel vor-men kan aannemen (tijdens de week bij de ene ouder, tijdens het weekend bij de andere, of evenveel tijd bij de ene als bij de andere….).Elk van beide ouders kan beslissingen nemen over het schoollopen van het kind: de keuze van de school en de inschrijving van het kind, de keuze voor gewoon of buitengewoon onderwijs, de keuze voor godsdienst of zedenleer of de vraag om vrijstelling, beroep tegen tuchtmaatregelen… Om latere problemen te vermijden kan je als directie vragen of de andere ouder op de hoogte is van/akkoord gaat met bv. de inschrijving. Je kan ook vragen hoe de verblijfsregeling in elkaar zit.Exclusief ouderschap: Bij scheidingen uitgesproken vóór 13 april 1995 berust het ouderlijk gezag bij één ouder die het “hoederecht” kreeg. Ook nu nog kan de rechter in uitzonderlijke situaties het ouderlijk gezag aan slechts één ouder toewijzen. In deze situatie heeft de andere ouder sowieso het recht van toezicht (op de opvoeding) en recht op informatie (over bv. schoolresultaten, oudercontact…).De stiefouder:- In de praktijk neemt de stiefouder heel wat ouderlijke taken op, ook in verband met school.

Stiefouders kunnen juridisch op geen enkel gebied gezag uitoefenen tegenover hun stiefkind, zelfs indien zij gehuwd zijn met een juridische ouder.

- Bij de meeste nieuw-samengestelde gezinnen neemt de school een belangrijke plaats in. Tellen ze mee als volwaardig gezin voor die kinderen of zijn ze maar tweederangs? Kan de school om met het gegeven dat een leerling deel uitmaakt van één of twee nieuw-samen-gestelde gezinnen of houdt ze vast aan het traditionele kerngezin?

Problemen met bezoek of omgangsrecht:Ondanks het bezoek- of omgangsrecht krijgen sommige ouders hun kinderen niet te zien. De andere ouder “boycot” het omgangsrecht. In de praktijk blijkt het zeer moeilijk dit recht ef-fectief af te dwingen als de andere partij tegenwerkt. Vaak proberen die ouders via de school hun kinderen toch te zien. De school kan hier niet voor instaan.- Probeer deze mensen te verwijzen naar een dienst voor scheidingsbemiddeling of ouderschaps-

bemiddeling. Daar kan naar een oplossing worden gezocht.- Deze ouders hebben uiteraard wel recht op informatie over studieresultaten, oudercontact, CLB

begeleiding… net als alle ouders, tenzij ze uit de ouderlijke macht ontzet zouden zijn.- Benader deze mensen respectvol, en met begrip voor hun moeilijke situatie. Ook zij blijven

de ouder van hun kind.

Je kan meer over echtscheiding en nieuwe gezinnen lezen in:Het Klassedossier op www.klasse.be/dossier/echtscheidingEchtscheiding in de klas (lespakket van kleuter tot secundair), Hallo, met Janssens-Peters-Desmet: over het leven in nieuw-samengestelde gezinnen - Kinder- en Jongeren-telefoon Vlaanderen - www.kjt.org - brievenbus@kjt.orgUit elkaar, brochure over kinderen en echtscheiding voor leerkrachten - info@jeugdenseksualiteit.be - www.jeugdenseksualiteit.beJe wordt gehoord - kinder-r e c h t s w i n k e l s - K R W .Koepel@kinderrechtswinkel.be - www.kinderrechtswinkel.beKinderen en echtscheiding - L. Driesen - Garant - www.garant-uitgevers.beDe bibliotheek bij het SISO-num-mer 322.3 (trefwoord echt-scheiding)Voor meer informatie neem je contact op met de begeleidings-dienst van de school of het CLB dat de school begeleidtOp zoek naar scheidings- en ouderschapsbemiddeling? Bel voor een centrum in de buurt naar het centraal nummer: 016 33 26 20

Enkele nuttige adressen:Leerlingen kunnen altijd terecht bij de kinder- en jongerentelefoon - tel 078 15 14 13 (elke dag tus-sen 16 en 20 u., niet op zon- en feestdagen) - brievenbus@kjt.Adressen en info scheidings- en ouderschapsbemiddeling: Steun-punt Algemeen Welzijnswerk - Diksmuidelaan 50 - 2600 Berchem - 03-366 15 40