landgenoten

Magazine voor boer & buiten

winter 2011 | 28

+ Agribex, trage wegen, aardappelmarkt, ‘Boeren planten bij boeren’ en veel meer www.vilt.be

Van boerderij tot vuilnisbak

Voedselverliezendossier

Kuilgras als varkensvoeder Tweeling kiest voor

oeroud menu

Zwarte zwanen Economische kijk op de landbouw in 2030

www.sbb.be

heeft ruim 40 jaar ervaring als adviseur in de landbouwsector. U bent in elk -kantoor dan

ook verzekerd van een deskundige begeleiding inzake fi scaliteit, boekhouding, milieu- en bouw-

reglementering en alle belangrijke sectoraangiftes. Bovendien krijgen onze lokale kantoormede-

werkers ondersteuning van een eigen centrale studiedienst. Zo kunt u in alle omstandigheden rekenen

op het gespecialiseerd advies van uw -adviseurs. U bent toch ook liever zeker van uw zaak?

SBB Accountants & Adviseurs: Voor info of het -kantoor in uw buurt? Bel 070/222 673 of kijk op www.sbb.be.

Samen voor uw toekomst

“Er zijn wel 30.000 tuinders en landbouwers, maar slechts 1 zoals ik.”

LG VILT tuinder 210x270 maa11.indd 1 07-03-2011 09:23:47

3

in dit nummer

06Focus | voedselverliezenHoe houden we voedsel uit de vuilnisbak en hoe kunnen we reststromen beter benutten?

14 Boer & buur | traag op weg in LimburgOp zoek naar een construc-tieve en effectieve aanpak voor trage wegen. Zo doen ze het in Hechtel-Eksel.

colofon Landgenoten wordt u aangeboden door VILT. Het Vlaams infocentrum land- en tuinbouw informeert een breed publiek over de hedendaagse land- en tuinbouw. Daarvoor krijgt het middelen van privé-organisaties en de overheid. verantwoordelijke uitgever VILT-voorzitter Josse De Baerdemaeker redactie en realisatie Jansen & Janssen Customer Media, www.jaja.be redactieadres VILT vzw, Koning Albert II-laan 35,

bus 57, 1030 Brussel tel +32 (0)2 552 81 91 fax +32 (0)2 552 80 01 e-mail info@landgenoten.be hoofdredacteur Griet Lemaire redactieraad Dirk Lips, Wim Fobelets, Freddy Robberecht, Jan Mosselmans, Hubert Hernalsteen, Guy Depraetere, Greet Riebbels, Didier Huygens, Joris Relaes, Jan Coessens, Anneleen De Vos, Leen Guffens, Jona Lambrechts, Ine Vervaecke, Veroniek Denys, Maarten Puls, An Van Acker, Bernard Biesbrouck fotografie Filip Vanoutrive, Sofie Van Hoof, iStockphoto, de meningen die derden in dit magazine vertolken, vallen buiten de verantwoordelijkheid van VILT.

14 26

06 16

162030 | Ivan Van de ClootEen economische kijk op de landbouw van de toekomst: over schulden en de impact van zwarte zwanen.

26Achter de schermenWat kunnen we leren van Rendac in Denderleeuw? Ontdek alles over klachtenbehandeling, geur-bestrijding en snuffelmetingen.

en verder …

04 Koetjes & kalfjes 12 Wordt gevolgd 18 (W)onderzoeker

20 Woord & wederwoord 22 Provincie 24 Ons bedrijf

k was eigenlijk niet van plan om het te heb-ben over de nieuwe voorstellen voor het Europees landbouwbeleid. Er is immers

al zoveel over gezegd en geschreven. Maar het moet mij nu toch van het hart: het ziet er niet goed uit. Vergroening is oké, maar wat met marktinstrumenten die de volatiliteit beperken en voedselvoorraden aanleggen? De aardap-peltelers zijn enige schommeling in de prijs ge-woon, maar wat ze nu meemaken, is du jamais vu. Guy Verrue windt er geen doekjes om: ‘mo-menteel is de prijs op de vrije markt nul euro’, zegt hij verderop in dit nummer.

Topeconoom Ivan Van de Cloot pleit niet voor niets voor meer robuustheid in de markt. Vol-gens hem mag een zo belangrijk product als voedsel niet overgelaten worden aan de vrije marktwerking. Hij vergelijkt het met een brug: ingenieurs berekenen wat de zwaarste last moet zijn die de brug moet kunnen dragen en dan ma-ken ze die drie keer zo sterk. Een filosofie die onze beleidsmakers vreemd is als het aankomt op economie of landbouw, meent hij.

Volgens Van de Cloot moet niet alleen de overheid zorgen voor robuustheid. Ook elke bedrijfsleider moet maken dat zijn bedrijf te-gen een stootje kan. Dat heeft de tweeling Tom en Franky goed begrepen. Net als hun grootou-ders al deden, voederen zijn hun varkens met kuilgras. Daarmee vangen ze twee vliegen in één klap: ze behalen goede resultaten en ze zijn veel minder afhankelijk van de sterk gestegen voe-derprijzen. Slim bekeken, niet?

Veel leesplezier!

Griet LemaireHoofdredacteur

beste

landgenoten

I

18

4 landgenoten

Koetjes & kalfjes

WEBSITE IN DE KIJKER

We kunnen al tractors zonder bestuurder laten rijden en planten bestendig maken tegen ziektes, maar boeren zon-der water is tot op vandaag nog steeds onmogelijk. Noch-tans wordt water steeds vaker een schaars goed. Heel wat landbouwbedrijven hebben geen toegang tot grondwater en soms is zelfs duur leidingwater niet voorhanden. Moge-lijke alternatieven zijn dan hemelwater, oppervlaktewater of recuperatiewater. Maar die alternatieven voldoen niet al-

Dat is het percentage van de toege-kende steun die wordt uitgekeerd aan investeringen met een positieve milieu-impact. In 2000 ging slechts 4,3 procent van de middelen van het Vlaams Landbouwinvesteringsfonds naar duurzame technieken. In 2005

CIJFER#

53

www.watertool.be

Dirk Lips, afscheidnemend voorzitter van VILT en voorzitter van Boeren op een Kruispunt in  geVILT

‘ Bij landbouwers leeft nog te veel de angst dat ze minder gaan verdienen wanneer ze samenwerken. Onterecht natuurlijk.’

DE LANDGENOTEN-QUOTE

VAN 6 TOT 11 DECEMBER 2011

IN BRUSSELS EXPOINTERNATIONAAL SALON VOOR LANDBOUW, VEETEELT, TUIN EN GROENE ZONES

6 DECEMBER 2011: PROFESSIONELE DAG

INFO & TICKETING :WWW.AGRIBEX.BE

OPEN ALLE DAGEN10u > 18u

AGRIBEX_105x270mm_NL.indd 1 06/10/11 11:20

5

Om de positie van je echtgenote in de bedrijfsvoering van je landbouwbedrijf te versterken, is er een nieuwe administratie-ve maatregel uitgevaardigd waarbij je als vrouw consultatierech-ten voor de Vlaamse landbouwdatabank en beheermandaten voor het e-loket kan krijgen. Op die manier kunnen vrouwen optreden als co-beheerder. Dat betekent ook dat de handtekening van de vrouw noodzakelijk zal zijn bij elke verandering in premierechten of quota van het bedrijf. Die aanpassing is er mede gekomen on-der impuls van vrouwenorganisatie KVLV-Agra. Om de vrouwen op landbouwbedrijven in de kijker te stellen, organiseert KVLV elk jaar haar ‘Nationale Dag van de Agravrouw’. Op 28 februari kan je er opnieuw bij zijn. info www.kvlv.be, ilindemans@kvlvgroep.be of 016 24 20 12

Vrouw als co‑beheerder

Niet te missen op Agribex Duurzame energie In hal 7 vind je een heus thema-eiland waar de productie van groene energie, energierecuperatie en –besparing centraal staat. Je kan er terecht met al je vragen over groe-ne energie en op geregelde tijd-stippen worden er ook gratis stu-diesessies georganiseerd.info www.agribex.be

Infosessie e-loket Wist u dat verzamelaanvragen die zijn inge-diend via het e-loket sneller wor-den behandeld en dus ook kunnen rekenen op snellere uitbetaling?

Ben je echter nog onvoldoende vertrouwd met het e-loket om er zelf mee aan de slag te gaan? Tij-dens Agribex wordt een gratis in-fosessie gegeven op vrijdag 9 de-cember van 9.30u tot 12u.info

www.landbouwvlaanderen.be

Symposium Landbouw-krediet ‘Welke uitdagin-gen voor de landbouw na 2013?’ Wat zullen de veranderin-gen aan het Gemeenschappelijke Landbouwbeleid concreet bete-kenen voor de Vlaamse landbou-

wers. Prominente sprekers uit de academische, economische, land-bouw- en bedrijfswereld trachten een antwoord te geven op deze vraag. Het symposium vindt plaats op vrijdag 9 december om 13u. In-schrijven is verplicht en kan nog tot 25 november.info www.landbouwkrediet.be

Agenda 2012 Net zoals tijdens de vorige editie van Agribex deelt het Beleidsdomein Landbouw en Visserij opnieuw een agenda uit met tal van praktische informatie en tips voor je administratie.

info www.vlaanderen.be/landbouw/agenda2012 of neem een kijkje op p. 13

De stand van VILT In hal 6 vind je de stand van VILT. Kom langs en maak kennis met ons volledig aanbod aan informatie en onze media. Je kan onze be-levenissen op Agribex ook vol-gen op Twitter en Facebook. Wie ons volgt, maakt kans op een leuk geschenkje.info www.vilt.be

tijd voor alle paramaters aan de normen. En dus moet je als landbouwer op zoek naar de geschikte waterbehande-ling. De provincie West-Vlaanderen ontwikkelde een han-dige webtool waarmee je op basis van een wateranalyse kan kijken welke de beste behandelingstechnieken zijn. Heb je nog bijkomende vragen, dan kan je terecht bij het Kennis-centrum Water voor land- en tuinbouw.info info@watertool.be of 051 27 33 88

was dat al 33 procent om vandaag op 53 procent uit te komen. Dat is maar één van de cijfers die aantonen dat de Vlaamse land- en tuinbouwsector steeds meer op een duurzame leest is geschoeid.info www.vlaanderen.be/landbouw

2000

4,3%2010

53%

2005

33%

Van boerderij

6 landgenoten

7

Focus

Uit onderzoek blijkt dat wereldwijd één derde van de voed-

selproductie verloren gaat. Hoog tijd om deze gigantische

verspilling van energie en centen een halt toe te roepen. Hoe

kunnen we reststromen uit verschillende schakels van de

voedselketen beter benutten of voorkomen?

e Wereldvoedselorganisatie (FAO) becij-ferde in mei 2011 dat het wereldwijde ver-lies aan voedsel jaarlijks zowat 1,3 miljard ton bedraagt. Eén derde van de voedsel-productie gaat dus verloren, in een tijd-perk waarin de vraag rijst hoe we op onze planeet tegen 2050 9 miljard mensen kun-nen voeden. Omdat een verdubbeling van de productie allesbehalve vanzelfsprekend lijkt, is het beperken van de voedselverlie-zen een meer dan noodzakelijke opdracht. Opmerkelijk is dat de voedselverliezen in geïndustrialiseerde landen even hoog zijn als in ontwikkelingslanden. Al ligt het zwaartepunt van de verspilling bij ons iets meer bij de eindgebruiker. In ontwikke-lingslanden verlopen de oogst, opslag en verwerking minder efficiënt.

Verspilling in kaartNiet alleen bij de consument, maar bij elke stap in de keten – van de boerderij tot het bord – gaat heel wat voedsel verloren. Op landbouwbedrijven blijven beschadigde gewassen achter op het veld. Er kunnen in-efficiënties in het oogsten zijn, of gewas-sen die niet aan de producteisen voldoen. Verderop in de keten onderscheiden we

transportverliezen, sorteer-, bewaar-, be-handel- en verwerkingsverliezen. Veel cij-fers over de precieze omvang van die ver-liesposten zijn er nog niet bekend, maar rond deze tijd brengt de afdeling Monito-ring en Studie (AMS) van het Departement Landbouw en Visserij een studie uit over de situatie in Vlaanderen.

‘Enkele jaren geleden schatte een Eu-ropese studie het totale voedselverlies in België op 3,6 miljoen ton per jaar’, zegt Kris Roels van AMS. ‘Belangrijk is dat het zowel om voor de mens eetbare als niet-eetbare producten ging en dat verliezen op landbouwbedrijven niet mee in be-schouwing werden genomen. Wij hebben die studie als vertrekpunt genomen, want voedselverlies is iets wat iedereen be-roert. Het blijft echter een moeilijke oefe-ning, waarbij je eerst moet afspreken wat je onder voedselverlies verstaat. Zijn schil-len, pitten of beenderen ook voedselver-lies? Het hangt ervan af welke mogelijke bestemmingen je voor die producten ziet.’

Stijgen op de waardekettingNuttiger dan de discussie over wat nu al of niet voedselverlies is, is misschien wel een

D

Hoe reststromen beter benutten?tot vuilnisbak

‘Of iets voedselverlies is, hangt af van welke bestemmingen je voor dat product ziet.’

onderscheid te maken tussen vermijdba-re en onvermijdbare verliezen. Daarop kan immers ook een aanpak afgestemd wor-den: vermijdbare verliezen inperken door sensibilisatie en innovatie en voor de on-vermijdbare voedselverliezen en rest-stromen op zoek gaan naar bijkomende valorisatie.

‘Heel wat land- en tuinbouwers gebrui-ken bepaalde reststromen nu al, maar dan vaak onder de klassieke vorm van vee-voeder of bodemverbeteraar. Het is ech-ter nuttig om voor álle reststromen even de denkoefening te maken hoe zij zo veel mogelijk meerwaarde kunnen krijgen,’ zegt Ilse Geyskens die het thema bij het Innovatiesteunpunt voor Land- en Tuin-bouw opvolgt. Daarbij geldt grofweg vol-gende rangschikking naar afnemende waarde: toepassing voor menselijke con-sumptie – bijvoorbeeld via voedselban-ken, bewerkbaar voor menselijke voeding, toepassing in diervoeder, grondstoffen voor onder andere de farmaceutische en chemische industrie, verwerken tot bio-materialen, verwerken tot meststof door vergisting, verwerken tot meststof door composteren, toepassing voor energie-opwekking. Voor veel producten kan het dus lonen om jezelf af te vragen op welke manier je ze in een hogere categorie kunt doen terechtkomen.

voedselverliezenKris Roels van AMS:

8 landgenoten

Focus

Confituur maken is een van de oudste manieren om fruitoverschotten te valoriseren.

Sommige reststromen krijgen in andere sectoren een nieuwe toepassing, bijvoorbeeld strobalen in de bouw.

Nieuwe bewaartechnieken zoals het verpoederen van prei kunnen de landbouw meer marktkracht geven.

Ongeveer 10 procent van de oogst zou verloren gaan tussen teler en de eerste verwerker.

Sectoroverstijgende interesseHet opwaarderen van nevenproducten heeft eigenlijk altijd bestaan in de land-bouw. Denk maar aan het maken van confituur of vruchtensap van misvorm-de vruchten. De voorbije jaren startte een tuinbouwer uit Nevele ook met het ver-markten van gedroogde tomaten, in plaats van ze tegen een lage prijs als soeptoma-ten te verkopen. Een witloofteler uit Nijvel investeerde dan weer in een vergistingsin-stallatie voor witloofwortels, waarmee hij de forcerie en een nabijgelegen drukkerij van warmte voorziet. ‘Soms staan de toe-passingen los van de eigen sector, waar-door het niet altijd evident is om een afne-mer te vinden voor een reststroom’, zegt Ilse. ‘Daarom proberen we bij het Innova-tiesteunpunt om een netwerk aan te leg-gen en het aanbod aan reststromen af te stemmen op vragen uit andere sectoren. We begeleiden bedrijven in hun zoektocht naar hoogwaardige valorisatie toepassin-gen van reststromen.’

Onder druk van stijgende grondstofprij-zen en de vraag om verduurzaming groeit volgens Ilse bij alle actoren de interes-se. ‘De voedingsmiddelenindustrie kijkt met veel aandacht naar bronnen voor ge-zondheidsbevorderende voedingscom-ponenten. De chemiesector onderzoekt mogelijkheden voor bio-afbreekbare ver-pakkingen en plastics. In de bouwsector winnen technieken zoals strobalenbouw

terrein. Toegegeven, het uitwisselen van reststromen zit nog in een beginfase, maar de wederzijdse belangstelling groeit. Sinds kort vindt er ook geregeld overleg plaats tussen de landbouwsector en verschillen-de industriële sectoren om over dit soort mogelijkheden te praten.’

Logistieke mogelijkheden?Het fundament om dergelijke samenwer-king verder te kunnen uitbouwen, is het nauwkeurig in kaart brengen van wel-ke stromen er in de verschillende scha-kels van de keten voor handen zijn. Waar precies in de productie, het transport, de verwerking en de afzet gaan welke stro-men verloren? Niet-eetbare interessan-te stromen zijn bijvoorbeeld beenderen, karkassen en bepaalde organen bij dier-lijke productie of aardappelschillen bij de aardappelverwerkende industrie. Voor de niet-eetbare en eetbare stromen wordt in de studie van AMS verwezen naar een Brus-sels onderzoek, waaruit onder meer blijkt dat kantoorkantines het meeste voedsel-afval produceren: liefst 12.600 ton per jaar. Op de tweede plaats staat de hore-ca met 11.500 ton per jaar, gevolgd door de groothandel met een geschatte 10.000 ton per jaar. In de studie keek men vooral naar horeca en distributie, en dus niet naar de verwerkende industrie, de landbouw en de consument.

Uit Nederlands onderzoek weten we

daarnaast dat ongeveer 10 procent van de beschikbare oogst verloren zou gaan tus-sen teler en de eerste verwerker. In de ver-werking en de distributie treedt tussen de 0 – in de vleessector – en de 9 procent vermijdbaar voedselverlies op. In de re-tail spreken we over 1,5 tot 3 procent af-hankelijk van de supermarkt. In de hore-ca en aanverwanten vindt 6 procent verlies plaats. De Nederlandse consument kiepert tot slot ongeveer 12 procent aangekocht voedsel in de afvalbak, waarvan 8 procent vermijdbaar zou zijn.

Niet al deze verliesstromen kun je ech-ter op een eenvoudige manier ophalen. In de horeca mag er veel voedsel wegge-gooid worden,maar hoe zamel je de over-schotten van honderden her en der ver-spreide horecazaken op een bruikbare en betaalbare manier in? Voor een product-stroom als aardappelschillen ligt dat an-ders, en het is wellicht geen toeval dat een Nederlands bedrijf hiervoor een interes-sante toepassing in de markt heeft gezet. Het tovert schillen van aardappelfabrieken sinds kort om tot vlokken die onkruidgroei en mosvorming voorkomen.

Scheve komkommersEen studie van de FAO bevat een rangschik-king van hoe vaak producten in welke scha-kels van de voedselketen voor menselijke consumptie verloren gaan (zie figuur p. 10). In dat lijstje prijken de wortel- en knol-

voedselverliezen

9

gewassen bovenaan. Kris Roels van AMS: ‘Die score is zo goed als helemaal te wij-ten aan aardappelen die niet aan de ge-stelde kwaliteitseisen voldoen, aldus het rapport. Hetzelfde speelt bij groenten en fruit, met de problematiek van de scheve komkommers. Die laatste zijn uitgegroeid tot een symbooldossier van te strikte Europese handelsnormen. In 2009 heeft

de EU de betreffende wetgeving aange-past, maar om logistieke redenen blijven de regels in de praktijk overeind.’

Ook de onderzoeksinstellingen zoals het Instituut voor Landbouw- en Visserij-onderzoek (ILVO) hebben het inperken van voedselverliezen hoog op de agenda staan. ILVO sleutelt momenteel aan twee projec-ten om reststromen te beperken: het ver-

poederen van preigroen en het winnen van voedingsstoffen uit appelpulp. Consu-menten dumpen vaak het groene deel van de prei in de afvalbak omdat ze de smaak niet op prijs stellen. Op hun vraag wordt daarom steeds meer alleen het wit van prei in de winkel verkocht. Grote preibedrijven spelen daarop in en verwijderen het prei-groen voordat het naar de detailhandel

Koken met restjes Om consumenten minder voedsel te laten weggooi-en, verzamelde VLAM een hele reeks tips op zijn website. Onder de noemer ‘slim bekeken’ krijg je goede raad over aankopen, bewaartechnieken en de verwerking van restjes. info www.lekkervanbijons.be/tips

Net nu er toenemende aandacht is voor het aanpakken van voedselverliezen, dreigt de Europese Unie de budgetten voor de wer-king van de voedselbanken drastisch in te perken. Wanneer de EU via de interventie-regeling voedseloverschotten uit de markt haalt, worden die in de lidstaten zo veel mogelijk via caritatieve verenigingen ter beschikking gesteld aan hulpbehoevenden. Omdat er minder en minder overschotten zijn, geeft de EU geld om in de markt voed-sel te kopen voor gratis bedeling. Door een uitspraak van het Europees Hof van Justi-tie staat die praktijk nu onder druk. Het Hof oordeelde dat het bedeelde voedsel uit de openbare opslag afkomstig moet zijn en dat het niet mag worden aangekocht. Daardoor is er ineens veel minder voedsel voor de

voedselbanken. In België verloopt de ver-deling van voedseloverschotten hoofdzake-lijk via de voedselbanken, die door de be-slissing ongeveer de helft minder voedsel ter beschikking krijgen. Momenteel wordt nog gezocht naar een oplossing voor deze situatie waarbij bijvoorbeeld de regionale of de federale overheid een bijdrage zou-den leveren. Jaarlijks verdelen de vrijwilli-gers van de Belgische voedselbanken zo-wat 12 miljoen kilogram voedsel. Door de exploitatiekosten voor het huren van ge-bouwen, het transport, het stockeren, etc. bedragen de werkingskosten ongeveer 10 eurocent per kilogram verdeeld voedsel. Zo goed als al deze kosten worden met privé-giften betaald.info www.voedselbanken.be

EU bedreigt werking voedselbanken

De geneesmiddelenindustrie kijkt aan-dachtig naar bronnen voor gezondheids-bevorderende voedingscomponenten.

Uit appelpulp kunnen anti-oxidantia en cholesterolverlagende stoffen worden gehaald.

Om logistieke redenen blijven kromme komkommers in de praktijk ongewild.

Dringende kwestie Uit een rondvraag in opdracht van het Innova-tiesteunpunt bij 58 Vlaamse land- en tuinbouwers blijkt dat 43 % vindt dat het sluiten van de kringlopen zeer dringend is en nog eens 43 % noemt het matig dringend.

Schillen van aardappelfabrieken zijn een logistiek goed beheersbare reststroom.

10 landgenoten

OLIEHOUDENDE ZADEN EN PEULVRUCHTEN

– 21 %

Focus

vertrekt. Daardoor genereren die bedrij-ven dagelijks wel één tot twee ton overbo-dig preigroen. ‘Door aan het begin van de schakel het preigroen een nieuwe bestem-ming te geven, verduurzamen we de rest-stroom’, zeggen Marc De Loose en Bart Van Droogenbroeck van de afdeling Tech-nologie en Voeding.

Preipoeder en marktmachtILVO experimenteert met technieken om het preigroen op een goedkope manier en met maximaal behoud van voedings-stoffen te verpoederen. ‘Met dat poeder kan je instantsoepen maken en we experi-menteren met preikaas, preibrood, krui-denmengsels … We overleggen ook met de voedingsindustrie om de waaier aan toepassingen te verbreden’, vertellen de twee onderzoekers. ‘Preigroen in poeder kan je bovendien makkelijker en véél lan-ger bewaren dan het klassieke preigroen. Verpoederen moet op termijn ook mo-gelijk worden voor andere groenten.’ De technieken zijn nieuw voor Vlaanderen; de meeste groentepoeders komen immers uit Azië waar natuurlijke warmte benut wordt in het proces.’

Een ander project om reststromen in te dammen, is de herbestemming van appel-pulp in de vruchtensapindustrie. Marc De Loose: ‘Uit metingen blijkt dat die rest-fractie boordevol gezonde voedings-stoffen zit, zoals anti-oxidantia en cho-lesterolverlagende stoffen. Samen met onderzoeksinstituut VITO inventarise-ren we al die stoffen. Het staat buiten kijf dat we die waardevolle stoffen op termijn kunnen recupereren om nieuwe eindtoe-passingen uit te werken. Die technieken zouden we dan ook kunnen toepassen op ander fruit, zoals peren. Dat zou de deur openzetten voor nieuwe eindtoepassin-gen én bewaartechnieken die de landbouw meer marktkracht kunnen geven.’

10 landgenoten

info Publicatie AMS ‘Verlies en verspilling in de voedselketen’ op www.vlaanderen.be/landbouw, zoek naar ‘food waste’ op www.fao.org of surf naar www.ilvo.vlaanderen.be

BREEDEXBIJ ONS LEEFT DE PASSIE

VAN 7 TOT 9 DECEMBER 2011

IN BRUSSELS EXPOVAKBEURS VOOR DE PROFESSIONELE VEEHOUDERIJ

INFO & TICKETING :WWW.BREEDEX.BE

OPEN ALLE DAGEN10u > 18u

BREEDEX_105x270mm_NL.indd 1 06/10/11 11:21

Geschatte voedsel-verliezen in de voedsel-keten in Europa & Rusland*

LANDBOUW-PRODUCTIE

OPSLAG EN INTERVENTIES NA DE OOGSTEN

VERWERKING EN VERPAKKING

DISTRIBUTIE: SUPERMARKT EN KLEINHANDEL

CONSUMENT

WORTELS EN KNOLLEN

– 68 %

MELK

– 12,7 %

GRANEN

– 21 %

VLEES

– 23,8 %

FRUIT EN GROENTEN

– 56 %

* Studie FAO

voedselverliezen

LANDBOUWKREDIET: HOOFDSPONSOR AGRIBEX 2011

Inkomkaarten

Agribex 2011 tegen

voordeeltarief in

uw Landbouwkrediet-

agentschap

Waarom zijn wij partner van Agribex? Omdat we als coöperatieve bank met de land- en tuinbouw verweven zijn. Logisch dus dat we deze sector met hart en ziel ondersteunen. Door te luisteren naar de 80.000 mannen en vrouwen die elke dag in de 42.000 land- en tuinbouwbedrijven van ons land het beste van zichzelf geven. En door onze dienstverlening aan hun specifi eke behoeften aan te passen en bij te dragen aan de duurzame ontwikkeling van de Belgische land- en tuinbouw. Zo hebben we vorig jaar nog voor meer dan 450 miljoen euro in de sector geïnvesteerd. Loop bij uw bezoek aan de beurs zeker langs op onze stand in paleis 5. Er wacht u een warm onthaal.

Slechts één bank is zo grondig met de landbouwsector verweven.

12 landgenoten

Wordt gevolgd

Op schattenjacht voor Agribex

Dominic, An en Tsang Tsey ontmoeten elkaar aan de faculteit Diergeneeskunde in Merelbeke.

andbouw = ondernemer2’, zo luidt de bood-schap die de Vlaamse overheid dit jaar al op Agriflanders uitdroeg en nu opnieuw op Agribex in de kijker plaatst. ‘Bedoeling van de campagne is land- en tuinbouwers be-wuster maken dat hun job meer is dan het leveren van een goed product’, zegt Domi-nic Hermans van de dienst Communicatie van het Departement Landbouw en Visse-rij. ‘Vandaag moet je ook oog hebben voor je positionering op de markt, vorming, duurzaamheid, innovatie en zoveel meer. De landbouwer moet steeds meer rekening houden met de markt en met de bijkomen-de eisen van de maatschappij, bijvoor-beeld rond milieu en natuur, die uiteraard een impact hebben op zijn bedrijfsvoering. Vanuit die achtergrond focust onze stand op vijf werkpunten: professionele bedrijfs-voering, kennis, duurzaamheid, arbeids-

veiligheid en kwaliteit. Daarbij houden we steeds rekening met wat er leeft in de sec-tor, en brengen we onze boodschap op een laagdrempelige en uitnodigende manier.’ De campagne verloopt in samenwerking met alle afdelingen van het beleidsdomein Landbouw en Visserij. De dienst Communi-catie speelt hierin een ondersteunende rol.

Faculteit diergeneeskundeHet beleidsdomein Landbouw en Visserij wil een van de vijf thema’s, namelijk kwa-liteit, onder meer toelichten aan de hand van de kwaliteitsopvolging in de erken-de centra die sperma of embryo’s winnen van varkens, runderen of paarden. Vandaag gaan we met Dominic en zijn collega Tsang Tsey Chow op zoek naar materiaal om de in-houd van het thema vorm te geven. An De Praeter, ingenieur bij de afdeling Duurzame

Landbouwontwikkeling die de activiteiten van de spermacentra voor varkens opvolgt, vergezelt hen. Plaats van de afspraak is de faculteit Diergeneeskunde in Merelbeke.

Varkensfoetus als kunst?De eerste halte is het Museum Morfologie. Daar wacht conservator Marjan Doom ons op. Tussen de skeletten van diverse dier-soorten leggen Dominic en Tsang Tsey uit waarnaar ze op zoek zijn. ‘Om onze infor-matie op een attractieve manier voor te stellen, willen we graag de ontwikkeling van een big voorstellen van de bevruch-ting tot de foetus.’ Marjan troont het ge-zelschap mee van de ene uitstalkast naar de andere. Passeren de revue: foetussen in alle mogelijke afmetingen, afgietsels van bloedvaten – waaronder een afgietsel van het zwellichaam van een kurkentrekker-

L

Straf spul: professor Pieter Cornillie verzamelt varkensembryo’s op sterk water.

De Vlaamse overheid draagt dit jaar ook op

Agribex de boodschap Landbouw = onder-

nemer2 uit. Wij mochten mee op pad met de

communicatieverantwoordelijken Dominic

Hermans en Tsang Tsey Chow die de inhoud

van hun beursstand vormgeven.

13

Op schattenjacht voor Agribex

naam: Tsang Tsey Chowfunctie: communicatieverantwoordelijke Departement Landbouw en Visserij, afdeling Organisatie en Strategisch Beleid

vormige berenpenis -, plastinaten van de geslachtsorganen van zeugen, …

De meeste zaken staan veilig achter duimdik glas. ‘Dat is ook nodig want alle preparaten zijn bijzonder fragiel’, zegt Marjan. ‘Een zuchtje wind en de flinterdun-ne adertjes breken af. Onlangs hebben we nog een varkensembryo uitgeleend voor een kunstexpo’, weet Marjan. Ook op Agri-bex zal alles veilig moeten worden tentoon-gesteld en is er een verzekering nodig die eventuele schade dekt, beseft Dominic.

Embryo in 3DDe volgende halte is het kantoor van Pieter Cornillie, professor in de veterinaire em-bryologie. Op zijn rekken staat een ver-zameling op sterk water gezette varken-sembryo’s die nauwelijks een erwt groot zijn. Even later trakteert Pieter het gezel-

schap op een stukje spitstechnologie. Op een scherm tovert hij een vergroot vark-ensembryo tevoorschijn in 3D. Iedereen krijgt een 3D-bril toegeschoven. De ooohs en aaahs vullen de ruimte. ‘Dat zal meer aanspreken dan een poster en een folder’, klinkt het in koor. Nog meer filmvertier: Pieter haalt een filmpje boven van een be-vruchte eicel dat langzaam evolueert tot een blastocyst.

Maanden werkNa de lunch staat een bezoek aan assis-tent-professor Alfonso Lopez Rodriguez op het programma. Hij doet onderzoek naar de kwaliteit van varkenssperma. Hier is er een luxeprobleem want het is niet evident om aan spermastalen van slech-te kwaliteit te raken. Ook met dit soort details word je dus geconfronteerd bij

het uitwerken van de beursstand. Geen wonder dat er, van concept tot produc-tie, maanden voorbereiding in team voor-afgaat aan de realisatie van de stand. ‘Al is het verzamelen van materiaal maar een heel klein onderdeel van het werk,’ glim-lacht Tsang Tsey. Het resultaat kun je van 6 tot 11 december bewonderen in Brussels Expo (Patio, P01).

info www.agribex.be

naam: Dominic Hermans functie: communicatieverantwoordelijke Departement Landbouw en Visserij, afdeling Organisatie en Strategisch Beleid

Gratis agenda voor 2012 op Agribex! Het beleidsdomein deelt opnieuw agenda’s uit met daarin tal van nuttige data en info voor land- en tuinbouwers. Surf naar www.vlaanderen.be/landbouw/agenda2102 en vul het formulier in. Dat formulier kun je inruilen voor een agenda op de stand van het beleidsdomein in de patio (P01).

Marjan de conservator toont ons het Museum Morfologie met skeletten van een struisvogel, een olifant, … en een kast vol afgietsels van geslachtsorganen.

Spitstechnologie in 3D: oohs en aahs gegarandeerd!

14 landgenoten

die helemaal van de kaart geveegd of zijn ze in het beste geval overwoekerd met on-kruid. Om een deel van de trage wegen te herwaarderen, is er uiteraard overleg nodig tussen landbouw en overheid. ‘In Hechtel-Eksel hanteren we daarin een los-se aanpak’, vertelt milieuambtenaar Tru-do Vaes. ‘We kijken naar de opportunitei-ten voor de wandelaars en bespreken die dan in alle openheid met de eigenaars en landbouwers, zonder onze plannen te wil-len opdringen. We zijn al blij als we per jaar één of twee trage wegen in ere kunnen herstellen. We gaan dus traag te werk met onze trage wegen’, lacht Trudo Vaes. ‘Heel wat landbouwers maken er nauwelijks pro-blemen van dat wandelaars op die we-gen langs hun percelen wandelen. Meest-al hoeven we zelfs geen overeenkomst op papier te zetten.’

Een van de sleutelfiguren bij het over-leg in Hechtel-Eksel is Fons Vanherck, een melkveehouder die net op rust is, maar nog de vinger aan de pols van het lokale landbouwleven houdt. ‘De omgeving was

hier vroeger bezaaid met wegels’, blikt Fons terug. ‘Elk perceeltje was verbon-den met een wegel. Daarnaast liep er ook van elke boerderij een wegel naar de kerk of de kapel. Op die manier ontstond in de jaren veertig, vijftig en zestig een echt net-

Boer & buur

D e tijd dat het platteland het exclusieve leef- en werkterrein voor land- en tuinbouwers was, is al langer voorbij. De jongste decen-nia zakken steeds meer recreanten af naar de boerenbuiten. Niet alleen wielertoeris-ten en ruiters, maar ook wandelclubs stip-pelen graag tochten uit op het platteland. Het Limburgse Hechtel-Eksel is een van de gemeenten die daar de jongste jaren op in-speelt door kleine, vergeten verbindings-wegen opnieuw in functie te stellen.

Open communicatieVeel van die verbindingswegen of trage we-gen zijn oude landbouwwegels. Vaak zijn

Meer en meer gemeenten willen oude

buurtwegen nieuw leven inblazen.

Maar hoe doe je dat zonder de lokale

landbouwers voor de voeten te lopen?

We trokken naar Hechtel-Eksel, waar

het gemeentebestuur een losse en te-

gelijk effectieve aanpak hanteert.

‘ Stadsmensen herontdekken wat boeren voor de regio doen.’

Waar een wil is, is een

trage weg?

‘Mensen moeten de ruimte krijgen om te wandelen, maar we

moeten realistisch blijven,’ aldus Fons Vanherck.

15

Wegwijs in trage wegenOm gemeenten een leidraad te geven voor de aanpak van trage wegen, hebben de provincie Limburg en de vzw Trage Wegen

een handboek gemaakt over het thema. ‘Wegwijs in trage wegen’ beschrijft alle processen, van planning tot uitvoering.

info over de publicatie: 011 23 74 15 of ahansen@limburg.be

werk aan wegels. Dat netwerk viel echter steeds meer uiteen door de toenemende mechanisering van de landbouw, percelen die werden samengevoegd door schaalver-groting, enzovoort.’

Wederzijds begrip‘We hebben ondertussen in een werkgroep een inventarisatie gemaakt van oude we-gen die in aanmerking komen voor een tweede leven’, schetst Fons. ‘Mijn rol is ook om iedereen tevreden te stellen, zo-wel wandelaars als landbouwers. Het overleg gaat meestal relatief vlot, er is een sterk wederzijds begrip. Ik benadruk ook altijd dat trage wegen het landbouw-werk niet onmogelijk mogen maken. Men-sen moeten de ruimte krijgen om te wan-delen, maar we moeten realistisch blijven. Het is niet de bedoeling dat alle vergeten landbouwwegels weer in gebruik worden genomen. Sommige wegels lopen dwars

over landbouwerven. Het zou absurd zijn om die ook te reactiveren.’

‘Een van de redenen om de oude we-gels weer in gebruik te nemen, is dat de ge-meente wandelaars veiliger wegen wil aan-bieden. Wandelclubs appreciëren onze inzet dan ook enorm’, zegt Fons. ‘De land-bouwers vragen wel respect op te brengen voor de gewassen of het vee dat naast de

wegels staat. Dat lukt heel aardig, al zijn er altijd mensen met minder goede bedoelin-gen. Zo vinden we soms rommel langs die trage wegen. Het meest extreme voorbeeld was een compleet salon. In de fruitstreek gebeurt het dan weer geregeld dat er fruit uit de boomgaarden verdwijnt. En af en toe

kom je wel eens een quad- of motorrijder tegen op zo’n trage weg die eigenlijk voor voetgangers en fietsers is heropend.’

Gemeentelijk onderhoudHet is ook niet de bedoeling dat de land-bouwer voor het werk opdraait. ‘Een groot deel van het onderhoud gebeurt in Hechtel-Eksel door De Biehal, een so-ciaal tewerkstellingscentrum’, zegt milieu ambtenaar Trudo Vaes, die eraan toevoegt dat het heropenen van trage we-gen niet alleen voordelig is voor de wande-laars. ‘Ik denk bijvoorbeeld aan boeren die een hoevewinkel uitbaten en langs zo’n trage weg pijltjes kunnen plaatsen. De trage wegen vergroten ook de openheid van de landbouw. Kinderen die niet meer weten vanwaar de melk komt, zien hoe een koe eruitziet. Stadsmensen die wei-nig voeling met de sector hebben, heront-dekken wat boeren voor de regio doen.’

‘ Trage wegen mogen het landbouwwerk niet onmogelijk maken.’

16 landgenoten

oe ziet een succesvol land- of tuinbouwbedrijf eruit in 2030?

Ik wil eerst meegeven dat ik in normale eco-nomische analyses nooit over zo’n lan-ge tijdspanne praat. Mijn antwoorden in deze rubriek zijn dus veel onzekerder dan de analyses die ik anders maak. Wat ik wel zeker kan zeggen, is dat we ons in 2030 in een ander tijdsgewricht zullen bevinden. De

2030

‘Onze economieIvan Van de Cloot is een van

de bekendste economische

analisten van ons land. Hij is

hoofdeconoom bij de denk-

tank Itinera, die zich buigt

over een betere toekomst

voor België en zijn regio’s.

Welk beeld schetst deze cij-

feraar van onze sector over

twintig jaar?

H

vulkaanrobuust wereldmarkt

zekerheidspeculatie

budgetlokale kansen

komende jaren moet iedereen uitzweten wat we in het recente verleden hebben ge-zaaid. Ecologisch en economisch hebben we met z’n allen een voorschot genomen op de toekomst. De mensheid heeft massaal bo-ven zijn stand geleefd. Vandaag bevinden we ons daardoor op een vulkaan van schul-den die zowat ieder moment kan uitbarsten.

Wat betekent dat voor de landbouw? Zijn de schulden van onze bedrijven te  groot?De situatie zal zeker ook een impact heb-ben op de landbouw. Om de zoveel tijd zal de vulkaan uitbarsten, wat gepaard zal gaan met een teruggrijpen naar zekerheden, naar een cultuur van soberheid. Naast deze back to basics plooien mensen, bedrijven en lan-den zich in moeilijke economische tijden terug op zichzelf. Of dat betekent dat de eurozone er over 20 jaar helemaal anders uitziet weet ik niet. Wie had 10 jaar gele-den kunnen voorspellen dat de euro van-daag onder druk ging staan? Misschien dat er in de landbouw meer mensen met beide voeten op de grond zijn gebleven. Maar ook in de grondprijzen of in de prijs die starters investeren en op hun loopbaan moeten zien af te betalen, zie je aanwijzingen dat we ons op een schuldenberg bevinden.

Hoe is de landbouwmarkt straks georganiseerd? De vulkanische situatie vraagt om een ro-buustere markt. De voorbije jaren stond alles in het teken van optimalisering, van alles zo efficiënt mogelijk doen. Het Euro-pees landbouwbeleid werd aangepast om vooral niet marktverstorend te werken, om de vrije concurrentie te garanderen. Incidenten zoals de dioxinecrisis of recent de EHEC- bacterie tonen aan dat dit niet werkt. We moeten meer gaan denken zo-als een ingenieur een brug bouwt. Die re-

deneert niet dat de zwaarste vrachtwagen er nipt over moet kunnen. Hij beeldt zich in wat de grootste schok kan zijn en maakt de brug vervolgens drie keer zo sterk. Dat is een totaal andere filosofie dan hoe de voor-bije jaren naar economie en landbouw is ge-keken. Buffers en overschotten waren niet nodig. Alles moest economisch en financi-eel overgeoptimaliseerd worden.

Hoe goed doet de Vlaamse landbouw het in 2030?Dat de tewerkstelling in de landbouw la-ger ligt dan vroeger, is normaal. Maar sinds de jaren ‘90 gaat ook de totale productie wat achteruit. Waarschijnlijk is de grootste sprong door productiviteitsverbeteringen achter de rug en ondervindt de sector meer concurrentie van andere economische sec-toren en van goedkopere landen op de we-reldmarkt. Maar je weet nooit wat er nog komt. Nieuwe technieken of marktvragen zijn niet altijd te voorspellen. In alle sce-nario’s gaan we uit van wat in de modellen past, maar misschien tovert de toekomst wel iets onverwachts, een zogenaamde zwarte zwaan, tevoorschijn. Dat bedoel ik ook als ik ervoor pleit om meer robuustheid in te bouwen: zorg ervoor dat je ook voor-bereid bent op iets wat niet voorspelbaar is. Denk aan een gebeurtenis zoals de groot-ste zwarte zwaan ooit, de Tweede Wereld-oorlog, een financiële of politieke crisis met bijhorende in- of uitvoerbeperkingen, een failliet van de eurozone enzovoort.

Blijft er op lange termijn nog plaats voor varkenshouders in onze regio?Mocht ik het antwoord op zo specifieke vragen weten, dan zou ik hier niet zitten. Zowel op sectorniveau als op bedrijfsniveau moet iedereen op zoek naar manieren om robuustheid in te bouwen. Dat kan op sec-torniveau zijn dat je een controlerende in-

stantie zoals het Voedselagentschap op-richt. Of op bedrijfsniveau, ervoor zorgen dat je meer dan één leverancier of afne-mer hebt. Of afstoten wat in andere landen goedkoper kan en inspelen op lokale kan-sen. Iedereen heeft de mond vol over glo-balisering maar niemand lijkt te zien dat die ook gepaard gaat met een toegenomen lo-kalisering. De wereldeconomie is op een onduurzame leest geschoeid en dat moet onvermijdelijk worden gecorrigeerd. De kans is reëel dat transport daardoor straks duurder wordt, wat import uit verre landen minder interessant maakt. Daarnaast is er de klimaatverandering die al bezig is en die tekorten aan water en grondstoffen in be-paalde delen van de wereld zal veroorza-ken. Daardoor is het niet ondenkbaar dat Europa nog meer de landbouwfabriek van de wereld wordt.

Blijft speculatie op landbouwproducten toegelaten?Speculatie kan stabiliserend werken. Er zijn ook structurele tendensen naar hogere grondstofprijzen maar we zien de voorbije jaren dat speculanten ook extra schomme-lingen kunnen veroorzaken die marktver-storend werken. Met het oog op een ro-buustere marktwerking lijken corrigerende mechanismen inderdaad een goed idee. Een zo belangrijk product als voedsel la-ten we beter niet over aan de zuivere vrije-marktwerking. Al moet je ook niet het kind met het badwater weggooien. Misschien kan voedsel een voortrekkersrol spelen in de evolutie naar een duurzamere wereld-economie. Mocht je voor vliegtuigen geen veiligheidsvoorschriften hebben, dan zou de grootste cowboy ook het meest winst maken. Voor voedsel geldt eigenlijk het-zelfde. Al blijft de vraag hoe je landen als India of China overtuigt van onze waarden en regels.

‘Onze economieis overgeoptimaliseerd’

17

18 landgenoten

wonderzoeker

In deze rubriek vind je een selectie uit de talrijke onderzoeksresultaten van het Vlaams instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek (ILVO).

W onderzoeker

Dé ziekte bij chrysanten is Japanse roest, een schimmel die internationaal op de qua-rantainelijst staat. Telers en vermeerderaars gebruiken vandaag schimmelwerende pro-ducten. Maar ILVO heeft samen met chry-santenveredelaars de sleutel gevonden tot een duurzamere oplossing: ingekruiste re-sistentie tegen alle gekende varianten van de schimmel. Mathias De Backer (ILVO): ‘We inventariseerden een wereldwijde collectie van Japanse roest, waardoor we weten dat er minstens 128 varianten kunnen bestaan. En we bepaalden welke varianten cruciaal zijn om planten te testen op volwaardige resis-tentie.’ Het Diagnosecentrum voor Planten-ziekten van ILVO is nu zo ver dat ze van elk toekomstig chrysantenras kan bepalen of

Risicobeheer sing met ARAMIS

Een toets voor Japanse roest op chrysant Speuren naar

mycotoxines in maïskuilvoeder

ILVO heeft de schimmels in maïskuil en hun gevolgen voor de toxinevorming on-derzocht. Na blootstelling van de kuil aan lucht kunnen schimmels beginnen te groei-en. Penicillium roqueforti bijvoorbeeld ver-draagt zelfs een zuurstofarm en extreem zuur milieu en duikt dus geregeld op in ge-fermenteerde maïskuil. Fusariumschim-mels tasten de maïsplanten eerder op het veld aan en het zijn vooral hun toxines die in de hakselmassa terechtkomen. Myco-toxines zijn onzichtbaar, maar wel giftig. Sommige toxines kan een rund nog ge-deeltelijk afbreken in de pens maag. Al-gemeen is echter sprake van verminderde voederopname en productiviteit (o.a. min-der melk), dalende vruchtbaarheid, ver-minderde immuniteit en verstoorde pens-

werking door mycotoxines. Er duiken soms meer gevallen van uierontsteking op en be-paalde mycotoxines zouden zelfs deels in de melk kunnen belanden. Els Van Pamel (ILVO): ‘Dat verschillende mycotoxines sa-men voorkomen en elkaars schadelijk ef-fect kunnen versterken, maakt de zaak nog complexer. Door dit onderzoek hebben we nu methodes ter beschikking om zo-wel schimmels als 26 verschillende myco-toxines in maïs kuilvoeder op te sporen.’ De boodschap voor wie maïs oogst blijft wel: beter schimmels voorkomen dan schim-melmaïs te moeten weggooien. Dat be-tekent o.a. oogsten bij de juiste rijpheid, alles goed aandrukken bij het inkuilen, de kuil luchtdicht afdekken en vervolgens snel genoeg (1,5 m/week) vervoederen.

19

Ontdek meer wetenschappelijk landbouwnieuws op www.ilvo.vlaanderen.be

Wist je dat…

Instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek

het bestand zal zijn tegen alle gekende va-rianten van Japanse roest. Een zegen voor de chrysantenveredelaars, want die kun-nen hun kweekprogramma’s nu met kennis van zaken op de ziekteresistentie richten. De ontdekking is een opsteker voor de Vlaam-se bolchrysantenveredeling, die meedraait met de allergrootsten ter wereld.

  de voedingstechnologen van ILVO samen met

een chocoladefabrikant op zoek zijn naar

energiebesparing tijdens het ‘concheren’ ?

Dat is de belangrijkste fase in de chocolade-

productie: gedurende minstens 6 uur wordt

er gekneed en gespeeld met wrijving, tempe-

ratuur en beluchting. Kan je ook met minder

energie even lekkere chocolade bekomen? Ja-

wel, dat lukt. Maar hoe precies verklappen we

hier nog niet.

  gele mosterd, de belangrijkste groenbe-

dekker in West-Europa, almaar slimmer

wordt? De veredelaars van ILVO hebben

een ras ontwikkeld dat zeer snel kiemt

en toch laat bloeit. Dus geen zaden meer

als kiemend onkruid tussen het volgge-

was. Bovendien kreeg de gele mosterd

ook een resistentie tegen plantschade-

lijke aaltjes mee.

  kalveren vlotter overstappen van hun melk-

dieet naar vast voeder als ze spelt krijgen?

Het kalfje zo vroeg mogelijk van de moeder-

melk weghalen is wel kostenbesparend, maar

vaak ook stresserend. De eerste dagen neemt

zo’n kalf maar weinig krachtvoer op. Spelt,

een oude graansoort met een relatief laag

eiwitgehalte, blijkt in de smaak te vallen bij

wit-blauwe fokkalfjes en zelfs nog iets meer

bij  holsteinkalfjes.

  de landbouwsector qua ongevallen op

een trieste vierde plaats staat in Bel-

gië? Per jaar worden er een 700-tal on-

gevallen aangegeven, waarvan 8 met

dodelijke afloop. De grootste boosdoe-

ners: kapotte of verdwenen cardanas-

beschermingen, de foute opslag van fy-

toproducten en valgevaar. PreventAgri,

een dienstverlening van ILVO, is dus zeer

nuttig om land- en tuinbouwers te sensi-

biliseren. Die kunnen bij PreventAgri te-

recht voor een gratis en vertrouwelijke

bedrijfsaudit.

Op de stand van de Vlaamse over-heid op Agribex 2011 pakt ILVO

uit met ARAMIS, een krach-tig softwarepakket dat

landbouwbedrijven kan helpen om de economische ri-sico’s te vinden en te reduceren.

Landbouwers we-ten al lang dat ze da-

gelijks ondernemings-beslissingen moeten nemen in een risicovolle omgeving. De prijzen op de markt zijn volatiel, de oogst blijft altijd onzeker door het weer en ziek-tes, het overheidsbeleid verandert enzovoort. Samen met de universi-teit van Hasselt stopten de economen van ILVO een grote set landbouwkundi-

ge bedrijfsgegevens in een databank. Daaraan koppelden ze een rekentool die in staat is om een bedrijf snel door te lichten en de economische pijn-punten kan blootleggen. ARAMIS, af-korting van Agrarisch Risico Analyse en Management Informatie Systeem, geeft je een ‘risico-score’, een bere-kening van jouw kans op een negatief resultaat. Het systeem kan ook paral-len trekken met vergelijkbare resul-taten. De sensitiviteitsanalyse wijst zelfs uit waar precies het grootste risi-co schuilt. En nog beter: wie voor gro-te investeringen staat, kan via ARAMIS verschillende alternatieve scenario’s testen. ARAMIS zal de komende jaren verder uitgebreid worden, en zal gra-tis via een online service ter beschik-king komen van iedereen.

Risicobeheer sing met ARAMIS

Een toets voor Japanse roest op chrysant

Woord & wederwoord

In deze rubriek nemen we stakeholders mee naar een land- of tuinbouw-bedrijf om hen te laten kennismaken met de impact die hun beslissingen hebben voor de individuele boer of tuinder.

D

Historisch laag is de prijs voor

vrije aardappelen vandaag:

gemiddeld 25 euro per ton. ‘En

eigenlijk is het correcter om te

zeggen dat de prijs nul euro is,

want je raakt je aardappelen

momenteel gewoon aan de

straatstenen niet kwijt’, zegt

teler Guy Verrue uit het West-

Vlaamse Heestert. Hoog tijd

om Emanuel Van den Broeke,

directeur van de agrarische

dienst van PinguinLutosa, aan

de tand te voelen.

‘ De aardappelprijs is vandaag

Wil je meer weten over de situatie op de aardappel-markt en de rol van PinguinLutosa, neem dan zeker eens een kijkje op www.vilt.be >Duiding>Interview

nul euro’

20 landgenoten

e uitbundige herfstzon die bij onze aankomst boven de au-thentieke hoeve van Guy Ver-

rue en Martine Depraetere schijnt, staat in schril contrast met de situatie op de aard-appelmarkt. ‘Dramatisch’, noemt Guy het huidige aardappeljaar. Waar een half jaar geleden nog topprijzen van 250 euro per ton werden gerealiseerd, moet een teler zich vandaag op de vrije markt met minder dan een tiende tevreden stellen. ‘Zowel naar bewaring als naar prijszetting is het een ramp. Het bijzonder droge voorjaar en de natte en relatief koude zomer hebben niet alleen gezorgd voor topopbrengsten, maar ook voor moeilijk bewaarbare aard-appelen. Ik ken collega’s die hun loods leeg moeten maken omdat de aardappelen niet bewaren, maar niemand die ze wil. Ze zien ze letterlijk wegrotten.’

Slechte partijenEmanuel Van den Broeke erkent het pro-bleem. ‘De prijs wordt in de eerste plaats bepaald door het volume aan aardappelen en dat is dit jaar uitzonderlijk hoog.’ Hoe-

21

wel hij zich niet wil wagen aan prijsprog-noses, is hij van mening dat een prijsstij-ging later op het seizoen voor een groot deel afhangt van de mate waarin slech-te partijen uit de markt kunnen genomen worden. ‘In 1994, het jaar van de fameu-ze glazige aardappelen, werd zo’n 30 tot 40  procent slechte aardappelen uit de markt gehaald en toen ging de prijs wel de hoogte in. Maar eerlijk gezegd, vrees ik daar dit jaar een beetje voor’, bekent Van den Broeke. Misschien heeft een verwer-ker er wel voordeel bij om die lage kwali-teit van aardappelen in de markt te houden en zo de prijs te drukken? ‘Wij kopen enkel aardappelen die frietgeschikt zijn. Aardap-pelen van lagere kwaliteit worden bij ons nauwelijks aangeboden.’ Het kan merk-waardig klinken, maar PinguinLutosa krijgt vandaag naar eigen zeggen relatief weinig klachten over de prijs. ‘Wel krijgen we elke dag telefoontjes van handelaars die aard-appelen willen leveren. Het enige waar zij over klagen, is dat we te weinig volume af-nemen, niet dat de prijs te laag is. Meer nog, heel wat onder hen leven in de over-tuiging dat de markt nog zal zakken.’ SamenwerkingDit doet bij Guy Verrue de vraag rijzen of dit nog een verantwoorde manier is om met je leveranciers om te gaan. ‘Uitein-delijk moeten we volgend jaar opnieuw samen werken. Want zo zie ik het wel, als een samenwerking.’ Emanuel Van den Broeke benadrukt dat ook zij als afnemer geconfronteerd worden met een markt die zijn eigen gang gaat. ‘Wij moeten daarin mee, anders concurreren we onszelf uit de markt.’ Samenwerking is naar zijn mening mogelijk onder de vorm van contracten. Voor de rest komt het er vooral op aan om een goede vertrouwensrelatie op te bou-wen met je afnemers. ‘Daarom heb je er best niet te veel, dan is de kans veel groter dat ze je in geval van problemen trachten te helpen’, stelt de PinguinLutosa-direc-teur. Iets wat Guy alleen maar kan beamen. ‘Ik werk maar met één handelaar en ik heb dit al mogen ervaren in de praktijk.’

Openheid troefEen heikel punt in de ogen van heel wat landbouwers is de bepaling van de kwali-teit en het tarrapercentage van een vracht. Het lijkt wel of het hier vaak willekeur troef is. ‘Bij PinguinLutosa maken we een punt van transparantie. Een landbouwer heeft bij ons altijd het recht om bij de staalname aanwezig te zijn. Meer nog, soms steken

boeren zelfs een handje toe wanneer de stalen genomen worden. Ook bij de han-delaars die ons beleveren, dringen wij aan op openheid naar de landbouwers. Je kan als boer dus gerust de originele weegbon-nen opvragen’, reageert Van den Broe-ke. Al zijn er volgens hem wel collega-ver-werkers die minder transparantie aan de dag leggen.

KostprijsOok over de contractprijs van aardappelen is al veel inkt gevloeid. Vindt PinguinLuto-sa het normaal dat die soms onder de kost-

prijs ligt? ‘Een contractprijs is enerzijds gelinkt aan de situatie tijdens het vorig sei-zoen en anderzijds aan de verkoopprijzen die wij weten te realiseren voor onze af-gewerkte producten. Maar wat is nu juist de kostprijs? Die is voor elke boer immers anders, al naargelang zijn opbrengst, af-schrijvingen of de pachtprijs die hij betaalt voor zijn grond. Ook schaalvergroting speelt een rol’, meent Van den Broeke. Volgens Guy Verrue is het een groot pro-bleem dat heel wat telers hun kostprijs niet of onvoldoende kennen. ‘En dat speelt dan in het voordeel van de verwerking.’

CasinoHeeft het telen van aardappelen met al die onzekere factoren niet veel weg van het gokken in een casino? ‘Het is niet omdat we nu een bijzonder slecht aardappeljaar meemaken, dat er de laatste jaren geen geld is verdiend in de sector. Het areaal is niet voor niets zo sterk gegroeid en ook in bewaarloodsen is zwaar geïnvesteerd’, aldus Emanuel Van den Broeke. ‘Onder-nemen zonder risico gaat nu eenmaal niet.’ Ook Guy is niet van mening dat je op basis van één catastrofaal jaar de aardappelteelt de rug mag toekeren. ‘Misschien nog één tip’, geeft Van den Broeke mee, ‘probeer altijd te verkopen in een stijgende markt. Wie steeds op de laatste wagon van de trein wil springen, loopt nogal eens de kans om die te missen. Van zodra de prijs begint te dalen, moet je beseffen dat er eigenlijk geen vraag meer is.’

‘ Het speelt in het voordeel van de verwerkers dat sommige aardappeltelers hun kostprijs onvoldoende kennen.’

info Boerenste-buitenTV maakte een reportage over deze ontmoeting. Bekijk ze op www.vilt.be.

Emanuel Van den Broeke, directeur van de agrari-sche dienst van PinguinLutosa, grootste aardappel-verwerker van België, 700 werknemers, 750.000 ton verwerkte aardappelen op jaarbasis.

Guy Verrue, gemengd landbouwbedrijf met vlees-varkens en diverse akkerbouwteelten: aardappelen, tarwe, suikerbieten, koolzaad, erwten, cichorei en in beperkte mate korrelmaïs en struikbonen.

22 landgenoten

Provincie

De provincie Limburg krikt met het project Boeren planten bij

boeren het  uitzicht van het agrarisch landschap op. Landbouwers

kunnen bij de aanplanting van groen rekenen op finan ciële rug-

gensteun, advies én een helpende hand van collega’s.

m het boeren makkelijker te maken hun landbouwbedrijf in het landschap in te passen, heeft de provincie Limburg het project Boeren planten bij boeren gelan-ceerd. Dit keer gaat het niet om erfbe-planting, maar om maatregelen in het rui-mere landschap zoals de aanplanting van hagen, houtkanten en groenstroken rond de gebouwen of percelen. De deelnemen-de landbouwers kunnen bij de provincie rekenen op persoonlijk advies, een flin-ke subsidie en op de diensten van collega-tuinbouwers of -landbouwers die voor de aanplantingen instaan.

Doordacht groen‘Momenteel zijn er al zestien landbou-wers op de kar gesprongen,’ vertelt Nicole Vreys van de provinciale dienst Landbouw en Platteland. ‘Het gaat vooral om veebe-drijven die uitbreiden of nieuwe construc-ties in het landschap realiseren. Naast een

bouwplan zijn ze dan ook verplicht om een groenplan op te stellen. Dat is niet al-tijd evident. Groen in een agrarisch ge-bied mag geen belemmering vormen voor

de landbouwactiviteiten en tegelijk moe-ten de aanplantingen vaak ook dienen als een buffer voor omwonenden. Daar-naast betekent extra groen ook extra on-derhoud voor de landbouwer. Omdat heel wat landbouwers er soms alleen voor staan of omdat ze niet vertrouwd zijn met deze materie, staan wij hen in eerste instantie bij met advies.’

2 kilometer hagen‘Daarnaast kunnen de landbouwers re-

‘Deelnemers kunnen rekenen op advies en op een subsidie.’

Boeren plantenbij boeren

kenen op een financiële tussenkomst: de helft van de kosten betaalt de provincie te-rug met een plafond van 2.500 euro’, zegt Marc Vandeput, gedeputeerde van Land-bouw en Platteland. ‘In samenwerking met LiSRO (Limburgs Steunpunt Rurale Ontwik-keling) kunnen de deelnemers aan het pro-ject ook streekeigen groen aankopen te-gen lage prijzen.’ De landbouwers kunnen de aanplantingen zelf uitvoeren. Maar om-dat het plantseizoen kort is, en de land-bouwers al vaak handen tekort hebben voor het runnen van hun bedrijf, kunnen ze via LISRO een beroep doen op collega-tuinbou-wers of -landbouwers die er veel kaas van gegeten hebben. Vandaar: Boeren plan-ten bij boeren. ‘Bij een van de deelnemers aan het project wordt straks bijvoorbeeld maar liefst twee kilometer aan hagen aan-geplant’, schetst Nicole Vreys. ‘Dat heeft dus nog weinig met ‘doe-het-zelf tuinaan-leg’ te maken. Daarom kunnen de d eelne-mers in het kader van Agro|Aanneming een beroep doen op een collega met veel ex-pertise in aanplantingen.’

info 011 23 74 48, nvreys@limburg.be, www.limburg.be/landbouw

O

JOHN DEEREOplossingen voor de landbouwvan vandaag en morgen

Welkom op onze stand

in paleis 3

Peperstraat 4A, B-3071 Erps-KwerpsTel. : +32 (0)2 759 40 93 - Fax. : +32 (0)2 759 99 28

www.JohnDeere.be - info@cofabel.be

“Ik zal nooit mijn naam op eenproduct zetten dat niet het beste bevatdat ik in mij heb.” - John Deere

AdvJD_210x270_0811_NL.indd 1 08-11-2011 13:00:02

24 landgenoten

Ons bedrijf

aniël Van De Vijver baat met zijn vrouw Magda en zijn tweelingszonen Tom en Franky een varkensbedrijf uit op een steenworp van de E17; de oudste zoon Ronny gaat uit werken. De regio rond het Oost-Vlaamse Beervelde staat bekend om zijn sierteelt en aardbeien, maar er zijn ook nog enkele grotere varkensbedrijven. ‘Ik leerde de stiel van mijn ouders’, zegt Da-niël. ‘Voor hun tijd waren ze erg innova-tief. Ze voederden hun zeugen alleen zelf-geteeld kuilgras en maïs. Die voederwijze

naam: Daniël Van De Vijver | leeftijd: 59 jaar | hobby’s: tractorpulling, oldtimers, lokale voorzitter ABS | taken: KI-bereidingen, mest injecteren, herstellingen en bijspringen waar nodig

Een menu van kuilgrasD

naam: Magda Rogiers | leeftijd: 55 jaar| hobby: tractor-pulling (supporteren), op stap gaan met vrienden | taken: boekhouding, huishouden, kraamstal en biggen

Zoals alle varkenshouders zoeken Daniël Van De

Vijver en zijn gezin uit Beervelde manieren om hun

productie kosten te drukken. Hun strategie: zo veel

mogelijk zelfvoorzienend zijn. Zoals in de tijd van

toen schotelen ze hun zeugen een dieet van kuilgras

voor. ‘Waarom een traditie overboord gooien als

de resultaten goed zijn?’

25

passen wij zelf ook al 40 jaar toe. Waarom zouden we ons niet laten inspireren door oude gebruiken die perfect werken én kos-tenbesparend zijn?’

Geen geheimenDe Vlaamse varkenssector beleeft barre tijden, maar aan moed en ingesteldheid ten huize Van De Vijver is dat niet te mer-ken. ‘Ondanks alle problemen in de var-kenssector, zien we de toekomst positief tegemoet’, zegt Franky. ‘Kostenbesparing wordt straks nog crucialer om het hoofd boven water te houden. Maar we zijn er klaar voor en zetten nog sterker in op zelf-voorzienend zijn. We doen zo veel mogelijk zelf: grondbewerking, zaaien, bemesten, hakselen van gras, mengen van CCM (Corn Cob Mix: gemalen en ingekuilde korrelma-is, nvdr.), noem maar op.’

Zelfs bouw- en verbouwwerken of herstellingen worden op het Beerveld-se bedrijf eigenhandig uitgevoerd. ‘Wa-terleidingen, stroomvoorziening, de stalinrichting, het kent allemaal geen ge-heimen voor ons,’ zegt Tom. ‘Alle ingrepen voor de groepshuisvesting van zeugen die in 2013 verplicht wordt, hebben we achter de rug. Momenteel zijn we werken aan het

naam: Franky Van De Vijver | leeftijd: 28 jaar | hobby’s: tractorpulling, aan voertuigen sleutelen, lid Jong ABS | taken: grondbewerking, voeder bereiden, onderhoud materiaal

(CCM) voorgeschoteld. Daniel: ‘De maïs la-ten we zo vroeg mogelijk dorsen en malen, doorgaans eind september. We proberen dan binnen de vier dagen de grond te fre-zen, te ploegen en gras te zaaien. Dat gras maaien we dan slechts één keer in mei. Eenmaal het gras weg is, planten we op-nieuw maïs. Op die manier liggen onze ak-kers nooit braak, en zorgen we voor een perfecte nateelt.’

‘Voor de voeding van onze zeugen han-teren we een vast programma. ’s Mor-gens krijgen ze maïsmeel (CCM) dat we zelf mengen. ’s Avonds geven we ze kuil-

gras met de voederbak’, gaat Franky ver-der. ‘Het voederen met gras is nog altijd uniek, we hebben tenminste nog niemand gehoord die het ook toepast. Nochtans werkt het perfect want gras zorgt voor een goede buikvulling en je spaart de helft krachtvoer uit.’

TractorpullingOp het bedrijf geldt geen vaste taakverde-ling voor het dagelijkse werk. Al heeft elk gezinslid zijn eigen specialiteiten: ‘Magda doet de boekhouding en de zonen gooche-len met mechanica’, zegt Daniël. ‘Dat zat er al van jongs af in. Ik weet niet of je de sport tractorpulling wat volgt?’ Tom en Franky glunderen als hun passie ter sprake komt. ‘We zijn al heel lang bezig met tractorpul-ling. Zopas hebben we nog de motor van een Leopardtank in onze wedstrijdtractor geplaatst en de pk’s verdrievoudigd.’

‘We weten wel hoe een motor in elkaar zit’, grijnst Franky. ‘Het begon al toen we op school samen landbouwmechanisatie studeerden. Al hebben we daar niet veel geleerd. Soms kwamen er zelfs leerkrach-ten bij ons langs om zich bij te schaven. In de zomer zie je ons bijna elke zondag op

Een menu van kuilgras

professionele wedstrijden. Niet alleen in eigen streek of land, maar ook in de buur-landen. We zijn al enkele keren Belgisch kampioen geweest, ook dit jaar. Als we wat verder van huis aan wedstrijden deel-nemen, waken we er wel over dat een van ons vier op het bedrijf blijft. Vakantie ne-men zit er bij ons nooit in.’

Foute beeldvormingAls we tot slot nog polsen hoe de Oost- Vlamingen aankijken tegen de biggen-castratie, die vanaf 2012 onder verdoving moet gebeuren, ebt het enthousiasme in één klap weg. ‘Stoppen met de castratie van biggen is een slecht idee’, zeggen ze in koor. ‘De castratie is de jongste jaren veel diervriendelijker geworden. Vroeger wo-gen biggen 20 of 30 kilo bij de castratie, nu zijn ze amper drie dagen oud en gaan ze na de castratie meteen weer zuigen, alsof er niets is gebeurd. Om de biggen te verdo-ven, zullen we straks injecties of tabletten moeten toedienen. De media en de super-markten hebben zich laten misleiden door verouderde filmpjes van dierenrechtenor-ganisaties. Alleen over de inspanningen die onze sector de voorbije jaren heeft gele-verd, hoor je nooit iemand.’

voorbereiden om zonnepanelen te instal-leren. Het nadeel van alles zelf te doen, is wel dat we niet veel groeimarge meer heb-ben. Met 1400 mestvarkens en 250 zeu-gen komen we nu al handen tekort. Eigen-lijk is maïs dorsen het enige wat we niet zelf doen…’

Goede buikvullingTerwijl de mestvarkens een klassiek voe-derpatroon volgen, krijgen de 250 zeugen een combinatie van kuilgras en korrelmaïs

‘ We hebben pas nog de motor van een tank in onze tractor geplaatst.’

naam: Tom Van De Vijver | leeftijd: 28 jaar | hobby’s: tractorpulling, aan voertuigen sleutelen, lid Jong ABS | taken: administratief werk, grondbe-werking, voederen en verhokken

Achter de schermen

In deze rubriek kijken we achter de schermen van andere bedrijven. Hoe komen zij tot oplossingen voor problemen en op welke manier spelen zij in op uitdagingen voor de toekomst? Lees en leer!

26 landgenoten

endac investeerde de afgelopen jaren mil-joenen euro’s in het inperken van de geur-hinder, maar toch komen er op tijd en stond nog klachten van buurtbewoners. ‘We ma-ken er prioriteit van om elke geurmelding grondig te onderzoeken’, stelt preventie-adviseur Christophe Appelmans.

In de dorpskern. Hoewel de site van Rendac gelegen is in een industriezone, ligt ze toch pal tegen de dorpskern van Denderleeuw en Affligem. ‘In de jaren ’90 moesten alle vrachtwagens nog via het dorp passeren. Nu hebben we onze

‘ Elke klacht wordt serieus genomen’

R ingang langs de achterzijde van het ter-rein gemaakt om dat te vermijden’, ver-telt Appelmans. Het is maar één van de vele hinderpunten die Rendac heeft aan-gepakt. Zo is er geïnvesteerd in de afdek-king van de vrachtwagens en de service bij de ophaling van kadavers is verbeterd zodat de dode dieren binnen de 2 werk-dagen na melding van het landbouwbe-drijf weg zijn. Er wordt ook sterk op gelet dat geen enkele vrachtwagen gevuld op het fabrieksterrein blijft staan. En na het lossen, rijden de vrachtwagens meteen door naar de carwash op de site.

Als er één bedrijf weet wat geurhinder is, dan is het wel Rendac

uit Denderleeuw. Als verwerker van kadavers van dode dieren

en slachtafval kunnen er tijdens het hele productie proces op

het bedrijf kwalijke geuren ontsnappen.

Wassers en filters. Het onderhoud van de installaties is een ander belangrijk aandachtspunt. ‘Elke week starten we met een grondig onderhoud en een zorg-vuldige reiniging. Als er klachten komen van geurhinder, is het bijna altijd omdat er een defect is geweest’, legt de pre-ventieadviseur uit. Binnenin de fabriek zijn alle ruimtes uitgerust met ruimteaf-zuiging en puntafzuiging. Die afgezogen lucht gaat eerst door een luchtwasser en nadien door biofilters. Ook de gas-sen die tijdens het productieproces zelf vrijkomen, worden door een gaswas-ser gestuurd om de hinderlijke geuren zoveel mogelijk weg te filteren. ‘Het is soms frustrerend om te moeten vast-stellen dat wanneer je het ene probleem hebt opgelost, er al gauw een volgen-de geurbron opduikt. Maar misschien maakt dat de job ook juist zo boeiend’, zegt  Appelmans.

27

Snuffelmetingen. Elke dag voert Rendac interne snuffelmetingen uit, zowel op de eigen site als in de naburige gemeenten. Jaarlijks komt ook een expert langs om zo’n snuffelmeting te doen. Ondanks al die voorzorgen, krijgt het bedrijf nog klachten over geurhinder. ‘Elke klacht wordt serieus genomen en onmiddellijk behandeld, zelfs buiten de kantooruren. We proberen van de melder eerst zoveel mogelijk informatie te krijgen’ legt Christophe Appelmans de te volgen procedure uit. Op basis van die gegevens is het soms al mogelijk om on-terechte klachten te filteren, bijvoorbeeld als de windrichting niet klopt. ‘Indien no-dig gaan we zelf ter plaatse om de hinder vast te stellen. In deze klachtenbehande-ling kruipt veel tijd en energie, maar het is wel ontzettend belangrijk’, klinkt het. Daarnaast steekt Rendac ook tijd in com-municatie met de naburige gemeenten. ‘Wanneer we weten dat er hinder te ver-

wachten is, brengen we de gemeente Den-derleeuw, Affligem en Liedekerke op de hoogte.’ Twee keer per jaar zit het bedrijf samen met actiecomités, de gemeenten en andere overheidsdiensten om de me-tingen van milieuparameters te bespreken.

Inwijkelingen. Ondanks alle inspanningen ziet Rendac zich sinds 2008 geconfron-teerd met een stijgend aantal klachten. ‘Die toename is bijna volledig te wijten aan één of een paar klagers. Vaak zijn het in-wijkelingen. Zij komen in Denderleeuw of Affligem wonen, omdat het vastgoed hier goedkoper is, maar ze vergeten waarom dat zo is. We trachten steeds de dialoog aan te gaan met die mensen, maar vaak is het een dovemansgesprek’, beweert Appelmans. Volgens hem speelt ook het vergunningenbeleid van de overheid hen parten. ‘Elke vierkante meter wordt hier volgebouwd. Binnenkort komen er zo’n

Naast bedrijfsbezoeken in het kader van ‘Achter de schermen’ tracht het Innovatiesteunpunt ook op andere manieren de innovatie in de land- en tuinbouwsector aan te moedigen. Zo organiseert het elke twee jaar de Innovatiecampagne, een wedstrijd die opmerkelijke ideeën van boeren en tuinders bekroont. Zit jij met een vernieuwend project in je hoofd of ben je er eentje aan het realiseren? Neem dan zeker deel aan de Innovatiecampagne. Er zijn mooie geldprijzen te winnen!info www.innovatiesteunpunt.be

bedrijf: Rendac, verwerker van kadavers van dieren en van slachtafval, onderdeel van VION Food Group | aantal werknemers: 180 medewerkers bij de vestiging in Denderleeuw | preventieadviseur: Christophe Appelmans

400 sociale woningen in – zeg maar – de tuin van Rendac. Dat belooft niet veel goeds.’ Toch is het be-drijf verplaatsen geen optie. ‘Die hinder zal er wel altijd en overal zijn, net zoals bij landbouwbedrijven. Blijven werken aan de geurhinder is dus de opdracht’, besluit Appelmans.

WIN €3000

Afgiftekantoor Gent XLandgenoten 28Tijdschrift-kwartaalbladKwartaal 4, 2011

België-Belgique9099 Gent X

bc 10292

V.u. Josse De Baerdemaeker, p.a. VILTKoning Albert II-laan 35, 1030 Brussel

P509285

www.fullwood-packo.be

MELKEN EN KOELENOns vak - Uw voorsprong

Fullwood-Packo Regio West- Oost Vlaanderen en Vl. Brabant: Contact: 0479/36.24.40 Regio Antwerpen - Limburg: Contact: 0476/65.16.55