Hoofdstuk 5: Cognitieve ontwikkeling van baby en peuter

Piaget

Cognitieve ontwikkeling = doorlopen van 4 stadia van kindertijd tot adolescentieKinderen zijn gemotiveerde ontdekkers gedachtengang wordt ontwikkeld in interactie met de omgeving. De gedachten van kinderen vormen psychologische structuren zodat ze beter kunnen omgaan met de externe realiteit

1e stadium: sensori-motorisch stadium (0-2jr)= baby’s en peuters 'denken' met hun ogen, oren, handen en andere sensori-motorische middelen

Sensori = zintuigen, motori= bewegingen Echt denken kan nog niet uitgevoerd worden

Schema’s

= specifieke psychologische structuren georganiseerde manieren om betekenis te geven aan ervaringen

Wat aan een handeling gemeenschappelijk is en herhaald kan worden Veranderen met de leeftijd:

o Eerst gebaseerd op handelingen (bewegingspatronen)bv. 'val'schema, 'zuig'schema

o Later overgang naar mentaal niveau (denken) Opbouw

o Aanpassing: opbouw van schema’s door directe interactie met omgeving 2 complementaire activiteiten

Assimilatie Accommodatie= het gebruik van oude / bestaande schema’s om de buitenwereld te begrijpen

Gebruik van assimilatie tijdens evenwicht (equilibrum): geen verandering

= aanpassen van oude schema’s / vormen van nieuwe schema’s om zich beter aan te passen aan de omgevingOnevenwicht leidt tot accommodatie: snelle veranderingen

Als kinderen merken dat nieuwe info niet past bij huidige schema’s gaan ze over tot accommodatie. Zijn de schema’s aangepast, gaan ze terug naar assimilatie en oefenen ze nieuwe structuren

Organisatie= intern herschikken en verbinden van schema’s om zo een sterk onderling verbonden cognitief systeem te ontwikkelen bv. “gooi” schema verbinden met schema “dicht/ver”

Sensori-motorisch stadium

Van 0-2 jaar groot verschil tussen baby en 2-jarige: stadium ingedeeld in 6 substadia Circulaire reacties: bijzondere manier om eerste schema’s aan te passen. Het kind stuit

onverwacht op een nieuwe ervaring door eigen bewegingen de reactie is circulair omdat de baby het gebeuren steeds wil herhalen

3 vormen waarrond de circulaire reactie zich bevindt:o Rond het eigen lichaamo Rond voorwerpen o Rond het produceren van nieuwe effecten

6 stadia met de 3 verschillende stappen in het senso-motorisch denkeno Herhalen van toevallige gebeurtenissen

Substadium 1: inoefenen van aangeboren reflexen– Aangeboren reflexen zijn de bouwstenen van het senso-motorisch

denken; baby’s gaan zuigen, grijpen en kijken op dezelfde manier ongeacht de omstandigheden

– Wanneer: geboorte tot 1 maand Substadium 2: primaire circulaire reacties

– Herhalen van toevallige handelingen om basisbehoeften te bevredigen; hier is steeds het eigen lichaam bij betrokken bv. Zuigen op duim

– Gedrag zal aangepast worden aan de omstandigheden bv. Baby opent mond anders voor tut en tepel

– Vanaf 3 maanden gedrag afstemmen op events bv. Baby weent als hij honger heeft, stopt met wenen als de moeder binnenkomt omdat hij weet dat hij eten zal krijgen

Substadium 3: secundaire circulaire reacties– Baby kan rechtzitten en kan reiken naar objecten en deze

manipuleren; richten zich naar externe omgeving– Gaan bewegingen herhalen die een invloed hebben op de omgeving

bv. Speelgoed laten rollen– Door controle van gedrag anderen imiteren (enkel vaal geziene

handelingen)o Intentioneel gedrag

Substadium 4: coördineren van secundaire circulaire reacties– Combineren van schema’s in meer complexe actiereeksen– Ontstaan intentioneel/doelgericht gedrag (toevallig): opzettelijk

coördineren van schema’s om eenvoudige problemen op te lossenbv. Voorwerp verstoppen (2 schema’s combineren; opzijschuiven + grijpen) basis probleemoplossend gedrag

– Object-permanentie: inzien dat voorwerpen blijven bestaan als ze uit het zicht zijn

– Bewustzijn is niet compleet: A-niet-B-fout: als de baby een paar keer een voorwerp vindt op plaats A en het voorwerp zichtbaar verplaatst wordt naar plaats B, zal de baby op plaats A blijven zoeken nog geen duidelijk beeld van waar het object zich bevindt

– Verbeteringen: Beter anticiperen op gebeurtenissen en proberen te

veranderen (bv. achter moeder aankruipen en 'jengelen' als ze haar jas aandoet om weg te gaan)

Imiteren van gedragingen die lichtjes anders zijn dan gewoonlijk bv. Lepel hanteren

Substadium 5: tertiaire circulaire reacties– Herhalen van handelingen met kleine variaties wat een ander

resultaat geeft– Ontdekken van nieuwe middelen door actief te experimenteren– Verdwijnen van de A-niet-B-fout: kind zal op meerdere plaatsen gaan

zoekeno Mentale voorstellingen

Substadium 6: mentale voorstellingen– Mentale voorstellingen= interne weergave van informatie,

voorwerpen, gebeurtenissen, mensen die in gedachten kunnen gemanipuleerd worden

– 2 soorten mentale voorstellingen: Mentale beelden van objecten, personen, plaatsen: imiteren

van andermans gedrag nadat we het gezien hebben en nagaan van de voorbije stappen

Begrippen of concepten waar gelijke gebeurtenissen bij gegroepeerd zijn: efficiënt denken + organisatie van denken in units

– Problemen worden opgelost in het hoofd i.p.v. steeds te proberen en te stuiten op fouten bv. Object zoeken met onzichtbare verplaatsing

– Door mentale voorstelling mogelijkheid tot: Uitgestelde imitatie= gedragingen van niet-aanwezige

modellen onthouden en uitvoeren Verbeeldingsspel (make-believe-play)= alledaagse en

ingebeelde gebeurtenissen uitbeelden

Oefenen aangeboren reflexen

Geboorte tot 1 maand

Reflexen van de pasgeborene

Primaire circulaire reacties 1 - 4 mnd Eenvoudige motorische gewoonten (habits) ivm eigen lichaam

Secundaire circulaire reacties

4-8 mnd Herhaling van interessante effecten in de omgeving

Coördinatie van secundaire circulaire reacties

8-12 mnd Intentioneel, doel-gericht gedrag: object permanentie

Tertiaire circulaire reacties 12-18 mnd Exploreren van eigenschappen van voorwerpen door nieuwe handelingen

Mentale voorstellingen 18 mnd – 2 jr Interne weergave objecten of gebeurtenissen: uitgestelde imitatie

Onderzoek na Piaget

Studies toonden aan dat:o baby’s veel vroeger dingen kunnen dan Piaget beweerdeo baby’s veel weten over fysieke eigenschappen van voorwerpen, indien procedures

gebruikt worden waarbij ze niet actief naar voorwerpen moeten zoeken Manieren van onderzoek om te weten te komen wat kinderen over

verstopte voorwerpen weten:– Habituatie/herstel onderzoek

= als stimulus vaak/lange tijd gezien wordt, dan vermindert de aandacht; herstel opnieuw aandacht en langer kijken.D.m.v. ingaan tegen de verwachtingen (violation-of-expectations):Eerst gewoon maken aan een fysische gebeurtenis. Daarna gaan kijken of kinderen langer gaan kijken naar een mogelijke gebeurtenis of naar een onmogelijke gebeurtenis. Wanneer het kind langer kijkt naar het onmogelijke dan is het kind verrast door de afwijking van de fysische werkelijkheid en is zich er dus van bewust.

Kritiek op deze bevindingen– Slechts beperkt bewustzijn van de fysische werkelijkheid, begrijpen

het niet volledig– Toont slechts aan dat kinderen een voorkeur hebben voor iets

‘nieuws’

Object-permanentie

Gebruik van vereenvoudigde procedure (ingaan tegen verwachtingen): baby’s van 3 maanden kijken naar onmogelijke gebeurtenis

Experiment Renée Baillargeon:

Herhalen toevallige gebeurtenissen

Intentioneel gedrag

Mentale voorstellingen

o A: kind laten habitueren t.a.v. gebeurtenis uit fysieke realiteit wortel beweegt achter scherm

o B: mogelijke gebeurtenis: variatie van 1ste gebeurtenis waarbij de wetten van de fysica gerespecteerd worden korte wortel onzichtbaar achter scherm met venster

o C: onmogelijke gebeurtenis die ingaat tegen de wetten van de fysica lange wortel onzichtbaar achter scherm met venster

Herstel bij C baby is verwonderd over afwijking van de fysieke realiteit

Kritiek: aandacht = begrijpen?Het zoeken naar objecten veronderstelt een gevorderd begrip van objectpermanentie want sommige taken van objectzoeken worden opgelost voor andere:

o 10 maanden: voorwerpen met doek overo 14 maanden: hand verstopt voorwerp onder doek

Eenmaal ze actief gaan zoeken naar de verstopte voorwerpen (8-12 maanden) gaan ze de A-niet-B-fout maken omdat:

o ze problemen hebben met het onderdrukken van de reactie die voordien beloond werd

o ze geen aandacht hadden wanneer men het voorwerp van B naar A verplaatsteo complex, dynamisch systeem van factoren: gewoonte gekweekt om te zoeken naar

A, blijven zoeken op A Conclusie:

o Voor 12 maanden hebben baby’s het moeilijk om kennis over de locatie van voorwerpen om te zetten in een goede zoekstrategie

o De rijping van de hersenen speelt mogelijk een rolo Ook grote verscheidenheid aan ervaringen waarbij baby’s kijken naar, omgaan met

en het zich herinneren van voorwerpen

Mentale voorstellingen

Vroeger mentale voorstellingen dan Piaget beweerde:o 6 weken: imiteren van gelaatsuitdrukking volwassene volgens Meltzoff & Mooreo 6 maanden: activiteiten van volwassene imiteren, zelfs 1 dag later dan de activiteit

zich voordeed bvb; pop & handschoenen: volwassene haalt handschoenen van pop waardoor belletje rinkelt, kind kan dit ook (zelfs 1 dag later en met andere pop)

o 12 – 18 maanden: imitatie over langere perioden en veranderende contexten heeno 14 maanden: meer doelgerichte handelingen o 18 maanden: peuters kunnen acties die volwassene probeert te doen nadoen, ookal

waren deze niet volledig bvb; moeder doet snoepje in de doos, de rest valt op de grond kind raapt snoepjes op en doet deze in de doos

o 2 jaar: kinderen imiteren sociale rollen bvb; moedertje spelen Problemen oplossen door analogie vroeger dan Piaget beweerde:

o Al voor het 1ste levensjaar bv. Obstakel en speelgoed ‘pakken’ m.b.v. draad en generaliseren naar verschillende situaties

Symbolisch inzicht

Woordeno Referentieverschuiving (displaced reference)= inzien dat een woord mentale beelden

kan oproepen van voorwerpen die niet aanwezig zijn (1 jaar)o Vb. woord (Lucy voor speelgoedkikker)

--> kijken of wijzen naar plaats waar voorwerp gewoonlijk ligto Maar nog veel beperkingen

Tekeningen/afbeeldingeno Moeilijker o Kinderen gaan afbeelding aanraken

Evaluatie senso-motorisch stadium

Ontwikkelen zich zoals Piaget dacht ° object zoeken° A-niet-B fout° Verbeeldingsspel

Ontwikkelen zich vroeger dan Piaget dacht ° object-permanentie° uitgestelde imitatie° Categorisatie° Probleemoplossen via analogie

Sommige auteurs suggereren dat baby’s geboren w met basiskennis in verschillende domeinen van denkenTheorie van de basiskennis (core knowledge perspective)= kinderen worden geboren met een reeks van kennissystemen (core systems of thought) systemen laten toe snel nieuwe, verwante info te vatten en leidt tot vroege/snelle ontwikkeling van het denken;Basisdomeinen: * Taalkundige kennis (zie later: LAD) * Psychologische kennis (zie HS 6) * Fysische kennis (bv. object-permanentie) * Numerieke kennis (kleine aantallen)

Onderzoek numerieke kenniso Baby’s van 5 maanden oud

Kijken langer naar onmogelijke gebeurtenis

Kijken nog langer wanneer er een 3de muis werd bijgeplaatst en er maar 1 stond

o Er wordt een muis geplaatst, scherm gaat naar boven, er wordt een 2de muis geplaatst

a) er wordt één muisje geplaatst, scherm gaat dan naar boven, er wordt een tweede muisje bijgezet

b) scherm gaat naar beneden: er staan 2 muisjes c) scherm gaat naar beneden: er staat maar 1 muisje want 2de muisje is naar

beneden gevallen zonder dat kind dit wist

o Baby’s zouden in staat zij tot: onderscheiden van aantallen t.e.m. 3 eenvoudige rekenkunde

Ervaringen zijn belangrijk om de aangeboren kennis aan te vullen!

Evaluatie Piaget

Sensomotorische activiteit helpt baby’s om bepaalde vormen van kennis op te bouwen MAAR er is veel meer “aangeboren” dan Piaget vermoedde

Ruime consensus over 2 zaken:o Vele cognitieve veranderingen gebeuren geleidelijk en continu (≠ plots & stadia)

Voordelen Nadelen+ focus van onderzoek over ontwikkeling scherper gesteld door: ° uitgangpunt vh denken te belichten ° stappen die daarop volgen duidelijk in kaart brengen

- naast aangeboren kennis is ook ervaring belangrijk (om deze kennis verder uit te bouwen) (= aanvullen)- welke ervaringen belangrijk zijn in elk van genoemde domeinen en hoe kinderen daar hun voordeel mee doen, blijft onduidelijk

Door betere ontwikkeling van de hersenen + effectievere toepassing van strategieën

o Verschillende aspecten van het denken van baby’s ontw zich NIET tegelijkertijd, maar op eigen tempo in functie van uitdagingen uit de omgeving (zie informatieverwerkingstheorie)

Informatieverwerkingstheorie

Zie HS 1: computer-model en diagrammen ('flow charts') Structuur van het informatieverwerkingssysteem Mentale strategieën: worden toegepast op informatie die door het systeem stroomt

waardoor die beter onthouden en efficiënter gebruikt wordt 3 vormen van geheugen:

o Zintuiglijk geheugen (sensory register) : beelden en geluiden worden rechtstreeks voorgesteld en korte tijd opgeslagen

o Korte-termijn geheugen (werkgeheugen): er w actief gewerkt op een beperkte hoeveelheid info door toepassing van mentale strategieën

Deel van KTG= centrale uitvoerende instantie (central executive): stuurt de stroom van informatie: waarop letten, combineren van oude en nieuwe info, selecteren, toepassen en opvolgen strategieën

Basiscapaciteit: beperkt aantal elementen tegelijk Mentale werkruimte: bewerkingen op deze elementen bv. cijferreeksen ('digit span')

basiscapaciteit: 2-7 elementenwerkruimte: 2-5 elementen

o Lange-termijn geheugen: permanente opslagplaats van kennis met onbeperkte capaciteit Doordat we zoveel opslagen in het LT geheugen hebben we vaak moeite met het terugvinden van info (retrival). Om het terugvinden te verbeteren: informatie in categorieën opgedeeld (categorized)

Deze structuur van het systeem blijft hetzelfde in de loop van de ontwikkeling, maar er komt een toename in:

o Capaciteit (meerdere dingen tegelijk verwerken)o Snelheid

Centrale uitvoerende instantie of 'central executive': stuurt de stroom van informatie; waar op letten, combineren oude en nieuwe informatie, selecteren, toepassen en opvolgen strategieën

Automatische processen --> ruimte vrij in werkgeheugen Onderscheid:

o Herkenning (recognition): opmerken dat een stimulus identiek of gelijkaardig is aan 1 die men vroeger gezien heeft

o Herinnering (recall): zich iets herinneren zonder perceptuele ondersteuning (~mentaal beeld vorige ervaring)

Opslagmodel

o Begin met stimulus/input: er moet iets in het systeem ingevoerd worden (we horen of zien iets). Er zijn 3 verschillende geheugens:

Zintuiglijk geheugen: kan voor korte tijd informatie bevatten Strategie: bv. aandacht: iets proberen te onthouden in het werkgeheugen of

kortetermijn geheugen Als je iets goed wilt onthouden bv. lijstje maken en opzeggen tot je het goed

kent en dan kan je het opslagen in het langetermijn geheugen Centrale uitvoerende instantie: controlekamer, bewuste kant van de

menselijke geest , coördineert de inkomende informatie en aandacht Vooruitgang van informatieverwerking

Aandacht °Efficiëntie en vermogen om focus te veranderen & verbeteren (sneller info opnemen)°Minder aangetrokken tot nieuwheid, langer volhouden van aandacht na 1e jaar aandacht flexibel

Geheugen °Over langere tijd onthouden (retention)°Herinnering (recall) verschijnt na 1 jaar, & is uitstekend in 2e jaar

Categorisatie °Indrukwekkende perceptuele categorisatie in 1e

jaar°Conceptuele categorisatie in 2e jaar

Mobiel taak: kind ligt op rug in het wiegje, boven het hoofd van het kind hangt een mobiel. Kind is via lintje aan mobiel vastgemaakt zodat als kind beweegt, kind ook beweegt. Als ze 3 maanden zijn, kan er 1 week tussen gelaten worden om opnieuw aan de baby een mobiel te tonen en zodat de baby het herkent en opnieuw begint te bewegen zodat mobiel ook beweegt.

Trein taak: Conclusie: ze kunnen steeds langer onthouden als ze ouder worden

Voordelen Nadelen+ Denken wordt nauwkeurig geanalyseerd in zijn verschillende componenten

- componenten worden later niet geïntegreerd in een brede, omvattende theorie over de ontwikkeling van het denken (dit was wel zo bij Piaget!)

Mogelijke oplossingen: Combineer info-verwerkingstheorie

met Piaget Dynamisch systeemdenken ('dynamic

systems theory') (is wel omvattende theorie) (niet kennen voor examen!)

Socioculturele theorie van Vygotsky

Belang van de sociale contexten: andere mensen dragen bij tot de cognitieve ontwikkeling van het kind (zie HS 1)Complexe mentale activiteiten (aandacht, geheugen, problemen oplossen) vinden hun oorsprong in sociale interacties.

Verbetering geheugenprestaties

Zone van naaste ontwikkeling (zone of proximal development)= reeks taken die het kind niet alleen kan uitvoeren maar kan leren met hulp van meer ervaren partners volwassene gaat kind begeleiden met activiteit waardoor het kind mentale strategieën zal aanleren, waarna de volwassene een stap terug zal nemen en het kind zelf verantwoordelijkheid krijgt

Meestal onderzocht bij oudere kinderen, meer recent ook bij baby's en peuters Onderzoek door Barbara Ragoff “jack-in-the-box” (duiveltje in een doosje):

Aan hendeltje draaien om pop op te spannen zodat duiveltje uit de doos springt, daarna duiveltje terug in door steken

o Voordoeno Hand van kind leideno Helpen van grote afstand d.m.v. gebaren

! Belang van culturele verschillen in sociale ervaringen, zelfs vanaf 2 jaar, beïnvloeden mentale strategieën bv. Middenklasse focus op 1 activiteit – ontwikkelingslanden focus op meerdere activiteiten

Besluit

Piaget: kinderen en peuters creëren nieuwe schema’s door te handelen met de fysische wereld

Informatieverwerkingstheorie: sommige vaardigheden worden beter ontwikkeld wanneer kinderen hun ervaringen meer efficiënt en betekenisvol representeren

Vygotsky: verschillende aspecten van cognitieve ontwikkeling zijn verbonden met sociale interactie

Individuele verschillen in mentale vaardigheden

Cognitieve theorieën (Piaget, informatieverwerking, Vygotsky) proberen het proces van ontwikkeling te verklaren.

Specialisten inzake mentale vaardigheden (tests) richten zich op cognitieve producten (=scores die latere prestaties voorspellen)

Intelligentietests voor baby’s en peuters

Uitdaging: intelligentie meten bij kinderen die nog niet kunnen praten/taken uitvoeren Tests = infant test perceptuele en motorische reacties, maar ook vroege taal en

probleemoplossend en sociaal gedrag Specialisten inzake mentale vaardigheden (tests) richten zich op cognitieve producten

(=scores die latere prestaties voorspellen) Enkele tests

o Bayley Scales of Infant Development - Versie III (1 maand – 3.5 jaar) Mental scale: aandacht voor gekende/ongekende voorwerpen, spel

nadoen, zoeken naar een object Language scale: begrijpen en uitdrukken van taal bv. mensen/object

herkennen, instructies volgen

Motor scale: grote en kleine motoriekkunde bv. grijpen, klimmen, zitten

Social-emotional scale: er wordt aan de verzorgers gevraagd naar gedrag zoals gemak om te kalmeren, sociale responsiviteit,…

Adaptive behavior scale: er wordt aan de verzorgers gevraagd hoe het kind zich aanpast aan de eisen van het dagelijkse leven bv. regels nakomen, communicatie met anderen

o HOME: Home Observation for Measurement of the Environment De intelligentietest

o Resultaten vormen een normale of klokvormige verdeling waarbij de meeste scores rond het midden liggen

o Test afgenomen bij een grote groep mensen resultaten worden gebruikt als standard (norm) om scores te interpreteren o.b.v. de curve zijn er normen waarmee de persoon kan vergeleken worden:

< 100: persoon ligt achter op ontwikkeling = 100: persoon is gemiddeld inzake ontwikkeling > 100: persoon loopt vooruit op ontwikkeling

o Intelligentie-quotiënt (IQ) = score die toelaat om de prestatie van een kind op een intelligentietest te vergelijken met de prestaties van andere kinderen van dezelfde leeftijd

KRITIEK bij jonge kinderen: intelligentietests bij jonge kinderen zijn slechte voorspellers omdat:

o Intelligentie schommelt (longitudinaal onderzoek)o Jonge kinderen snel afgeleid zijno Op jongere leeftijd hebben de tests vaker andere inhoud (motorisch)

OPLOSSING: scores op de tests ~ontwikkelingsquotiënten (OQ) (developmental quotients; DQ)

o Predictie iets beter voor zeer laag scorende baby’s, daarom meestal gebruikt als screeningsinstrumenten om kinderen met problemen op te sporen

o Taken uit theorie van informatieverwerking gebruikt als meting van mentale mogelijkheden (bv. habituatie en herstel)

Beste voorspellers zijn snelheid van habituatie en herstel, object-permanentie en categorisatie & daarom ook opgenomen in de Bayley test voor kinderen

MAAR INTELLIGENTIE = ZOWEL NATURE ALS NURTURE DUS…

Vroege omgeving

Home Observation for Measurement of the Environment (HOME) = checklist om informatie te verzamelen over de kwaliteit van de thuisomgeving van kinderen door observatie en interviews met de ouders

IDEE: een fysieke omgeving die georganiseerd en stimulerend is en ouders die aanmoedigen, betrokken zijn (op hun kind) en regelmatig affectie tonen voorspellen IQ bij baby’s en in vroege kindertijd ONGEACHT sociaal economische status / etniciteit!

! praten met baby en peuter blijkt heel belangrijk te zijn stimuleert taalontwikkeling voorspelt IQ & prestaties school

Kwaliteit van thuisomgeving (HOME) voorspelt IQ van kind bovenop effect van IQ van ouders en opleiding

Kinderopvang (vroege interventieprogramma’s)

Vandaag werken meer dan 60% van de moeders met kinderen onder de 2 jaar Kwaliteit kinderopvang heft belangrijke invloed op mentale en sociale ontwikkeling

o Slecht: lager scoren op cognitieve/sociale vaardighedeno Goed: vermindert negatieve invloed van gezinsleven + ondersteunt voordelen goed

gezinsleven Probleem: EU controle en financiering van kinderopvang VS/Canada geen controle

kinderopvang (kwaliteit?!) Organisaties: Developmentally appropriate practice= geheel van normen voor opvangprogramma’s die aangepast zijn aan ontwikkelingsbehoeften en individuele behoeften van jonge kinderen Kinderopvang in VS beïnvloed door macro-systeem (individualisme, beperkte rol overheid)

Stimuleringsprogramma’s

Kinderen in armoede: geleidelijke daling in IQ en zwakke prestaties op school door moeilijke thuissituatie stimuleringsprogramma’s

Center-based: kinderen w naar een centrum gebracht (~kleuteronderwijs)

Home – based: begeleiding van de ouders aan huis

Carolina Abecederian Project (center based)Carolina: de staat North Carolina (USA); ‘Abcd-arian’ = iemand die het alfabet leert, dus: een beginner) Dus: stimuleringsprogramma voor erg jonge kinderen uitgevoerd in staat North Carolina

o Hele jaar lang kinderopvang van hoge kwaliteit o Stimulering moet op vroege leeftijd (baby's) beginnen o 111 baby’s:

57 stimulerend programma + goede levensomstandigheden 54 controlegroep, maar wel goede levensomstandigheden 98% afro-Amerikaans Vanaf 4 maanden stimulatie (= zeer vroeg!) Educatieve activiteiten spelend aanleren Vooruitgang regelmatig controleren

o Resultaten? Na 12 maanden: verschil in IQ Verschil blijft lang behouden (21 jaar) Hoger IQ dan CG Betere schoolprestaties dan CG Langere schoolcarrière dan CG Minder speciale scholen dan CG Hogere opleiding dan CG

Early Head Start (head start = voorsprong)o Evaluatie als kinderen 3 jaar zijno Gevolgen

Ouders: warmer, meer stimulerend opvoeden en minder hard straffen Kinderen: vooruitgang in cognitieve en taalontwikkeling en afname agressie ! meeste effect als combinative van center-based en home-based Bemoedigend begin (zie ook HS 7: Head Start)

Ontwikkeling taal

Snelle ontwikkeling:o Gemiddeld 1e woord op 12 maanden (bereik: 8-18 maanden)

o Tussen 1.5 en 2 jaar: twee-woorden-zino Op 6 jaar: woordenschat van 10.000 woorden

Hoe leren kinderen taal? – 2 theorieëno Nativisme (extreem)

Van Dale: leer dat begrippen, voorstellingen en tendenties aangeboren zijno Interactionisme (gematigd)

Nativisme

Noam Chomsky Peuters hun taalvaardigheid is gegrift in de structuur van de hersenen. De regels voor

zinsconstructie is veel te complex om direct geleerd te worden aan of om ontdekt te worden door kinderen Kinderen zijn geboren met een Language Acquisition Device (LAD): aangeboren systeem dat een geheel van regels omvat dat gemeenschappelijk is aan alle talen.

o laat kinderen toe een (ongeacht welke) taal te begrijpen en te spreken op een door regels gedreven manier, zodra ze genoeg woorden hebben opgepikt

o Kinderen voelen regels aan en denken zelf na waardoor ze de taal kunnen spreken o Bereidt baby's biologisch voor om regels van taal te leren

Voordelen Nadelen+ Over de hele wereld: kinderen bereiken mijlpalen inzake taal in gelijkaardige volgorde + Taal aanleren alleen bij mensen (niet bij chimpansees)+ Laat gebarentaal aanleren, dan nooit zo goed daarin als wanneer op vroegere leeftijd geleerd (dus: gevoelige periode voor taalontwikkeling)

- Het gemeenschappelijke grammaticale systeem voor alle talen is niet gevonden- Taalontwikkeling verloopt niet snel, maar geleidelijk

Interactionisme

Taal ontwikkelt zich door een interactie tussen aangeboren capaciteiten en invloeden vanuit de omgeving

Innerlijke capaciteiten en omgeving werken samen Sociale context is belangrijk 2 soorten:

o Type 1: nadruk op informatieverwerking Toepassen van krachtige, algemene strategieën (toename van geheugen en

aandacht maakt taalvaardig spreken mogelijk) Combinatie van Chomsky en informatieverwerking

o Type 2: klemtoon op sociale interactie Sociale vaardigheden en taalervaringen zijn belangrijk voor taalontwikkeling Kind heeft sterk verlangen met anderen te communiceren bv. Kind wijst naar

voorwerp, ouders moeten zeggen wat voorwerp is Conclusie

o Aangeboren capaciteitenSpleen alle 3 een rol!

o Cognitieve verwerkingsstrategieëno Sociale ervaringen

Voorbereiding op praten

Voor praten: baby’s luisteren aandachtig naar menselijke taal & produceren dezelfde klanken Eerste taalklanken cooing (vocalisaties) baby maakt klinkerachtige geluiden bv. ooo

Rond 2 maanden babbeling (brabbelen): medeklinkers toegevoegd kind herhaalt combinaties van

medeklinkers & klinkers bv. nananananaRond 6 maanden Universeel; begint bij alle baby’s rond dezelfde leeftijd & produceren dezelfde soort klanken

Voor verdere taalontwikkeling: kind moet veel menselijke spraak horen (probleem: dove kinderen zullen uiteindelijk stoppen met babbeling)

Ontdekken en produceren van betekenisvolle taaleenheden Experimeteren met vele klanken (rond 7 maanden) Rond 10 maanden: gebruik intonatie in kindertaal Als dove baby’s bloot w gesteld aan gebarentaal van bij hun geboorte, zullen zij hun handen

bewegen op dezelfde manier als horende baby’s wanneer zij brabbelen Echt gaan communiceren

o Gedeelde aandacht Vanaf 4 mnd: kind gaat in dezelfde richting kijken als volwassene Volwassenen kijken in zelfde richting als baby en benoemen omgeving Leren: begrijpen taal, produceren van woorden en ontwikkeling

woordenschat o Geven en nemen (tussen 4-6 maanden)

Interacties met zorggever Spelletjes waarbij spelers elk om beurt meedoen: handjeklap ('pat-a-cake')

en kiekeboe ('peekaboo') Leren: inzicht in beurtelings karakter ('turn-taking') van conversatie-->

belangrijk voor taal en communicatievaardigheden o Preverbale gebaren (rond 12 maanden)

Gebruikt om gedrag van anderen te beïnvloedenbv. wijzen naar kast; mama vraagt "wil je een koekje?"

Leren: taal leidt tot gewenste resultaten Later: woorden verbinden met gebaren waarna uiteindelijk de woorden

belangrijker worden

Beginnen praten

6 maanden: bewezen dat baby’s mama & papa kunnen onderscheiden o Tv-experiment (Tincoff & Juscyk)

2 video’s afspelen; 1 van mama, 1 van papa; kind opdracht geven ‘mama’ & kind zal naar het scherm met de mama kijken

12 mnd: eerste woorden w gezegd:

o Belangrijke mensen (mama, papa)o Alles wat beweegt (auto, bal, kat)o Bekende handelingen (dada, op, meer) o Resultaten bekende handelingen (nat, warm, vuil)

Zelden woorden die ergens gewoon staan (vaas, tafel). Sommige woorden hangen samen met specifieke cognitieve prestaties: woorden aanleren

die relevant zijn voor cognitieve problemen (Piaget) Bv. alles weg bij objectpermanentie Kinderen gemotiveerd om woorden te leren die relevant zijn voor probleem-oplossen; ook

rol van emoties Bij eerste woorden vaak 2 fenomenen:

o Onderextensie: woord wordt toegepast op kleiner aantal voorwerpen of gebeurtenissen dan waarvoor het geschikt is (= term wordt te eng toegepast) bv. beer is alleen maar teddybeer i.p.v. het echte dier

o Overextensie: woord wordt toegepast op een bredere verzameling van voorwerpen/gebeurtenissen dan waarvoor het geschikt is (=term te breed toepassen) bv. auto = bus, trein, tram, … omdat kinderen moeilijkheden hebben zich het juiste woord te herinneren + ze gevoelig zijn voor categorieën.

Duidelijk onderscheid tussen: o Spreken (production): de woorden die de kinderen zelf gebruiken (overextensie)o Begrijpen (comprehension): de woorden die de kinderen begrijpen (minder

overextensie) Bvb; het kind kan wel de trein herkennen en aanduiden uit een reeks

voertuigen, maar kan deze zelf niet benoemen

Twee-woorden zin

Tussen 18-24 mnd: toename in woordproductie is zeer groot; 1 of 2 woorden per dag; spurt in vocabularium

Van zodra de kleuter 200 woorden kent; combinaties van 2 woorden gebruiken (twee-woordenzin)

= telegram-stijl: kinderen focussen enkel op de belangrijkste woorden en laten de kortere en minder belangrijke woorden uit hun zin

Zin gevormd a.d.h.v. eenvoudige vorm “willen + x” of “meer + x” Vaak grammaticale fouten, soms ook niet maar dan kopiëren ze vaak de woordparen die de

volwassene gebruikt

Individuele en culturele verschillen bij taalontwikkeling

Geslacht: ♀ lopen licht vooruit op ♂ inzake vroege ontwikkeling woordenschat: zijn vroeger fysiek rijp waardoor de linker hemisfeer vroeger wordt ontwikkeld

Persoonlijkheid (temperament): als het kind gereserveerd is zal het later beginnen praten Omgeving: hoe meer woorden de ouders gebruiken, hoe meer hun kinderen leren

o Geslacht: ouders praten meer met ♀ dan met ♂ (misschien ook omdat ze rijper zijn?) (peuterleeftijd)

o Temperament: ouders praten minder met verlegen dan met sociale kinderen Sociaal economische status: kinderen met lage SES minder verbale stimulering thuis (bvb

voorlezen uit kinderboeken; middenklasse 1000u 25u lage klasse) waardoor grote taalachterstand (hebben maar ¼ van de woordenschat van de hoge SES kinderen)

Stijl van praten

Referentiële stijl: vroege woordenschat bestaat vooral uit woorden die verwijzen naar voorwerpen

o Snellere toename van woordenschat; meer namen van objecten dan sociale uitdrukkingen

o Visie op taal: woorden dienen om naar voorwerpen te verwijzen o Verkennen actief voorwerpen met steun van de ouders

Expressieve stijl : gebruiken veel meer voornaamwoorden (bvb;ik) en sociale uitdrukkingen of zegswijzen (bvb;dank u)

o Visie op taal: woorden dienen om over de gevoelens en behoeften te prateno Zijn meer sociaal en ouders ondersteunen dat

! Culturele invloed: Westen meer referentiëel, Oosten meer expressief

Wanneer spreken we van een taalachterstand?

Als kind sterk achterloopt op taalnormen:2 maand Kinderen doen aan cooing (vocalisaties); maken aangename klinker geluiden4 maand Kinderen doen aan babbeling (brabbelen); maken aangename medeklinker

geluiden 8-12 maand Brabbelen als volwassen taal (bv. intonatie)12 maand Eerste herkenbare woord18-24 maand

Woordenschat breidt uit: 50-200 woordenTwee woorden combineren

Bvb; laat brabbelen = trage ontwikkeling taalBvb; op 2 jaar nog geen richtlijnen kunnen volgen / gedachten moeilijk onder woorden brengen mogelijk problemen

Ondersteunen van taalverwerving

Taal gericht naar het kind: 'Child Directed speech' (CDS): vorm van communicatie met: Korte zinnen Hoge stem Overdreven expressiviteit Duidelijke uitspraak Duidelijk afgescheiden pauzes tussen zinsonderdelen Herhalen van nieuwe woorden in nieuwe contexten

Vaak onbewust maar kinderen geven al een voorkeur aan dit soort taal van bij de geboorte mate waarin ouders hun CDS bijsturen in functie van de behoeften van hun kind, stimuleert het begrijpen van taal

dove moeders van dove kinderen vertonen in hun gebarentaal een gelijkaardige stijl van communiceren om beurten praten ('give-and-take') in conversatie voorspelt taalontwikkeling en (latere) schoolprestatiesCDS en geef en neem creëren een zone van de naaste ontwikkeling waarin taal gaat uitbreiden (Vygotsky)