driemaandelijks tijdschrift jaargang 7 nummer 3 - 2008 juli - augustus - september

Landschap Cotthem

Moeraspareltje gevonden

Kerkzolders ingericht

Ooievaars geland

Reto

urad

res:

Koen

Ste

enho

udt,

Wat

ersc

haap

stra

at 3

0, 1

570

Gal

maa

rden

Is je

adr

es n

iet

juis

t? M

eld

het

aan

de re

dact

ie.

BELGIE / BELGIQUE

P.B.GENT X

BC1133Afgiftekantoor Gent X - P109327

2 nr. 3 - juli 2008

Op de wisselkant van de jaren 80 naar 90 speelde Herman op het juiste moment op de juiste plaats een belangrijke rol van katalysa-tor in het bewustmakingsproces rond de Dendervervuiling. En de Denderstreek was hierin voor-

trekker voor heel Vlaanderen. We vonden voldoende documen-ten terug om de bijdrage alsnog in een betrokken interviewstijl te schrijven. Betrokkenheid was voor Herman immers een kern-woord.

Hoe was de toestand van de Dender bij de start van Wiele-waal Ninove-Geraardsbergen?Herman: Laten we een objec-tieve bron citeren. In het zomernummer 86 van Test-Aankoop werd de kwaliteit van de Belgische rivieren in kaart gebracht. In de zomerperiode is het debiet van de Dender zo klein en de geloosde smeer-lapperij zo groot, dat de hele Dender nagenoeg dood was. We hadden daarmee de onpret-tige eer de spits af te bijten in heel Vlaanderen.

Was het wel aan de Wielewaal om te reageren?Herman: We wilden voor eens en voor altijd komaf maken met het misverstand dat de Wie-lewaal uitsluitend een vogel-vereniging was. Een van onze basislijnen vanaf 1985 was dat de mens weer moet leren dat de natuur ook haar rechten heeft. Dat wij wortelen in die natuur en dat we, als we haar zo blijven beschadigen, onszelf beschadi-gen. Zoals een indianenopper-hoofd het op TV zei: het hart van een mens wordt hard als het zich afkeert van de natuur. Als een mens geen respect heeft voor de levende natuur, heeft hij ook geen respect meer voor de mens. De honger van de mens zal de aarde kaal vreten en een woestijn achterlaten.

De juiste hond in het kegelspelAfscheid van een monumentHerman De Kegel, bezielend voorzitter van afdeling Ninove (1986-2000) is niet meer. De redactieraad vond het passend om hem als natuur.mens in de kijker te plaatsen. We doen dit aan de hand van n dossier: name-lijk dat van de Denderzuivering.

Herman De Kegel

Arc

hief

Nat

uurp

unt N

inov

e

nr. 3 - juli 2008 3

Jullie waren de eerste actie-voerders?Herman: Nee. Reeds in 78 en begin de jaren 80 organiseer-den de BJN (nu JNM), de legen-darische Ninoofse alternatieve stadskrant het Klokzjiel, het Denderactiecomit (DAK) en de werkgroepen leefmilieu Ninove en Geraardsbergen ludieke boot-tochten, petities samen met de Waalse spitsbroeders, sandwich-bordenacties op de markt enz. Het waren vooral de activisten die te horen waren.

Waarin maakte de Wielewaal dan het verschil?Herman: In november 86 orga-niseerden we een invloedrijke protestwandeling met 150 deel-nemers. Indrukwekkend was de petitie die door zowat 70 Ninoofse verenigingen, waaronder alle grote verenigingen en heel wat vis-clubs, werd ondertekend. Ook alle

toenmalige Ninoofse politieke par-tijen werden met hun neus in de harde stinkende werkelijkheid geduwd en ondertekenden mee. Iedereen was het eens: we konden de steeds weerkerende moord op onze rivier niet langer lijdzaam aanzien. Ook al leek het nog vech-ten tegen windmolens, uit het pro-test groeide een bewustwording die niet kon genegeerd worden.

Het hoofdaccent van de afdelingswerking lag dus in Ninove?Herman: Maar dat duurde niet lang. In de stevige kern van Ninove met appendix Geraards-bergen groeide al snel een stille revolutie. Onder impuls van God-fried Merlevede en Walter Vander-meulen en onze reeds van in het prille begin actieve secretaris en lolbroek Luk Vandertrappen, werd onze afdeling een mooie Siamese tweeling. Eind 87 was Geraards-

bergen niet meer het zwakke broertje. Twee jaar later al, in 89, ging afdeling Geraardsbergen op eigen vleugels.

Maar de Dender bleef een rode euh blauwe draad doorheen de werking?Herman: In datzelfde jaar deden we een oproep om een milieuwerk-groep op te richten ter vervanging van het ter ziele gegaan Leefmilieu Ninove. We kregen er echter nul op het rekest en besloten dus maar zelf het voortouw te nemen. Onze afdeling riep 1990 uit tot Den-derjaar. Met resultaat. We spron-gen op de boot van het op stapel staande comit SOS Dender, namen actief deel aan Denderde-batten, gingen op stickerverkoop, visten petflessen uit de Dender, organiseerden een Ninoofse Den-dertentoonstelling, publiceerden een diepgravend Denderthema-nummer van ons lokale tijdschrift

Herman op de barricaden voor een leefbare Dender

Arc

hief

Nat

uurp

unt N

inov

e

4 nr. 3 - juli 2008

Vlierefluiter, gingen op studiebe-zoek naar Walloni, organiseerden Denderbruggen betogingen

En de politiek volgde?Herman: Een eerste werkconfe-rentie van de burgemeesters van de Denderstreek greep in datzelfde 1990 nog plaats. Voor het eerst bereikt de erge vervuilingsgraad een status-quo en de ecologische tijdbom van het met zware meta-len vervuild slib tussen Walloni en Geraardsbergen kwam einde-lijk onder de aandacht. Eind van dat jaar richtten we samen met Het Uilenkot, Leefmilieu Geraardsber-

gen en Raldes opnieuw het Den-deractiecomit op, uit onvrede met het financieel ondoorzichtige beleid van SOS Dender en om inhoudelijk zwaarder te wegen op de besluitvorming.

Andere dossiers werden dan zeker stiefmoederlijk behandeld?Herman: Integendeel! We gingen in het verweer tegen het rooien van het Geitenbos, werkten aan de omvorming van de Venebroeken van recreatie- naar natuurgebied, stuurden het BPA Bruggenmeers te Okegem in de goede richting, werkten aan een natuurontwik-

kelingsplan, en zetten samen met Wielewaal Geraardsbergen, vzw De Mark en Leefmilieu Geraardsber-gen een charter op voor een land-schapspark over de drie gemeenten heen. Een idee dat overigens gerecy-cleerd werd door het latere stiltege-bied Dender en Mark. We verzetten ons met hand en tand tegen de absurde doortrekking van de N45. Driemaandelijkse contacten met de bevoegde schepen Beeckmans werden opgestart; die mondden dan wat later uit in de oprichting van een milieuraad. Ik werd de eerste voorzitter tot 2001. Naar aanleiding van onze jongerenstage zomer 91 deden we een oproep tot oprichting van een Wielewaal-jnm afdeling. Deze JNM-afdeling is nu een van de succesrijkste.

Het Denderverhaal werd toch ook een succes.Inderdaad, maar geen onverdeeld succes. Na 50 jaar schadelijk-zor-geloze vervuiling ging het lang-zaam de goede kant uit. De Dender werd in 92 door de Vlaamse Raad aangeduid als prioritair te zuiveren rivier. Minister van Leefmilieu De Batselier zorgde voor het keerpunt. Tegelijkertijd zien we dat ons pro-test zich verlegde. Onze vraag naar kleinschalige projecten werd daarbij bijna volledig genegeerd. Grootscha-lige Aquafin projecten werden de regel. In 93 werd er in de pers en in de politieke fora hevig gedebatteerd over de kwaliteitsdoelstelling van het Denderwater. Viswaterkwaliteit bleek dan het eerbare compromis.

Dat alles werd opgevolgd met een kleine bestuursploeg die was achtergebleven na de opsplitsing met Geraardsbergen.Herman: En meer dan dat. Het aantal andere dossiers o.a. het geweerde dossier over de berging van

Venebroeken

Joac

him

De

Mae

sene

er

nr. 3 - juli 2008 5

laagradioactief afval en inspraaki-nitiatieven steeg in die periode ook spectaculair. En ondertussen deva-lueerde en verschraalde de natuur zienderogen. Gelukkig werd eind 93 onze bestuursploeg vanuit onze cursus natuurgids versterkt met Ria De Dyn, Kris De Wit, Stefan Kestens en Stijn De Rijck. Een samenwer-king die op vele gebieden vruchten zal afwerpen (sic).

Welke sector leverde de eerste inspanningen tot zuivering van het Denderwater?Herman: De industrie lag als eerste in de vuurlinie. Het was dan ook logisch dat zij eerst over de brug kwam. Een aantal P-bedrijven werd aangeduid. Deze waren prioritair te saneren. Stapsgewijs kwam ook de zuivering van het huishoudelijk afvalwater in een stroomversnel-ling. De landbouwsector is zich het langst blijven verweren tegen het leveren van een bijdrage. Na 15 jaar lang verweer en evenveel mestactieplan (MAP)-versies wordt

Een passend in memoriam over Herman De Kegel kan je lezen op de website van Natuurpunt Ninove:

www.natuurpunt.be/ninove

Afdeling Ninove

INF

O

Vlaanderen door Europa nu toch gedwongen om heel zijn grondge-bied als kwetsbaar aan te duiden. Jammer van zoveel anti-energie.

Wat zijn de uitdagingen voor de toekomst in dit dossier?Herman: We zien de laatste jaren dat het kwaliteitsniveau van het water amper nog verbe-tert. Ondanks de grote financile inspanningen. Er dient dringend werk gemaakt van de afkoppeling van regenwater uit de riolen, meer kleinschalige waterzuiveringen en IBAs (individuele behande-lingsinstallaties van afvalwater). Daarnaast dient de Dender weer meer natuurlijke ruimte te krij-gen binnen de Dendervallei.

Is de boodschap waarmee je aan je 15-jarig Wielewaalengage-ment begon nog wel actueel? Herman: Meer dan ooit. Ik verzet me nog steeds tegen de allesover-heersende idee dat de natuur er is om overheerst te worden, om over-meesterd te worden. Door een har-moniemodel mens-natuur-milieu. In tijden waar opwarming van de aarde eindelijk centraal staat (nvdr Herman sprak er al 20 jaar gele-den over!) is deze oproep bran-dend actueel. Maar verlies bij dit alles niet de goede moed. Een Vlie-refluiter-aanpak doet wonderen!

Wouter Mertens

Dender

Joac

him

De

Mae

sene

er

Een leefbare Dender, anno 2008

6 nr. 3 - juli 2008

Het landschap in en rond Cotthem bestaat uit grote en kleine bosgebieden, afgewisseld met open akker-gebieden en meer gesloten gebieden met weilanden, omsloten door knotwilgen. De meanderende Cotthem-beek vormt de levende ader in dit landschap.

GeologieDe geologische opbouw van dit gebied bestaat uit kleiige en zandige zee-afzettingen uit het Tertiair (van 65 tot 2,5 miljoen jaar geleden). Bij een rustige zee werden kleien afgezet en zanden bij een iets woe-liger zee. Bij hevige erosie door bijvoorbeeld sterke stromingen of golfslag op een strand werden keien afgezet. Wanneer het zand veel kalkrijk schelpmate-

riaal bevatte, werden delen ervan in de loop der tijd omgezet in zandsteenlagen. De kalk fungeerde als cement en vormde zo de Balegemse zandsteen, die als bouwmateriaal gebruikt werd. Tijdens de ijstijden (2,5 miljoen tot 10.000 jaar geleden) werd het Terti-aire materiaal met een vruchtbare leemlaag afgedekt. In deze periode veranderde de nu rustig kabbelende Cotthembeek bij momenten in een woeste, snel-stromende rivier die een diepe vallei in het land-schap insneed. Hierdoor kwamen de onderliggende Tertiaire lagen hier en daar op de hellingen aan de oppervlakte. De steile hellingen van de vallei van de Cotthembeek zijn vandaag nog altijd bepalend voor het landschap in dit gebied. De veranderingen in

Landschap in en rond CotthemCotthem is een pittoresk gehucht, gelegen in het landelijk gebied tussen Sint-Lievens-Houtem en Oombergen (Zottegem). Het bestaat uit een twintigtal huizen, waaronder enkele nog uit de 18de eeuw stammen. Cotthem wordt aangeprezen als de poort tot de Vlaamse Ardennen vanwege zijn groen karak-ter. Daarnaast zijn er een aantal restaurants en tavernes die in het weekend druk door dagjesmensen worden bezocht. Maar er is veel meer

Erw

in D

ecle

rcq

nr. 3 - juli 2008 7

de ondergrond worden verraden door bronniveaus, kwelzones, het plots voorkomen van holle wegen en het aan de oppervlakte komen van keien.

BodemgebruikHet geologisch verhaal heeft de menselijke ingebruik-name van het landschap sinds de Middeleeuwen sterk bepaald. In de laaggelegen natte en kleiige zone langs de Cotthembeek vinden we drassige meersen, die wan-neer de Cotthembeek na hevige regenval buiten zijn oevers treedt, nog gedeeltelijk overstromen. Sommige meersen worden als weiland gebruikt, andere gedeel-ten werden bebost. Deze natte en extensief gebruikte gronden herbergen een specifieke fauna en flora.In de hoger gelegen gebieden bleef de leemlaag stand houden. Deze vruchtbare bodems werden in de Mid-deleeuwen gebruikt als grote open akkers, de zoge-naamde kouters. Bovenop de hoogste kouter loopt een oude heirweg die Oudenaarde via Asse met Tongeren verbond. Wellington zou met zijn leger via deze weg naar Waterloo getrokken zijn om er Napoleon te ver-slaan.De hellingen van de vallei van de Cotthembeek, gekenmerkt door een sterk wisselende onder-

Cotthembeek

Erw

in D

ecle

rcq

8 nr. 3 - juli 2008

grond, waren moeilijk in gebruik te nemen en werden bebost (of bebost gelaten). Oud kaartma-teriaal zoals de Ferrariskaart uit 1771 toont aan dat dit gebied tijdens de laatste eeuwen weinig grote veranderingen ondergaan heeft. Het huidig bos-areaal stemt trouwens nog vrij goed overeen met de beboste oppervlakte weergegeven op die Ferra-riskaart.Het bosbestand is sterk gevarieerd. Naast prachtige percelen met hoogstammige eik, beuk en kastanje zijn er ook verschillende populieraanplantingen. Her en der vinden we eeuwenoude hakhoutstoven van es, hazelaar, esdoorn of zwarte els. Op de hel-lingen kunnen ook heel wat bronnen waargeno-men worden.

Kleinschaligheid troefDe vele kleine landschapselementen die in het landbouwgebied voorkomen hebben niet alleen een esthetische, maar ook een belangrijke ecolo-

gische waarde. Zo creren de knotwilgenrijen aan de randen van de akkers nestruimte voor onder andere de steenuil. Ze vormen ook een belang-rijke verbindingsstructuur voor dieren die van het ene beboste perceel naar het andere wensen te trekken. Verder bieden ook de nog voorkomende houtkanten bescherming aan tal van planten en diersoorten. Waar de houtkanten verdwenen zijn, kan op sommige plaatsen nog een duidelijk talud in het landschap waargenomen worden, een zoge-naamde graft.De holle wegen die soms meters diep in het land-schap ingesneden zijn, wijzen erop dat sommige veldwegen reeds zeer lang in gebruik zijn. Naast hun historische waarde bieden ze een heel divers microklimaat aan een aantal specifieke planten- en diersoorten.Dit boeiende geheel van bossen, open kouters met hier en daar een houtkant, graft of holle weg, en het lager gelegen meersengebied met voch-

Holle weg met houtkant

Erw

in D

ecle

rcq

nr. 3 - juli 2008 9

Peter DHondt053 80 72 57

peter.dhondt@telenet.be

Afdeling Lede-Houtem

INF

O

Wil je ook mee wandelen en Cotthem ontdek-ken? Op zondag 10 augustus om 10 uur trekken we onder begeleiding van de auteur het zomerse bos in. Voor details, zie kalender.

tige hakhoutbossen en weiden omzoomd met knotwilgen vormt een aantrekkelijk en leesbaar landschap in een sterk verstedelijkt deel van Vlaanderen.

RecreatieHet gebied wordt dan ook door diverse doel-groepen ten zeerste gesmaakt. Wandelaars, fietsers, mountainbikers en ruiters, maar ook jagers en zelfs quad- en motorrijders maken gretig gebruik van het gebied rond Cotthem. We stellen jammer genoeg vast dat dit uit-eenlopend gebruik niet altijd op de meest respectvolle manier gebeurt. Sommige wan-delpaden en veldwegen worden meer en meer herschapen tot brede modderpoelen en kwets-bare vegetaties worden bedreigd. Opvallend grote fazantenpopulaties bezetten het gebied en vormen zo onder andere een bedreiging voor de aanwezige insecten en amfibien. Daarenboven treffen we ook hier en daar grote hoeveelheden zwerfvuil aan.Het landschap in en rond Cotthem vertelt dus een divers en interessant verhaal dat onze aan-dacht meer dan verdient. Dit lijkt recentelijk meer en meer door te dringen. Zo ontwikkelde de gemeente het Cotthem-wandelpad en zijn er plannen om d.m.v. verbeterde rioleringswerken het lozen van huishoudelijk afvalwater in de Cotthembeek te voorkomen. Als nu ook nog de bewoners en bezoekers dit gebied met het nodige respect behandelen, dan kan iedereen nog lang van dit leesbare landschap genieten.Het Cotthem wandelpad is verkrijgbaar bij de gemeentelijke diensten

Erwin Declercq

Erwin Declercq is lector en onderzoeker aan de St-Lievens Hoge-

school. Het landschap rond Cotthem werd als casestudy uitgewerkt

binnen een PWO-project met betrekking tot omgevingsonderwijs.

Hakhoutstoofes

Erw

in D

ecle

rcq

.. is beslist de meest bondige samenvatting van het feestje dat Natuurpunt op 20 april bouwde in de Ninoofse Dendervallei. Na een jaar lang voorbereidend zweten en zwoegen zetten bakken zon en een massale opkomst van naar schatting 1200 natuurliefhebbers de kroon op het werk. Er waren dan ook motieven bij de vleet om af te zakken richting Pollare: de feestelijke inhuldiging van het bewegwijzerde wandelpad in de Dendervallei, het unieke ochtendlijke vogelringwerk van Cinerea, een tochtje op de Dender aan boord van de Natuurpunt-boot, een fikse wandeling in het spoor van Natuurpunt-peter en Thuis-acteur Pol Goossen, workshops aquarelschilderen Meer nog: wat een familiehappening moest worden, werd er ook n. Zo staken de kids wat op van de workshops circustechnieken, maakten ze het springkasteel onveilig of luisterden ze in de

Onvergetelijk...sfeervolle verhalentent geboeid naar wat Sabine De Vos vertelde. En de ouders? Die stonden ondertussen te swingen op de hilarische muziek van de kotsgekke fanfare Ya Tararah of genoten van zoveel natuurschoon zo verrassend dicht bij huis. Kortom, een dag met een brede glimlach n met een fikse knipoog naar de natuur: meer dan 70 feestvierders werd immers ter plekke lid van de grootste natuurvereniging van Vlaanderen. En of dat vleugels geeft!

Aagje De Doncker

Voor nog meer sfeerfotos:

www.natuurpunt.be/ninove

10 nr. 3 - juli 2008

Walter Roggeman (Voorzitter Natuurpunt), Schepen van Leefmilieu Marc Nachtergaele, Burgemeester Luc Durant en Willy Ibens (Algemeen Directeur van Natuurpunt) knipten heel symbolisch de prikkeldraad door. Het doel? Natuur voor iedereen!

Joac

him

De

Mae

sene

er

nr. 3 - juli 2008 11

12

3

4

5

6

1. Pol Goossen vond zijn weg naar Ninove2. Feesttent3. Zeventig nieuwe leden

4. Zwarte Flesch met plezierboot5. Genieten van de eerste lentezon6. Een gidsbeurt7. Het springkasteel: tot groot jolijt van het kleine volkje

Joac

him

De

Mae

sene

er

Joac

him

De

Mae

sene

er

Joac

him

De

Mae

sene

er

Joac

him

De

Mae

sene

er

7

12 nr. 3 - juli 2008

Vier individuen van het zeldzame moeraspareltje (Theridiosoma gemmosum L. Koch, 1877) werden op vier verschillende plaatsen in de Dendervallei gevangen. Alvast een pluim voor de mensen die de vallen ledigden of trieerden want het moeras-pareltje meet amper 1,5 tot 3 mm! De vangsten werden telkens gedaan in natte valleigebieden, nl. de Wellemeersen te Denderleeuw en het Osbroek te Aalst (determinaties door M. Alderweireldt) en de Venebroeken te Ninove en Den Dotter te Haal-tert (determinaties door H. De Koninck).

ParapluspinnenHet moeraspareltje is een behoorlijke speci-ale spin. De soort is immers de enige Europese vertegenwoordiger van de parapluspinnen, een spinnenfamilie die sterk verwant is aan de beter bekende en veel soortenrijkere familie der kogel-spinnen. Vanwaar die merkwaardige naam? De soort leeft dicht bij het bodemoppervlak en bouwt daar een klein wielwebje aan de basis van de vege-tatie. Opvallend is dat de spin vanuit het centrum

een centrale draad gespannen houdt waardoor het webje parapluvormig wordt opgespannen. Vandaar

Zeldzaam moeraspareltjein DendervalleiAl enkele jaren worden diverse hotspots in de Denderval-lei uitvoerig op ongewervelden onderzocht. De Werkgroep Invertebraten Denderstreek (WID) is daarbij de drijvende kracht. Zo ook werd de spinnenfauna met verschillende bemonsteringsmethodes onderzocht. Circa 200 spinnen-soorten werden aangetroffen tussen meer dan 13.000 spinnen. Hieronder bevonden zich enkele vangsten die bijzonder vermeldenswaardig zijn.

Moeraspareltje Web

nr. 3 - juli 2008 13

VerspreidingRecent nog, in 2003, vatte Alderweireldt (2003) de tot dan toe bekende Belgische vindplaatsen samen. Uit dit overzicht blijkt dat het aantal waarnemin-gen recent sterk is toegenomen. Tot 1993 waren slechts twee vindplaatsen in heel Belgi bekend. Tussen 1993 en 2003 zijn daar 20 waarnemingen bijgekomen. In het voorjaar van 2005 ving ik de soort ook nog in de natte graslanden rond het fort van Steendorp. Met de vier vindplaatsen nu uit de Dendervallei komt het aantal Belgische locaties op zowat 25.De soort heeft een ruim verspreidingsgebeid in Europa van Zuid-Zweden tot Zuid-Europa maar blijkt nergens algemeen gevonden te zijn. Enkele voorbeelden: in Groot-Brittanni beperkt de verspreiding van het moeraspareltje zich tot het zuidelijke derde van het eiland en is het zeldzaam (Harvey et al., 2002). In hun samenvatting van Centraal Europese data ver-melden Hnggi et al. (1995) slechts 5 waarne-mingen!

BiotoopBij de vangsten in de Dendervallei valt onmiddel-lijk de verwantschap in biotoop op tussen de loca-ties: onder bomen en zeggevegetaties in de directe omgeving! Alle literatuur- en andere waarnemin-gen die mij bekend zijn duiden erop dat het moe-raspareltje hoe kan het ook anders een duidelijk vochtminnende soort is. Binnen de groep van natte

Eicocon

De biotoop van het moeraspareltje

Joac

him

De

Mae

sene

er

14 nr. 3 - juli 2008

Eric De Tr 053 66 04 32

eric.detre@vhm.be - 2255

Werkgroep Invertebraten Denderstreek

INF

O

en vochtige biotopen is er wel een grote variatie aan biotopen waar het moeraspareltje kan voorkomen, gaande van hooilanden over elzenbroek, populie-renbosjes tot rietlanden en laagveengebieden.

Aanbevelingen voor het natuurbeheerCruciaal voor het overleven van het moeraspareltje is natuurlijk de overleving van de eicocons. Deze worden via een steeltje aan de vegetatie vastgemaakt en in tegenstelling tot de webjes gebeurt dit hoog in de vegetatie. Vermoed kan worden dat dit een aanpassing is aan het leven in moerasgebieden die uiteraard gekenmerkt worden door hoge winterse waterstanden of overstromingen. Belangrijk is dus een goed waterpeilbeheer. Maar ook het maaibe-heer kan afgestemd worden. Laat maaien (bijvoor-beeld augustus-september) van grote oppervlaktes hooilanden of natte graslanden is vermoedelijk fataal voor de afgezette cocons. De overleving van het moeraspareltje heeft waarschijnlijk baat bij een differentieel maaibeheer waarbij pleksgewijs wordt gemaaid en eventueel ook meer gespreid. Dit is nu net het beheer dat voor de Venebroeken wordt vooropgesteld. Zo krijgen natte ruigtes ook

een grotere kans, wat vermoedelijk kan bijdragen tot de overleving van deze zeldzame en merkwaar-dige spin.

DankDankzij de medewerkers van de WID kon de spin-nenfauna van enkele belangrijke valleigebieden in de Denderstreek in detail worden onderzocht door respectievelijk Marc Alderweireldt, Joris Souffreau en Herman De Koninck. Meer daarover zal u bin-nenkort vinden in het globaal WID-rapport 2002-2007 en in de spinnenatlas van ARABEL (beide in aanmaak).

Mark Alderweireldt

Venebroeken

Joac

him

De

Mae

sene

er

nr. 3 - juli 2008 15

DENDERKALENDER Activiteiten van Natuurpunt zijn voor leden gratis en niet-leden betalen 1, tenzij expliciet anders vermeld.Op onze excursies breng je best laarzen mee en zijn een verrekijker en een passende veldgids nuttig.Bij activiteiten buiten de regio is carpooling gebruikelijk ( o,o5 per km/persoon).

uur van vertrek plaats van afspraaktoelichting gids

bijzonderheid contactpersoon zeker meebrengen

nr. 3 - juli 2008 15

zondag 6 juli

Natuurwandeling in de Onegem

afd. Aalst 10:00 12:00 Grens Aalst-Lede ter hoogte van

huisnummer 108 Onegem te Aalst Mooie familiewandeling in de

Honegem. Het is volzomer en heel veel insecten, zoals libellen, zijn van de partij. In samenwerking met stad Aalst.

Koen De Maere of Peter Dhondt Dienst leefmilieu 053 73 24 12 antonia.geerts@aalst.be

zondag 13 juli

Op zoek naar de greppelsprinkhaan en andere haantjes

afd. Aalst

14:00 17:00 Kerk van Gijzegem Aangezien er in het natuurgebied

Hogedonk goede biotopen aanwezig zijn, en omdat de greppelsprinkhaan waargenomen is aan de andere kant van de Dender te Wieze, zoeken we deze Rode-lijst-kerel ook op de linkeroever. We kijken uiteraard ondertussen ook rond naar alle andere insecten zoals vlinders, libellen, enz.

Daan Stemgee 0476 60 05 95 daan.stemgee@telenet.be

zondag 13 juli

Fietstocht langs de Scheldemeander

afd. Dendermonding 14:00 17:30 Taverne 't Oud Brughuys, Brugstraat 55, Berlare, aan Schoonaardebrug kant Berlare Deze tocht brengt ons op de mooiste

plekjes van Berlare met onder meer het broekbos, het Donkmeer en de Heidemeersen.

Stefaan Thibau 052 42 69 72stefaan.thibau@skynet.be

zondag 20 juli

Gezinswandeling in de Heidemeersen

afd. Dendermonding 14:00 17:00 Waterzuiveringsstation te Berlare, einde Sluis Aandacht voor flora en fauna, bij

zonnig weer speciaal aandacht voor vlinders.

Dirk De Mesel 052 42 67 28

zondag 20 juli

Planteninventarisatie Spoorwegstraat

afd. Ninove 09:00 12:00 Einde Spoorwegstraat te Outer Inventarisatie van de aanwezige

flora op de hooiweide en omgeving. Geen kennis vereist, iedereen is welkom, ook beginners!

Gery De Munter 054 33 03 03 Laarzen en eventueel een veldgids flora

zondag 27 juli

Wouwen spotten in de Oostkantons

afd. Boven-Dender 6:00 20:30 Samenkomst aan Vesten,

Geraardsbergen, verder carpooling We trekken naar Amel, een dorpje

in de Oostkantons, nabij Sankt-Vith, voor een stevige tocht met picknick te velde. Alleen al voor de landschappen is deze uitstap de moeite waard. Het is bovendien ht topgebied van Belgi voor zwarte en rode wouw. Ook andere roofvogels, evenals als geelgors en grauwe klauwier, zullen van de partij zijn.

Wouter Faveyts 0479 27 32 78 wouter.faveyts@telenet.be Picknick

zondag 27 juli

Uitstap naar de Vlamovenkouter te Welle

afd. Denderleeuw 14:00 18:00 Welleplein, (kerk) te Welle Wandeling met speciale aandacht

voor kouters en kleiputten met focus op open landschap en insecten.

Eric De Tr Bruno De Bruyn 0496 59 52 43 Stevig schoeisel

zaterdag 2 augustus

1ste Praktijkavond cursus nachtvlinders

afd. Ninove 21:30 24:00 In de tuin van Luc Barb,

Nellekensstraat 73 te Meerbeke 1ste praktijkles cursus nachtvlinders.

Determinatie van de gevangen nachtvlinders.

Lesgever Natuurpunt educatie Wim Veraghtert en Bert Van der Auwermeulen 0495 68 89 33

Zaklamp en eventueel veldgids nachtvlinders

zondag 3 augustus

Natuurwandeling in het Osbroek

afd. Aalst

10:00 12:00 Infobord Frans Blanckaertdreef

(zijstraat Parklaan) te Aalst Zomerse rust in het Osbroek.

Natuurwandeling in samenwerking met stad Aalst.

Paul Van den Bremt of Magda De Wolf Dienst leefmilieu 053 73 24 12 antonia.geerts@aalst.be

zondag 3 augustus

Zomer in de Wellemeersen

afd. Denderleeuw 14:00 18:00 Infobord Rodestraat, Denderleeuw Zweefvliegen onder de loupe. Dirk De Vis i.s.m. Werkgroep

Invertebraten Denderstreek Bruno De Bruyn 0496 59 52 43 Stevig schoeisel

zondag 3 augustus

Wandeling in Wachtbekken 6

afd. Dendermonding

14:00 16:00 Houten toegangspoort op het einde

van de Hertstraat te Sint-Gillis-Dendermonde

Wandeling met vooral aandacht voor de aanwezige flora en fauna.

Annick Muyshondt 052 21 07 60

zondag 3 augustus

Vlinders in Kortelake

afd. Boven-Dender

14:00 17:30 Samenkomst: parking Colruyt,

Steenweg Geraadsbergen-Lessen

16 nr. 3 - juli 2008

De Dender meandert er door een golvend landschap waar de Oudenberg bovenuit steekt. In de ruigtes gonst het er van vlinders en andere insecten. Een goede herhaling voor diegenen die vorig jaar de vlindercursus volgden. En voor wie de cursus miste, een leuke kennismaking met een kleurrijke wereld.

Willem Boonen 054 41 75 85willem.boonen@skynet.be

zondag 10 augustus

Landschapswandeling Cotthem Sint-Lievens-Houtem

afd. Lede-Houtem

10:00 12:00 Plein voor de kerk Sint-Lievens- Houtem Wandelen langs natuurpareltjes

in de bosrijke streek tussen Sint-Lievens-Houtem enHerzele.

Erwin Declercq Peter DHondt peter.dhondt@telenet.be

zondag 10 augustus

Ringen van vogels te Appels

afd. Dendermonding

7:00 10:00 Aan de monding van de

Nieuwe Dender kant Appels (sluizencomplex)

Bijwonen van het ringen van vogels. Een must voor wie onze kleine zang- en rietvogels van dichtbij wil zien.

Vooraf inschrijven is noodzakelijk. Aantal deelnemers is beperkt. Gaat niet door bij regen.

Dirk De Mesel 052 42 67 28

vrijdag 15 augustus

2e Praktijkavond cursus nachtvlinders

afd. Ninove 21:30 24:00 In de tuin van Luc Barb,

Nellekensstraat te Meerbeke 2de praktijkles cursus nachtvlinders.

Determinatie van de gevangen nachtvlinders.

Lesgever Natuurpunt educatie Wim Veraghtert en Bert Van der Auwermeulen 0495 68 89 33

Zaklamp en eventueel veldgids nachtvlinders

zondag 17 augustus

Wandeling in de Sint-Onolfspolder

afd. Dendermonding

9:00 12:00 Kunstgalerie Pieter Pauwel, Sint-

Onolfsdijk 66 te Appels

Met aandacht voor waterplanten, n van de rijkdommen van deze natte polder: loos blaasjeskruid, kikkerbeet, e.a. in door kwelwater gevoede sloten.

Bart Dierickx 052 21 03 81

zondag 17 augustus

Planteninventarisatie Kwaadbroeken

afd. Ninove

09:00 12:00 Parking ex Houtzagerij Hokipal,

rechtover huisnummer Pollare-Dorp 62, Pollare

Inventarisatie van de aanwezige flora. Geen kennis vereist. Iedereen is welkom, ook beginners! Gery De Munter 054 33 03 03 Laarzen en eventueel een veldgids flora

zaterdag 23 augustus

Internationale nacht van de vleermuis

Afd. Denderleeuw

20:30 22:30 Spoorwegtunnel einde Rozenlaan, Denderleeuw Wandeling langs het RWZI

Liedekerke, monding Oude Dender en speuren met batdetector naar vleermuizen.

Bruno De Bruyn 0496 59 52 43 Stevig schoeisel, zaklamp

zondag 24 augustus

Vroege vogels in de hand

afd. Aalst Erpe-Mere Lede-Houtem

7:00 11:00 Kerk van Teralfene Wim en Joost zijn erkende

vogelringers en we brengen een bezoek aan hun ringpost. Als je eens van dichtbij een zwartkop of karekiet wil zien, moet je er beslist bij zijn. Je krijgt deskundige uitleg over de vogels en hun jaarlijkse mysterieuze trek naar het zuiden. Bovendien verzorgt Natuurpunt ook nog je ontbijt. Deelname in de kosten: 3 euro voor leden, 5 euro voor niet-leden.

Opgelet! Bij regenweer wordt deze activiteit afgelast!

Wouter Faveyts Rik De Baere 053 21 29 13

zaterdag 30 augustus

Internationale nacht van de vleermuis

afd. Affligem-Liedekerke

20:00 22:30 Sint-Gabrilinstituut, Sint-

Gabrilstraat 152 te Liedekerke Theoretische inleiding gevolgd door

wandeling in de Palitsebeekvallei. Ondertussen speuren we met de batdetector naar vleermuizen.

Erik De Block 053 68 35 88

zaterdag 6 september

Jaarlijks etentje

afd. Boven-Dender

11:30 13:3017:30 20:30

Parochiale zaal Grimminge, steegje naast de kerk Ten voordele van meer natuur in

ons afdelingsgebied Twee pensen, compote en brood: e 6. Boterham met americain, hesp of plattekaas: e 6. Twee vegetarische burgers met ratatouille: e 8. Kaarten verkrijgbaar bij de bestuursleden Koen Steenhoudt 472 90 80 57 koen.steenhoudt@skynet.net

zondag 7 september

Natuurwandeling in het Stadspark

afd. Aalst

10:00 12:00 Hoofdingang Stadspark Aalst De bomen van het park staan nu

op hun volst en beginnen hun energie in hun zaden te pompen. Natuurwandeling in samenwerking met stad Aalst.

Inge Singelyn of Bart Backaert Dienst leefmilieu 053 73 24 12 antonia.geerts@aalst.be

zondag 7 september

Natuurwandeling in het Liedekerkebos

afd. Affligem-Liedekerke

9:45 12:00 Samenkomst om 9.30 uur

aan de ingang Liedekerkebos, Schelfhoutstraat te Liedekerke

Themawandeling: Hop in t bos (5 km).

Erik De Block 053 68 35 88 edebe@advalvas.be

zondag 7 september

Hopwandeling rond de abdij van Affligem

afd. Affligem-Liedekerke 14:15 16:30 Samenkomst om 14 uur aan de abdij van Affligem Wandeling (8 km) op zoek naar Hop. Erik De Block 053 68 35 88 edebe@advalvas.be

zondag 7 september

Landschaps- en bomenexcursie

afd. Denderleeuw

14:00 17:30 Parking kerk Erembodegem Wandeling langs de Kapellemeersen

te Erembodegem, omgeving St-

nr. 3 - juli 2008 17

Amanduskapel en Dendervallei Dirk De Vis Bruno De Bruyn 0496 59 52 43 Stevig schoeisel

zondag 7 september

Dotterwandeling

afd. Groot Haaltert

14:30 17:00 Gotegemmolen Gotegemstraat (Grens Aaigem - Haaltert) Wandeling in ons reservaat. Stijn De Ryck 0472 70 20 00

stijnderyck@busmail.net Laarzen, geschikte kledij

zaterdag 20 september

Nationale Vogelkijkdag Uitstap naar vaste telpost te Roosdaal

afd. Denderleeuw

14:00 12:00 14:00 (naargelang het weer). Welleplein, (kerk) te Welle Jaarlijkse vogeltelling. Bruno De Bruyn 0496 59 52 43 Stevig schoeisel

zondag 21 september

Zintuigen op scherp in Moenebroek

afd. Boven-Dender

14:00 17:30 Infobord ingang reservaat,

kruispunt Moorhofstraat/Moenebroekstraat, Schendelbeke

Wanneer we wandelen, gebruiken we meestal maar twee zintuigen, onze ogen en oren. Tijdens deze wandeling gaat de aandacht ook naar de geur van watermunt en bosandoorn, het voelen aan ruwe smele en het proeven van de vruchten in de haag. Aanbevolen voor jonge n volwassen kinderen.

Carlos Dhaeseleer 054 41 87 09 carlos.dhaeseleer@skynet.be,

zondag 28 september

Paddenstoelen determineren in het Osbroek

Werkgroep Zwamvlok

14:00 17:00 Osbroek: infobord Frans

Blanckaertdreef (zijstraat Parklaan) te Aalst

Paddenstoelen determineren samen met de Paddenstoelenwerkgroep.

Herman Derder 053 80 01 10

zondag 28 september

Natuurreservatentocht van de Padstappers

afd. Boven-Dender

9:00 Parochiale zaal Viane Jaarlijks houden de Padstappers

een tocht door een aantal van onze reservaten, die gemakkelijk een paar duizend mensen op de been brengt. Telkens wordt de opbrengst doorgestort op de fondsen van de betrokken reservaten. We nemen dit jaar als groep deel. Voor n keer houden we een flink tempo aan en beperken we onze uitleg tot een minimum.

Inschrijving aan de balie. Tocht van 10 kilometer. Wie wenst, kan op eigen houtje verder stappen

Carlos D'Haeseleer 054 41 87 09 carlos.dhaeseleer@skynet.be, www.padstappers.be

BEHEERSWERKENzaterdag 5 juli

Beheerswerken Heidemeersen

afd. Dendermonding

9:00 12:00 Bestrijding (uittrekken, uitsteken Amerikaanse Vogelkers) op de rivierduin Hoge berg. Vooraf bellen naar Stefaan Thibau 052 42 69 72

zaterdag 19 juli

Beheerswerken Sint-Onolfspolder

afd. Dendermonding

9:00 12:00 Afvoeren maaisel in functie van de

omvorming naar Dottergrasland. Vooraf bellen naar Bart Dierickx 052 21 03 81

zaterdag 16 augustus

Beheerswerken Heidemeersen

afd. Dendermonding 9:00 12:00 Afvoeren maaisel droge graslanden. Vooraf bellen naar Stefaan Thibau 052 42 69 72

zaterdag 23 augustus

Beheerswerken Sint-Onolfspolder

afd. Dendermonding 9:00 12:00 Afvoeren maaisel in functie van de

omvorming naar Dottergrasland. Vooraf bellen naar Bart Dierickx 052 21 03 81

zondag 14 september

Beheerswerken

afd. Affligem-Liedekerke 8:30 12:30 Beheerswerken in onze reservaten. Drank en een tussendoortje worden aangeboden. Afspraakplaats en info: Marc Michiels 053 67 11 91 marcusmichiels@yahoo.com

zaterdag 20 september

Beheerswerken Sint-Onolfspolder

afd. Dendermonding 9:00 12:00 Afvoeren maaisel in functie van de

omvorming naar Dottergrasland. Vooraf bellen naar Bart Dierickx 052 21 03 81

Fred

erik

De

Cos

ter

Tel.: 053 705 222 Oude Gentbaan 259info@trek-king 9300 Aalstwww.trek-king.be

Geniet mr in de natuur... Waterdicht schoeisel (Meindl, Lowa, Hanwag)

Ademende, waterdichte en winddichte kledij

Thermische kledij

Verrekijker (Swarovski, Eschenbach)

Rugzakje

-5% Korting op vertoon van lidkaart Natuurpunt

nr. 3 - juli 2007 19

Ook dit najaar gaan we opnieuw regelmatig op dinsdagnamiddag en zondagvoormiddag op zoek naar de zwammen in onze streek. Vier verschillende gebieden willen we inventariseren, op zoek naar algemene en misschien wat specialere soorten.

Paddenstoelenwerkgroep Zwamvlok op pad

Agenda voor 2008 Dinsdag 2 september Liedekerke

Dinsdag 16 september Hemelrijck Vlierzele

Zondag 28 september Osbroek

Dinsdag 30 september Smetlede

Dinsdag 14 oktober Liedekerke

Zondag 26 oktober Osbroek

Dinsdag 28 oktober Hemelrijck Vlierzele

Dinsdag 11 november Smetlede

Zondag 23 november Osbroek

Dinsdag 25 november Liedekerke

Samenkomst: Liedekerke-bos: ingang Schelfhoutstraat te Liedekerke

Hemelrijck Vlierzele : Kerk Vlierzele

Smetlede : Kerk Smetlede

Osbroek : infobord Frans Blanckaertdreef (zijstraat Parklaan) te Aalst

Vertrek stipt om 14 uur op dinsdag en om 10 uur op zondag.

Herman Derder053 80 01 10

herman.derder@tele2allin.be

Werkgroep Zwamvlok

INF

O

Krukhaarkelkzwam

V

ilda

- Ro

llin

verl

inde

Zwavelkopjes

V

ilda

- Ro

llin

verl

inde

20 nr. 3 - juli 2008

Vleermuizen in de regioRond winterverblijven is er al veel gebeurd, rond zomerverblijven minder. Zomerverblijven kunnen oude bomen met holtes zijn, huizen, maar ook zolders. Verschillende soorten vleer-muizen maken immers van grote zolders gebruik als zomerverblijfplaats om hun jongen groot te brengen.

Vleermuizensoorten (of hun sporen) die we met de zoogdierenwerkgroep in de Denderstreek op kerkzolders vonden zijn gewone grootoorvleer-muis, laatvlieger, gewone dwergvleermuis en op de kerk van Sint-Maria-Lierde enkele erg zeldzame ingekorven vleermuizen. Ook de erg moeilijk vindbare baardvleermuis kan voorko-men op kerkzolders in onze regio. De vereisten die vleermuizen stellen aan kerkzolders zijn een goede toegankelijkheid, ze moeten donker en warm zijn, de omgevingsfactoren moeten geschikt zijn, er moeten zich verschillende microklimaten bevinden op zolder, tocht en duiven moeten ontbreken en er moet rust zijn.

Steun van de stad NinoveDe stad Ninove beschikt jaarlijks over een budget dat kan gebruikt worden voor acties in kader van het GNOP (Gemeentelijk Natuur- en Ontwikkelingsplan). In 2006 werd vanuit de natuurbewegingen, Natuurpunt en JNM, in de Ninoofse Minaraad gesuggereerd om dit budget in 2007 te gebruiken om kerken in te richten voor vleermuizen en kerkuilen. De Minaraad zag dit zitten en gaf unaniem posi-

tief advies aan het gemeentebestuur. Ninoofse schepen van Leefmilieu Marc Nachtergaele verdedigde dit voorstel met succes bij zijn col-

Gods schepping voortgezetDrie Ninoofse kerken ingerichtvoor vleermuizen en kerkuilenVleermuizen zijn erg nuttige, maar veeleisende dieren. Nuttig door de paar duizend muggen en motten die ze per nacht verorberen. Veelei-send omdat ze een complex netwerk nodig hebben van zomerverblijf-plaatsen, winterverblijfplaatsen, jachtgebieden en landschapselementen die dit alles verbinden. Daarbij stellen ze hoge eisen en zo loopt het mis als een van deze radertjes niet in orde is.

Dakkappel van de kerk van Pollare

Joac

him

De

Mae

sene

er

nr. 3 - juli 2008 21

legas. In overleg met de Ninoofse milieuamb-tenaar Ann Wittouck werden de prioriteiten uitgestippeld.

Pollare, Eichem en OkegemOnze voorkeur viel op de kerken van Pollare, Eichem en Okegem. Deze drie kerken hebben voldoende groen in hun directe omgeving om een gemakkelijke en veilige toegang te bieden aan vleermuizen en kerkuilen. Ze liggen bovendien aan de Dender en aan de rand van een natuurge-bied: de kerk van Eichem bij Dendervallei Ninove, de kerk van Pollare bij de Kwabroeken en de Pol-laremeersen en de kerk van Okegem aan de Grote meersen en de Pamelse meersen. Deze overvloed aan natuur maakt ze uitermate geschikt als jacht-biotoop.

De betrokken kerkfabrieken werden gecontac-teerd en werkten enthousiast mee. Een vleer-muisvriendelijke zolder is immers ook volledig vrij van duiven. Een win-winsituatie dus. En aangezien deze nuttige dieren aan niets knagen

en geen nestmateriaal meebrengen, en hun uitwerpselen onschadelijk zijn doordat ze uit-eenvallen tot stof is er geen enkele reden om vleermuizen te weren van onze kerkzolders. Tussen de stad en de kerkfabrieken werd een overeenkomst getekend. De stad zal instaan voor de werken en de kosten. De kerkfabrie-ken verklaarden de genomen maatregelen voor vleermuizen en kerkuilen te respecteren en controle toe te laten.

Aan het werkMedewerkers van de stad Ninove, Natuurpunt Ninove en het Agentschap voor Natuur en Bos gingen de kerkzolders bezoeken en maakten een inrichtingsplan op. Dit project werd bij het Vlaams Gewest ter subsidiring ingediend en goedgekeurd. De winter daarop werden de werken door een aannemer uitgevoerd. Wach-ten op de winter was nodig omdat de kerk van Pollare al een zomerverblijfplaats was voor een groepje gewone grootoorvleermuizen en omdat er op de kerk van Eichem een koppel

Kerk Eichem

Joac

him

De

Mae

sene

er

22 nr. 3 - juli 2008

kerkuilen verbleef. Verstoring in het voorjaar en de zomer moest dus kost wat kost verme-den worden.

Waar dit nog niet was gebeurd werden de galm-gaten, dakkapellen en stellinggaten van de drie kerken dichtgemaakt, op enkele invliegopenin-gen van maximaal 7 op 40 cm na. Vleermui-zen kunnen hier galant door, duiven echter niet. Tevens werden tussen schip en toren of tussen twee compartimenten van het schip tus-sendeuren met een doorvliegopening geplaatst. Zo ontstaan verschillende microklimaten op de zolder, beperk je verstoring bij betreding en vermijd je dat duiven die toch binnen zouden geraken zich over de zolder verspreiden. Om het gemak en de veiligheid van de vleermuis-tellers te garanderen werden loopbruggen en ladders geplaatst. Zo wordt het mogelijk om sporen (uitwerpselen en etensresten bestaande uit vleugels van motten) waar te nemen, vaak de enige indicaties die de aanwezigheid van vleer-muizen verraden.

Ook aan de kerkuil werd gedachtOp de drie kerkzolders werd ook een kerkuilen-nestkast geplaatst. In Okegem werd de oude, door duiven in gebruik genomen bak verwijderd en werd een nieuwe nestkast geplaatst. Een schuin afgezaagde invliegpijp voorkomt dat duiven de nestkast koloniseren. Een knik in de invliegpijp maakt de kast donkerder en daardoor onaantrek-kelijk voor duiven, maar des te aantrekkelijker voor kerkuilen. In Eichem bevond er zich al een koppel kerkuilen. Deze werden verwezen naar een ruime nestbak omdat ze de kerk beschadigden met hun uitwerpselen en ook om vleermuizen een kans te geven op de kerkzolder. In Pollare is de kerkuil-nestkast nieuw. Ze werd in de torenspits gezet met een fantastisch zicht op de Dendervallei.

En nu... wachten...En nu is het wachten en hopen op broedgevallen van kerkuilen en kolonies van zich voortplan-tende vleermuizen. De zoogdierenwerkgroep van Natuurpunt, JNM en de kerkuilenwerkgroep zullen de zaak grondig opvolgen. Verder kunnen

Loopbrug en zolder in de kerk van Eichem

Joac

him

De

Mae

sene

er

nr. 3 - juli 2008 23

Joachim De MaeseneerJoachimdm@yahoo.com

www.zoogdierenwerkgroep.be/dender

Zoogdierenwerkgroep Denderstreek

INF

O

De eikenpage (Neozephyrus quercus) is een opvallend vlindertje dat wijdverbreid voor-komt in vrijwel heel Europa. Toch hebben slechts weinigen ooit het geluk gehad om het prachtige vlindertje waar te nemen.

Eikenpage in de HeidemeersenEen vlindertje apart

we met grote dankbaarheid meedelen dat de stad Ninove ook al voor 2009 een budget heeft voor-zien voor de inrichting van kerkzolders. Er zijn immers nog interessante kerken te Ninove, zoals die van Neigem, de kerken langs de Beverbeekval-lei, en verschillende kerken in de landelijke kou-ters. We hopen ook dat dit project navolging krijgt bij andere gemeenten in de Denderstreek.

De vlinder is immers moeilijk te ontdekken omdat hij een groot deel van de tijd hoog in de toppen van eiken doorbrengt. Ook vliegen de vlinders vaak laat in de middag tot ver in de avond. Af en toe dalen ze tot lagere takken of zelfs naar bloeiende plan-ten zoals wilde liguster om nectar te drinken. In de toppen van de eiken voeden de vlinders zich met

Tussendeur en loopbrug Eichem

Joac

him

De

Mae

sene

er

Kerkuilenbak Pollare

Joac

him

De

Mae

sene

er

Eikenpage:mannetje (boven) en wijfje (onder)

W

ebsi

te D

agvl

inde

rs v

an E

urop

a

24 nr. 3 - juli 2008

Dirk De Mesel052 42 67 28

dirk.demesel@telenet.be

Afdeling Dendermonding

INF

O

Op zondag 20 juli is er een gezinswandeling gepland in de Heidemeersen met speciale aan-dacht voor vlinders (zie Denderkalender).

honingdauw, een nectarachtige vloeistof die wordt uitgescheiden door veel soorten bladluizen.Het is een dagvlinder uit de familie Lycaenidae, de kleine pages, vuurvlinders en blauwtjes met een spanwijdte tussen 28 en 34 millimeter. Het is een bewoner van eikenbossen en -struwelen maar is ook soms ook te vinden bij grote alleenstaande eiken. De eik is tevens zijn enige waardplant. De eitjes worden afgezet aan de basis van knoppen tegen het hout aan. De kleine rups ontwikkelt zich in het ei, maar verlaat het pas in het volgende jaar na de overwintering. Ze leeft van knoppen en bloesem; bladeren eet ze doorgaans niet. Voor de verpopping verlaat ze haar waardplant en zoekt ze een plekje in de moslaag onder de boom. Er vliegt n generatie per jaar van juni tot augustus.

De meeste Europese populaties vertonen een dalende trend. In Nederland is het een vrij schaarse standvlin-der die op zandgrond in het duingebied en in het bin-nenland vrij algemeen kan voorkomen; in Belgi is de soort vrij algemeen. De eikenpage wordt in Vlaan-deren waargenomen in bosgebieden op zandgronden (Kempen en zandgronden in West- en Oost-Vlaande-ren), maar ook in andere bosgebieden kan de soort gevonden worden (Zoninwoud, Meerdaalwoud...). In de kuststrook ontbreekt de eikenpage volledig. In onze provincie zijn er slechts een handvol vindplaat-sen bekend. In onze regio is de eikenpage gedurende de laatste pentade waargenomen in de bossen van Serskamp (M. Crapoen), in de Hemelse Rij te Ber-lare (mond. med. Jan Maertens) en zoals in de titel vermeld in de Heidemeersen te Berlare.

Eikenpage in de Heidemeersen

M. C

rapo

en

De verspreidingskaart van Vlaanderen toont het beperkte voorkomen in onze streek

I

nstit

uut v

oor n

atuu

r- e

n bo

sond

erzo

ek

nr. 3 - juli 2008 25

Hoge gasten in HogedonkDe beheerders van het natuurgebied Hogedonk keken in het najaar van 2007 verrast op toen plots twee ooievaars opdoken in de meersen langs de Dender. Twee late doortrekkers die wat bleven plakken, of ging het om ooievaars uit de buurt van Lokeren-Daknam, waar de soort zich sinds een aantal jaren heeft gevestigd? De afgelopen jaren worden in de Dendervallei tussen Aalst en Dendermonde af en toe pleisterende ooievaars

gesignaleerd. Een bewijs van de geschiktheid van dit vochtig weidelandschap als biotoop? De werk-groep Hogedonk begon al te dromen en wilde plannen te maken over een toekomstig nestplat-form, naar het voorbeeld van de Wellemeersen te Erembodegem.

Jip en JannekeVan n van de vogels kon een ring gelezen worden. Het bleek om een mannetje te gaan dat drie jaar

Terugkeer van de babyleverancierEen nieuwe broedvogelvoor de Dendervallei?De ooievaar is een vogel die ook de meeste niet-vogelkijkers wel kennen. Al heel lang staat deze soort in de volkscultuur bekend als de leverancier van kindjes. De wetenschap heeft inmiddels aan-getoond dat deze veronderstelling niet klopt, maar dat maakt de ooievaar daarom niet minder interessant. Voorjaar 2008 leek het erop dat een koppel voor het eerst zou gaan broeden in de Denderstreek.

CINEREA

Koppel ooievaars op nest

Wou

ter F

avey

ts

26 nr. 3 - juli 2008

geleden was geringd op een nest in Mechelen, in de buurt van de bekende ooievaarskolonie van de dierentuin van Planckendael. Deze vogel had de voorbije zomer gebroed vlakbij de reigerkolonie aan het Donkmeer te Overmere, vermoedelijk met hetzelfde vrouwtje dat merkelijk kleiner is en een beetje mankt.Het paartje bleef de hele winter trouw op post. Al gauw bleek zelfs dat ze grote plannen hadden. Een buurtbewoonster had de gewoonte om de watervo-gels te voeren in de weide achter haar tuin. Ooie-vaars zijn echte alleseters en ze konden dus goed weg met het brood en keukenafval dat hen kwistig werden toegegooid. Ze verloren hun schuwheid en de weldoenster mocht tot op enkele meters nade-

ren. Op suggestie van haar kleinkinderen doopte ze hen om tot Jip en Janneke. De vogels verkozen de schoorsteen van de kapel van het klooster van Gijze-gem als slaapplaats en lieten zich daar blijkbaar niet storen door het drukke verkeer. De nonnen bleken blij met het bezoek (moge-lijk doordat intussen is aangetoond dat ooievaars wel degelijk geen babys brengen) hoewel hun dak er door de uitwerpselen steeds witter begon uit te zien.

Schuchter huwelijksaan-zoekVanaf februari nam het mannetje steeds een takje mee op zijn avondlijke vlucht naar de slaapplaats. Daar begonnen de vogels luid te klepperen en met de weinige takjes te prutsen: ze leken dus broedplan-nen te hebben! Daarnaast sleepten ze ook takken aan op twee andere, minder geschikte plaatsen: een boom op de speelplaats van de nonnenschool en de

schoorsteen van een buurtbewoner die hen liever kwijt dan rijk was (iemand die misschien nog niet wist dat ooievaars geen kinderen brengen en die al opzag tegen nog een kleine).

Terug naar het DonkmeerTijd voor de lokale Natuurpunters om versneld werk te maken van de oprichting van een ooie-vaarspaal! Op twee weken tijd werd met de gewaar-deerde hulp van de Stad Aalst, een negen meter hoog nestplatform opgericht op een perceel van Natuurpunt vlakbij de Wiezebrug. Het leek wel of ze er zaten op te wachten. Nauwelijks was de kraan weggereden of Jip en Janneke kwamen klepperend de nieuwe woonst verkennen. Maar blijkbaar zijn

Bria

n Ro

elan

dt

Jip en Janneke op hun paal in Gijzegem

nr. 3 - juli 2008 27

het kieskeurige huurders. Na een aantal omzwer-vingen in het Aalsterse zijn ze begin april terug-gekeerd naar het Donkmeer, hun broedplaats van vorig jaar, om daar te broeden. Hopelijk hebben ze dit jaar meer geluk dan vorige zomer toen het enige jong na n maand was verdwenen. Je kan hun verhaal overigens volgen op de website van de vogelwerkgroep van de Durmevallei (www.durmevallei.be). Nu maar hopen dat de nakome-lingen van de ooievaarskoppels in Daknam en het

Donkmeer de nestpalen in de Dendermeersen zullen ontdekken en dat we de komende jaren de ooievaar mogen verwelkomen als broedvogel in de Dendervallei.

Ooievaars in de DendervalleiDe meeste ooievaars in de Denderstreek worden gezien op trek in het voorjaar en het najaar. Meestal gaat het om (hoog) overvliegende vogels, vaak in groepen. Het aantal doortrekkers is de voorbije

Grote vogels en hoogspanningslijnen

Een van de belangrijkste doodsoorzaken van ooievaars en andere grote (roof-)vogels zijn hoogspanningslijnen. De vogels vliegen er tegen aan of elektrocuteren zich. Ook door het Denderland loopt een hoogspanningslijn Aalst-Dendermonde. Misschien moeten we ons dan ook zorgen maken voor de ooievaars die dit gebied meer en meer beginnen op te zoeken. Een reiger die zich vast vloog tegen een kabel in de buurt van de reigerkolonie in het Osbroek, bewijst dat deze bezorgdheid gegrond is. Gelukkig is elektrocutie in onze streken zeldzaam omdat er bij de hoogspan-

ningslijnen en pylonen voldoende voorzor-gen worden genomen. In veel andere landen is het (verouderde) elektriciteitsnet echter nog steeds een prioritaire bedreiging voor tal van zeldzame vogelsoorten. Birdlife inter-national spoort dan ook via campagnes elek-triciteitsbedrijven wereldwijd aan om deze knelpunten zo snel mogelijk weg te werken. Ook in Belgi zou er nog wat kunnen verbe-teren, bijvoorbeeld door hoogspanningslij-nen te verplaatsen of ondergronds te leggen op locaties waar ze belangrijke vogelgebieden doorkruisen.

Reiger in piloon

Karl

Van

Gin

derd

eure

n

Reiger onder hoogspanning

Karl

Van

Gin

derd

eure

n

28 nr. 3 - juli 2008

Rik De Baere053 21 29 13

rikdebaere@scarlet.be

Afdeling Aalst

INF

O

15 jaar duidelijk toegenomen. Een analyse van de waarnemingen uit de gemeenten Geraardsbergen en Galmaarden toont aan dat de laatste vijf jaar jaar-lijks tientallen ooievaars worden gezien, terwijl het in de jaren 90 vaak maar om enkele vogels per jaar ging. Deze tendens mag als representatief worden beschouwd voor de hele Denderregio. Vooral in het najaar zijn grote aantallen gezien, met als maxi-mum minstens 164 in 2002! Dat was overigens een memorabel najaar voor de soort: als gevolg van slechte weersomstandigheden pleisterde toen een groep van zeker 107 vogels ruim een week in de streek van Geraardsbergen en Ninove. De grootste groep in de regio werd genoteerd op 2 september 2004, zowel in Ninove als in Geraardsbergen, en telde maar liefst 131 exemplaren! De aantallen in het najaar zijn groter, omdat dan heel wat jonge vogels meetrekken. De beste periode in het voorjaar is eind februari tot april; in het najaar passeren de meeste eind augustus tot begin september.Door de toename van het aantal doortrekkers zijn er ook meer vogels die hun tocht even onderbreken in de regio. Tevens is ook het aantal waarnemingen in de zomer en de winterperiode gegroeid. Ooie-vaars zijn in oorsprong trekvogels, die de winter in Afrika doorbrengen. Als gevolg van een betere beschikbaarheid van voedsel in de winter blijven tegenwoordig echter relatief veel vogels in West-

Europa tijdens de winter. Diverse introductieprojecten, vooral in Neder-land, hebben ook bijgedragen tot deze evolutie.

Of de ooievaar ooit in de streek heeft gebroed is niet met zekerheid te ach-terhalen. Gelet op het historisch voor-komen van de soort in West-Europa en het vermoeden dat het landschap vroe-ger wel geschikt moet zijn geweest, is het niet onaannemelijk dat er vroeger wel degelijk ooievaars in de Denderval-lei hebben gebroed. Hopelijk breien ze in de nabije toekomst opnieuw een vervolg aan die vermoedelijke traditie.

Ooievaars in Belgi en de rest van EuropaDe toename van de ooievaar in de Dendervallei past mooi in het plaatje voor de rest van het land en onze

buurlanden. Enkele decennia terug leek de soort als broedvogel te zullen uitsterven in West-Europa. Sinds de jaren 80 vond echter een kentering plaats, en de soort ging weer toenemen in de meeste landen. Op nogal wat plaatsen, waaronder ook in Belgi, is dit minstens ten dele te danken aan het vrijlaten van vogels. In ons land gebeurde dat in het Zwin en in Planckendael. De Belgische populatie schommelt de laatste jaren tussen 40 en 50 broed-paren. Nederland telt circa 600 broedparen. Het zijn vooral deze Nederlandse vogels die we in voor- en najaar over Belgi zien trekken. Belgi en Neder-land leveren slechts een habbekrats aan de totale Europese populatie, die op 180.000 220.000 paren wordt geschat, met vooral in Oost-Europa grote aantallen.

Wouter Faveyts & Rik De Baere

Wou

ter F

avey

ts

nr. 3 - juli 2008 29

30 nr. 3 - juli 2008

JNM-Ninove-Geraardsbergen presenteert

Het kersverse JNM-jaar starten we opnieuw met een grandioos startweekend!Het wordt een weekend boorde-vol beestige activiteiten waarin alle aspecten van JNM aan bod komen.Binnenkort verschijnt het hele programma op onze website (www.jnm.be/niger).Alle activiteiten zijn bedoeld voor jongeren tussen 8 en 25 jaar. Voor de 8- t.e.m. 12-jarigen

is er een aangepast programma.JNM staat voor Jeugdbond voor Natuur en Milieu. Samen trekken we de natuur in, gaan we op zomerkamp, doen we beheerswerken in natuurgebie-den, spannen we samen voor het milieu en nog veel meerHeb jij ook zin in de beestig-ste jeugdbeweging? Kom dan zeker naar ons startweekend en beleef zalige JNM momen-ten!

Meer info op:www.jnm.be/niger

Voor de startdagen van JNM(Land van Aalst en Durmeland)www.jnm.be/landvanaalstwww.jnm.be/durmeland

3e Startweekend 20 en 21 september

Bosuil wordt weer vrijgelaten na herstel

Joac

him

De

Mae

sene

er

Natuurpunt is een open en onge-bonden vereniging die mensen op een aan ge name wijze kansen wil geven om zich in te zetten voor de duurzaam heid van natuur en landschap vanuit een bre de maat-schappelijke visie. Onze activitei-ten situeren zich hoofdzakelijk op het vlak van studie, educatie, beleid en reservatenwerking.Tel.: 015 29 72 20www.natuurpunt.be

AFDELINGENAalstRik De Baere - 053 21 29 13rikdebaere@scarlet.be

Afflige-LiedekerkeKern AffligemWim Van Grieken - 053-77 70 06wim.van.grieken@advalvas.beKern LiedekerkeErik De Block - 053 68 35 88edebe@advalvas.be

DenderleeuwBruno De Bruyn - 053 67 07 85bruno.de.bruyn@kindengezin.be

DendermondingStefaan Thibau - 052 42 69 72stefaan.thibau@skynet.be

Erpe-MerePeter DHondt - 053 80 72 57 peter.dhondt@telenet.be

Boven-DenderWouter Faveyts - 0479 27 32 78wouter.faveyts@telenet.be

Groot-HaaltertStijn De Ryck 0472 70 20 00stijnderyck@busmail.net

Lede-HoutemHerman Derder - 053 80 01 10herman.derder@tele2allin.be

NinoveWouter Mertens - 0495 68 89 33wouter.mertens1@telenet.be

WERKGROEPENWerkgroep InvertebratenEric De Tr - 053 66 04 32eric.detre@vhm.be - 2255

Vogelwerkgroep CinereaWouter Faveyts 054 33 91 06wouter.faveyts@telenet.be

Plantenwerkgroep AlliumPeter Tolleneer - 053 84 00 27allium@belgacom.net

Zoogdierenwerkgroep DenderstreekJoachim De MaeseneerJoachimdm@yahoo.com

Paddestoelenwerkgroep ZwamvlokHerman Derder - 053 80 01 10herman.derder@tele2allin.be

Werkgroep amfibien & reptielen WardKoen De Maeregreatskua2002@hotmail.com0485 68 89 82

RESERVATEN ENNATUURPROJECTEN

Giften Reservatenfonds:rekeningnummer:293-0212075-88 met vermel-ding van de projectnaam en het projectnummer.Giften vanaf e 30 zijn fiscaal aftrekbaar.

Boelaremeersen te Neder -boelare - 6640Johnny Cornelis - 0474 58 08 38johnny_cornelis@hotmail.com

Brede Schoren enKonkelschor te Berlare 6616Stefaan Thibau 052 42 69 72stefaan.thibau@skynet.be

Dendervallei te Ninove6099Jeroen Vanhee 054 33 50 29olinda@skynet.be

Den Dotter/Blauwboste Haaltert/Aaigem/Mere 6149Stijn De Ryck 0472 70 20 00stijnderyck@busmail.net

Everbeekse bossen - 6210Koen Van Den Berge055 42 83 90koen.vandenberge@skynet.be

Gemene Meers te Idegem6647Tom Van Muylem 054 24 02 10tom.tinne@telenet.be

't Groot Schoor te Grem bergen6603Tarcy Verstraeten 052 21 11 11

Heidemeersen te Berlare6644Stefaan Thibau 052 42 69 72stefaan.thibau@skynet.be

Hogedonk te Gijze gem/Herdersem / Mespelare - 6243Brian RoelandtBrian.Roelandt@telenet.be 052 22 57 71

Honegem te Erpe-Mere/Aalst/Lede - 6123Wim DHaeseleer - 0495 87 50 50wim.dhaeseleer@hongem.bewww.honegem.be

Keelman te Denderhoutem6178Guido Van Rossen054 32 23 01

Korte Lake te Overboelare6655Willem Boonen - 054 41 75 85willem.boonen@skynet.be

Kravaalbos te Meldert6071Frans Roggemanfransroggeman@msn.com

Dendriet is het regionale con-tactblad voor de leden van negen Natuur punt afdelingen en vier studie werkgroepen in de Dender streek. Deze af delin gen en werkgroepen wil len zowel occasioneel als struc tureel in tens sa men wer ken. Je kan voor meer inlich tingen steeds terecht bij de con tactpersoon voor jouw afdel-ing of de werkgroep die jouw interesse wegdraagt. Stuur je opmerkingen, aanmoedigingen, belevenissen en natuurpuntjes door naar de redactie. Deadline volgende Dendriet:1 augustus 2008.

Dendriet ontvangen:Leden van Natuurpunt die lid zijn van een niet-Dender streek-afdeling kunnen Dendriet ont-vangen door hun lidmaatschap te wijzigen naar de afdeling bin-nen de Denderstreek van hun keuze of door zich te abonneren op Dendriet. Dit doe je door middel van een overschrijving van e 7,50 op rekeningnummer 393-0491337-24 van Dendriet, Heldergemstraat 161, 9450 Heldergem, met vermelding van je lidnummer en abonne ment Dendriet, middenkatern afde-ling....Een afzonderlijk abonnement zonder lidmaatschap van Natuur-punt is niet mogelijk.

REDACTIERAADKoen Steenhoudt - verzending en redactiesecretarisWouter Mertens, Daan Stemge - redactiekernStijn De Ryck - publicatiecontrollerMarc Symoens - correctorWilly Beeckman, Aagje De Doncker, Joachim De Maeseneer, Dirk De Mesel, Herman Derder, Eric De Tr, Peter DHondt, Wouter Faveyts, Jo Ottoy, Peter Tolleneer, Wim Van Grieken,Wilfried Veldeman - lay-out en opmaak

Werkten ook mee aan dit nr :Mark Alderweireldt, Rik de Baere, Erwin Declercq, Frederik De Coster, Michal Crapoen, Brian Roelandt, Karl Van Ginderdeuren, Vilda: Rollin Verlinde

DruKDrukkerij Druk in de Weer, GentPapier: CyclusPrint 90 gram, 100% kringlooppapierInkt: gedrukt met vegetale inkten en plantaardige wasmiddelen

Ledezijde 6657Herman Derder - 053 80 01 10herman.derder@tele2allin.be

Moenebroek te Geraards -bergen/Lierde - 6620Carlos DHaeseleer - 054 41 87 09carlos.dhaeseleer@na tuurpunt.be

Molenbeekmeersen te Den-derleeuw/Okegem - 6646

Eric De Tr 053 66 04 32eric.detre@vhm.be

Padde- en Porrebeekvalleite Dendermonde - 6652Dirk Van den Bossche 052 42 49 60

Palitsebeek te Liedekerke - 9427Marc Michiels 053 67 11 91marcusmichiels@skynet.be

Pamelse meersen, Dom me -lingen te Liedekerke - 9972Marc Michiels 053 67 11 91marcusmichiels@skynet.be

Phenixberg te Okegem - 6618Wouter Mertens 054 32 51 71wouter.mertens1@telenet.be

Park van Mesen te LedeHerman Derder 053 80 01 10herman.derder@tele2allin.be

Raspaillebos te Grimminge 6164Koen Steenhoudt 054 58 67 58k.steenhoudt@skynet.be

Rietbeemd te Moer beke/Viane/Lessines - 6058Godfried Merlevede 068 33 51 06g.merlevede@tiscali.be

Sint-Onolfspolder te Appels/Dendermonde - 6623Bart Dierickx 052 21 03 81

Valier te Liedekerke - 9418Marc Michiels - 053 67 11 91 marcusmichiels@skynet.be

Wachtbekken 6In Sint-Gillis/DendermondeStefaan Thibau 052 42 69 72stefaan.thibau@skynet.be

Walputbeek/Dendermeersente Meerbeke - 6213Georges Jacobs 054 33 60 64georges.jacobs@pandora.be

Wellemeersen te Denderleeuw/Erembodegem - 6612Eric De Tr 053 66 04 32eric.detre@vhm.be

Werkgroep Bomen-Park-Osbroek/Gerstjens te AalstPeter Tolleneer 053 84 00 27wbpo.aalst@belgacom.net

nr. 3 - juli 2008 31

SCHENK EEN LIDMAATSCHAP !Gezinslidmaatschap: e 20 op rekening 230-0044233-21

Je ontvangt natuur.blad en DendrietVoor e 8,50 meer ontvang je ook natuur.focus (studie en beheer) of natuur.oriolus (vogels)

Voor e 34,50 in totaal ontvang je zowel natuur.blad, -focus, -oriolus en Dendriet(vermeld de tijdschriften die je wenst op de overschrijving)

16 en 24 augustus - vroege vogels in de hand!

Deze titel verwijst naar:

het Griekse dendron, wat boom betekent,een mineraal in de vorm van een boompje op voegvlakken van sommige gesteenten,de vertakte uitlopers van hersen- zenuwcellen: een communicatie - kanaal dus,het Denderbekken met een netwerk van sloten en beken, tenslotte staat er natuurlijk ook veel riet langs de Dender...

Redactieadres: Dendriet,Pamelstraat 119, 9400 Ninove

E-mail: dendriet@skynet.be

Website:www.natuurpunt.be/denderstreek

Verantwoordelijke uitgever:Wouter Mertens,Pamelstraat 119, 9400 Ninove

Rekeningnummer:393-0491337-24,Dendriet, Heldergemstraat 1619450 Heldergem

Fotos voorpagina:Op kamp met JNM: Joachim De MaeseneerGroot avondrood: Geert RohaertIcarusblauwtje: Jean Van Holen

2 Afscheid van Herman De Kegel

6 Landschap Cotthem

10 Verslag Feest in de Dendervallei

12 Moeraspareltje

15 Denderkalender

19 Zwamvlok op pad

20 Kerkzolders ingericht voor vleermuizen en kerkuil

23 Eikenpage in de Heidemeersen

25 Ooievaars geland in de Dendervallei

30 JNM - Startweekend

31 Colofon

32 Inhoudstafel

I N H O U D