THEORETISCH INTERMEZZO #2 - CIVILISATIE, NORMALISERING/DISCIPLINERING & GRAMMAR OF SCHOOLINGINLEIDING

Geen ambacht zonder werktuigen (Depaepe) Norbert Elias en onze beschaving (Wilterdink) Elias en opvoeding (Mulder) Discipline, toezicht en straf (Foucault)

VERSCHIL TUSSEN VERLEDEN, GESCHIEDENIS EN HISTORIOGRAFIE

Verleden: alles wat aan het nu voorafgaat

o We hebben er geen directe toegang toe & hebben documenten nodig om dat verleden te reconstrueren

Geschiedenis: het verhaal dat we over dat verleden kunnen schrijven & die verhalen kunnen verschillende vormen aannemen

Historiografie: het nadenken over hoe we met het verleden moeten omgaan en hoe we de geschiedenis kunnen schrijven

In de colleges Geschiedenis van opvoeding, onderwijs en vorming, deel 1 doen we 2 dingen:

o We reconstrueren de geschiedenis aan de hand van het concept ‘pedagogisering’ en gaan na wat de belangrijkste factoren waren die hiertoe hebben bijgedragen

Startend in de middeleeuwen nagaan welke factoren ertoe bijdragen dat we vandaag leven in een gepedagogiseeerde maatschappij

Een verhaal over het vermeden van opvoeding, onderwijs en vorming

o We bespreken ook alternatieve benaderingen

1. Civilisatie/beschaving (Norbert Elias)2. Normalisering/disciplinering (Michel Foucault)

Deze auteurs bieden vooral een kader aan waarmee het ontstaan van de school, de pedagogiek en de veranderende verhoudingen tussen mensen (bv. ouders/kinderen) kunnen worden gedacht

nuttig bij het begrijpen van het waarom het instituut van de school is tot stand gekomen en welke vorm het aanneemt

3. Grammar of schooling (Larry Cuban/Davic Tyack) Deze auteurs zoomen in op de evolutie van de school en benadrukken

het standvastige karakter van dit pedagogisch instituut Hebben het over de hardnekkigheid van de school = de ontwikkeling

van de school, niet het ontstaan

NIEUWE CULTURELE GESCHIEDENIS VAN OPVOEDING EN ONDERWIJS

3 auteurs = opstapje hiernaar toe! Delen een belangrijk ding met voorstanders voor deze nieuwe

culturele geschiedeniso Mens = een resultante van de geschiedenis mens is geen

oorsprong vd geschiedeniso Binnen nieuwe culturele geschiedenis van opvoeding:

Mens kan niet gezien worden als een puur autonoom gegeven waar externe processen/ factoren geen vat op hebben

Waar externe processen enkel een gevolg zijn van doelbewuste acties/ gedachten van mens

Elias & Foucault Ook mens zien als een resultaat van een aantal externe maatschappelijke processen

EEN INLEIDEND VOORBEELD: HET BESCHAVINGSOFFENSIEF

o Begin 20ste eeuwo In Engeland gepubliceerd

‘Don’t spit’ It’s digusting and dangerous Denk ook aan coronavirus = wielrenners mogen niet meer

neus snuiten met vingers! (actueel) Er waren hier wel andere virussen en bacteriën die

zich verspreiden via spugeno Tuberculose dat verspreidde zich via

spuwen Mensen aansporen & zorgen dat ze ophouden men spuwen

specifieke menselijke gedrag proberen te veranderen & zorgen dat ze zich properder, netter en beschaafder gaan gedragen

Hierachter ligt een medische reden maar ook het feit dat ze beschaafder moete worden

o Alludeert ook waarover Elias het heeft

1. HET BESCHAVINGSOFFENSIEF

Norbert Elias – Duitse socioloog 1939: Ueber den prozess der Zivilisation in jaren 60 vertaald naar Nederlands

Etiquetteboeken o Bv. leren eten met mes en vork voor ons nu is dat een gewoonte en iets wat we aanvaarden &

wanneer het niet gedaan wordt gaan we die persoon als primitieveling en onbeschaafd bestempelen

Over dit proces zijn eeuwen heen gegaan eerst begon adel hiermee op bepaalde tijdstippen, daarna altijd als adel en daarna werd het gezien als een verwacht gedragspatroon voor alle mensen

o Bv. spugen(Kwispedoor) adelijke mensen werden aangespoord om niet meer over de tafel te spugen, of niet meer om op het eten te spugen = dat specifieke gedrag was in de periode daarvoor geen probleem!

Een tijd later nieuwe regel: niet meer langs de tafel spugen, of wanneer je op de grond spuwt moet je het met je schoen het subtiel opvegen

Daarna in Kwispedoor spugen potje om fluimen in te mikken! Ten slotte was het spugen helemaal niet meer toegestaan = was onaanvaardbaar

o Bv: naar toilet gaan, neuspeuteren, niet op blote voeten op straat lopen, haren knippen, niet met mes op straat lopen

Zijn allemaal het onderwerp geweest van een beschavingsoffensief!!! = in Westerse maatschappij!

Beschavingsspiraal: steeds tammer, netter en beschaafder Combinatie van maatschappelijke en psychologische processen:

o Distinctiezucht/klasseverschijnsel maatschappelijk proces Rijkere klassen = zich afzetten van lagere/ armere klassen Daarna gaan de lagere klassen het immiteren dus is er geen onderscheid meer en

moeten de hogere klassen weer opzoek gaan naar nieuwe dingen om zich te onderscheiden

Cyclisch/ Spiraalvormig proces daarom zitten we in een net van regels en vormen die ons gedrag vormen!

o “Fremdzwang wird zum selbstzwang” psychologisch proces In adelijke kringen moet de ridder eerst overtuigd worden van die regels, maar na een

tijd gaat men zonder vreemden dwang uit zichzelf de regel toepassen

OORZAKEN EN GEVOLGEN

Oorzaken:o Staatsvorming en nieuwe economische realiteit:

1/Opkomst van naties in plaats van alleenheersende Koningen na de 11de eeuw = nieuwe politieke constellatie

voor 11de eeuw konden ze autonoom handelen & niet afh van mensen, weinig verantwoordelijkheid afleggen tov anderen (kregen een goddelijk karakter)

in middeleeuwen = opkomst van nieuwe klasse handelsmannen door ontstaan van markt = ontstaan van de middenklasse

2/Handel impliceert nieuwe verhoudingen tussen mensen Koningen werden meer afh van het geld dat de handel met zich meebracht

moest legers installeren en onderhouden & beschermen tegen binnen en buitenlandse bedreigingen!

o Verandering in levenswijze van de ridder: Van gewelddadige strijd naar prestigestrijd

Ridder MOEST oorlog voeren op een fysieke manier Ridder MOEST in de gunst komen van de koning om door hem op een prestigieuze manier gezien te worden

Een van de beste illustraties van dit proces in zijn boeko Toenemende distinctiezucht van de adel ten aanzien van burgerij

Adel moet zich niet enkel afzetten tav de landbouwers maar ook tav de burgerij Die klasse is veel bedreigender omdat ze ook aanspraak maken op

financiële middelen Daarom zich veel beschaafder gaan gedragen om aan te tonen dat ze veel

ontwikkelder zijn dan de mensen van de burgerij Gevolgen:

o Individualisering en de Homo Clausus (Mens raakt opgesloten in zichzelf) De mens wordt op zichzelf terug geworpen er zijn zoveel regels dat de mens

opgesloten geraakt in zichzelfo Bureaucratisering (Er moeten instellingen worden opgericht die een en ander controleren)

Het specifieke gevraagde gedrag moet gecontroleerd worden door instituten/ ambtenaren!

o Verwetenschappelijking en rationalisering: de relatie tussen de mens en de wereld wordt afstandelijkerer

Spontane omgang tussen mensen en wereld wordt vervangen door het afstandelijke en objectieve kijken van de moderne mensen naar de wereld en de natuur

Afstand tussen objecten die mens omringen en de mens zelf

GEVOLGEN VOOR OPVOEDING & ONDERWIJS?

Kinderen werden na verloop van tijd als een dreiging ervaren voor het beschavingsniveau ze worden niet beschaafd geboren

Beschavingsniveau wordt na verloop van tijd zo hoog dat er moet worden gezocht naar efficiënte manieren om kinderen zo snel mogelijk te beschaven. oprichten van instituten

o Opkomst van de school ook verwerven van gedragsregels, de school moest de beschaving bij primitieve kind bijbrengen

o Het belang van het gezin! Victoriaans tijdperk (1900) – Afstandelijke relatie tussen ouders en kinderen (vanuit angst voor

prestigeverlies van de burgerij ten aanzien van de arbeidersklasse) (denk aan distinctiezucht)o Door afstandelijk om te gaan met kinderen & onaantastbaar op te stellen = onderscheiden

van arbeidersklasseo Zo gaat men niet meer werken door democratisering

20ste eeuw – democratisering o zoeken naar nieuwe manieren van middenklasse om zich te onderscheiden:

focus op opvoeding, beschaafd zijn = je kind op een liefdevolle en wetenschappelijke wijze opvoeden zo onderscheiden van arbeidersgezin waar kind aan lot wordt overgelaten

Zoek zelf naar een voorbeeld van menselijk gedrag dat in de loop van de geschiedenis beschaafder is geworden

EEN INLEIDEND VOORBEELD VOOR NORMALISERING/ DISCIPLINERING

linkshandigheid bij kinderen uit de wereld helpen!o Moest verboden wordeno Ook verplicht om vork links te houden & mes rechts te houden

In loop van 20ste eeuw steeds meer pedagogen en psychologen in de bres gesprongen om linkshandigheid bij kinderen te verhelpen

o Was een tekort, een gebrek… Vanwaar komt die drang om zaken te normaliseren

2. NORMALISERING/DISCIPLINERING

2 kantjes van dezelfde medaille

NORMALISERINGSTHEORIE

Michel Foucault – Franse historicus/filosoof schreef zeer invloedrijke boeken!

Theorie van Elias kan gebruikt worden om

Opkomst van de school te begrijpen Belang van het kerngezin te verstaan Bepaalde pedagogische evoluties in perspectief te plaatsen

o Te maken met verhouding tussen ouders en kindereno Vonden plaats in 19de en 20ste E

o Je weet niet goed of het geschiedschrijving is of een filosofie Geschiedenis van de waanzin, geschiedenis van de seksualiteit, geschiedenis van de gevangenis,

archeologie van het weten, etc. Kritiek op Marxistische en andere bestaande interpretaties van macht:

o Macht kan niet worden gelokaliseerd bij bourgeoisie/ rijke burgerij volgens Marx wel!o Macht is fijnmazig en is dus overal aanwezig in de maatschappij

Ook bij ouders en kinderen, leerlingen en leerkrachten, politieagenten en burgers, kappers en klanten

o Macht is niet puur economisch Het ging om veel meer

o Macht werkt niet enkel negatief/ onderdrukkend, maar ook productief Het bracht iets te weeg zoals kennis

DE OPKOMST VAN DE SCHOOL?

Bestaande interpretatiekaders schieten te kort volgens hem:

o de school is niet het resultaat van vooruitgang, van het denkwerk van bepaalde filosofen en intellectuelen zoals bv. Rousseau, van een bepaalde klasse (bv. de rijken die via de school de arbeiders willen onderdrukken) etc.

De opkomst van de school moeten we koppelen aan de opkomst van een disciplinaire maatschapij, aan de opkomst van disciplinaire technieken.

o Niet enkel zien als vooruitgang aan de school zijn veel schaduwkanten verbonden!

Overgang van een periode waarin soevereine en pastorale macht naast elkaar bestonden naar een periode waarin de soevereine macht in discrediet wordt gebracht en de pastorale macht werelds wordt gemaakt en een disciplinaire macht wordt

TRANSFORMATIES VAN DE MACHT

Pastorale macht:o Religieuze machtsvorm (tot 16de E) priester was geïnteresseerd in welzijn van mensen die

in hetzelfde gebouw woonde (klooster/ abdij)o Metafoor van de herder en zijn schapen wil weten waar ze zijn, of ze gevaar lopen…o Interesse in gedrag van de mensen

Denk aan biechten! Soevereine macht:

o Macht binnen de wereld = loopt parallel aan pastorale macht (qua tijd= niet qua inhoud)o De Prins of de Koning staat centraal die waren verantw voor een territorium & zag het als

zijn eigendom!o De gewone mens komt pas in beeld als hij/zij de wet overtreedt dan komt de soevereine

macht in actieo Dan wordt de gewone mens publiekelijk gestraft illustratie in begin van zijn boek

pastorale macht waarbij men begaan is met het welzijn

De disciplinaire macht draait de verhoudingen om: o De gewone mens komt in beeld = lijkt op pastorale macht

Mens wordt niet gedood maar worden gedisciplineerd en heropgevoed tot een nieuw mens

o Ook als hij/zij de wet niet heeft overtreden net zoals de monnik moeten mensen hun gedrag ook publiekelijk kunnen beargumenteren, aanvaardbaar maken en het stellen

o Naast de wet, komen er normen Bepaalde gedragsregels die ervoor zorgen dat mensen bepaalde gedragingen gaan

stellen ookal is het niet opgenomen in het wetboek van een land, of expliciet opgenomen in juridische systeem

o Deze normen gaan het gedrag van de mens op een onzichtbare manier leiden niet publieke bestraffing

Mensen worden geacht rechtsgeldig te zijn! = ze worden genormaliseerd Als iemand abnormaal is gaat men het via bepaalde disciplines normaliseren & ook

instituten organiseren en uitvinden!

EEN MOOI VOORBEELD: PANOPTICUM

Was een voorbeeld gevangeniso Gevangenen en criminelen moesten heropgevoed

worden iedere mens bleef belangrijk & pedagogisch optimisme

o Goed voorbeeld van discipline die in een maatschappij werkt

Continu aanwezig men wordt altijd bekeken

Aanwezigheid van uitkijktoren waar een bewaker kan plaatsnemen Mensen in buitenste concentrische cirkels (A) weten niet wanneer er

iemand is die hen observeerd = regime van de zichtbaarheido Cel van gevangene heeft overal ramen en kan dus niet zien of er

iemand in de toren zit of niet

NORMALISERENDE EN DISCIPLINAIRE TECHNIEKEN OOK IN DE SCHOOL

Doel = gehoorzaamheid mensen die leven naar de wetten en de normen! Disciplinaire technieken:

o Kunst van het indelen (cf. de klas p. 204/205 en verder) Mensen indelen in verschillende groepen en in verschillende ruimtes Maatschappij werd gekenmerkt door chaos en men wou er vanaf! techniek van het

indelen = zo voorkomen dat grote mensen niet opgesloten werden in algemene grote ruimtes (opictal géneral) daarna werd het veel nauwkeuriger gedaan

Linken aan opkomst van disciplinerende macht = kijken wat ze doeno Het organiseren van de tijd alles opdelen in blokjes van tijd in de middeleeuwen alles door

elkaaro Hiërarchisch toezicht leerkracht die alles in oogopslag kan bekijken

Denk aan verhoogje waar hij op staato Normaliserende sanctie met als doel te corrigereno Het examen

VOORBEELD: HET MUTUEEL ONDERWIJS – DE LANCASTER/BELL METHOD

door tekort aan leerkrachten konden er niet veel leerlingen in een klas

o Zorgden dat er les kon gegeven worden aan 1000 leerlingen

o Die werden opgesplitst in kleine groepjes Die stonden onder het toezicht van een

monitor (een goede leerling) & nam examen af Leerkracht = ultieme gezag waar zowel

monitoren en ll naar moesten luisteren

Denk even na over de huidige Coronacrisis en probeer op basis van je eigen ervaringen alsook op basis van wat je hierover gelezen hebt een voorbeeld van een disciplinaire techniek te vinden die wordt ingezet om de crisis te bestrijden en ervoor te zorgen dat het COVID-19 virus zich niet meer verder verspreidt.

INLEIDEND VOORBEELD: GRAMMATICA VAN DE VERSCHOOLSING

Zet de video even op pauze en vraag (eventueel via sociale media) aan je jongere broer of zus, aan je neefje of nichtje of eventueel aan je ouders om heel snel voor jou een schoolklas te tekenen. Dat hoeft op zich helemaal niet lang te duren, een ruwe schets is voldoende.

Tekening die beantwoord aan de visie over de school/ klaso Leerling op stoelo En meester die aan het bord staat (dominant)

= archetypische afbeelding van de school beantwoord aan de grammatica van de verschoolsing!OOK in andere culuren komt de school zo voor!

3. GRAMMAR OF SCHOOLING/GRAMMATICA VAN DE VERSCHOOLSING

Grammatica van de verschoolsing: de school moet gezien worden naar analogie van de taalo Grammatica – de taal bestaat uit een aantal regels en richtlijnen die moeten worden gevolgd

en maar heel moeizaam veranderd lijken te kunnen worden kan je niet vrijelijk mee omgaan, je moet je aan regels onderwerpen

Ook de school lijkt over de tijd heen niet te veranderen! hervormingsbewegingen zijn er niet in geslaagd om de school in zijn algemeenheid te veranderen

Denk aan Reformpedagogiek: stelt interesse van het kind centraal, alles loopt door elkaar maar het project houdt het samen = geen vast dagplan! // jaarklassen: samenzetten in een klas!

o Verschoolsing – Een steeds grotere greep van de school en een schoolse aanpak van het leven

Onderwijsvernieuwingen en –vernieuwingsresistentieo Ook in de school lijken vastgeroeste structuren alomtegenwoordig te zijn

o Radicale onderwijsvernieuwingen stootten snel op weerstand en werden teruggefloten = doorbreken de algemene structuren van de school niet!

o Bv. doorbreken van jaarklassensysteem & het niet langer opdelen van de kennis in bepaalde kennissystemen zoals NL, aardrijkskunde, geschiedenis, etc. die lijken niet veranderd te worden & zijn robuust

CONCLUSIES

Er zijn verschillende manieren om het verleden van de school, van opvoeding en onderwijs in kaart te brengen.

Elias en Foucault tonen aan hoe een aantal maatschappelijke evoluties aan de basis lagen van het ontstaan van de school en dit ontstaan dus niet kan worden ingepast in een vooruitgangsverhaal

o Niet alles is rozengeur en manenschijn & er zijn schaduwkanten!o We moeten er wel de aandacht op vestigen

Foucault: disciplinering adhv de school Elias: civilisering

Foucault en Tyack/Cuban gaan ook aandacht hebben voor de vorm van de school en de wijze waarop die functioneert

o Foucault benadrukt daarbij de veranderingen die het schoolse functioneren doormaakt (discontinuïteit)

o Tyack en Cuban beargumenteren dan weer dat de vorm van de school, éénmaal deze ontstaan is, niet meer lijkt te veranderen (continuïteit)