Guidestar 11-2011

HetGR

ATISdigitalemagazinevandeAstroEventGroupvzw-Jaargang7-November2011-Redactie@aegvzw.be-www.aegvzw.be

Patrick Jaecques is, naast grafisch

vormgever en hoofdredacteur van

dit magazine ook oprichter en voor-

zitter van de Astro Event Group vzw

uit Oostende. Een door passie ge-

dreven levensgenieter die al meer

dan een kwart eeuw lang het brede

publiek informeert over de diverse

hemelse wonderen. . .

Patrick Jaecques Redactioneel

EEddiittoorriiaaaall

002

De indrukwekkende MSL of Mars

Science Laboratory 'Curiosity' die in

augustus van volgend jaar zou

moeten landen op de rode planeet.

Bron: NASA.

HierbovenDe Wide Field Imager op de MPG /

ESO 2.2 meter telescoop toont de

'Running chicken nebula' (IC 2944).

Een gigantische gaswolk op zo'n

6500 lichtjaar van ons verwijderd. In

het sterrenbeeld Centaurus. Bron:

ESO.

Deze digitale publicatie, beschikbaar als PDF,

Flash en iPad bestand, is een non-profit product

van de Astro Event Group vzw uit Oostende en

heeft tot doel sterrenkunde, klimatologie en ruimte-

vaart te promoten bij een zo breed mogelijk

publiek.

De redactie bestaat uit: Patrick Jaecques (hoofd-

redacteur en grafisch vormgever), Hendrik De

Rycke (redactie), Kris Christiaens (redactie) en

Sander Vancanneyt (redactie). De vaste rubrie-

ken worden onderhouden door Phil ip Corneil le,

Dirk Devlies, Kris Christiaens, Marc van der

Sluys, Dieter Janssoone, Fil ip Feys en Danny

Van Hoecke. Zin om ook een artikel te schrijven

en / of rubriek te onderhouden. Contacteer ons

dan via [email protected].

De Astro Event Group vzw, noch enige andere

persoon die in zijn naam optreedt, is verant-

woordelijk voor het gebruik dat zou kunnen

worden gemaakt van de informatie in deze

digitale publicatie of voor eventuele fouten die

er, ondanks de uiterste zorg bij de voorbereiding

van de teksten, nog in zouden staan. Tevens

heeft de redactie alle nodige moeite gedaan om

te voldoen aan de wetteli jke voorschriften inzake

auteursrechten en om contact op te nemen met

de rechthebbenden. Elke persoon die bena-

deeld meent te zijn en zijn rechten wil laten

gelden wordt verzocht zich bekend te maken.

Er is een samenwerkingsverband met diverse

websites. Deze digitale publicatie kan genieten

van de steun van volkssterrenwacht AstroLAB

Iris en de Koninkl i jke Sterrenwacht. Dankzij de

steun van de diverse auteurs, de leden en

natuurl i jk de diverse sponsoren kunnen we

deze digitale publicatie gratis verspreiden.

Deze digitale publicatie is vol ledig ontworpen

met gratis open-source en / of freeware

software zijnde Scribus, Gimp, Foxit Reader,

Ink-scape en Paint.net.

Informatief

003

Inhoudelijk04 - 'First l ight' voor ALMA.

1 0 - Rubriek : Lancering in de kijker.1 2 - NASA onthult ruimtekeet.

1 3 - Rubriek : Zi jn er nog vragen ?1 4 - Rubriek : ESO.1 6 - Rubriek : Boekbespreking.1 7 - Deepskydag 2011

20 - Sinistere maankalender.

22 - Rubriek : Observatoria wereldwijd.26 - Rubriek : Astrofoto v/d maand.30 - Rubriek : ESA.32 - Rubriek : Space history - Columbia STS-1 .39 - Aarde in 1 883 bijna geraakt door komeet

40 - Organismen uit de ruimte.

41 - De 'Nacht van de duisternis' te Oostende.

42 - Rubriek : Woord v/d maand.46 - Was de Aarde wel ooit helemaal bevroren ?

47 - De 'Nacht van de duisternis' te Maldegem.

50 - Rubriek : De AEG activiteitenkalender.51 - Rubriek : Sterrenbeeld v/d maand.52 - Megha tropiques.

54 - Rubriek : Sasteria onder de zon.60 - Herbruikbare raket brengt Mars binnen bereik.

61 - Rubriek : Het AEG kortnieuws.64 - Stephen Hawkings op bezoek in Leuven.

65 - De donkere kant van het universum ophelderen.

68 - Verslag : Space Night.70 - Rubriek : Hemelkalender.75 - Richard Branson opent Spaceport America.

78 - BRAMS: Belgische RAdio Meteor Stations.

Red. / ESA

Kris Christiaens

Redactioneel

Redactioneel

ESO

Redactioneel

Jan van Gastel

Maarten Muns

Phil ip Corneil le

Dick van Tatenhove

ESA

Danny Van Hoecke

Redactioneel

Redactioneel

Patrick Jaecques

Dirk Devlies

Arnaut Jaspers

Sti jn Vanderheiden

Redactioneel

Dieter Janssoone

Kris Christiaens

Fil ip Feys

Red. / Visinair

Redactioneel

E. Beekmans.

B. van der Meer

Dirk Devlies

Marc van der Sluys

Red. / SG / GB

Herv Lamy

''FFiirrsstt lliigghhtt'' vvoooorr AALLMMAARed. / ESA Hoofdartikel

004

Het Antennestelsel (NGC 4038

en NGC 4039) is een paar van

interagerende balkspiraalstelsels

in het sterrenbeeld Raaf. Het is

20 tot 25 megaparsec (ca. 65

mil joen l ichtjaar) van de Aarde

verwijderd[3] en werd op 7

februari 1 785 ontdekt door de

Duits-Britse astronoom Wil l iam

Herschel. Door de botsing van

beide sterrenstelsel is een

groot gebied met interstel lair

gas van hoge dichtheid ont-

staan, waar stervorming plaats-

vindt.

Meer weten over dit thema ?www.spacepage.be

Telescopen

Meade 6" LT SC telescoopMet de 6" LT heeft Meade een nieuwe high-end

maar low-budget telescoop ontwikkeld met top

prestaties voor zowel de beginnende als

gevorderde astronoom. Het is de opvolger van de

succesvolle ETX serie, die al jarenlang als

onbetwiste topper op nr.1 stond als het gaat om

verkoopaantal len van telescopen met een GoTo

systeem. Zowel de 6" en 8" staan momenteel in

eindejaarspromotie. Maak er gebruik van !

1.199,50 euro (ipv 1 .299,50 euro)Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (Belgi) !

Accessoires

Baader reddot zoekerDeze Baader 'red-dot' zoeker vervangt hoe langer

hoe meer de klassieke 6x30 zoeker die vroeger de

standaard was bij heel wat merken. En dat is ook

best verstaanbaar gezien het gebruiksgemak

waarmee je snel je favoriete object in beeld kan

brengen. Het grote verschil tussen deze Baader

'red-dot' zoeker en deze van Celestron of

Skywatcher is dat de diameter van deze zoeker

beduidend groter is. Zo'n 3 cm ipv de gebruikel i jke

2 cm. 34,50 euroInclusief verzendings- en verpakkingskosten (Belgi) !

Boeken

Sterrengids 2012De Sterrengids 201 2 is een jaarboek over hemel-

verschijnselen die in 201 2 zichtbaar zijn vanuit

Nederland en Belgi, met het blote oog, met een

verrekijker of met een kleine of grote telescoop.

Hoogtepunten aan het firmament in 201 2 zijn de

Venusovergang op 6 juni en de bedekking van

Jupiter door de maan op 1 5 jul i . . .

27,50 euroInclusief verzendings- en verpakkingskosten (Belgi) !

Schaalmodellen

Ariane 5G draagraketUniek 'die-cast' model van de Europese Ariane 5G

draagraket in hoge kwaliteit. Reeds op voorhand

geschilderd ! De Ariane is een type raket van de

Europese ruimtevaartorganisatie ESA. De Ariane

raketten worden gelanceerd vanaf het Centre

Spatial Guyanais (CSG) bij Kourou in Frans-

Guyana. Na enkele mislukte lanceringen is ook

deze versie van de Ariane nu operationeel.


Telescopen

Meade DS 2080 t/m 2130Een uniek gamma aan betaalbare Meade GOTO

telescopen voor beginnende sterrenkundigen.

Gaande van een 8 cm refractor (lenzenkijker), 1 1

cm cassegrain tot een 1 3 cm reflector (spiegel-

ki jker). Nu ti jdel i jk met GRATIS Bresser PC oculair

zodoende je meteen uw favoriet hemels object

kan vastleggen op de gevoelige plaat. Actie geldig

tot 31 -1 2-2011 of einde voorraad.

399,50 euro (DS 2080)Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (Belgi) !

Accessoires

Seletek Armandillo controllerDe Seletek Armandil lo control ler is inzetbaar voor

een breed gamma aan producten. En aldus niet

al leen geschikt als aansturing voor motor

focusers. Met: Automatische focusers. Fi lter wiel

controle. Automatische koeling. Onafhankelijke con-

trole voor elke control ler pin. Hand of auto-

matisch. Inclusief: USB 2.0 kabel en twee meter

lange auto sigarethouder kabel.


Accessoires

50 mW groene laserpenOnze uiterst hoogwaardige groene laserpennen,

beschikbaar van 5 t/m 500 mW, zijn bi jzonder

geschikt voor het aanduiden van de sterrenbeelden

ti jdens publieke waarnemingsavonden. Ook

handig voor het uitvoeren van allerlei wetenschap-

peli jke experimenten. Onze absolute tip !


Brochure

Sinterklaas en kerstbrochureOp zoek naar een leuk en educatief Sinterklaas- of

kerstgeschenk ? Raadpleeg dan onze uitgebreide

eindejaarsbrochure boordevol binoculairs, boeken,

posters, dvd's, gadgets, raketten, schaalmodel-

len, microscopen, weerstations, software, teles-

copen, bordspelen, globes en natuurl i jk heel wat

speelgoed ! Terug te vinden op onze website als

onl ine Flash document of downloadbare PDF

brochure. Zeg het alvast door . . .

GRATISInclusief verzendings- en verpakkingskosten (Belgi) !

P

P

r

r

i

i

j

j

z

z

e

e

n

n

g

g

e

e

l

l

d

d

i

i

g

g

t

t

o

o

t

t

3

3

1

1

-

-

1

1

1

1

-

-

2

2

0

0

1

1

1

1

o

o

f

f

z

z

o

o

l

l

a

a

n

n

g

g

d

d

e

e

v

v

o

o

o

o

r

r

r

r

a

a

a

a

d

d

s

s

t

t

r

r

e

e

k

k

t

t

.

.

L

L

e

e

v

v

e

e

r

r

i

i

n

n

g

g

i

i

n

n

g

g

a

a

n

n

s

s

d

d

e

e

B

B

e

e

n

n

e

e

l

l

u

u

x

x

(

(

+

+

b

b

u

u

u

u

r

r

l

l

a

a

n

n

d

d

e

e

n

n

)

)

!

!

R

R

a

a

a

a

d

d

p

p

l

l

e

e

e

e

g

g

g

g

e

e

r

r

e

e

g

g

e

e

l

l

d

d

o

o

n

n

z

z

e

e

w

w

e

e

b

b

s

s

i

i

t

t

e

e

v

v

o

o

o

o

r

r

s

s

p

p

e

e

c

c

i

i

a

a

l

l

e

e

p

p

r

r

o

o

m

m

o

o

t

t

i

i

e

e

s

s

.

.

O

O

n

n

t

t

d

d

e

e

k

k

o

o

n

n

z

z

e

e

n

n

i

i

e

e

u

u

w

w

s

s

b

b

r

r

i

i

e

e

f

f

!

!

E

E

u

u

r

r

e

e

k

k

a

a

s

s

h

h

o

o

p

p

T

T

i

i

p

p

!

!

O

O

n

n

t

t

d

d

e

e

k

k

e

e

v

v

e

e

n

n

e

e

e

e

n

n

s

s

o

o

n

n

z

z

e

e

b

b

o

o

e

e

i

i

e

e

n

n

d

d

e

e

w

w

o

o

r

r

k

k

s

s

h

h

o

o

p

p

s

s

,

,

k

k

a

a

m

m

p

p

e

e

n

n

e

e

n

n

b

b

i

i

n

n

n

n

e

e

n

n

-

-

e

e

n

n

b

b

u

u

i

i

t

t

e

e

n

n

l

l

a

a

n

n

d

d

s

s

e

e

d

d

a

a

g

g

u

u

i

i

t

t

s

s

t

t

a

a

p

p

p

p

e

e

n

n

!

!

SScciieennccee aanndd ffuunn ffoorr eevveerryyoonnee !!wwwwww..eeuurreekkaasshhoopp..bbeeE

E

-

-

m

m

a

a

i

i

l

l

:

:

i

i

n

n

f

f

o

o

@

@

e

e

u

u

r

r

e

e

k

k

a

a

s

s

h

h

o

o

p

p

.

.

b

b

e

e

-

-

T

T

e

e

l

l

.

.

:

:

0

0

5

5

9

9

/

/

5

5

1

1

.

.

8

8

3

3

.

.

8

8

8

8

O

O

f

f

f

f

i

i

c

c

i

i

l

l

e

e

v

v

e

e

r

r

d

d

e

e

l

l

e

e

r

r

v

v

a

a

n

n

o

o

a

a

:

:

GRATISPC oculairTwv 79,50 euro

GRATISPowertankTwv 124,50 euro

De grote planetode Vesta is een verbazing-

wekkend veelzi jdige wereld. Dat bl i jkt uit de

eerste wetenschappeli jke waarnemingen van

de Amerikaanse ruimtesonde Dawn, die

vandaag gepresenteerd zijn op een groot

internationaal planeetonderzoekscongres in

Nantes. Dawn kam in jul i aan in een baan rond

de planetode, en heeft het ca. 500 km grote

hemell ichaam in augustus vanaf gemiddeld

2700 kilometer afstand waargenomen. Uit

metingen aan volume en massa kon de

gemiddelde dichtheid van Vesta worden

afgeleid, waaruit bl i jkt dat de planetode een

ijzerkern met een middell i jn van ca. 230

kilometer moet hebben. De mineralogische

samenstel l ing van het oppervlak vertoont een

grote variteit, vooral in de directe omgeving

van inslagkraters, waar vermoedeli jk materiaal

uit de mantel aan het oppervlak is gekomen.

De ware aard van extreem donkere en relatief

heldere gebieden op Vesta is nog niet

achterhaald. Vesta vertoont ook een groot

verschil in kraterdichtheid tussen het noordeli jk

en het zuidel i jk halfrond. Sommige delen van

het zuidel i jk halfrond l i jken minder dan twee

mil jard jaar oud, terwij l het noordeli jk halfrond -

op basis van kratertel l ingen - gedateerd wordt

op ca. vier mil jard jaar. Vermoedeli jk is een

groot deel van het zuidel i jk halfrond bedolven

geraakt onder materiaal dat werd

weggeworpen bij de vorming van het kolossale

inslagbekken aan de zuidpool van het

hemell ichaam. Vri jwel in het midden van dit

zuidpoolbekken ligt een gigantische berg met

een middell i jn van ca. 200 kilometer en een

hoogte van ongeveer 20 kilometer. Onduidel i jk

is of het hier om een 'normale' centrale berg

van een inslagkrater gaat, zoals ze ook in o.a.

maankraters voorkomen. Rond de evenaar van

Vesta l iggen uitgestrekte stelsels van groeven,

gecnetreerd rond het inslagbekken. Het

oppervlak van de planetode bli jkt veel ruwer te

zijn dan verwacht. Enkele opvallende kraters

op Vesta zijn inmiddels genoemd naar de

zogeheten Vestaalse maagden uit de

Romeinse mythologie. Het inslagbekken aan

de zuidpool is Rheasilvia genoemd, naar de

moeder van Remulus en Romus. Bron: NU /

03-1 0-2011 .

Solar Orbiter en Euclid zi jn door de ESA

Science Programme Committee uitgekozen als

de volgende 'medium-class' missies in het

Europese ruimte onderzoeksprogramma

Cosmic Vision 201 5-2025. Solar Orbiter moet

in 201 7 gelanceerd worden en gaat vanaf

relatief kleine afstand onderzoek doen aan

verschijnselen op het oppervlak van de zon,

aan de zonnewind, en aan energieri jke

zonnevlammen die het magnetisch veld van de

aarde kunnen verstoren en problemen kunnen

opleveren voor o.a. elektriciteitscentrales en

satel l ieten. Euclid wordt in 201 9 gelanceerd en

moet de groteschaalstructuur van het heelal in

kaart gaan brengen. De hoop is dat op die

manier meer inzicht wordt verkregen in de ware

aard van de mysterieuze donkere energie, die

de oorzaak is van de versnellende uitdi j ing van

het heelal. De derde kanshebber in het

selectieproces, Plato (die jacht moet gaan

maken op planeten bij andere sterren) is nog

niet helemaal van de baan: mogeli jk wordt die

ruimtetelescoop in een later stadium alsnog

gerealiseerd. Bron: NU / 03-1 0-2011 .

De kern van komeet Hartley 2 is vermoedeli jk

ontstaan toen twee kleinere komeetkernen, uit

verschil lende delen van het zonnestelsel,

zachtjes met elkaar in botsing kwamen en

vervolgens samen verder door het leven

gingen. Dat bl i jkt uit een gedetai l leerde analyse

van waarnemingen van de Amerikaanse

ruimtesonde Deep Impact, die op 4 november

201 0 op korte afstand langs de komeet vloog,

in het kader van de EPOXI-missie. De nieuwe

waarnemingen zijn vandaag gepresenteerd op

een groot internationaal planeetonderzoeks-

congres in Nantes. Op de foto's die Deep

Impact maakte, is duidel i jk te zien dat de ijzige

kern van Hartley 2 de vorm van een

bowlingkegel heeft, met twee dikke uiteinden

en een smaller tussenstuk. Deep Impact

fotografeerde ook 'sneeuwballen' in de

onmiddell i jke omgeving van de komeetkern.

Naar nu bli jkt wordt de grote activiteit van de

komeet niet aangedreven door het verdampen

van bevroren water, zoals in de meeste andere

kometen het geval is, maar door het

verdampen van bevroren kooldioxide (CO2),

dat zich op enige afstand onder het oppervlak

bevindt. Door het vri jkomen van grote

hoeveelheden CO2-gas worden ook poreuze

ijsbrokken van de komeet losgeslagen - de

'sneeuwballen' die Deep Impact waarnam. Ook

is nu ontdekt dat het dikkere uiteinde van de

komeetkern veel minder CO2 produceert dan

het dunnere. Dat doet vermoeden dat de twee

helften van de kern een andcere samenstel l ing,

en dus vermoedeli jk een andere ontstaans-

geschiedenis en evolutie hebben. Bron: NU /

04-1 0-2011 .

Met de Amerikaanse ruimtetelescoop Kepler is

opnieuw een bijzonder planetenstelsel ontdekt:

Kepler 1 8. De ster zelf is iets groter en iets

minder zwaar dan onze eigen zon. Op kleine

afstand van de ster heeft Kepler drie planeten

gevonden (Kepler-1 8b, c en d), die al ledrie veel

kleinere banen beschri jven dan de baan van de

planeet Mercurius in ons eigen zonnestelsel.

Kepler-1 8b heeft een omloopti jd van 3,5 dag.

Het is een zogeheten 'superaarde', twee keer

zo groot en ongeveer acht keer zo zwaar als

onze eigen planeet. Kepler-1 8c en Kepler-1 8d

zijn Neptunus-achtige planeten: ze zijn

respectieveli jk 1 7 en 1 6 keer zo zwaar als de

aarde, en 5,5 en 7 keer zo groot. Hun

omloopti jden bedragen ca. 7,5 en 1 5 dagen.

Het bijzondere van het planetenstelsel is dat

planeten c en d een zogeheten baanresonantie

vertonen: de omloopti jd van planeet c is precies

half zo groot als die van planeet d. Hun

baanbeweging wordt op een zeer regelmatige

en voorspelbare manier versneld en vertraagd

door onderl inge aantrekkingskrachten, en dat

vertaalt zich in kleine variaties in de precieze

ti jdstippen waarop de planeten voor hun

moederster langs bewegen, zoals waarge-

nomen door Kepler. De ontdekking van het

nieuwe planetenstelsel werd vandaag bekend-

gemaakt op een groot planeetonderzoeks-

congres in Nantes en zal beschreven worden in

een toekomstig nummer van Astrophysical

Journal Supplement. Bron: NU / 04-1 0-2011 .

De voorbije week zijn twee asteroden binnen

de baan van de Maan rond de Aarde onze

planeet voorbijgezoefd, zo heeft MSNBC op

gezag van de NASA gemeld. Geen van de

twee vormde echter een bedreiging. Astrono-

men ontdekten vorige donderdag dat asterode

2011 SM1 73 op 290.000 km langs de Aarde

scheerde. Dat is 0,8 keer de afstand van onze

planeet tot onze natuurl i jke satel l iet. Die

gemiddelde afstand bedraagt immers 384.402

km. De steenklomp had de grootte van een

huis. De scheervlucht gebeurde vier dagen na

die van 2011 SE58 op een afstand van 236.573

km, dus nog dichter. 2011 SE58 werd op 21

september ontdekt.Beide hemell ichamen waren

te klein om een bedreiging te vormen. Indien ze

onze atmosfeer zouden zijn binnengedrongen,

zouden ze daar well icht helemaal zi jn

opgebrand. Bron : Belga / LPB / 04-1 0-2011 .

Meer uptodate nieuws opwww.spacepage.be

Kortnieuws

Het Kepler Space Observatory

is een ruimte telescoop die

ontwikkeld is door NASA om

planeten die net als de Aarde

bewoonbaar kunnen zijn op te

sporen. Het onbemande ruimte-

vaartuig is vernoemd naar de

astronoom Johannes Kepler.

Tot nu toe zijn er 539 exo-

planeten gevonden rond

andere sterren met bij bena-

dering dezelfde afmetingen als

de gasreuzen in ons zonne-

stelsel. De uitdaging is nu om

exoplaneten te vinden die

bewoonbaar zouden kunnen

zijn zoals de Aarde. Dat houdt

in dat ze een factor 30 tot 600

minder massa dan Jupiter

moeten hebben en in de

bewoonbare zone rond een

ster moeten liggen. De bewoon-

bare zone is een zone op een

zodanige afstand van de

moederster, dat er vloeibaar

water op de planeet mogeli jk

is. Bron: NASA.

http://kepler.nasa.gov/

009

T

T

i

i

p

p

!

!

O

O

n

n

t

t

d

d

e

e

k

k

e

e

v

v

e

e

n

n

e

e

e

e

n

n

s

s

o

o

n

n

z

z

e

e

b

b

o

o

e

e

i

i

e

e

n

n

d

d

e

e

w

w

o

o

r

r

k

k

s

s

h

h

o

o

p

p

s

s

,

,

k

k

a

a

m

m

p

p

e

e

n

n

e

e

n

n

b

b

i

i

n

n

n

n

e

e

n

n

-

-

e

e

n

n

b

b

u

u

i

i

t

t

e

e

n

n

l

l

a

a

n

n

d

d

s

s

e

e

d

d

a

a

g

g

u

u

i

i

t

t

s

s

t

t

a

a

p

p

p

p

e

e

n

n

!

!

wwwwww..eeuurreekkaasshhoopp..bbeeE

E

-

-

m

m

a

a

i

i

l

l

:

:

i

i

n

n

f

f

o

o

@

@

e

e

u

u

r

r

e

e

k

k

a

a

s

s

h

h

o

o

p

p

.

.

b

b

e

e

-

-

T

T

e

e

l

l

.

.

:

:

0

0

5

5

9

9

/

/

5

5

1

1

.

.

8

8

3

3

.

.

8

8

8

8

De Tiangong 1 -module is

ongeveer negen meter lang en

weegt zo'n 8,5 ton. Er kan n

ruimteschip aan vastkoppelen.

Het onbemande ruimtevaar-

tuig Shenzhou 8 zal naar

verwachting later in 2011

aankoppelen. Shenzhou 8 zal

minder dan een maand aange-

koppeld bl i jven, en vervolgens

weer naar de Aarde terug-

keren. Als deze missie succes-

vol is, zal de Shenzhou 9 naar

planning in 201 2 met beman-

ning aankoppelen, gevolgd

door de Shenzhou 1 0, tevens

met bemanning, later dat jaar.

Meer weten over dit thema ?www.spacepage.be01 0

Kris Christiaens Rubriek

TTiiaannggoonngg11:: EEeenn ''HHeemmeellssPPaalleeiiss'' iinn ddee rruuiimmtteeLLaanncceerriinngg iinn ddee kkiijjkkeerr ::

011

Rubriek

NNAASSAA oonntthhuulltt rruuiimmtteekkeeeettHet is niet iets wat tot de core-

business van de NASA behoort,

maar afgelopen zomer lanceer-

de de Amerikaanse ruimtevaart-

organisatie een spel voor op de

computer: Moonbase Alpha.

Moonbase Alpha is a game

where players step into the role

of an exploration team member

in a futuristic 3-D lunar

settlement. Their mission is to

restore critical systems and

oxygen flow after a nearby

meteor strike cripples a solar

array and life support equip-

ment, aldus de NASA op haar

website.


Redactioneel Artikel

01 2

ZZiijjnn eerr nnoogg vvrraaggeenn ??Hebt u een vraag rond het

thema sterrenkunde, kl imato-

logie of ruimtevaart ? Laat het

ons dan weten ! Wij proberen

deze dan zo goed mogeli jk te

beantwoorden in deze rubriek.

Hebt u een praktische vraag ?

Stel deze dan op het forum op.. .

www.spacepage.be

Redactioneel Rubriek

01 3

01 4

De VLT Survey Telescope

(VST) is een high-tec 2,6 meter

telescoop uitgerust met een

OmegaCAM monster 268

megapixel CCD camera met

een beeldveld dat vier maal zo

groot is als de volle maan.

Bron: ESA / G. Lombardi.

Op nieuwe opnamen van

ESOs VISTA-surveytelescoop,

die deel uitmaken van de Via

Lactea-survey (VVV), zi jn twee

nieuwe bolvormige sterren-

hopen ontdekt. Tot nu toe

waren in ons Melkwegstelsel

pas 1 58 van die bolhopen

bekend. Bij de survey is voor

het eerst ook een open

sterrenhoop opgespoord die

zich ver achter het melkweg-

centrum bevindt, en waarvan

het l icht dus dwars door het

stof en gas in het hart van ons

Melkwegstelsel heen moest

gaan om ons te kunnen

bereiken. Bron: ESO.


VVIISSTTAA oonnttddeekktt nniieeuuwweebboollvvoorrmmiiggee sstteerrrreennhhooppeennESO Rubriek

EEuurrooppeeaann SSoouutthheerrnn OObbsseerrvvaattoorryy ::

BBooeekkbbeesspprreekkiinngg

Zin om een gloednieuw sterren-

kundig en / of ruimtevaartgericht

boek te lezen en hiervan een

korte boekbespreking over te

schri jven ? Dan helpen wij u

graag verder ! Kortom, neem

contact op met de redactie via

[email protected].


01 6

DDeeeeppsskkyyddaagg 22001111Een Deep sky object is in de

astronomie de algemeen gang-

bare aanduiding voor die

objecten die geen ster of

planeet zi jn en die zich ver

buiten het zonnestelsel of zelfs

buiten het melkwegstelsel bevin-

den. Hieronder vallen met

name melkwegstelsels, sterren-

hopen, bolvormige sterren-

hopen, nevels en gaswolken.

In het verleden zijn deze

objecten genventariseerd door

Charles Messier en iets

recenter in de New General

Catalogue (NGC-objecten).


Jan van Gastel Artikel

01 7

Land Launch, de landversie van Sea Launch,

heeft vannacht succesvol een kunstmaan van

satel l ietoperator Intelsat gelanceerd, zo heeft

het concern meegedeeld. Op de basis

Bajkonoer in Kazachstan steeg om 23.00 uur

een Russisch-Oekraense Zenith-3SLB op. Om

05.34 uur Belgische ti jd kwam de meegevoerde

Intelsat-1 8 vri j in de vooropgestelde baan. Het

betrof de vijfde missie van Land Launch. Ze

kwam twee weken na de succesvolle

herneming van lanceringen door Sea Launch

nadat het concern een ingri jpende

herstructurering had ondergaan. De Intelsat-1 8

is door het Amerikaanse Orbital Sciences

gebouwd en heeft een minimale levensduur

van bijna 1 7 jaar. De kunstmaan voert

antwoordzenders in de Ku- en C-band mee, om

te opereren vanuit een geosynchrone baan op

1 80 graden oosterlengte. De satel l iet werkt ten

behoeve van oost-Azi, landen in de Sti l le

Oceaan en de westkust van de Verenigde

Staten. Bron: Belga / SG / 06-1 0-2011 .

De Amerikaanse ruimtesonde Dawn, die vier

jaar geleden werd gelanceerd en in jul i

aankwam in een baan rond de grote planetode

Vesta, begint vandaag met een nieuwe

onderzoeksfase van het 500 kilometer grote

hemell ichaam. Het onderzoek wordt verricht

ti jdens de zogenaamde High-Altitude Mapping

Orbit (HAMO), op een gemiddelde hoogte van

680 kilometer. In de eerdere 'survey orbit', op

een gemiddeld vier maal zo grote hoogte, deed

Dawn ongeveer drie dagen over n omloop

rond Vesta; in de nieuwe, lagere baan is de

omloopti jd ongeveer twaalf uur. In de komende

maand worden zestig omlopen voltooid, waarbij

de topografie van Vesta gedetai l leerd zal

worden vastgelegd in drie dimensies. Op een

persconferentie volgende week op een groot

internationaal planeetonderzoekscongres in

Nantes zal het Dawn-team veel nieuwe

resultaten presenteren, en wordt ook

bekendgemaakt welke namen er gekozen zijn

voor de meest markante oppervlaktestructuren.

Bron: NU / 06-11 -2011 .

De afgedankte Duitse satel l iet Rosat is in

tegenstel l ing tot een andere satel l iet vorige

maand niet in zee gestort. De ongeveer 30

brokstukken van het gevaarte moeten ergens in

China geland zijn. In de risicozone liggen twee

Chinese grootsteden. Maar aangezien de

restanten nog steeds spoorloos zijn, is de kans

klein dat er slachtoffers zouden zijn.De Chinese

steden Chongqing en Chengdu hebben elk

twee mil joen inwoners. Het had dus minder

goed kunnen aflopen als de brokstukken van

satel l iet Rosat op deze drukbevolkte gebieden

gevallen waren. Als de satel l iet echter in een

bewoond gebied terechtgekomen was, zouden

er nu al meldingen van moeten zijn. Het

grootste deel van de satel l iet is opgebrand toen

hij de atmosfeer binnendrong. Ongeveer 30

brokstukken - samen wogen ze ongeveer 1 ,8

ton - zouden echter overleven en op Aarde

neerstorten. De kans dat zo'n brokstuk

uitgerekend op ons hoofd zou vallen, is erg

klein. Wetenschappers vermoeden dat het nog

wel enkele dagen zal duren voor de laatste

resten van Rosat zul len worden gevonden.

Bron: GB / 24-1 0-2011 .

De Amerikaanse maanwandelaar Edgar

Mitchell geeft zi jn vroegere werkgever NASA

dan toch de camera terug die hij had gehouden

na zijn Apollo-missie naar de Maan begin 1 971 .

Rond het kleinood was een stri jd ontbrand die

tot in een justitiepaleis is geraakt. Mitchel l (81 )

zegt dat de 1 6 mm filmcamera van zijn Apollo-

1 4 missie een geschenk was van de NASA,

maar het Amerikaanse ruimtevaartbureau

NASA ziet dat anders.De camera is een van de

twee die werden gebruikt ti jdens de derde

maanwandeling die niet al leen de geschiedenis

is ingegaan als degene die aantoonde dat

astronauten lange afstanden op het Maan-

oppervlak kunnen afleggen. Gezagvoerder

Alan Shepard sloeg ook een golfbal letje en

Mitchell experimenteerde ti jdens de reis buiten

medeweten van de NASA met telepathie met

vrienden op onze planeet. De NASA wilde de

camera van de zesde maanwandelaar terug

toen het ruimtevaartbureau had vernomen dat

Mitchell het ding eerder dit jaar had pogen te

veilen. De NASA beschouwt de camera als

staatseigendom en zette zelfs juridische

stappen. De advocaat van Mitchell l iet het

gerecht in Miami donderdag weten dat zi jn

cl int de camera alsnog teruggeeft. De NASA

zal hem vervolgens geven aan het National Air

and Space Museum in Washington om hem 60

dagen tentoon te stel len. Beide parti jen betalen

hun eigen gerechtskosten, schri jft de krant

Florida Today. Bron: Belga / VSV / 29-1 0-2011 .

De NASA heeft vanop de basis Vandenberg in

Californi succesvol een metereologische

satel l iet gelanceerd die onder andere wordt

ingezet voor onderzoek van de klimaat-

verandering. Een Delta-2 draagraket van

Boeing vertrok om 11 .48 uur Belgische ti jd bi j

de opening van een lanceervenster van 1 0

minuten. Een klein uur na de start kwam de

weersatel l iet NPP vri j . Daarna volgden nog zes

kleine, door studenten gebouwde, kunst-

maantjes.De door Ball Aerospace vervaardigde

NPP is zo groot als een monovolumewagen en

weegt 2,1 3 ton. De 1 ,5 mil jard dollar kostende

kunstmaan draait een polaire baan op 844 km

hoogte en wentelt dageli jks ongeveer 1 4 keer

rond onze planeet. Het 'National Polar-orbiting

Operational Environmental Satel l ite System

Preparatory Project' moet planetair betere

weersvoorspell ingen op korte termijn mogeli jk

maken, met inbegrip van de voorspell ing van

mogeli jke natuurrampen. Het registreert ook

gegevens in verband met kl imaatsverandering.

De geavanceerde NPP beschikt over vijf

instrumenten. Het was de 357ste lancering van

een Delta-raket sinds 1 960 en de zesde van dit

jaar. Het was ook de 1 51 ste Delta-2 sinds 1 989

en het 96ste succes op ri j voor deze draagraket

sinds mei 1 997. Voorlopig zi jn geen nieuwe

lanceringen gepland, terwij l uitbater ULA nog

vijf exemplaren in de kast heeft staan. Bron:

Belga / SAM / 29-1 0-2011 .

Volgens een uitgelekt rapport dat voor het

Amerikaans Congres bedoeld is, zi jn twee

NASA-satel l ieten in 2007 en 2008 vier keer

gehackt. Vermoed wordt dat het Chinese leger

achter die cyberaanval zit. De laatste weken

wordt China wel vaker beschuldigd van

dergeli jke cybercriminal iteit. De hackers zijn

erin geslaagd om door te dringen tot het

besturingsniveau van de satel l ieten. Ze hebben

wel nagelaten om de satel l ieten daadwerkeli jk

commando's mee te geven. Volgens het

rapport worden de satel l ieten gebruikt voor

observatie van het kl imaat. China wordt de

laatste ti jd wel vaker beschuldigd van dergeli jke

cybercriminal iteit. Zo raakte deze week nog

bekend dat in computers van het Japanse

parlement en verschil lende Japanse

ambassades binnengedrongen was. Ook het

Japanse defensiebedri jf Mitsubishi Heavy

Industries was het slachtoffer van een

cyberaanval. Ook Austral i en Frankri jk kregen

eerder dit jaar af te rekenen met hackers

waarna met beschuldigende vinger naar China

werd gewezen. Bron: HLN / SPSP / 29-1 0-

2011 .


Kortnieuws

De Delta I I is een door Boeing

gebouwd rakettype dat sinds

1 989 onder meer door de

NASA wordt gebruikt om

objecten te lanceren. Per

augustus 2004 zijn er al meer

dan 11 0 ruimtesondes, kunst-

manen en andere ruimte-

vaartuigen mee gelanceerd.

www.boeing.com

01 9

SSiinniisstteerree mmaaaannkkaalleennddeerrDe maankalender van Magda-

lenenberg. De positie van

graven rondom de centrale

tombe komen exact overeen

met de sterrenbeelden aan de

noordeli jke sterrenhemel. Rijen

houten palen wijzen precies

naar de plek waar zich elke

1 8,6 jaar een grote maansti l-

stand voordoet. Bron: Jahrbuch

Rmisch-Germanisches Zentral-

museum.


Maarten Muns Artikel

020

NNAASSAA''ss DDeeeeppSSppaaccee NNeettwwoorrkk

De auteur aan de ingang van

het Spaanse DSN complex in

robledo de chavela. Bron:

Phil ip Corneil le.

De grote 70 m antenne (DSS

63 in het NASA DSN netwerk)

domineert de vallei waarin het

Madrid Deep Space Commu-

nications Complex is gelegen.

Bron: Phil ip Corneil le.

Phil ip Corneil le is AEG lid en

Data Management consultant

met bijzondere interesse voor

sterrenkundige applicaties. Als

Fellow of the British Inter-

planetary Society schri jft hi j

regelmatig over onbemande

ruimtevaart en sterrenkunde

voor internationale vakbladen.


Philip Corneille Rubriek

022

OObbsseerrvvaattoorriiaa wweerreellddwwiijjdd ::

De controle ruimte voor het

Spaanse DSN complex. Let op

de rode klok displays met de

ti jden voor DSN Californi

VSA en DSN Canberra

Australi. Bron: Phil ip Corneil le.

De oudere 26 m antenne van

het Spaanse DSN complex.

Achterin zi jn twee 34 m anten-

nes zichtbaar. Bron: Phil ip

Corneil le.


024

Astrofoto v/d maandNGC 7000 en IC 5070 Amerika-

en Pelikaannevel gemaakt door

Dick van Tatenhove, quote: "De

Canon FD200 mm f2.8 is een

telelens uit de jaren 70 die ik

onlnags voor weinig geld via

marktplaats op de kop heb

getikt. Een paar weken later

vond ik een set bijbehorende

tussenringen. Een tussenring is

als basis gebruikt voor het

plaatsen van een 2" filterhouder.

Het focusseren met een 2.8

diafragma is kritisch, het focus-

vlak is enkele microns. Ik maak

daarom inmiddels gebruik van

een overbrenging door middel

van een minifocusser die met

spanbanden op de lens en de

camera is geklemd. De foto is

gemaakt op 03-1 0-2011 vanuit

Almere, een gebied met veel

lichtvervuiling. Echter, narrow-

bandopnamen hebben weining

last van lichtvervuiling. Deze H-

alfa opnamen is totaal 1 9 x 900

seconden belicht. Er werd

gevolgd met een 72 mm f6

Williamoptics voorzien van een

Lodestar webcam. De montering

is de MESU2 en de camera een

Atik 383L monochroom Capture

en stacking en combining via

Image Plus. Verdere fotobewer-

king via Photoshop."

www.astrofotografiealmere.nl

Astrofotografie is een speciali-

satie binnen de fotografie dat

zich richt op het nemen van

foto's van objecten aan de

nachtelijke hemel, zoals planeten,

sterren en zgn. Deep sky

objecten. In West-Europa zijn er

veel amateurs die zich bezig-

houden met astrofotografie.

De eerste astrofoto wordt

toegeschreven aan John William

Draper, die in 1 840 een foto nam

van de Maan. Zijn zoon, Henry

Draper, fotogra-feerde in 1 880

als eerste de Orionnevel, wat in

feite de eerste vastlegging was

van een Deep Space Object.

Sinds het begin van de jaren '90

zijn de meeste professionele

observatoria overgeschakeld op

het gebruik van CCD camera's.

Door de technologische ontwik-

keling wordt de ccd-camera ook

meer en meer gebruikt door de

amateur-astronoom. Ook het

gebruik van de digitale camera

kent een sterke opkomst in de

astrofotografie en heeft de

klassieke emulsie vrijwel

verdrongen. Door de licht-

vervuiling is het maken van

goede astrofoto's een moeilijke

taak. Hierdoor zoeken vele

amateurs regel-matig donkere

hemels op. Enkel het gebruik

van dure camera's, speciale

filters, . . . kunnen iets doen aan

de lichtvervuiling, maar maken

ook dat astrofotografie enkel

weggelegd is voor de gegoede

amateurs.

027

De Europese sonde Venus Express heeft

ontdekt dat ook de planeet Venus een

ozonlaag heeft, meldt het Europese

Ruimtevaartbureau ESA. De vondst is co-

Belgisch. Het Spicav-instrument, een afgeleide

van de spectrometer van het Belgisch Instituut

voor Ruimte-Aronomie waarmee Dirk Frimout

in 1 992 heeft gevlogen, loerde naar het l icht

van sterren aan de rand van de hete planeet,

en analyseerde daarbij de karakteristieke

vingerafdrukken van gassen in de atmosfeer

van Venus bij de absorptie van licht in

meerdere golflengtes. Er werd ozon (bestaande

uit drie moleculen zuurstof) gevonden omdat dit

wat ultraviolet l icht van de sterren absorbeerde,

zegt ESA. De vondst is belangri jk voor een

dieper inzicht in de atmosfeer van Venus.

Vergeli jking met de ozonlaag boven onze

planeet, boven Mars en Venus kan ook

astronomen helpen hun zoektocht naar leven

op andere planeten te verfi jnen, zegt ESA.

Bron: Belga / SAM / 06-1 0-2011 .

De Europese ruimtetelescoop Herschel heeft

voor het eerst water gevonden in een komeet

dat dezelfde chemische samenstel l ing heeft als

het water op onze planeet, meldt het Europese

Ruimtevaartbureau ESA. Wetenschappers van

het Max-Planck Instituut voor Onderzoek van

het Zonnestelsel loerden met de Nederlandse

HIFI-camera naar komeet Hartley-2 die in

november vorig jaar in de buurt van de Aarde

kwam. Het i js op de 'staartster' bleek vri jwel

dezelfde scheikundige samenstel l ing te hebben

als het water in de oceanen op aarde. Met

name ging het om de verhouding tussen

moleculen waterstof en deuterium, de

zwaardere vorm van waterstof. De nooit eerder

waargenomen geli jke 'vingerafdruk' kan erop

wijzen dat het komeeti js en het aardse water

dezelfde oorsprong hebben. Dat kan de ijzige

Kuipergordel zi jn, waar Hartley-2 is ontstaan en

die een grote verzameling komeetachtige

brokstukken voorbij de dwergplaneet Pluto is.

Wetenschappers vragen zich al ti jden af waar

het water op Aarde vandaan komt. Dat was er

nameli jk nog niet toen het zonnestelsel

ontstond want het was toen te heet in ons

gebied. Pas ongeveer 3,9 mil jard jaar geleden

veranderde dat en kwam het eerste water naar

onze planeet. Tot nu toe dachten weten-

schappers dat dit met asteroden gebeurde,

hooguit 1 0 procent door kometen. Maar nu

bli jkt dat het aandeel van kometen aanzienl i jk

groter te zijn geweest en dat ons water ooit

heeft bestaan uit door de ruimte reizende

gigantische ijsbergen. Kometen bestaan voor

ongeveer 90 procent uit bevroren water.

Vermoedeli jk is het water via talri jke kleine

kometen op Aarde terechtgekomen. Bron:

Belga / VSV / 06-1 0-2011 .

Op de zuidpool van de asterode Vesta torent

een berg van ongeveer twintig ki lometer, dat

schri jft de Nederlandse Volkskrant. Dat is ruim

twee keer hoger dan de Mount Everest, de

hoogste berg op aarde. Het was de

Amerikaanse sonde Dawn, die sinds juni in een

baan rond Vesta draait, die de ontdekking

deed. De berg werd gisterenavond

gepresenteerd ti jdens een weteschappeli jk

congres in Nantes, Frankri jk. De vulkaan

Olympus Mons op Mars is met bijna 22

kilometer de hoogste berg in ons zonnestelsel.

De berg op Vesta, die pas ontdekt werd en nog

geen naam heeft gekregen, is bi jna even hoog.

Vesta is een brokstuk dat tussen Mars en

Jupiter staat en in een baan rond de zon draait.

De asterode heeft een doorsnede van

ongeveer 500 kilometer en is zo'n 4,5 mil jard

jaar oud. Vesta's oppervlak l i jkt voornameli jk

bedekt met bevroren lava. De sonde Dawn

werd in jul i 2007 gelanceerd en kwam pas

afgelopen jul i aan bij Vesta. De asterode zal

een jaar lang uit al le hoeken gemeten en

gefotografeerd worden. Dat onderzoek moet

weteschappers meer inzicht verschaffen in het

ontstaan van ons zonnestelsel. De sonde vliegt

daarna verder naar Ceres, waar het in 201 5

moet aankomen. Ceres is een dwergplaneet

met een geheel andere samenstel l ing. Bron:

ADHA / 05-1 0-2011 .

Astronomen hebben de meest complexe

sterrenwacht ter wereld, de in Chil i nog in

aanbouw zijnde Atacama Large Mil l imeter /

submil l imeter Array (ALMA), officieel in gebruik

genomen, zo heeft de Europese Zuidel i jke

Sterrenwacht ESO gemeld. Duizenden

wetenschappers van over de hele wereld

hebben met elkaar gewedijverd om bij de

eerste onderzoekers te horen die met dit

nieuwe instrument de donkerste, koudste,

verste en best verborgen geheimen van de

kosmos mogen onderzoeken. Momenteel is

ongeveer een derde van de 66 radioantennes

waaruit ALMA uiteindel i jk zal bestaan gereed.

Ze staan verspreid over een afstand van

maximaal 1 25 meter op de Chajnantor-

hoogvlakte in het noorden van Chil i , vi jfduizend

meter boven zeeniveau. In een later stadium

breidt het verspreidingsgebied uit tot maximaal

zestien kilometer. Maar nu al is de 600 mil joen

dollar kostende ALMA de beste telescoop in

zi jn soort, wat verklaart waarom zo buiten-

gewoon veel astronomen een verzoek om

waarnemingsti jd hebben ingediend, zegt de

ESO. ALMA ontvangt mil l imeter- en

submil l imetergolven uit het heelal - stral ing met

golflengten die ruwweg duizend keer zo lang

zijn als die van zichtbaar l icht. Deze lange

golflengten stel len astronomen in staat extreem

koude objecten in de ruimte te onderzoeken,

zoals de dichte wolken van kosmisch stof en

gas waaruit sterren ontstaan. ALMA verschilt

sterk van gewone en infraroodtelescopen. Het

is een opstel l ing van onderl ing verbonden

schotelantennes die als n grote telescoop

fungeren. De eerste vri jgegeven opname geeft

een beeld van het heelal zoals dat met normale

en infraroodtelescopen niet te zien is: de

zogenaamde Antennestelsels op 70 mil joen

l ichtjaar. Bron: Belga / TMA / 04-1 0-2011 .

In 2009 ontdekten astronomen dat de 1 56

kilometer grote planetode Minerva twee

maantjes met afmetingen van slechts enkele

kilometers heeft. Uit een waarnemingen met

verschil lende telescopen bli jkt dat dit niet het

enige bijzondere kenmerk van Minerva is. Ze is

ongewoon bolvormig voor een planetode van

deze omvang en heeft mogeli jk een unieke

structuur. Dit voorjaar zi jn met de grote Keck-

telescoop op Hawa en een kleine geauto-

matiseerde telescoop in Arizona metingen

verricht om de banen van de beide maantjes

nauwkeurig vast te stel len. Om de precieze

vorm van Minerva te bepalen, is een analyse

gemaakt van opnamen die de afgelopen dertig

jaar van de planetode zijn gemaakt, en van

Amerikaanse amateurwaarnemingen die op 24

december vorig jaar zi jn gedaan toen Minerva

een ster bedekte. Uit die analyse bli jkt dat

Minerva een dichtheid van 1 ,9 gram per

kubieke centimeter heeft. Dat wijst erop dat zi j

nogal poreus is: dertig procent van haar

inwendige bestaat uit lege ruimte. Toch kan die

losse opbouw niet de oorzaak zijn van haar

ronde vorm: sommige andere planetoden met

n of meer manen hebben een nog geringere

dichtheid en zijn desondanks veel onregel-

matiger van vorm. Bron: NU / 06-1 0-2011 .


KKoorrttnniieeuuwwss

De Atacama Large Mil l imeter /

submil l imeter Array (ALMA) is

een internationaal astronomie

samenwerkingsproject tussen

Europa, Noord-Amerika en

Oost-Azi, met hulp van Chil i .

Het is het grootste astrono-

mische project ter wereld.

ALMA is een revolutionaire

astronomische interferometer,

met een totaal van 66 radio-

schotels varirend van 7 tot 1 2

meter in diameter. Deze

schotels nemen waar op mil l i-

meter en submil l imeter golf-

lengtes. Op dit moment is met

de bouw begonnen op het

Chajnantor plateau op meer

dan 5.000 meter hoogte boven

zeeniveau, in de Atacama

woesti jn in noord-Chil i .

Van ALMA wordt verwacht dat

het unieke inzichten geeft in de

stervorming in de vroegste

stadia van het universum en

dat het nabije stervormings-

gebieden en planeet-vormende

sterren in zeer hoge resolutie

in kaart brengt. Met een

schatting van totale kosten

rond de 1 mil jard Euro is ALMA

het meest ambitieuze astrono-

mische project tot nu toe voor

waarnemingen vanaf de Aarde.

ALMA zal beginnen met

wetenschappeli jke waarne-

mingen in de tweede helft van

2011 en moet volledig operatio-

neel zi jn aan het eind van

201 2. Bron: ESO.

www.eso.org

029

Het internationale ruimtestation

ISS is een ruimtestation dat in

een baan om de aarde draait,

en door verschil lende landen

betaald, gebouwd en bemand

wordt. Op 20 november 1 998

werd de eerste module gelan-

ceerd en sinds 2 november

2000 is het station permanent

bewoond. Gedurende het

eerste decennium van de 21 e

eeuw is het station continu

uitgebreid. Op 27 mei 2011

werd de bouw van het ISS

voltooid met de instal latie van

de Alpha Magnetic Spectro-

meter (AMS). Bron: ESA.

Meer weten over dit thema ?www.spacepage.be030

ESA

DDooee mmeeee mmeett ddee YYoouuTTuubbeeSSppaaccee LLaabb wweeddssttrriijjddEEuurrooppeeaann SSppaaccee AAggeennccyy ::

031

Artikel

AAaarrddee iinn 11888833 bbiijjnnaaggeerraaaakktt ddoooorr kkoommeeeettKometen zijn kleine hemel-

l ichamen die in vaak erg

ell iptische banen rond een ster

draaien en uit i js, gas en stof

bestaan ("vuile sneeuwballen").

Wanneer een komeet dicht

genoeg bij een ster komt en

warmer wordt sublimeert een

deel van de materie waaruit ze

bestaat om een zogenaamde

coma (een atmosfeer) en/of

een komeetstaart te vormen.

Het vaste deel van de komeet

wordt dan de komeetkern

genoemd.

Meer weten over dit thema ?www.starnights.be


039

OOrrggaanniissmmeenn uuiitt ddee rruuiimmtteeGrand prismatic spring in het

nationaal park Yellowstone. De

foto toont het azuurblauwe

water met daarrond lagen van

feloranje algen en bacterin, in

dergeli jke extreme omstandig-

heden werden archaea voor

het eerst ontdekt.

De Archaea, ook wel oerbac-

terin of archaebacterin

genoemd, zi jn een belangri jke

groep prokaryoten, die meestal

onder extreme omstandig-

heden leven. Er worden meer

dan 200 soorten onderscheiden.

Ze werden voor het eerst

beschreven in 1 977 door Carl

Woese en George Fox. Zij

scheidden hen van andere

prokaryoten op de 1 6S rRNA

fylogenetische boom. De twee

groepen werden oorspronkeli jk

archaebacteria en eubacteria

genoemd, en behandeld als ri jk

of onderri jk. Woese betoogde

echter dat zi j een fundamenteel

andere tak van organismen

waren, en hernoemde de twee

groepen naar Archaea en

Bacteria. Deze twee gelden in

moderne taxonomien als twee

van de drie hoofdgroepen van

het leven op aarde, de

domeinen. Het derde domein is

dat van de Eukarya. Vri j recent

is echter door Cavalier-Smith

voorgesteld dat de Archaea en

Eukarya zouden afstammen

van Actinobacteria.



040

DDee ''NNaacchhtt vvaann ddeedduuiisstteerrnniiss'' ttee OOoosstteennddeeHet Vogelopvangcentrum, met

de nabijgelegen terreinen van

het Provinciaal Domein Walra-

versi jde te Oostende, was de

'place to be' aan de kust ti jdens

de afgelopen nacht van de

duisternis.


Zonsondergang op het Pro-

vinciale domein Walraversi jde

terwij l de diverse telescopen

werden opgesteld, samen met

de ondertussen beruchte AEG

vlag. Bron: Dieter Janssoone.

Patrick Jaecques Artikel

041

Dirk Devlies is, naast l id van de

Astro Event Group vzw, ook

actief in de Vereniging Voor

Sterrenkunde waar hij zetelt in

de raad van beheer. Zowat elk

vri j moment steekt hi j in z'n

zelfgemaakt sterrenkundig en

ruimtevaartgericht woorden-

boek. Een omvangri jk werk dat

al enkele duizenden pagina's

telt.

Meer weten over dit thema ?www.spacepage.be042

BBeeddeekkkkiinnggDirk Devlies

WWoooorrdd vvaann ddee mmaaaanndd

043

Rubriek

Deze kaart toont de locatie op

Aarde waar sterrenkundigen de

verduistering van een magni-

tude 6.6 ster in het sterren-

beeld Auriga door de 58 km

grote asterode (224) Oceana

zullen kunnen waarnemen.

Deze kaart is samengesteld

door het Ocult softwarepro-

gramma.


044

WWaass ddee AAaarrddee wweell ooooiitthheelleemmaaaall bbeevvrroorreenn ??Sneeuwbalaarde is een geo-

logische en klimatologische

hypothese die stelt dat de

Aarde in het Precambrium

enkele malen volledig met i js

bedekt is geweest. Met name

gesteenten uit het Cryogenium

(rond 650 mil joen jaar geleden)

en bepaalde eerdere perioden

tonen sporen van wereldwijde

vergletsjering. De hypothese is

onderwerp van discussie

binnen de wetenschappeli jke

gemeenschap en de meest

vergaande scenario's gelden

als controversieel.


Arnaut Jaspers Artikel

046

051

DDee ''NNaacchhtt vvaann ddeedduuiisstteerrnniiss'' ttee MMaallddeeggeemmEen prachtige herfst dag werd

afgesloten door mooi hemels

vuurwerk. Van zowel de onder-

gaande zon en de opkomende

sterrenpracht.

Op onze beide AEG / Space-

page waarnemingsstanden had-

den we samen zo'n 500 tal

bezoekers. Foto's van beide

locaties kan u terugvinden op

onze Flicr pagina, te bereiken

via onze website(s).


Stijn Vanderheiden Artikel

047

De Spaanse koning Juan Carlos I en sjeik

Mohamed bin Zayed Al Nahyan, kroonprins

van Abu Dhabi, hebben in de buurt van Sevi l la

de nieuwe zonne-energiecentrale Gemasolar

officieel in gebruik genomen. Het unieke aan

de centrale is dat ze de energie die door het

zonl icht gegenereerd wordt gedurende 1 5 uur

kan opslaan en dus dag en nacht kan werken.

De zonne-energiecentrale bestaat uit een 1 40

meter hoge toren die omringd is door 2.600

spiegels. De spiegels vangen de zonnestralen

op en sturen het geconcentreerde zonl icht

naar twee grote zouttanken op de toren. Een

temperatuur van 900 graden Celsius doet het

zout smelten en water koken waarvan de

stoom dan weer turbines doet aandri jven. "De

opgeslagen energie kan 1 5 uur lang

elektriciteit opwekken zonder dat de zon

schi jnt. Zo kan de centrale gedurende de

nacht bl i jven werken", zegt Enrique

Sendagorta van energiebedri jd Torresol , dat

de centrale bouwde. "Hernieuwbare energie

kri jgt vaak af te rekenen met het feit dat de

mens de elementen niet kan controleren. Als

er geen wind is, kunnen windturbines

bi jvoorbeeld geen elektriciteit opwekken. Met

deze centrale slagen we daar wel in. " Dat

precies de streek rond Sevi l la is gekozen voor

de centrale is geen toeval . Er is plaats genoeg

voor 2.600 spiegels, maar vooral : het is een

van de warmste plekken van Europa. Er zi jn

maar weinig gel i jkaardige centrales in de

wereld. Die van Torresol in Fuentes is

overigens de enige in de wereld die 24 uur per

dag kan draaien. Ondertussen zi jn er plannen

om in Zuid-Afrika een nog grotere centrale te

bouwen. Bron: HLN / SPS / 04-1 0-2011 .

Rond de Noordpool is er bi jna geen i js meer

van verschi l lende jaren oud. Dat heeft de

jongste poolexpeditie van de wetenschap-

pel i jke i jsbreker Polarstern aangetoond, die

vandaag is teruggekeerd naar zi jn thuishaven

Bremerhaven. Bi j de meting van de i jsdikte

werd langs een 2.500 ki lometer lange l i jn bi jna

uitslu itend eenjarig i js gevonden, meldt

maritiem wetenschapper Stefan Hendricks.

Volgens zi jn col lega Rdiger Gerdes smelt het

i js snel ler dan de prognoses over de gevolgen

van de kl imaatsverandering voorzien. Ten

laatste midden deze eeuw zal het meerjarig i js

compleet verdwenen zi jn. Bron: DPA / SAM /

06-1 1 -201 1 .

Vlaamse consumenten zi jn groener geworden.

Een overheidsstudie pei lde bi j 1 .500 burgers

naar groene aankopen en naar ecologisch

gemotiveerde handel ingen. Sinds 1 996 zit dat

mi l ieuvriendel i jk gedrag in de l ift, schri jft De

Morgen. Ruim de helft tot vaak een

meerderheid van de mensen treft een veel

groene maatregelen. De studie toont de

evolutie van zeventien groene handel ingen

sinds 1 996. Slechts twee ervan zi jn aanzienl i jk

minder populair geworden. Terwi j l in 1 996 nog

bi jna de helft van de Vlaamse consumenten

ti jdens de boodschappen naar de hervulbare

verpakkingen greep, zi jn er dat vandaag 1 5

procent minder. Volgens de onderzoekers wi jst

dat echter niet op minder mil ieuvriendel i jk

gedrag omdat verpakkingen mil ieuvriendel i jker

zi jn geworden. Elektrische apparaten uitzetten

wanneer je ze niet meer nodig hebt, is iets wat

in 1 996 nog ruim 87 procent van de mensen

deed, terwi j l dat nu 80 procent is. Tien van de

zeventien groene handel ingen is wel

populairder geworden. Zo springen we met

water en verl ichting zuiniger om dan vi jftien

jaar geleden. Terwi j l je je handen wast de

kraan alweer dichtdraaien, is iets wat vandaag

ruim driekwart van de mensen doet, een

sti jg ing met 1 0 procent in vergel i jking met

2005. Ook het l icht uitdoen wanneer je een

ruimte verlaat en enkel ruimtes verwarmen die

je gebruikt, is iets waar vandaag een

meerderheid van respectievel i jk 93 procent en

81 procent op let. Mensen die hun afval nit

sorteren zi jn absolute uitzonderingen

geworden. Verder neemt twee derden van de

Vlamingen de fiets voor korte afstanden. De

belangri jkste reden om zich in te zetten voor

het mi l ieu bl i jkt de inzet voor een gezond

leefmi l ieu. Bron: Belga / SPS / 06-1 0-2011 .

De klimaatverandering verontrust de Belgen

meer dan de economische crisis, bl i jkt uit een

Europese opiniepeil ing die de Europese

Commissie vandaag vri jgaf. Volgens de peil ing

vindt 24 procent van de Belgen klimaat-

verandering het ergste probleem waarmee de

wereld te kampen heeft. Enkel armoede,

honger en een gebrek aan drinkwater wordt

door nog meer Belgen (29 procent) beschouwd

als het grootste probleem. De steeds

toenemende wereldbevolking volgt op de derde

plaats (11 procent), en de economische crisis

pas op de vierde plaats (8 procent). De mening

van de Belgen weerspiegelt min of meer die

van de Europeanen. Achtentwintig procent van

de Europeanen catalogeert armoede en honger

als het belangri jkste probleem en 20 procent

kiest voor kl imaatverandering. De econo-

mische crisis komt wel op de derde plaats (1 6

procent) omdat die als grootste probleem wordt

aangevoeld in landen als Portugal, Griekenland

en Ital i. De peil ing is afgenomen in juni, en

toont nog meer bezorgdheid over het kl imaat

dan in de aanloop naar de VN-conferentie van

Kopenhagen in 2009. In december kri jgt die

een vervolg in Durban. De Europese Unie heeft

zich gengageerd om de CO2-uitstoot tegen

2020 met 20 procent te verminderen. Er

bestaan plannen om die ambitie op te trekken,

maar die worden geblokkeerd door Polen, het

land dat als huidig EU-voorzitter de Europese

delegatie in Durban zal leiden. Bron: Belga /

SAM / 07-1 0-2011 .

De koude winters die Noordwest-Europa de

afgelopen paar jaar in hun greep hielden, zi jn

te danken aan variaties in de energieproductie

van de zon. Dat stel len onderzoekers in het

vakblad Nature Geoscience op basis van

meetresultaten van de Amerikaanse SORCE-

satel l iet (SOlar Radiation and Cl imate

Experiment). Uit metingen met de Spectral

I rradiance Monitor (SIM) van de kunstmaan

bl i jkt dat de intensiteit van de ultraviolette

stral ing van de zon ongeveer vi jf maal zo sterk

varieert als alti jd is aangenomen. Ti jdens een

activiteitsminimum van de zon, zoals we dat

de afgelopen jaren beleefden, produceert de

zon aanzienl i jk minder ultraviolette stral ing

dan ti jdens een activiteitsmaximum. UV-

stral ing wordt geabsorbeerd door ozon in de

stratosfeer. Weinig UV-stral ing betekent

minder absorptie, en dus een lagere tempe-

ratuur in de stratosfeer. Uit kl imaatmodel len

bl i jkt dat dat doorwerkt naar lagerre delen van

de aardse dampkring, en gevolgen heeft voor

de straalstroom en de bi jbehorende lucht-

circulatie dichter bi j het aardoppervlak. Terwi j l

daardoor in Europa de (winter)tem-peraturen

sterk kunnen dalen, is het op andere plaatsen

juist warmer dan normaal - de UV-variatie

heeft geen invloed op de gemiddelde wereld

temperatuur. Het gevonden verband tussen

variaties in de UV-productie van de zon en het

Europese weer zou ook een verklaring kunnen

bieden voor de Kleine IJsti jd : tussen ca. 1 645

en 1 71 5 was de zon tiental len jaren lang

vri jwel niet actief, en lagen de wintertem-

peraturen in Europa ongeveer een graad lager

dan normaal .


Kortnieuws

Naast het "gewone" zichtbare

l icht straalt de zon ook

ultraviolette stral ing uit. Welis-

waar is ons oog ook gevoelig

voor dit l icht, maar de ooglens

laat het niet door en beschermt

daardoor het netvl ies. De

ooglens zelf ontwikkelt na

langdurige of frequente bestra-

l ing met teveel ultraviolette

stral ing staar als ouderdoms-

verschijnsel. Bi jen zien ultravio-

lette stral ing wl, daardoor zien

zij sommige voor ons onop-

vallende bloemen veel beter.

www.km.be

049

DDee AAEEGG aaccttiivviitteeiitteennkkaalleennddeerrDe volledige activiteitenkalen-

der, die steeds tot het einde

van het kalenderjaar loopt, kan

men terugvinden op onze wel-

bekende website.

Opgelet ! Sinds oktober vinden

al onze publieke voordrachten

plaats in de moderne Forum

zaal van de Openbare Bibl io-

theek van de stad Oostende.

De toegang bli jft, zoals de

traditie het wil , volkomen gratis.

Meer weten over dit thema ?www.aegvzw.be


050

SStteerrrreennbbeeeelldd vvaann ddee mmaaaannddAndromeda bevat de Andro-

medanevel (M31 ), een extra-

galactisch stelsel met spiraal-

vormige structuur, ongeveer te

vinden in het verlengde van de

li jn tussen bta en mu

Andromedae. Het is het dichtst-

bi jgelegen grotere sterren-

stelsel en is op donkere

nachten zichtbaar met het blote

oog. Het is daarmee op een

afstand van 2,2 mil joen

l ichtjaar het verst verwijderde

object dat we vanaf de aarde

zonder hulpmiddelen kunnen

waarnemen. Verder vindt men

hier ook de spiraalnevel NGC

891 , die men beziet van op de

kant, waardoor het zichtbaar

wordt dat de nevel doorsneden

wordt door een li jn van

stofwolken in het vlak van de

spiraalarmen.


Dieter Janssoone Artikel

051

MMeegghhaaTTrrooppiiqquueessKris Christiaens

De meeste zwarte gaten zijn

de overbl i jfselen van hyper-

nova- of supernova-explosies.

Als de kern van de

exploderende ster meer dan

ongeveer 5 keer zo zwaar is

als de zon (de Oppenheimer-

Volkoffl imiet), implodeert de

kern van de ster uiteindel i jk tot

een zwart gat. Volgens de

algemene relativiteitstheorie

kan deze massa worden

opgevat als geconcentreerd in

een singulariteit. Dit kan een

punt, een ring of een bol zi jn -

daarover zijn de geleerden het

niet in al le gevallen eens.

De zeer zware zwarte gaten

die in de centra van sommige

sterrenstelsels te vinden zijn en

een massa van enkele

mil joenen zonsmassa's heb-

ben, zi jn waarschijnl i jk kort na

de oerknal ontstaan. Sinds kort

zi jn er ook zwarte gaten

bekend met een massa van

enkele duizenden zonsmassa's

maar hoe die ontstaan zijn is

nog niet duidel i jk. Het is niet

bekend wat zich in en rond de

singulariteit precies afspeelt,

aangezien de algemene relativi-

teitstheorie op zulke kleine

afstanden niet meer exact

geldig is. Om dit probleem op

te lossen, zal de relativiteits-

theorie gecombineerd moeten

worden met de kwantum-

mechanica tot een nog onbe-

kende theorie van de kwantum-

zwaartekracht. De snaartheorie

en de daarvan afgeleide M-

theorie zi jn hypothesen die dit

proberen door n universele

basistheorie op te stel len.

052

LLaanncceerriinngg iinn ddee kkiijjkkeerr ::

053

Artikel

Geboren in het jaar 1 961 te

Tielt en opgegroeid in

Meulebeke ben ik een West

Vlamink in hart en ziel. Mijn

schoolperiode heb ik dan ook

doorgebracht in omstreken en

later ook mijn beroep als

hooggeschoold houtbewerker

en later als leerkracht aan het

VTI te Izegem. Ik ben getrouwd

in 1 981 met Chantal en samen

hebben we een dochter.

Sharon is afgestudeerd als

Bachelor in Elektro-Mechanica

en Chantal is professioneel

kunstenares. Reeds meer dan

30 jaar is astronomie een ver

doorgedreven hobby voor mij .

Gestart met een 50mm kijkertje

en l id van de VVS en later van

de werkgroep Deep-Sky en

zonwaarneming is mijn hobby

veranderd in dageli jkse

bezigheid. Bepaalde dromen

om iets op te starten en

mensen een kans te geven om

de sterrenhemel te bewon-

deren heb ik alti jd in mij gehad.

Griekenland lag ons beiden

nauw aan het hart en de keuze

was vlug gemaakt voor een

locatie waar sterren kijken vele

nachten verzekerd was. Nu

voel ik mij thuis hier op Kreta

en ben ik n van de

gelukkigen die van mijn hobby

een beroep heb kunnen

maken. Het derde jaar komt

eraan en we kijken er terug

naar uit om jul l ie wegwijs te

maken in de wonderen van het

heelal hier op Kreta.

054

HHeerrccuulleess vveerrrraasstt ddoooorrddee kkoommeeeett GGaarrrraaddddFilip Feys

SSaasstteerriiaa oonnddeerr ddee sstteerrrreenn

055

Rubriek

056

De 11 -jarige zonnecyclus heeft

een grote invloed op het zonne-

weer en heeft een belangri jke

invloed op het aardse klimaat.

Minimale zonneactiviteit (met

weinig of geen zonnevlekken)

l i jkt verband te houden met

lage temperaturen, terwijl langer

dan gemiddelde zonnecyclus-

sen (met veel zonnevlekken)

l i jken verband te houden met

hogere temperaturen. In de

1 7de eeuw leken de zonne-

cyclussen gestopt te zijn

gedurende een aantal decen-

nia. Er zi jn zeer weinig zonne-

vlekken geobserveerd gedu-

rende deze periode. Gedurende

deze ti jd, die bekend is als het

Maunderminimum of Kleine

ijsti jd, waren er in Europa zeer

lage temperaturen.


De Zweedse Academie voor de Weten-schappen

heeft de Nobelprijs voor de Fysica toegekend aan

drie astronomen/kosmologen: Saul Perlmutter,

Brian Schmidt en Adam Riess voor de

"ontdekking van de steeds snellere expansie van

het heelal via het waarnemen van ververwijderde

supernova's". De in 1 959 geboren Amerikaan

Saul Perlmutter van het Lawrence Berkeley

National Laboratory en van de Universiteit van

Californi krijgt n helft van de prijs ter waarde

van omgerekend 1 ,1 miljoen euro. De tweede

helft wordt gedeeld door de in 1 967 geboren

Amerikaanse Australir Brian Schmidt van de

Australian National University en de in 1 969

geboren Amerikaan Adam Reiss van de Johns

Hopkins University en het Space Telescope

Institute. Het drietal heeft tientallen zeer

ververwijderde ontploffende sterren onderzocht

en heeft daarbij ontdekt dat het heelal blijft

uitdijen. De vorsers waren zelf verrast over hun

ontdekking, zegt de Zweedse Acadamie in de

motivering. De drie weten-schappers gebruikten

voor hun onderzoek het type Ia supernova: de

ontploffing van een oude compacte ster die even

zwaar is als onze Zon en die even klein is als

onze Aarde. En enkele dergelijke ontploffende

ster kan evenveel licht uitsturen als een heel

sterrenstelsel. De twee onderzoeksteams rond de

laureaten vonden meer dan 50 verre supernovae

waarvan het licht zwakker was dan verwacht. Dat

was een teken dat na de Big Bang, zowat 1 4

miljard geleden, de expansie van de kosmos

toeneemt. Die acceleratie wordt wellicht

aangestuurd door de mysterieuze donkere

materie die drie kwart van het universum zou

uitmaken. Bron: Belga / DEA / 04-1 0-2011 .

Een nauwgezette analyse van opnamen die in

1 998 met de Hubble-ruimtetelescoop zijn

gemaakt, heeft beelden opgeleverd van twee

exoplaneten die destijds niet werden opgemerkt.

Of beter gezegd: nog niet werden opgemerkt. De

twee planeten draaien om de jonge, zware ster

HR 8799, waarbij de afgelopen jaren met andere

instrumenten alsnog vier planeten zijn ontdekt.

Met die kennis zijn de oude Hubble-foto's nog

eens goed bekeken, wat in 2009 al resulteerde in

de 'herontdekking' van de buitenste planeet. Nu

zijn ook de twee volgende planeten op de

Hubble-opnamen opgespoord. Alleen de

binnenste van de vier was niet waarneembaar

voor de ruimtetelescoop, omdat deze schuilging

achter het minuscule schijfje dat het relatief felle

licht van de centrale ster afschermde. Het

opsporen van reeds bekende planeten op oude

opnamen lijkt zinloos, maar is het niet. De

gegevens kunnen worden gebruikt om de

omloopbanen van de planeten nauwkeuriger vast

te leggen, zodat meer inzicht wordt verkregen in

de stabiliteit van het onderzochte planetenstelsel,

in de banen die de planeten volgen en in de

planeetmassa's. De drie buitenste planeten van

HR 8799 hebben omlooptijden van ongeveer

1 00, 200 en 400 jaar. Het duurt dus erg lang

voordat iets van een verplaatsing waarneembaar

is. Bron: NU / 06-1 0-2011 .

De extreem schuine stand van de rotatie-as van

Uranus wordt doorgaans toegeschreven aan n

grote botsing met een planeet die enkele malen

groter was dan de aarde. Maar nieuw onderzoek,

gepresenteerd tijdens het grote internationale

planeetonderzoekscongres dat deze week in

Nantes wordt gehouden, wijst erop dat die theorie

wat verfijning kan gebruiken. De rotatie-as van

Uranus ligt vrijwel in het baanvlak van de planeet.

Anders gezegd: Uranus ligt op zijn kant. En

vreemd genoeg zijn de banen van zijn manen

mee gekanteld. Met name dat laatste is met het

enkelvoudige botsingsmodel moeilijk

verklaarbaar.Daarom heeft een internationaal

team van weten-schappers, onder leiding van

Alessandro Morbidelli van de sterrenwacht van

de Cote d'Azur, een computer aan het werk gezet

om allerlei botsingsscenario's door te rekenen.

Deze computersimulaties laten zien dat de

huidige situatie zich goed laat reproduceren als

Uranus in een heel vroeg stadium - toen zijn

manen nog niet waren gevormd - minstens twee

keer door een flink hemellichaam is getroffen.

Door die botsingen kantelde niet alleen de

planeet, maar ook de schijf van restmateriaal

waar hij nog door omringd was. Uit die puinschijf

zouden vervolgens de huidige manen zijn

gevormd. Bron: NU / 06-1 0-2011 .

Een team van Italiaanse en Japanse astronomen

is erin geslaagd om koolstof aan te tonen in een

van de verste sterrenstelsels in het heelal. Dat

betekent dat er minder dan een miljard jaar na de

oerknal al aanzienlijke hoeveelheden van dit

element aanwezig waren in het heelal. Volgens

de huidige inzichten is het heelal 1 3,7 miljard jaar

geleden ontstaan uit een oerknal. Daarbij

ontstonden aanvankelijk alleen de lichte

elementen waterstof en helium. Zwaardere

elementen als koolstof en zuurstof, waarop het

leven op aarde is gebaseerd, verschenen pas

later op het toneel. Zij zijn gevormd in het

inwendige van zware sterren. Uit spectroscopisch

onderzoek met de Subaru-telescoop op Hawa is

nu gebleken dat de productie van die zwaardere

elementen al vroeg op gang moet zijn gekomen.

Want zelfs het spectrum van het verre

sterrenstelsel TN J0924-2201 , waarvan het licht

er 1 2,5 miljard jaar over heeft gedaan om ons te

bereiken, vertoont al duidelijke 'vingerafdrukken'

van koolstof. Bron: NU / 06-1 0-2011 .

Een team astronomen, onder wie de Nijmeegse

sterrenkundige Marijke Haverkorn, is er voor het

eerst in geslaagd turbulentie in het interstellaire

medium zichtbaar te maken. Met behulp van

gepolariseerde radiostraling, en in het bijzonder

de veranderingen daarin, ontdekten ze een

verrassende structuur die zich het best laat

vergelijken met een slangenkuil (Nature, 6

oktober). Turbulentie zorgt ervoor dat chemische

elementen uit ontplofte sterren worden gemengd

met het interstellaire medium, kan stervorming

stimuleren of juist voorkomen, en bepaalt de

dynamica van de interstellaire gaswolken. Het is

een belangrijk effect in het interstellaire gas, maar

kan alleen indirect worden gemeten, bijvoorbeeld

door het meten van de snelheidsverschillen in

gaswolken. De onder-zoekers gebruikten de

Australia Telescope Compact Array om de kleine

veranderingen te meten in het gepolariseerde

radiosignaal van een helder deel van de Melkweg

op zo'n tienduizend lichtjaar van de aarde. De

onderzoekers verwachtten dat de mate waarin

het gepolariseerde signaal door de turbulentie

werd gewijzigd een willekeurig patroon zou

volgen. Tot hun verbazing kwam er echter een

beeld tevoorschijn met duidelijke lijnstructuren.

Bron: NU / 06-1 0-2011 .

Boston University neemt met een bedrag van tien

miljoen dollar, verspreid over de komende tien

jaar, deel aan het Discovery Channel Telescope-

project van de Lowell-sterrenwacht in Arizona. De

4-meter telescoop, die in aanbouw is nabij Happy

Jack, enkele tientallen kilometers ten zuiden van

Flagstaff, moet in 201 2 in gebruik worden

genomen, en is voor een belangrijk deel

gefinancierd door Discovery Channel. Hij zal

onder andere worden ingezet voor de jacht op

aardscheerders - planetoden die in de toekomst

met de aarde in botsing zouden kunnen komen.

Na Discovery Channel is Boston University pas

de tweede Lowell-partner in het project. 29-1 0-

2011 .


KKoorrttnniieeuuwwss

Er zijn als gezegd zo'n 1 0

mil joen koolstofverbindingen

bekend. Koolstof komt in grote

hoeveelheden voor in sterren

(en dus de zon), kometen en in

de atmosfeer van veel pla-

neten. Sommige meteorieten

bevatten microscopisch kleine

diamanten die gevormd zijn

toen ons zonnestelsel nog een

protoplanetaire schijf was.

Koolstof komt in diverse ver-

bindingen voor in de aard-

atmosfeer en in water. Kool-

stofdioxide CO2 is daarvan

wellicht de voornaamste verbin-

ding.

059

HHeerrbbrruuiikkbbaarree rraakkeett bbrreennggttMMaarrss bbiinnnneenn bbeerreeiikkSpaceX (officieel Space Explo-

ration Technologies Corp.) is

een Amerikaans bedri jf voor

ruimtetransport, gevestigd in

Hawthorne, Californi. Het

ontwikkelde de Falcon 1 - en

Falcon 9-raketten, met het doel

deze te gebruiken als herbruik-

bare lanceerraketten. Het

ontwikkelt ook het Dragon-

ruimtetuig dat met Falcon 9-

raketten in een baan om de

aarde kan gebracht worden.

SpaceX ontwerpt, test en

produceert de meeste onder-

delen zelf, waaronder de

Merl in-, Kestrel-, en Draco-

raketmotoren.


Red. / Visionair Artikel

060

HHeett AAEEGG kkoorrttnniieeuuwwssTip ! Ontdek de vele honderden

foto's van onze activiteiten op

onze Flicr pagina of ki jk wat je

de komende weken en maan-

den mag verwachten in onze

werking via onze up-to-date

Facebook pagina. Om nog maar

te zwijgen van onze portaal

website op. . .

www.aegvzw.be

Apollo 1 5 CM astronaut Alfred

Worden (rechts) en 'space artist'

Ed Hengeveld samen op de

foto. Bron: Danny van Hoecke.


061

Op 25 oktober was het precies vijf jaar geleden

dat NASA twee vri jwel identieke ruimtesondes

de ruimte in schoot om de zon te gaan

onderzoeken. De afgelopen jaren zijn de beide

sondes, die door het leven gaan als STEREO-A

en STEREO-B, in een zodanig positie

gemanoeuvreerd, dat zi j de zon van beide

kanten kunnen bekijken. Hierdoor kunnen

wetenschappers nu iets wat eerder niet

mogeli jk was: de hele zon in de gaten houden.

Het is natuurl i jk wel zo dat de zon om haar as

draait, waardoor we in de loop van een kleine

maand het hele oppervlak te zien kri jgen. Maar

om de activiteiten op de zon te leren begri jpen,

is het van belang om hun hele ontwikkeling te

kunnen volgen. Ook kunnen de beide

ruimtesondes vanuit hun huidige posities

letterl i jk stereobeelden maken van de

plasmawolken die de zon uitstoot bi j zogeheten

coronale massa-ejecties (CME's). Dat maakt

het mogeli jk om precies vast te stel len in welke

richting de uitgestoten zonnedeeltjes bewegen.

Als een CME op de aarde is gericht, kan dat

storingen veroorzaken in communicatie- en

GPS-satel l ieten. Omdat STEREO-A in een iets

kleinere baan om de zon draait dan STEREO-

B, zul len de twee elkaar de komende jaren

weer gaan naderen. In 201 5 bevindt het

tweetal zich vanaf de aarde gezien aan de

achterkant van de zon. Bron: NU / 26-1 0-2011 .

Volgens uitgelekte informatie zou de

Amerikaanse regering de intentie hebben om

het planeetonderzoeksprogramma van het

ruimteagentschap NASA stop te zetten. De

lanceringen van het Mars Science Laboratory

(over vier weken) en de bijna voltooide

Marsorbiter MAVEN (in 201 3) gaan nog

gewoon door, maar daarna zou het gedaan zijn

met de planetenmissies. Bovendien dreigt ook

de Kepler-satel l iet, die naar planeten bij andere

sterren speurt, halverwege zijn missie te

worden uitgeschakeld en zal de James Webb

Space Telescope, de met veel vertraging

kampende opvolger van de Hubble-

ruimtetelescoop, mogeli jk niet worden voltooid.

Dat meldt de Washington Times. De reden voor

deze draconische maatregelen is simpelweg

geldtekort. Hoewel het NASA-budget de laatste

jaren niet is gegroeid, zi jn de overheidsuitgaven

sinds 2008 met veertig procent toegenomen.

Om het oplopende tekort te dekken, worden

bli jkbaar al le opties onderzocht - zelfs het

stopzetten van het succesvolle weten-

schappelijke onderzoeksprogramma van NASA.

Bron: NU / 28-1 0-2011 .

Het Russische ruimteagentschap Roscosmos

heeft 9 november gekozen als lanceerdatum

voor de Phobos-Grunt-missie naar de planeet

Mars en zijn kleine maantje Phobos. Een van

de doelen van de missie is het ophalen van

een bodemmonster van Phobos. Phobos-Grunt

is de eerste Russische missie naar Mars in

vi jftien jaar. Bij de vorige poging, Mars 96, ging

het al mis bij de lancering - zoals bijna al le

Russische Marsmissies van de afgelopen vijftig

jaar grotendeels op een mislukking uitl iepen.

Met de Phobos-Grunt reist nog een kleine

Chinese ruimtesonde mee: de Yinghuo-1 . Deze

moet twee jaar om Mars gaan cirkelen en het

oppervlak en de atmosfeer van de planeet

onderzoeken. De reis naar Mars gaat elf

maanden duren, waarna Phobos-Grunt enkele

maanden zal zoeken naar een geschikte

landingsplaats op Phobos. Het is de bedoeling

om daar 200 gram bodemmateriaal te

verzamelen en dit in augustus 201 4 weer op

aarde af te leveren. Op 25 november zal

overigens ng een ruimtesonde de oversteek

naar Mars gaan wagen: het Amerikaanse Mars

Science Laboratory. Deze moet in augustus

201 2 de nieuwe mobiele onderzoeksrobot

Curiosity op Mars afleveren. 28-1 0-2011 .

Het Europees Ruimtevaartagentschap (ESA)

plant de oprichting van een zogenaamd

'Business Innovation/Incubation Center' (BIC)

in Geel. Daarvoor zal de organisatie 250.000

euro vri jmaken, zo meldt Vlaams minister-

president Kris Peeters. Hij ontmoette ESA-

topman Jean-Jacques Dordain vandaag in

Pari js.Momenteel zi jn er vi jf van die BIC's in

Europa, telkens in de buurt van een ESA-

vestiging. Geel kri jgt nu dus ook zo'n centrum

dat als doel onder meer het ondersteunen heeft

van nieuwe start-ups en technologie die

geschikt kan zijn voor de lucht- en ruimte-

vaartsector.Volgens Peeters zal het BIC in Geel

Vlaanderen als kennisregio verder uitbouwen

en ondersteunt het zo het plan 'Vlaanderen in

Actie'. De minister-president drong er bij de

ESA-topman nog op aan om Vlaamse kmo's

meer kansen te geven bij aanbestedingen voor

grote projecten van het ruimtevaartagentschap.

Ook de mogeli jkheid om meer Vlaamse

jongeren stage te laten lopen bij ESA, kwam ter

sprake. Bron: ESA / SAM / 28-1 0-2011 .

Andr Kuipers gaat toch voor de kerst de

ruimte in. Het vertrek van de Nederlandse

astronaut staat nu op 21 december gepland.

Dat meldt hi j vri jdag via Twitter. De vlucht werd

vorige maand zes dagen uitgesteld vanwege

een ongeluk met een onbemand Russisch

ruimteschip eind augustus. Daardoor zou hij

pas op tweede kerstdag kunnen vertrekken.

Om de veil igheid te waarborgen, moesten er

extra testen worden uitgevoerd. Oorspronkeli jk

stond de vlucht overigens al voor eind

november gepland. De 52-jarige Kuipers vl iegt

21 december om 1 4.1 6 uur Nederlandse ti jd

vanuit Rusland met een Sojoezraket naar het

internationale ruimtestation ISS. Hij gaat voor

een kleine zes maanden de ruimte in. Bron:

Novum / 28-1 0-2011 .

De Amerikaanse maanwandelaar Edgar

Mitchell geeft zi jn vroegere werkgever NASA

dan toch de camera terug die hij had gehouden

na zijn Apollo-missie naar de Maan begin 1 971 .

Rond het kleinood was een stri jd ontbrand die

tot in een justitiepaleis is geraakt. Mitchel l (81 )

zegt dat de 1 6 mm filmcamera van zijn Apollo-

1 4 missie een geschenk was van de NASA,

maar het Amerikaanse ruimtevaartbureau

NASA ziet dat anders. De camera is een van

de twee die werden gebruikt ti jdens de derde

maanwandeling die niet al leen de geschiedenis

is ingegaan als degene die aantoonde dat

astronauten lange afstanden op het

Maanoppervlak kunnen afleggen. Gezag-

voerder Alan Shepard sloeg ook een

golfbal letje en Mitchell experimenteerde ti jdens

de reis buiten medeweten van de NASA met

telepathie met vrienden op onze planeet. De

NASA wilde de camera van de zesde

maanwandelaar terug toen het ruimte-

vaartbureau had vernomen dat Mitchell het

ding eerder dit jaar had pogen te veilen. De

NASA beschouwt de camera als

staatseigendom en zette zelfs juridische

stappen. De advocaat van Mitchell l iet het

gerecht in Miami donderdag weten dat zi jn

cl int de camera alsnog teruggeeft. De NASA

zal hem vervolgens geven aan het National Air

and Space Museum in Washington om hem 60

dagen tentoon te stel len. Beide parti jen betalen

Guidestar 11-2011

Documents

Transcript of Guidestar 11-2011