Het GRATIS digitale magazine van de Astro Event Group vzw Jaargang 6 Januari 2011

Sterrenkunde, klimatologie en ruimtevaart voor iedereen

Editoriaal

002

Patrick Jaecques is, naast grafischvormgever en hoofdredacteur vandit magazine ook oprichter en voorzitter van de Astro Event Group vzwuit Oostende. Een door passie gedreven levensgenieter die al meerdan een kwart eeuw lang het bredepubliek informeert over de hemelsewonderen.

Patrick Jaecques Redactioneel

003

Dit digitale magazine is een nonprofit productvan de Astro Event Group vzw uit Oostende enheeft tot doel sterrenkunde, klimatologie enruimtevaart te promoten bij een zo breedmogelijk publiek.De redactie bestaat uit: Patrick Jaecques(hoofdredacteur en grafisch vormgever), KrisChristiaens (redactie ruimtevaart) en SanderVancanneyt (redactie sterrenkunde). Vasterubrieken worden voorzien door Dirk Devlies,Kris Christiaens, Marc van der Sluys, PhilippeVercoutter, Philip Corneille, Filip Feys en DannyVan Hoecke. Zin om ook een artikel te schrijvenof rubriek te onderhouden ? Contacteer dan dehoofdredacteur via info@astroeventgroup.be.De Astro Event Group vzw noch enige anderepersoon die in zijn naam optreedt isverantwoordelijk voor het gebruik dat zoukunnen worden gemaakt van de informatie indeze publicatie of voor eventuele fouten die er,ondanks de uiterste zorg bij de voorbereidingvan de teksten, nog in zouden staan. Tevensheeft de redactie alle nodige moeite gedaan omte voldoen aan de wettelijke voorschriften inzakeauteursrechten en om contact op te nemen metde rechthebbenden. Elke persoon diebenadeeld meent te zijn en zijn rechten wil latengelden wordt verzocht zich bekend te maken.Er is een samenwerkingsverband met dewebsites: www.desterren.net en www.astrono

mie.be. Met de steun van volkssterrenwachtAstroLAB Iris en de Koninklijke Sterrenwacht.Door de steun van de diverse auteurs, de ledenen natuurlijk de sponsoren kunnen we ditdigitale magazine gratis verspreiden.Deze nieuwsbrief is volledig ontworpen metgratis opensource en / of freeware softwarezijnde Scribus, Gimp, Foxit Reader, Inkscapeen Paint.net.Ook een enthousiaste lezer van ons magazine?Steun ons dan door lid te worden van onzedynamische vereniging. Het lidgeld, op jaarbasis, bedraagt slechts 15,00 euro. Alvast vanharte dank !

Inhoudelijk

Voorpagina: De 35ste Amerikaansebemande ruimtevlucht naar het ISSis voorzien voor begin februari.Tijdens deze STS133 zal menondermeer de vierde ExPRESSLogistics Carrier met daaropreserveonderdelen naar hetruimtestation brengen. Daarnaastzal men tijdens missie ook dePermanent Multipurpose Modulevasthechten aan het ISS. Aanboord van het ruimteveer Discoveryzullen zich zes Amerikaanseruimtevaarders bevinden. Bron:NASA.Gammaflitsen behoren tot de meestenergierijke verschijnselen in hetheelal, maar sommige producerenmerkwaardig weinig zichtbaar licht.Bij het tot nog toe grootsteonderzoek van deze zogehetendonkere gammaflitsen, uitgevoerdmet het GRONDinstrument van de2,2meter MPG/ESOtelescoop opLa Silla in Chili, is ontdekt dat voordeze kolossale explosies geenexotische verklaringen bedachthoeven te worden. Hun geringehelderheid blijkt het gevolg te zijnvan een combinatie van oorzaken,waarvan de aanwezigheid van stoftussen de aarde en de explosie debelangrijkste is. Bron: ESO.

06 NASA bacterie onder vuur.07 Media Enmaar zoekennaar het befaamdeHiggsdeeltje...08 Adaptieve optiek.10 Het klimaatoverleg sleept zich voort...12 ESO Donkere gammaflitsen tegen het licht gehouden.14 Rubriek Het AEG nieuws.15 Serie Licht in de sterrenkunde.20 De concrete beslissingen van de Cancun klimaattop.21 Rubriek Zijn er nog vragen ?22 ESA SOHO ziet tweeduizendste komeet.24 ESO Een zwerm oude sterren uit Messier 107.26 Kwantumtheorie is zo gek nog niet...28 Rubriek Lancering in de kijker (special).32 De AEG voordrachten !34 Rubriek Nieuw aan het firmament.35 Media Telescopenproject krijgt opnieuw uitbreiding.36 Hemels vuurwerk tijdens de eerste maand v/h jaar.37 Rubriek Astrofoto van de maand.38 Sneeuwbal Aarde.40 ESA Controlehub voor Galileo geopend in Fucino.42 Afgelopen jaar wa het warmste jaar ooit. Echt waar !?44 Rubriek De hemelkalender.49 Media China grootste producent van windmolens.50 Kijkerbouw VSRUG stelt voor: Scholenproject 20102011.52 Rubriek Woord van de maand.56 Rubriek Observatoria wereldwijd.60 Rubriek De AEG activiteitenkalender.62 Fotoreeks 40e verjaardag van de Apollo 14.70 Fotoreeks Sfeerbeelden van STS133.72 Rubriek Sasteria onder de sterren.76 ESA Triltafel ESTEC simuleert Galileo lancering.78 Cubesats Studenten toegang geven tot de ruimte.

Red. / A. JaspersRedactioneelChris De PauwRed. / KlimaatportaalRed. / ESOPatrick JaecquesPhilippe VercoutterRed. / FODRedactioneelRed. / ESARed. / ESORed. / J. EngelsKris ChristiaensRedactioneelPatrick JaecquesRedactioneelRedactioneelKoen van Gorp.Red. / B. Den HondRed. / ESARed. / NOVAMarc van der SluysRedactioneelJeanPierre GrootaerdDirk DevliesPhilip CorneilleRedactioneelDanny Van HoeckeJacques van OeneFilip FeysRed. / ESAKris Christiaens

Informatief

Alle artikels, foto's en reclameblokkenvoor de volgende editie moeten bij deredactie binnen zijn tegen uiterlijkdonderdag 27 januari. Gelieve dezedatum te respecteren !

Een internationaal team van sterrenkundigenheeft een dubbelster ontdekt die bestaat uiteen witte dwerg en een methaanrijke bruinedwerg. Dat meldt de website astronieuwsdinsdag. De twee dwergsterren vormen eenunieke combinatie. Een witte dwerg is hetoverblijfsel van een ster die de eigenbuitenlagen heeft weggeblazen, een bruinedwerg is een mislukte ster. De astronomenontdekten de dubbelster met twee telescopendie op Hawa staan. De twee dwergen draaienin een wijde baan om elkaar heen. Bron: ANP /01122010.Astronomen hebben met behulp van deAmerikaanse infraroodsatelliet Spitzer eenreusachtige geboortegolf van sterrenwaargenomen. Het slechts 700 lichtjaar grotestervormingsgebied produceert net zo veelinfraroodstraling als ons complete Melkwegstelsel en is daarmee een van de heldersteobjecten in onze kosmische achtertuin. Deontdekking van de stellaire geboortegolf bewijstdat er ook buiten het centrum van eensterrenstelsel binnen korte tijd grote aantallennieuwe sterren geboren kunnen worden.Voorlopig komt daar ook nog geen einde aan,want de botsing tussen de beide sterrenstelselsis nog in volle gang. Geschat wordt dat dezenog een paar honderd miljoen jaar gaat duren.Bron: NU / 01122010.Sterrenkundigen van ASTRON hebben, doortegelijkertijd twee pulsars te detecteren die vervan elkaar aan de hemel staan, debruikbaarheid aangetoond van nieuweontvangertechnologie waarvan verwacht wordtdat die een grote verandering teweeg zalbrengen in de radiosterrenkunde. Dit resultaatis onderdeel van de ontwikkeling van eennieuwe groothoekradiocamera, Apertifgenaamd, voor de Westerbork Synthese RadioTelescoop (WSRT). Het resultaat luidt eennieuw tijdperk in voor de radiosterrenkunde.Joeri van Leeuwen, pulsaronderzoeker bijASTRON, is erg enthousiast over de nieuwemogelijkheden: 'Deze technologie maakt helenieuwe onderzoeksmethoden mogelijk. Pulsarshoren bij de meest bijzondere en interessanteobjecten in het heelal de nieuwe radiocameramaakt het mogelijk om honderden nieuwepulsars te ontdekken.' Tom Oosterloo, hoofdvan het Apertifproject, voegt daaraan toe: 'Metde nieuwe groothoekcamera kunnenwaarnemingen dertig keer sneller gedaanworden. Waarnemingen waar we eerder eenmaand over deden, kunnen we nu in eenenkele dag doen! Dit feit zal ongetwijfeld talrijkenieuwe ontdekking mogelijk maken, niet alleenvan pulsars, maar ook van sterrenstelsels enandere tot nu toe onbekende soorten objecten.'Vele sterrenkundigen onderkennen de grotemogelijkheden van Apertif en willen hetinstrument graag gebruiken. Op 22 en 23november komen astronomen van over de helewereld samen in Dwingeloo om over alleinteressante projecten te praten die met Apertifgedaan zouden kunnen worden. Bron : NU /01122010.Europese astronomen hebben een uniekeplaneet ontdekt. Voor het eerst is een planeetgevonden die is ontstaan buiten hetMelkwegstelsel, het sterrenstelsel waarin deaarde zich bevindt. Dat heeft de EuropeseZuidelijke Sterrenwacht (ESO) donderdagbekendgemaakt. De planeet HIP 13044 b staatin het sterrenbeeld Oven, op een afstand vanongeveer 2000 lichtjaar (bijna 19 biljardkilometer) van de aarde. De planeet isongeveer even groot als Jupiter en draait inslechts zestien dagen om zijn zon. HIP 13044 bmaakte deel uit van een sterrenstelsel dat meerdan zes miljard jaar geleden is opgeslokt door 005

de Melkweg. De ster waar de nieuw ontdekteplaneet omheen draait, HIP 13044 genaamd,heeft volgens astronomen van de ESO nietlang meer te leven. Het zal binnenkortvermoedelijk uitdijen en de planeet verzwelgen.Door de ondergang van de planeet tebestuderen, hopen de wetenschappers eenbeter beeld te krijgen van het lot dat ook deaarde over enkele miljarden jaren wacht. 01122010.Een internationaal team van onderzoekersheeft maandag het graf geopend van deberoemde zestiendeeeuwse astronoom TychoBrahe. Zij willen zijn plotselinge en mysterieuzedood in 1601 onderzoeken. Brahe werdgeboren in 1546 en is begraven in de Tnkerkin Praag. Na onenigheid met de Deense koningliet Brahe zijn wetenschappelijke observatoriumop het eiland Hven achter zich en vertrok opuitnodiging van de Heilige Roomse KeizerRudolf II naar de Tsjechische hoofdstad. Zijnbuitengewoon nauwkeurige waarnemingen vansterren en planeten droegen bij aan hetontstaan van de vroegmoderne astronomie.Lange tijd werd aangenomen dat Braheoverleed aan een blaasontsteking, die volgensde legende een gevolg zou zijn van zijnweigering tijdens een receptie de etiquette tebreken door naar het toilet te gaan. Onderzoekin 1996 in Zweden en later Denemarken vanharen uit zijn snor en van zijn hoofd de harenwerden bij een eerdere opgraving van zijnoverblijfselen in 1901 verkregen toonde eenbijzonder hoge concentratie kwik aan. Hieruitontstond de theorie dat Brahe zou zijnbezweken aan een kwikvergiftiging enmisschien wel zou zijn vermoord. Deze keerwordt het graf opengemaakt om overblijfselente onderwerpen aan CATscans en eenrntgentechniek die PIXEanalyse wordtgenoemd. Op deze wijze moet wordenvastgesteld dat Brahe in de laatste weken vanzijn leven kwik tot zich heeft genomen via eenpijnstiller die het metaal bevatte. De resultatenvan het onderzoek worden volgend jaarverwacht. 02122010.Sterrenkundigen die naar planeten bij anderesterren speuren, roepen de hulp in vanvrijwilligers. Iedereen met een computer eninterverbinding kan nu de gegevens helpenuitpluizen die met de NASAsatelliet Kepler zijnverzameld. De Keplersatelliet houdt sinds eenjaar de helderheden van ongeveer 150.000sterren in de gaten. In de berg gegevens diedat oplevert, zoeken computers naar deregelmatige fluctuaties zoals die wordenveroorzaakt door planeten die voor hunmoederster langs trekken. Dat heeft alhonderden potentile exoplaneten opgeleverd.Computerzoekprogramma's werken echtervolgens een aangeleerd stramien en 'zien'daardoor nog wel eens wat over het hoofd. Hetis de bedoeling dat de deelnemers aan hetPlanet Huntersproject die missers opsporen.Het menselijk brein in nu eenmaal beter inpatroonherkenning dan een computer.Deelnemers hoeven niets van sterrenkunde ofexoplaneten af te weten. Ze krijgen chaotischogende grafiekjes te zien, waarin de meestopmerkelijke 'helderheidsdips' moeten wordenaangegeven. Sterrenkundigen zorgen voor deverdere verwerking van deze meetpunten. 04122010.

Meer uptodate nieuws opwww.spacepage.be !

Kortnieuws

Adaptieve optiek is een techniek die de kwaliteit vanoptische systemen verbetertdoor het effect van bestaande,snel veranderende storingen vooral atmosferische trillingen zo goed mogelijk te reducerenresp. te compenseren. Dezetechniek werd in de jaren 1970voor militaire toepassingenontwikkeld. Pas een kleinetwintig jaar later werd dezetechniek bij astronomischewaarnemingen vanaf de aardetoegepast. Bron: Wikipedia.

006

Felicia WolfeSimon neemtmonsters in Lake Mono inCalifornie, waar de arseenbacterie vandaan komt.Ondanks alle kritiek, publiceertNasa nog steeds alleen maarjuichende commentaren op deeigen website. Het werk zou'een Nobelprijs waard' zijn.Ene John Walker schreef directna de persconfertentie: 'Absolutely fantastic work. Thanks forusing some of my tax dollarsso well. Keep up the goodwork.'

Dit is hem dan, het wezentjewaar alle ophef over gaat: debacterie die kan leven zonderde essentiele bouwsteenfosfor. Voorlopig draagt hetmicroorganisme de naamGFAJ1. De bacterie is onderdeel van een groep bacteriesoorten die Halomonadaceaeworden genoemd. Bron: Science/ AAAS.Kort daarna werd bekend, datGFAJ de afkorting is van GiveFelicia A Job.

NASA bacterie onder vuurRed. / A. Jaspers Artikel

CERN is een Europese organisatie die fundamenteel onderzoek doet naar elementairedeeltjes. De organisatie isgehuisvest ten westen vanGenve op de grens vanFrankrijk en Zwitserland.

Redactioneel Rubriek

007

Media Enmaar zoeken naarhet befaamde Higgsdeeltje...

008

Meade Instruments Corporation (Meade) is een bedrijf datgevestigd is in California(United States). Het bedrijf produceert en importeert telescopen, verrekijkers, microscopen, CCD camera's entelescoop accessoires voor deconsumenten markt. Meade isopgericht in 1972 door JohnDiebel en begon als eencatalogus bedrijf die refractortelescopen en accessoiresverkocht aan consumenten.Meade is daarna snel gegroeiden begon ook reflector telescopen en SchmidtCassegraintelescopen te verkopen dieeerder vooral verkocht werdendoor Celestron. Meade heeftdaarna een grote groeidoorgemaakt tot n van degrootste producenten vantelescopen ter wereld.

Adaptieve optiekChris De Pauw Artikel

Er zijn inmiddels meerdereonofficile vervolgen op 'Flatland' geschreven die de lezerde huidige (wetenschappelijke)stand van zaken op dezelfdesimpele en effectieve wijzeproberen uit te leggen. In defilm Dimensions wordt dezeaanpak visueel uitgelegd aande hand van tweedimensionalewezens in het werk van MauritsCornelis Escher. Bezoek ook:www.flatlandthemovie.com.

Flatland: A Romance of ManyDimensions (Nederlands: Platland: een roman van veleafmetingen) is geschreven doorEdwin Abbott Abbott (1838 1926) in 1884 en probeert delezer op informele wijze demogelijkheid (de wiskundigewaarschijnlijkheid zelfs) vanmeerdere dimensies uit teleggen.Flatland volgt de avonturen vanA. Square (Nederlands: EenVierkant) die op een dag wordtbezocht door een cirkel (dieeigenlijk een bol blijkt te zijn dieals cirkel verschijnt in Flatland)en die hem uit z'n tweedimensionale wereld tilt en hemmeeneemt naar lijnland enpuntland om hem duidelijk temaken dat er meer dimensieszijn dan alleen de 2 vanFlatland. Als A. Square aan debol vraagt of er misschien zelfsmeer bestaan dan de 3 waarde bol vandaan komt, wordtdeze boos en stopt hem weerterug in zijn tweedimensionalewereld.

009

010

Ook in Belgi (Heizel / Brussel)hebben we een IMAX bioscoopdie echter, sinds enkele jaren,niet langer wordt gebruikt. Endat is een regelrechte schande.Net daarom, als ook het feit dat3D vertoningen steeds meer deregel worden, hebben we hetheft in eigen handen genomenen uitbater Kinepolis gevraagdof hier, in de nabije toekomst,verandering in zal komen. Wezullen zien...

ESA / Red. Artikel

Het klimaatoverlegsleept zich voort...

Vanop de basis Bajkonoer in Kazachstan is eennieuwe bemanning naar het InternationaalRuimtestation ISS gelanceerd, zo was opNASA TV te volgen. Om 20.09 uur Belgischetijd steeg een SojoezFG op. Zowat negenminuten later kwam van het restant van diedraagraket de capsule Sojoez TMA20 los. Diemoet zich vrijdagavond vastklinken aan hetISS, waardoor er weer zes mensen in hetcomplex zullen wonen en werken. De Sojoezvervoert de 26ste hoofdbemanning van hetISS, bestaande uit de Rus Dmitri Kondratjev,de Amerikaanse Catherine Coleman en deItaliaan Paolo Nespoli. Die laatste zal alsastronaut van het Europees RuimtevaartbureauESA onder meer toezien op de aankomst vande tweede Europese cargo (ATV). Hij zalvolgens ESA in het kader van zijn 'MagISStra'missie ook "een intensief programma" vanwetenschappelijke experimenten uitvoeren, inhet bijzonder in de Europese Columbusmodule. Nespoli is de derde Europeaan dielangdurig in het ISS zal werken. Hij werd voorzo'n missie van een half jaar onder meervoorafgegaan door Frank De Winne. Aan boordvan de spacemeccano bevinden zich nu deRussen Aleksandr Kaleri en Oleg Skripotsjkaen de Amerikaan Scott Kelly. Bron: Belga / VSV/ 15122010.De ruimtesonde Voyager 1 nadert de grens vanhet zonnestelsel. Dat maakt de Amerikaanseruimtevaartorganisatie NASA vandaag bekend.Toch duurt het waarschijnlijk nog vier jaar voorde sonde het zonnestelsel definitief verlaat ende interstellaire ruimte betreedt. De op 5september 1977 gelanceerde Voyager1 heeftal 17,4 miljard kilometer afgelegd en staat ophet punt ons zonnestelsel te verlaten. De sondebezocht Jupiter en Saturnus in 1979 en 1980.Daarbij seinde de onbemande verkenner deeerste gedetailleerde foto's van hun manendoor. Net zoals de op 20 augustus 1977gelanceerde zustersonde Voyager2 maaktehet ruimtetuig ook foto's van alle buitensteplaneten. In 1990 schoot de Voyager de eerstecomplete foto van ons zonnestelsel. Het tuigbestudeert nu de buitenste regio van onszonnestelsel, waar de invloed van onze stertanende is. In juni stelden de instrumenten vastdat de snelheid van de zonnewind, de stroomvan geladen deeltjes uitgestoten door onzester, tot niets was herleid. Over zowat vier jaarzal de Voyager1 zodoende ons zonnestelselvaarwel hebben gezegd en in de interstellaireruimte vertoeven. Wetenschappers verwachtendat dat te merken zal zijn aan een terugval vande dichtheid van hete deeltjes en een toenamevan koude deeltjes. De Voyager2 volgt eenander traject en vliegt trager dan de Voyager1.Over enkele jaren zal de tweede Voyagerhetzelfde meemaken als zijn voorganger in juni,zo zegt de NASA. Bron: DPA / SPS / 15022010.Brazili heeft van op zijn ruimtehaven Alcantarasuccesvol een sondeerraket gelanceerd.Bedoeling was de 100 km hoogte teoverschrijden en daarmee microgewichtloosheid te bereiken. De VSB30 bereikte eenhoogte van 241,9 km en vervoerde materiaalvoor zowat tien experimenten. Er was eendeelname van het Duitse ruimtevaartbureauDLR. Na een vlucht van 16 minuten landde hetonderzoeksmateriaal aan valschermen weer opAarde. Bergingsteams visten het 140 km vande kust op uit de Atlantische Oceaan. Alcantaraligt in de deelstaat Maranho en wordtklaargestoomd voor commerciledraagraketten. Vanaf 2012 moeten OekraenseCyclone4 draagraketten satellieten in deruimte afzetten. Brasilia en Kiev hebbenimmers akkoorden afgesloten aangaandesamenwerking inzake ruimtevaart. Ze houden 011

onder meer in dat opgewaardeerde OekraenseCyclonedraagraketten gaan vertrekken van opAlcantara. De basis ligt dicht bij de Evenaar,wat het lanceren van geostationaire satellieteneenvoudiger, sneller en goedkoper maakt.Sedert de eerste lancering in 1989 zijn er vanop Alcantara 200 succesvolle missies geweest.In 2003 liep het goed mis toen een VLSdraagraket op het lanceerplatform ontplofte,enkele dagen voor de start. Daarbij verloren 21mensen het leven. Bron: Belga / SVM / 13122010.De Belgische ruimtevaarder Frank De Winnekrijgt zaterdag de Gouden Penning van deKoninklijke Vlaamse Academie van Belgi voorWetenschappen en Kunsten. Die prijs gaat elkjaar naar "een persoon die voor het bredepubliek een belangrijke bijdrage heeft geleverdtot de aanmoediging, de beoefening en deverspreiding van de wetenschap en van dekunst". "Als er iemand voldoet aan devoorwaarden van de Gouden Penning, dan isFrank De Winne het zeker. Met tweeruimtemissies bezorgde hij ons land mondialeerkenning en waardering", luidt het. De prijswordt morgen officieel uitgereikt in Paleis derAcademin in Brussel. Vroegere winnaars zijnonder meer Dries Van Noten, Roger Raveel,Karel Van Miert en Paul Janssen. Over DeWinne luidde het nog: "Wie even googelt, kaner haast niet naast kijken. Het internet bulkt vanartikels die verband houden met zijnruimtemissies, zijn curriculum vitae en zijndiverse publieke optredens in de nasleep vanzijn verblijf in het internationaal ruimtestationISS (International Space Station). Frank DeWinne heeft zich inmiddels ontpopt als eengedreven pleitbezorger van de ruimtevaart."Bron: Belga / GB / 10122010.Het mislukken van de poging om de Japanseruimtesonde Akatsuki in een baan om deplaneet Venus te brengen, lijkt te zijnveroorzaakt door een gebrekkige brandstoftoevoer in de remraket. Dat heeft hetJapanse ruimteagentschap JAXA bekendgemaakt. Uit de technische gegevens dieAkatsuki heeft geregistreerd, blijkt dat de drukin de brandstoftank van de ruimtesonde directna het starten van zijn raketmotor begon weg tevallen. Hierdoor werd de sonde niet alleenonvoldoende afgeremd om in een baan omVenus te komen, hij raakte ook uit evenwicht.Dat laatste zorgde ervoor dat Akatsuki zijnraketmotor uitschakelde en zichzelf in 'veiligemodus' bracht. Waarschijnlijk zat er een defectin een van de leidingen of kleppen die ervoormoesten zorgen dat de druk in hetbrandstofsysteem op peil bleef. Bovendienvrezen JAXAtechnici dat door de misluktepoging om de raketmotor op starten zijnkeramische straalpijp ('uitlaat') beschadigd isgeraakt. Het begint er dus op te lijken dat ookde tweede Japanse poging om eenruimtesonde in een baan om een planeet tebrengen definitief mislukt is. In 1998 stranddede missie van de Marssonde Nozomi al in eenvroeg stadium. Saillant detail is dat ook toen dedruk in het brandstofsysteem wegviel. Bron: NU/ 13122010.

Meer uptodate nieuws opwww.spacepage.be !

Kortnieuws

SELENE (Selenological andEngineering Explorer), ookbekend onder de Japansebijnaam Kaguya, was hettweede Japanse ruimtevaartuigdat in een baan rond de maanwerd gebracht. De SELENEwas geproduceerd door deInstitute of Space andAstronautical Science enNASDA (nu beide onderdeelvan de Japan AerospaceExploration Agency, JAXA). Delancering vond plaats op 14september 2007. In totaaldraaide SELENA een jaar en 8maanden om de maan, waarnamen op 10 juni 2009 hetvoertuig bewust liet neerstortenop het maanoppervlak nabij dekrater Gill. De naam SELENEis afgeleid van de gelijknamigeGriekse maangodin. Debijnaam Kaguya komt uit hetoude Japanse volksverhaalTaketori Monogatari. Bron:Wikipedia.

012

Swift is de naam van eensatelliet voor astronomischeobservaties, in het bijzondervan zogenaamde gammaflitsenof GRBs (GammaRay Bursts):kortstondige uitbarstingen vangammastraling, die beschouwdworden als de meest krachtigeexplosies in het heelal. Desatelliet kreeg de naam Swiftvanwege het vermogen omzichzelf, autonoom en snel,naar de juiste positie tedraaien, om zo de "nagloei"van de kortstondige gammaflitsen te kunnen opvangen.

Red. / ESO Artikel

ESO Donkere gammaflitsentegen het licht gehouden

013

Het AEG nieuws

014

De Astro Event Group vzw iseen nonprofit vereniging uitOostende voor volwassenendie genteresseerd zijn insterrenkunde, klimatologie ofruimtevaart. Naast de diverseactiviteiten voor haar eigenleden, zoals voordrachten,kampen, uitstappen, enz...,organiseren ze ook diversezaken voor een breed publiek.Van deze nieuwsbrief tot deorganisatie van de 'Starnights'starparty. Kortom, waarombent u nog geen lid ?

Patrick Jaecques Rubriek

De Boliviaanse president Evo Morales heeftvandaag bevestigd dat zijn land bij hetInternationaal Gerechtshof in Den Haag zalaankloppen om het resultaat van deklimaatconferentie van Cancun aan te vechten.Dat het akkoord zonder consensus werdgoedgekeurd, is een aanfluiting van deinternationale rechtsregels, vindt La Paz.Morales zei op een persconferentie dat dieprocedure een "andere, internationale, strijd"zal worden en hij riep de volkeren ter wereld opdie strijd te ondersteunen, "een strijd voorgerechtigheid wat betreft klimaatsverandering".De Boliviaanse president herinnerde eraan datde regels van de VNConferentie omtrent hetklimaat vereisen dat alle 194 lidstaten metconsensus beslissen. Bolivia was zaterdag bijde stemming over een reeks mechanismen omklimaatsverandering af te remmen de enigetegenstemmer. Het Andesland vindt dat hetakkoord niet ver genoeg gaat en Morales vindtdat de voorstellen van zijn delegatie omtrent deoprichting van een InternationaalKlimaattribunaal ter sanctionering vaninbreuken tegen de klimaatakkoorden dodeletter zijn gebleven. Bron: AFP / EB / 14122010.Sterrenkundigen die campagne voeren tegennutteloze straatverlichting in de nachtelijke urenhebben een nieuw argument gevonden omdeze 'lichtvervuiling' te bestrijden. Uitonderzoek blijkt namelijk dat omhoog gerichtebuitenverlichting van negatieve invloed is op dechemische reacties die normaal gesproken 'snachts de lucht zuiveren. Oftewel:lichtvervuiling geeft meer luchtvervuiling. Elkenacht worden chemische stoffen uituitlaatgassen vanzelf afgebroken doorzogeheten nitraatradicalen. Dat voorkomt datdeze stoffen zich tot smog, ozon of andereschadelijke stoffen verbinden. Bekend was aldat deze nitraatradicalen door zonlicht wordenafgebroken. Maar uit metingen boven LosAngeles blijkt dat ook stadsverlichting eensteentje bijdraagt. Hoewel straatverlichtingtienduizend keer zo weinig licht geeft als dezon, blijkt deze de nachtelijke luchtzuiveringmet een procent of zeven te vertragen.Overdag resulteert dat in vijf procent extraozonvervuiling. De onderzoekers pleitenoverigens niet voor het doven van allestraatlantaarns. Het is voldoende om ervoor tezorgen dat er zo min mogelijk licht rechtomhoog gaat wat toch al niet erg zinvol is.14122010.Nieuwe woningen, scholen en kantoren inVlaanderen moeten vanaf 2012 een stukenergiezuiniger zijn. Dat heeft de Vlaamseregering vandaag beslist. Europese regelsleggen op dat alle nieuwe gebouwen in 2021zo goed als energieneutraal moeten zijn. Datbetekent dat het gebouw bijna geen energiemeer verbruikt. De energie die toch nog nodigis, wordt ter plaatse opgewekt, bijvoorbeeld metzonneboilers of een warmtepomp. De Vlaamseregering besliste vandaag om dat einddoel nual in Vlaamse regelgeving te gieten. "Zo krijgtde bouwsector een duidelijk perspectief", legtVlaams minister van Energie en Wonen FreyaVan den Bossche uit. "Tegelijk leggen we deeerste stappen in die richting vast." Sinds begindit jaar moesten nieuwbouwwoningen quaenergiepeil al aan de E80norm voldoen. Voorscholen en kantoren geldt de E100norm.Vanaf 2012 wordt dat voor allenieuwbouwgebouwen de E70norm en vanaf2014 de E60norm. Tegelijk zullen ook deisolatienormen aangescherpt worden. DeVlaamse regering sprak ook af omnieuwbouwwoningen te verplichten eenminimum van hun energie uit hernieuwbarebronnen te halen. Vanaf wanneer er welk 015

percentage opgelegd zal worden, zal deregering volgend jaar beslissen. Bron: Belga /ADB / 17122010.China gaat meer investeren in onderzoek naartechnieken om het weer te kunnenbenvloeden. Volgens een belangrijke Chinesemeteoroloog wordt hard gewerkt om regen,zonneschijn en andere weersoorten te kunnenmanipuleren. Dat meldt het Chinesestaatspersbureau Xinhua vandaag. Pekinghoopt met de nieuwe technieken natuurrampente kunnen voorkomen. Daarnaast zou denieuwe kennis ook ingezet kunnen worden omakkers te beregenen in droge periodes of ommooi weer te garanderen bij groteevenementen. China stelde in de eerste tienmaanden van dit jaar 762 miljoen yuan (86miljoen euro) beschikbaar voor onderzoek naarhet benvloeden van het weer. Dat is eentoename van 19 procent ten opzichte van hetjaar daarvoor, toen voor het eerst geld werdweggezet voor dit onderzoek. Bron: ANP / ADV/ 17122010.Er werden nog nooit zoveel milieuvriendelijkeauto's verkocht in Belgi, melden deConcentrakranten vandaag. Drie op de tienwagens die in de eerste tien maanden van ditjaar in het verkeer werden gebracht, stotenminder dan 115 gram CO2 per kilometer uit.Zo'n 18 procent stoot zelfs minder dan 105gram CO2 uit.Volgens cijfers vansectororganisatie Febiac is de verkoop vanwagens die minder dan 115 gram CO2 perkilometer uitstoten in de eerste tien maandenvan 2010 met 86 procent gestegen, invergelijking met dezelfde periode vorig jaar. Deverkoop van auto's die minder dan 105 gramCO2 uitstoten, steeg zelfs met 204 procent.Ook het aandeel van de milieuvriendelijk autoin de totale autoverkoop is opvallend gestegen.De eerste tien maanden van dit jaar steeg hetaandeel van de auto's die minder dan 115 gramCO2 uitstoten tot 30 procent. Voor auto's dieminder dan 105 gram CO2 uitstoten, bedraagtdat aandeel 18,4 procent. Op drie jaar tijd is hetaandeel van de groene auto in de totaleautoverkoop meer dan verdrievoudigd. Uit decijfers van Febiac blijkt ook dat vooral departiculiere autokoper aandacht heeft voor hetmilieu. Bron: Belga / KA / 17122010.De zonneenergiesector heeft aan het VlaamsParlement eclipsbrilletjes uitgedeeld. Met deactie wil de sector waarschuwen voor de"nakende totale zonsverduistering" inVlaanderen. De sector vindt dat de Vlaamseregering de steun voor zonneenergie tedrastisch afbouwt en vreest daarom voormassaal jobverlies. De Vlaamse regeringbesliste onlangs om de subsidies voor wiezonnepanelen plaatst, versneld af te bouwen.Het plan moet nog goedgekeurd worden doorhet parlement, maar de sector heeft al aan dealarmbel getrokken. De sector noemt deafbouw van de subsidies "te snel en tedrastisch" en stelt dat er in de sector 10.000jobs verloren dreigen te gaan. "De beslissing iseen aanslag op de zonneenergiesector", luidthet. De bedrijven uit de zonneenergiesectortrokken naar het kabinet van minister vanEnergie Freya Van den Bossche (sp.a). Daaroverhandigden ze een open brief met meer dan1.700 handtekeningen. Nadien volgde deprotestactie met de eclipsbrilletjes aan hetVlaams Parlement. Bron: Belga / GB / 17122010.

Meer uptodate nieuws opwww.spacepage.be !

Kortnieuws

Sinds het begin van detwintigste eeuw is de gemiddelde temperatuur met ongeveer 0,74 C gestegen. Dezetemperatuurstijging wordt zeerwaarschijnlijk veroorzaakt doormenselijke activiteiten: door hetverbranden van fossiele brandstoffen, ontbossing en bepaalde industrile en landbouwactiviteiten is de concentratieaan broeikasgassen in deaardatmosfeer sterk gestegensinds 1750. Modelberekeningen geven aan dat degemiddelde temperatuur opAarde tussen 1990 en 2100met 1,1 C tot 6,4 C stijgt. Metname temperatuurstijgingenvan meer dan 2 C zoudengrote veranderingen met zichmeebrengen voor mens enmilieu, door zeespiegelstijging,toename van droogte enhitteperioden, extreme neerslag en andere effecten.

Licht in de sterrenkunde

016

Philippe Vercoutter is voorzittervan volkssterrenwacht AstroLABIris te Ieper waarvan deAstronomische Contact Groepvzw deel van uitmaakt. Hij iseen zeer ervaren waarnemergespecialiseerd in het fotograferen van deepsky objecten.

Philippe Vercoutter Serie (4/5)

017

Heel wat amateur sterrenkundigen kopen bij de Duitsefirma Baader Planetarium hunkleurenfilters. Er bestaat zelfseen speciale set van zeskleurenfilters. Voor elk vandeze filters is de doorlaatgrafiek beschikbaar.Chromatische aberratie betekent dat alle kleuren niet inhetzelfde punt worden gefocuseerd. Een enkelvoudige bollelens heeft veel last van dezelensfout.

018

Voorbeeld van een zonnespectrum met haar typische absorptieen emissielijnen.

Drie soorten spectra metbovenaan een continu spectrum, in het midden eenemissiespectrum en onderaanhet absorptiespectrum.

019

Maanfoto genomen in AstroLABIRIS II toen de Zon nog nietonder was gegaan (25 Juni 2004omstreeks 20h 5m UT, 1/25s @100 ASA, CANON EOS1D MarkII, VAF 200/2400). We zien heelduidelijk de blauwe lucht. Het isook alsof men door een soort vanmist, afkomstig van deverstrooiing van het nogaanwezige zonlicht, aan hetkijken is. Naarmate de Zonverder onder gaat wordt dehemel alsmaar donkerder. Bron:Philippe Vercoutter.Bruno Nolf nam op 6 mei 2004deze halo rond de Zon waar.Merk het 3D effect van de fotoop: boom, wolken, vliegtuigcondensspoor (met bijhorendeschaduw) en de halo.

Op 14 mei 2004 werd inAstroLAB IRIS II bovenstaandeopname van Venus gemaakt.Venus stond op dat ogenblikzon 16 boven de horizon. Dekleurenschifting, vooral aan deonderste punt van de sikkel,valt onmiddellijk op.

020

Het bezoekerscentrum (toegang, winkel en cafetaria) metbovenaan rechts de gigantische koepel van 'La coupole'.Bron: Eureka.

Onder de koepel is er een zeerindrukwekkende tentoonstellingsruimte terug te vinden metdaarin oa een chte V1 en V2.Oude en nieuwe technologieontmoeten er elkaar, dankzijhet gebruik van een heuse 3Dtelevisie en twee overmaatsetablet 'touchscreen' computers.Bron: Eureka.

Astron / Red. Artikel

De concrete beslissingenvan de Cancun klimaattop

De pas ontdekte 'buckyballs'bestaan uit zestig koolstofatomen en zijn reeds meer daneen kwart eeuw geledenvoorspeld te bestaan in hetheelal. Deze boeiendeontdekking werd gedaan doorhet team van de Belg Jan Camimet behulp van de Spitzerruimtetelescoop van de NASA.Bron: NASA.

Redactioneel Rubriek

021

Zijn er nog vragen ?

022

SOHO is een ruimtesonde diede zon observeert. Omdat hijgeen baan om de aarde of dezon beschrijft is SOHO eenruimtesonde en geen satelliet.De ruimtesonde bevindt zich ineen baan met een halve langeas van ongeveer 660 000 kmrond het Lagrangepunt L1, datzich op ongeveer 1,5 miljoenkm van de Aarde in de richtingvan de Zon bevindt.

Red. / ESA Artikel

ESA SOHO satellietziet tweeduizendste komeet

Op zondag 16 januari 2011 om 10u30 organiseert Technopolis een uniekebrunch met Frank De Winne en zijn echtgenote, Lena Clarke.Frank De Winne zal ronduit vertellen over zijn avonturen in de ruimte aan de handvan een boeiende presentatie. Verder staan op het programma: raketjes bouwen,een boeiend experiment rond ruimtevaart, signeersessies van zowel Frank DeWinne als Lena Clarke en nog veel meer. Als kers op de taart kun je bovendienmet Frank De Winne op de foto! Mis deze onvergetelijke brunch dus zeker niet.

Volledig verzorgde brunch met dranken inclusief toegang tot Technopolis:Volwassenen: 30. Kinderen jongeren dan 12 jaar: 25Deze brunch vindt plaats in Technopolis, Technologielaan, 2800 Mechelen.Voor meer informatie surf naar www.technopolis.be of bel 015/34.20.20

Inschrijven via de website: www.technopolis.be

Unieke brunch metastronaut Frank De Winne

023

024

ESO, de Europese ZuidelijkeSterrenwacht, is de belangrijkste intergouvernementelesterrenkunde organisatie inEuropa, en het meest productieve astronomische observatorium ter wereld. ESO wordtondersteund door 14 landen:Belgi, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Itali,Nederland, Oostenrijk, Portugal, Spanje, Tsjechi, hetVerenigd Koninkrijk, Zwedenen Zwitserland. ESO voert eenambitieus programma uit,gericht op het ontwerp, debouw en het beheer vankrachtige grondobservatoriadie astronomen in staat stellenom belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen te doen.

Red. / ESO Artikel

ESO Een zwerm oudesterren uit Messier 107

025

026

Een artistieke weergave van deplaneet GJ 1214b en zijn ster.GJ 1214 is een rode dwergsterdie drie keer zo weinig lichtgeeft als onze zon. De planeetis heeft een diameter van 2,6keer die van de aarde, en isongeveer 6,5 keer zo zwaar.Bron: ESO.

Red. / J. Engels Artikel

Kwantumtheorieis zo gek nog niet...

De kilometers hoge bergrug langs de evenaar vanJapetus geeft deze Saturnusmaan het aanzien vaneen reusachtige walnoot. In oktober suggereerdenAmerikaanse wetenschappers dat de bergrug isveroorzaakt door de vroegere snelle rotatie van dithemellichaam. Enkele van hun collega's denken daaranders over. Volgens onderzoekers van tweeAmerikaanse universiteiten is de bergrug het restantvan een maan die tijdelijk om Japetus heeft gecirkeld.Het maantje dat rond Japetus zou hebben gedraaid,zou het gevolg zijn geweest de inslag van een grootobject. Dat maantje zou onder invloed vangetijdenkrachten uit elkaar zijn gevallen en een ringvan (ijs)puin hebben achtergelaten, waarvan hetmateriaal uiteindelijk op Japetus is neergeploft. Deonderzoekers hebben hun theorie onderbouwd metberekeningen, die laten zien dat op deze manierinderdaad een bergrug langs de evenaar van Japetuskan zijn ontstaan. Computersimulaties zullen detheorie meer kracht moeten bijzetten. Bron: NU / 13122010.Ergens begin deze maand is 'planetode' 596 Scheilazich als een komeet gaan gedragen. Dat blijkt uitopnamen van de Catalina Sky Survey, die gisterenzijn vrijgegeven. Dat er met Scheila iets bijzondersaan de hand is, bleek pas afgelopen zaterdag. Het113 kilometer grote hemellichaam, dat deel uitmaaktvan de planetodengordel tussen de planeten Mars enJupiter was opeens twee keer zo helder als normaal.Op foto's was te zien dat hij zich had gehuld in eenwolk van waterdamp en een kleine 'komeetstaart' hadgevormd. Theoretisch is het niet onmogelijk dat deplanetode in botsing is gekomen met een kleineresoortgenoot. Maar het is waarschijnlijker dat Scheilageen normale planetode is een object datgrotendeels uit gesteente bestaat , maar een komeetdie zich sinds zijn ontdekking in 1906 koest gehoudenheeft. Blijkbaar is de zon er pas nu weer eens ingeslaagd om een hoeveelheid bevroren water onderhet komeetoppervlak voldoende op te warmen omdeze te laten verdampen. De afgelopen jaren zijn inde planetodengordel meer van die 'verdwaalde'kometen ontdekt. Zo gaat de voormalige planetode1979 OW7 door het leven als komeet 133P/ElstPizarro. Bron: NU / 13122010.Op 1 augustus van dit jaar vond er een kolossaleuitbarsting plaats op de zon. Uit het onderzoek vandat verschijnsel met de NASAsatellieten SDO enSTEREO blijkt dat explosies op de zon geen lokale,op zichzelf staande gebeurtenissen zijn. Op de zonhangt alles met alles samen: verspreid over afstandenvan duizenden kilometers kunnen gelijktijdig allerleiexplosieve verschijnselen plaatsvinden, zonder dathelemaal duidelijk is wat gevolg is, en wat oorzaak.De grote uitbarsting van 1 augustus bestond uit meerdan tien afzonderlijke schokgolven, zonnevlammen encoronale massaejecties die bijna de helft van de zonomspanden en 28 uur aanhielden. Op het eerstegezicht leek er geen patroon in de reeksverschijnselen te zitten, maar uit metingen van hetmagnetische veld van de zon blijkt dat deverschillende verschijnselen direct met elkaar inverband stonden. Volgens de zonneonderzoekers diede grote uitbarsting hebben geanalyseerd, onder wiede Nederlander Karel Schrijver, is het voor hetvoorspellen van uitbarstingen op de zon dus nietvoldoende om je tot de meest actieve gebieden tebeperken. In feite moet voortdurende het magnetischeveld van vrijwel de complete zon in de gaten wordengehouden. Dat betekent dat er veel meer werk aan dewinkel is voor wetenschappers die zich bezighoudenmet het 'ruimteweer' de invloed die de zon heeft opde naaste omgeving van de aarde. Bron: NU / 14122010.Een internationaal team van astronomen heeft eenplaneet ontdekt bij een naamloze ster op een afstandvan 550 lichtjaar. Dat is op zich niet zo bijzonder, warehet niet dat de exoplaneet op naam komt van deoliestaat Qatar. De planeet is opgespoord met hetautomatische camerasysteem Alsubai, een opstellingvan een handjevol digitale camera's, die zichoverigens niet in Qatar bevindt, maar in deAmerikaanse staat New Mexico. Vergelijkbaresystemen staan op La Palma en in ZuidAfrika. MetAlsubai worden de helderheden vanhonderdduizenden sterren gemeten. Daarbij houdteen computer bij of daar sterren tussenzitten dieregelmatige helderheidsveranderingen vertonen. Inveel gevallen zullen deze fluctuaties een andereoorzaak hebben, maar zo af en toe wordt er op diemanier een ster ontdekt waar een planeet omheendraait die (vanaf de aarde gezien) steeds voor zijn sterlangs trekt.Vervolgwaarnemingen met grote 027

telescopen in de VS en GrootBrittanni hebbenaangetoond dat n van de sterren die het Alsubaisysteem op deze manier heeft opgespoord inderdaadvan die planeetovergangen vertoont. Planeet Qatar1bis bijna een kwart groter en tien procent zwaarder dande planeet Jupiter. Hij draait op een afstand vanslechts 3,5 miljoen kilometer om zijn ster en heeftdaardoor een oppervlaktetemperatuur van ongeveer1100 graden Celsius. Zulke planeten worden ook wel'hete Jupiters' genoemd. Bron: NU / 14122010.Uit een nieuwe analyse van gegevens van deruimtesonde Cassini blijkt dat er een direct verbandbestaat tussen periodieke radiopulsen uit hetmagnetische veld van Saturnus en explosies van heetgas in de buurt van de planeet. Deze explosiesbemoeilijken het vaststellen van de rotatietijd vanSaturnus, die net als de overige grote planeten vanons zonnestelsel, geen vast oppervlak heeft. Net alsbij de aarde is het magnetische veld van Saturnusgeen volmaakte bol. Onder invloed van de zonnewindwaaieren de veldlijnen aan de schaduwkant van deplaneet uit tot een lange staart. Het lijkt erop dat diemagnetische staart wordt meegesleept door elektrischgeladen gas dat oorspronkelijk van de maanEnceladus afkomstig is. Daarbij wordt de staartuitgerekt tot het niet verder gaat, waarna hijterugschiet. Door het losschieten van de magnetischestaart wordt het geladen gas rond Saturnus verhit. Dathete gas raakt gevangen in het magnetische veld endraait als een soort wolken met de planeet mee.Elektrische stromen in deze wolken verstoren op hunbeurt het magnetische veld van Saturnus. Bron: NU /15122010.Op 3Dradarbeelden van de Amerikaanseruimtesonde Cassini zijn op het oppervlak van degrote Saturnusmaan Titan twee vulkaanachtigestructuren ontdekt. Volgens wetenschappers zoudendat vulkanen kunnen zijn die in plaats van lava ijsuitbraken. Ze vertonen overeenkomsten metbijvoorbeeld de vulkaan Etna op Sicili.Wetenschappers discussiren al jaren over hetbestaan van ijsvulkanen op de koude manen van deverre reuzenplaneten. Daarvoor is het nodig dat erondergrondse geologische activiteit is, die hetinwendige van zo'n ijsmaan deels doet smelten,waarna de gesmolten ijsdrab door een opening in dekorst naar buiten stroomt. Dat dat proces niet altijd tothet ontstaan van een vulkaanachtige structuur leidt,bewijst de kleinere Saturnusmaan Enceladus, die welwater en ijs uitstoot, maar daarbij geen bergen vormt.In een gebied op Titan zijn nu echter twee diepekraters ontdekt, omgeven door bergpieken van eenkilometer hoog. Over de omgeving lijkt een ijsmassate zijn uitgestroomd, maar vooralsnog zijn er geenaanwijzingen dat de vulkanen momenteel actief zijn.Bron: NU / 15122010.Wetenschappers van over de hele wereld hebben nogeens goed gekeken naar de brokstukken van eenkleine planetode, die in 2008 boven de woestijn vanNoordSoedan ontplofte. In de maanden na deexplosie van het 59 ton wegende gevaarte uit deruimte zijn bijna duizend meteorieten in het gebiedgevonden alles bij elkaar een kilo of veertig.Vastgesteld is dat planetode 2008 TC3 zeker tienverschillende soorten meteorieten heeft afgeleverd.Uit chemisch onderzoek blijkt dat een aantal daarvanzogeheten polycyclische aromatische koolwaterstoffen(PAK's) bevatten een teerachtige substantie. Maarde opmerkelijkste ontdekking is die van aminozuren.Net als PAK's worden deze organische verbindingenbeschouwd als bouwstenen van het leven zoals wijdat kennen. Doorgaans gaan wetenschappers ervanuit dat aminozuren alleen onder gematigdetemperaturen ontstaan, in een omgeving waar ookwater is. Dezelfde meteorieten bevatten echter ookmineralen die alleen onder temperaturen van meerdan 1000 graden worden gevormd. Volgens deonderzoeker kan dit erop wijzen dat er meer manierenzijn waarop aminozuren ontstaan. Mogelijk kunnenzulke moleculen ook ontstaan uit reacties tussen dehete gassen in een planetode die met eensoortgenoot in botsing is gekomen. Bron: NU / 16122010.

Meer uptodate nieuws opwww.spacepage.be !

Kortnieuws

De LCROSS (afkorting vanLunar Crater Observation andSensing Satellite) was eenrobotruimteschip van deNASA. Het belangrijkste doelvan dit ruimteschip was omaan de hand van het door eenCentaur draagraket opgeworpen stof vast te stellen of erzich al dan geen water nabijeen van de polen van de maanbevond. Inderdaad heeftLCROSS nabij de zuidelijkemaankrater Cabeus ca. 90 literbevroren water aangetroffen.Bron: NASA.

028Kris Christiaens is reeds sindsjeugdige leeftijd gepassioneerddoor ruimtevaart. Hij is tevensde beheerder van de populairewww.spacepage.be en www.belgiuminspace.be websites.

Kris Christiaens Rubriek

Lancering in de kijker:COTS Demo Flight 1

029

Rubriek

030Kris Christiaens is reeds sindsjeugdige leeftijd gepassioneerddoor ruimtevaart. Hij is tevensde beheerder van de populairewww.spacepage.be en www.belgiuminspace.be websites.

Kris Christiaens Rubriek

Lancering in de kijker:Sojoez TMA20

031

Rubriek

TNO, KBO en SDO: Objects on the edgeof our solar systemDoor dhr. Philip CorneilleVoordracht

In Augustus 2006 besliste de Internationale Astronomische Unie dat de planeet Pluto haar status verloor en voortaandeel zou uitmaken van de dwergplaneten. De discussie omtrent Kuiper Belt Objecten begon met de ontdekking van1992 QB1 en andere cubewanos door de astronomen David Jewitt en Jane Luu. Wanneer, in Mei 2005, Dr MikeBrown de dwergplaneet Eris ontdekt blijkt deze groter te zijn dan Pluto en begon een interessante discussie over deobjecten aan de rand van ons zonnestelsel.Tijdens deze voordracht geven we een overzicht van de meest recenteontwikkelingen en bespreken we de rol die kleinere sterrenwachten en amateur astronomen kunnen spelen !Waar ? Ooststraat 29, 8400 Oostende (2e verdiep). Wanneer ? Van 20.00 uur tot 22.30 uur op vrijdag 7 januari 2010.

In een organisatie van de Astro Event Group vzw www.astroeventgroup.be Deelname is GRATIS

MARS 3DDe herontdekking van de rode planeetDoor dhr. Patrick JaecquesVoordracht

Sinds de film 'Avatar' is 3D weer helemaal in. En leek ons de tijd aangebroken om ook wat meer diepte te steken inonze presentaties. Niet zozeer inhoudelijk, maar wel grafisch. Door gebruik te maken van zogenaamde anaglyphbeelden samengesteld met de kleuren magenta (rood) en cyaan (blauw). Die, gebruik makend van een specialebril, een verbluffend ruimtelijk gevoel weergeven. Bestemming van dit 3D avontuur is Mars, de rode planeet, die wezowel uit de ruimte als vanop het oppervlak zullen verkennen. Hou alvast uw adem in....Waar ? Ooststraat 29, 8400 Oostende (2e verdiep). Wanneer ? Van 20.00 uur tot 22.30 uur op vrijdag 4 februari 2010.

In een organisatie van de Astro Event Group vzw www.astroeventgroup.be Deelname is GRATIS

De Russische vluchtleiding Tsoup heeft gisterenurenlang het contact verloren met de Sojoezcapsuleen het Internationaal Ruimtestation ISS, waar deruimtecapsule zich straks aan moet vasthechten. Debemanningen zijn niet in gevaar (geweest), zegt eenwoordvoerder van de Tsoup aan het onafhankelijkepersbureau Interfax. De Sojoez TMA20 is eergisterenvertrokken op de basis Bajkonoer in Kazachstan, enmoet zich vandaag om 21.12 uur Belgische tijdkoppelen aan het ISS. Terwijl Tsoup alle contactverloor, konden de collega's van de AmerikaanseNASA de toestellen naar verluidt nog lokaliserendankzij gps. De panne was te wijten aan eenbeschadiging van het glasvezelnetwerk op de grond,zegt een woordvoerder van de Tsoup, dat zich evenbuiten Moskou bevindt. Zulke communicatieproblemen doen zich nu en dan wel eens voor, zegteen niet nader genoemde medewerker van devluchtleiding. In de regel duren dergelijke pannesslechts korte tijd. Aan boord van de Sojoez bevindenzich de Amerikaanse astronaute Catherine Coleman,de Russische kosmonaut Dmitri Kondratijev en deItaliaan Paolo Nespoli. Het welkomstcomit in het ISSbestaat uit de Russen Aleksandr Kaleri en OlegSkripotsjka, en de Amerikaan Scott Kelly. Die driekeren in maart naar de Aarde terug. De nieuwkomerszullen er zeker 152 dagen blijven, zegt het Russischestaatspersbureau Ria Novosti. Bron: Belga / SAM /17122010.De NASA heeft minstens tien afgeschreven computersverkocht die nog zeer gevoelige informatie bevattenover het spaceshuttleprogramma van de Amerikaanseruimtevaartorganisatie. Een intern onderzoek ontdektebegin deze maand ook gevoelige info op viertoestellen die klaar stonden om te worden verkocht.Decomputers kwamen van het Kennedy Space Center,het Johnson Space Center en de onderzoekscentraAmes en Langley. De beheerders die alle datamoesten verwijderen, hadden dat niet grondig genoeggedaan. De onderzoekers vonden in het KennedySpace Center ook enkele computers die klaargemaaktwaren om verkocht te worden, maar waarop nognetwerkinformatie van de NASA stond. Volgens deonderzoekers is het op die manier voor hackers welerg eenvoudig om specifieke delen van het NASAnetwerk aan te vallen of kwetsbare punten uit tebuiten om data te stelen. Bron: SAM / 26122010.Een Indiase draagraket van het type GSLV is vandaagkort na lancering ontploft. Daardoor ging ook demeegevoerde Indiase telecomsatelliet verloren. Demislukking deed zich om 11.35 uur Belgische tijd voorop de basis Sriharikota, ten zuiden van India. De raketvan 51 meter was toen acht kilometer hoog en 2,5kilometer van de lanceerbasis verwijderd. Het beveltot vernietiging door de vluchtleiding kwam er al 47seconden na de start, liet voorzitter K Radhakrishnanvan het Indiase ruimtevaartbureau ISRO weten.Volgens de topman leken de bevelen van deboordcomputers niet meer de motoren van de eerstetrap te bereiken, maar dit vraagt nog naderonderzoek. De meegevoerde telecomsatellietbeschikte over 36 antwoordzenders en zou eenkunstmaan vervangen die al meer dan een decenniumlang operationeel was. India startte zijnruimtevaartprogramma in 1963 op, kwestie vanminder afhankelijk te zijn van andere landen voor hetlanceren van zijn satellieten. Met de lancering in 2007van een Italiaanse satelliet kwam New Delhi op deinternationale commercile lanceermarkt. In januari2008 lanceerde een Indiase draagraket eenIsralische spionagesatelliet. In 2001 lanceerde deminder krachtige Indiase PSLVdraagraket de eersteBelgische kunstmaan, Proba1. De start was voor 20december voorzien, maar werd uitgesteld nadatingenieurs een klein lek in de motor van de Russischederde trap hadden gevonden. Het was het tweedefalen van de GSLV dit jaar. Vier van de zevenlanceringen van een GSLV zijn mislukt. India aasttegen 2016 op een eerste bemande ruimtemissie.Bron: Belga / EP / SVM / 26122010.Een Russische Protonraket heeft in de nacht vanzondag op maandag succesvol de krachtigstetelecomsatelliet ooit gelanceerd, zo heeft hetRussische persbureau ItarTass gemeld.De ProtonMvan raketbouwer Kroenitsjev vertrok om 22.51 uurBelgische tijd op de basis Bajkonoer in Kazachstan.De uitzetting van de meegevoerde KASAT door debaaninjector BreezeM in een voorlopigegeostationaire baan was negen uur 12 minuten latereen feit, aldus de AmerikaansRussische raketuitbaterILS. Volgens Europees satellietbouwer Astrium en ILSis de 6,1 ton wegende kunstmaan van de Europeseoperator Eutelsat de krachtigste telecomsatelliet ter 033

wereld. Ten dienste van snelle breedbandinternettoegang en 40 conventionele televisie beschikthet tuig over 82 "spot beams" in (alleen) de Kaband.De KASAT kan 70 gigabytes per seconde aan. Het ismet een hoogte van 6 meter en met een spanwijdtevan 40 meter (bij opengeklapte zonnepanelen) ook degrootste kunstmaan in haar soort, aldus EADSdochter Astrium. De kunstmaan zal wellicht vanaf meivanop 9 graden oosterlengte minstens 15 jaar zekertwee miljoen huishoudens bedienen in Europa, NoordAfrika en het MiddenOosten. Begin decembermislukte nog een lancering van een ProtonM. Daarbijgingen drie Russische navigatiesatellieten verloren.Bron: Belga / GB / 27122010.De Russische president Dimitri Medvedev heeft tweehooggeplaatste directeurs uit de ruimteindustriebedankt voor bewezen diensten na de misluktelancering van drie belangrijke communicatiesatellietenbegin december. De baas van het Russischeruimteagentschap kreeg een berisping, meldt hetKremlin. Vicepresident Viatsjeslav Filin van hetruimteconglomeraat RKK Energia en vicepresidentViktor Remisjevski van het Russische ruimteagentschap Roskosmos werden ontslagen. Dealgemene baas van Roskosmos Anatoli Perminovwerd terechtgewezen. Daarnaast zal Roskosmossamen met de Russische president aanvullendemaatregelen nemen om de discipline in zijn eigenstructuren te versterken, zo luidt het. De driesatellieten met het Russische communicatiesysteemGlonass werden op 5 december gelanceerd via eenRussische Protonraket. De lancering mislukte echter,waardoor ze in de Stille Oceaan belandden. Volgensde onderzoekscommissie konden de navigatiesatellieten niet in een baan rond de aarde gebrachtworden, doordat er te veel brandstof aanwezig was inde draagraket. Het Glonasssysteem werd in de jaren1980 gecreerd in de SovjetUnie op militairindustrieel niveau. Rusland ontwikkelde hetprogramma vervolgens verder in een meer burgerlijkesfeer om te concurreren met het Amerikaanse GPSsysteem en het toekomstige Europese Galileoprogramma. Het project wordt echter belemmerd doorvertragingen. Bron: DPA / SAM / 29122010.Een Europese Arianedraagraket heeft succesvol tweetelecomsatellieten gelanceerd vanop de basis Kourouin FransGuyana. De ene satelliet is de Hispasat1Evan de Spaanse operator Hispasat, die met 53antwoordzenders in de Kuband en bijkomendecapaciteit in de Kaband 18 jaar allerhandetelecomdiensten zal leveren voor Europa en deAmerika's. De 2,85 ton wegende Koresat6 van KoreaTelecom (KT) moet met 30 antwoordzenders in de Kuband zeker 15 jaar telecomdiensten aanbieden aanZuidKorea en buurlanden. Bron: Belga / SAM / 29122010.Nu de eindejaarsdagen voor de deur staan, wordt hettijd dat we al eens vooruitblikken op wat 2011 ons tebieden heeft op vlak van ruimtevaart. 2011 zal voorruimtevaartfans een zeer interessant jaar wordenaangezien er enkele opmerkelijke gebeurtenissengepland staan. Zo zal Europa in 2011 zijn tweedeAutomated Transfer Vehicle (ATV) lanceren richtingISS en moet de nieuwe Europese Vega raket voor heteerst gelanceerd worden. De Verenigde Statenplannen in 2011 ondermeer de lancering van de Junoruimtesonde die ons meer moet vertellen over deplaneet Jupiter en gaan de Maan verder verkennenmet de twee GRAIL ruimtetuigen. Daarnaast zal NASAeind 2011 zijn nieuwste Marsrover lanceren die inaugustus 2012 moet landen op de 'rode planeet'.China is van plan in 2011 zijn eerste ruimtestation ineen baan om de Aarde te brengen waarna deAziatische grootmacht er een onbemande Shenzhouruimtecapsule wil aan koppelen. In dit artikel gevenwe een uitgebreid chronologisch overzicht van watons het volgende jaar allemaal te wachten staat opvlak van ruimtevaart. Lees het uitgebreide artikel opde onderstaande website !

Meer uptodate nieuws opwww.spacepage.be !

Kortnieuws

De NARO1, voordien bekendals de Korea Space LaunchVehicle (KSLV), werd voor heteerst gelanceerd op 25augustus 2009. Deze bescheiden draagraket is gebaseerdop de eerste trap van deRussische Angara raket. Beidelanceringen zijn tot op hedenmislukt. Bron: KARI.

034

De deelnemers aan het EurekaSpace Camp te Ieper samenmet edutainer Dieter Janssooneen gastspreker Bianca Nowak.Zin om er de volgende keer bijte zijn ? Duid dan alvast 25 t/m29 juli 2011 aan in je agenda.Bron: Eureka.

Nieuw aan het firmament...Patrick Jaecques Rubriek

De pas ontdekte 'buckyballs'bestaan uit zestig koolstofatomen en zijn reeds meer daneen kwart eeuw geledenvoorspeld te bestaan in hetheelal. Deze boeiendeontdekking werd gedaan doorhet team van de Belg Jan Camimet behulp van de Spitzerruimtetelescoop van de NASA.Bron: NASA.

Redactioneel Rubriek

035

Media Telescopenprojectkrijgt opnieuw uitbreiding

036

Een zonsverduistering is eenastronomisch fenomeen, waarbij overdag het licht van de zonde waarnemer niet bereikt,doordat een hemellichaam(meestal de maan) in de wegvan het licht staat. Eenzonsverduistering is een voormensen op aarde directwaarneembaar astronomischfenomeen, waarbij in feite hetniet de zon, maar een gedeeltevan de aarde is dat verduisterdwordt. Een waarnemer zietbijvoorbeeld de zon dan doorde maan bedekt en de zon lijktdaardoor vanaf de aardeverduisterd te zijn. Voorastronomen biedt een totalezonsverduistering een uniekekans om de corona (delichtkrans om de zon) te bestuderen.

Redactioneel Artikel

Hemels vuurwerk tijdensde eerste maand v/h jaar

037

De totale zonsverduisteringvan 1 augustus 2008 in Kurai(Rusland) gezien alsook op degevoelige plaat vastgelegddoor Koen van Gorp.Vastgelegd met een Canon EF70200 mm f/2.8 LUSM lensmet een Canon EF 1.4extender op 280 mm f/5.6.Toestel: Canon EOS 40D. ISO:400. Betreft een combinatievan 24 beelden, bewerkt metPhotoshop CS2.

038

De Jrmungandr is als oerslang nagenoeg het grootsteen gevaarlijkste monster uit deNoordse mythologie. Het is nvan de drie kinderen van Lokien Angrboa en waarschijnlijkhet meest afschrikwekkende.De Midgaardslang is zo enormgroot dat hij in een cirkel omMidgard, de wereld, ligt. Zijnkop reikt tot aan de punt vanzijn staart en wanneer hij er inbijt schudt hij van woede,waarmee hij aardbevingenveroorzaakt.

Red. / B. Den Hond Artikel

Sneeuwbal Aarde

039

040

De LYRA radiometer, steedsverder gedemonteerd. LYRA(Lyman Alpha Radiometer) iseen zonneradiometer met vierultraviolette banden, die zogekozen zijn voor hunrelevantie voor de zonnefysica,aeronomie en het ruimteweer.Hij maakt deel uit van dePROBA2missie en isontworpen door de KoninklijkeSterrenwacht van Belgi. Lyragebruikt bandgapdetectorengebaseerd op diamant.Diamanten sensoren maakt hetinstrument resistent tegen deeffecten van de straling diePROBA2 waarschijnlijk gaattegenkomen. PROBA2 houdtde stabiliteit en de opspoorbaarheid van de synchrotronbronstandaard in het oog. Opdeze manier kan mogelijkedegradatie van de detectorenen filters opgemerkt worden.

040

Red. / ESA Artikel

Controlehub voorGalileo geopend in Fucino

041041

042

De Australische wetenschappers gebruikten de EuropeseVery Large Telescope in Chiliom hun waarnemingen mee tedoen. Bron: ESO.

Red. / NOVA Artikel

Afgelopen jaar was hetwarmste ooit. Echt waar !?

In april van dit jaar mislukte het oplaten vaneen NASAballon met twee telescopen inAustrali. Uitgebreid onderzoek heeft eenwaslijst van 25 slordigheden opgeleverd dieaan het ongeluk hebben bijgedragen. NASAtrekt daar lessen uit en hoopt hetballonprogramma later deze maand alweer tekunnen voortzetten. De conclusies van hetonderzoeksrapport zijn niet mals. Het ongelukin april, waarbij overigens geen gewondenvielen, is het gevolg van gebrekkige risicoanalyses, personeelsopleiding, toezicht enveiligheidsmaatregelen. De wetenschappelijkeballonnen van NASA bestaan uit lichtgewichtfolie en stijgen op tot hoogten van bijna veertigkilometer. Ze kunnen tot ongeveer drie ton aanmeetinstrumenten voor (onder meer)sterrenkundig onderzoek meevoeren. Bron: NU/ 16122010.Sterrenkundigen die naar planeten bij anderesterren speuren, roepen de hulp in vanvrijwilligers. Iedereen met een computer eninterverbinding kan nu de gegevens helpenuitpluizen die met de NASAsatelliet Kepler zijnverzameld. De Keplersatelliet houdt sinds eenjaar de helderheden van ongeveer 150.000sterren in de gaten. In de berg gegevens diedat oplevert, zoeken computers naar deregelmatige fluctuaties zoals die wordenveroorzaakt door planeten die voor hunmoederster langs trekken. Dat heeft alhonderden potentile exoplaneten opgeleverd.Computerzoekprogramma's werken echtervolgens een aangeleerd stramien en 'zien'daardoor nog wel eens wat over het hoofd. Hetis de bedoeling dat de deelnemers aan hetPlanet Huntersproject die missers opsporen.Het menselijk brein in nu eenmaal beter inpatroonherkenning dan een computer.Deelnemers hoeven niets van sterrenkunde ofexoplaneten af te weten. Ze krijgen chaotischogende grafiekjes te zien, waarin de meestopmerkelijke 'helderheidsdips' moeten wordenaangegeven. Sterrenkundigen zorgen voor deverdere verwerking van deze meetpunten.Bron: NU / 16122010.Een internationaal team van astronomen heefteen verre populatie van sterrenstelsels ontdektdie grote aantallen sterren produceren. Deontdekking bevestigt het idee dat de productievan nieuwe sterren ongeveer 11 miljard jaargeleden 3 miljard jaar na de oerknal zijn topbereikte. De verre sterfabrieken zijn ontdektmet de vorige jaar gelanceerde Europeseinfraroodsatelliet Herschel. De sterrenstelselszenden weinig zichtbaar licht uit, omdat desterren die zij bevatten nog omgeven zijn doorde restanten van de dichte wolken van gas enstof waaruit zij gevormd zijn. Dat kosmischestof, dat een temperatuur van ongeveer 240graden onder nul heeft, is alleenwaarneembaar op infrarode golflengten. Degevonden sterrenstelsels bevatten nogvoldoende gas om hun sterproductie noghonderden miljoenen jaren voort te zetten.Bron: NU / 17122010.Een geofysicus van de universiteit vanCaliforni in Berkeley is er als eerste ingeslaagd om de sterkte van het magnetischeveld in de vloeibare buitenkern van de aarde temeten. Daarbij is hij geholpen door de maan endoor quasars extreem heldere, verresterrenstelsels. De veldsterkte in de buitenkernblijk 25 gauss te bedragen, wat vijftig keer zosterk is als het magnetische veld aan hetaardoppervlak (Nature, 16 december). Deaarde heeft een ongeveer 2600 kilometer grotebinnenkern van gestold ijzer en nikkel. Deze isomgeven door een ongeveer 2250 kilometerdikke laag waar de metalen nog vloeibaar zijndankzij de warmte die onder meer afkomstig is 043

van het verval van radioactieve stoffen.Stromingen in deze buitenkern veroorzakeneen dynamoeffect, dat de bron is van hetaardmagnetische veld. De aantrekkingskrachtvan de maan heeft een afremmende werkingop de binnenkern van de aarde. Dezeafremmende werking wordt echter weergedempt door de magnetische velden die in devloeibare buitenkern worden gegenereerd. Diedempende werking is nu indirect gemeten.Radiowaarnemingen van quasars, die als vastreferentiekader fungeerden, hebben zeerexacte getallen opgeleverd over de invloed vande maan op de stand van de aardas. Metbehulp van een computermodel kon daaruit degrootte van het dempende effect van debuitenkern worden gemeten en daarmee ookde sterkte van het magnetische veld terplaatse. 16122010.Het Amerikaanse ruimteagentschap NASAheeft een nieuwe nauwkeurige maankaartgepresenteerd. De kaart is gebaseerd opgegevens van de Lunar ReconnaissanceOrbiter (LRO), die sinds een jaar om de maandraait. Voor de LROkaart is niet alleen hetmaanoppervlak gedetailleerd gefotografeerd,ook zijn met behulp van een laser hoogtemetingen gedaan. Sommige delen vande maan, zoals de achterkant en de diepekraters rond de polen, werden nooit eerder zonauwkeurig in kaart gebracht. Het landschapvan de poolkraters spreekt tot de verbeelding,omdat veel van de kraters zo diep zijn, dat debodem nooit zonlicht ziet. Het was tot nog toedan ook niet helemaal duidelijk hoe steil dehellingen van de kraterwanden waren. Opsommige plaatsen blijken deze over enkelekilometers onder hoeken van maar liefst 36graden te staan. Bron: NU / 18122010.Uit nieuw onderzoek met de Amerikaanserntgensatelliet Chandra is duidelijk gewordenhoe vaak de grootste zwarte gaten in onzekosmische achtertuin actief zijn. Niet zo vaak,zo blijkt. De meeste sterrenstelsels, waaronderook ons Melkwegstelsel, hebben een kolossaalzwart gat in hun kern, dat miljoenen of somszelfs miljarden zonsmassa's aan materie bevat.Uit het Chandraonderzoek blijkt dat van destelsels die qua omvang vergelijkbaar zijn metons Melkwegstelsel slechts n procent eensuperzwaar zwart gat heeft dat zeer actief is.Zo'n zwart gat krijgt grote hoeveelheden gasaangevoerd vanuit zijn omgeving. Terwijl datgas naar het zwarte gat toe valt, wordt het heeten zendt het rntgenstraling uit. Vastgesteld isook dat de zwaarste sterrenstelsels het vaaksteen actief zwart gat in hun kern hebben.Sterrenstelsels die tien keer zo licht zijn als onsMelkwegstelsel hebben een tien keer zo kleinekans op een actief zwart gat. Verder isgebleken dat het totale aantal actieve zwartegaten in de loop van de miljarden jaren kleineris geworden. Mogelijk komt dit doordat degasvoorraden gewoon opraken. Een anderbetekent dat het momenteel zeer rustige zwartegat in de kern van ons Melkwegstelsel (Sgr A*)de komende vijf miljard jaar alles bij elkaarongeveer 50 miljoen jaar actief zal zijn. In dieactieve perioden zal Sgr A* miljarden kerenmeer rntgenstraling uitzenden dan nu. Maardat gebeurt zo ver hiervandaan, dat het levenop onze planeet er geen last van zal hebben.20122010.

Meer uptodate nieuws opwww.spacepage.be !

Kortnieuws

Op de Amerikaanse websitewww.ifitwasmyhome.com kanmen niet alleen zien hoe grootde olie vlek (aan het oppervlak)reeds is, maar ook hetoppervlak hiervan vergelijkenmet waar men woont. Eenbeeld zegt, ook deze keer,meer dan woorden...

044

Marc van der Sluys is Nationaal Fellow van het CanadeesInstituut voor TheoretischeAstrofysica (CITA) aan deUniversiteit van Alberta. Hijwerkt aan de evolutie vandubbelsterren en het waarnemen van gravitatiestraling vanneutronensterren en zwartegaten met LIGO en Virgo.

Marc van der Sluys Rubriek

De hemelkalender

045

Rubriek

046

Gegevens van de bedekkingvoor een aantal plaatsen inNederland en Belgi. Kolom 1geeft de plaatsnaam aan.Intrede: (kolo

047

Meteorenzwermen zijn zwermen van meteoren, vaakafkomstig van stof en gruisachtergelaten door kometen.Wanneer een komeet in debuurt van de zon komt, gaathet ijs verdampen en viageisers door de korst van dekomeet breken. Het stof dathierbij vrijkomt, kan later eenmeteorenzwerm veroorzaken.Interessant bij een meteorenzwerm is dat alle deeltjes uitdezelfde richting komen. Doorhet perspectiefeffect lijkt danalsof de trajecten van deveroorzaakte meteoren, bijachterwaartse verlenging, uiteen zelfde punt lijken te komen(net zoals de sporen van eenlange, rechte spoorweg). Ditpunt noemt men de radiant vande zwerm. Meteorenzwermenworden doorgaans genoemdnaar het sterrenbeeld waarinhun radiant gelegen is. Omdatin de paar dagen dat eenzwerm te zien is de aardeverder trekt in zijn baanverschuift de radiant enigszins.

048

Ursiden zijn trage meteoren(33 km/s) en kunnen de helenacht waargenomen worden.Heldere exemplaren zijn vaakgeel van kleur. Het radiant vande Ursiden is voor onzecontreien circumpolair en staatgedurende de maximumnachtin de buurt van de heldere sterKochab.

De beste locaties voor hetinplanten van windmolens inChina, berekend door deuniversiteit van Hardvard enTsinghua.

Redactioneel Rubriek

049

Media: China grootsteproducent van windmolens

050

Mohit (st. EmmauscollegeRotterdam) aan de foucaulttestop de S9 in Gent.

JeanPierre Grootaerd Artikel

Kijkerbouw VSRUG steltscholenproject 20102011voor

De mannen van VTI St.Rembert Torhout Spiegels zijnklaar, dus tijd om de behuizingte maken !

051

052

Dirk Devlies is, naast lid van deAstro Event Group vzw, ookactief in de Vereniging VoorSterrenkunde waar hij zetelt inde raad van beheer. Zowat elkvrij moment steekt hij in z'nzelfgemaakt sterrenkundig enruimtevaartgericht woordenboek. Een omvangrijk werk datal enkele duizenden pagina'stelt.

Dirk Devlies Rubriek

Woord v/d maand:Aleksandr Friedmann

053

Rubriek

054

De afbeelding toont de OBassociaties tot ongeveer 1.500parsec die voor Hipparcosbekend waren. Met N wordt hetaantal sterren aangegeven meteen absolute magnitudehelderder dan 5. Voor eenverklaring van magnitudes, zieGuidestar februari 2010..

Omstreeks 10 december verscheen op hetnoordelijk halfrond van Saturnus eenopvallende witte vlek. Het bestaan van ditstormgebied in de atmosfeer van de planeetwerd ontdekt door amateurastronomen. Enkeledagen geleden kon de 'Grote Witte Vlek' voorhet eerst ook in beeld worden gebracht door deruimtesonde Cassini, die om Saturnus cirkelt.Dergelijke stormgebieden, die duizendenkilometers groot zijn, verschijnen wel vaker opSaturnus. Maar zo helder als dit exemplaar zijnze maar zelden: doorgaans ontnemenmistlagen hoog in de atmosfeer het zicht erop.Uit de Cassinibeelden blijkt dat hetstormgebied nog steeds in omvang toeneemt.Het gebied sleept een inmiddels veletienduizenden kilometers lange 'staart' vanheldere wolken achter zich aan. Bron: NU / 29122010.Een team astronomen van de universiteit vanTel Aviv (Isral) heeft vastgesteld dat de eerstegroeispurt van de zwaarste zwarte gatenplaatsvond toen het heelal nog maar ongeveer1,2 miljard jaar oud was. Tot nog toe werdaangenomen dat dit n tot drie miljard jaarlater gebeurde. De meeste sterrenstelsels inhet heelal, inclusief ons eigen Melkwegstelsel,hebben een zwart gat in hun kern dat enkelemiljoenen tot miljarden malen zo veel massabevat als onze zon. Zo'n superzwaar zwart gatis alleen waarneembaar op momenten dat hetactief is, dat wil zeggen: grote hoeveelheid gasuit zijn omgeving opslokt. Uit onderzoek metenkele van de grootste telescopen op aarde,waaronder de Europese VLT in Chili, is nugebleken dat de superzware zwarte gaten die1,2 miljard jaar na de oerknal actief waren nogrelatief klein waren, maar wel heel snelgroeiden. Terugrekenend komen deastronomen tot de conclusie dat deze objectenzijn begonnen als objecten van honderd totduizend zonsmassa's. Waarschijnlijk zijn ze derestanten van de eerste generatie van zwaresterren in het heelal, die hun bestaan afslotenmet een supernovaexplosie. Bron: NU / 29122010.Het Amerikaanse ruimteagentschap NASAheeft nieuwe opnamen van de SaturnusmaanRhea gepresenteerd, die in november 2009 enmaart 2010 door de ruimtesonde Cassini zijngemaakt. De opnamen, die een goed beeldgeven van het kraterrijke oppervlak van Rhea,zijn de meest gedetailleerde die tot nu toe vandeze ijsmaan zijn gemaakt. De nieuwe beeldengeven meer duidelijkheid of het netwerk vanheldere lijntjes dat dertig jaar geleden door debeide Voyagerruimtesonde werd ontdekt. DeVoyagerbeelden waren niet scherp genoeg omprecies te kunnen zien wat dit was. Sommigeonderzoekers meenden dat deze barsten in dekorst van Rhea door ijsvulkanisme konden zijnveroorzaakt. Uit eerdere Cassinibeelden wasechter al gebleken dat de lijnen in werkelijkheidsteile ijswanden zijn, wat erop wijst dat er in deijskorst van Rhea tektonische bewegingenplaatsvinden. Op 3Dbeelden die aan de handvan de meest recente Cassiniopnamen zijngemaakt, is nu te zien dat delen van de ijskorstzijn opgetild. De breuklijnen die daardoor zijnontstaan, lopen dwars door enkele betrekkelijkjonge inslagkraters heen. Dat betekent datRhea waarschijnlijk nog steeds geologischactief is. Op 11 januari 2011 brengt Cassiniopnieuw een bezoek een Rhea. Het oppervlakvan de Saturnusmaan zal dan tot op eenafstand van 76 kilometer worden genaderd.ASTRON sterrenkundige Marijke Haverkornheeft de 17e editie van de NationaleWetenschapsquiz gewonnen. Samen metwiskundige Remco van der Hofstad enhoogleraar sensorsystemen Albert van den 055

Berg, heeft zij zondag 26 december deacademische wereld vertegenwoordigd. MarijkeHaverkorn heeft eerder een Vidisubsidie, eensubsidie die door NWO wordt toegekend aanexcellente onderzoekers, gewonnen. Remcovan der Hofstad is ontvanger van de Vicisubsidie van NWO, en Albert van den Berg wonin 2009 de hoogste Nederlandseonderscheiding in de wetenschap: deSpinozaprijs. De drie wetenschappers namenhet succesvol op tegen een team vanjournalisten bestaande uit Harmke Pijpers,Harm Ede Botje en Hassnae Bouazza. Doorhet beantwoorden van vijftien pittige vragenstreden zij per team om de eer, maar speeldeook individueel voor de hoofdprijs: een weeknaar Egypte en het bezoeken van eenarcheologische opgraving in Sakkara doorNederlandse archeologen van hetRijksmuseum van Oudheden. Marijke wist dezeprijs eveneens in de wacht te slepen. MarijkeHaverkorn: Het was hartstikke leuk om mee tedoen. Natuurlijk geweldig dat ik uiteindelijkgewonnen heb, maar uiteindelijk gaat het ertoch om te laten zien hoe leuk wetenschap is.En dat is wat de wetenschapsquiz natuurlijkfantastisch doet: de fascinatie voorwetenschap, maar ook de lol ervan, naar buitenbrengen. De Nationale Wetenschapsquiz werdgeorganiseerd door de VPRO in samenwerkingmet de Nederlandse Organisatie voorWetenschappelijk Onderzoek (NWO), denationale wetenschapsfinancier. Bron: Astron /29122010.Uit een nieuwe analyse van gegevens van deruimtesonde Cassini blijkt dat er een directverband bestaat tussen periodieke radiopulsenuit het magnetische veld van Saturnus enexplosies van heet gas in de buurt van deplaneet. Deze explosies bemoeilijken hetvaststellen van de rotatietijd van Saturnus, dienet als de overige grote planeten van onszonnestelsel, geen vast oppervlak heeft. Netals bij de aarde is het magnetische veld vanSaturnus geen volmaakte bol. Onder invloedvan de zonnewind waaieren de veldlijnen aande schaduwkant van de planeet uit tot eenlange staart. Het lijkt erop dat die magnetischestaart wordt meegesleept door elektrischgeladen gas dat oorspronkelijk van de maanEnceladus afkomstig is. Daarbij wordt de staartuitgerekt tot het niet verder gaat, waarna hijterugschiet. Door het losschieten van demagnetische staart wordt het geladen gas rondSaturnus verhit. Dat hete gas raakt gevangenin het magnetische veld en draait als een soortwolken met de planeet mee. Elektrischestromen in deze wolken verstoren op hun beurthet magnetische veld van Saturnus.Brazili heeft gisteren het formele documentgetekend waarmee de weg wordt geplaveidnaar het lidmaatschap van de EuropeseZuidelijke Sterrenwacht (ESO). Brazili zal, naratificatie door het Braziliaanse parlement, hetvijftiende land zijn dat lid is van ESO. ESOheeft een lange geschiedenis van succesvollebetrokkenheid bij ZuidAmerika, sinds Chili in1963 werd gekozen als de beste locatie voorwaarnemingen. Maar tot nu toe was geen enkelnietEuropees land toegetreden tot ESO.Brazili zal onder meer een bijdrage leverenaan de European Extremely Large Telescope.De bouw van deze supertelescoop start naarverwachting in 2011. 30122010.

Meer uptodate nieuws opwww.spacepage.be !

Kortnieuws

In november 2001 was de bemanning van het internationaleruimtestation ISS getuige vande Leoniden meteorenstorm.Bron: NASA..

056

De 1,83 m VATT telescoop inzijn AltAzimutale montering inde witgele kleuren van hetVaticaan. Bron: Philip Corneille.Philip Corneille is AEG lid enData Management consultantmet bijzondere interesse voorsterrenkundige applicaties. AlsFellow of the British Interplanetary Society schrijft hijregelmatig over onbemanderuimtevaart en sterrenkundevoor internationale vakbladen.

Philip Corneille Rubriek

Observatoria wereldwijdSpecola Vaticana (VSA)

057

Rubriek

058

De auteur nabij het VATTgebouw op de 3270 m hoge MtGraham in Arizona VSA.Bron: Philip Corneille.

060

Het gat in de ozonlaag bovenAntarctica waargenomen doorhet SCIAMACHY instrument op1 september 2005. Bron: KNMI/ ESA.

Redactioneel Rubriek

De AEG activiteitenkalender

061

Kortnieuws

Het beeld op de achtergrond iseen optisch beeld van Hanny'sVoorwerp en nabijgelegensterrenstelsel IC2497 (copyright: William Keel, AnnaManning, 3.5m WIYN Telescope). Op de voorgrond zijn dehoge resolutie beelden te zien(oranje en paars) die in hetonderzoek zijn verkregen.Twee hele compacte bronnenzijn waargenomen in de kernvan sterrenstelsel IC2497 methet Europese netwerk vanradiotelescopen, waaruit blijktdat er een heel zwaar zwart gataanwezig is in de kern van hetstelsel. De omliggenderadiogolven zijn ontstaan uiteen zogenoemde "nuclearstarburst", een enorme uitbarsting van sterren in de kern vanIC2497. Bron: Astron.

Nieuwe waarnemingen door astronomen vande universiteit van Michigan wijzen erop dat dezwaarste sterren in het heelal niet per se in hetgezelschap van andere sterren ontstaan. Zekunnen het ook wel alleen af. Dat blijkt uitgedetailleerd onderzoek met de Hubbleruimtetelescoop van zware sterren waarvan alhet vermoeden bestond dat ze alleen waren.Met de ruimtetelescoop is op acht van dezereuzen, die 20 tot 150 keer zo zwaar zijn als dezon, ingezoomd. Vijf van de sterren blijkenhelemaal geen buren te hebben, drie makendeel uit van groepjes van tien of minder sterren.Doorgaans gaan astronomen ervan uit datalleen grote stervormingsgebieden voldoendegas bevatten om zulke reuzensterren teproduceren. Nu er ook eenzame reuzensterrengevonden zijn, kunnen er vraagtekens bij dezetheorie worden gezet. Anderzijds kan nietworden uitgesloten dat de eenzame sterren ingrote stellaire kraamkamers zijn ontstaan endaar later uit ontsnapt zijn. 20122010.Amerikaanse wetenschappers hebbenvandaag gemeld dat de bouw van 's wereldsgrootste observatorium voor neutrino's in eenreusachtige kubus van ijs op de Zuidpoolafgerond is. Het observatorium moet helpen omhet ontstaan van het heelal te begrijpen. Dewerken aan IceCube in de toendra vanAntarctica hebben tien jaar geduurd. Hetobservatorium, dat op 1.400 meter diepte ligt bijde Amerikaanse basis AmundsenScott, heeftruim 205,5 miljoen euro gekost volgens deAmerikaanse stichting voor wetenschap NSF(National Science Foundation). Neutrino's zijndeeltjes met een verwaarloosbare massa diezich verplaatsen met de snelheid van het lichten die op het moment van de Big Bangontstaan zouden zijn. De Ice Cube bestaat uiteen kubieke kilometer Antarctisch ijs, uitgerustmet ruim vijfduizend optische sensoren die,verdeeld over 86 schachten, tussen de 1.450en 2.450 meter diep zitten. Boven elk van dieschachten bevinden zich aan de oppervlaktetelkens twee grote tanks gevuld met ijs enoptische sensoren. Als onderdeel van hetInteruniversitair Instituut voor Hoge Energie(IHE) maken wetenschappers van deUniversiteit Gent en de Vrije UniversiteitBrussel deel uit van het project, dat ook steunkrijgt van het Vlaams Fonds voorWetenschappelijk Onderzoek (FWO). DeUGent doe voornamelijk onderzoek naarkosmische straling. De VUB focust op signalenvan de sensoren die zich diep in het Antarctischijs bevinden. Bron: Belga / ADV / SPS / 20122010.Het Amerikaanse ruimteagentschap NASAheeft nieuwe opnamen van de SaturnusmaanRhea gepresenteerd, die in november 2009 enmaart 2010 door de ruimtesonde Cassini zijngemaakt. De opnamen, die een goed beeldgeven van het kraterrijke oppervlak van Rhea,zijn de meest gedetailleerde die tot nu toe vandeze ijsmaan zijn gemaakt. De nieuwe beeldengeven meer duidelijkheid of het netwerk vanheldere lijntjes dat dertig jaar geleden door debeide Voyagerruimtesonde werd ontdekt. DeVoyagerbeelden waren niet scherp genoeg omprecies te kunnen zien wat dit was. Sommigeonderzoekers meenden dat deze barsten in dekorst van Rhea door ijsvulkanisme konden zijnveroorzaakt. Uit eerdere Cassinibeelden wasechter al gebleken dat de lijnen in werkelijkheidsteile ijswanden zijn, wat erop wijst dat er in deijskorst van Rhea tektonische bewegingenplaatsvinden. Op 3Dbeelden die aan de handvan de meest recente Cassiniopnamen zijngemaakt, is nu te zien dat delen van de ijskorstzijn opgetild. De breuklijnen die daardoor zijnontstaan, lopen dwars door enkele betrekkelijkjonge inslagkraters heen. Dat betekent dat

Rhea waarschijnlijk nog steeds geologischactief is. Op 11 januari 2011 brengt Cassiniopnieuw een bezoek een Rhea. Het oppervlakvan de Saturnusmaan zal dan tot op eenafstand van 76 kilometer worden genaderd. 21122010.Een team astronomen van de universiteit vanTel Aviv (Isral) heeft vastgesteld dat de eerstegroeispurt van de zwaarste zwarte gatenplaatsvond toen het heelal nog maar ongeveer1,2 miljard jaar oud was. Tot nog toe werdaangenomen dat dit n tot drie miljard jaarlater gebeurde. De meeste sterrenstelsels inhet heelal, inclusief ons eigen Melkwegstelsel,hebben een zwart gat in hun kern dat enkelemiljoenen tot miljarden malen zo veel massabevat als onze zon. Zo'n superzwaar zwart gatis alleen waarneembaar op momenten dat hetactief is, dat wil zeggen: grote hoeveelheid gasuit zijn omgeving opslokt. Uit onderzoek metenkele van de grootste telescopen op aarde,waaronder de Europese VLT in Chili, is nugebleken dat de superzware zwarte gaten die1,2 miljard jaar na de oerknal actief waren nogrelatief klein waren, maar wel heel snelgroeiden. Terugrekenend komen deastronomen tot de conclusie dat deze objectenzijn begonnen als objecten van honderd totduizend zonsmassa's. Waarschijnlijk zijn ze derestanten van de eerste generatie van zwaresterren in het heelal, die hun bestaan afslotenmet een supernovaexplosie. 27122010.Omstreeks 10 december verscheen op hetnoordelijk halfrond van Saturnus eenopvallende witte vlek. Het bestaan van ditstormgebied in de atmosfeer van de planeetwerd ontdekt door amateurastronomen. Enkeledagen geleden kon de 'Grote Witte Vlek' voorhet eerst ook in beeld worden gebracht door deruimtesonde Cassini, die om Saturnus cirkelt.Dergelijke stormgebieden, die duizendenkilometers groot zijn, verschijnen wel vaker opSaturnus. Maar zo helder als dit exemplaar zijnze maar zelden: doorgaans ontnemenmistlagen hoog in de atmosfeer het zicht erop.Uit de Cassinibeelden blijkt dat hetstormgebied nog steeds in omvang toeneemt.Het gebied sleept een inmiddels veletienduizenden kilometers lange 'staart' vanheldere wolken achter zich aan. 27122010.Nieuwe waarnemingen door astronomen vande universiteit van Michigan wijzen erop dat dezwaarste sterren in het heelal niet per se in hetgezelschap van andere sterren ontstaan. Zekunnen het ook wel alleen af. Dat blijkt uitgedetailleerd onderzoek met de Hubbleruimtetelescoop van zware sterren waarvan alhet vermoeden bestond dat ze alleen waren.Met de ruimtetelescoop is op acht van dezereuzen, die 20 tot 150 keer zo zwaar zijn als dezon, ingezoomd. Vijf van de sterren blijkenhelemaal geen buren te hebben, drie makendeel uit van groepjes van tien of minder sterren.Doorgaans gaan astronomen ervan uit datalleen grote stervormingsgebieden voldoendegas bevatten om zulke reuzensterren teproduceren. Nu er ook eenzame reuzensterrengevonden zijn, kunnen er vraagtekens bij dezetheorie worden gezet. Anderzijds kan nietworden uitgesloten dat de eenzame sterren ingrote stellaire kraamkamers zijn ontstaan endaar later uit ontsnapt zijn. 27122010.

Meer uptodate nieuws opwww.spacepage.be !

Het Duitse Lufthansa gaat als eersteluchtvaartmaatschappij ter wereld passagiersvluchten op basis van biobrandstoffen inleggen.Zes maanden lang zullen de vluchten tussenHamburg en Frankfurt gebruik maken van eenbrandstofmengeling die voor de helft uitbiobrandstof bestaat. Het is niet de eerste keerdat een passagiersvliegtuig op biobrandstofvliegt. Het Nederlandse KLM en hetAmerikaanse Continental hebben al testvluchtengedaan met verschillende mengelingen.Lufthansa gaat wel voor het eerst biobrandstofgebruiken op een echte lijn. De test moet in aprilvolgend jaar starten en zou de maatschappijzo'n 6,6 miljoen euro kosten. "We doenpionierswerk", zegt Wolfgang Mayrhuber, ceovan de maatschappij. "Lufthansa is de eersteluchtvaartmaatschappij ter wereld diebiobrandstof gebruikt in de vluchtoperatiesbinnen het kader van een proef op langetermijn". Het testtoestel is een Airbus A321,waarvan n motor op traditionele kerosinewerkt, terwijl de andere motor het nieuwemengsel gebruikt. Lufthansa geeft geen detailsover de gebruikte biobrandstof, maar het zou omeen "biosynthetische brandstof" gaan uit een"duurzame bron waarvoor geen regenwoudgekapt zal worden." De brandstof is afkomstigvan het Finse Neste Oil en zou de totale uitstootvan broeikasgassen, inclusief de uitstoot tijdensde productie van de brandstof, met 40 tot 80procent terugdringen in vergelijking met traditionele vliegtuigbrandstof. Bron: IPS / 04122010.Het mag dan al twee weken flink sneeuwen,weerinstituut KNMI haast zich te melden dat deaarde heus nog wel opwarmt. 'Dewereldtemperatuur blijft stijgen.' Dat zegt KNMIwoordvoerder Harry Geurts dinsdag in dagbladTrouw. Op de vraag of de opwarming van deaarde voorbij is, antwoordt hij: 'Dat is klinkklareonzin. Door de opwarming van de aarde neemtde kans op koude periodes af, maar koude enwarme periodes zullen elkaar blijven afwisselen.'Hij benadrukt dat n of twee koude winters inNederland 'geen meetbare invloed hebben opde gemiddelde wereldtemperatuur'. 'Die blijftstijgen.' Het is echter niet alleen koud inNederland. Zo noteerde de dubbelstadMinneapolis/St. Paul in de Amerikaanse staatMinnesota afgelopen zaterdag eenrecordhoogte sneeuwval: ruim 43 centimeter.Elsevier.nlblogger Afshin Ellian wijst er in zijnweblog op dat het Journaal een paar jaargeleden een reportage had 'over het feit dat wein de toekomst niet meer op wintersport kunnengaan, omdat het dan niet meer sneeuwt'. 'Zehadden ook treurige interviews met demiddenstand in Oostenrijk en andere gebieden,'vervolgt Ellian. 'Die mensen maakten zichernstig zorgen: geen sneeuw. Maar een weekgeleden meldde het Journaal dat nu al kanworden geskied.' Maar ook in dagblad De Persverzekert het KNMI dat de opwarming van deaarde onverminderd doorgaat. Rob van Dorlandvan het weerinstituut: 'Sinds 1975 warmt deaarde gemiddeld ongeveer 0,17 graden op pertien jaar. Maar het ene jaar is het warmer dan detrendlijn, het andere juist wat kouder.' Volgenshem komt heeft dit te maken met de 'effectenvan sterke vulkaanuitbarstingen, El Nino envariaties in de binnenkomende zonneenergie'.Bron: J. Langelaar / 21122010.In de nacht van het oude op het nieuwe jaarzullen er volgens de Duitse stichting DSW(Deutschen Stiftung Weltbevlkerung)waarschijnlijk 6.934.196 000 mensen op deAarde leven. Dat zijn er ongeveer 80 miljoenmeer dan bij de vorige jaarwisseling. De kaapvan de 7 miljard wordt wellicht ergenshalverwege het jaar 2011 overschreden, gaf destichting in Hannover te kennen. DWS gaatervan uit dat elke seconde gemiddeld 2,6 069

mensen geboren worden. 82 procent van dewereldbevolking leeft in de ontwikkelingslanden. Bron: Belga / GB / 28122010.Onderzoekers aan het California Institute ofTechnology (Caltech) hebben een prototypeontwikkeld van een machine die defotosynthese van planten imiteert en daarbij deenergie van de zon omzet in brandstof. Demachine maakt gebruik van zonnestralen enhet metaaloxide ceria om koolstofdioxide ofwater af te breken in brandstoffen die kunnenworden opgeslagen en getransporteerd. Hetsysteem zou een voordeel betekenentegenover de conventionele zonnepanelen, diede gegenereerde elektriciteit ter plaatsemoeten verbruiken en tijdens de nacht geenenergie kunnen leveren. De onderzoekersmerken wel op dat het beleid een stimulerenderol moet spelen in de verdere ontwikkeling vandit soort technologien. 25122010.Vele tienduizenden tonnen zout belanden in desneeuwperiode op de wegen om zebegaanbaar te houden. Daarnaast strooienparticulieren een aanzienlijke hoeveelheid metde hand bij deuren, op stoepjes en optuinpaden. Begrijpelijk, want niemand wilonderuit glijden of van de weg raken. Er zit ookeen keerzijde aan de gladheidbestrijding. Het isslecht voor boomwortels en bodemleven.Duizenden Australirs maken zich klaar om hunhuizen te verlaten om aan de "ongeziene"overstromingen in het noordoosten van hetland te kunnen ontsnappen. Anna Bligh, depremier van Queensland, waarschuwde dat decrisis dagen en zelfs weken kan aanhouden.Honderden inwoners hebben ondertussen huntoevlucht gezocht in opvangcentra. "Het is eenramp van een ongeziene omvang", aldus depremier. Vooral de staat Queensland is zwaargetroffen door hevige regenbuien. Afgelopenweek nog raasde de cycloon Tahsa over hetgebied. Momenteel worden meer dan 10.000inwoners gevacueerd uit een tiental dorpendie volledig afgesloten zijn door het water. Demensen moeten met behulp vanlegerhelikopters gered worden. Honderdenwoningen riskeren verder nog onder water telopen, gezien het stijgende waterpeil van derivieren. Premier Bligh schat dat de kosten vande overstromingen zullen oplopen totverschillende miljarden Australische dollars.Bron: AFP / ADB / 29122010.De klimaatverandering doet de oogst van devermaarde Assamthee uit India niet alleenkrimpen, maar verandert ook de typischesmaak. De noordoostelijke staat Assam telt 850theeplantages, in totaal goed voor zo'n 320.000hectare thee. Maar het gaat al enkele decenniasteeds minder goed met de theeproductie in destaat. De neerslag is er met een vijfdeverminderd en de minimumtemperatuur isgestegen met een graad, precies tweeparameters die cruciaal zijn voor de kwaliteitvan thee. Bovendien daalt de oogst: van512.000 ton in 2007 tot 487.000 in 2008 ennaar schatting 445.000 ton vorig jaar. "Zelfsmet meer plantages vermindert de totaleopbrengst", zegt Mridul Hazarika, directeur vanTocklai Tea Research, het oudsteonderzoekscentrum ter wereld, in de Britsekrant The Guardian. "Dat wijst op de ernst vande bedreiging. Er zijn ook al veranderingen inde smaak gemerkt, hoewel niet alleen deklimaatverandering daarvoor verantwoordelijkis." Ook het gebruik van bepaalde meststoffenen kweekmethoden kan bijdragen aan deveranderende smaak.

Meer uptodate nieuws opwww.spacepage.be !

Kortnieuws

Hubert Degroote heeft vanuitMarius, z'n private sterrenwacht in Vlamertinge, dezeprachtige opnames gemaaktvan de rode planeet. Dit metz'n 250 mm telescoop op f/6NT en oculair projectie (met 10o