EMANCIPATIEBEWEGINGEN TOETS Vrouwenemancipatie...

EMANCIPATIEBEWEGINGEN Vrouwenarbeid

Vrouwenemancipatie

TOETS

501

BRON I

Programma van het 'Dienstbodencongres' van

de Dienstbodenvereniging 'Allen voor

elkander', 1898.

BRON II

Uit 'Ons Streven', het blad van de Algemeene

Nederlandsche Dienstboden-Bond, 1904.

"Eindelijk is de tijd gekomen dat het niet

meer 'gek' gevonden wordt dat de

dienstmeisjes zich vereenigen, een blad

uitgeven, eenige verhuurkantoren hebben, in

één woord: nu de dochteren des volks

deelnemen aan den algemeenen strijd, die

gevoerd wordt door de onterfde massa der

maatschappij voor betere levensvoorwaarden,

wordt meer en meer erkend dat ook hunne

Bond recht van bestaan heeft. En dit wel in

vele opzichten. Méér dan eenig ander vak,

gevoelen zij het drukkende juk der

dienstbaarheid, niet alleen dat zij lange, zeer

lange werkdagen hebben voor een laag, te

laag loon, doch bovendien, door dat nog zoo

vaak op hun wordt toegepast, dat zij moeten

dragen een muts, moeten aantrekken

japonnen van zekere soort, mogen niet gaan

waar ze willen, mogen geen lid zijn van deze

of geene vereeniging, mogen niet lezen die

boeken, noch die couranten, kortom, ze zijn

dienstbaar, dikwerf naar lichaam en geest,

onderworpen aan den wil der

werkgevers(sters) in den meest uitgebreiden

zin. Daartegen komt de Algemeene

Nederlandsche Dienstboden-Bond op."

1 De bronnen I en II gaan over de vrouwenarbeid. Leg uit waarom er in de 19de eeuw veel vrouwenarbeid

bestond.

2 Ontleen zowel aan bron I als aan bron II telkens twee voorbeelden voor de stelling dat veel vrouwen hun

werk onder moeilijke omstandigheden moesten verrichten.

3 De industrialisatie brengt ook de strijd voor de emancipatie van de vrouw met zich mee. Neem uit bron II

een zin over om te laten zien dat je de Dienstboden-Bond geëmancipeerd kunt noemen.

4 De Dienstboden-Bond voelde zich niet alleen met de vrouwen, maar ook met de arbeiders verbonden.

Bestudeer nu bron II om na te gaan of de Dienstboden-Bond de emancipatie van de vrouwen of de

emancipatie van de arbeiders belangrijker vond. Leg je antwoord uitdoor een zin uit deze bron over te

schrijven.

Frauenrecht.

(Zum Verbot des Frauenstimmrechtsvereins)

Sie dürfen dem Staate die Bürger gebären,

sie dürfen sie säugen, betreuen und lehren,

sie dürfen wie Männer durch Arbeit sich nähren,

doch wehe, sobald sie zu stimmen begehren.

EMANCIPATIEBEWEGINGEN Vrouwenkiesrecht

Historische context

TOETS

526

BRON

Circa 1900 verscheen in Oostenrijk deze spotprent. Op de vaas rechtsonder staat 'Urne', waarmee een stembus

bedoeld wordt.

1 In bovenstaande spotprent bouwt de tekenaar met betrekking tot het vrouwenkiesrecht een argumentatie op.

Geef een kritische beschouwing van deze argumentatie door:

a eerst in eigen woorden deze argumentatie weer te geven;

b vervolgens aan te geven waar – vanuit het gezichtspunt van het streven naar vrouwenemancipatie – de

tekenaar een onjuist argument gebruikte.

2 De in de negentiende eeuw opkomende beweging voor vrouwenemancipatie staat niet op zichzelf, maar moet

in haar historische context gezien worden. Noem twee ontwikkelingen in de negentiende eeuw, die je met het

streven naar emancipatie van de vrouw kunt verbinden. Leg steeds je antwoord uit.

3 Leg uit wat de kern is van het conservatieve denken en leg vervolgens beargumenteerd uit welke mening

toenmalige conservatieven over deze bron gehad zullen hebben.

4 Leg uit wat de kern is van het liberale denken en leg vervolgens beargumenteerd uit welke mening toenmalige

liberalen over deze bron gehad zullen hebben.

EMANCIPATIE-

BEWEGINGEN Vrouwenemancipatie

Rol van de vrouw

Industrialisatie

TOETS

2264

BRON I

Affiche uit 1900 van een bedrijf uit Parijs dat auto's, motorfietsen en fietsen verkoopt en onderhoudt.

http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b90158657.r=cycles+affiche.langFR

BRON II

Affiche uit de Verenigde Staten (eind 19de eeuw), waarin reclame gemaakt wordt voor wringers van het merk

'Colby'. Een wringer is een apparaat om vocht uit pas gewassen wasgoed te verwijderen.

1 Aan het einde van de negentiende eeuw kwam er een beweging op die streefde naar de emancipatie van

de vrouw. Je kunt je afvragen in hoeverre dit streven naar emancipatie te zien was in allerlei vormen van

reclame. Ga op deze vraag in door

- eerst het begrip 'emancipatie' uit te leggen;

- daarna te beschrijven wat in de negentiende eeuw als de traditionele rol van de vrouw gezien

werd;

- vervolgens met twee verwijzingen naar de gekozen bron te beredeneren welke van de twee

affiches (I of II) deze traditionele rol van de vrouw bevestigt en

- ten slotte met twee verwijzingen naar de gekozen bron te beredeneren welke van de twee

affiches (I of II) aansluit bij het verlangen naar emancipatie.

2 De twee affiches (I en II) passen ook heel goed bij een ander kenmerkend aspect van de negentiende

eeuw. Welk kenmerkend aspect is dat? Ondersteun je antwoord met een verwijzing naar elk van beide

bronnen.

https://www.google.nl/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwido47SpanRAhXQzRoKHWeJDgYQjRwIBw&url=https://decoratorsnotebook.wordpress.com/tag/c19th-advertising/&bvm=bv.142059868,d.d2s&psig=AFQjCNH_nkCL4ErnnSk-Q9aqL9p3J0iejg&ust=1483646858842673

EMANCIPATIEBEWEGINGEN Rol van de vrouw

Vrouwenkiesrecht

TOETS

1078

BRON

In de periode voor de Eerste Wereldoorlog verscheen in Groot-

Brittannië deze cartoon. Een 'ballot' is een stembiljet, een 'delusion' is

een waandenkbeeld.

1 Leg met telkens een

concreet voorbeeld uit dat

vrouwen in de

negentiende eeuw

achtergesteld waren op

politiek, economisch en

seksueel gebied.

2 Je zou kunnen stellen dat

de tekenaar van de bron

voor een deel niet, maar

voor een deel ook juist

wel gelijk heeft gekregen,

als je kijkt hoe de situatie

van de vrouw veranderd

was op het einde van de

eerste feministische golf

(rond 1920). Licht de

beide onderdelen van

deze stelling toe.

EMANCIPATIE-


Gehuwde/ongehuwde vrouwen

Aletta Jacobs

Recht op arbeid

TOETS

2069

BRON II

Toen Aletta Jacobs op 3 april 1878 afstudeerde

aan de Rijksuniversiteit van Groningen maakte

haar vader het gedicht 'Aan mijne dochter Aletta

Henriëtte Jacobs' voor haar.

"Niet tot het dag'lijks, huislijk leven

Voeldet g'U geroepen of verplicht,

Uw geest was op een hooger streven,

Uw oog op edeler doel gericht.

Aan aller heil U toe te wijden,

Scheen U een lot benijdenswaard,

Hiervoor te leven, werken, strijden,

Dit scheen uw levensdoel op aard.

'k Heb aan dien zucht gehoor gegeven,

U tot de studie opgeleid,

Was U behulpzaam in Uw streven

En in ’t verwinnen van die strijd.

Nu gij Uw studie hebt volbracht,

Den doctorstitel hebt verkregen,

Hebt gij door ijver, moed en kracht

Den hoogsten trap als vrouw bestegen.

Treedt op nu als redster van vrouw en van wicht

Door ziekte ter neder gebogen.

Aanvaardt Uw beroep als een heilige plicht,

Met de ernst dezer taak voor ogen."

BRON I

In 1873 publiceerde de onderwijskundige Elise van Calcar

'De dubbele roeping der vrouw, eene prijsvraag

beantwoord'. Uit dit boekje komt het volgende fragment.

"1. De publieke opinie. Deze zegt dat de vrouw niet alleen

in spierkracht zwakker is dan de man, maar ook in

intellectuele vermogens en in zedelijk karakter. Dat zij een

wezen is van mindere rang en geen volkomen mens. Dit

vooroordeel klinkt zowel uit de mond van de man als uit

die van de vrouw. Het zegt dat haar leven geen eigen

waarde of betekenis heeft, maar alleen zin en bestaansrecht

ontleent aan de man. Dat het dus een echte ramp is om

ongehuwd te blijven en daardoor het enige doel van het

leven te missen. Want een vrouw op zichzelf is een

onding, tot niets in staat dan om het huishouden te doen.

Zij is voor elke maatschappelijke werkkring ongeschikt,

behalve voor de roeping een mannelijk wezen te dienen en

te verzorgen, hem nakomelingen te schenken en die groot

te brengen.

2. De beperking van het werkterrein van de vrouw. Voor

mannen is het werken een eer, voor vrouwen wordt het een

schande gevonden. De rijke dame, die niets om handen

heeft, trekt haar neus op voor de ijverige dochter van de

weduwe, die modemaakster wordt of onderwijzeres!

Vroegere vriendinnen trekken zich terug van haar die nu

les geeft: 'Wij kunnen haar niet meer zien, zij heeft een

betrekking gezocht!', fluisteren deze werkelozen

meelijdend, zo niet verachtelijk. En zelfs 'zij is artieste' of

'zij schrijft' ontkomt niet aan de domme miskenning van

deze beuzelende juffers, die zelf niets met haar talenten

doen. Zo nam de man alle vakken, die hij wilde, voor

zichzelf. Hij beperkte het arbeidsveld van de vrouw, zodat

bijna elke deur voor haar gesloten is om zelfstandig in

eigen onderhoud te kunnen voorzien. Wat niet koken en

bakken, wassen en plassen, naaien of breien heet, past haar

niet. Een dochter die haar vader helpt bij het kappen of

behangen, bij horloge maken of in zijn apotheek, die doet

gek, heel gek! Dat is echt 'onvrouwelijk'."

1 Maak met telkens een concreet voorbeeld duidelijk dat vrouwen in de tweede helft van de

negentiende eeuw achtergesteld werden op het gebied van de politiek en op seksueel gebied.

2 Volgens Elise van Calcar (I) was het voor een vrouw "een echte ramp" om ongehuwd te blijven.

Geef een toelichting op deze opvatting door

- eerst uit te leggen waarom het voor een vrouw rampzalig was om ongehuwd te blijven;

- daarna aan te tonen dat in de ogen van Van Calcar een gehuwde vrouw in één opzicht

inderdaad beter af was,

- maar dat anderzijds ook gehuwde vrouwen volgens Van Calcar een achtergestelde positie

innamen.

3 Bepaal aan de hand van haar woorden (I) of voor Van Calcar de strijd voor de emancipatie van de

vrouw vooral tegen mannen of juist tegen vrouwen gevoerd moest worden. Leg je antwoord uit.

4 Beredeneer hoe zal Van Calcar (I) op het gedicht voor Aletta Jacobs (II) gereageerd zal hebben.

EMANCIPATIEBEWEGINGEN Vrouwen

Groot-Brittannië

Kiesrecht

Conservatisme

Liberalisme

TOETS

3

BRON I

In 1912 vond in het 'House of Commons',

het Britse parlement, een debat plaats over

de 'Conciliation Bill', een voorstel om

ongeveer 1 miljoen vrouwen het kiesrecht

te verlenen. Eén van de sprekers was Mr

Lane-Fox.

"Er is een aanzienlijk verschil tussen

vrouwen, die in het plaatselijke bestuur

mogen meestemmen en de vaststelling van

de wetgeving zelf. [De vrouwen die

hebben deelgenomen aan de gemeenteraad]

zijn bezig geweest met bestuur, niet met

wetgeving. Zij hebben de wensen van het

Parlement uitgevoerd. De opperste wil van

de natie, het hoogste gezag van het Empire,

rust in de handen van mannen.

Het sterkste argument, naar mijn mening,

waarom we het kiesrecht niet aan vrouwen

zouden moeten geven, is dat dit het begin

betekent van het onttrekken van vrouwen

aan het huishouden in de richting van wat

noodzakelijkerwijs het vuile spel van de

politiek is. Iedereen moet weten dat een

man zonder een vrouw die voor zijn huis

en zijn kinderen zorgt, zich niet zelf kan

redden."

BRON II

In 1912 vond in een aantal staten in de Verenigde Staten

een volksstemming plaats over invoering van het kiesrecht

voor vrouwen. Dit affiche deed een oproep aan de

(mannelijke) stemgerechtigden.

"GEVAAR!

Vrouwenkiesrecht zal het aantal onverantwoordelijk

uitgebrachte stemmen verdubbelen

Het is een BEDREIGING voor het huisgezin, de

werkgelegenheid van mannen en voor de hele

economie"

1 Leg steeds met een voorbeeld uit dat in de periode voor de Eerste Wereldoorlog in de meeste landen

vrouwen zowel op het gebied van de politiek als op het gebied van het huwelijk achtergesteld werden.

2 Welke twee argumenten gebruikte Lane-Fox (I) om zijn standpunt in het debat over het vrouwenkiesrecht

te ondersteunen? Formuleer je antwoord in eigen woorden.

3 Bepaal aan de hand van zijn woorden (I) of Lane-Fox tot de conservatieve of tot de liberale groep in het

'House of Commons' behoorde. Leg je antwoord uit.

4 Ga na of de argumenten, die op het affiche (II) tegen vrouwenkiesrecht gebruikt werden, dezelfde waren

als die van Lane-Fox (I).

5 Op het affiche staat het stembiljet afgebeeld dat bij het referendum over het vrouwenkiesrecht gebruikt

werd. Waarom blijkt uit de manier waarop dit stembiljet hier gebruikt wordt dat de makers van het affiche

niet veel vertrouwen hebben in de (mannelijke) kiezers?

6 De manier waarop in 1912 in respectievelijk Groot-Brittannië en de Verenigde Staten beslist werd over

invoering van vrouwenkiesrecht verschilt nogal. Wat is dat verschil, gelet op de bronnen I en II?

7 Waarom zullen conservatieven eerder voor de Britse en liberalen eerder voor de Amerikaanse methode

om over de invoering van vrouwenkiesrecht te beslissen gekozen hebben?

EMANCIPATIEBEWEGINGEN Vrouwenemancipatie

TOETS

1043

BRON I

In 1837 publiceerde Elizabeth

Poole Sandford het boek 'Woman in

Her Social and Domestic

Character'; uit dit boek vind je

hieronder een fragment.

"Het is dus zo dat het gevoel voor

de vrouw een verandering heeft

ondergaan (…) het is door

kwaliteiten vanuit haarzelf dat ze nu

respect moet afdwingen (…)

Huiselijk leven is de belangrijkste

bron van haar invloed (…) En in

haar toewijding om degenen om

haar heen gelukkig te maken, zal ze

geacht en geliefd worden (…) Niets

kan zo gemakkelijk de gevoelens

van het andere geslacht verzoenen

als het gevoel dat de vrouw naar

hem kijkt voor steun en leiding.

Naarmate mannen zelf superieur

zijn, zijn zij vatbaar om aan dit

beroep op hen tegemoet te komen

(…) Er is inderdaad iets

onvrouwelijks in onafhankelijkheid

(…) Een werkelijk verstandige

vrouw voelt haar afhankelijkheid

(…) Zij weet dat zij het zwakkere

vaartuig is (…) In deze visie is haar

zwakheid iets aantrekkelijks, geen

vloek. In alles wat vrouwen

derhalve ondernemen zouden zij

moeten laten zien dat zij zich van

hun afhankelijkheid bewust zijn."

BRON II

In het Duitse keizerrijk (1871-1918) duurde de keuring voor militaire

dienst ('Musterung') enige dagen. De dienstplichtigen kregen daarom de

gelegenheid een briefkaart naar huis te sturen. Hieronder staat een

voorbeeld van zo’n kaart.

1 De voorstanders van emancipatie van de vrouw vonden dat de

vrouw in de negentiende eeuw was achtergesteld op drie

terreinen: arbeid, politiek en huwelijk/seksualiteit. Ga na in

hoeverre zij voor deze drie onderwerpen argumenten in het

boek van Elizabeth Poole Sandford (I) vonden. Leg steeds je

antwoord uit.

2 Je kunt, vanuit de emancipatie van de vrouw, de briefkaart (II)

op twee manieren interpreteren:

a De emancipatie van de vrouw is een niet ernstig te

nemen ontwikkeling.

b De emancipatie van de vrouw is een ontwikkeling, die

als zodanig door steeds meer mensen erkend wordt.

Geef een toelichting op elk van beide interpretaties, steeds met

een verwijzing naar bron II.

EMANCIPATIE-


Liberalisme

Vooroordelen

TOETS

1953

BRON I

Louis-Emile Morlot, afgevaardigde in het parlement van Frankrijk van 1896 tot 1907 voor de Parti Radical, liet

zich als volgt uit over de emancipatie van vrouwen. De Parti Radical kan min of meer met een liberale partij

vergeleken worden.

"Tevergeefs beweert men dat de aan de vrouw toegekende gelijkheid voor de wet als noodzakelijke consequentie

haar politieke emancipatie heeft. Daarmee misken je absoluut de rol van de vrouw in de mensheid. Voorbestemd

tot het moederschap, geschapen voor het gezinsleven, zal de waardigheid van haar positie groter zijn naarmate zij

deze helemaal niet in gevaar gaat brengen in de politieke discussies en in de toevalligheden van het openbare

leven. Zij zou op noodlottige wijze haar plichten als moeder en als echtgenote vergeten, als zij de huiselijke

haard in de steek zou laten om naar het spreekgestoelte te rennen (…) Men heeft dus volkomen gelijk om de

vrouwen van het politieke leven uit te sluiten, evenals de personen die, door hun geringe rijpheid van geest, niet

verstandig deel kunnen nemen aan de leiding van de publieke aangelegenheden."

1 Leg uit of het standpunt van Louis-

Emile Morlot (I) met betrekking tot

de politieke emancipatie van de

vrouw een liberaal standpunt

genoemd kan worden.

2 Beredeneer of Morlot (I) het wel of

niet eens geweest zal zijn met de

spotprent uit 'Le Grelot' (II).

Verwijs in je antwoord naar beide

bronnen.

3 In de periode van de eerste

feministische golf bestonden tal

van vooroordelen met betrekking

tot feministes. Toon de juistheid

van deze bewering aan met twee

voorbeelden die je aan de spotprent

(II) kunt ontlenen.

BRON II

Van 1871 tot 1903 verscheen in Frankrijk het satirische weekblad

'Le Grelot'. In 1896 publiceerde het blad deze spotprent met de

titel: 'Vrouwelijke eisen'. De vertaling van het onderschrift luidt:

"Ik ga naar het feministische congres! Jij moet het diner om acht

uur precies klaar hebben, versta je mij? En bovenal, dat niets niet

in de haak is!..."

EMANCIPATIE-


Discriminatie

Vrouwenkiesrecht

TOETS

1931

BRON I

De abt L. Perrin publiceerde in het

Rooms-Katholieke Canadese weekblad

'La Semaine religieuse de Montréal'

van 19 december 1921 een ingezonden

brief, getiteld 'Le droit de vote des

femmes du Québec'. Hieronder volgt

een gedeelte van deze brief.

"In de kwestie van het

vrouwenkiesrecht moeten drie zaken

zorgvuldig onderscheiden worden: 1.

Een principiële kwestie 2. Een

feitelijke kwestie 3. Een kwestie die

gunstige mogelijkheden biedt.

1. Principiële kwestie. – Wat de eerste

betreft, het lijkt mij toe dat ze zich als

volgt voordoet. Hebben de vrouwen het

recht om te stemmen? Deze kwestie is

controversieel. Ik heb er op gewezen,

omdat ik geloof dat het de waarheid is,

dat in het huidige democratische

systeem, gebaseerd op het kiesrecht, de

vrouw net zo als de man het recht op

het kiesrecht heeft; dat zij, gehuwd of

ongehuwd, mede de lasten van de Staat

draagt; dat zij grote en veelvuldige

belangen heeft te verdedigen; dat haar

beroven van het kiesrecht het

wegnemen betekent van haar

machtigste middel om zich te

verdedigen; dat de vrouw een mens is

en dat zij als zodanig kan rekenen op

onschendbaarheid wat betreft het

denken over politiek even goed als

waar het gaat om de moraal en de

godsdienst; door haar weg te houden

van de stembussen kan je niet naar

waarheid zeggen, volgens het

democratische grondbeginsel, dat de

wet, die zij niet maakt, de uitdrukking

is van de wil van het hele volk en dat

de regering, waar zij niet mee

ingestemd heeft, de wettige

vertegenwoordiging is van de

geregeerden etc."

BRON II

Deze spotprent verscheen circa 1920 in een krant in de Franstalige

Canadese provincie Québec. Op de auto staat dat deze van het

bestelbedrijf firma Casgrain is; dit opschrift verwijst naar Thérèse

Casgrain, een feministe die na de Eerste Wereldoorlog de strijd voor

vrouwenkiesrecht in Québec leidde. Het onderschrift luidt: "Aan

welke geeft u de voorkeur?"

1 Leg - telkens met een voorbeeld – uit dat vrouwen op het

gebied van de arbeid en op seksueel gebied circa 1900

ongelijk aan mannen werden behandeld.

2 Waarom hadden in de tijd van de 'eerste feministische golf'

veel vrouwen hoge verwachtingen van het kiesrecht?

3 Je kunt je afvragen hoe abt Perrin de cartoon geïnterpreteerd

zal hebben. Ga op deze vraag in door:

a eerst kernachtig weer te geven welk principiële punt

Perrin volgens bron I maakte wat betreft het

vrouwenkiesrecht;

b vervolgens uit te leggen wat de maker van de cartoon

(II) duidelijk wilde maken en

c ten slotte te beredeneren dat Perrin het wellicht voor een

belangrijk deel met de cartoon eens geweest kan zijn.

EMANCIPATIE-


Liberalisme

Vooroordelen

TOETS

1587

BRON I

In 1912 schreef Eva McLaren namens de 'Home Counties Union of Women’s Liberal Associations' de volgende

brief over de gewelddadige acties van de militante 'suffragettes' aan de liberale leden van het Britse parlement

(Lagerhuis).

"Als voorzitter van de Home Counties Union of Women’s Associations, 220 verenigingen en meer dan 25.000

actieve liberale vrouwen tellende, schrijf ik in hun naam om te protesteren tegen de onwettige acties van een

betrekkelijk klein aantal vrouwen, de leden van de Social and Political Union, gedurende de afgelopen paar dagen.

Wij menen oprecht dat een dergelijke actie niet alleen een schande voor de betrokken vrouwen is, maar ook de

ergste hindernis zal blijken te zijn voor de zaak van het vrouwenkiesrecht, waaraan wij én als vrouwen én als

liberalen toegewijd zijn (…)

Wij hebben keer op keer geprotesteerd tegen de zogenaamde militante tactieken maar nog nooit zo als vandaag, nu

de overwinning in zicht is, dankzij de beloftes van het Parlement oom het mogelijk te maken onze kwestie in het

Parlement te behandelen. Wij willen de liberale, socialistische en Ierse partijen in het Lagerhuis er op wijzen dat in

aantallen de militante vrouwen in geen verhouding staan tot de vrouwen die grondwettige methodes hebben

aangenomen.

De leden van onze Union hebben zich in de kiesdistricten altijd royaal ingezet voor de Liberale Partij en als

liberalen doen wij nu op alle leden, die de meerderheid in het Lagerhuis vormen, een beroep om recht te doen aan

hun vrouwelijke bondgenoten.

Het is juist noch rechtvaardig dat de misplaatste actie van enkelen rechtvaardigheid voor velen verder zou

vertragen, en wij die in de donkere dagen en sinds stralender dagen zijn aangebroken hebben gewerkt voor het

liberalisme, kijken nu naar onze vrienden voor deze daad van rechtvaardigheid voor vrouwen."

BRON II

In de tijd voor de Eerste Wereldoorlog werd in Duitsland onderstaande briefkaart over

vrouwenemancipatie verspreid.

javascript:;

1 Leg uit dat het goed te verklaren valt dat juist mensen met een liberale politieke overtuiging zich

inzetten voor vrouwenkiesrecht, zoals blijkt uit bron I.

2 De beweging voor vrouwenkiesrecht moest in haar strijd opboksen tegen grote vooroordelen over de rol

van de vrouw. Maak dat duidelijk door

a eerst aan bron II twee concrete vooroordelen met betrekking tot de rol van de vrouw en haar

streven naar emancipatie te ontlenen en

b vervolgens uit te leggen welke motieven Eva McLaren kan hebben gehad om (tegen de

achtergrond van deze vooroordelen) haar brief (bron I) over de militante acties van de

suffragettes te schrijven.

EMANCIPATIE-


Motieven

Verlichting

Industrialisatie

TOETS

1607

BRON I

In 1911 publiceerde de Amerikaanse 'Women’s Political Union' dit pamflet. De tekening

en het artikel horen bij elkaar, je hoeft de tekst van het artikel niet te bestuderen.

BRON II

In oktober 1920 verscheen in een in New York uitgegeven tijdschrift deze cartoon. Helemaal rechtsboven staat:

'presidency'.

1 Leg uit dat je het streven naar vrouwenemancipatie vanaf de tweede helft van de negentiende eeuw mede

kunt verklaren

- vanuit de doorwerking van de denkbeelden van de Verlichting;

- als een gevolg van het ontstaan van een industriële samenleving.

2 De voorstanders van vrouwenemancipatie moesten zowel de vrouwen zelf als de samenleving als geheel

van hun standpunt overtuigen. Toon dat aan met behulp van de bronnen I en II.

EMANCIPATIE-

BEWEGINGEN Vrouwenkiesrecht

Nederland

TOETS

1409

BRON

Affiche van de Nederlandschen Bond voor Vrouwenkiesrecht, 1916.

1 Noem twee

maatschappelijke

ontwikkelingen, die in

de decennia voor de

Eerste Wereldoorlog

het streven naar de

emipatie van de vrouw

hebben bevorderd.

2 Welk argument voor

vrouwenkiesrecht kun

je aan de bron

ontlenen? Leg je

antwoord uit.

3 Toon met twee

elementen uit de bron

aan dat de

Nederlandsche Bond

voor Vrouwenkiesrecht

bepaald geen vergaande

emancipatie van de

vrouw voorstond.

EMANCIPATIE-


Discriminatie

Kiesrecht

TOETS

1597

BRON I

Affiche uit 1919 naar aanleiding van een

volksstemming over de invoering van

vrouwenkiesrecht in Zwitserland. De tekst rechts

betekent: 'Wat men heeft', de tekst linksonder: 'Wat

men riskeert'.

BRON II

Affiche uit 1920 naar aanleiding van een

volksstemming over de invoering van

vrouwenkiesrecht in Zwitserland.

1 Maak met telkens een concreet voorbeeld duidelijk dat vrouwen in de negentiende eeuw op politiek en

seksueel gebied achtergesteld waren.

2 Waarom streefden de voorstanders van vrouwenkiesrecht op het einde van de negentiende eeuw vooral

naar het kiesrecht voor vrouwen?

3 De twee affiches (I, II) maken duidelijk dat er verschillende argumenten tegen het vrouwenkiesrecht

gebruikt werden. Welk argument kun je uit affiche I afleiden, welk uit affiche II? Leg steeds je antwoord

uit.


Sociale kwestie

TOETS

497

BRON I

Het Rooms-Katholieke Tweede-Kamerlid

Aalberse over vrouwenarbeid, 1910.

"Een vrouw sluit aan de voet van het

altaar een heilige verbintenis met een

man en belooft voor God, dat zij haar

leven lang de plichten van vrouw en

moeder en hoofd van het huishouden zal

vervullen. Is het haar nu geoorloofd,

zelfs met toestemming van de man,

naderhand een tweede verbintenis te

sluiten met een fabriek, tegen zoveel en

zoveel in de week, waardoor het haar

onmogelijk wordt haar mans voedsel te

bereiden, haar kinderen op te voeden en

haar huishoudelijke plichten waar te

nemen?"

BRON II

Spotprent van Alb. Hahn in 'De Notenkraker', 1911.

BRON III

Spotprent uit het blad 'Abraham Prikkie', 1896.

1 Welke opvatting had Aalberse (I) over de positie van de vrouw in de samenleving? Licht je antwoord met

behulp van de tekst toe.

2 Leg uit dat Hahn met zijn prent (II) het standpunt van veel arbeiders over de vrouwenarbeid naar voren bracht.

3 Noem 2 argumenten die vrouwen in hun strijd voor vrouwenkiesrecht gebruikten.

4 Leg uit dat prent III vooroordelen ten aanzien van zowel mannen als vrouwen laat zien.


Industrialisatie

Eerste Wereldoorlog

TOETS

505

BRON I

Spotprent uit 'De Notenkraker', 1911.

BRON II

Spotprent uit 'De Roskam', 1916.

1 De strijd voor het vrouwenkiesrecht vormde rond 1900

één van de aspecten van de vrouwenemancipatie.

Waarom heeft het industrialisatieproces het streven

van vrouwen naar emancipatie versterkt?

2 Waarom is de Eerste Wereldoorlog voor het

emancipatiestreven van vrouwen zo belangrijk

geweest?

3 Ga van beide prenten (I, II) afzonderlijk na of de

tekenaar een voor- of een tegenstander van algemeen

vrouwenkiesrecht was. Leg je antwoorden uit door de

prenten te beschrijven.

EMANCIPATIE-


Kiesrecht

Relatie man-vrouw

Alcoholisme

Oorlog

TOETS

1891

BRON I

Het dagblad 'L'Ordre', dat verscheen in de Franstalige Canadese provincie Quebec, plaatste in 1867 een artikel

onder de naam 'Les femmes et le vote', waaruit hieronder een fragment staat. Wisconsin is een staat in het

noorden van de Verenigde Staten, dicht bij Canada dus.

"Het parlement van Wisconsin heeft onlangs een wet aangenomen die aanleiding geeft om te lachen als zij niet zo

immoreel was. Door deze wet zullen de vrouwen ouder dan 21 jaar het kiesrecht krijgen. Net als de mannen zullen

zij zich voortaan naar de stembussen kunnen begeven en hun stem daar vastleggen.

Wij zullen niet stoppen met aan te wijzen wat er allemaal asociaal is in deze zogenaamde hervorming van het

kiesrecht, die het de vrouw toestaat om het huisgezin te verlaten om zich te mengen in het verderf van de

verkiezingsstrijd: dat brengt het gevoel voor moraal behoorlijk in opstand."

BRON II

Affiche van de 'Union Française pour le Suffrage des Femmes', verschenen in 1919.

"In alle grote landen van Europa,

hebben de vrouwen het kiesrecht of gaan zij dat krijgen.

De Franse vrouwen stemmen niet!

De Franse vrouwen willen stemmen! HET IS HUN RECHT – De wet is de uitdrukking van de algemene volkswil.

Alle burgers hebben het recht om aan de vorming daarvan persoonlijk of door

hun vertegenwoordigers bij te dragen. (Verklaring van de Rechten van de Mens,

art. 6)

HET IS HUN PLICHT - Niemand heeft het recht om geen belang meer te stellen

in de zaken van algemeen belang.

HET IS HUN BELANG – Als de politiek de vrouw negeert, verlaagt de

burgerlijke wet haar, verbrijzelt de economische wet haar.

HET IS HET BELANG VAN HET GEZIN – De vrouw bevrijden van de op

haar drukkende handelingsonbekwaamheid, leidt tot het vergroten van haar

waardigheid, het groeien van het respect dat haar kinderen haar verschuldigd

zijn, het dus hechter maken van het gezin.

HET IS HET BELANG VAN DE MAATSCHAPPIJ – De vrije en volledige

ontwikkeling van alle individuele gaven is onmisbaar voor de sociale

vooruitgang en voor de welvaart van het land.

HET IS HET BELANG VAN HET RAS – De vrouw is de natuurlijke

beschermer van de kinderen, de onverzettelijke tegenstander van het alcoholisme

die de oorzaak is van tuberculose, ontucht, dwaasheid en misdaad.

HET IS HET BELANG VAN HET VADERLAND – Om zich op te richten uit

haar ruïnes heeft Frankrijk alle vaardigheden, alle opofferingen en alle energie

nodig.

HET IS HET BELANG VAN DE MENSHEID – Het stembiljet aan de

echtgenotes en moeders geven betekent het hen toestaan om actie te voeren om

de oorlogen onmogelijk te maken.

Fransen! Tot welke partij u ook behoort, eist van uw vertegenwoordigers dat zij zonder

uitstel tot een akkoord komen over de op 20 mei 1919 door de Kamer aanvaarde

hervorming, die AAN DE FRANÇAISES HET KIESRECHT toekent."

1 Het blad 'L'Ordre' (I) liet duidelijk merken tegenstander te zijn van de emancipatie van de vrouw. Toon

dat vanuit bron I aan met twee concrete voorbeelden.

2 Leg uit - telkens met een voorbeeld uit bron II – dat de 'Union Française pour le Suffrage des Femmes'

het kiesrecht voor vrouwen zowel vanuit het perspectief van de vrouw als vanuit het perspectief van de

maatschappij verdedigde.

3 Als het gaat om de rol van de vrouw is er op één punt overeenstemming tussen het artikel in 'L'Ordre' (I)

en de 'Union Française pour le Suffrage des Femmes' (II). Welk punt was dat? Verwijs in je antwoord

naar beide bronnen.

4 De 'Union Française pour le Suffrage des Femmes' (II) beweerde dat de invoering van het

vrouwenkiesrecht kon bijdragen aan de oplossing van een groot aantal problemen. Wat was de

redenering

a achter de verwachting dat juist vrouwen kiesrecht moesten hebben "om de oorlogen onmogelijk

te maken";

b achter de stelling dat juist de vrouw "de onverzettelijke tegenstander van het alcoholisme" was.

EMANCIPATIE-

BEWEGINGEN Achterstelling vrouwen

Vrouwenkiesrecht

Betrouwbaarheid bron

TOETS

1774

BRON I

Philip Snowden (1864-1937) was een Britse politicus, die zijn aanvankelijk liberale overtuiging verving door

kritiek op het kapitalisme; daardoor sloot hij zich aan bij de sociaal-democratische Labour-Party. In zijn

autobiografie schreef hij het volgende over de beweging, die in Groot-Brittannië streefde naar vrouwenkiesrecht.

De 'Gallery' is de publieke tribune van het 'House (of Commons)', het Britse parlement.

"Zolang deze vrouwen hun activiteiten beperkten tot onschuldige spelletjes als het zichzelf vastbinden aan

lantaarnpalen en de hekken van parken, het gooien van pamfletten vanaf de 'Gallery of the House' over de hoofden

van de parlementsleden of het zich laten arresteren vanwege het tonen van hinderlijk gedrag, het publiek was meer

geamuseerd dan boos, ook al hielden de tegenstanders van vrouwenkiesrecht nooit op om op deze capriolen te

wijzen als het bewijs van de ongeschiktheid van vrouwen om hun stem uit te brengen. Toen zij bezittingen

begonnen te vernielen en de levens van anderen dan henzelf in gevaar gingen brengen, begon het publiek zich

tegen hen te keren. De 'National Union of Woman's Suffrage Societies', waarvan het dappere onderwijskundige en

grondwettelijke werk voor de vrijheid van vrouwen meer dan vijftig jaar was volgehouden, nam zelf publiekelijk

afstand van deze terroristische activiteiten."

BRON II

Cartoon uit het blad 'Votes for Women' (1910) van de 'Women’s Social and Political Union' (WSPU), een radicale

groep feministes, die zich in 1903 had afgescheiden van de 'National Union of Woman's Suffrage Societies'

(NUWSS). Op de ezel staat 'liberal government', op de wortel 'active support', op de vrouw rechts 'militant

societies', op haar stok 'militant methods'. Militant betekent zowel in het Engels als het Nederlands 'strijdlustig'.

BRON III

Prentbriefkaart uit Groot-Brittannië uit de periode voor de Eerste Wereldoorlog.

1 Leg met telkens een concreet voorbeeld uit dat vrouwen in de tijd voor de Eerste Wereldoorlog zowel op

het gebied van de arbeid als op het gebied van seksualiteit achtergesteld waren.

2 Ontleen aan bron I hoe Philip Snowden dacht over enerzijds het doel van de beweging voor

vrouwenkiesrecht, anderzijds over het optreden van de feministes. Leg steeds je antwoord uit met een

verwijzing naar de tekst van bron I.

3 Je kunt de cartoon van de WSPU (II) beschouwen als een poging om de argumentatie van mensen als

Philip Snowden (I) te weerleggen. Maak dat duidelijk door de prent te beschrijven; begin je antwoord met

aan te geven welke 'government measure' hier bedoeld wordt.

4 Maak met één tekstelement en twee beeldelementen duidelijk hoe de maker van bron III over het

vrouwenkiesrecht dacht.

5 Beoordeel of deze prentbriefkaart (III) een betrouwbare bron is als je een onderzoek doet naar de strijd

voor vrouwenkiesrecht. Leg je antwoord uit.


Veranderend rolpatroon

TOETS

1700

BRON I

Crinoline-jurk, Parijs 1855.

BRON II

Zomerjapon, Engeland 1875.

BRON III

Advertentie van de Italiaanse firma

Prinetti & Stucchi, circa 1900.

BRON IV

Affiche voor een optreden van de Franse actrice en

zangeres Mistinguett, 1910.

1 De bronnen I tot en met IV vertellen iets over de activiteiten en de kleding van vrouwen uit de

middenlaag van de samenleving tussen 1850 en 1914. Je kunt je afvragen of de veranderingen daarin

signalen zijn van de veranderende positie van vrouwen in deze periode. Bespreek deze historische

vraag door:

- eerst aan de hand van alle vier bronnen de veranderingen te bespreken in de manier waarop

vrouwen zich kleedden;

- vervolgens duidelijk te maken, weer aan de hand van alle vier bronnen, welke veranderingen

plaatsvonden in de activiteiten van vrouwen;

- daarna uit te leggen wat de maatschappelijke norm in de jaren rond 1850 was met betrekking

tot de rol van de vrouw en

- ten slotte de vraag te beantwoorden of de vier bronnen inderdaad getuigen van een

verandering in de rol van de vrouw in de samenleving in de periode tot de Eerste

Wereldoorlog.

EMANCIPATIE-


Arbeid

Huwelijk

Kiesrecht

TOETS

2221

BRON I

Robert Owen, voor de staat Oklahoma lid van de Senaat van de Verenigde Staten, hield in 1910 een 'Speech in

Favor of Women's Suffrage'. Hieronder staan enige gedeeltes uit deze rede; in het laatste gedeelte wijst hij op de

gevolgen van het verlenen van het kiesrecht aan vrouwen in de staat Colorado.

"Vrouwen vormen de helft van de menselijke soort (…) werkende vrouwen ontvanger een kleiner loon voor

hetzelfde werk dan mannen, en het lagere loon en de voor vrouwelijke arbeiders zwaardere

arbeidsomstandigheden zijn te wijten aan het niet hebben van het stemrecht (…)

Hetzelfde loon voor hetzelfde werk is de eerste belangrijke reden die deze verandering in het regeringsbeleid

rechtvaardigt (…)

Vrouwen zijn de gelijken aan mannen in intelligentie, en er is geen man die het aandurft om het tegendeel te

beweren (…)

Vrouwen hebben meer verstand van het regelen van de huishouding, en ze kan het besturen van een staat net zo

makkelijk leren als zij kan leren hoe zij de kinderen moet opvoeden, hoe zij het huisgezin behoorlijk moet

voeden en kleden, voor de zieken moet zorgen (…) of het huis mooi moet maken (…)

Elke kwaadaardige voorspelling met betrekking tot het verlenen van het kiesrecht is onjuist gebleken (…) In de

eerste plaats heeft het vrouwen niet manachtig gemaakt; nog steeds houden zij net zo van hun huizen en

kinderen, en zij zijn beter in staat om zichzelf en hun kinderen te beschermen vanwege hun kiesrecht. In de

tweede plaats (…) zijn zij zich op straat niet wuft en onbeschaamd gaan gedragen. Nog steeds laten zij mannen

zien hoe zij zich behoren te gedragen."

BRON II

Prent uit de Verenigde Staten uit de

periode voor de Eerste

Wereldoorlog. Een 'militant' is een

strijdlustig persoon.

BRON III

Prentbriefkaart, die in de periode voor de Eerste Wereldoorlog in Duitsland verkocht en verstuurd werd. De

tekst luidt: 'Einer, der’s schlecht getroffen hat'.

1 Leg uit dat vrouwen in de periode voor de Eerste Wereldoorlog achtergesteld waren op het gebied van

de arbeid en op het gebied van het huwelijk.

2 Beredeneer aan de hand van bron I of Robert Owen ook van mening was dat vrouwen in de Verenigde

Staten wat betreft arbeid en huwelijk achtergesteld waren.

3 Leg uit waarom de eerste feministische golf vooral in het teken van het kiesrecht stond.

4 Robert Owen ontleende zijn argumentatie met betrekking tot het vrouwenkiesrecht zowel aan de

vrouwen zelf als aan de omstandigheden waarin zij verkeerden. Toon beide argumentaties met behulp

van bron I aan.

5 In de periode tot de Eerste Wereldoorlog verschenen veel prenten over het streven van vrouwen naar

emancipatie. Beredeneer welke standpunten de bronnen II en III verkondigden met betrekking tot de

emancipatie van de vrouw.


Parlementaire democratie

TOETS

1427

BRON

In Groot-Brittannië verscheen in de jaren na 1910 dit affiche. Op de

achtergrond staan de gebouwen van het Britse parlement afgebeeld.

1 Leg uit dat op dit affiche

het functioneren van de

parlementaire democratie

aan de orde wordt

gesteld.

2 Voor welk concreet doel

is dit affiche gemaakt?

Leg je antwoord uit met

een beschrijving van de

bron.

3 Waarom kun je van de

maker van dit affiche

stellen dat hij voor de

periode tot de Tweede

Wereldoorlog te grote

verwachtingen had?


Rol van de vrouw

Conservatisme

Liberalisme

TOETS

712

BRON I

De Engelse suffragette (strijdster voor

vrouwenkiesrecht) Emmeline Pankhurst hield

in maart 1908 een toespraak, waaruit

hieronder een fragment volgt.

"Het is belangrijk dat vrouwen het kiesrecht

hebben zodat, in het bestuur van het land, het

gezichtspunt van de vrouw naar voren

gebracht kan worden. Al vele jaren is er door

middel van wetgeving voor vrouwen zeer

weinig gedaan.

Je kunt geen krant lezen of naar een

bijeenkomst gaan zonder bijzonderheden met

betrekking tot sociale hervorming te horen. Je

hoort over wetgeving om te bepalen in wat

voor soort huizen mensen horen te wonen.

Dat is zeker een kwestie voor vrouwen.

Geen enkele vrouw die aan deze campagne

meedoet, hoeft ook maar één taak die ze in

huis heeft, op te geven. Het is juist het

tegenovergestelde, want een vrouw zal leren

een grotere betekenis aan haar traditionele

taken te geven."

1 Leg uit dat vrouwen op het eind van de

negentiende eeuw gediscrimineerd werden

op het gebied van de politiek en van

huwelijk/seksualiteit.

2 Met welk argument eiste Emmeline

Pankhurst in 1908 (I) het kiesrecht voor

vrouwen?

3 Leg met twee argumenten uit dat

Emmeline Pankhurst (I) in haar pleidooi

uitgaat van de traditionele rol van de

vrouw.

4 Bepaal van de beide afbeeldingen (II, III)

afzonderlijk hoe ze tegen het

vrouwenkiesrecht stonden. Leg in beide

gevallen je antwoord uit.

5 Welke politieke stroming past het best bij

de makers van de twee beeldbronnen (II,

III)? Leg in beide gevallen je antwoord uit.

BRON II

In 1908 verscheen in Engeland deze spotprent over het

vrouwenkiesrecht.

BRON III

Een groep kunstenaars, die in Londen het 'Suffrage Atelier'

waren begonnen, gaven in 1912 onderstaand affiche uit.

EMANCIPATIE-

BEWEGINGEN Achterstelling vrouwen

Vrouwenkiesrecht

Verzet tegen emancipatie

Liberalisme

TOETS

1789

BRON I

In 1906 bracht het Britse dagblad 'The Times' verslag uit van een debat in het Lagerhuis over een voorstel om

kiesrecht voor vrouwen in te voeren. Hieronder staat de weergave van de bijdrage van de afgevaardigde van het

district Haggerston, de liberaal Randal Cremer.

"(...) verzette zich tegen het voorstel. Hij beweerde dat als eenmaal een groep vrouwen was toegelaten tot het recht

om te stemmen voor het Parlement, dit uiteindelijk moest leiden tot algemeen volwassenen-kiesrecht. ('Hear,

hear.') Aangezien er volgens de laatste volkstelling driekwart miljoen meer vrouwelijke dan mannelijke

volwassenen waren en aangezien aan dit aantal misschien een kwart miljoen mannen moeten worden toegevoegd

die vanwege de aard van hun bezigheden steeds niet in staat waren hun stem uit te brengen, betekent volwassenen-

kiesrecht het overlaten van de regering van het land aan een meerderheid van de kiezers, die geen mannen maar

vrouwen zouden zijn. ('Laughter.') Hij had te veel respect voor vrouwen om hen de politieke arena in te sleuren en

om van hen te vragen verplichtingen op zich te nemen en taken te vervullen waar zij geen verstand van hadden en,

belangrijker, waar zij geen zin in hadden. Als onder de vrouwen van het land over deze kwestie een stemming zou

worden gehouden, geloofde hij dat de meerderheid of niet zou stemmen of een stem tegen zou uitbrengen."

BRON II

Cartoon uit het Britse blad 'Votes for Women', 1913. In de kolommen

staan (deel)staten, waar het vrouwenkiesrecht is ingevoerd.

1 Tijdens de eerste feministische

golf waren vrouwen zich

bewust van hun achterstelling

op gebieden als arbeid en

huwelijk/seksualiteit. Geef van

elk van deze een concreet

voorbeeld.

2 Hoe moet je dan uitleggen dat

de feministische acties zich

vooral concentreerden op het

vrouwenkiesrecht?

3 Je zou kunnen stellen dat de

cartoon uit ‘Votes for Women'

(II) afrekende met opvattingen

over vrouwenkiesrecht, zoals

die verwoord werden door

Randal Cremer (I).

Onderbouw deze stelling met

verwijzingen naar beide

bronnen.

4 Ook met het oog op zijn

politieke overtuiging kun je de

opvatting van Randal Cremer

(I) merkwaardig noemen. Leg

dat uit.

EMANCIPATIE-


Achterstelling van de vrouw

Vrouwenkiesrecht

Sociaal-democratie

TOETS

1800

BRON

Voorpagina van het nummer van 8 maart 1914 van het blad 'De Proletarische Vrouw', uitgegeven door de

Sociaal-Democratische Arbeiders Partij. In de hoeken van de afbeelding staat respectievelijk:

'Moederschapsverzekering', 'Kostelooze geneeskundige hulp', 'Zuigelingen-keuken' en 'Kinderbewaarplaats'.

1 Leg uit wat we verstaan onder een emancipatiebeweging.

2 Waardoor vormden arbeid en huwelijk/seksualiteit argumenten voor vrouwen om naar emancipatie te

streven?

3 De sociaal-democratische vrouwenbeweging streefde niet alleen naar de emancipatie van vrouwen,

maar ook naar die van arbeiders. Kies één uit de vier doelstellingen, die 'De Proletarische Vrouw' met

algemeen vrouwenkiesrecht wilde bereiken, om dit dubbele streven naar emancipatie aan te tonen.

EMANCIPATIE-

BEWEGINGEN Emancipatie arbeiders

Onderwijs

TOETS

1594

BRON

In 1873 verscheen onderstaande advertentie in een Amsterdamse krant.

1 Wat verstaan we onder emancipatie?

2 Leg uit dat je de bron kunt gebruiken

om aan te tonen dat de arbeiders naar

emancipatie streefden.

3 Waarom was onderwijs belangrijk

voor de emancipatie van de

arbeiders?

4 Leg uit dat je ook in de bron kunt

zien dat de arbeiders begrepen dat

onderwijs belangrijk voor hen was.

EMANCIPATIEBEWEGINGEN Duitsland

Arbeiders

Vrouwen

TOETS

1521

BRON I

Ontwikkeling van het nationaal inkomen in Duitsland, in miljoenen

RM (prijzen 1913).

landbouw

bosbouw

visserij

mijnbouw industrie verkeer handel

banken

verzekeringen

horeca

huishou-

delijke

diensten

1870 5738 255 3742 280 1082 1014

1890 7732 674 7941 878 1982 1054

1913 11270 1903 19902 3146 4415 1061

BRON II

Prentbriefkaart uit het keizerlijke Duitsland.

BRON III

Prentbriefkaart uit het keizerlijke Duitsland,

1912. Een 'Wahlurne' is een stembus.

'Edellieden, priesters, maakt u gereed!

De zon heeft voor u lang genoeg geschenen!

Het oude stort in elkaar, de tijd verandert,

En nieuw leven ontspruit uit de ruïnes.'

1 Toon met cijfermateriaal uit bron I aan dat Duitsland tussen 1870 en 1913 een belangrijke economische

ontwikkeling beleefde. Let er op dat je hoofden bijzaken goed van elkaar weet te onderscheiden!

2 Prentbriefkaart III is gemaakt naar aanleiding van de Rijksdagverkiezingen van 12 maart 1912. Welke

overeenkomst bestaat er tussen het cijfermateriaal uit bron I en de politieke ontwikkeling zoals die in bron III

geschetst is? Leg je antwoord uit.

3 Bron II geeft een belangrijke verandering weer in het denken en handelen van vrouwen in het Duitse keizerrijk.

Bepaal of deze verandering (die je uiteraard eerst moet vaststellen) voortkwam uit de mentale ontwikkeling in

Duitsland dan wel uit de economische ontwikkeling. Leg je antwoord uit.

4 Bron III is nadrukkelijk gedateerd in het jaar 1912. Toon nu met behulp van de overige gegevens uit de briefkaart

aan dat deze beslist niet uit de jaren zeventig van de negentiende eeuw afkomstig kan zijn.

EMANCIPATIE-


Politiek

Huwelijk/seksualiteit

TOETS

2212

BRON I

De Franse 'Union Française pour le Suffrage

des Femmes' bood in 1913 een rapport over het

vrouwenkiesrecht aan de gemeenteraad van de

stad Besançon aan. Hieronder volgt een aantal

fragmenten uit dit rapport.

"Wij gaan proberen aan te tonen dat het

kiesrecht voor vrouwen een rechtvaardige,

mogelijke en wenselijke hervorming is (…)

Een vrouw heeft verantwoordelijkheid in het

gezin; ze hoort om advies gevraagd te worden

over de wetten die haar rechten en plichten

vastleggen met betrekking tot haar man, haar

kinderen, haar ouders.

Vrouwen werken – en in steeds grotere

aantallen; een statistiek uit 1896 liet zien dat

(…) het aantal vrouwelijke arbeiders 35 procent

van het totale aantal arbeiders bedroeg, zowel

mannen als vrouwen.

Als zij een eigen bedrijf heeft, heeft zij, net als

iedere ondernemer, belangen te verdedigen (…)

Als een vrouw arbeider is of een dienstbode,

hoort zij net als een man deel te nemen aan het

stemmen over wetten met betrekking tot

vakbonden, wetten die de pensionering van

arbeiders regelen, de sociale zekerheid, de

beperking en de regeling van de arbeidsuren,

vrije dagen per week, arbeidscontracten etc.

(…)

Ten slotte zullen haar speciale eigenschappen

als netheid, zuinigheid, geduld en

vindingrijkheid even nuttig voor de

maatschappij zijn als de eigenschappen van

mannen en zullen zij de invoering van wetten

bevorderen die tot nu toe te vaak zijn nagelaten.

Het vrouwenkiesrecht zal zeker leiden tot de

invoering van belangrijke sociale wetten. Alle

vrouwen zullen in actie komen om:

te vechten tegen alcoholmisbruik, waarvan

zij veel meer dan mannen te lijden hebben;

wetten met betrekking tot gezondheid en

welzijn in te voeren;

de regeling van vrouwen- en kinderarbeid

tot stand te brengen;

jonge vrouwen te beschermen tegen

prostitutie."

BRON II

Rond 1900 verscheen in Groot-Brittannië deze prent met

betrekking tot suffragettes.

BRON III

Deze prent verscheen in 1911 in Duitsland. De

titel (onderin) luidt: 'Een toekomstbeeld'.

Bovenaan staat: 'Nou, jou geef ik maar weer de

huissleutel mee.'

1 Leg uit dat vrouwen in de periode voor de

Eerste Wereldoorlog achtergesteld waren op

politiek en op seksueel gebied.

2 Toon aan dat je in bron I van beide vormen van

achterstelling een voorbeeld kunt vinden.

3 In het rapport van de 'Union Française pour le

Suffrage des Femmes' (I) wordt gesteld dat de

invoering van vrouwenkiesrecht zowel

rechtvaardig als wenselijk is. Beredeneer dat

- de argumenten op het gebied van de arbeid

de nadruk leggen op rechtvaardigheid en

- de argumenten op het gebied van het gezin

de nadruk leggen op wenselijkheid.

4 In de periode voor de Eerste Wereldoorlog

verschenen zeer veel prenten met betrekking tot

de emancipatie van de vrouw. Beredeneer van

de bronnen II en III afzonderlijk of zij zich

uitspreken voor of tegen de emancipatie van de

vrouw. Zorg er voor dat je in beide antwoorden

een beschrijving van de betreffende bron geeft.

EMANCIPATIE-


Kiesrecht

Huwelijk/seksualiteit

Man-vrouw relatie

TOETS

2215

BRON I

Het bestuur van de 'Vereeniging tot

verbetering van den maatschappelijken en

den rechtstoestand der Vrouw in Nederland'

publiceerde op 31 mei 1913 een manifest.

Hieronder volgt een gedeelte uit deze

publicatie. In de laatste zin betekent 'toeleg':

bedoeling; 'staatkundig': politiek en

'bestendigen': laten voortduren.

"Vrouwen van Nederland!

Het gaat om Uw recht, om Uw belang, en om

dat der gemeenschap. Velen Uwer gevoelen

in zich de bekwaamheid en geschiktheid tot

velerlei, dat vroeger voor de vrouw

onbereikbaar of ongeschikt scheen.

Met den dag ziet gij duidelijker in, dat een

vertegenwoordiging alleen door mannen

gekozen, dat vertegenwoordigende lichamen

alleen uit mannen samengesteld, ook bij

oprecht streven naar onbevangenheid

nochtans eenzijdig staan tegenover

verschillende onderwerpen van groot belang

(wij denken onder meer aan ons

huwelijksrecht, aan de te geringe macht over

het kind aan de moeder toegekend, aan de

wijze van bestrijding van drankmisbruik, aan

(…) arbeidswetgeving ten opzichte van de

vrouw, wettelijke bemoeiing op het gebied

der zedelijkheid). Veelzijdigheid en grondige

kennis ten aanzien van menig onderwerp

zouden worden bevorderd, indien aan de

regeling deelgenomen werd door vrouwen,

welke immers juist omdat zij van anderen

aanleg zijn, een anderen kijk op menig

onderwerp zullen hebben. Tot schade van het

algemeen blijft zoo menige kracht

ongebruikt, welke met vrucht zou kunnen

optreden in raadszaal van land, gewest of

gemeente. Daarom: getuigt met ons tegen

den toeleg der Regeering om uwe

staatkundige onmondigheid, uwe uitsluiting

te bestendigen."

BRON II

Ter gelegenheid van 'Vrouwendag' verscheen op 8 maart

1914 deze prent.

BRON III

Spotprent die circa 1900 in Nederland gepubliceerd

werd.

1 Leg uit dat vrouwen in de periode voor de

Eerste Wereldoorlog achtergesteld waren op

politiek en op seksueel gebied.

2 In bron I wordt gesproken over "de te geringe

macht over het kind aan de moeder toegekend".

Leg uit waarom dat zo was.

3 Waarom verwachtten veel vrouwen dat zij met

het kiesrecht hun emancipatie konden bereiken?

4 Leg in je eigen woorden uit welk argument in

bron I genoemd wordt om aan vrouwen het

kiesrecht te verlenen.

5 Je kunt van een geslaagde emancipatie van de

vrouw spreken als

- vrouwen dezelfde wettelijke rechten hebben

als mannen en

- mannen vrouwen accepteren als

gelijkwaardige leden van de samenleving.

Beredeneer welke van de bronnen II en III bij

de eerste voorwaarde past en welke bij de

tweede.

EMANCIPATIE-

BEWEGINGEN Algemeen kiesrecht

Socialisme

Revolutie

Sociaal-democratie

TOETS

2116

BRON I

In 1903 verspreidde het 'Nederlandsch Komitee voor Algemeen Kiesrecht' onderstaand affiche.

Gerhard, Wollring en Bergmeijer waren ook actief in de Sociaal-Democratische Arbeiders

Partij.

BRON II

Ter gelegenheid van de 'Dag van de Arbeid', de feestdag van de internationale

arbeidersbeweging die ieder jaar op 1 mei gevierd wordt, maakte Albert Hahn in

1908 dit affiche.

1 Zowel bron I als bron II kun je gebruiken om uit te leggen dat de periode voor de Eerste

Wereldoorlog in het teken stond van de opkomst van emancipatiebewegingen. Leg dat voor beide

bronnen afzonderlijk uit.

2 Je kunt de bronnen I en II ook interpreteren als uitingen van de veranderingen die zich rond 1900

voltrokken in de socialistische beweging. Geef op deze bewering een toelichting door

- eerst uit te leggen waardoor bij veel arbeiders het geloof in een socialistische revolutie, zoals

door Marx voorspeld, steeds meer afnam;

- vervolgens te beredeneren welke van de twee affiches (I of II) het best het verminderde geloof

in de socialistische revolutie laat zien en

- ten slotte uit te leggen dat het andere van de twee affiches I en II het verlangen naar een

revolutionaire ommekeer van de samenleving nog duidelijk tot uitdrukking brengt.

EMANCIPATIEBEWEGINGEN Algemeen kiesrecht

Vrouwenemancipatie

Eerste Wereldoorlog

TOETS

498

BRON I

Spotprent van Alb. Hahn, 1908.

BRON II

Spotprent van Alb. Hahn,1908. Het onderschrift

luidde: 'Hoe het er uitziet in het hoofd van een

tegenstander van het Algemeen Kiesrecht' .

BRON III

Prentbriefkaart van de Vereniging voor

Vrouwenkiesrecht, 1908.

1 Waarom was het kiesrecht in de ogen van de arbeiders zo'n

belangrijk machtsmiddel?

2 Hahn wilde met zijn tekeningen (I, II) de argumenten van de

tegenstanders van algemeen kiesrecht uitbeelden. Geef van

beide prenten afzonderlijk aan welk argument wordt uitge-

beeld.

3 Welke argumentatie gebruikte de Vereniging voor

Vrouwenkiesrecht in haar strijd voor dat vrouwenkiesrecht?

Verwijs in je antwoord naar bron III.

4 Welke betekenis heeft de Eerste Wereldoorlog voor de

emancipatie van de vrouw gehad?


Groot-Brittannië

Kiesrecht

Conservatisme

Liberalisme

TOETS

6

BRON I

In 1912 vond in het 'House

of Commons', het Britse

parlement, een debat plaats

over de 'Conciliation Bill',

een voorstel om ongeveer 1

miljoen vrouwen het

kiesrecht te verlenen. Eén

van de sprekers was Mr

Snowden.

"De vrouwen die nu het

parlementaire kiesrecht

willen, worden niet met

hun instemming geregeerd

en dat is een schending van

het eerste uitgangspunt van

een vertegenwoordigende

en democratische regering.

De oppositie tegen het

verlenen van kiesrecht aan

vrouwen heeft geen

argument; het is een

mannelijk vooroordeel.

Ik ondersteun het verlenen

van kiesrecht aan vrouwen,

omdat ik geloof dat de

actieve samenwerking van

mannen en vrouwen in

politieke aangelegenheden

de politiek in een hogere,

een heiliger, een zuiverder

sfeer kan brengen. Ik

geloof dat het aan de

relaties tussen mannen en

vrouwen in de zaken van

het leven democratische en

sociale, meer heilige en

waardevolle facetten kan

toevoegen."

BRON II

In 1909 tekende Haselden onderstaande cartoon over de strijd voor

vrouwenkiesrecht. Op het vlaggetje staat steeds: 'Votes for Women'; boven

de plaatjes staat respectievelijk: 'I've smashed windows', 'I've smacked an

inspector’s face', 'I've knocked his cap off', 'I've used the whip', 'I've tried

to pull a policeman off his horse', 'and yet they won't give me the vote!'.

1 Leg steeds met een voorbeeld uit dat in de periode voor de Eerste Wereldoorlog in de meeste landen

vrouwen zowel op het gebied van de arbeid als op seksueel gebied achtergesteld werden.

2 Geef in eigen woorden aan welke twee argumenten de heer Snowden (I) gebruikte om het kiesrecht voor

vrouwen te verdedigen.

3 Omschrijf wat Haselden met zijn cartoon (II) duidelijk wilde maken om vervolgens de vraag te

beantwoorden of hij een voor- of een tegenstander van vrouwenkiesrecht was.

4 Bepaal aan de hand van zijn woorden (I) of Snowden tot de conservatieve of tot de liberale groep in het

'House of Commons' behoorde. Leg je antwoord uit.

5 Snowden (I) stelde dat in de discussie over het vrouwenkiesrecht door mannen veel vooroordelen gebruikt

worden. Leg uit dat hij de tekening van Haselden (II) zou kunnen gebruiken om zijn stelling te

ondersteunen.

EMANCIPATIE-


Zwangerschap/abortus

Vrouwenkiesrecht

Rol mannen

TOETS

1771

BRON I

Margaret Sanger (1879-1966) werkte van

1911 tot 1914 als verpleegster in de New

Yorkse wijk Lower East Side, waar veel

arbeiders in grote armoede in verkrotte

woningen leefden. In haar

'Autobiography' uit 1938 vertelde ze van

haar ervaringen; in onderstaand fragment

gaat ze op huisbezoek bij zwangere

vrouwen.

"Zodra de buren vernamen dat er een

verpleegster in het gebouw was, kwamen

ze op een vriendelijke manier op bezoek,

vaak vruchten, puddingen of vis

meebrengend, gemaakt naar een geliefd

recept. Ik vond het buitengewoon

aandoenlijk dat zij, zelf zo arm, mij

voedsel brachten. Later kwamen ze

opnieuw binnenwaaien met het excuus om

het bord te halen en dan gingen ze zitten

om een praatje te maken; ze hadden geen

haast. Achter het kleine geschenk zat altijd

de vraag, 'ik ben zwanger (of mijn dochter

of mijn zuster is dat). Vertel mij iets om te

voorkomen dat ik nog een baby krijg. We

kunnen ons niet nog een veroorloven'.

Ik probeerde de enige twee methodes uit

te leggen, waarvan ik ooit gehoord had

onder de middenklassen, beide werden

steeds verworpen als onaanvaardbaar. Zij

konden de vrouw zeker niet helpen, omdat

ze de last van de verantwoordelijkheid

alleen op de echtgenoot plaatsten – een

last die hij maar zelden aanvaardde. Waar

ze naar op zoek was, was zelfbescherming

die ze zelf kon gebruiken, en er was niets.

Zwangerschap was een voortdurende

toestand onder de vrouwen van deze

klasse. Suggesties wat een meisje kon

doen wanneer ze 'in moeilijkheden' was of

een getrouwde vrouw die 'iets opgelopen'

had, gingen van mond tot mond –

kruidendrankjes, terpentijn, stomen, van

de trap rollen, van rode iepenbladeren

gemaakte thee, breinaalden, schoenhakken

inbrengen."

BRON II

Affiche dat voor de Eerste Wereldoorlog in de Verenigde Staten

verscheen. De titel luidt: 'Met de vloed binnenkomend'. Op het

bootje staat: 'women's suffrage' en 'justice', in de golven:

'women's suffrage' en 'votes for women'. Op de zwabber staat:

'antisuffrage society'.

BRON III

Affiche van het Internationale Congres voor Vrouwenkiesrecht dat in 1913 in Boedapest gehouden werd. De

bol stelt een wereldbol voor.

1 Leg uit wat we onder een 'emancipatiebeweging' verstaan.

2 Maak met behulp van bron I aannemelijk dat Margaret Sanger zich ging inzetten voor de

emancipatie van de vrouw.

3 Waarom richtten de voorstanders van de emancipatie van de vrouw zich tijdens de 'eerste

feministische golf' vooral op de invoering van vrouwenkiesrecht?

4 Waarom zal Margaret Sanger – gelet op haar ervaringen, zoals beschreven in bron I – een

voorstander van vrouwenkiesrecht geweest zijn?

5 De voorstanders van vrouwenkiesrecht ('suffragettes') richtten zich in hun affiches vooral op

mannen. Geef van beide affiches (II, III) apart aan met welk argument zij mannen wilden overtuigen

van de noodzaak het vrouwenkiesrecht in te voeren? Leg steeds je antwoord uit.


Gelaagdheid

Emancipatie arbeidersklasse

TOETS

499

BRON I

De Engelse suffragette (voorvechtster van vrouwenkiesrecht) Emmeline Pankhurst in een terugblik op haar jeugd,

in 'My Own Story', 1914.

"Dit vage gevoel van mij begon zich om te vormen tot overtuiging in de tijd dat mijn broers en ik naar school

gestuurd werden. Het onderwijs aan de Engelse jongen werd, toen net als nu, als een veel belangrijker

aangelegenheid beschouwd dan het onderwijs aan de zus van de Engelse jongen. Mijn ouders, vooral mijn vader,

bespraken de kwestie van de opleiding van mijn broers als een zaak van wezenlijk belang. Over het onderwijs aan

mij en mijn zus werd nauwelijks gediscussieerd. Natuurlijk gingen we naar een zorgvuldig uitgekozen

meisjesschool, maar buiten de omstandigheden dat de hoofdonderwijzeres van adellijke afkomst was en dat alle

leerlingen tot mijn eigen stand behoorden, leek niemand zich zorgen te maken. De scholing van een meisje scheen

toen als eerste doel te hebben de vaardigheid om het thuis gezellig te maken (...) Ik brak me dan ook vaak het

hoofd om te begrijpen waarom op mij zo'n bijzondere verplichting rustte om het thuis gezellig te maken voor mijn

broers. Wij konden uitstekend met elkaar opschieten, maar nooit werd hen gesuggereerd om het huis voor mij

gezellig te maken. Waarom niet? Niemand scheen dat te weten.

Het antwoord op deze verwarrende vragen kreeg ik onverwachts op een avond, toen ik in bed lag, wachtend tot ik

in slaap zou vallen. Mijn vader en moeder hadden de gewoonte om voor zij zelf naar bed gingen iedere avond de

ronde langs onze slaapkamers te maken. Toen zij die avond mijn kamer binnenkwamen, was ik nog wakker, maar

om een of andere reden verkoos ik net te doen of ik sliep. Mijn vader boog zich over mij, de vlam van de kaars met

zijn grote hand afschermend. Ik kan niet precies weten wat er in zijn hoofd speelde toen hij op mij neerkeek, maar

ik hoorde hem zeggen, enigszins bedroefd: 'Wat jammer dat zij niet als jongen geboren is'.

Mijn eerste ingeving was rechtop in bed te gaan zitten en te protesteren, dat ik geen jongen wilde zijn, maar ik

hield mij stil en hoorde de voetstappen van mijn ouders zich naar het volgende kinderbed verwijderen. Ik dacht

vele dagen daarna over de opmerking van mijn vader, maar ik denk dat ik nooit besloten heb mijn geslacht te

betreuren. Het was evenwel heel duidelijk gemaakt dat mannen zichzelf superieur aan vrouwen achtten, en dat

vrouwen blijkbaar berustten in dat geloof."

BRON II

Duitse prentbriefkaart uit de periode voor de Eerste Wereldoorlog.

BRON III

Titelpagina van 'Die Freie Turnerin', het blad van een Duitse arbeiders-turnvereniging, opgericht 1913.

1 Leg uit waarom je bij Emmeline Pankhurst (I) kunt spreken van een 'ontwakend emancipatie-streven'.

Gebruik twee verschillende gegevens uit de bron om je antwoord te ondersteunen.

2 Tot welke laag van de bevolking behoorde Emmeline Pankhurst? Leg je antwoord uit door naar bron I te

verwijzen.

3 De tekenaar van de prentbriefkaart (II) gaf duidelijk zijn mening over het streven naar

vrouwenemancipatie te kennen. Welke opvatting had hij daaromtrent? Gebruik twee aspecten uit de

tekening om je antwoord te ondersteunen.

4 Beoordeel in het licht van de door Emmeline Pankhurst beschreven ervaringen en gevoelens (I) of de

tekenaar van de briefkaart (II) blijk gaf van vooroordelen. Leg je antwoord uit door naar de bronnen te

verwijzen.

5 'Die Freie Turnerin' (III) was een blad van de Duitse arbeidersbeweging. De tekening op de titelpagina

kun je kenmerkend voor de wereld van de arbeidersorganisaties noemen. Laat aan de hand van bron I zien

dat Emmeline Pankhurst wellicht een reden had om deze tekening (III) te waarderen, maar ook een reden

om deze tekening af te keuren. Twee antwoorden dus.

6 De arbeidersbeweging was er van overtuigd dat haar strijd voor de positie van de arbeidersklasse

uiteindelijk succes zou hebben. Laat met twee elementen zien dat de tekening (III) dit vertrouwen

uitstraalde.


Groot-Brittannië

Kiesrecht

Conservatisme

Liberalisme

TOETS

2

BRON I

In 1912 vond in het 'House of

Commons', het Britse parlement, een

debat plaats over de 'Conciliation

Bill', een voorstel om ongeveer 1

miljoen vrouwen het kiesrecht te

verlenen. Eén van de sprekers was

Viscount Helmsey:

"De manier waarop een bepaald soort

vrouwen, gemakkelijk te herkennen,

de afgelopen één, twee jaren, in het

bijzonder de afgelopen weken, is

opgetreden, maakt in aanzienlijke

mate het argument aannemelijk dat het

geestelijk evenwicht van het

vrouwelijk geslacht niet zo stabiel is

als het geestelijke evenwicht van het

mannelijk geslacht. Het argument

heeft een sterke wetenschappelijke

ondersteuning (…) Het lijkt mij dat dit

Huis zich zou moeten herinneren dat

als het kiesrecht aan vrouwen wordt

verleend, degenen die de grootste rol

in de politiek zullen spelen niet de

rustige, teruggetrokken, aan de

constitutie trouwe vrouwen zullen zijn

(…) maar die zeer strijdlustige

vrouwen, die hun geslacht zoveel

schande en diskrediet hebben

gebracht. Het zou een rampzalig

element in ons openbare leven brengen

(…) Men voelt dat het voor vrouwen

niet gepast is om geweld te gebruiken

(…) Het is bijna walgelijk en

afstotelijk voor het hele geslacht."

BRON II

In 'Votes for Women', het blad van 'The Women’s Social and Political

Union', verscheen onderstaand artikel:

"Wreedheden in een Engelse Gevangenis.

Twee Engelse vrouwen, niet veroordeelde gevangenen in voorarrest in

een Engelse gevangenis (Walton Gaol, Liverpool), zijn aangevallen,

neergeslagen, gekneveld, onder dwang gevoed, een aantal dagen en

nachten achter elkaar geboeid gehouden. Eén van hen is door vier

mannen aan armen en benen vastgehouden met het hoofd naar beneden!

(…) Wat betekent dat? Lees het verhaal.

De Feiten.

Op 20 december zijn Miss Selina Martin en Miss Leslie Hall in

Liverpool opgepakt en een week in voorarrest gehouden, vrijlating op

borgtocht werd hen geweigerd.

Vervolgens werden zij, hoewel nog steeds niet veroordeelde

gevangenen, naar Walton Gaol, Liverpool gezonden. Daar kregen zij, in

strijd met de reglementen, geen toestemming om met hun vrienden

omgang te hebben. Als niet veroordeelde gevangenen weigerden zij zich

aan de discipline in de gevangenis te onderwerpen of het

gevangenisvoedsel te eten. Er werd met dwangvoeding gedreigd en

daarom barricadeerde Miss Martin haar cel. De bewakers echter wisten

zich toegang te verschaffen, stortten zich op haar en legden haar de

handboeien aan, sleepten haar naar een strafcel en wierpen haar op de

grond, met haar handen strak vastgebonden op haar rug."

1 Leg steeds met een voorbeeld uit dat in de periode voor de Eerste Wereldoorlog in de meeste landen vrouwen

zowel op politiek als op seksueel gebied achtergesteld werden.

2 Welke twee argumenten gebruikte Viscount Helmsey (I) om zich tegen het kiesrecht voor vrouwen uit te

spreken? Formuleer je antwoord in eigen woorden.

3 Het gedrag van Selina Martin en Leslie Hall (II) was er duidelijk op gericht de strijd voor vrouwenkiesrecht te

ondersteunen. Leg dat uit.

4 Je kunt stellen dat het gedrag van Selina Martin en Leslie Hall (II) evenwel mensen als Viscount Helmsey (I)

gesterkt zal hebben in hun verzet tegen vrouwenkiesrecht. Maak dat met behulp van beide bronnen duidelijk.

5 Bepaal aan de hand van bron I of Viscount Helmsey tot het conservatieve of tot het liberale deel van het 'House

of Commons' behoorde. Leg je antwoord uit.

6 Waarom zullen vooral liberalen zich aangesproken hebben gevoeld door het verhaal over de in bron II vermelde

toestanden in de Walton Gaol?


Industrialisatie

Emancipatie arbeiders

TOETS

504

BRON II

Cartoon van Alb. Hahn, 1914.

BRON I

Cartoon uit 'De Houten Pomp', 1922.

1 Vrouwen begonnen in de tweede helft van de

negentiende eeuw strijd te voeren voor

emancipatie. Leg uit waarom het

industrialisatieproces dit emancipatiestreven

bevorderd heeft.

2 Ga aan de hand van de prenten I en II na hoe

respectievelijk 'De Houten Pomp' en Hahn

over vrouwenkiesrecht dachten. Leg steeds je

antwoord uit door de prent te beschrijven.

EMANCIPATIEBEWEGINGEN Positie van de vrouw

Vrouwenkiesrecht

TOETS

1073

BRON I

In 1861 publiceerde Isabella Mary

Beeton haar boek 'The Book of

Household Management. With a

History of the Origin, Properties, and

Uses of all things connected with

Home Life and Comfort'. Over haar

motieven om dit boek te schrijven zei

ze het volgende.

"Wat mij in de eerste plaats bewoog

om een werk als dit te proberen was

het ongemak en het lijden dat ik door

een verkeerde regeling van het

huishouden over mannen en vrouwen

had zien komen. Ik heb altijd gedacht

dat er geen vruchtbaarder bron van

onenigheid in het gezin is dan de slecht

gekookte maaltijden en de slordige

manieren van een huisvrouw. Mannen

worden tegenwoordig buiten de deur –

in hun clubs, goed beheerde herbergen

en restaurants - zo goed bediend, dat

om met de aantrekkingskracht van

deze plekken te wedijveren, een vrouw

des huizes grondig bekend moet zijn

met de theorie en de praktijk van de

kookkunst, alsmede perfect vertrouwd

met alle andere kneepjes om een

comfortabel thuis te maken en te

houden."

BRON II

Deze poster, van de hand van Theodorus Molkenboer, verscheen in

1918.

1 Waarom kun je de opvattingen van Isabella Beeton (I) illustratief voor de traditionele negentiende-eeuwse

opvatting over de verhouding tussen man en vrouw noemen?

2 Leg uit dat deze traditionele opvatting over de verhouding tussen man en vrouw door de opkomende

industrialisatie onder druk kwam te staan.

3 Je zou kunnen stellen dat het affiche (II) de verwachtingen met betrekking tot de invoering van het

vrouwenkiesrecht goed weergeeft, maar dat in de decennia daarna deze verwachtingen beschaamd

werden. Leg beide delen van deze stelling uit.

EMANCIPATIE-


TOETS

1565

BRON

Omstreeks 1912 verscheen in Groot-Brittannië dit affiche van de

'National League for Opposing Woman Suffrage'. Op het kleine

briefje op de muur staat: 'Back in an hour or so'.

1 Leg uit dat in het affiche de in de

19de eeuw overheersende

opvatting over de rol van de vrouw

verdedigd wordt.

2 Noem twee argumenten voor de

stelling dat de National League for

Opposing Woman Suffrage een

achterhoedegevecht leverde.

EMANCIPATIE-


Arbeid

Politiek

Verhouding man-vrouw

Seksualiteit

TOETS

2218

BRON I

De Engelse schrijfster Caroline Norton (1808-1877) gaf in 1854 in haar pamflet 'English Laws for Women in

the Nineteenth Century' een verslag van hoe haar man haar tijdens haar huwelijk behandelde. Ze spreekt over

haar man als Mr. Norton.

"We waren ongeveer twee maanden getrouwd toen we op een avond, nadat we ons in onze kamers

teruggetrokken hadden, een discussie kregen over een of andere opvatting die Mr. Norton had geuit; ik zei dat 'ik

dacht dat ik nog nooit zo'n stomme of belachelijke conclusie had gehoord'. Deze opmerking werd bestraft met

een plotselinge en gewelddadige klap; de slag trof mijn zij; hij veroorzaakte veel pijn gedurende verscheidene

dagen en uit angst in zijn nabijheid te blijven, zat ik de hele nacht wakker in een andere kamer.

Vier of vijf maanden later, toen we in Londen waren gaan wonen, waren we van een bal thuis gekomen; ik had

toen geen persoonlijke ruzie met Mr. Norton, maar hij verviel in bittere en grove opmerkingen over een jong

familielid van mij, die, hoewel getrouwd, was blijven dansen – een gewoonte, volgens Mr. Norton, die geen

enkele echtgenoot behoorde toe te staan. Ik verdedigde de vrouw waarover hij gesproken had, toen hij plotseling

van het bed sprong, mij bij mijn nek vastpakte en mij op de vloer smeet. Het geluid van mijn val maakte mijn

zuster en zwager, die in een kamer beneden sliepen, wakker en zij renden naar boven naar de deur. Mr. Norton

sloot deze af en stond over mij heen, zeggend dat niemand binnen mocht komen. Ik kon niet praten - ik kermde

alleen maar. Mijn zwager duwde de deur open en voerde mij de trap af. Ik had een zwelling op mijn hoofd

gedurende veel dagen."

BRON II

De Engelse schrijfster Mary Gladstone Drew (1847-1927) schreef op 27 oktober 1886 in een brief aan haar

vader, de liberale Britse minister-president William Gladstone, onder meer het volgende. Zij trouwde pas op 38-

jarige leeftijd.

"Lieve vader, ik zag dat een boek met de titel 'Zedenleer van het Huwelijk' aan u was toegezonden & ik schrijf

dit om u te vragen het mij te lenen. U zou kunnen denken dat het een ongepast boek is om uit te lenen, maar

misschien heeft u geen weet van de grote strijd die wij van onze generatie moeten voeren met betrekking tot

deugdzaamheid in het huwelijk (…)

Want als je eenmaal weet hebt van een kwaad in ons midden, ben je er gedeeltelijk verantwoordelijk voor. Ik wil

er met mama niet over spreken, want als ik dat zou doen, zou zij in haar onschuld denken dat het kwaad vanzelf

ophoudt te bestaan als je er geen aandacht aan besteedt. Wat de 'Amerikaanse zonde' wordt genoemd wordt nu

bijna door bijna iedereen in de bovenste lagen toegepast; één teken daarvan is gemakkelijk te zien bij de hoge

adel, waar u zult merken dat bij degenen die in de afgelopen 15 jaar zijn getrouwd, het aantal kinderen bij de

grote meerderheid minder dan 5 is."

BRON III

Deze prentbriefkaart verscheen in Groot-Brittannië op het einde van de negentiende eeuw. Het onderschrift

luidt: 'En de slechterik achtervolgt haar nog steeds'.

1 Leg uit dat vrouwen in de periode voor de Eerste Wereldoorlog werden achtergesteld op het gebied van

de arbeid en op het gebied van de politiek.

2 Waarom was voor veel vrouwen een wettelijke gelijkstelling van man en vrouw niet het einddoel van

het streven naar emancipatie ?

3 Het pamflet van Caroline Norton (I) heeft een belangrijke rol gespeeld in de bewustwording van veel

vrouwen wat betreft hun positie binnen het huwelijk. Licht dit toe door

- eerst aan te geven hoe de verhouding tussen man en vrouw binnen het huwelijk wettelijk

geregeld was ;

- vervolgens te beredeneren wat deze wettelijke regeling van het huwelijk voor Caroline Norton

in de praktijk betekende en

- ten slotte uit te leggen waarom het pamflet van Caroline Norton de emancipatie van de vrouw

bevorderd heeft.

4 De bronnen II en III gaan over de seksuele relatie tussen gehuwde mannen en vrouwen en de rol die

voorbehoedmiddelen daarin kunnen spelen. Leg uit welke van de twee bronnen positief staat tegenover

de emancipatie van de vrouw op seksueel gebied en welke bron negatief. Verwijs in beide antwoorden

naar de betreffende bron.

EMANCIPATIE-


Discriminatie

Kiesrecht

TOETS

1600

BRON I

In januari publiceerde het Duitse satirische weekblad 'Kladderadatsch' deze spotprent

met als titel: 'Damenwahl am 19. Januar'. Op 19 januari 1919 hadden in Duitsland

vrouwen voor het eerst actief en passief kiesrecht bij de verkiezingen voor het Duitse

parlement, de Rijksdag. Bovenaan de prent staan de namen van een aantal politieke

partijen.

BRON II

In de periode voor de Eerste Wereldoorlog voerden in Engeland 'suffragists', vrouwen die streefden naar

vrouwenkiesrecht een felle strijd. Naar aanleiding daarvan verscheen onderstaande postkaart.

1 Leg met telkens een concreet voorbeeld uit dat vrouwen in de negentiende eeuw werden

achtergesteld op het gebied van de arbeid en op seksueel gebied.

2 Leg uit wat we verstaan onder een emancipatiebeweging.

3 Waarom legden feministes in de periode voor de Eerste Wereldoorlog zoveel nadruk op de strijd

voor vrouwenkiesrecht?

4 Welk argument wordt in bron I gebruikt tegen het kiesrecht voor vrouwen, welk argument in bron

II? Licht beide argumenten toe door de bronnen te beschrijven.

5 Beide bronnen (I, II) kun je gebruiken om na te gaan hoe de maatschappij destijds (de periode voor

en na de Eerste Wereldoorlog) dacht over de rol van de vrouw. Welke informatie geeft elk van beide

bronnen op dit punt?

EMANCIPATIE-


Modernisering

Industrialisatie

Mobiliteit

TOETS

221

BRON

Schilderij van Julius Le Blanc Steward uit 1901, getiteld 'Les Dames Goldsmith au bois de Boulogne en 1897 sur

une voiturette Peugeot'.

1 Rond 1900 vonden in de West-Europese samenleving belangwekkende veranderingen plaats. Leg uit dat

je twee van deze veranderingen aan bovenstaande bron kunt ontlenen.


Politieke rechten

Huwelijk

Actiemethodes

TOETS

1682

BRON

In 1916 werd in de Verenigde Staten 'Woman Forever' gecomponeerd,

marsmuziek voor piano. Hieronder is het omslag van de bladmuziek

afgebeeld. Op de zuilen en de hoofden van de vier draagsters staan de

woorden: 'liberty', 'equality', 'justice' en 'victory'.

1 Leg uit dat de beweging voor

vrouwenemancipatie zich voor

de Eerste Wereldoorlog verzette

tegen de positie van de vrouw

op het terrein van de politiek en

van het huwelijk.

2 Waarom paste marsmuziek

(bron) bij de manier waarop

vrouwen hun strijd voor gelijke

rechten voerden?

3 Maak met twee voorbeelden uit

de bron duidelijk dat deze

afbeelding de emancipatie van

de vrouw verbeeldde.

EMANCIPATIE-


Rol van de vrouw

Aletta Jacobs

Kiesrecht

TOETS

2287

BRON I

In 1891 publiceerde de schrijfster Louise Stratenus 'De opvoeding der vrouw. Kleine handleiding voor gegoede

standen'. Uit dit geschrift volgt hier een fragment.

"De eenige, de ware plaats der vrouw is aan eigen haard; en deze oude, oude wereld moge nog duizenden eeuwen

ouder worden, nooit of nimmer zal de roeping der vrouw veranderen.

Nu zij het verre van mij te verzekeren dat de vrouw alleen door het huwelijk gelukkig zou kunnen worden. Wij

zullen verderop zien hoeveel ware levensvreugde er ook in anderen kring te vinden is; maar het komt er op aan

'vrouw' te blijven; in alle omstandigheden de plaats eener vrouw te blijven bekleeden; en deze plaats is niet

gering te schatten; verre van daar. Zij is zóó moeielijk te vervullen, dat daarnaast de zwaarste taak van den man

als niets mag worden beschouwd.

Wordt die roeping dikwijls zoo volkomen vervuld?

Neen.

Waarom niet?

Omdat de vrouw niet geleerd heeft wáártoe zij in de wieg werd gelegd; wat men van haar mag vergen, en vooral

welke hare verantwoordelijkheid is. De ouders hebben zich beijverd haar als kind het meest versterkende

voedsel, de beste meesters, de mooiste toiletjes te geven. Zij verzuimden slechts één ding: haar op te voeden tot

de kunst, zelve gelukkig te zijn en anderen gelukkig te maken, en op hare beurt, na de schipbreuk van eigen

bestaan, na de ontgoocheling van eigen droomen, zenden zij hare kinderen even onkundig het leven in; dat leven

dat nooit wederkeert, dat zoo zoet kan wezen, en meestal door onszelven in zulk een hel wordt herschapen.

In stede van te grijpen naar wetenschappen voor den man alleen bestemd, had zij het eenvoudige boek der

Levenswijsheid moeten bestudeeren; had zij zich moeten herinneren dat van de vrouw alleen de gansche

toekomst afhangt, omdat zij het is die de kinderen opleidt, die in hun geest en hart de kiemen legt van hetgeen

ook wederom in hunne kinderen vrucht of onkruid zal dragen.

Eene moeder zou derhalve allereerst moeten beginnen met hare dochters den weg tot hare toekomstige plichten

aan te wijzen, door haar te leeren op welke wijze deze, met blijdschap in het hart, vervuld kunnen worden. De

knapen gaan vroegtijdig naar kostschool, hun vader bemoeit zich veel met hen; zij zijn al spoedig in hunne lessen

verdiept; maar de meisjes hangen uitsluitend van de leiding der moeder af; en deze leiding wederom zal

hoofdzakelijk bepalen of zij later als vrouw gelukkig of rampzalig zullen wezen."

BRON II

Verkiezingsaffiche van de 'Sozialdemokratische Partei

Deutschlands' voor de Rijksdagverkiezingen van 1919. In de

zon staat: 'Die neue Zeit'.

BRON III

Verkiezingsaffiche van de (katholieke) Zentrum-

partei voor de Rijksdagverkiezingen van 1919.

Onderaan staat: 'Wer rettet uns christlichen Mütter

die Kinder?'

BRON IV

Verkiezingsaffiche van de liberale Deutsche

Demokratische Partei voor de

Rijksdagverkiezingen van 1919. De tekst luidt:

'Das Frauenrecht ist ein Hauptziel'.

1 Je zou het geschrift van Louise Stratenus (I) kunnen beschouwen als een geschrift tegen de

emancipatie van de vrouw in het algemeen, maar ook als een aanval op een vrouw als Aletta Jacobs

in het bijzonder. Licht deze opvatting toe door

- eerst uit te leggen dat de opvatting van Louise Stratenus over de rol van de vrouw strijdig

was met die van de aanhangers van de eerste feministische golf en

- vervolgens te beredeneren in welke zin van bron I Louise Stratenus zich rechtstreeks tegen

een vrouw als Aletta Jacobs lijkt te keren.

2 De Rijksdagverkiezingen van 1919 waren de eerste waarbij in Duitsland vrouwen het kiesrecht

konden uitoefenen. Bepaal aan de hand van de drie affiches (II, III, IV) hoe de SPD, de

Zentrumpartei en de DDP tegenover emancipatie en in het bijzonder tegenover de emancipatie van

de vrouw stonden. Verwerk in elk van de drie antwoorden een beeldelement uit de betreffende bron.

EMANCIPATIE-


Verenigde Staten

Rolpatronen

Kiesrecht

TOETS

1858

BRON I

Vanaf 1830 verscheen in de Verenigde Staten het eerste maandblad voor vrouwen, 'Godey's Lady’s Book and

Magazine'. Hieronder staan fragmenten uit een artikel dat in 1859 in het tijdschrift verscheen onder de titel 'How

to Be the Perfect Housewife'.

"Nu we hiervoor aangegeven hebben wat de positie van een vrouw is of behoort te zijn, laten we vervolgens haar

wereld als huisvrouw in overweging nemen (…) Wat is haar eerste plicht? Binnen het inkomen van haar man

leven (…) het bedrag dat ze niet kan overschrijden zonder verderf over hem en ellende over haar zelf te brengen

(…)

U zult weten hoe u het zich kunt veroorloven om met de hoogte van het inkomen uit te komen (…) hij heeft u in

staat gesteld in zijn huis te wonen; maar het moet uw ambitie zijn om te weten hoe daar het beste van te maken;

met kleine inspanningen ten minste net zo rijk te lijken als u bent (…) zorg er voor dat u het huishoudgeld alleen

besteed aan het doel waarvoor het is gegeven, laat haar geen prikkel krijgen om het te gebruiken voor een

verlangen van haarzelf (…)

Uw knappe uiterlijk, vriendelijke woorden en tedere glimlach zullen uw man doen dat hij (…) nergens anders het

geluk kan verwerven dat hij thuis van u krijgt."

BRON II

In 1886 maakte de fotograaf Solomon Butcher deze foto van

de 'Chrisman Sisters', die op een stuk grond in de

Amerikaanse staat Nebraska een nieuw bestaan wilden

opbouwen.

1 Je kunt stellen dat het artikel 'How to Be

the Perfect Housewife' (I) de in de

negentiende eeuw heersende opvattingen

over de positie van de vrouw verdedigde.

Maak dat duidelijk door uit te leggen dat

in de bron aanwijzingen te vinden zijn

voor de rol van de vrouw op de gebieden

van arbeid, huwelijk en seksualiteit. Drie

antwoorden dus.

2 Het tijdschrift 'Godey's Lady’s Book and

Magazine' (I) werd vooral gelezen door

vrouwen uit de bovenlaag in de grote

steden langs de oostkust van de

Verenigde Staten. Ontleen aan bron II

twee argumenten voor de stelling dat dit

tijdschrift helemaal buiten de leefwereld

van de 'Chrisman Sisters' stond.

3 Leg uit waarom vrouwen tijdens de

'eerste feministische golf' zoveel nadruk

legden op het verwerven van het

kiesrecht.

4 Beredeneer waarom in de Verenigde

Staten vrouwen in prairie-staten als

Nebraska veel eerder het kiesrecht

verwierven dan in verstedelijkte staten

als New York. Verwerk gegevens uit

beide bronnen (I, II) in je antwoord.

EMANCIPATIE-


Huwelijk

Arbeid

Aletta Jacobs

TOETS

2066

BRON I

In 1924 publiceerde Aletta haar 'Herinneringen'. Daarin vertelt zij uit de tijd dat zij haar artsenpraktijk in

Amsterdam vestigde (1879-1889) over haar weigering om tussen twaalf en vier uur ’s middags weg te blijven van

de Dam en de Kalverstraat. Een 'usance' is een gewoonte.

"In die uren gingen de heeren naar en van de Beurs en 't waren alleen prostituées die zich in de omgeving van den

Dam vertoonden en in de Kalverstraat flaneerden. Geen vrouw van onverdachte reputatie had in dat tijdsbestek

zich in de Kalverstraat durven begeven. Zij wist immers van te voren dat zij zich bloot stelde aan

onhebbelijkheden, dat haar gedrag gecritiseerd zou worden, zoo goed aan de bittertafel der heeren als op de

naaikransjes van hare seksegenooten. Moet ik nog zeggen, dat ik mij van den aanvang af aan deze usance niet heb

gestoord? Dat ik mij het recht voorbehield op elk uur van den dag en zoo nodig ook op elk uur van den nacht,

door de Kalverstraat te loopen?"

BRON II

Het 'Nijmeegsch Weekblad' van 10 maart 1900

publiceerde een toespraak van mevrouw M.C. van

Schalkwijk-Godefroy onder de titel 'Het feminisme en de

heer Van der Goes'. Hieronder staat een fragment uit

deze toespraak.

1 Leg, met telkens een concreet voorbeeld, dat

in de periode rond 1900 vrouwen waren

achtergesteld op het gebied van de arbeid en

op het gebied van het huwelijk.

2 In haar 'Herinneringen' vertelt Aletta Jacobs

over allerlei facetten van de strijd die zij

heeft gevoerd voor de emancipatie van de

vrouw. Leg uit dat bron I daar een goed

voorbeeld van is door

- eerst in eigen woorden uit te leggen wat er

op de Dam en in de Kalverstraat blijkbaar

aan de hand was;

- vervolgens aan te geven waarom Aletta

Jacobs in deze situatie een achterstelling

van de vrouw zag en

- ten slotte te beredeneren waarom je haar

optreden als een voorbeeld kunt zien van

het streven naar de emancipatie van de

vrouw.

3 Op welk terrein streefde mevrouw Van

Schalkwijk (II) naar de emancipatie van de

vrouw? Voeg aan je antwoord een passende

zin uit bron II toe.

4 Gelet op haar woorden heeft Van

Schalkwijk (II) met betrekking tot

arbeidersvrouwen behoorlijk wat

vooroordelen, opvattingen die niet

gebaseerd zijn op feiten. Leg uit dat je in

bron II twee voorbeelden daarvan kunt

vinden.

EMANCIPATIEBEWEGINGEN TOETS Vrouwenemancipatie...

Documents

Transcript of EMANCIPATIEBEWEGINGEN TOETS Vrouwenemancipatie...