College 11: geschiedenis

GESCHIEDENIS VAN OPVOEDING EN ONDERWIJS IN BELGIË: DE LAGERE SCHOOL: 1880-1960INLEIDING

Kind krijgt langzaam maar zeker een afzonderlijk statuut (Erasmus & Montaigne & Rousseau & Montessori)

Célestin Freinet = voorstander van Reformpedagogiek & radicaliseerde het! Vanaf middeleeuwen tot 20ste eeuw = historiografische reflectie

o Historische revolutieo Staat stil bij verschillende manieren waarop die geschiedenis wordt beschreven

Teksten besproken in de colleges van mensen die actief hebben nagedacht &geschreven (en gehandeld) over en in pedagogische contexten

Ook teksten besproken van filosofici die hebben gereflecteerd over de geschiedenis van de pedagogiek & de manier waarop wij in de voorbije eeuwen hebben gehandeld

Elias, Ariès, theorie van Foucault grammar of schooling (Cuban & Tyack) = grammaticale structuren waren

hardnekkig

Tot nu toe = heel algemeen gesproken over onderwijs nu kijken naar België voornamelijk starten aan einde van 19de eeuw (1880) tot de 2de helft van de 20ste eeuw (1960)

Niet alle vormen van opvoeding & onderwijs bespreken = vooral toespitsen op lagere school!!

DE SCHOOL TOEN EN NU

Er zijn wijzigingen aangebracht= ziet er nu niet meer zo uit! Filmpje = veranderingen in de lagere school in Engelse context

school was strikt & leek op een militaire ruimte meer vrijheid jongens & meisjes moesten gescheiden van elkaar leren & afh van gender kreeg je toegang tot

bepaalde vakinhouden gemengd inkt computer 100 ll per klas 30tal leerlingen Reputatie van de leerkracht ☹ betere reputatie & specialisatie

College 11: geschiedenis

VOORUITGANG, ACHTERUITGANG, STATUS QUO OF VERANDERING?

4 manieren om te kijken naar de geschiedenis & hoe deze wordt voorgesteld!!

Aandacht voor positieve/ negatieve veranderingen normatieve uitspraak over die evolutie = veranderingen niet neutraal voorstellen = goed/ slecht:

Vooruitgang: o de geschiedenis van de lagere school kan worden voorgesteld als een opgaande lijn. Alles

wordt beter! o Vroeger = ‘achterlijke’ manier en paste bij een primitievere vorm van samenleveno Bv. de introductie van computers in de klas.

Achteruitgang: o de geschiedenis van de lagere school kan worden voorgesteld als een neerwaartse

spiraal. Alles wordt slechter! = neerwaartse spiraalo ‘in onze tijd was alles veel beter’o Bv. het gebrek aan respect voor de leerkracht.

Eerder neutraal & geen normatief oordeel:

Verandering: o de geschiedenis van de lagere school kan worden voorgesteld als een opeenvolging van

veranderingen waarbij die veranderingen zowel goed als slecht kunnen zijn. o Niet vervallen in een romantisch discours = alles was vroeger beter o Of een zwart discours dat het verleden slecht ziet en alles wat daarna komt = beter

Verleden misbruiken om het heden meer te legitimeren Status quo:

o in de geschiedenis van de lagere school lijkt er op het eerste zicht veel te veranderen, maar op de keeper beschouwd blijft alles toch bij het oude.

o Tyack & Cuban = ondanks de hervormingen bleef alles hetzelfde

ORDE IN VOORUITGANG

Depaepe, M. (1999). Orde in vooruitgang. Alledaags handelen in de Belgische Lagere school (1880-1970). Leuven: Universitaire Pers Leuven, pp. 94-162, 197-256.

Focus = Belgisch lager onderwijs tussen 1880 en 1970o Net zoals Tyack & Cuban = voorstander van het idee dat er een status quo kan

worden vastgesteld in de geschiedenis van de schoolo Plaatst er een kanttekening bij: hoewel het zo is, moeten we ons blikveld

verruimen & rekening houden met: pure onderwijskundige kenmerken van een school = kenmerken die te

maken hebben met het curriculum, opdeling van de kennis inhoud ook de sfeer van de school bekijken = aandacht hebben voor pedagogiek

o op vlak van didactiek = veel hetzelfde gebleven MAAR geld ook voor pedagogisering Voorstander van de status quo opvatting Van grammatica van de verschoolsing naar grammatica van de pedagogisering! = hier gaan we het

over hebben

College 11: geschiedenis

FASE 1: HET HOOFDELIJK ONDERWIJS EN DE DORPSSCHOOL (VOOR DE 18 DE EEUW)

Geschiedenis van de lagere school begint in middeleeuwen = in die periode = geen onderscheid in kinderen en volwassenen! vanaf een bepaalde leeftijd moesten ze leren schrijven en lezen maar vooral inwijden in de waarheid van God & de bijbel

HOE VORMGEGEVEN?

= het hoofdelijk onderwijs in de dorpsschool

FOTO:

Eenklassig schooltje = leerden de cijferkunst Er was een wanorde Kinderen moesten aan een tafeltje individueel de lesjes instuderen

& werden 1 voor 1 tot de leerkracht geroepen Denk aan God die aan het einde van ieders leven hem/ haar tot hem roept! = hoofdelijk onderwijs

JAN STEEN, DE DORPSSCHOOL – CA. 1665

Straffen = heel kenmerkend o Via een houten lepel straffen

Onderwijs was hardvochtig Wanordelijke klas Leerkracht liet alles op zijn beloop gaan Onderwijs = individueel gebeuren zelfstandig inoefenen en af en toe

hoofd per hoofd naar voor geroepen & nagegaan hoeveel vooruitgang iemand had gemaakt

College 11: geschiedenis

KRITIEK OP HET HOOFDELIJK ONDERWIJS (JEAN-BAPTISTE DE LA SALLE)

= pleidooi voor afschaffing van de dorpsschool & moest vervangen worden door een gestructureerde school & perfecte orde omdat God dat zou wou = perfect geordende logische samenleving!

Chapitre premier: De l’entrée dans l’école et du commencement de l’école: on ouvrira la porte des écoles en tout temps ) sept heures et demie le matin, et à une heure après-midi … On prendra garde qu’ils ne s’assemblent pas à un tas dans la rue où est l’école, avant que la porte soit ouverte, et qu’ils

n’y fassent pas de bruit en criant ou en chantant … (p. 7, edition 1951).

Hoofdstuk één: Vanaf het betreden van de school en vanaf het begin van de school: we zullen de schooldeur te allen tijde openen) half zeven 's ochtends en om één uur' s middags ... We zullen ervoor

zorgen dat ze verzamel niet op een hoop in de straat waar de school is, voordat de deur wordt geopend, en ze maken geen geluid door te schreeuwen of te zingen ... (p. 7, uitgave 1951).

Moeten school binnen gaan op een ordentelijke manier binnengaan wanorde Poorten van de school stipt om half 7 open en om 1u smiddags De kinderen krijgen een half uur de tijd om bijeen te komen & daarbij moeten verschillende regels

in het achterhoofd gehouden wordeno Bij die verzameling mogen ze geen lawaai maken = niet al krijsend die school binnen

komen of verlaten = klassikale school dorpsschool Ze mogen wanneer ze wachten om binnen gelaten te worden niet rondlopen in de buurt zodat ze

de buurt niet zouden storen Kinderen & leerkrachten moeten die richtlijnen volgen

KLASSIKALE ONDERWIJS!!!

HET KLASSIKALE ONDERWIJS EN DE VERSCHOOLSING VAN HET LESGEVEN (19 DE EEUW) - ORDE, LOGICA & OVERZICHTELIJKHEID

Lesgeven en de school kreeg een schools karakter = een echte school die gekenmerkt wordt door orde, logica & overzichtelijkheid

o Belangrijke katalyserende factor in het ordentelijke maken van de school = is de schoolstrijd

SCHOOLSTRIJD ALS KATALYSERENDE FACTOR

1879 – 1884 = heel kenmerkend voor Belgische geschiedenis EERSTE SCHOOLSTRIJD België = unionistische aanpak (liberalen <3 Katholieken) maakte plaats voor een toename van de

spanningen tussen die 2 kampen Denk aan vandaag wanneer we het hebben over de school:

o Liberalen en katholieken = CD& V en Open VLDo Onderscheid tussen Waalse aanpak (socialistische) en de Vlaamse aanpak = Belgisch

compromis?

Oorlog? Wapens? Mensen vermoord? Waar gaat het dan over? Gaat om de strijd om de school = Tussen 2 ideologische kampen

Liberalen : paternalistische ideologie = school moest de kinderen kennis bijbrengen, vooruitgang en wetenschap

Katholieken : ook kennis maar ook van de leerlingen goede christenen & katholieken maken

College 11: geschiedenis

In België = een groot aantal kinderen naar de lagere school gestuurd door de schoolstrijd OMDAT elk van beide partijen greep wou hebben op de toekomst van het land = daar opvoeding van de nieuwe generatie controleren & beïnvloeden

Zo een bijdrage leveren aan een toekomstig liberaal of katholiek België Los van het ideologische = zorgde ervoor dat meer kinderen naar school gingen & een toename van

verschoolsing!!

DE VERSCHOOLSING VAN DE TIJD & DIDACTIEK (OOK IN TEKST DEPAEPE)

Einde 19de eeuw = bleef er iets centraal staan:o Fractionering van de leerstof in concentrische cirkels = op logische manier geïntroduceerd worden

in kennisdomeinen die als maar belangrijker werden Kwamen in zekere zin overeen met de 1ste, 2de en 3de graad van het lager onderwijs School kreeg structuur & droeg bij aan structuur van het leven van die kinderen

o Toename van aantal vakken dat de leerlingen onder de knie moesten krijgeno 1ste, 2de en 3de graad – Maar: dominantie van het éénklassige schooltje tot diep in de 19de eeuw &

het ritme van het veldwerk op het platteland Men ging ervan uit dat elke leerling op dezelfde wijze met de leerstof omging. = ideale leerling

“De leerling moet zich in ‘t begin des schooljaars beijveren om op het einde zijne rijpe vruchten te kunnen oogsten. Had het kind integendeel een onderzoek (een examen) voor zich … het zou gevoelen dat zijne eer, zijn prijsje gedurig in het spel is. Gedurende de tijd, welke het gewoonlijk met spelen of beuzelarijen overbrengt, zou het, door waakzame en goede leiding des onderwijzers, herhalingen, vergelijkingen, beoordelingen en samenvattingen maken, waardoor het de leerstof grondig zou verstaan en degelijke kennis zou opdoen” (Depaepe, p. 69)

School wil vermijden = spelen verlies van tijd Wat van belang is = serieuze kennis die na een tijd geëxamineerd moet worden

o Grote benadrukking van de kennis ging niet ten koste van de morele ordening!!! De ordening in tijd & ruimte weerspiegelde de morele ordening

Kennis moest ervoor zorgden dat ze het goede zouden leren doeno Gehoorzaamheid, vlijt, spaarzaamheid & ijerigheid = belangrijke

waarden meegeven

DE VERSCHOOLSING VAN DE DIDACTIEK

Ook terug te vinden aan de kant van de leerkracht gedrag vd leerkracht kreeg een schoolser uitzicht

Voorbereiding van de les Opening van de les = kind moet aandachtig worden voor onderwerp van de les

o Verloop van de les: kritiek op de meester als veelspreker t.t.v. het hoofdelijk onderwijs: “Onderwijzers, die u den ganschen dag als een waren windmolen voordoet, zwijg toch wat meer, en laat uwe leerlingen wat minder zwijgen” (Depaepe, p. 79)

Leerkracht moet meer zwijgen & leerlingen moeten meer spreken & antwoorden geven Vraag-antwoordmodel werd schoolse model bij uitstek dorpsschool

Slot van de les: moralisering van de kennis = zedenlesje

School krijgt een andere vorm alles = gestructureerd = schoolse tijd, schoolse ruimte, gedrag van ll & lkr

College 11: geschiedenis

DE SCHOOL ALS DISCIPLINAIRE FABRIEK (METAFOOR DEPAEPE)

Gaan er als individu binnen maar wanneer ze eruit komen lijken ze allemaal op elkaar School wordt een mechanisme/ fabriek = mensen als een soort eenheidsworst behandeld

HET PEDAGOGISCHE KLIMAAT: DE HARDNEKKIGHEID VAN STRAFFEN

Gemoedelijkheid = van belang fysieke straffen Weg met de pechvogel = werd gegooid naar leerling en die moest dan naar voor komen om gestraft te

wordeno Hardvochtigheid & folterkamer = dorpsschool

Kritiek hierop door Katholieken & Liberalen:

Orde, tucht en het ideaal van de gemoedelijkheid: “Beter dan een agressief dreigement was dus een zalvend woord of een vriendelijke uitdrukking: ‘Leien weg! En geen lawijd of …’ moest dus worden vervangen door ‘Laat eens zien of wij onze leien zonder gerucht kunnen wegleggen; Een … twee … drij … goed zo, vrienden’” (Depaepe, 171)

o Meer zachtaardige omgang zou schoolse machine tengoede komen & schoolse gebeuren zou efficiënter verlopen

= waren bang dat ze de andere school negatief gingen afschilderen omwille van de fysieke straffen

Zowel uit Katholieke hoek als uit Liberale hoek! Verklaringen: o Men keek naar elkaaro Druk van de ouderso Professionalisering van het leerkrachtenberoep

Maar: lijfstraffen bleven hardnekkig aanwezig en ook de straf zelf, maar deze moest vooral verbeterend werken!!

o Straf werd in een andere richting gestuurd maar bleef aanwezigo Er is een discours (manier van spreken over opv en onderwijs = leidt die af uit vele

tijdschriften en replieken) Wanneer dat discours vgl met de realiteit = KLOOF het is niet omdat iemand iets

zegt in een tijdsschrift dat het ook echt zo was Tussen de lijnen doorlezen Confronteren met interviews met oud-leerkrachten

Verwijst naar citaten om dit duidelijk te maken

Dit verwijst naar diversiteit aan leerkrachten = een diversiteit die we onrecht aandoen als we meegaan in het discours dat toen der tijd gevoerd werd

o Nadruk op vernieuwing & vooruitgang in dit discours

College 11: geschiedenis

Hoewel dat het tijdschrift suggereert dat iedere leerkracht moet aan de slag gaan zoals de 3de leerkracht

o Depaepe leidt hieruit af dat leerkrachten op versch manier te werk gingen

DE REFORMPEDAGOGISCHE KRITIEK OP DE VERSCHOOLSING EN DE ONDERWIJS-REALITEIT (1890-1940)

HET LEERPLAN VAN 1936

doordrongen van het idee: “School voor het leven door het leven” Geestelijke vaders: Leo Roels en Léon Jeunehomme Het belangstellingscentrum (definitie p. 97) = centraal

o Weg met de handboeken & artificiële opdeling van kennis is droge, afstompende vakken & de leerkracht als centraal punt

o Belangstellingen van kinderen = centraal= revolutionair machinale school

School niet organiseren volgens lesuren MAAR belangstelling van het kind moet de les bepalen

Observatie, associatie en expressie = volgorde van de leso Associëren met concepten en daarna uitdrukken

Eerst globale waarneming, dan pas analytische geest machinale opvatting = analytische opvatting was daar onmiddellijk van toepassing

o Eerst rekening houden met het feit dat het kind eerst de werkelijkheid globaal waarneemto Later gaat het de werkelijkheid opsplitsen in analytische beeldjes

Radicaal discours van vernieuwing!

VOORBEELD: VERNIEUWING IN LEESONDERWIJS

Kinderen onmiddellijk geconfronteerd met zinnen en daarna hen gevoelig maken voor individuele letters opdeling van kennis uit machinale opvatting van de school

HET PEDAGOGISCHE KLIMAAT VAN DE HERVORMING

Peilen naar de diepten van de kinderlijke natuur

Meevoelend zijn

De school diende een huiselijk karakter te hebben

EN WAT MET DE REALITEIT?

Als je de tekst leest van Depaepe : dit in achterhoofd houdeno Het schoolse karakter van de school = heel moeilijk te verandereno Examen, de schoolklas, het lessenrooster, het handboek & huiswerk etc. – al deze zaken

bleven bestaan ondanks de woordelijke kritiek die erover werd gespuit in de pedagogische periodieken

o = bizar want binnen het discours van de reformpedagogiek zou het niet meer mogen bestaan Denk aan de straf Cf. Anecdote van Edward Peeters in “Rond een kleine klas” p. 209 = straffen waren

nog ingeburgerd Er bestaat een bepaald discours & heel veel hervormingsbewegingen ontstaan op het einde van de

19de E = stellen de school op een specifieke manier voor & willen schoolse kenmerken doorbreken

College 11: geschiedenis

MAAR wanneer men kijkt naar de realiteit dan ziet men toch iets anders!!!! = GRAMMATICALE STRUCTUREN VAN DE SCHOOL & DE PEDAGOGIE BLIJVEN BESTAAN

HET STATUS QUO VAN DE JAREN ‘60

PSYCHOLOGISERING VAN OPVOEDING EN ONDERWIJS

Nieuw leerplan van 1958 Ontwikkelingspsychologische basis geest van het kind werd afgezonderd van de geest van de

volwasseneo Kind langzaam maar zeker aan de manier van denken van de volwassenen aanpassen!

Evolutie tijdens Lagere school van subjectiviteit naar objectiviteit (altruïstische). Hier diende het leerproces aan te worden aangepast:

Concreet vb. o 1ste graad: de dokter is op school geweest (leefwereld van het kind)o 2de graad: de strijd tegen de ziekte (leefwereld loslaten)o 3de graad: verzekering in geval van ziekte, Rode Kruis (altruïstische ingesteldheid)

Focus op het verbeteren van het kind en de persoonlijkheid In veel opzichten houdt dit leerplan het midden tussen dat van 1880 en 1936: bv. Schoolsheid was iets

dat men moest creëren

“De kinderpsychologie heeft ons thans voldoende geleerd, dat het kind wel kan denken, zelfs zeer vroeg, wel niet geheel op dezelfde wijze als de volwassene dan toch werkelijk denken” (Depaepe, 228)

Op welke manier zou je dit citaat nu kunnen koppelen aan Ariès?………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

CONCLUSIES

1. Belangrijk verschil tussen discours en realiteit2. Er is wel een zekere evolutie vast te stellen, maar die verloopt veel langzamer dan de maatschappelijke

evoluties zouden doen vermoeden3. De radicaliteit van de vernieuwingsbewegingen (Reformpedagogiek) wordt vaak een halt toegeroepen

door de hardnekkigheid van schoolse structuren4. De vernieuwingsbewegingen hadden als paradoxale gevolgd dat de kindertijd nog meer gepedagogiseerd

werd5. Wat wel komt bovendrijven is de steeds belangrijker invloed van het psychologisch denken