driemaandelijks tijdschrift jaargang 8 nummer 2 - 2009 april - mei - juni

Recessie met kansen

Bodemsanering Wellemeersen

Zangvirtuoos in Dendervallei

Bospalingen

Reto

urad

res:

Koen

Ste

enho

udt,

Wat

ersc

haap

stra

at 3

0, 1

570

Gal

maa

rden

Is je

adr

es n

iet

juis

t? M

eld

het

aan

de re

dact

ie.

BELGIE / BELGIQUE

P.B.GENT X

BC1133Afgiftekantoor Gent X - P109327

Milieuthema’s zijn niet meer ‘in’. Ze passen niet in onze maatschappij, waar de hedonistische drang naar hebben en genieten steeds hoger komt te liggen. Ze passen niet in een verhaal waar Epicurus het mono-polie heeft. Je mag het niet luidop zeggen, maar mis-schien is de huidige economische recessie wel eens een impuls die nodig is om de dolgedraaide machine te stoppen en tot een maatschappelijke mentaliteits-verandering te komen.Begin jij ook de steeds toenemende dagelijkse druk op jouw persoon, op je gezin en familie stilaan beu te worden? De standaard is twee wagens per gezin, waarvan liefst een echte SUV, twee grote reizen per jaar en minstens een keer jaarlijks gaan skiën, aan te vullen met citytrips, kinderen constant van hot naar her voeren (mogen ze nog kind zijn?). Ieder kind zijn eigen speelfort in de tuin, netjes afgesloten van die van de buren, pompoenen voor de voordeur snel wis-selen voor kerstverlichting die minstens even groot moet zijn als die van hiernaast, keeping up appearan-ces. En ’s avonds nog net even tijd om te lachen met het feuilleton met dezelfde naam, en eigenlijk niet

beseffen dat ons een spiegel wordt voorgehouden. We hebben deze status en we willen hem houden, ook al is de prijs: “geleefd te worden”.De zorg voor de dingen die écht belangrijk zijn behoort tot een andere levensstijl. Niet die van ‘hebben’, maar van ‘zijn’. Zorg voor natuur en milieu hoort daar bij. We zijn dan ook blij dat je dit met je lidmaatschap, of je engagement binnen Natuurpunt, een plaats geeft in je leven. Natuurpunt en de hele natuur- en milieusector hebben steeds gepoogd om antwoorden te helpen bieden op maatschappelijke uitdagingen. Zo hebben we als sector in de jaren 60 en 70 getracht om de maatschappij een geweten te schoppen, schoten in de jaren 80 overlegorganen als paddenstoelen uit de grond, werd in de jaren 90 gestreefd naar een win-win aanpak, enz. Een goede aanpak van een uitdaging zal uit dit bovengenoemde arsenaal van wapens steeds het meest efficiënte uitkiezen. Zo kunnen we met het artikel over de Gatesvijver in de Wellemeersen een mooi voorbeeld geven van een geslaagde win-win aanpak.We zijn er ons echter van bewust dat het een gevaar-

Recessie met kansen

Kansen voor nieuwe natuur langs een ecologische akkerrand

© V

ilda

- Lu

do G

ooss

ens

2 nr. 2 - april 2009

lijke boodschap is om te zeggen dat er altijd oplos-singen in het verschiet liggen waarbij zowel het bedrijfsleven, de burgers als de natuur en het milieu winst boeken. Vandaar dat we bij dit voorwoord even een kritische kanttekening maken. Even gevaarlijk is het blinde vertrouwen dat de technologie een oplos-sing kan bieden voor elk milieuprobleem. Het zijn drogredenen die de noodzaak van een grondige pro-ductie- en consumptiewijziging om milieuredenen botweg ontkennen. Samen met een Europa waar de

echte krijtlijnen van ons milieubeleid worden vast-gelegd, maar dat toch zo ver van ons bed staat, is de interesse voor het natuur- en milieu-onderwerp in een totaal wrange wanverhouding geraakt met de noodzaak tot handelen. De uitdagingen van de huidige economische crisis bieden kansen tot ver-andering. Laten we daarom onze beleidsvoerders oproepen om die kans ook te benutten.

Wouter Mertens, hoofdredacteur

JNM Ninove-Geraardsbergen presenteert

6de pannenkoekenslagDe pannenkoekenslag van JNM Ninove-Geraardsbergen wordt stilaan een traditie. Voor de zesde keer al kan iedereen komen smullen van heerlijke pannenkoeken. Voor 2,5 euro heb je al een basispannenkoek, maar net als de voorbije jaren zal er een uitgebreide pannenkoekenkaart zijn, met voor elk wat wils.

Lien D’Haeseleerlientjedhaeseleer@gmail.com of 0479 72 67 33

Inge Van der Auwermeuleningevda9@hotmail.com of 0487 38 84 50

JNM - Niger

INF

O

JNM nodigt jullie uit in ’t parochiezaaltje van Grimminge (Geraardsbergen) op zondag 5 april van 15 tot 19 uur. De parochiezaal ligt aan het Grimmingeplein, achter de kerk. Kaarten zijn te verkrijgen bij alle bestuursle-den van JNM Ninove-Geraardsbergen en ook aan de kassa.Tot dan!

Zomerkampen voor klein en grootHet piepkamp (8-12 jaar) wordt georgani-seerd van 5 tot 10 juli in de Viroinvallei.

Het inikamp (13-15 jaar) vindt plaats van 1 tot 7 juli in het Hageven.

De oudere JNM-ers (16-25 jaar) kunnen meegaan op kamp van 16 tot 25 juli. We hebben twee kampplaatsen. De eerste dagen zitten we in de Hoge Venen. Daarna trekken we naar de

omgeving van Turnhout. We fietsen van de ene kampplaats naar de andere in twee dagen.

Zomerkampen:www.jnm.be/niger

JNM - Niger

INF

O

nr. 2 - april 2009 �

� nr. 2 - april 2009

SitueringDe Wellemeersen zijn één van de oudste en verst ontwikkelde projecten van Natuurpunt in de regio. Dit ecologisch zeer waardevol natuurgebied te Denderleeuw zeer uitgebreid voorstellen is waarschijnlijk overbodig en zou ons boven-dien te ver leiden binnen het verhaal dat we hier willen bren-gen. De Wellemeersen vormen, gekneld tussen Dender, E40 en de spoorlijn Denderleeuw-Aalst, een boeiend lappende-ken van vochtige komgronden, vochtige graslanden, broek-bossen, bomputten en grote en kleine vijvers. Ze genieten onder andere bescherming via de bestemming natuurgebied op het gewestplan, een Vlaamse erkenning als natuurreservaat en de Europese afbakening als habitatrichtlijngebied.

Valleiparel aan de kroonNatuurpunt afdeling Dender-leeuw zet zich al van in de jaren 80 in voor de verwerving en het beheer van het gebied en zijn omgeving. En reeds decennia voordien voor het behoud. Zo

werd eind de jaren 70 het gebied gevrijwaard van een megastort. Momenteel zijn maar liefst 85 ha verworven. En omvormings-beheer is al voor grote delen van het gebied gerealiseerd. Hiermee behoort het samen

Bodemsaneringwordt natuurontwikkelingHoe bedreiging een opportuniteit werd!

Wie soms de E40 autosnelweg neemt tussen Brussel en Gent, zal zich de voorbije maanden ongetwijfeld afgevraagd hebben wat er allemaal nabij de Dender gebeurt. Trouwe Natuurpuntleden weten dat zich net daar het ecologisch uiterst waardevolle natuurproject Wellemeersen situeert. Een bovenregionaal belangrijk wetland… Misschien doet dat nog het meest de wenkbrauwen fronsen. We geven daarom graag wat meer toelichting bij de ingrijpende maar zeer hoopvolle transformatie die de omgeving van de Gatesvijver momenteel ondergaat. Een boeiend verhaal, over hoe je bedreigingen via gezond verstand en overleg kan ombuigen tot kansen.

Porseleinhoen krijgt extra kansen

Wou

ter M

erte

ns

nr. 2 - april 2009 �

met de Rietbeemd (Moerbeke en Deux-Acren) en Moenebroek (Schendelbeke) tot de grootste valleiprojecten van Natuurpunt binnen onze Dendrietregio.

Bodem Gatesvijver vervuildDe Gatesvijver werd gegraven bij de aanleg van de autosnel-weg E40. Met de uitgegraven aarde moest men de (toen nog) E5 hoogte laten winnen om, via een vaste brug op hoogte, de bevaarbaarheid van de Dender te blijven garanderen.Het bedrijf NV Gates Europe te Erembodegem bij Aalst gebruikte jarenlang het water van deze zeer diepe vijver in zijn productieproces. Het bedrijf vervaardigt hoogwaardige kunst-stoftoepassingen zoals hoge

druk slangen voor hydraulische toepassingen bij vrachtwagens, kranen en autodrijfriemen. Het industriële gebruik van het water liet echter in de loop van de jaren zijn sporen na. In 2003 werd in opdracht van de nv Gates Europe daarom een oriënterend bodemonderzoek uitgevoerd op haar vijver. Dit onderzoek liet geen twijfel mogelijk: de water-bodem van de Gates-vijver was historisch zwaar verontreinigd met zware metalen en minerale oliën.

Unieke oplossingGrootste probleem van derge-lijke vervuiling is dat ze voor-durend opgewoeld kan worden. Via waterfilterende organismen, zoals vissen door hun kieuwwer-

king, en via bodembewonende organismen bestaat het gevaar dat de voedselketen verontrei-nigd raakt. Vertegenwoordigers van Gates NV, het studiebureau ERM (dat werd aangesteld om het volledige bodemsaneringdos-sier op te volgen), Natuurpunt, ANB, AHROM, OVAM,… gingen samen aan tafel zitten om het probleem ten gronde aan te pakken. Na ontelbare vergade-ringen en na het afwegen van alle opties werd een op vele vlakken uniek akkoord bereikt. Het uit-gangspunt was dat de sanering voor alle partijen een win-win situatie diende op te leveren.

In situ inkapselenZo groeide de idee om de sane-ring volledig ter plekke te laten verlopen. In situ zoals dat tech-nisch heet. Voordelen hiervan zijn o.a. dat er geen dure en zware milieubelastende trans-porten van vervuild slib nodig zijn. Ook een dure verwerking en/of storting, wat elders voor nieuwe milieuproblemen kan zorgen, wordt zo vermeden. Deze in situ sanering houdt in dat de vervuilde sliblaag op de vijver-bodem wordt geïmmobiliseerd zodat de verontreinigende com-ponenten niet meer in suspensie komen in het water. Concreet wordt de sliblaag afgedekt met een geotextiel, dat nadien wordt bedekt met een zuivere grond-laag van 40 cm dikte.

Banale natuur wordt hoog-waardig moerasVoor deze in situ inkapseling had men zuivere grond nodig. Waar moest die dan vandaan komen? Wel, in dezelfde gedachte en om dus de milieukosten van trans-port te besparen, moest de grond

Krijgt deroerdomp na RWZI een tweede regio-stek?

Wou

ter M

erte

ns

6 nr. 2 - april 2009

maar ter plaatse worden weg-gegraven. Tegen de bestaande vijver lag immers een verruigde paardenweide. Natuurpunt had

al enkele malen gepoogd dit 3 ha groot perceel te verwerven maar de vraagprijs van de eigenaar lag te hoog. Gates NV betaalde

graag de meerprijs op voorwaarde dat het van deze weide de nodige grond kon weggraven om de sanering uit te voeren. En hier lag dan weer de grote meerwaarde voor de natuur, een verruigde weide wordt omgetoverd tot een ondiepe plas/moeras-zone van 2 ha groot. En dit midden in een gebied dat traditio-neel reeds een regio-nale hotspot was voor water- en waadvogels! Dat belooft voor de toekomst.

Off we go!Na de lange administratieve mal-lemolen kon in oktober 2008 ein-

Paardenweide vroeger

Werken aan de paardenweide

Brun

o D

e Br

uyn

Brun

o D

e Br

uyn

Doe mee!Nieuwe moeraszone aanplanten:

Wat? Aanplanten rietmattenWanneer? Zaterdag �0 meiMeenemen? Laarzen, werkhandschoenenStart 9.�0 uurWaar? Ingang Gatesvijver, Wellemeersenstraat te Welle

Afdeling Denderleeuw

Bruno De Bruyn 0496 59 52 43

INF

O

delijk een start worden genomen met de werken op het terrein. Wie nu en dan de E40 autosnel-weg neemt tussen Brussel en Gent, heeft de laatste maanden rond de Gatesvijver een en ander zien roeren. Wanneer deze Dendriet in je bus valt, naderen de werkzaamheden hun einde. Zonder tegenslag is het einde van de werken ergens half april voorzien. Wie wat meer info wil op het terrein én een handje uit

de mouwen wil steken aan de afwerking van dit unieke project, kan beide dingen mooi combine-ren. Kom ons helpen op zaterdag 30 mei. Dan zorgen we immers voor de afwerking van onze moe-raszone door de aanplant van een 1.000 m2 grote rietkraag die uiteraard bekostigd wordt door Gates NV.Ah ja wat dacht je? Langs deze weg zouden we graag alle mensen willen bedanken die een

positieve bijdrage hebben gele-verd om deze sanering annex natuurontwikkelingsproject te realiseren. Met speciale dank aan Gates NV die zijn verantwoorde-lijkheid opnam en tevens meer-waarden voor het omliggende gebied creëerde. We houden je de komende jaren op de hoogte van de ongetwijfeld boeiende natuurontwikkeling die er ons te wachten staat.

Joost Mertens

Baggeren van de Gatesvijver voor een veiliger milieu en betere natuur

nr. 2 - april 2009 �

Brun

o D

e Br

uyn

8 nr. 2 - april 2009

Hoe meer riedeltjes, hoe beter de seksEen schoonheidsprijs zal de bosrietzanger wel nooit winnen: het is het typevoor-beeld van het spreekwoorde-lijke klein bruin vogeltje. Op de koop toe leeft de soort dan nog verborgen in dichte vege-tatie; een onopvallend beestje dus. Zingen kan ie echter des te beter. De bosrietzan-ger produceert praktisch uitsluitend geluiden van andere soorten. Het zingen bij vogels is een evolutio-naire ontwikkeling, ingege-ven door seksuele selectie: hoe meer noten een bepaald mannetje op zijn zang heeft, hoe meer kans op succes bij de vrouwen. De kwaliteit van de zang is immers een aanwijzing voor de conditie van het mannetje. Bij imitators zoals de bosriet-zanger uit zich dit in het produceren van snelle en virtuoze liedjes, waarin zo veel mogelijk imita-ties van andere soorten verwerkt zitten. Hoe meer riedeltjes aan elkaar worden geregen, hoe beter de kwaliteit van het mannetje in kwestie. Tijdens onderzoek in België werden in totaal maar liefst 212 geïmiteerde vogelsoorten geregistreerd: 113 uit Afrika en 99 uit Europa! Dat betekent dat bosriet-zangers zowel in de broedgebieden als in de win-tergebieden inspiratie voor hun zang opdoen. Een mannetje bosrietzanger verwerkt gemiddeld gelui-den van 76 andere vogelsoorten in zijn zang.

Een tocht van 8000 kilometerDe Bosrietzanger dingt nog om een andere reden naar de titel van meest opmerkelijke zangvogel van de streek. De soort heeft een ronduit fenomenaal trekgedrag. Het broedgebied strekt zich uit van Noordwest-Europa tot aan de Oeral. België ligt zowat aan de uiterste westgrens van dit versprei-dingsgebied. In Groot-Brittannië en in grote delen van Frankrijk komt de soort niet of nauwelijks voor. De wintergebieden liggen in het zuidoostelijke deel van Afrika, helemaal tot in Zuid-Afrika. Dat is ruw geschat een tocht van zowat 8000 kilome-ter tussen het winterkwartier en de broedgebieden hier bij ons: een enorme trektocht voor een vogel-

De zangvirtuoosvan de DendervalleiZingt elk vogeltje echt zoals het gebekt is? Vergeet het maar! Nogal wat soorten zangvogels imiteren in hun zang geluiden van andere vogels of zelfs van niet-vogels. Meestal gaat het om korte stukjes die tussen de eigen zang worden verwerkt, maar sommige soorten drijven het wel heel ver. De kampioen van de imitators moet wel de bosrietzanger zijn: maak kennis met de zangvirtuoos van de Dendervallei!

Wou

ter F

avey

tsMoerasspirea als uitkijkpost

CINEREA

nr. 2 - april 2009 9

tje van nauwelijks 12 centimeter en 10-20 gram! In tegenstelling tot de meeste van onze trekvogel-soorten, die in zuidwestelijke richting naar Afrika vliegen, houdt de bosrietzanger een zuidoostelijke koers aan, via het Midden-Oosten. Hij is, samen met de spotvogel, de laatste terugkerende trekvogel in het voorjaar. Doorgaans klinkt de virtuoze zang pas vanaf half mei weer. Het broedseizoen gaat dan direct van start. Veel tijd hebben bosrietzangers niet om hun kroost groot te brengen. Vanaf eind juli, na nauwelijks twee maanden in het broedge-bied te hebben vertoefd, vatten ze immers weer de lange tocht naar Afrika aan.

Alom tegenwoordig in de ruigteslangs de DenderDe biotoop van de soort bestaat uit ruigtevegetaties, met veel opgaande kruiden als wilgenroosje, brand-netel en schermbloemigen, meestal op enigszins vochtige bodem. Veel is er niet nodig: een verwaar-loosd hoekje van enkele tientallen m2 volstaat al.

Een opgewonden (let op de opgezette kruinveren!) zingend mannetje bosrietzanger in het Natuurpunt- reservaat Gemene Meers te Grimminge, juni 2008. De planten geven een idee van de typische broed- biotoop van de soort.

De bosrietzanger is een algemene broedvogel in de Denderstreek. Vooral vochtige terreinen langs de Dender, de Mark en in de kleinere beekvalleien zijn in trek. Tijdens een onderzoek in Geraardsbergen en Galmaarden in 2005 werden in totaal minstens 217 zingende mannetjes gevonden, en werd de populatie in deze gemeenten op ruim 250 territo-ria geschat. Voor de hele Dendervallei moet het om vele honderden territoria gaan. Genoeg kans dus om dit voorjaar zelf eens met de soort kennis te maken. De vele reservaten met vochtige en ruige terreinen van Natuurpunt in de streek hebben percelen die erg geschikt zijn voor bosrietzangers. Neem gerust de tijd om te genieten van de zang van deze virtuoze wereldreiziger, en vergeet niet om even stil te staan bij de fantastische trektocht die dit beestje er net heeft opzitten! Enige haast is wel geboden, want na enkele weken beginnen de bosrietzangers al weer te zwijgen.

Wouter Faveyts

Wou

ter F

avey

ts

10 nr. 2 - april 2009

Pootloze hagedis, breekbare palingHazelwormen - in sommige streken van het Land van Aalst werden ze vroeger ‘bospalingen’ genoemd - zijn geen slangen, hoewel ze er op het eerste gezicht sterk op lijken. Ze worden inge-deeld bij de familie van de Anguidae. Het was Linnaeus die ze in 1758 in zijn ‘Systema Naturae’

hun wetenschappelijke naam gaf. Anguis fragilis betekent letterlijk ‘breekbare paling’. Deze naam dankt de hazelworm aan een eigenschap die in het wetenschappelijk jargon autotomie heet, wat letterlijk zelfverminking betekent. Bij hazel-wormen en veel andere hagedissen wijst het op de reflectieve afscheiding van een deel van het

BospalingenHazelworm in de regio: talrijker dan je denkt!De taalgrens markeert vrij opvallend de verschillen in status van de hazelworm in België. In Wallonië is hij (in het Frans: orvet) weinig of niet bedreigd, in Vlaanderen zeldzaam. Hazelwormen hebben een discrete levenswijze en meer dan waarschijnlijk is het aantal waarnemingen in Vlaanderen onderschat. Veel waarnemingen blijven steken in de her-senen of het notaboekje van de waarnemer. Hopelijk leidt dit artikel tot een doorstroming van gegevens, zowel uit een recente periode als uit historische tijden, want in de Denderstreek blijkt dit reptiel relatief goed vertegenwoor-digd te zijn.

Afgebroken staart: verdedigingsmechanisme van moeder natuur

© V

ilda

- Yv

es A

dam

s

nr. 2 - april 2009 11

lichaam met zelfverdediging als voornaamste doel. Wanneer de hazelworm door een vogel wordt aangepikt of door een mens gevangen, kan hij onder stress zijn staart afwerpen. Maar omdat die bijna even lang is als zijn lichaam zelf, breekt hij dan als het ware in tweeën, vandaar zijn naam.

FamilieHet geslacht Anguis telde aanvankelijk maar één soort met drie ondersoorten (fragilis, col-chica en cephallonicus). Laatstgenoemd taxon wordt momenteel echter als een aparte soort beschouwd. De nominaatvorm, die ook in België leeft, bezet nagenoeg het hele areaal. In de Balkan leeft nog een andere verwant, namelijk de schel-topusik (Pseudopus apodus) die een lengte van wel 144 cm kan bereiken. De hazelworm is veel kleiner dan de scheltopusik. Hij wordt iets groter dan 52 cm.

UiterlijkDe hazelworm onderscheidt zich van de inlandse slangen doordat zijn kop zich nauwelijks van het lichaam afzet (een duidelijke nek ontbreekt)

en zijn oogleden beweeglijk zijn. Hij kan dus de ogen sluiten. Slangen kunnen dit niet omdat hun bovenste en onderste oogleden vergroeid zijn tot een soort ‘horlogeglas’ dat telkens mee vervelt. De lichaamsschubben van de hazelworm zijn zeer glad. De bovenzijde van het lichaam kan variëren van brons- of koperkleurig tot geelbeige of beige. Over het midden van de rug loopt soms een leng-testreep. De flanken zijn donkerder dan de rug, de buik soms zelfs zwart. Jonge dieren zijn bij hun geboorte 7-10 cm lang. Hun kleur is feller en meer goudkleurig, met een zwarte rugstreep, en met zeer donkere flanken en buik. Hazelwormen hebben een stevige lichaamsbouw, wat het gevolg is van beenplaten die onder de gladde, ongekielde en goed op elkaar aansluitende schubben liggen.

MenuHazelwormen voeden zich in hoofdzaak met naaktslakken en regenwormen. Hun tanden staan naar achter gebogen, waardoor glibberige prooien gemakkelijk kunnen naar binnen worden gewerkt. Daarnaast eten ze ook geleedpotigen zoals spin-nen, sprinkhanen en pissebedden. Uitzonderlijk verslinden ze ook levendbarende hagedissen

Onopvallende zonneklopper

© V

ilda

- Ro

llin

Verl

inde

(Zootoca vivipara), juveniele ringslangen (Natrix natrix) en zelfs hun eigen jongen.

Biotoop en schuilplaatsHazelwormen worden in verschillende biotopen gevonden. Een hoge bodemvochtigheid en een rijke vegetatie zijn echter primordiaal. In open, hete en schaduwloze habitats worden geen hazel-wormen gevonden. In moerassen, langs bosranden en open plekken in het bos, akkerranden, parkbos-sen en spoorwegbermen daarentegen treft men ze wel aan. Ze verschuilen er zich vooral onder boom-stronken, in holle bomen, onder houtmijten en platen. Langs spoorwegbermen concentreren ze zich vooral op die plaatsen waar de spoorwegberm door een iets vochtiger valleigebied loopt. Door hun verborgen levenswijze beperken de waarne-mingen zich meestal tot één dier, hoogstens een paar, zodat er weinig gegevens bekend zijn over populatiedichtheden. Wel zijn er winterverblijven bekend waarin tot 100 individuen kunnen overwin-teren, soms in gezelschap van vuursalamanders (Salamandra salamandra) en adders (Vipera berus). De voornaamste vijanden van de hazelworm zijn

marterachtigen, egel (Erinaceus europaeus), ver-schillende vogelsoorten waaronder buizerd (Buteo buteo) en fazant (Phasanus colchicus) en andere reptielen zoals gladde slang (Coronella austriaca) en in zeldzame gevallen de adder.

VoortplantingHazelwormen planten zich voort in april-mei, kort na het verlaten van het winterverblijf. Ze zijn juvi-paar (ovovivipaar). Tijdens het paringsritueel bijt het mannetje het vrouwtje in de nek. Het vrouw-tje laat de eieren uitbroeden in het lichaam en de dracht neemt ongeveer elf tot dertien weken in beslag. Het aantal jongen per worp schommelt tussen vijf en zesentwintig. Ze verlaten met tus-sentijden van slechts enkele minuten het moeder-lichaam. Net na hun geboorte zijn ze omgeven door een doorzichtige en onverkalkte eischaal.

VerspreidingDe hazelworm bezet het grootste deel van Europa. De noordelijkste populaties leven in Rusland, Finland en Zweden tussen 60° en 63° NB. In het zuiden is de soort aanwezig tot het centrale

Wijfje en pasgeboren jong

Hug

o W

illoc

x

12 nr. 2 - april 2009

gedeelte van het Iberisch schiereiland, mediter-raan Frankrijk, Sicilië, de Peloponnesos, Thracië en Transcaucasië. Zowel in het westen van het verspreidingsgebied (zuidwesten van Frankrijk) als in het oosten komen enkele grote hiaten voor. Hazelwormen ontbreken in Ierland en in grote delen van Rusland. Buiten Europa strekt hun areaal zich uit tot West-Siberië, het noorden van Anatolië en het noordwesten van Iran. In het noorden leven ze enkel in vlakke gebieden en ontbreken ze boven de 300 meter. In Centraal Europa foerageren ze in subalpine gebieden tot 1000 meter hoogte. De hoogste verticale verspreiding bereiken ze in de Alpen, waar ze tot op een hoogte van 2000 tot 2400 meter leven.

In Vlaanderen ligt het zwaartepunt van de recente waarnemingen (1995 tot heden) in de provincie Vlaams-Brabant. Hazelwormen worden daar vooral gesig-naleerd in de Dijlevallei en het Hageland. I n Leuven en omgeving leven ze zelfs in urbane gebieden (Keizersberg, Kesselberg en Roeselberg, Wijgmaal-Kern). Andere bekende vindplaatsen zijn grote boscomplexen zoals het Walenbos, Meerdaalwoud, Mollendaalbos en het militair domein t e Haasrode. Een aantal vind-plaatsen situeert zich ook in de Demervallei. Aan de zui- d -rand van het Brussels hoofd-stedelijk gewest worden de dieren gesignaleerd in het Zoniënwoud te Watermaal-Bosvoorde, Sint-Genesius-Rode en Hoeilaart en in het Hallerbos. In Limburg zijn e r verspreide vindplaat- sen in de Kempen en Vochtig Haspengouw. Hazelwormen leven er in heidegebieden, beekdalen, tuinen, kasteelparken en andere antropogene sites. Verspreiding hazelworm in Denderstreek

Ook in de provincie Antwerpen zijn verschillende vindplaatsen bekend uit de grote heidegebieden. In West-Vlaanderen komen de meeste waarnemingen uit het Heuvelland. Een kleine groep waarnemin-gen situeert zich in een brede regio rond Brugge. In Oost-Vlaanderen ten slotte worden hazelwor-men voornamelijk waargenomen ten zuiden van Schelde en Leie. De enige recente vindplaatsen ten noorden van deze rivieren zijn de boscomplexen van Moerbeke en Wachtebeke en de kanaalbermen van Aalter en Knesselare.

Situatie in de DenderstreekIets meer dan een derde van alle IFBL-kwartierhok-ken (1 x 1km) van de provincie Oost-Vlaanderen waarin hazelwormen zijn gesignaleerd liggen in de Denderstreek en aangrenzende gemeenten. De meeste locaties liggen in of nabij bossen zoals het

nr. 2 - april 2009 1�

historische waarnemingrecente waarneming

Hylainfo@hylawerkgroep.be

Herpetologische Werkgroep van Natuurpunt

INF

ONeigembos te Meerbeke (Ninove), het Hertegembos in Sint-Katharina-Lombeek en Wambeek (Ternat), het Raspaillebos in Grimminge (Geraardsbergen) en Galmaarden, Liedekerkebos in Liedekerke, het Boelarebos in Overboelare (Geraardsbergen) en het Oud-Smetledebos in Oordegem (Lede). Verder zijn er nog een aantal waarnemingen in tuinen in Mere (Erpe-Mere), in de omgeving van Moenebroek in Ophasselt (Geraardsbergen) en op een tweetal locaties in Galmaarden. De hazel-worm werd ook vastgesteld langs een sleedoorn-struweel in de omgeving van een steenbakkerij te Ninove, langs een spoorwegberm te Overboelare (Geraardsbergen) en op een zandweg die door een boomkwekerij loopt te Smetlede (Lede).

Ten slotte zijn er nog een achttal ‘historische waarnemingen’: in de Vlassenbroekse polder te Baasrode, op een zuidhelling ter hoogte van ‘Steenberg’ te Ottergem, langs de spoorwegberm Gent-Brussel en in een populierenbos op de wijk Blekte in Oordegem, in Denderleeuw, Welle en Buggenhout, in het Neigembos te Meerbeke en in een bos in Overboelare.

Ondanks het feit dat we over geen recente waar-nemingen beschikken in Buggenhoutbos en in de Wellemeersen zijn hier vrijwel zeker ook nog hazelwormen aanwezig en behoort herbevestiging van beide historische waarnemingen in deze gebie-den tot de mogelijkheid. Op vrijwel alle locaties in

de Denderstreek werd slechts één dier waargenomen, behalve in een verwilderde tuin op de Bosberg, waar twee individuen werden gezien.

BesluitGelet op de verborgen levenswijze van de hazelworm staat het buiten kijf dat er in Vlaanderen, en in casu de Denderstreek, meer loca-ties zijn waar ze foerageren. Deze pootloze hagedissen laten zich echter zelden zien en komen maar te voorschijn bij voor hen optimale klimaatsomstandigheden. Meer kans om hazelwormen waar te nemen maakt men door gericht te zoeken in hun favoriete biotopen,

onder platen, stronken of platte stenen. Gelet op de moeilijke detectie van de soort doen we daarom een oproep om elke waarneming te melden aan de centrale databank van Hyla (info@hylawerkgroep.be) of in te voeren via www.waarnemingen.be. Eind volgend jaar wordt vermoedelijk de inventarisatie-periode 1995–2009 van alle inheemse amfibieën en reptielen afgesloten en zullen de gegevens ver-werkt worden in een nieuwe herpetologische atlas. We rekenen daarom ten stelligste op jullie mede-werking.

Met dank aan volgende waarnemers: Batselier Tom, Bonnaerens Freddy, Clinckspoor Rudi, Coppens Xavier, Dehaeck Arthur, D’Haeseleer Carlos, Dobbenie Eddy, Matthijs A., Mertens Wouter, Platteau Luc, Steenhoudt Koen, Van Den Berge Koen, Van Den Haute Chris en Vanderborght Karel.

Robert Jooris

© V

ilda

- Yv

es A

dam

s

1� nr. 2 - april 2009

DENDERKALENDER Activiteiten van Natuurpunt zijn voor leden gratis en niet-leden betalen 1, tenzij expliciet anders vermeld.Op onze excursies breng je best laarzen mee en zijn een verrekijker en een passende veldgids nuttig.Bij activiteiten buiten de regio is carpooling gebruikelijk ( o,o5 per km/persoon).

uur van vertrek

plaats van afspraak

toelichting

gids

bijzonderheid

contactpersoon

zeker meebrengen

nr. 2 - april 2009 1�

zondag 5 april

Voorjaarswandeling in de Heidemeersen

afd. Dendermonding

9:00 - 12:00 Waterzuiveringsstation, Sluis 64, Berlare Wandeling met speciale aandacht voor de reeds teruggekeerde weidevogels zoals de grutto, en een bezoek aan de Hoge Berg. Stefaan Thibau - 052 42 69 72 Laarzen

zondag 5 april

Natuurwandeling in Liedekerkebos

afd. Affligem-Liedekerke

9:30 – 12:00 Samenkomst om 9.15 uur aan ingang Liedekerkebos, Schelfhoutstraat Themawandeling (4 km): terugkeer van de trekvogels. Erik De Block - 053 68 35 88 edebe@advalvas.be

zondag 5 april

Lentedrinkwandeling in de Hogedonk

afd. Aalst

10:00 – 12:00 Aan de Wiezebrug, Roland Monteynestraat, grens Gijzegem- Herdersem Gezinswandeling in het pas door de Vlaamse Regering erkende Hogedonk. Geschikt voor kinder- wagens, kinderprogramma door JNM. Afsluitend gratis drankje om te klinken op de lente www.hogedonk.be Brian Roelandt 052 225771 brian.roelandt@telenet.be

vrijdag 10 april

Nachtvlinderinventarisatie

afd. Ninove

19:00 Venebroeken, aan het einde van de Spoorwegstraat te Appelterre-Eichem Kom een kijkje nemen of meewerken, ook als je nog geen ervaring hebt, voor enkele uurtjes of de hele nacht. Je kan ook zaterdagochtend (vroeg) eens komen kijken. Christian Pické - 0477 79 94 73 christian.picke@natuurpuntninove.be

maandag 13 april

De mooiste plekjes van Liedekerke

afd. Affligem-Liedekerke 13:30 – 16:30 Samenkomst om 13.15 uur op de parking van het zwembad van Liedekerke In samenwerking met Pasar kiezen we het mooiste plekje van Liedekerke. Erik De Block - 053 68 35 88 edebe@advalvas.be

zondag 19 april

Dauwwandeling in het Kluisbos

afd. Affligem-Liedekerke 7:00 – 9:00 Samenkomst om 6.45 uur aan de Kluiskapel te Hekelgem/ Erembodegem Wandeling (4 km) voor vroege vogels, met aansluitend ontbijt. Vooraf inschrijven voor het ontbijt (5 euro) Erik De Block - 053 68 35 88 edebe@advalvas.be

zondag 19 april

Dotterwandeling

afd. Groot Haaltert 14:30 – 17:00 Gotegemmolen, Gotegemstraat (grens Aaigem-Haaltert) Wandeling door het reservaat. Geert Elskens - 0478 53 92 29 Aangepaste kledij en laarzen

zondag 19 april

Planteninventarisatie Beverbeekvallei

afd. Ninove 9:00 – 12:00 Kerk van Sint-Antelinks Planteninventarisatie Gery Demunter - 054 33 03 03 demunter.gery@skynet.be

Iedere 4e zaterdag van de maand

Natuur.café

afd. Ninove 20.00 Café Kalisj, Pollarestraat 126, 9400 Ninove Voorzitter Wouter tapt in Café Kalisj. Er zijn ook altijd een aantal bestuursleden op post. Alle natuurpunters uit de regio steeds welkom voor een babbel.

woensdag 22 april

Zonnen voor meer natuur

afd. Dendermonding en Aalst 19:30 – 22:00Parochiezaal Oudegem - Hofstraat 9 Op deze boeiende infoavond krijg je antwoord op al jouw vragen over zonne-energie voor particu- lieren. Peter D’Hondt - 053 807257 peter.dhondt@telenet.be

zondag 26 april

Week van de Aarde Denderbelle-broek

afd. Aalst 14:00 Dorpsplein (aan de kerk) te Denderbelle Wandeling doorheen Denderbelle- broek. Dreigt te worden doorsneden door de aanleg van de N 41 tussen Dendermonde-Lebbeke en Aalst. In samenwerking met Natuurpunt Heerenbosch en Raldes. Wouter Jacob – 053 70 66 18

zondag 26 april

Voorjaarswandeling in de Everbeekse Bossen

afd. Boven-Dender 14:00 - 17:30 Everbeek-Boven Eind april staan de Everbeekse Bossen vol kleurrijke bloemen. Het ideale moment om kennis te maken met wilde hyacint, bosanemoon, speenkruid en slanke sleutelbloem, maar ook met zeldzamere soorten als goudveil, bittere veldkers en wrangwortel. Koen Van Den Berge – 055 42 83 90 of 0475 25 40 48 koen.vandenberge@skynet.be

zondag 26 april

Lente- en voorjaarsbloeiers in de Wellemeersen

afd. Denderleeuw 14:00 – 17:00 Spoorwegtunnel Van Lierdestraat te Denderleeuw Wandeling door de Wellemeersen. Eric De Tré - 053 66 04 32 Stevig schoeisel

16 nr. 2 - april 2009

zondag 26 april

Dag van de aarde in de Sint-Onolfspolder

afd. Dendermonding 14:00 Kunstgalerie Pieter Pauwel, St.Onolfsdijk 66 te Appels Voorjaarswandeling Annick Muyshondt – 052 21 07 60 Stevig schoeisel

vrijdag 1 mei

Groene 1 mei wandeling

afd. Affligem-Liedekerke 14:00 – 16:30 Samenkomst om 13.45 uur op de parking van het zwembad van Liedekerke. Snoepen en genieten van en in onze reservaten. In samenwerking met het gemeentebestuur van Liedekerke. Erik De Block - 053 68 35 88 edebe@advalvas.be

zondag 3 mei

Akkervogelwandeling in Bassily

afd. Boven-Dender 8:00 - 12:00 Kerk Viane, vandaar carpoolend verder Net over de taalgrens vinden we nog heel wat veldleeuweriken, geelgorzen en graspiepers. Waarom daar nog wel en veel minder in Vlaanderen? Wouter vertelt er alles over. Wouter Faveyts - 0479 27 32 78 wouter.faveyts@telenet.be

zondag 3 mei

De eekhoorn in Affligem

afd. Affligem-Liedekerke 9:30 – 12:00 Samenkomst om 9.15 uur aan de Sint Amanduskapel, Dom Modest van Asschelaan (Ten Bos) te Erembodegem We verkennen de biotoop van de eekhoorn in de omgeving van de Nieuwe Molen en de Duivelsputten (6 km). Erik De Block - 053 68 35 88 edebe@advalvas.be

zondag 3 mei

Natuurwandeling in het Kravaalbos

afd. Aalst 10:00 – 12:00 Hof te Putte, Putstraat 99 te Meldert-Aalst We verkennen de voorjaarsflora en zoeken naar zingende bosvogels, in samenwerking met stad Aalst. Walter Roggeman of Peter Tolleneer Dienst leefmilieu – 053 73 24 12 antonia.geerts@aalst.be

zondag 3 mei

Gezinswandeling in de Heidemeersen

afd. Dendermonding

14:00 – 17:00 Waterzuiveringsstation, Sluis 64, Berlare Wandeling met aandacht voor flora en fauna. We bezoeken speciaal de vorig jaar aangekochte rivierduin “Hoge berg”, met zijn voorjaarsflora van o.a. meiklokje, dalkruid, salomonszegel, gevlekte aronskelk, waar al een belangrijk deel van de Amerikaanse vogelkers gekapt werd. Stefaan Thibau - 052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be

zondag 3 mei

Kunst en natuur: natuurwandelingen en aquarelleren

hand in hand

afd. Ninove

14:00 – 17:00 Kerk van Sint-Antelinks Maak kennis met een vergeten stukje Ninoofse natuur en geniet van het kunnen van Ninoofse aquarellisten in het kader van de Week van de amateurkunstenaars De Beverbeekvallei biedt een groot aantal landschappelijke pareltjes waarlangs we jullie graag meenemen, terwijl de kunstenaars deze, o.l.v. Luc Desmet, elk op hun eigen manier in aquarel weergeven. Christian Pické - 0477 79 94 73 christian.picke@natuurpuntninove.be

dinsdag 5 mei

Info-avond over zonne-energie en zonnepanelen

afd. Boven-Dender

20:00 - 22:00 De Helix, Hoogvorst 2, Grimminge Natuurpunt werkt samen met het bedrijf LT SunTec om aan zijn leden zonne-installaties aan te bieden tegen een zeer scherpe prijs. Tijdens een info-avond, in samen- werking met de klimaatkoepel, wordt dit project voorgesteld. Het zal onder meer gaan over de werking en de kostprijs van zonnepanelen en zonneboilers, over premies en belastingvoordelen en over het concrete aanbod van LT Suntec aan (toekomstige) Natuurpuntleden. Johnny Cornelis - 0474 58 08 38 johnny_cornelis@hotmail.com

zaterdag 9 mei

Excursie naar de duinreservaten van de Westhoek

afd. Ninove 8:30 – 19:00 Parking van BMW, Elisabethlaan te Ninove

Op zoek naar vogels, vroege (zeldzame) plantjes van schrale (duin)graslanden en -valleien, en mooie duinlandschappen zoals je ze langs onze kust alleen maar hier vindt en alleen maar van de boekjes kent! (Er is meer dan alleen maar zand aan onze kust!) Wouter Mertens - 0495 68 89 33 wouter.mertens@natuurpuntninove.be Lunchpakket

zondag 10 mei

Vroege ochtendwandeling in de Scheldemeersen te Berlare-Zele

afd. Dendermonding 8:00 Het Veer in Berlare, Waterhoek 25 Meersenwandeling langs de Schelde en Brede Schoren met speciale aandacht voor vogels. André van Doorsselaer - 052 44 61 01 Rudi van Onderbergen - 052 44 84 42

vrijdag 15 mei

Nachtvlinderinventarisatie

afd. Ninove 20:00 Venebroeken, aan het einde van de Spoorwegstraat te Appelterre-Eichem Kom een kijkje nemen of meewerken, ook als je nog geen ervaring hebt, voor enkele uurtjes of de hele nacht. Je kan ook zaterdagochtend (vroeg) eens komen kijken. Christian Pické - 0477 79 94 73 christian.picke@natuurpuntninove.be

zondag 17 mei

Wielewaal-lentetocht in de Rietbeemd

afd. Boven-Dender 8:00 - 12:00 Parking Cocanne, einde Hoge Buizemont, Overboelare Wandeling met aandacht voor de wielewaal en andere vroege vogels in het bloemenrijke decor van de Rietbeemd. Godfried Merlevede – 0486 87 17 87 g.merlevede@tvcablenet.be

zondag 17 mei

Gezinsuitstap naar Zammelsbroek en Averbode Bos & Heide

afd. Dendermonding 8:00 – 19:00 Bruinkaai in Dendermonde (einde van Noordlaan). Er wordt een oplossing gezocht voor wie over geen eigen vervoer beschikt. In de voormiddag bezoeken we Zammelsbroek, een natuurreservaat gelegen tussen beide Nete-armen. In de namiddag worden we verwacht in Averbode Bos & Heide, waar men volop bezig is met het natuurherstel in het kader van het Life- en Natuurinrichtingproject.

nr. 2 - april 2009 1�

Zo snel mogelijk inschrijven (aantal beperkt), uiterlijk op vrijdag 15 mei. Als steun aan de bezochte projecten vragen wij een kleine bijdrage van 2 euro. Stefaan Thibau - 052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be Stevig schoeisel of, bij (voorafgaand) regenweer, laarzen.’s Middags eigen lunchpakket of een snack ter plaatse.

zondag 17 mei

Planteninventarisatie Elverenberg

afd. Ninove 09:00 – 12:00 Aan het einde van de Spoorwegstraat te Appelterre-Eichem Planteninventarisatie Gery Demunter - 054 33 03 03 demunter.gery@skynet.be

zondag 17 mei

Liedekerkebos & Hertegembos

afd. Denderleeuw 14:00 – 17:00 Welleplein (kerk) te Welle Wandeling naar en door het Liedekerke- en Hertegembos. Eric De Tré Bruno De Bruyn - 0496 59 52 43

woensdag 20 t.e.m. zondag 24 mei

Meerdaagse: Hemelvaartweekend in de Calestienne

afd. Boven-Dender

Brûly-de-Pesche, te bereiken met eigen wagens (carpoolend) We trekken naar dezelfde plaats als vorig jaar, op de grens van de echte Ardennen en de Calestienne. Aange- zien we drie weken later zijn dan vorig jaar, zullen flora en fauna er al helemaal anders uit zien, met meer orchideeën en dagvlinders. Ook het programma is anders. We overnachten in een tot gîte omgebouwde pastorij in slaapkamers van 4 tot 9 personen. Kostprijs: all-in voor 125 euro per persoon: logement, maaltijden + drank, excursies (uitgezonderd cafébezoek en kostendeling vervoer). Inschrijven via een seintje aan Carlos en storting van 125 euro per persoon op rekening 443-1658811-23 van Natuurpunt Boven-Dender met vermelding “Hemelvaartweekend 2009” + aantal personen. Het aantal deelnemers is beperkt tot 25! Carlos D’haeseleer - 054 41 87 09 carlos.dhaeseleer@skynet.be

zaterdag 23 mei

Educatieve gezinswandeling in de Sint-Onolfspolder

afd. Dendermonding 14:00 Tuin Roger De Croock. Sint Onolfsdijk 93 te Appels-Dendermonde

Wandeling met aandacht voor de flora, een bezoek aan imker Roger De Croock (honing slingeren en proe- ven) en voorstelling van de volkstui- nen in Groot-Dendermonde.In samen werking met de Imkersbond De Vlijtige Bie en de Volkstuinen Appels. Annick Muyshondt - 052 21 07 60

zondag 31 mei

Paddenstoelenwandeling en –inventarisatie

afd. Ninove 14:00 – 17:00 Nonnenborre 24, Appelterre Op zoek naar vroege soorten paddenstoelen. Wim Veraghtert, medewerker van Natuurpunt Educatie Christian Pické - 0477 79 94 73 christian.picke@natuurpuntninove.be

zaterdag 6 juni

Zonnewendefeest-barbecue

afd. Affligem-Liedekerke 17:00 Hof Verbruggen, Brusselsesteenweg te Hekelgem Barbecue en kinderanimatie in een natuurrijke omgeving. Erik De Block - 053 68 35 88 edebe@advalvas.be

zondag 7 juni

Natuurwandeling in Liedekerkebos

afd. Affligem-Liedekerke 09:30 – 12:00 Samenkomst om 9.15 uur aan ingang Liedekerkebos, Schelfhoutstraat Themawandeling (4 km): Verkiezingen in het bos. Erik De Block - 053 68 35 88 edebe@advalvas.be

zondag 7 juni

Lessen in de kijker: fietstocht van Geraardsbergen naar Lessen en terug

afd. Boven-Dender 14:00 - 17:30 Parking Colruyt, Grote Weg, Overboelare Fietstocht in samenwerking met de Fietsersbond naar Lessen via Deux-Acren, met bezoek aan de steengroeven, het centrum van Lessen, Bois de Lessines, het waterkasteel L'Estriverie, enz. Willem Boonen - 054 41 75 85 willem.boonen@skynet.be

zondag 7 juni

Natuurwandeling Stadspark Aalst

afd. Aalst10:00Hoofdingang Stadspark Aalst, Parklaan Toelichting over ecologisch beheer van openbaar groen in het prachtige kader van een zomers park op zijn

mooist Bart Backaert of Geert Rohaert Dienst leefmilieu - 053 73 24 12 -

Antonia.geerts@aalst.be

vrijdag 12 juni

Nachtvlinderinventarisatie

afd. Ninove 20.00 Venebroeken, aan het einde van de Spoorwegstraat te Appelterre-Eichem Kom een kijkje nemen of meewerken, ook als je nog geen ervaring hebt, voor enkele uurtjes of de hele nacht. Je kan ook zaterdagochtend (vroeg) eens komen kijken. Christian Pické - 0477 79 94 73 christian.picke@natuurpuntninove.be

zondag 14 juni

Uitstap naar de kalkstreek

afd. Denderleeuw 8:00 – 20:00 Welleplein (kerk) te Welle Danny Van Schandevijl Bruno De Bruyn – 0496 59 52 43 Stevig schoeisel, picknick & drank meebrengen

zondag 14 juni

Dotterwandeling

afd. Groot Haaltert 14:30 – 17:00 Gotegemmolen, Gotegemstraat (Grens Aaigem-Haaltert) Wandeling door het reservaat. Dieter Schollaert - 0473 63 26 20 Aangepaste kledij en laarzen

maandag 15 t.e.m. woensdag 17 juni

Midweekse uitstap naar het Heuvelland

afd. Affligem-Liedekerke Natuurwandelen en aquarelleren op de Kluisberg. Er zijn slechts 55 plaatsen beschikbaar! Erik De Block - 053 68 35 88 edebe@advalvas.be

zondag 21 juni

Planteninventarisatie Lambrechtsbos

afd. Ninove 9:00 – 12:00 Roost 27 te Denderwindeke Planteninventarisatie Gery Demunter - 054 33 03 03 demunter.gery@skynet.be

zondag 21 juni

Lessen in de kijker: wandeling naar de steengroeven van Lessen

afd. Boven-Dender 14:00 - 17:30 Parking Colruyt, Grote Weg, Overboelare, vandaar carpoolend verder De steengroeven van Lessen hebben een zeer boeiende geolo-

gische, biologische en cultuur- historische waarde die je vrijwel nergens anders in ons land aantreft. En hoe staat het met het Snowgames- project? Willem Boonen - 054 41 75 85 willem.boonen@skynet.be

zondag 12 april

Beheerswerken

afd. Affligem-Liedekerke8:30 – 12:30 Beheerswerken in onze reservaten. Drank en een tussendoortje worden aangeboden. Afspraakplaats en info Marc Michiels - 053 67 11 91 marcusmichiels@yahoo.com

zaterdag 18 april

Werkvoormiddag in één van onze reservaten

afd. Boven-Dender9:00 - 12:30Verzamelpunt: nog af te sprekenIn een natuurreservaat is altijd wel een werkje op te knappen. Bijvoorbeeld aanplanten van bomen en struiken, herstellen of afbreken van afsluitingen, inrichten van een wandelpad, maaien van distels, enz. Wat we precies zullen doen, wordt later nog ingevuld.Carlos D’haeseleer - 054 41 87 09 carlos.dhaeseleer@skynet.be

zaterdag 9 mei

Beheerswerken in Den Dotter

afd. Groot Haaltert9:30 – 13:00Gotegemmolen, Gotegemstraat (Grens Aaigem-Haaltert) Vele handen maken licht werk. Geert Elskens - 0478 53 92 29Aangepaste kledij en laarzen

zondag 10 mei

Beheerswerken

afd. Affligem-Liedekerke8:30 – 12:30 Beheerswerken in onze reservaten. Drank en een tussen- doortje worden aangeboden. Afspraakplaats en info Marc Michiels - 053 67 11 91 marcusmichiels@yahoo.com

zaterdag 16 mei

Werkvoormiddag in één van onze reservaten

afd. Boven-Dender9:00 - 12:30Verzamelpunt: nog af te sprekenIn een natuurreservaat is altijd wel

een werkje op te knappen. Bijvoorbeeld aanplanten van bomen en struiken, herstellen of afbreken van afsluitingen, inrichten van een wandelpad, maaien van distels, enz. Wat we precies zullen doen, wordt later nog ingevuld.Carlos D’haeseleer - 054 41 87 09 carlos.dhaeseleer@skynet.be

zaterdag 30 mei

Beheerswerken Sint-Onolfspolder

afd. Dendermonding09:00 – 12:00Sint-Onolfsdijk, monding Nieuwe Dender, kant Appels Afvoer maaisel in het kader van de omvorming naar dottergrasland. Vooraf contact nemen Bart Dierickx – 052 21 03 81

zondag 14 juni

Beheerswerken

afd. Affligem-Liedekerke8:30 – 12:30 Beheerswerken in onze reservaten. Drank en een tussendoortje worden aangeboden. Afspraakplaats en info Marc Michiels - 053 67 11 91 marcusmichiels@yahoo.com

zaterdag 20 juni

Werkvoormiddag in één van onze reservaten

afd. Boven-Dender9:00 - 12:30Verzamelpunt: nog af te sprekenIn een natuurreservaat is altijd wel een werkje op te knappen. Bijvoorbeeld aanplanten van bomen en struiken, herstellen of afbreken van afsluitingen, inrichten van een wandelpad, maaien van distels, enz. Wat we precies zullen doen, wordt later nog ingevuld.Carlos D’haeseleer - 054 41 87 09 carlos.dhaeseleer@skynet.be

maart / juni

Cursus amfibieën en reptielen

afd. Boven-DenderKennismaking met de leefwereld van amfibieën en reptielen. Kenmerken, biologie, habitat en verspreiding van alle soorten die in België te vinden zijn.

zondag 14 juni14:00 - 17:00Kerk Everbeek-BovenDeel 3: excursie in de Everbeekse bossen. Op eigen houtje op zoek naar vuursalamanders.

Robert Jooris Johnny Cornelis - 0474 58 08 38 johnny_cornelis@hotmail.com

april / mei

Cursus “Planten voor beginners”

afd. Affligem-LiedekerkeCC De Ploter, Kerkstraat 4 te 1742 TernatWe starten met een plantenwerk- groep, maar alvorens te velde te trekken organiseren we een cursus “Planten voor beginners” om onze plantenkennis een beetje op te frissen en planten te leren deter- mineren. 28 april: theorieles 5 mei: eerste praktijkles (binnen) 17 mei: tweede praktijkles (buiten) Erik De Block - 053 68 35 88 edebe@advalvas.be

mei / juni / augustus

Cursus libellen

afd. NinoveLibellen zijn dé luchtacrobaten onder de insecten. Zodra het zonnetje schijnt, kan je niet naast deze prachtige gekleurde diertjes kijken. De Vlaamse libellenfauna telt een 60-tal soorten. Tijdens deze cursus leren we de verschillende families en de voornaamste soorten her- kennen aan de hand van dia’s. We bekijken ook de lichaamsbouw (vooral de kenmerken die van belang zijn voor determinatie), leefgebieden, de ontwikkeling van eitje tot volwassen dier, enz.

woensdag 27 mei en 3 juni19.30 – 22.30Café Kalisj, Pollarestraat 126, 9400 NinoveTheorielessen.

zondag 28 juni14.00 – 17.00Afspraak aan de spoorwegovergang Wellemeersenstraat te Welle. Deel 3 – Praktijkles in de Wellemeersen.

zondag 23 augustus13.00 – 17.00Afspraak op de parking van Schoenen Muys, Brakelsesteenweg te Outer. Kostendelend meerijden!Deel 4 – Praktijkles te Harchies.Wim Veraghtert, medewerker van Natuurpunt Educatie.Inschrijven kan door 15 euro (Natuurpuntleden) of 25 euro (niet- leden) per persoon over te maken op rekening 979-3529555-21 van Natuurpunt Ninove met vermelding "Cursus Libellen".Wouter Mertens - 0495 68 89 33 wouter.mertens@natuurpuntninove.be

18 nr. 2 - april 2009

BEHEERSWERKEN

CURSUSSEN

nr. 2 - april 2009 19

Dit jaar gaat er in de Venebroeken een nieuw project van start. We inventariseren er maande-lijks de nachtvlinders van april t/m september. Deze boeiende bezigheid leert ons op termijn veel over de evolutie van de kwaliteit van dit natuurreservaat. Nachtvlinders zijn immers een prima bio-indicator.Er wordt gevangen met 3 lichtvallen en met smeer. De inventarisatie start ongeveer 1 uur na zonsondergang.Iedereen is welkom, voor een paar uurtjes of tot ’s morgens. Sommige soorten vliegen immers pas rond 3 à 4 uur ’s morgens uit. Ervaring is niet nodig. Al doende leert men is immers een gezegde dat nog steeds van toepassing is. Kom dus gerust kennis maken met de wondere en verbor-gen wereld van deze prachtige wezens. Dat het niet allemaal ‘bruine motten’ zijn, zal je al snel in de prak-tijk kunnen ervaren!

Wij inventariseren op de volgende vrijda-gen aan het einde van de Spoorwegstraat in Appelterre-Eichem:

A10 april 19 uur

A15 mei 20 uur

A12 juni 20 uur

A10 juli 20 uur

A14 augustus 19 uur

A11 september 18 uur

Nachtvlinders: leer ze kennen!Een nieuwe wereld gaat open

Christian Pické0477 799473

christian.picke@natuurpuntninove.be

Afdeling Ninove

INF

O

Proef de nachtelijke sfeer ...

Er zijn zowat 30 soorten dagvlinders in onze regio. Vroeg of laat krijgt iedereen de meeste ervan wel eens te zien. Maar wist u dat er ook 2450 soorten nachtvlinders voorkomen in België? Waarvan 850 soorten macro-nacht-vlinders, welke vrij gemakkelijk te lokken en te determineren zijn?

Vuursteenvlinder: ben ik niet mooi?

Chr

istia

n Pi

cké

20 nr. 2 - april 2009

Maak kennis met oude en nieuwenatuurwaardenIn de voormiddag brengen we met een plaatselijke gids een bezoek aan Zammelsbroek. Dit natuur-reservaat ligt tussen beide Nete-armen en is biolo-gisch zeer waardevol. We wandelen langs plassen en sloten, schrale kruiden-rijke hooilanden, verschil-lende types struwelen en hakhoutbosjes ook over een knuppelpad langs en door moerasvegetaties.In de namiddag worden we verwacht in Averbode Bos & Heide, waar men volop bezig is met het uitvoeren van het Life- en Natuurinrichtingsproject: herstel van open plekken in de naaldhoutbe-standen, herstel van water-huishouding en vennen, omvormingsbeheer voor een deel van de bestanden naar wintereiken-beukenbossen en zomereiken-berkenbos-sen en open naaldbos met ongelijkjarige opbouw en grote diversiteit.Onze bedoeling is om, naast het waarnemen van de reeds aanwezige natuurwaarden, een aantal van deze ingrij-pende werken te bekijken. En vervolgens over enkele jaren terug te keren om de resultaten te bewonderen.

550 ha Merodebos, beheerd door NatuurpuntOp 28 januari 2004 werden de ‘de Merodebossen’, de Averbodeheide en de bossen van Averbode, samen 1.500 ha, door de grondenbank van de Vlaamse overheid aangekocht. Midden 2006 werd het beheer en de eigendom van een deel van deze gronden overgedragen aan Natuurpunt vzw.

Natuurpunt kreeg aldus de opdracht en de enorme uit-daging om in Averbode Bos & Heide, een gebied van 550 ha, de natuurlijke waterhuishouding en de ont-waterde vennen te herstellen, heide opnieuw kansen te geven en een deel van de bossen om te vormen van aanplantingen van Corsicaanse den naar inheems

loofbos. Ook het inrichten van het gebied voor wande-laars, fietsers en ruiters, en het behoud of herstel van het cultuurhistorisch erfgoed behoort bij de opdracht. Om dit allemaal te realiseren zocht Natuurpunt steun bij Europa en de Vlaamse overheid. Europa keurde

Zammelsbroek en Averbode Bos & HeideGezinsuitstap op zondag 17 mei 2009

Ste

faan

Thi

bau

nr. 2 - april 2009 21

Stefaan Thibau052 42 69 72

stefaan.thibau@skynet.be

Afdeling Dendermonding

INF

O

een Life-project goed, en de Vlaamse overheid sloot zich hierbij aan met een natuurinrichtingsproject. Tegen 2011 zal het project volledig afgewerkt zijn.Averbode Bos & Heide wordt een gedifferentieerd bos, rijk aan belevingswaarde en vol van biodiversi-teit. Rodelijstsoorten zoals nachtzwaluw, boompieper en boomleeuwerik zullen hier hun leefgebied terug-vinden, en het vleesetende plantje zonnedauw, de klokjesgentiaan en beenbreek zullen weer bloeien.

Afspraak en inschrijvingWij spreken af om 8 uur aan de Bruinkaai in Dendermonde (einde van Noordlaan). Een oplos-sing wordt gezocht voor wie over geen eigen ver-voer beschikt. We zijn terug omstreeks 19 uur.

Zo snel mogelijk inschrijven (aantal personen wordt beperkt), uiterlijk op vrijdag 15 mei, bij Stefaan Thibau. Eigen lunchpakket of een snack ter plaatse. Stevig schoeisel of bij (voorafgaand) regenweer: laarzen. Als steun aan de bezochte pro-jecten vragen wij een kleine bijdrage van 2 euro.

Knuppelpad in Zammelsbroek

Varenuil, een zeldzaamheid in Averbode Bos en Heide, die in Vlaanderen als uitgestorven werd beschouwd

Ste

faan

Thi

bau

22 nr. 2 - april 2009

Kom mee de lente inwandelen in het natuurlandschap Hogedonk, in het Denderland, ter hoogte van Gijzegem en Mespelare. Deze grote open ruimte bestaat uit natte meersen, rietvel-den, bosjes en interessante oude Denderarmen. Vele plekjes zijn ecologisch zeer waardevol: het wemelt er van het leven en de wilde flora is er uitbundig.

Er zijn echter talrijke bedreigingen waardoor deze zeldzame restanten zouden kunnen verloren gaan. Daarom schenkt Natuurpunt aandacht en zorg aan dit mooie landschap. Er werd een actie opgestart met een natuurbeheerplan voor het behoud van het land-schap en ter bescherming van de wilde planten en dieren. Zo werden er poelen geruimd en werd een ooievaarsnest geplaatst. Een populierenbos werd gekapt om de vroegere meersen te herstellen.Voor waterdieren willen we de oude Denderarmen behouden en het water rein houden. Het blauw-borstje en de karekiet nestelen er graag in rietkra-gen. Op de Dender zelf vissen futen en aalscholvers er lustig op los… Het is ooit anders geweest met een stinkende zwarte levenloze Dender. In de lente tove-ren dotterbloemen, sleutelbloemen en koekoeks-bloemen de weiden om tot een kleurrijk spektakel.

Eind 2008 gaf de Vlaamse overheid Hogedonk een duwtje in de rug door het officieel als natuurreser-vaat te erkennen. Een ander belangrijk initiatief voor de toekomst is het project Trage Wegen. Daarbij hoort de aanleg van een natuurleerpad, groene bus-haltes, enkele wandelpaden en de openstelling van enkele verdwenen wegels en buurtwegen. Op die manier wordt het binnenkort aangenaam wande-len voor liefhebbers van rust en natuur. Want de natuur is er voor iedereen!

Hogedonk nodigt uit: Lentedrinkwandeling 2009Wandel mee en geniet van het natuurlandschap!

Brian Roelandtbrian@hogedonk.be

0486 25 34 93

www.hogedonk.be

INF

O

Zondag 5 april om 10 uurAfspraak aan de Wiezebrug tussen Gijzegem en HerdersemLentedrink gratis aangebodenKinderen en buggy’s welkom: kinderprogramma verzorgd door JNM.be

Kar

l Van

Gin

derd

eure

n

Kar

l Van

Gin

derd

eure

n

nr. 2 - januari 2009 2�5 april ~ 10 u

LentedrinkwandelingLentedrinkwandeling

HogedonkHogedonk

2� nr. 2 - april 2009

In 2003 is het “makkelijke” eerste deel van het Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN) afgebakend. Er is momenteel al een oppervlakte van 87.000 ha afgebakend van de in het RSV tegen 2007 voor-ziene 125.000 ha VEN. Voor de resterende ha wordt doorverwezen naar bijkomende planningsproces-sen. Maar 2007 is gepasseerd zonder veel concrete vooruitzichten terwijl we snel meer “Ruimte voor natuur” nodig hebben om onze internationale enga-gementen inzake biodiversiteit te halen. We hebben hierbij de economische conjunctuur niet mee. Eigenlijk zou zo’n planningsproces niet onderhevig mogen zijn aan schommelende conjuncturen. De focus zou een paar decennia vooruit moeten liggen. Natuurpunt blijft dus zeer kritisch.

Planningsprocessen buitengebiedenDe Vlaamse regering besliste in 2005 om voor de landbouwsector te doen wat eerder voor de natuur-sector was gedaan: eerst zekerheid bieden over de bestaande bodembestemming in die gebieden waar geen aanspraken zijn van andere sectoren. Maw. landbouwgebied “herbevestigen” en al rechtszeker-heid bieden, op die plaatsen waar er geen ‘groene’ ambities zijn om landbouwgebied in natuur- of bosgebied om te vormen. De zones die daarbuiten vallen (de zogenaamde ‘actiegebieden’) worden verder bekeken en na overleg zal men Ruimtelijke UitvoeringsPlannen (RUP) opmaken die meer in detail uittekenen waar landbouwgebied wordt omgezet in een groene bestemming of omgekeerd. Uiteindelijk zou dan de rekening moeten kloppen: de in het RSV voorziene extra ha. natuur en bos versus de beloofde minimale oppervlakte landbouw-grond. Samengevat: herbevestigd landbouwgebied

is verloren voor natuur- en bosbeleid en dient dus zeer omzichtig te gebeuren. Dit proces om het buitengebied opnieuw in te kleu-ren, is ook in de Denderstreek gevoerd. In uitvoering van het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen is er in overleg tussen administraties, besturen en belan-gengroepen een ruimtelijke visie opgesteld per deel-regio. Onze denderregio is hierdoor opgesplitst. Een deel van de Denderregio (van Dendermonde tot Okegem), valt onder het planningsproces ‘Regio Dender en Schelde’, opgestart in 2006 en recent afgerond door beslissingen van de Vlaamse Regering. Veel zones met behoorlijke potenties voor natuur en bos zijn toch herbevestigd omwille van socio-econo-mische belangen, vaak van één of meerdere individu-ele landbouwbedrijven. Hierdoor gaat men in tegen het consensus-principe en vervalt de mogelijkheid om in de volgende fase van het RUP tot een volwaardige ruiloperatie te komen. Unanimiteit in milieu-advies-raden en Gecoro’s en zelfs genuanceerde ‘groene’ standpunten van gemeentebesturen, bleken geen garantie om ongewenste herbevestigingen tegen te gaan. Natuurpunt heeft via goed onderbouwde bezwaarschriften toch enkele slagen thuisgehaald. Zo is er nu mogelijkheid voor een bufferzone rond het Kattenbroek in Moorsel met zijn mooie voorjaars-flora. Het pas opgestarte reservaatproject rond de Padden- en Porrebeek op de grens van Dendermonde en Lede-Aalst heeft toch enige ‘grond’ onder de voeten gekregen. Verder mogen we in het Aalsterse ook aanzienlijke uitbreidingen verwachten van het Kravaalbos (50 ha) en van het Kluisbos (85 ha).Het andere deel ‘Regio Vlaamse Ardennen’, loopt van de gewestgrens tot en met Ninove en is pas opgestart in 2007. Hamvraag is terug: wat kan nog natuur worden

Spelen met groene en gele potlodenNatuur in de verdrukking!Het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen (RSV) werd destijds nogal positief onthaald: eindelijk een ruimtelijke planning gestoeld op degelijke principes en op ruimtelijke, soci-ale, economische en ecologische samenhang. Ook de natuursector was hoopgevend gestemd door de concrete doelstellingen voor meer natuur en bos. Maar al gauw bleken bij de uitvoering van dat RSV ‘First things first’ te komen. Naast de aanduiding van de eerste fase van het Ecologisch Netwerk in 2003, bleek dat vooral de afbakeningen van havengebieden, industriegebieden, grootstedelijke kernen enz… - lees de hardere econo-mische sectoren - voorrang kregen. In het ruimtelijk debat tussen natuur en landbouw dat nu ten volle aan bod komt, blijkt natuur sterk in de verdrukking te komen.

nr. 2 - april 2009 2�

(groen) en wat wordt reeds als landbouw (geel) inge-kleurd? Eerst afbakenen waar men het ‘over eens is’ en dan via een RUP de bestemming van het overige gebied herbekijken. Natuurpunt Boven-Dender en Natuurpunt Ninove zijn op hun qui-vive, want van alle Vlaamse bui-tengebiedregio’s deelt natuur hier het sterkst in de klap-pen. Vooral de diepe buik van Oost-Vlaanderen is een ravage. Voor Natuurpunt komt de volledige Dendervallei voor VEN-afbakening in aanmerking. De Grote Meersen te Okegem en de Dendermeersen tussen Ninove en Roosdaal dienen gevrijwaard als overstromingsgebied. Herbevestiging is hier voor onze sector onaanvaard-baar omdat enkel Natuur de hoofdfunctie kan vervullen binnen een gedegen visie op integraal waterbeheer. Natuurpunt hekelt ook de David-tegen-Goliathtoestand waarbij de vertegenwoordigers van de natuursector meestal vrijwilligers zijn, die moeten opboksen tegen ettelijke professionele Boerenbonders. De landbouw-sector is te gretig en maakt het zichzelf daardoor op termijn zeer moeilijk. Logica in de argumentatie is soms ver te zoeken. Hun enige doelstelling blijft: zoveel mogelijk landbouwgebied afbakenen en her-bevestigen. Deze detailaanpak is totaal in strijd met de planlogica van het RSV. Natuurpunt kan weer niet anders dan in detail tegen te argumenteren, in de hoop dat de Vlaamse regering voldoende zones open laat voor een verantwoorde uitbreiding van natuur en bos. Want niet te vergeten: er is nog 38.000 ha

VEN extra nodig en we missen nog alle 148.000 ha Natuurverwevingsgebied. De marge voor een win-win situatie in de verdere afbakeningsprocedures , dreigt wel zeer klein geworden.

Hete aardappelsMen kan zich afvragen of het niet beter was geweest om het gehele buitengebied in één keer ten gronde te bespreken en te verdelen. Nu wordt de hete aard-appel over de herbestemming van bepaalde gebieden steeds maar doorgeschoven. Alle betrokkenen raken vermoeid en geïrriteerd door de opeenvolgende inspraakrondes. Intussen heerst de onzekerheid en dus blijven natuur- en landbouwsector elkaar arg-wanend begluren. Pas wanneer in de verre toekomst alles in Ruimtelijk Uitvoeringsplannen (RUP’s) zal gegoten zijn, mogen we verwachten dat het stof in het buitengebied zal optrekken.

Wouter Mertens en Rik De Baere

Een hooiberg vol spelden

Meer nuttige informatie, waaronder kaartmateriaal, vind je op de website:http://www2.vlaanderen.be/ruimtelijk/plannings-processen/plpr_bg/agnas/index.html

26 nr. 2 - april 2009

Ontstaan van Bastion VIIIDoor zijn strategisch belangrijke ligging aan de samenloop van twee waterlopen was Dendermonde reeds vóór 1200 een ommuurde stad. Aan deze ver-dedigingsgordel werd in de loop der eeuwen heel wat bijgebouwd en afgebroken en zo was in het begin van de 19e eeuw Bastion VIII ooit de achtste militaire vestiging van elf bastions.In een recent verleden (70-80) hebben de terreinen rond Bastion VIII nog gediend als stortplaats van Dendermonde, vooral voor inerte afbraakmaterialen (steenpuin, beton, enz.). In 1985 werd dit 10 ha groot terrein toegewezen aan het Dendermonds gemeen-schapsonderwijs om er nieuwe schoolgebouwen op te bouwen. In 1990 besloten de leerlingen en leer-krachten zelf om van de resterende 4 ha een educa-tief centrum te maken met goedkeuring en steun van het ministerie van Leefmilieu. De officiële opening volgde op 5 september 1994.

Hoe zijn jullie hier terecht gekomen?Denise: Ik ben bioloog van opleiding en via het onderwijs heeft men me gevraagd om hier te komen werken. Ik werk hier sinds 2004 deeltijds en geef nog deeltijds les in het Atheneum te Dendermonde.Jelle: Ik liep hier stage toen één van de pioniers, Willy Van Laer, op pensioen ging en ben hier na mijn stu-dies biologie deeltijds blijven werken. Bovendien werk ik nog deeltijds voor JNM.

Wat is jullie taak?Denise en Jelle: We verzorgen heel wat aanvragen voor rondleidingen van scholen maar we krijgen ook vragen van een brede waaier van verenigingen en jeugdbewegingen. Onze activiteiten zijn niet beperkt tot de schooluren. Van april tot en met oktober zijn we ook elke laatste zondag van de maand in de weer. Ons aanbod is bovendien volledig gratis. Ook interessant

om weten is dat de basisscholen aangesloten bij MOS (Milieu op school) gratis gebruik kunnen maken van het openbaar vervoer wanneer ze het centrum bezoe-ken. We benadrukken dat de samenwerking met de scholen netoverschrijdend is. Zowel het gemeen-schaps- als het vrij onderwijs komen dus aan bod.

Toen ik binnenkwam, zaten jullie beiden aan de microscoopDenise en Jelle: De weinige momenten waarop we geen rondleidingen geven, doen we aan abiotisch en biotisch onderzoek. We beschikken over het nodige materiaal om o.a. zuurstofgehalte, nitraat, fosfaat, carbonaat, pH van water- en bodemmonsters te bepalen. We determi-neren en inventariseren ook alle planten en dieren die hier voorkomen. We zijn haast al voor het hele school-jaar volgeboekt om rondleidingen te geven, zodat er ons niet veel tijd rest om het andere werk te doen.

Zowel kleuters als studenten hoger onderwijs komen hier?Denise en Jelle: Inderdaad. En eigenlijk geldt voor allen hetzelfde doel: ze op een educatieve manier liefde voor de natuur bijbrengen. Voor de kleuters

Natuurmens in de kijkerBastion VIII: gezien door de bril van Denise en Jelle

We hebben afspraak met de twee pedagogische medewerkers van het Vlaams bezoe-kerscentrum Bastion VIII te Dendermonde: Denise Courtmans en Jelle Biva. Ze verzor-gen er binnen- en buitenactiviteiten voor schoolkinderen, maar ook voor volwassenen. Van april tot oktober kan je het centrum ook bezoeken op de laatste zondag van de maand. Je kan er op verkenning in niet minder dan 26 verschillende biotopen...

Van militaire vesting tot educatief centrum

Bar

t Die

rickx

nr. 2 - april 2009 2�

is het vooral natuurgewenning. Bij leerlingen tot en met het 4e leerjaar wordt de natuurkennis op een speelse manier bijgebracht. Bij oudere leerlingen is het onze betrachting om ze verantwoordelijkheid bij te brengen voor de zorg om het leefmilieu en om hen op een duurzame manier te leren omgaan met natuur. Uiteraard is het Bastion een geschikte plaats om natuurkennis op te doen in de lessen biologie.

Wie is jullie opdrachtgever of werkgever?Denise en Jelle: Bastion VIII is een bezoekerscen-trum van de Vlaamse Gemeenschap. De verantwoor-delijke en één van de pioniers van dit project, Yves Keppens, is voltijds ambtenaar van het Agentschap Natuur en Bos (ANB), het vroegere AMINAL afdeling Natuur. Het is een wisselwerking tussen het ANB en vzw GEO-natuur. We stellen elk jaar werkbladen op met de uit te voeren taken, maken de jaarverslagen op enz. Al deze taken zijn in opdracht van het ANB. We hebben wel veel inspraak en een zekere vrijheid. Ieder van ons kan zijn eigen accenten leggen. Zo werken we niet enkel thema’s uit op vraag van het ANB of de stad Dendermonde, maar brengen we zelf thema’s aan, zoals “Verering van Kelten” tijdens een winterwandeling voor de basisscholen.

Wat is zo uniek aan Bastion VIII?Denise en Jelle: Als je weet dat dit centrum vroe-ger een stort was met veel gedempte wallen, en je ziet hoe goed de natuur zich heeft hersteld en zich verder ontwikkelt in een grote diversiteit aan biotopen, en dit allemaal in de stad, dan mag je gerust “uniek” zeggen. We beschikken over 26 verschillende biotopen met zowel gewone als zeld-zame beschermde planten en dieren. De bunker, een beschermd monument, is ingericht voor vleer-muizen (o.a. rosse vleermuis, watervleermuis en baardvleermuis). Door het lawaai dat een schoolbe-zoek toch altijd meebrengt en door zwerfkatten is het aantal broedvogels eerder gering. Het Bastion wordt trouwens gebruikt om allerhande huisdie-ren te dumpen, van katten tot konijnen.

Wie doet de beheerswerken?Denise en Jelle: Bij de start van dit project hebben Yves en zijn collega’s zoveel mogelijk gerecycleerd. Geen enkele steen is hier afgevoerd, maar verwerkt om paden aan te leggen, een zithoek te maken of men liet ze gewoon liggen als schuilplaats voor o.a. amfibieën. Langs de aan-gebrachte omheining zijn wel insecten- en vogelmin-nende planten gezet, maar anders laten we de natuur

Bar

t Die

rickx

Denise en Jelle geven Bastion VIII een ziel!

28 nr. 2 - april 2009

Ligging:Begijnhoflaan ��, 9200 Dendermonde (op wandel-afstand van het station)

Contact: bastion8@belgacom.net

Conservator: Yves Keppens, 0�2 21 08 ��

Open:Iedere laatste zondag van de maanden april tot oktober van 10 tot 18 uur met rondleiding om 11, 1� en 16 uur. Tijdens schoolperiode dagelijks van 8 tot 16 uur. Andere weekends en verlofperiode na afspraak.

Reservering verplicht

zoveel mogelijk zijn gang gaan en grijpen we weinig in. Yves maait jaarlijks het hooiland in december of januari. Grote arbeidsintensieve werken kunnen worden uitge-voerd door een privéaannemer. Wanneer het water in de vijver en de beek te laag staat, wordt soms grondwa-ter opgepompt. Bij de eerste ingebruikname is er water van de Brusselse forten overgepompt in het Bastion. En natuurlijk moet onze bijenstand verzorgd worden.

Merken jullie hier iets van klimaatverandering?Denise en Jelle: We zien wel verschuivingen en veran-deringen in de vegetatie en soortenrijkdom in het alge-meen. Bepaalde soorten verdwijnen, andere komen. Bijvoorbeeld waterpest is verdwenen en ook vinpootsa-lamander tref je hier niet meer aan, maar anderzijds vind je hier rivierkreeftje, zoetwaterpoliep en neemt erwtenmossel toe. Bepaalde bloemsoorten staan vroe-ger in bloei dan 10 jaar geleden, zoals gevlekte arons-kelk, sleutelbloem, winterjasmijn. Door de zachte temperaturen in het najaar staan sommige soorten ook nog laat in bloei. Zuiderse insectensoorten komen hier nu meer voor dan vroeger. Zomervogels zoals tjiftjaf en zwartkop komen steeds eerder terug uit het zuiden. Het ligt voor de hand dat dit alles te maken heeft met de minder strenge winters van de laatste decennia. Er is dus zeker een evolutie merkbaar!

Bedankt voor dit gesprek! We wensen jullie nog veel succes toe met jullie natuureducatief werk en nu is het tijd voor een wandeling in het gebied.

Bart Dierickx.

Een waaier aan biotopen

Bar

t Die

rickx

nr. 2 - april 2009 29

Plantenwerkgroep afdeling Ninove inventariseert op de volgende zondagen, telkens van 9 tot 12 uur:

A 19 april: Beverbeekvallei Kerk van Sint-Antelinks

A 1� mei: Elverenberg Eind van de Spoorwegstraat te Appelterre-Eichem

A 21 juni: Lambrechtsbos Roost 2� te Denderwindeke

A 19 juli: Pollare Einde Rietstraat, parking van de Zwarte Fles

A 16 augustus: Grote Meersen Containerpark, industrieterrein Ninove.

Zeg het met bloemenPlanteninventarisaties 2009

Peter Tolleneer053 57 00 84

p.tolleneer@scarlet.beAllium@belgacom.net

Allium Regionale plantenwerkgroep Denderstreek

INF

O Christian PickéActiviteitenverantwoordelijke

Natuurpunt Ninovechristian.picke@natuurpuntninove.be

Afdeling Ninove

INF

O

PlantenwerkgroepAllium

DenderstreekAllium@belgacom.net Paul Van den Bremt,

Laurent Annaert, Walter Tolleneer,Gilbert Tolleneer,Peter Tolleneer053 / 57 00 84

DATUM Km HOK PLAATS EN TOPONIEM VAN/TOT LEIDING

OP ZONDAG OM 8,30 u EN OP WOENSDAG OM 18,30 u ~ PARKING STEDELIJK KERKHOF LEO DE BETHUNELAAN AALST

Zondag 05 april 2009 D4 51 43 Hekelgem / Bleeregem 8.30-12.00Zondag 19 april 2009 E3 16 43 Haaltert-Heldergem / Oom 8.30-12.00Zondag 03 mei 2009 E3 58 31 Vollezele-Galmaarden / Schampaart 8.30-12.00Zondag 17 mei 2009 D4 12 14 Hamme / Vrouwenbroek 8.30-12.00Woensdag 27 mei 2009 D4 11 23 Hamme / Lippeveld 18.30-22.00Woensdag 03 juni 2009 D4 11 31 Hamme / Hamme-Zogge 18.30-22.00Woensdag 10 juni 2009 D4 22 34 Denderm.-Baasrode Buggenhout/Mandekensstr. 18.30-22.00Woensdag 17 juni 2009 D4 21 44 Dendermonde / Lutterzele 18.30-22.00Woensdag 01 juli 2009 D4 51 43 Hekelgem / Bleeregem 18.30-22.00Woensdag 08 juli 2009 E3 16 43 Haaltert-Heldergem / Oom 18.30-22.00Woensdag 15 juli 2009 D4 12 14 Hamme / Vrouwenbroek 18.30-22.00

Woensdag 29 juli 2009 D4 11 23 Hamme / Lippeveld 18.30-22.00Woensdag 05 aug. 2009 D4 11 31 Hamme / Hamme-Zogge 18.30-22.00Zondag 23 aug. 2009 D4 22 34 Denderm.-Baasrode Buggenhout/Mandekensstr. 8.30-12.00Zondag 06sept. 2009 D4 21 44 Dendermonde / Lutterzele 8.30-12.00

Afdeling Affligem-Liedekerke organiseert:

Cursus “Planten voor beginners” in april en mei.In CC De Ploter, Kerkstraat � te 1��2 , te TernatWe starten met een plantenwerk-groep, maar alvo-rens te velde te trekken organiseren we een cursus “Planten voor beginners” om onze plantenkennis een beetje op te frissen en planten te leren determineren.

A28 april: theorieles

A� mei: eerste praktijkles (binnen)

A1� mei: tweede praktijkles (buiten)Erik De Block - 0�� 68 �� 88 edebe@advalvas.be

Tel.: 053 705 222 Oude Gentbaan 259info@trek-king 9300 Aalstwww.trek-king.be

▪ Waterdicht schoeisel (Meindl, Lowa, Hanwag)

▪ Ademende, waterdichte en winddichte kledij

▪ Thermische kledij

▪ Verrekijker (Swarovski, Eschenbach)

▪ Rugzakje

-5% Korting op vertoon van lidkaart Natuurpunt

Natuurpunt is een open en onge-bonden vereniging die mensen op een aangename wijze kansen wil geven om zich in te zetten voor de duurzaamheid van natuur en landschap vanuit een brede maat-schappelijke visie. Onze activitei-ten situeren zich hoofdzakelijk op het vlak van studie, educatie, beleid en reservatenwerking.www.natuurpunt.be

AFDELINGENAalstRik De Baere - 053 21 29 13rik.debaere@telenet.be

Affligem-LiedekerkeKern AffligemWim Van Grieken - 05 77 70 06wim.van.grieken@advalvas.beKern LiedekerkeErik De Block - 053 68 35 88edebe@advalvas.be

DenderleeuwBruno De Bruyn - 053 67 07 85bruno.de.bruyn@kindengezin.be

DendermondingStefaan Thibau - 052 42 69 72stefaan.thibau@skynet.be

Erpe-MerePeter D’Hondt - 053 80 72 57 peter.dhondt@telenet.be

Boven-DenderWouter Faveyts - 0479 27 32 78wouter.faveyts@telenet.be

Groot-HaaltertStijn De Ryck 0472 70 20 00stijnderyck@busmail.net

Lede-HoutemPeter D’Hondt - 053 80 72 57 peter.dhondt@telenet.be

NinoveWouter Mertens - 0495 68 89 33wouter.mertens1@telenet.be

WERKGROEPENWerkgroep InvertebratenEric De Tré - 053 66 04 32eric.detre@vhm.be - 2255

Vogelwerkgroep CinereaWouter Faveyts 0479 27 32 78wouter.faveyts@telenet.be

Plantenwerkgroep AlliumPeter Tolleneer - 0498 40 83 28allium@belgacom.net

Zoogdierenwerkgroep DenderstreekJoachim De MaeseneerJoachimdm@yahoo.com

Paddestoelenwerkgroep ZwamvlokPeter D’Hondt - 053 80 72 57 peter.dhondt@telenet.be

Werkgroep amfibieën & reptielen WardKoen De Maeregreatskua2002@hotmail.com0485 68 89 82

RESERVATEN ENNATUURPROJECTEN

Giften Reservatenfonds:rekeningnummer:293-0212075-88 met vermel-ding van de projectnaam en het projectnummer.Giften vanaf 30 zijn fiscaal aftrekbaar.

Boelaremeersen te Neder-boelare - 6640Johnny Cornelis - 0474 58 08 38johnny_cornelis@hotmail.com

Brede Schoren enKonkelschor te Berlare 6616Stefaan Thibau 052 42 69 72stefaan.thibau@skynet.be

Dendervallei te Ninove6099Jeroen Vanhee 054 33 50 29olinda@skynet.be

Den Dotter/Blauwboste Haaltert/Aaigem/Mere 6149Stijn De Ryck 0472 70 20 00stijnderyck@busmail.net

Everbeekse bossen - 6210Koen Van Den Berge055 42 83 90koen.vandenberge@skynet.be

Gemene Meers te Idegem6647Tom Van Muylem 054 24 02 10tom.tinne@telenet.be

't Groot Schoor te Grembergen6603Tarcy Verstraeten 052 21 11 11

Heidemeersen te Berlare6644Stefaan Thibau 052 42 69 72stefaan.thibau@skynet.be

Hogedonk te Gijzegem/Herdersem / Mespelare - 6243Brian RoelandtBrian.Roelandt@telenet.be052 22 57 71

Honegem te Erpe-Mere/Aalst/Lede - 6123Wim D’Haeseleer - 0495 87 50 50wim.dhaeseleer@honegem.bewww.honegem.be

Keelman te Denderhoutem6178Guido Van Rossen054 32 23 01

Korte Lake te Overboelare6655Willem Boonen - 054 41 75 85willem.boonen@skynet.be

Kravaalbos te Meldert6071Frans Roggemanfransroggeman@msn.com

Dendriet is het regionale contact-blad voor de leden van negen Natuurpuntafdelingen en zes studiewerkgroepen in de Dender-streek. Deze afdelingen en werk-groepen willen zowel occasioneel als structureel intens samenwer-ken. Je kan voor meer inlich-tingen steeds terecht bij de con-tactpersoon voor jouw afdeling of de werkgroep die jouw interesse wegdraagt. Stuur je opmerkingen, aanmoedigingen, belevenissen en natuurpuntjes door naar de redac-tie. Deadline volgende Dendriet:1 mei 2009.

Dendriet ontvangen:Leden van Natuurpunt die lid zijn van een niet-Denderstreek-afdeling kunnen Dendriet ont-vangen door hun lidmaatschap te wijzigen naar de afdeling binnen de Denderstreek van hun keuze of door zich te abonneren op Dendriet. Dit doe je door middel van een overschrijving van 7,50 op rekeningnummer 393-0491337-24 van Dendriet, Heldergemstraat 161, 9450 Heldergem, met ver-melding van je lidnummer en “abonnement Dendriet, midden-katern afdeling...”.Een afzonderlijk abonnement zonder lidmaatschap van Natuurpunt is niet mogelijk.

REDACTIERAADKoen Steenhoudt - verzending en redactiesecretarisWouter Mertens, Daan Stemgée - redactiekernStijn De Ryck - publicatiecontrollerMarc Symoens - correctorWilly Beeckman, Rik De Baere, Aagje De Doncker, Joachim De Maeseneer, Dirk De Mesel, Eric De Tré, Peter D’Hondt, Wouter Faveyts, Jo Ottoy, Peter Tolleneer, Wim Van Grieken,Wilfried Veldeman - lay-out en opmaak

Werkten ook mee aan dit nr :

Bruno De Bruyn, Bart Dierickx, Robert Jooris, Joost Mertens, Christian Pické, Brian Roelandt, Stefaan Thibau, Karl Van Ginderdeuren, Vilda: - Yves Adams - Ludo Goossens - Rollin Verlinde, Hugo Willocx.

DRuKDrukkerij Druk in de Weer, GentPapier: CyclusPrint 90 gram, 100% kringlooppapierInkt: gedrukt met vegetale ink-ten en plantaardige wasmid-delen.

Ledezijde 6657Peter D’Hondt - 053 80 72 57 peter.dhondt@telenet.be

Moenebroek te Geraards-bergen/Lierde - 6620Carlos D’Haeseleer - 054 41 87 09carlos.dhaeseleer@skynet.be

Molenbeekmeersen te Den-derleeuw/Okegem - 6646Eric De Tré 053 66 04 32eric.detre@vhm.be

Padde- en Porrebeekvalleite Dendermonde - 6652Dirk Van den Bossche 052 42 49 60

Palitsebeek te Liedekerke - 9427Marc Michiels 053 67 11 91marcusmichiels@skynet.be

Pamelse meersen, Domme-lingen te Liedekerke - 9972Marc Michiels 053 67 11 91marcusmichiels@skynet.be

Phenixberg te Okegem - 6618Wouter Mertens 054 32 51 71wouter.mertens1@telenet.be

Raspaillebos te Grimminge 6164Koen Steenhoudt 054 58 67 58k.steenhoudt@skynet.be

Rietbeemd te Moerbeke/Viane/Lessines - 6058Godfried Merlevede 068 33 51 06derietbeemd@hotmail.com

Sint-Onolfspolder te Appels/Dendermonde - 6623Bart Dierickx 052 21 03 81

Valier te Liedekerke - 9418Marc Michiels - 053 67 11 91 marcusmichiels@skynet.be

Wachtbekken 6In Sint-Gillis/DendermondeStefaan Thibau 052 42 69 72stefaan.thibau@skynet.be

Walputbeek/Dendermeersente Meerbeke - 6213Georges Jacobs 054 33 60 64georges.jacobs@pandora.be

Wellemeersen te Denderleeuw/Erembodegem - 6612Eric De Tré 053 66 04 32eric.detre@vhm.be

Werkgroep Bomen-Park-Osbroek/Gerstjens te AalstPeter Tolleneer 0498 40 83 28 wbpo.aalst@belgacom.net

nr. 2 - april 2009 �1

SCHENK EEN LIDMAATSCHAP !Gezinslidmaatschap: 20 op rekening 230-0044233-21

Je ontvangt natuur.blad en DendrietVoor 8,50 meer ontvang je ook natuur.focus (studie en beheer) of natuur.oriolus (vogels)

Voor 34,50 in totaal ontvang je zowel natuur.blad, -focus, -oriolus en Dendriet(vermeld de tijdschriften die je wenst op de overschrijving)

Lidmaatschap hernieuwd?

Deze titel verwijst naar:

Ahet Griekse dendron, wat boom betekent,Aeen mineraal in de vorm van een boompje op voegvlakken van sommige gesteenten,Ade vertakte uitlopers van hersen- zenuwcellen: een communicatie - kanaal dus,Ahet Denderbekken met een netwerk van sloten en beken,A tenslotte staat er natuurlijk ook veel riet langs de Dender...

Retouradres: Koen Steenhoudt,Waterschaapstraat 30, 1570 Galmaarden

Redactieadres: Dendriet,Pamelstraat 119, 9400 Ninove

E-mail: dendriet@skynet.be

Websites:www.natuurpunt.be/denderstreekwww.denderstreek.waarnemingen.be

Verantwoordelijke uitgever:Wouter Mertens,Pamelstraat 119, 9400 Ninove

Rekeningnummer:393-0491337-24,Dendriet, Heldergemstraat 1619450 Heldergem

Foto’s voorpagina:Wandelambiance in Hogedonk: Karl Van GinderdeurenBittere veldkers: Koen SteenhoudtBroekbos Moenebroek in volle fleur: Koen Steenhoudt

2 Recessie met kansen

3 JNM niger presenteert

4 Bodemsanering Wellemeersen

8 Bosrietzanger: zangvirtuoos

10 Hazelwormen of bospalingen?

15 Denderkalender

19 Nachtvlinders: leer ze kennen!

20 Gezinsuitstap Averbode bos en heide

22 Lentedrinkwandeling

24 Afbakeningsprocedures buitengebied

26 Bastion VIII

29 Zeg het met bloemen

I N H O U D