Guidestar 02-2012

82

description

Sterrenkunde, klimatologie en ruimtevaart voor iedereen !

Transcript of Guidestar 02-2012

  • HetGRATISdigitalemagazinevandeAstroEventGroupvzw-Redactie@aegvzw.be-www.aegvzw.be-Jaargang7-Februari2012

  • Patrick Jaecques is, naast

    grafisch vormgever en hoofd-

    redacteur van dit magazine

    ook oprichter en voorzitter

    van de Astro Event Group

    vzw uit Oostende. Een door passie ge-

    dreven levensgenieter die al meer dan

    een kwart eeuw lang het brede publiek

    informeert over de diverse hemelse

    wonderen. . .

    PatrickJaecques

    D

    D

    e

    e

    e

    e

    e

    e

    u

    u

    w

    w

    i

    i

    g

    g

    e

    e

    h

    h

    o

    o

    n

    n

    g

    g

    e

    e

    r

    r

    n

    n

    a

    a

    a

    a

    r

    r

    v

    v

    o

    o

    e

    e

    d

    d

    s

    s

    e

    e

    l

    l

    ,

    ,

    k

    k

    e

    e

    n

    n

    n

    n

    i

    i

    s

    s

    ,

    ,

    l

    l

    i

    i

    e

    e

    f

    f

    d

    d

    e

    e

    ,

    ,

    .

    .

    .

    .

    .

    .

    E

    E

    d

    d

    i

    i

    t

    t

    o

    o

    r

    r

    i

    i

    a

    a

    a

    a

    l

    l

    002

  • Deze digitale publicatie, beschikbaar als PDF,

    Flash en iPad bestand, is een non-profit product

    van de Astro Event Group vzw uit Oostende en

    heeft tot doel sterrenkunde, klimatologie en ruimte-

    vaart te promoten bij een zo breed mogelijk

    publiek.

    De redactie bestaat uit: Patrick Jaecques (hoofd-

    redacteur en grafisch vormgever), Hendrik De

    Rycke (redactie), Kris Christiaens (redactie) en

    Sander Vancanneyt (redactie). De vaste rubrie-

    ken worden onderhouden door Phil ip Corneil le,

    Dirk Devlies, Kris Christiaens, Marc van der

    Sluys, Fi l ip Feys en Danny Van Hoecke. Zin om

    ook een artikel te schrijven en / of rubriek te

    onderhouden. Contacteer ons dan via redactie

    @aegvzw.be.

    De Astro Event Group vzw, noch enige andere

    persoon die in zijn naam optreedt, is verant-

    woordelijk voor het gebruik dat zou kunnen

    worden gemaakt van de informatie in deze

    digitale publicatie of voor eventuele fouten die

    er, ondanks de uiterste zorg bij de voorbereiding

    van de teksten, nog in zouden staan. Tevens

    heeft de redactie alle nodige moeite gedaan om

    te voldoen aan de wetteli jke voorschriften inzake

    auteursrechten en om contact op te nemen met

    de rechthebbenden. Elke persoon die bena-

    deeld meent te zijn en zijn rechten wil laten

    gelden wordt verzocht zich bekend te maken.

    Er is een samenwerkingsverband met diverse

    websites. Deze digitale publicatie kan genieten

    van de steun van volkssterrenwacht AstroLAB

    Iris en de Koninkl i jke Sterrenwacht. Dankzij de

    steun van de diverse auteurs, de leden en

    natuurl i jk de diverse sponsoren kunnen we

    deze digitale publicatie gratis verspreiden.

    Deze digitale publicatie is vol ledig ontworpen

    met gratis open-source en / of freeware

    software zijnde Scribus, Gimp, Foxit Reader,

    Ink-scape en Paint.net.

    Informatief

    Inhoudelijk

    04 - Friendship 7 -Amerika's eerste 'echte' bemande ruimtevlucht.

    1 0 - Rubriek : Lancering in de kijker.

    1 2 - Het Eureka Space Camp mikt opnieuw zeer hoog. . .

    1 3 - Astronomen ontdekken donker dwergsterrenstelsel.

    1 4 - Waarom de wereld dit jaar niet zal vergaan. . .

    1 5 - Rubriek : Ik heb een vraag. . .

    1 6 - Rubriek : ESO.

    1 8 - Klimaatverandering ? Dat is al lemaal een leugen !

    1 9 - Rubriek : De boekbespreking.

    22 - Mars is de Aarde niet . . .

    24 - Rubriek : Observatoria wereldwijd.

    28 - Oproep om LOFAR waarneemvoorstel len.

    32 - Rubriek : Astrofoto van de maand.

    34 - Andre Kuipers "belt" met TU Delft en Mark Rutte.

    36 - Koude winters veroorzaakt door warme zomers.

    37 - Rubriek : Lanceeroverzicht van de maand.

    38 - Rubriek : ESA.

    42 - Rubriek : Space History - Columbia STS-1 (deel 9).

    49 - Astronomen vinden dikste cluster op afstand.

    52 - Rubriek : Woord van de maand.

    55 - Superzware zwarte gaten breken 'starbursts' af.

    56 - Zonnevlekkengroepen zorgen voor heel wat spectakel.

    59 - Dwingeloo telescoop levend monument.

    60 - Rubriek : De AEG activiteitenkalender.

    61 - Schoolkinderen beginnen astronautentraining.

    64 - Serie : Roem en ondergang van de Space Shuttle.

    68 - Het TNO ruimtelab.

    73 - Rubriek : Het AEG kortnieuws . . .

    74 - Rubriek : Hemelkalender.

    78 - Rubriek : Sasteria onder de sterrenhemel.

    Kris Christiaens

    Kris Christiaens

    Patrick Jaecques

    ASTRON

    Patrick Jaecques

    Redactioneel

    Rodrigo Alvarez

    Marcel Hulspas

    Redactioneel

    Marl ies ter Voorde

    P. Corneil le MSc FBIS

    NOVA / Red.

    Geert Vandenbulcke

    Jacques van Oene

    Red. / C. Versteeg

    Kris Christiaens

    ESA

    Danny Van Hoecke

    Roel van der Heijden

    Dirk Devlies

    ESO / NOVA

    Sander Vancanneyt

    ASTRON

    Redactioneel

    NSO

    Herman Henderickx

    Roel van der Heijden

    Redactioneel

    Marc van der Sluys

    Fil ip Feys

    Op 20 februari is het precies 50 jaar

    geleden dat John Glenn werd gelanceerd

    aan boord van de Mercury MA-6 en zo

    de eerste Amerikaan werd in een baan

    om de Aarde.

    003

    Deze nieuwe opname van de Omega

    nevel, gemaakt met ESOs Very Large

    Telescope (VLT), behoort tot de

    scherpste die ooit vanaf de aarde zijn

    gemaakt. De foto geeft een buiten-

    gewoon detailri jk beeld van de rokerige,

    roze gekleurde centrale delen van dit

    beroemde stervormingsgebied, dat een

    kosmisch landschap van gaswolken, stof

    en pasgeboren sterren is. Bron: ESO.

    De Astro Event Group vzw, kortweg AEG, is een non-profit sterrenkundige vereniging voor

    volwassenen uit Oostende die genteresseerd zijn in sterrenkunde, kl imatologie en / of ruimtevaart.

    Iedereen met passie voor deze boeiende wetenschappeli jke takken is er van harte welkom. Van

    absolute beginner tot ervaren amateursterrenkundige en dit voor een boeiende, leerri jke en vooral

    gezell ige beleving van z'n hobby.

    Ook wie niet in de ruime omgeving van Oostende woont heeft er baat bij om lid te worden. Want de

    vereniging staat ook in voor een resem andere realisaties. Van de diverse boeiende websites,

    tentoonstel l ingen, voordrachten, het jaarl i jkse prakti jkgerichte 'Starnights' evenement tot dit

    uitvoerige maandblad. Kortom, steun onze vereniging en stort vandaag nog 1 5,00 euro (of meer)

    op rekening nummer IBAN: BE84 9730 0675 3759 / BIC: ARSPBE22 met vermelding van "l idgeld"

    alsook uw naam, adres en e-mail . Wij danken u alvast voor uw steun !

  • Op 2 apri l 1 959 werd hij samen met zes

    andere testpi loten door NASA geselec-

    teerd voor de Mercury Seven, de

    ruimtevaarders die de eerste Ameri-

    kaanse bemande ruimtevluchten zouden

    gaan uitvoeren in het kader van het

    Mercuryprogramma.

    Meer weten over dit thema ?

    www.spacepage.be

    F

    F

    r

    r

    i

    i

    e

    e

    n

    n

    d

    d

    s

    s

    h

    h

    i

    i

    p

    p

    7

    7

    -

    -

    A

    A

    m

    m

    e

    e

    r

    r

    i

    i

    k

    k

    a

    a

    '

    '

    s

    s

    e

    e

    e

    e

    r

    r

    s

    s

    t

    t

    e

    e

    '

    '

    e

    e

    c

    c

    h

    h

    t

    t

    e

    e

    '

    '

    b

    b

    e

    e

    m

    m

    a

    a

    n

    n

    d

    d

    e

    e

    r

    r

    u

    u

    i

    i

    m

    m

    t

    t

    e

    e

    v

    v

    l

    l

    u

    u

    c

    c

    h

    h

    t

    t

    KrisChristiaensHoofdartikel

    004

  • 005

  • Glenn werd geboren in Cambridge,

    Ohio, Verenigde Staten. Hij volgde

    basisonderwijs en voortgezet onderwijs

    in New Concord, Ohio. Hij behaalde de

    graad Bachelor of Science in techniek

    aan het Muskingum College. Glenn is

    getrouwd met zijn jeugdvriendinnetje

    Anna Margaret Castor uit New Concord,

    Ohio, en heeft twee kinderen en twee

    kleinkinderen.

    Meer weten over dit thema ?

    www.spacepage.be

    006

  • 007

    Glenn werd voor de tweede keer

    gelanceerd op 29 oktober 1 998 aan

    boord van de Space Shuttle Discovery

    (STS-95). Met de leefti jd van 77 jaar

    werd hij de oudste persoon die ooit in de

    ruimte heeft gevlogen.

    Meer weten over dit thema ?

    www.spacepage.be

    Glenn landde in de Atlantische Oceaan

    na 3 maal om de aarde te zijn gevlogen

    met een snelheid van 28.000 km per uur,

    op een hoogte van 1 59 tot 265 km

    boven het aardoppervlak.

    Meer weten over dit thema ?

    www.spacepage.be

  • Organiseert u, als vereniging, volks-

    sterrenwacht of andere weten-

    schappeli jke instantie, een publieke

    voordracht of tentoonstel l ing rond

    sterrenkunde en / of ruimtevaart ?

    Laat het ons dan weten via . . .

    [email protected]

    009

    Kortnieuws

    Het enige quasikristal dat ooit in de natuur

    gevonden is, bl i jkt onderdeel te zi jn van een

    meteoriet. Er l iggen er vast meer op ontdekking

    te wachten, maar tot nu toe is op aarde maar

    n enkel quasikristal gevonden, een

    moleculaire structuur die regelmatig is maar

    zichzelf toch nooit herhaalt. Paul Steinhardt en

    collegas vonden de merkwaardige mix van

    aluminium, koper en ijzer in 2009 in een steen

    die ze op hadden geraapt in het Russische

    Koryakgebergte. De bijzonderste steen ter

    wereld, zou je kunnen zeggen. Steinhardt

    vermoedde meteen dat het om een meteoriet

    ging, maar kon collegas daar niet van

    overtuigen. Nu heeft zi jn team samen met dat

    van meteorietenexpert Glenn Macphershon,

    een van de sceptici, toch aangetoond dat de

    steen inderdaad uit de hemel is komen vallen.

    Hij is zon 4,5 mil jard jaar oud. In PNAS

    schri jven de onderzoekers dat het stuk rots de

    sporen van extreme druk en temperaturen

    draagt die typisch zijn voor de krachtige

    botsingen die in de planetodengordel tussen

    Mars en Jupiter plaatsvinden. Ook passen de

    zuurstofisotopen beter bij die van andere

    meteorieten dan van aardse stenen. Hoe onder

    die omstandigheden het quasikristal kon

    ontstaan, is verre van duidel i jk. Maar dat geldt

    nog meer voor plaatsen in of op de aarde. In

    een laboratorium lukt het al leen in een

    vacumkamer waar een zorgvuldig gekozen

    metaalmix in gasvorm wordt gebracht en dan

    rustig kan neerslaan in het karakteristieke

    patroon van een quasikristal. Daniel

    Shechtman kreeg vorig jaar de Nobelpri js voor

    de scheikunde voor zijn toevall ige ontdekking

    van dit proces. 02-01 -201 2.

    Onderzoekers van het California Institute of

    Technology hebben een nieuw computermodel

    ontwikkeld voor de atmosfeer van de grote

    Saturnusmaan Titan. In deze atmosfeer vindt

    een methaankringloop plaats, die vergeli jkbaar

    is met de waterkringloop op aarde - compleet

    met wolken, mist, regenbuien en meren. Het

    grote verschil met de aarde is de temperatuur

    waarbij dit al les zich afspeelt: bi jna 200 graden

    onder nul. Het nieuwe model geeft een

    verklaring voor een aantal opvallende

    kenmerken van Titan. Het eerste is dat de

    meeste meren te vinden zijn rond de polen, en

    dan met name de noordpool. Het gebied rond

    de evenaar is doorgaans erg droog, maar uit

    beelden die in 2005 met de op Titan gelande

    Huygens-sonde zijn gemaakt bleek al dat er

    regelmatig grote hoeveelheden vloeistof over

    het oppervlak stromen. Vier jaar later werd

    ontdekt dat daar inderdaad 'tropische' buien

    kunnen optreden. Voor deze eigenschappen

    zijn verschil lende verklaringen bedacht, maar

    eerdere modellen konden niet al les verklaren.

    Het nieuwe model, dat het gedrag van de

    Titanatmosfeer over een periode van 3000

    aardse jaren nabootst, doet dat wel. Het kan de

    stortbuien rond de evenaar, die vooral in lente

    en herfst optreden, bi jvoorbeeld goed

    reproduceren. Volgens het model verzamelt

    vloeibare methaan zich vooral in meren rond de

    polen, omdat het zonlicht daar gemiddeld het

    zwakst is, waardoor het methaan minder snel

    verdampt. Doordat Saturnus een enigszins

    langgerekte baan om de zon volgt, is Titan

    ti jdens de zomer op zijn noordeli jk halfrond

    verder van de zon verwijderd dan ti jdens de

    zuidel i jke zomer. Hierdoor duurt het noordeli jke

    regenseizoen langer dan het zuidel i jke, en

    vormen zich rond de noordpool gemakkeli jker

    meren. Hoe goed het nieuwe model is, zal de

    komende jaren moeten bli jken. Het voorspelt

    nameli jk dat de methaanspiegel van de meren

    op het noordeli jk halfrond zal sti jgen. Ook zou

    de hoeveelheid bewolking rond de noordpool

    van Titan moeten toenemen. Bron: NU / 05-01 -

    201 2.

    Op verschil lende plaatsen in West-Austral i is

    een mineraal gevonden, dat tot voor kort al leen

    bekend was van maangesteenten. Het

    mineraal, dat tranquil l i tyiet wordt genoemd,

    naar de landingsplaats van de Apollo 11 (Mare

    Tranquil l i tatis), komt op aarde slechts in

    minuscule hoeveelheden voor en heeft geen

    grote economische waarde. Maar wetenschap-

    pers kunnen het gebruiken voor het bepalen

    van de leefti jd van de gesteenten waar het in

    voorkomt. In de basaltgesteenten die de Apollo-

    astronauten van de maan meebrachten,

    werden bij analyse op aarde drie onbekende

    mineralen gevonden. Twee daarvan -

    armalcol iet en pyroxferroiet - werden al vri j kort

    daarna ook op aarde gevonden. Het derde

    mineraal, tranquil l i tyiet, bleef echter veertig jaar

    spoorloos. Tranquil l i tyiet is een roodbruine stof

    die grotendeels uit i jzer, si l icium, zirkoon en

    titanium bestaat, maar ook schaarse elementen

    als yttrium bevat. Dat dit mineraal zo schaars is

    op aarde komt deels omdat het gemakkeli jk

    kan worden aangezien voor een ander

    mineraal, rutiel , en al leen met nauwgezette

    analyse kan worden aangetoond. Maar het

    komt op de maan ook gewoon meer voor dan

    de aarde, waar het tranquil l i tyiet wordt aange-

    tast door weersinvloeden, levende organismen

    en platentektoniek. Bron: NU / 05-01 -201 2.

    Het nieuwe jaar is nog maar net begonnen, of

    de eerste ontdekkingen van planeten buiten

    ons zonnestelsel stromen alweer binnen.

    Astronomen van het Harvard-Smithsonian

    Center for Astrophysics hebben met een

    netwerk van telescopen op aarde (HATNet) vier

    hete, Jupiterachtige planeten ontdekt die op

    geringe afstand om even zovele sterren

    draaien. Ze hebben hun bestaan verraden

    doordat ze met tussenpozen van slechts enkele

    dagen vanaf de aarde gezien voor hun

    moederster langs trekken, waardoor de

    helderheid van de ster eventjes vermindert. De

    volgende toevoegingen worden al volgende

    week verwacht, ti jdens de jaarl i jkse

    winterbijeenkomst van de American Astrono-

    mical Society in Austin, Texas. Bron: NU / 06-

    01 -201 2.

    Meer up-to-date nieuws op

    www.spacepage.be

    Voordracht : Sterrenkunde voor iedereen !

    De cursus Inleiding in de sterrenkunde start op donderdag 9 februari en bestaat uit 1 0 lessen. Tot

    1 9 apri l op donderdagavond van 1 9.30 - 21 .30 uur. Deze cursus is geschikt voor iedereen boven de

    1 5 jaar. Er is geen specifieke kennis voor nodig. Het cursusgeld bedraagt 1 30,- incl.

    cursusbrochure en sterrenschijf. De Jeugdcursus Reis door het heelal start op woensdag 8

    februari en bestaat uit 6 lessen. Tot 28 maart op woensdagavond van 1 9.00 20.1 5 uur. Deze

    cursus is geschikt voor kinderen van 8 1 4 jaar. Een enthousiaste en deskundige medewerker van

    Sonnenborgh vertelt meer over sterren, planeten en ruimtevaart, met prachtige fotos en fi lmpjes

    over het heelal en verschil lende proefjes en knutselactiviteiten. Het cursusgeld bedraagt 80,- incl.

    cursusbrochure en eigengebouwde- sterren en planetenschijf.

    Datum: Zie hierboven. Toegang: 80 en/of 1 30 euro.

    Locatie: Sonnenborgh, Zonnenburg 2, 351 2 NL Utrecht, tel . (030) 230 281 8. www.sonnenborgh.nl

  • DD

    e

    e

    m

    m

    i

    i

    l

    l

    i

    i

    t

    t

    a

    a

    i

    i

    r

    r

    e

    e

    W

    W

    G

    G

    S

    S

    -

    -

    4

    4

    communicatiesatelleit

    KrisChristiaens

    Rubriek

    L

    L

    a

    a

    n

    n

    c

    c

    e

    e

    r

    r

    i

    i

    n

    n

    g

    g

    i

    i

    n

    n

    d

    d

    e

    e

    k

    k

    i

    i

    j

    j

    k

    k

    e

    e

    r

    r

    Kris Christiaens is al sinds

    jeugdige leefti jd gepassio-

    neerd door ruimtevaart. Door

    zijn gedrevenheid en kennis

    over ruimtevaart werd hij

    enkele jaren terug medebeheerder van

    de populaire websites Spacepage en

    Belgium In Space. Daarnaast schri jft

    Kris Christiaens ook artikelen voor het

    maandblad van de Vereniging Voor

    Sterrenkunde en werd hij in 201 0

    secretaris van de Astro Event Group

    vzw.

    01 0

    Een UAV of Unmanned Aerial Vehicle,

    ook wel drone genoemd, is een lucht-

    vaartuig zonder piloot aan boord. Een

    voorbeeld is de MQ-1 Predator. Niet

    al leen toestel len die op afstand worden

    bestuurd vallen hieronder, maar ook

    autonomere toestel len die volgens een

    geprogrammeerde opdracht handelen.

    Een belangri jke toepassing van zulke

    toestel len is voor mil itaire doeleinden.

    Meer weten over dit thema ?

    www.spacepage.be

  • 011

  • HH

    e

    e

    t

    t

    E

    E

    u

    u

    r

    r

    e

    e

    k

    k

    a

    a

    S

    S

    p

    p

    a

    a

    c

    c

    e

    e

    C

    C

    a

    a

    m

    m

    p

    p

    m

    m

    i

    i

    k

    k

    t

    t

    o

    o

    p

    p

    n

    n

    i

    i

    e

    e

    u

    u

    w

    w

    z

    z

    e

    e

    e

    e

    r

    r

    h

    h

    o

    o

    o

    o

    g

    g

    .

    .

    .

    .

    .

    .

    PatrickJaecquesArtikel

    Tijdens het Space Camp, in een organi-

    satie van Eureka in samenwerking met

    volkssterrenwacht AstroLAB Iris te Ieper,

    lanceren we diverse raketten. Met water

    tot vaste brandstof als aandri jfmiddel.

    Om een maximale hoogte tot 200 meter

    te bereiken. Boeiend, spannend, leuk en

    bijzonder leerri jk !

    Meer weten over dit thema ?

    www.spacepage.be

    01 2

  • 01 3

    Artikel

    ASTRON

    A

    A

    s

    s

    t

    t

    r

    r

    o

    o

    n

    n

    o

    o

    m

    m

    e

    e

    n

    n

    o

    o

    n

    n

    t

    t

    d

    d

    e

    e

    k

    k

    k

    k

    e

    e

    n

    n

    d

    d

    o

    o

    n

    n

    k

    k

    e

    e

    r

    r

    d

    d

    w

    w

    e

    e

    r

    r

    g

    g

    s

    s

    t

    t

    e

    e

    r

    r

    r

    r

    e

    e

    n

    n

    s

    s

    t

    t

    e

    e

    l

    l

    s

    s

    e

    e

    l

    l

    In dit onderzoek werkte Vegetti samen

    met haar voormalige promotor, Prof. dr.

    Leon Koopmans van de Rijksuniversiteit

    Groningen, Dr. David Lagattuta en Prof.

    Christopher Fassnacht van de

    Universiteit van California in Davis, Dr.

    Matthew Auger van de Universiteit van

    California in Santa Barbara en Dr. John

    McKean van ASTRON, het Nederlands

    instituut voor radioastronomie.

    Meer weten over dit thema ?

    www.spacepage.be

  • WW

    a

    a

    a

    a

    r

    r

    o

    o

    m

    m

    d

    d

    e

    e

    w

    w

    e

    e

    r

    r

    e

    e

    l

    l

    d

    d

    d

    d

    i

    i

    t

    t

    j

    j

    a

    a

    a

    a

    r

    r

    n

    n

    i

    i

    e

    e

    t

    t

    z

    z

    a

    a

    l

    l

    v

    v

    e

    e

    r

    r

    g

    g

    a

    a

    a

    a

    n

    n

    .

    .

    .

    .

    .

    .

    PatrickJaecquesArtikel

    201 2 is een Amerikaanse fi lm van

    rampenfi lmspecial ist Roland Emmerich.

    De cast bestaat onder anderen uit John

    Cusack, Amanda Peet, Chiwetel Ej iofor

    en Danny Glover. De wereldwijde

    premire vond plaats op 11 november

    2009. De fi lm is geproduceerd door

    Emmerich's eigen bedri jf Centropolis

    Entertainment.

    Meer weten over dit thema ?

    www.spacepage.be

    01 4

  • 01 5

    RubriekRedactioneel

    I

    I

    k

    k

    h

    h

    e

    e

    b

    b

    e

    e

    e

    e

    n

    n

    v

    v

    r

    r

    a

    a

    a

    a

    g

    g

    .

    .

    .

    .

    .

    .

    Hebt u een vraag rond het thema sterren-

    kunde, kl imatologie of ruimtevaart ? Laat

    het ons dan weten ! Wij proberen deze

    dan zo goed mogeli jk te beantwoorden

    in deze rubriek. Hebt u een prakti jk-

    gerichte vraag ? Stel deze dan op het

    forum op. . .

    www.spacepage.be

  • EE

    S

    S

    O

    O

    -

    -

    5

    5

    0

    0

    j

    j

    a

    a

    a

    a

    r

    r

    v

    v

    a

    a

    n

    n

    n

    n

    i

    i

    e

    e

    u

    u

    w

    w

    e

    e

    a

    a

    s

    s

    t

    t

    r

    r

    o

    o

    n

    n

    o

    o

    m

    m

    i

    i

    s

    s

    c

    c

    h

    h

    e

    e

    h

    h

    o

    o

    o

    o

    g

    g

    t

    t

    e

    e

    p

    p

    u

    u

    n

    n

    t

    t

    e

    e

    n

    n

    RodrigoAlvarezRubriek

    E

    E

    u

    u

    r

    r

    o

    o

    p

    p

    e

    e

    a

    a

    n

    n

    S

    S

    o

    o

    u

    u

    t

    t

    h

    h

    e

    e

    r

    r

    n

    n

    O

    O

    b

    b

    s

    s

    e

    e

    r

    r

    v

    v

    a

    a

    t

    t

    o

    o

    r

    r

    y

    y

    De Europese Zuidel i jke Ster-

    renwacht is een Europese

    organisatie die zich bezig-

    houdt met astronomisch

    onderzoek. Het hoofdkan-

    toor is gevestigd in Garching, nabij

    Mnchen. De ESO beheert twee

    sterrenwachten in Chil i , een op La Sil la,

    ten oosten van La Serena, de ander op

    Paranal, ten zuiden van Antofagasta. Op

    Paranal bevindt zich de Very Large

    Telescope (VLT). Op dit moment wordt

    een derde facil iteit gebouwd op de

    hoogvlakte van Chajnantor, op 5000 m

    hoogte, in de buurt van San Pedro de

    Atacama, waar de Atacama Large

    Mil l imeter Array (ALMA) zal verri jzen.

    Belgisch contact punt: Rodrigo Alvarez,

    Koninkl i jk Planetarium. E-mail : eson-

    [email protected].

    01 6

    Op zaterdag 27 oktober organiseert de

    Astro Event Group vzw opnieuw z'n

    Space Night activiteit waarbij er

    uitgebreid aandacht zal worden besteed

    aan de 50e verjaardag van de ESO.

    Meer weten over dit thema ?

    www.spacepage.be

  • 01 7

  • KK

    l

    l

    i

    i

    m

    m

    a

    a

    a

    a

    t

    t

    v

    v

    e

    e

    r

    r

    a

    a

    n

    n

    d

    d

    e

    e

    r

    r

    i

    i

    n

    n

    g

    g

    ?

    ?

    D

    D

    a

    a

    t

    t

    i

    i

    s

    s

    a

    a

    l

    l

    l

    l

    e

    e

    m

    m

    a

    a

    a

    a

    l

    l

    e

    e

    e

    e

    n

    n

    l

    l

    e

    e

    u

    u

    g

    g

    e

    e

    n

    n

    !

    !

    MarcelHulspasArtikel

    Creationisme is de rel igieus genspi-

    reerde opvatting dat het universum en

    de Aarde maar ook alle planten en

    dieren alsmede de mens hun ontstaan te

    danken hebben aan een bijzondere

    scheppingsdaad. Deze scheppingsdaad

    impliceert een schepper en kan gezien

    worden als een vri j plotsel ing en

    eenmalig gebeuren dan wel als een

    geleidel i jk en voortgaand proces. In

    engere zin wordt met creationisme

    gedoeld op de opvatting dat schepping

    als concurrerend verklaringsmodel mag

    worden gezien voor de verzamelde

    gangbare wetenschappeli jke inzichten

    op de gebieden van kosmologie,

    geologie en biologie, met name voor de

    evolutietheorie. Creationistische weten-

    schap, een tak van het creationisme,

    probeert met onderzoek en de

    theorievorming het ontstaan van de

    aarde en het ontstaan van het leven te

    verklaren als scheppingsdaad en de

    gangbare wetenschap te ontkrachten.

    Dit wordt in de wetenschappeli jke wereld

    algemeen opgevat als pseudo-

    wetenschap.

    Meer weten over dit thema ?

    www.spacepage.be

    01 8

  • 01 9

    RubriekRedactioneel

    D

    D

    e

    e

    b

    b

    o

    o

    e

    e

    k

    k

    b

    b

    e

    e

    s

    s

    p

    p

    r

    r

    e

    e

    k

    k

    i

    i

    n

    n

    g

    g

    Zin om een door ons aangeleverd gloed-

    nieuw sterrenkundig en / of ruimtevaart-

    gericht boek te lezen en kort te

    bespreken ? Neem dan contact op met

    de redactie via [email protected].

  • 021

    Kortnieuws

    Een jonge Russische vrouw is een mil itaire

    fabriek net buiten Moskou binnengedrongen.

    Ondanks bedreigingen van de overheid post ze

    haar verslag en foto's toch online. Lana Sator

    slaagde erin binnen te gl ippen bij een van de

    fabrieken van NPO Energomash. Dat bedri jf is

    volgens zijn website wereldleider in het ontwerp

    en de fabricage van krachtige raketmotoren die

    gebruikt worden in ruimtevaartuigen. Sator is

    echter geen geheim agent of een spion, wel

    een urban explorer. Sator ondervond geen

    hinder bij het betreden van het terrein. Ze ging

    er gewoon heen, klom over het hek en begaf

    zich naar het hart van het complex via een

    reeks tunnels en pijpen. Zeer verrassend, want

    in tegenstel l ing tot wat je zou vermoeden is de

    motorenfabriek nog steeds in gebruik. Boven-

    dien is ze eigendom van een wereldleider in de

    fabricage van vloeibarebrandstofraketten. Hun

    motoren dri jven de moderne Soyuz, de Zenit

    3SL en de lanceervoertuigen Angara en Baikal

    aan. De RD-1 80-motor dri jft zelfs de eerste trap

    van de Atlas V aan, een Amerikaanse raket.

    NPO Energomash heeft vooral sterke banden

    met het leger. En toch kwam Sator niemand

    tegen. Geen wachters, geen beveil igings-

    mensen. Alleen bewakingscameras hier en

    daar, in kamers waar grote machines stonden.

    De fotos boezemen dan wel ontzag in, de

    Russische overheid is veel minder bl i j met

    Sators avonturen. Ze stuurden haar meerdere

    brieven waarin staat dat haar situatie veel

    slechter zal worden als ze fotos van de fabriek

    op het internet bl i jft publiceren. Maar Lana trekt

    zich er weinig van aan: je vindt de brieven en

    hogeresolutiefotos op haar website. Bron: J.

    Geuens / 09-01 -201 2.

    Twee Amerikaanse satel l ieten zijn aangekomen

    bij de maan. De Grail-A en de Grail-B zul len de

    komende maanden de zwaartekracht van het

    hemell ichaam meten. Wetenschappers kunnen

    daarmee een kijkje onder het oppervlak nemen.

    De Grail-A kwam op oudejaarsavond in een

    baan rond de maan. In de nacht van zondag op

    maandag volgde tweelingbroer Grail-B. De

    samenstel l ing van de maan moet duidel i jk

    maken hoe hij ooit is ontstaan. Dat is nog

    steeds een mysterie, ondanks 1 09 eerdere

    missies. De beide sondes waren in september

    gelanceerd. Ze zijn zo groot als een

    wasmachine en hebben in totaal bi jna 400

    mil joen euro gekost. Bron: ANP / 02-01 -201 2.

    De directeur van het Russische ruimtevaart-

    bureau Roscosmos, Vladimir Popovkin, heeft

    vandaag geopperd dat buitenlandse mogend-

    heden misschien de oorzaak kunnen zijn van

    de serie mislukkingen die de Russische

    ruimtevaart het laatste jaar heeft meegemaakt.

    Vorig jaar heeft Moskou 33 ruimtetuigen

    gelanceerd. Vijf keer faalde de poging. In een

    interview met de Russische krant Izvesti ja legt

    Popovkin uit dat hi j niet snapt waarom

    meerdere lanceringen van ruimtetuigen

    misl iepen precies op het ogenblik dat die tuigen

    niet binnen het zicht van de Russische radars

    waren. "Het is niet geweten waarom de

    incidenten met onze ruimtetuigen zich juist

    voordoen wanneer zij de voor Rusland

    'donkere' kant van de Aarde overvl iegen, waar

    wij de tuigen niet zien en waar wij geen

    telemetrische data ontvangen", zei de topman

    van Roscosmos. "Ik wil niemand beschuldigen,

    maar er zi jn tegenwoordig zeer krachtige

    middelen om van op de Aarde invloed te

    hebben op ruimteschepen en waarvan het

    gebruik niet uit te sluiten is", voegde Popovkin

    eraan toe in een klaarbl i jkel i jke al lusie op de

    VS. Die zijn met Rusland de grootste

    ruimtevaartmogendheid ter wereld. En van de

    grootste mislukkingen is het feit dat de

    Marssonde Phobos-Grunt niet uit een lage

    baan rondom de Aarde is geraakt. Volgens

    Popovkin weten de deskundigen nog steeds

    niet waarom de motoren van het tuig niet zi jn

    aangefloept. Bron: AFP / DPA / ADB / 1 0-01 -

    201 2.

    Mae Jemison, de eerste zwarte vrouw in de

    ruimte (1 992), is gekozen om de leiding op zich

    te nemen voor het voorbereiden van een

    honderdjarige missie die de grenzen van ons

    zonnestelsel moet overschri jden. De 55-jarige

    astronaut speelde dan ook al een sleutelrol in

    het grote symposium dat in 201 0 door NASA en

    het Pentagons 'Defense Advanced Research

    Projects Agency' (DARPA) georganiseerd werd

    in Florida. Haar werk werd dan ook beloond

    met een award uitgereikt door DARPA met een

    pri jskaartje van 500.000 dollar. Met dit geld

    moet ze een onderzoek uitvoeren naar al les

    wat noodzakeli jk is voor deze langdurige,

    interstel laire ruimtemissie. Samen met haar

    team, ondergebracht in de Dorothy Jemison

    Foundation for Excellence in Houston, gaat ze

    de uitdaging aan om een honderdjarig

    programma op poten te zetten en uiteraard een

    ruimteschip te ontwikkelen. Daarvoor werken

    ze samen met 'Icarus Interstel lar' en de

    'Foundation for Enterprise Development'.

    Directeur van Icarus Interstel lar, Adam Crowl,

    ziet het zo: "Tijdens Project Icarus zal het

    basisonderzoek worden gevoerd voor ons

    gemeenschappeli jk doel: het bouwen van een

    technische basis voor een succesvolle vlucht

    naar een ander zonnestelsel. We werken dan

    ook samen aan een organisatie die 1 00 jaar zal

    duren en voordelen zal hebben voor het hele

    menseli jke ras". Bron: LF / 09-01 -201 2.

    Het internationale ruimtestation ISS moest

    vri jdag 1 3 januari laatstleden uitwijken voor

    ruimtepuin. Dat maakte het Amerikaanse

    ruimtevaartagentschap NASA bekend. Aan

    boord van het ruimtestation is onder anderen

    de Nederlandse astronaut Andr Kuipers. De

    bemanning van het ISS gebruikt de motoren op

    n van de modules om het ruimteschroot te

    ontwijken. Dat heeft een diameter van circa 1 0

    centimeter. Amerikaanse media meldden dat

    het gaat om de restanten van twee satel l ieten,

    die in 2009 op elkaar botsten. Bron: ANP / 1 3-

    01 -201 2.

    Meer up-to-date nieuws op

    www.spacepage.be

    Organiseert u, als vereniging, volks-

    sterrenwacht of andere weten-

    schappeli jke instantie, een publieke

    voordracht of tentoonstel l ing rond

    sterrenkunde en / of ruimtevaart ?

    Laat het ons dan weten via . . .

    [email protected]

    Voordracht : Ingenieur vanaf ...

    RVO-Society organiseert ook dit jaar weer het Zomerkamp Ingenieur vanaf 1 3 van 1 6 tot 20 jul i

    201 2 en van 6 tot 1 0 augustus 201 2. Jongeren die starten in het 6de leerjaar tot het 2de

    middelbaar mogen er LEGO-treintjes elektronisch manipuleren, zodat de trein zi jn l ichten in het

    donker aansteekt, voor een obstakel stopt of toetert naar een object op het spoor. Tussendoor

    staan er ook leuke randactiviteiten op het programma, zoals zelf een luidspreker leren maken,

    solderen, een spannende schattenjacht, een avontuurl i jke vlottentocht, . . .

    Voor jongeren die starten in het 3de middelbaar tot het 5de middelbaar is er een Zomerkamp

    Ingenieur vanaf 1 5 van 20 tot 24 augustus. De jongeren leren - aan de hand van LEGO-treintjes -

    via software echt programmeren.

    Datum: 1 6 t/m 20 jul i en 6 t/m 1 0 augustus. Pri js: 90,00 euro.

    Locatie: ESAT, Katholieke Universiteit Leuven, Kasteelpark Arenberg 1 0, B-3001 Heverlee.

  • MM

    a

    a

    r

    r

    s

    s

    i

    i

    s

    s

    d

    d

    e

    e

    A

    A

    a

    a

    r

    r

    d

    d

    e

    e

    n

    n

    i

    i

    e

    e

    t

    t

    .

    .

    .

    .

    .

    .

    MarliesterVoordeArtikel

    Of er water op Mars is (en was), is de

    vraag niet. Er zi jn mineralen op Mars

    gevonden die uit water afkomstig zi jn, en

    er is water ontdekt door satel l ieten.

    Radarbeelden wijzen uit dat de zuid-

    poolkap van Mars uit bi jna puur i js

    bestaat. Bovendien heeft n van de op

    Mars rondwandelende robots, de

    Phoenix, water aangetroffen in de

    poolcirkel, op een diepte van 5 cm.

    Nadat het water omhoog was gehaald

    verdampte het overigens binnen een

    dag.

    Meer weten over dit thema ?

    www.spacepage.be

    022

  • 023

    De Amerikaanse Oppertunity rover aan

    de rand van de Vistoria krater op 28

    augustus 2007. Bron: NASA / JPL.

    Meer weten over dit thema ?

    www.spacepage.be

  • 33

    ,

    ,

    5

    5

    8

    8

    m

    m

    T

    T

    N

    N

    G

    G

    o

    o

    p

    p

    L

    L

    a

    a

    P

    P

    a

    a

    l

    l

    m

    m

    a

    a

    PhilipCorneilleMScFBIS

    Rubriek

    O

    O

    b

    b

    s

    s

    e

    e

    r

    r

    v

    v

    a

    a

    t

    t

    o

    o

    r

    r

    i

    i

    a

    a

    w

    w

    e

    e

    r

    r

    e

    e

    l

    l

    d

    d

    w

    w

    i

    i

    j

    j

    d

    d

    Phil ip Corneil le is AEG lid en

    Data Management consultant

    met bijzondere interesse

    voor sterrenkundige applica-

    ties. Als Fellow of the British

    Interplanetary Society schri jft hi j regel-

    matig over onbemande ruimtevaart en

    sterrenkunde voor internationale vak-

    bladen.

    024

    De auteur op de toegangsbrug van het

    2.360 m hoog gelegen TNG-gebouw op

    de ORM sterrenwacht van het Cana-

    rische eiland La Palma. Bron: Phil ip

    Corneil le.

    De 3,58 Telescopio Nazionale Gali leo,

    een actieve optiek Ritchey-Chrtien

    reflector op alt-azimutale montering.

    Bron: Phil ip Corneil le.

    Meer weten over dit thema ?

    www.spacepage.be

  • 025

  • De auteur nabij de 3,58 m Telescopio

    Nazionale Gali leo. De centrale zwarte

    kap voorkomt strooil icht op de

    ell ipsvormige tertiaire spiegel die beide

    nasmyth foci voedt. Bron: Phil ip

    Corneil le.

    De auteur nabij de onderkant van de

    3,58 TNG, waarbij de 3 steunpunten en

    de 75 computer gestuurde pneu-

    matische actuatoren van het actieve

    optiek systeem zichtbaar zijn. Bron:

    Phil ip Corneil le.

    Meer weten over dit thema ?

    www.spacepage.be

    026

  • 027

  • OO

    p

    p

    r

    r

    o

    o

    e

    e

    p

    p

    o

    o

    m

    m

    L

    L

    O

    O

    F

    F

    A

    A

    R

    R

    w

    w

    a

    a

    a

    a

    r

    r

    n

    n

    e

    e

    e

    e

    m

    m

    v

    v

    o

    o

    o

    o

    r

    r

    s

    s

    t

    t

    e

    e

    l

    l

    l

    l

    e

    e

    n

    n

    NOVA/Redactioneel

    Artikel

    028

    Het LOFAR station van Effelsberg met

    op de achtergrond de welbekende 1 00

    meter radio-telescoop die we afgelopen

    jaar, ti jdens de vier jaarl i jkse opendeur-

    dag, met enkele leden van de Astro

    Event Group vzw bezocht hebben en

    waarvan u de talri jke foto's kan terugvin-

    den op de Flicr pagina via . . .

    www.aegvzw.be

  • 029

    LOFAR (LOw Frequency ARray ofwel

    'Lage Frequentie Reeks') is een

    radiotelescoop met het centrale punt in

    Noord-Nederland en 'zi jtakken' in

    Duitsland, Frankri jk, Zweden en Groot-

    Brittanni. In januari 2011 werden voor

    het eerst LOFAR antennes in verschil-

    lende landen (Nederland, Frankri jk,

    Duitsland en het Verenigd Koninkri jk)

    gekoppeld, zodat een radiotelescoop

    met grote gevoeligheid en een zeer

    hoog oplossend vermogen (ongeveer

    0,2 boogseconden) ontstond. Hiermee

    zijn voor het eerst gedetai l leerde

    opnamen gemaakt van de radio-quasar

    3C1 96, op ongeveert 6,9 mil jard l ichtjaar

    afstand. Een station in Zweden is nog in

    aanbouw en wordt, naar verwachting

    binnen enkele maanden in gebruik

    genomen.

    Meer weten over dit thema ?

    www.spacepage.be

  • 031

    Kortnieuws

    Planeetdeskundigen en geologen nemen aan

    dat er circa. 3,8 mil jard jaar geleden een hevig

    'oerbombardement' plaatsvond in het zonne-

    stelsel - ruim 700 mil joen jaar na het ontstaan

    van de planeten. Dit 'Late Heavy Bombard-

    ment' zou onder andere verantwoordeli jk zi jn

    voor de vorming van de grote inslagbekkens op

    de maan, die met het blote oog zichtbaar zijn

    als de donkere vlekken op de maan. Nieuw

    onderzoek van maandeskundige Paul Spudis

    van het Lunar and Planetary Institute zet echter

    vraagtekens bij deze theorie. Dat er sprake was

    van een heftig bombardement met veel

    gigantische inslagen in een relatief korte

    periode van hooguit anderhalf mil joen jaar, bl i jkt

    uit leefti jdsbepalingen van de inslagbekkens op

    de maan. Die leefti jdsbepalingen zijn mede

    gebaseerd op geologisch onderzoek aan de

    maanstenen die door de Apollo-astronauten

    mee terug naar de aarde zijn genomen. Uit

    onderzoek van foto's die gemaakt zi jn door de

    Amerikaanse Lunar Reconaissance Orbiter

    concluderen Spudis en zijn col lega's in een

    artikel in Journal of Geophysical Research dat

    de Apollo-bodemmonsters mogeli jk uit

    materiaal bestaan dat bij de vorming van het

    Imbrium-inslagbekken is weggeworpen. Het

    Imbrium-bekken is het jongste grote inslag-

    bekken op de maan. In dat geval zouden

    andere inslagbekkens aanzienl i jk ouder kunnen

    zijn dan is geconcludeerd op basis van de

    Apollo-metingen, en is er misschien helemaal

    geen sprake geweest van een kortdurend,

    hevig bombardement. Overigens bestaat er wel

    een overtuigende verklaring voor het Late

    Heavy Bombardment: het zou zijn opgetreden

    toen de reuzenplaneten langzaam maar zeker

    van baan veranderden, en daarbij sterke

    zwaartekrachtsverstoringen veroorzaakten in

    de planetodengordel tussen de banen van

    Mars en Jupiter en in de Kuipergordel van ijzige

    objecten buiten de baan van Neptunus. Bron:

    NU / 07-01 -201 2.

    Uit metingen van de Sloan Digital Sky Survey

    I I I bl i jkt dat sterren in de zogeheten 'dikke schijf'

    van het Melkwegstelsel al lemaal relatief arm

    zijn aan 'metalen' - elementen zwaarder dan

    waterstof en helium. Daarbij is er geen verschil

    tussen sterren dicht bi j het centrum van het

    Melkwegstelsel en sterren in de buiten-

    gebieden. In de centrale dunne schijf van het

    Melkwegstelel, waarin ook de meeste

    gasnevels en stervormingsgebieden voor-

    komen, is die afhankeli jkheid er wl: sterren op

    grote afstand van het centrum bevatten minder

    zware elementen dan sterren in de buurt van

    de Melkwegkern. Dat doet vermoeden dat de

    buitendelen van de dunne schijf jonger zi jn dan

    de binnendelen, omdat het metaalgehalte van

    sterren binnen een bepaalde populatie pas in

    de loop van de ti jd langzaam toeneemt. De

    nieuwe resultaten zijn verkregen in het kader

    van het SEGUE-2 programma (Sloan

    Extension for Galactic Understanding and

    Exploration), waarbij van 11 8.000 sterren in het

    Melkwegstelsel nauwkeurig de positie, ruimte-

    l i jke beweging en scheikundige samenstel l ing

    is onderzocht. De resultaten zijn gepresenteerd

    op de 21 9e bijeenkomst van de American

    Astronomical Society in Austin, Texas. Volgens

    Judy Cheng van de Universiteit van Californi

    in Santa Cruz zijn er twee mogeli jke

    verklaringen voor de waargenomen eigen-

    schappen van de dikke schijf: f de schijf is in

    korte ti jd ontstaan, waardoor al le delen van de

    schijf dezelfde leefti jdsopbouw hebben, f de

    verschil lende delen van de schijf zi jn op een

    efficinte wijze dooreengeroerd, waardoor de

    leefti jdsverschil len niet langer waarneembaar

    zijn. Dat zou bijvoorbeeld het gevolg kunnen

    zijn geweest van botsingen met kleinere

    dwergstelsels. Bron: NU / 09-01 -201 2.

    Astrofysici van de Universiteit van Texas te

    Arl ington wil len de discussie over de recent

    ontdekte planeet bij de dubbelster Kepler-1 6

    een bijzonder vervolg geven. Volgens de

    wetenschappers zou zich in hetzelfde stelsel

    ook een leefbare wereld kunnen bevinden - niet

    als zelfstandige planeet, maar als maan van de

    grote gasplaneet Kepler-1 6b. De ontdekking

    van Kepler-1 6b deed in september 2011 nogal

    wat stof opwaaien. Het feit dat de planeet om

    een dubbelster draait, deed nameli jk denken

    aan de fictieve planeet Tatooine - de geboorte-

    wereld van Luke Skywalker, hoofdpersoon van

    de Star Wars-fi lms. Volgens de Texaanse

    astrofysici zouden er in het dubbelstersysteem

    in principe twee leefbare zones kunnen zijn -

    gebieden waar planeten een zodanige

    temperatuur kunnen hebben dat er vloeibaar

    water kan bestaan n een stabiele baan

    kunnen volgen. De ene is de zone buiten de

    baan van Kepler-1 6b, maar in dat geval zou de

    atmosfeer van een eventuele planeet

    aanzienl i jke hoeveelheden broeikasgas moeten

    bevatten om de juiste temperatuur te hebben.

    De andere leefbare zone is de directe

    omgeving van Kepler-1 6b zelf.Als er om deze

    grote gasplaneet manen wentelen, zouden ook

    dat leefbare werelden kunnen zijn. Bron: NU /

    09-01 -201 2.

    Brokstukjes van Mars zijn in het zuiden van

    Marokko neergekomen. Dit hebben weten-

    schappers van Meteoritical Society (Meteo-

    ritische Vereniging) woensdag in Washington

    laten weten. Het is voor zover bekend slechts

    de vijfde keer dat dergeli jke stukjes Mars op

    Aarde vallen. Nomaden zagen in jul i 2011 een

    vuurbal neerkomen en wisten stukjes van de

    meteoriet van 7 kilo te traceren. Ze verkochten

    de stukjes en later wisten musea ze te traceren

    en van handelaren te kopen voor pri jzen tussen

    de 350 en circa 700 euro per gram. Een van de

    betrokkenen, Carl Agee van de Universiteit van

    New Mexico, noemde de aanwinst ''enorm

    belangri jk vanwege de kwaliteit van het

    materiaal ''. Bron: ANP / 1 8-01 -201 2

    Meer up-to-date nieuws op

    www.spacepage.be

    Organiseert u, als vereniging, volks-

    sterrenwacht of andere weten-

    schappeli jke instantie, een publieke

    voordracht of tentoonstel l ing rond

    sterrenkunde en / of ruimtevaart ?

    Laat het ons dan weten via . . .

    [email protected]

    Voordracht : Op weg met ExoMars door Sofie Delanoye (BIRA)

    Mars heeft nog lang niet al zi jn geheimen onthuld. Daarom besloten ESA en NASA de handen in

    elkaar te slaan voor een gezamenli jk exploratieprogramma. ExoMars was geboren. Het ExoMars

    programma bestaat uit twee missies. De eerste missie met lancering voorzien in 201 6 bestaat uit

    een orbiter met een lander module. De tweede missie is een rovermissie met lancering in 201 8. Het

    doel is een antwoord te vinden op vragen zoals: Is er leven (geweest) op Mars?, Waar komt het

    onlangs gedetecteerde methaan vandaan?, enz. Bovendien zal de missie ook een aantal nieuwe

    technologien uittesten die het mogeli jk moeten maken om tegen de jaren 2020 stalen van Mars

    naar de Aarde te brengen. Belgi heeft de eer als enige Europees land een instrument te

    ontwikkelen voor de 201 6 missie. De overige vier instrumenten aan boord van de ExoMars Orbiter

    zi jn Amerikaans.

    Datum: Vri jdag 03 februari - 20.30 uur tot 22.00 uur. Gratis toegang !

    Locatie: Openbare bibl iotheek Kris Lambert, Well ingtonstraat 7 te 8400 Oostende (B).

  • AA

    s

    s

    t

    t

    r

    r

    o

    o

    f

    f

    o

    o

    t

    t

    o

    o

    v

    v

    a

    a

    n

    n

    d

    d

    e

    e

    m

    m

    a

    a

    a

    a

    n

    n

    d

    d

    G.Vandenbulcke

    Rubriek

    032

  • 033

  • AA

    n

    n

    d

    d

    r

    r

    e

    e

    K

    K

    u

    u

    i

    i

    p

    p

    e

    e

    r

    r

    s

    s

    "

    "

    b

    b

    e

    e

    l

    l

    t

    t

    "

    "

    m

    m

    e

    e

    t

    t

    T

    T

    U

    U

    D

    D

    e

    e

    l

    l

    f

    f

    t

    t

    e

    e

    n

    n

    M

    M

    a

    a

    r

    r

    k

    k

    R

    R

    u

    u

    t

    t

    t

    t

    e

    e

    JacquesvanOene

    Artikel

    Andr Kuipers (Amsterdam, 5 oktober

    1 958) is een Nederlands ruimtevaarder

    van de Europese Ruimtevaartorganisatie

    ESA. Hij is na Lodewijk van den Berg en

    Wubbo Ockels de derde in Nederland

    geboren ruimtevaarder, en na Wubbo

    Ockels de tweede ruimtevaarder met de

    Nederlandse nationaliteit die de ruimte in

    ging. Kuipers' eerste ruimtevlucht vond

    plaats in het kader van de DELTA missie

    in 2004.

    Meer weten over dit thema ?

    www.spacepage.be

    034

    ESA astronaut Frank de Winne verteld

    over zijn vlucht. Bron: ESA.

  • 035

    Premier Rutte praat met Andre Kuipers

    in Delft. Bron: J. Van Oene.

  • KK

    o

    o

    u

    u

    d

    d

    e

    e

    w

    w

    i

    i

    n

    n

    t

    t

    e

    e

    r

    r

    s

    s

    v

    v

    e

    e

    r

    r

    o

    o

    o

    o

    r

    r

    z

    z

    a

    a

    a

    a

    k

    k

    t

    t

    d

    d

    o

    o

    o

    o

    r

    r

    w

    w

    a

    a

    r

    r

    m

    m

    e

    e

    z

    z

    o

    o

    m

    m

    e

    e

    r

    r

    s

    s

    Redactioneel/ChielVersteeg

    Artikel

    In 1 81 5 barst na 1 600 jaar rust in het

    toenmalige Nederlands-Indi de vulkaan

    de Tambora uit. Deze uitbarsting met

    een kracht van VEI-7 veroorzaakt het

    trieste jaar zonder zomer in 1 81 6.[7]

    Later, in 1 883, zou de Krakatau

    uitbarsten met minder ernstige gevolgen

    dan de uitbarsting van de Tambora. De

    Krakatau zou volgens historische

    bronnen ook in 535 uitgebarsten zijn. De

    uitbarsting van Mount Pinatubo in 1 991

    op de Fil ipi jnen veroorzaakte een

    wereldwijde temperatuurdaling van

    gemiddeld 0,5 C. Dat is niet extreem en

    nauweli jks direct merkbaar, maar

    evenmin verwaarloosbaar en bovendien

    goed meetbaar.

    Meer weten over dit thema ?

    www.spacepage.be

    036

  • 037

    Rubriek

    Datum

    09-01 -1 2

    1 3-01 -1 2

    20-01 -1 2

    25-01 -1 2

    Uur (GMT)

    03.1 7 uur

    00.56 uur

    00.38 uur

    23.06 uur

    Raket

    CZ-4B

    CZ-3A

    Delta-M+(5,4)

    Sojoez-U

    Lanceerbasis

    Taiyuan

    Xichang

    Cape Canaveral

    Bajkonoer

    Vracht

    Ziyuan-3A (ZY-3A)

    VesselSat-2

    Feng Yun-2F (FY-2F)

    WGS 4

    Progress-M 1 4M

    Land

    China

    Luxemburg

    China

    USA

    Rusland

    Gewicht

    2.648 Kg

    29 Kg

    1 .380 Kg

    5.990 Kg

    7.250 Kg

    Doel

    Aardobservatie

    Communicatie

    Meteorologie

    Mil . Com.

    ISS bevoorrading

    L

    L

    a

    a

    n

    n

    c

    c

    e

    e

    e

    e

    r

    r

    o

    o

    v

    v

    e

    e

    r

    r

    z

    z

    i

    i

    c

    c

    h

    h

    t

    t

    v

    v

    a

    a

    n

    n

    d

    d

    e

    e

    m

    m

    a

    a

    a

    a

    n

    n

    d

    d

    Baan

    LEO

    LEO

    GEO

    GEO

    LEO

    Verklarende woordenlijst

    GEO Geostationary Earth Orbit

    LEO Low Earth Orbit

    Mil . Com. Mil itaire Communicatiesatel l iet

    Mislukte lancering

    KrisChristiaens

  • DD

    e

    e

    v

    v

    e

    e

    r

    r

    b

    b

    o

    o

    n

    n

    d

    d

    e

    e

    n

    n

    h

    h

    e

    e

    i

    i

    d

    d

    t

    t

    u

    u

    s

    s

    s

    s

    e

    e

    n

    n

    de ruimte en... muziek

    Rubriek

    E

    E

    u

    u

    r

    r

    o

    o

    p

    p

    e

    e

    a

    a

    n

    n

    S

    S

    p

    p

    a

    a

    c

    c

    e

    e

    A

    A

    g

    g

    e

    e

    n

    n

    c

    c

    y

    y

    De Europese Ruimtevaart-

    organisatie ESA houdt zich

    in Europees verband bezig

    met projecten op het gebied

    van ruimtevaart, onderzoek

    van de Aarde, ruimteonderzoek, ontwik-

    kel ing van op satel l ietsystemen geba-

    seerde technologien en de bevordering

    van de Europese economie.

    Door bundeling van financile en

    intel lectuele bronnen is de ESA in staat

    projecten te realiseren die voor

    afzonderl i jke l idstaten onbereikbaar zijn.

    De ESA werkt ook nauw samen met

    Europese (DLR, NLR, CNES etc.) en

    internationale ruimtevaartorganisaties

    (waaronder de NASA, Japan Aerospace

    Exploration Agency (JAXA) en de Indian

    Space Research Organisation (ISRO)).

    De ESA is onder andere verantwoor-

    del i jk voor de ontwikkeling van de

    Arianeraketten waarmee kunstmanen in

    de ruimte worden gebracht.

    De ESA is in 1 975 ontstaan uit de

    European Space Research Organization

    (ESRO) en de European Launcher

    Development Organisation (ELDO). De

    ESRO leverde aanvankeli jk raketten en

    satel l ieten voor deelnemende landen en

    had haar eerste lanceringen op 6 en 9

    jul i 1 964.

    038

    Voorstel l ing van de op 21 oktober 2011

    gelanceerde eerste twee Gali leo satel-

    l ieten in een baan om de Aarde. Bron:

    ESA.

    Meer weten over dit thema ?

    www.spacepage.be

  • 039

  • 041

    Kortnieuws

    Afgelopen nieuwjaarsnacht was al de warmste

    sinds 1 883, en nu bli jkt ook 2011 officieel het

    warmste jaar sinds het begin van de metingen

    in 1 833. Dat zegt weerman Eddy De Mey.

    Vorige week zei col lega-weerman David

    Dehenauw al dat het zo zou uitdraaien. De

    gemiddelde temperatuur in ons land bedroeg in

    2011 maar l iefst 11 ,6 graden. Dat is twee

    graden warmer dan 201 0, het koudste jaar

    sinds 1 996. Daarmee zijn de drie warmste

    jaren in ons land de voorbije vi jf jaar genoteerd:

    2006, 2007 en 2011 . Computermodellen die de

    periode tot midden januari overlappen, duiden

    nog steeds op zachter tot iets zachter weer dan

    normaal. Nog opmerkeli jk is dat het nu in

    vri jwel geheel Europa zacht is voor de ti jd van

    het jaar. Het ziet er dus niet meteen naar uit dat

    die winterbanden hun nut zul len bewijzen. . .

    Bron: Belga / EDP / 01 -01 -201 2.

    De klimaatverandering zorgt ervoor dat het

    uitzicht van alpenweiden de komende decennia

    drastisch kan veranderen, onder meer door

    struikgroei. Dat schri jven biologen in het

    wetenschappeli jk ti jdschrift 'Nature Climate

    Change', na een eerste grootschalig verge-

    l i jkend onderzoek op zestig bergen in dertien

    Europese landen.De biologen vergeleken 867

    vegetatiestalen in 2001 en 2008 uit gebergtes

    van Schotland tot Kreta. Zo vonden ze overal

    sterke aanwijzingen dat koudeminnende

    planten in alpenweiden onder druk komen van

    meer warmteminnende soorten. "We

    verwachtten een groter aantal warmtemin-

    nende planten op grotere hoogte, maar hadden

    nooit op zo'n korte termijn gerekend". Dat meldt

    Michael Gottfried van het Oostenri jkse Global

    Observation Research Initiative in Alpine

    Environments (Gloria). Gottfried trekt aan de

    alarmbel: "Verschil lende koudeminnende

    soorten verdwijnen uit de bergen en in

    sommige Europese laaggebergtes zul len

    alpenweiden de komende decennia ingenomen

    worden door struikgewas." De impact van de

    klimaatverandering op de alpiene plantengroei

    was al bekend, maar die bl i jkt nu groter te zijn

    dan verwacht en voor het eerst gel i jkti jdig ook

    op grote schaal gemeten. Het effect werd zowel

    op de boomgrens als in bergtoppen

    waargenomen. De biologen die aan het

    onderzoek deelnamen, gebruikten een geijkte

    methode om de impact in kaart te brengen en

    herhalen de meting in 201 5. Bron: Belga /

    ADHA / 09-01 -201 2.

    Er kwamen vorig jaar meer dan 80 nieuwe

    windmolens bij in ons land, waardoor er

    momenteel 498 staan. Dat bl i jkt uit ci jfers van

    Edora, een federatie van hernieuwbare

    energie, en APERe, dat hernieuwbare energie

    promoot. De totale capaciteit van de molens

    bedraagt meer dan 1 .080 MW. Dat komt

    overeen met het jaarl i jkse elektriciteitsverbruik

    van 650.000 gezinnen. Van de windmolens

    staan er 246 in Walloni, 1 91 in Vlaanderen en

    61 op zee. Bron: Belga / ADHA / 11 -01 -201 2.

    Na de zeer povere overeenkomsten die werden

    gesloten op de klimaatconferenties van

    Kopenhagen, Cancun en Durban, l i jkt de stri jd

    tegen de opwarming van de aarde een steeds

    hopelozere stri jd te worden. Maar er is ook

    goed nieuws: een aantal eenvoudige en vaak

    goedkope maatregelen kunnen helpen om de

    opwarming van onze planeet tegen te gaan.

    Een dik dozijn sl imme ingrepen moet volstaan

    om de opwarming van onze planeet tegen te

    gaan, zo stelt een groep van 24 weten-

    schappers uit verschil lende landen in vakblad

    'Science'. Die ingrepen kunnen van start gaan

    zonder bindende internationale kl imaat-

    akkoorden, omdat ze andere broeikasgassen

    aanpakken en niet op C02-uitstoot focussen.

    Daarmee zou de opwarming van onze planeet

    tegen het midden van de eeuw met ongeveer

    n graad Celcius kunnen worden

    teruggedrongen, met tal van positieve gevolgen

    voor de wereldbevolking en oogsten. Naast

    CO2 zijn onder maar methaan en roet factoren

    die bijdragen tot kl imaatopwarming, die kunnen

    relatief eenvoudig worden aangepakt. Boeren

    in ontwikkelingslanden die nu nog vaak hun

    landbouwafval verbranden, kunnen dat afval

    bi jvoorbeeld in de grond ploegen. Vuilnisbelten

    kunnen worden ingekapseld zodat er geen

    methaan meer uit ontsnapt. Het zi jn maar

    enkele voorbeelden van in totaal veertien

    manieren om efficint de stri jd met het

    broeikaseffect aan te gaan. "Het is geweldig

    nieuws, en op het vlak van klimaatbescherming

    kon het op geen beter moment komen", zegt

    Durwood Zaelke van het Institute for

    Governance and Sustainable Development.

    "Deze voorstel len zijn vooral belangri jk voor

    kwetsbare regio's zoals de poolgebieden en

    voor de Himalaya, die de voorbije decennia

    veel snel ler opwarmden dan de rest van de

    wereld." Hoewel het voorgestelde pakket

    goedkoop en efficint is, zi jn er nog heel wat

    hindernissen te nemen. Zo is de politieke wil

    momenteel nog erg beperkt, heeft de

    implementatie van de maatregelen technisch

    heel wat voeten in de aarde en zijn zelfs de

    goedkopere methodes voor heel wat

    ontwikkelingslanden financieel onhaalbaar.

    "Laat ons ook niet in de val trappen om deze

    maatregelen in de plaats van CO2-reductie te

    zetten", waarschuwen experts. "Die is en bli jft

    cruciaal om global warming tegen te gaan."

    Bron: TW / 1 3-01 -201 2.

    Natuurrampen kostten in 2011 bijna 30.000

    mensenlevens en 366 mil jard dollar (ongeveer

    285 mil jard euro). Dat hebben rampenexperts

    van de Verenigde Naties gemeld. Het meest

    dodeli jke waren aardbevingen, ze maakten

    vorig jaar bijna 21 .000 slachtoffers. De meeste

    doden vielen in Japan, als gevolg van een

    zware aardbeving. Die veroorzaakte een

    tsunami en er vond ook een kernramp plaats.

    De VN registreerden vorig jaar in totaal 302

    natuurrampen. Het jaar daarvoor, in 201 0,

    werden er slechts 385 geteld. De kosten zijn in

    2011 bijna verdriedubbeld: in 201 0 bedroeg de

    schade 'slechts' 96 mil jard euro. De schade in

    Japan alleen al kostte 1 64 mil jard euro, aldus

    de VN. Bron: ADHA / 1 8-01 -201 2.

    Meer up-to-date nieuws op

    www.spacepage.be

    Organiseert u, als vereniging, volks-

    sterrenwacht of andere weten-

    schappeli jke instantie, een publieke

    voordracht of tentoonstel l ing rond

    sterrenkunde en / of ruimtevaart ?

    Laat het ons dan weten via . . .

    [email protected]

    Voordracht : Planeten bij andere sterren door Frank Deboosere

    "Planeten bij andere sterren", daarover handelt de multimediavoorstel l ing die Frank Deboosere

    deze maand ti jdens de Astroclub aan het publiek voorstelt. Er werd al wel langer gedacht dat er ook

    bij andere sterren dan de Zon planeten zouden zijn, de zogenaamde exoplaneten, maar

    aanvankeli jk waren de telescopen waarover astronomen beschikten niet in staat om deze objecten

    ook daadwerkeli jk te ontdekken. Maar de technologische evolutie zorgde dat dit sinds het begin van

    de jaren 1 990 wel mogeli jk werd. We zijn nu ruim twintig jaar verder en momenteel zi jn er al meer

    dan 700 exoplaneten gedetecteerd. Wat voor objecten zijn het? Wat leren ze ons over ons eigen

    zonnestelsel? En vooral de vraag intrigeert: kunnen we weldra misschien een tweede Aarde

    ontdekken?

    Datum: Vri jdag 24 februari - 1 9.30 uur tot 22.00 uur.

    Locatie: Volkssterrenwacht Mira - Abdijstraat 22 te 1 850 Grimbergen. Toegang : 6,00 euro.

  • 049

    ArtikelRoelvanderHeijden

    A

    A

    s

    s

    t

    t

    r

    r

    o

    o

    n

    n

    o

    o

    m

    m

    e

    e

    n

    n

    v

    v

    i

    i

    n

    n

    d

    d

    e

    e

    n

    n

    d

    d

    i

    i

    k

    k

    s

    s

    t

    t

    e

    e

    c

    c

    l

    l

    u

    u

    s

    s

    t

    t

    e

    e

    r

    r

    o

    o

    p

    p

    a

    a

    f

    f

    s

    s

    t

    t

    a

    a

    n

    n

    d

    d

    Letterl i jk staat El Gordo voor dikkerd in

    het Spaans. En dat mag ook wel gezegd

    worden voor deze sterrencluster. Bron:

    ESO / SOAR / NASA.

    Meer weten over dit thema ?

    www.spacepage.be

  • 051

    Kortnieuws

    De reusachtige kaart van de sterrenhemel die

    de afgelopen jaren is samengesteld op basis

    van metingen van de Sloan Digital Sky Survey

    is een goudmijn voor kosmologen die meer te

    weten wil len komen over de samenstel l ing en

    de evolutie van het heelal. De Sloan-kaart

    beslaat ruim n bil joen pixels, en toont vele

    mil joenen sterren en sterrenstelsels, waarvan

    de helderheden in vi jf verschil lende kleuren zijn

    opgemeten. Op de 21 9e bijeenkomst van de

    American Astronomical Scoiety in Austin,

    Texas, zi jn vandaag enkele kosmologische

    resultaten gepresenteerd op basis van

    onderzoek aan de manier waarop 900.000

    sterrenstelsels zi jn samengeschoold in clusters.

    Door de mate van clustering van deze relatief

    heldere en nabijgelegen stelsels te vergeli jken

    met de cluster-eigenschappen van het heelal

    op grotere afstanden, kon informatie verkregen

    worden over de uitdi j ingsgeschiedenis van de

    kosmos. Die wordt onder meer bepaald door de

    relatieve hoeveelheden gewone materie,

    donkere materie, donkere energie en neutrino's

    in het heelal. Op basis van de Sloan-gegevens

    concluderen sterrenkundigen dat 73 procent

    van de totale materie/energie-inhoud van het

    heelal voor rekening komt van donkere energie.

    Bovendien bli jkt uit de Sloan-metingen dat de

    (zeer geringe) massa van het neutrino niet

    groter kan zijn dan 0,3 elektronvolt. De

    kosmologische resultaten worden binnenkort

    gepubliceerd in the Astrophysical Journal. Bron:

    NU / 11 -01 -201 2.

    Nieuwe maankaarten, gemaakt met een uv-

    instrument van de Lunar Reconnaissance

    Orbiter, tonen een glimp van het inwendige van

    kraters nabij de noord- en zuidpool van de

    maan. De bodem van deze kraters is

    permanent in duisternis gehuld, omdat de zon

    nooit hoog genoeg aan de hemel komt te

    staan. Dankzij de zwakke ultravioletgloed van

    waterstofatomen in de interplanetaire ruimte die

    ultraviolette zonnestral ing verstrooien en het

    zwakke uv-schijnsel van sterren, worden de

    kraterbodems op ultraviolette golflengten echter

    toch een beetje 'aangelicht'. De kaarten laten

    zien dat veel permanent beschaduwde

    gebieden donkerder zi jn op ver-ultraviolette

    golflengten en 'roder' dan het omliggende

    oppervlak dat wel door de zon wordt verl icht.

    De donkere gebieden wijzen op een poreuze

    bodemstructuur, en de roodverkleuring op de

    aanwezigheid van bevroren water in de vorm

    van een ri jplaagje. Waar het water in de

    ijskoude, donkere maankraters vandaan komt,

    is nog onduidel i jk. Het kan gaan om moleculen

    die ontstaan zijn door de inwerking van de

    zonnewind op het maanoppervlak, maar water

    kan ook met meteorieten en (brokstukken van)

    kometen op de man terechtkomen. Hoe dan

    ook: volgens de wetenschappers die de

    kaarten hebben samengesteld, wordt de

    ri jplaag in de kraters veel minder snel

    afgebroken dan tot nu toe werd gedacht. Bron:

    NU / 1 3-01 -201 2.

    De Europese ruimtetelescoop Planck heeft zi jn

    onderzoek aan de kosmische achtergrond-

    stral ing voltooid. De koelvloeistof van het High

    Frequency Instrument (HFI) van de

    geavanceerde ruimtetelescoop, die in het

    voorjaar van 2009 werd gelanceerd, raakte

    afgelopen zaterdag (zoals verwacht) op. De

    gevoelige detectoren van HFI moesten tot vlak

    boven het absolute nulpunt worden gekoeld om

    precisiemetingen te kunnen verrichten aan

    minieme variaties in de temperatuur van de

    kosmische achtergrondstral ing - het afgekoelde

    overbl i jfsel van de energie waarmee het heelal

    kort na de oerknal was gevuld. Sinds de

    lancering heeft HFI de gehele sterrenhemel in

    totaal vi jf maal opgemeten, waardoor de

    resultaten nog nauwkeuriger zul len zijn dan

    oorspronkeli jk was verwacht. Voordat ze

    gepresenteerd en gepubliceerd worden, moet

    echter nog een zeer uitgebreide analyse

    worden uitgevoerd. Planck-wetenschappers

    verwachten de eerste resultaten begin 201 3 te

    kunnen presenteren. Bron: NU / 1 6-01 -201 2.

    De 11 -jarige Tijmen van Kraaij uit het Gelderse

    dorp Winssen kri jgt een satel l iet naar zich

    vernoemd. De Tijmen wordt een van de sondes

    in het nieuwe Europese navigatienetwerk

    Gali leo. Als al les volgens plan gaat, draait de

    Tijmen vanaf 201 4 in een baan rond de aarde.

    De satel l iet kri jgt die naam omdat Tijmen van

    Kraaij een tekenwedstri jd voor 9- tot 11 -jarigen

    heeft gewonnen. Dat is zaterdag bekend-

    gemaakt in het Europese ruimtevaartcentrum in

    Noordwijk. De wedstri jd was uitgeschreven

    door de Europese Unie, de dri jvende kracht

    achter Gali leo. Tussen 1 september en 1 5

    november stuurden bijna 200 Nederlandse

    kinderen een tekening over de ruimte op, aldus

    een woordvoerder van de organisatie. Gali leo

    zal de komende jaren uitgroeien tot een

    netwerk van 27 satel l ieten. Elk van die sondes

    wordt vernoemd naar een kind uit een EU-

    l idstaat. In oktober vorig jaar werden de eerste

    twee satel l ieten gelanceerd. Die heetten Thijs

    (Belgi) en Natal ia (Bulgari je). In Sloveni werd

    onlangs de naam Tara gekozen en in Estland

    viel Milena in de pri jzen. Gali leo is het grootste

    ruimtevaartproject uit de Europese geschie-

    denis. Het moet een alternatief worden voor het

    overal gebruikte gps-netwerk van het

    Amerikaanse leger. Gali leo helpt straks niet

    al leen autos en schepen om van A naar B te

    komen. Reddingsdiensten kunnen de nauw-

    keurige gegevens gebruiken bij zoekacties, en

    legers bij aanvallen. In de verre toekomst

    moeten zelfs vl iegtuigen veil ig op de

    automatische piloot kunnen landen dankzij

    Gali leo. Op het project is echter veel kritiek. Het

    kost ruim 4 mil jard euro om alle satel l ieten te

    bouwen en in een baan rond de aarde te

    brengen. Daarna kost de exploitatie ongeveer

    800 mil joen euro per jaar. Tegenstanders

    vinden dat een verspil l ing van belastinggeld.

    1 5-01 -201 2.

    Meer up-to-date nieuws op

    www.spacepage.be

    Organiseert u, als vereniging, volks-

    sterrenwacht of andere weten-

    schappeli jke instantie, een publieke

    voordracht of tentoonstel l ing rond

    sterrenkunde en / of ruimtevaart ?

    Laat het ons dan weten via . . .

    [email protected]

    Reis : I jsland Aurora borealis tour door Volkssterrenwacht Urania

    In 201 2 reizen we opnieuw richting IJsland, op zoek naar het pooll icht. De kansen om er pooll icht te

    zien, zi jn immers even groot als in Alaska, Canada of het noorden van Scandinavi. Hierbi j komt

    nog dat de temperaturen er veel milder zi jn dan in het hoge noorden, wat het waarnemen een heel

    stuk comfortabeler maakt. Wie ooit s nachts het noorderl icht heeft bekeken vanuit een warm

    zwembad, zal dat immers niet snel vergeten. De kans om het pooll icht te zien in de periode dat we

    daar zijn, bedraagt meer dan 75%. Urania zorgt voor de nodige begeleiding: een syllabus met

    theoretische en praktische informatie over het pooll icht, een voorreisvergadering, dageli jkse

    briefings over het weer en de kans op pooll icht, en begeleiding ti jdens de waarnemingen.

    Datum: Zondag 1 9 t/m Zondag 26 februari.

    Locatie: Volkssterrenwacht Urania - J. Mattheessensstraat 60 te 2540 Hove. Toegang : 3.295,00 euro.

  • SS

    c

    c

    h

    h

    r

    r

    i

    i

    k

    k

    k

    k

    e

    e

    l

    l

    j

    j

    a

    a

    a

    a

    r

    r

    DirkDevliesRubriek

    W

    W

    o

    o

    o

    o

    r

    r

    d

    d

    v

    v

    a

    a

    n

    n

    d

    d

    e

    e

    m

    m

    a

    a

    a

    a

    n

    n

    d

    d

    Dirk Devlies is, naast l id van

    de Astro Event Group vzw,

    ook actief in de Vereniging

    Voor Sterrenkunde waar hij

    zetelt in de raad van beheer.

    Zowat elk vri j moment steekt hi j in z'n

    zelfgemaakt sterrenkundig en ruimte-

    vaartgericht woordenboek. Een buiten-

    gewoon omvangri jk werk dat al enkele

    duizenden pagina's telt.

    052

    De drie belangri jkste kalenders die de

    Maya gebruikten, waren de Lange tel l ing

    voor historische doeleinden, de Haab als

    burgerl i jke kalender en de Tzolkin als

    rel igieuze kalender. Alle drie de

    kalenders telden de dagen als in serie

    op elkaar volgend, zonder feitel i jke

    synchronisatie met de Zon of Maan.

    Door dit puur op het tel len van dagen

    gebaseerde systeem is vooral de Lange

    tel l ing wel vergeli jkbaar met moderne

    tel l ingen zoals de Jul iaanse dag, of de

    datumtel l ing in computersystemen. Ook

    "modern" l i jkt het feit dat elke tel l ing

    begint bi j nul en niet bi j 1 zoals in de

    meeste andere kalendersystemen.

    Meer weten over dit thema ?

    www.spacepage.be

  • 053

  • Een maankalender of lunarkalender is

    een kalender die is gebaseerd op de

    cyclus van de schijngestalten van de

    maan. Van dergeli jke kalenders zijn er in

    de loop der ti jd wereldwijd verschil lende

    gemaakt. De enige maankalenders die

    vandaag de dag nog in gebruik zi jn, zi jn

    bi jvoorbeeld de islamitische kalender en

    joodse kalender.

    Meer weten over dit thema ?

    www.spacepage.be

    054

  • 059

    Artikel

    ESO/NOVA

    S

    S

    u

    u

    p

    p

    e

    e

    r

    r

    z

    z

    w

    w

    a

    a

    r

    r

    e

    e

    z

    z

    w

    w

    a

    a

    r

    r

    t

    t

    e

    e

    g

    g

    a

    a

    t

    t

    e

    e

    n

    n

    b

    b

    r

    r

    e

    e

    k

    k

    e

    e

    n

    n

    '

    '

    s

    s

    t

    t

    a

    a

    r

    r

    b

    b

    u

    u

    r

    r

    s

    s

    t

    t

    s

    s

    '

    '

    a

    a

    f

    f

    Volgens de algemene relativiteitstheorie

    is een zwart gat een gebied waaruit

    niets, zelfs l icht niet, kan ontsnappen,

    vanwege de extreme vervorming van de

    ruimteti jd door de zwaartekracht van een

    zeer compacte enorme massa. Rond

    een zwart gat is er een denkbeeldig

    oppervlak dat als grens optreedt, de

    waarnemingshorizon, vanwaar l icht nog

    net aan de zwaartekracht van het zwarte

    gat kan ontsnappen.

    Meer weten over dit thema ?

    www.spacepage.be

  • ZZ

    o

    o

    n

    n

    n

    n

    e

    e

    v

    v

    l

    l

    e

    e

    k

    k

    k

    k

    e

    e

    n

    n

    g

    g

    r

    r

    o

    o

    e

    e

    p

    p

    e

    e

    n

    n

    z

    z

    o

    o

    r

    r

    g

    g

    e

    e

    n

    n

    v

    v

    o

    o

    o

    o

    r

    r

    h

    h

    e

    e

    e

    e

    l

    l

    w

    w

    a

    a

    t

    t

    s

    s

    p

    p

    e

    e

    c

    c

    t

    t

    a

    a

    k

    k

    e

    e

    l

    l

    SanderVancanneyt

    Artikel

    Zonnevlekken zijn relatief donkere

    vlekken op het oppervlak van de Zon.

    Het oppervlak van de Zon vertoont

    geregeld donkere vlekken. De

    zonnevlekken hangen samen met

    koelere plekken op de Zon. Hun aantal

    is een maat voor de activiteit van de

    Zon: hoe meer er te zien zijn, hoe

    actiever de Zon. Een actieve Zon

    produceert korte explosies van energie

    waarbij geladen deeltjes vri jkomen. Als

    die deeltjes de aardse atmosfeer

    binnendringen kunnen ze pooll icht

    veroorzaken. De kans op pooll icht is het

    grootst in jaren met veel zonne-activiteit.

    Gemiddeld om de elf jaar verwisselt de

    Zon haar magnetische polen van plaats,

    de "actieve" periode. De laatste keer

    was in 2001 en de polen zul len zo

    bli jven tot 201 2, wanneer de polen

    opnieuw van plaats wisselen. Deze

    poolverschuiving gebeurt alti jd op het

    hoogtepunt van de toename in het

    aantal zonnevlekken, elke 11 jaar.

    Meer weten over dit thema ?

    www.spacepage.be

    056

  • 057

    Het pooll icht is een lichtverschijnsel in

    de aardatmosfeer dat bi j duisternis kan

    worden waargenomen. Men ziet het

    vooral op hoge geografische breedtes

    en dat betekent dat het verschijnsel

    vooral 's winters zichtbaar is. Andere

    namen zijn noorderl icht (aurora borealis)

    en zuiderl icht (aurora austral is). Als het

    pooll icht zich voordoet zien we vaak een

    lichte gloed of is het l icht zichtbaar als

    bewegende bogen, stralenbundels of

    gordi jnen van licht en heel zelden is het

    zelfs vlammend. Soms staat aan de

    noordeli jke horizon een boog waaruit de

    l ichtstralen als zoeklichten omhoog

    schieten.

    Meer weten over dit thema ?

    www.spacepage.be

  • Pooll icht in Franekeradeel op 22 januari

    201 2. Bron: Vincent van Leijen.

    Meer weten over dit thema ?

    www.spacepage.be

    058

  • 059

    Rubriek

    ASTRON

    D

    D

    w

    w

    i

    i

    n

    n

    g

    g

    e

    e

    l

    l

    o

    o

    o

    o

    t

    t

    e

    e

    l

    l

    e

    e

    s

    s

    c

    c

    o

    o

    o

    o

    p

    p

    l

    l

    e

    e

    v

    v

    e

    e

    n

    n

    d

    d

    m

    m

    o

    o

    n

    n

    u

    u

    m

    m

    e

    e

    n

    n

    t

    t

    ASTRON of ASTRonomisch Onderzoek

    in Nederland is het Nederlands instituut

    voor radioastronomie (in het Engels:

    Netherlands Institute for Radio Astro-

    nomy), een organisatie die zich bezig-

    houdt met onderzoek en ontwikkeling op

    astronomisch gebied. ASTRON houdt

    zich vooral bezig met de ontwikkeling

    van instrumentatie en facil iteiten voor de

    radioastronomie en het bouwen van de

    infrastructuur daarvoor. Het is een vri j

    internationaal gerichte organisatie en zij

    heeft nauwe contacten met het

    bedri jfsleven. Het grootste gedeelte van

    de kantoren bevindt zich nabij

    Dwingeloo op de locatie van de

    Dwingeloo Radio Telescoop, gemeente

    Westerveld, in noordoost Nederland.

    ASTRON opereert onder de paraplu van

    NWO de Nederlandse Organisatie voor

    Wetenschappeli jk Onderzoek. Bron: Bas

    Dekker.

    Meer weten over dit thema ?

    www.spacepage.be

  • DD

    e

    e

    A

    A

    E

    E

    G

    G

    a

    a

    c

    c

    t

    t

    i

    i

    v

    v

    i

    i

    t

    t

    e

    e

    i

    i

    t

    t

    e

    e

    n

    n

    k

    k

    a

    a

    l

    l

    e

    e

    n

    n

    d

    d

    e

    e

    r

    r

    Rubriek

    In deze rubriek kan u een selectie van

    onze uitgebreide activiteitenkalender te-

    rugvinden. De gehele kalender, die

    steeds loopt tot op het einde van het

    jaar, kan u terugvinden op de wel-

    bekende website zi jnde . . .

    www.aegvzw.be

    060

  • 061

    Artikel

    NSO

    S

    S

    c

    c

    h

    h

    o

    o

    o

    o

    l

    l

    k

    k

    i

    i

    n

    n

    d

    d

    e

    e

    r

    r

    e

    e

    n

    n

    b

    b

    e

    e

    g

    g

    i

    i

    n

    n

    n

    n

    e

    e

    n

    n

    a

    a

    s

    s

    t

    t

    r

    r

    o

    o

    n

    n

    a

    a

    u

    u

    t

    t

    e

    e

    n

    n

    t

    t

    r

    r

    a

    a

    i

    i

    n

    n

    i

    i

    n

    n

    g

    g

    Space Expo is een permanente ruimte--

    vaarttentoonstel l ing in Noordwijk, tegen

    Katwijk aan. De tentoonstel l ing l igt op

    het terrein van de ESTEC aan de

    Keplerlaan.

    De tentoonstel l ing is in 1 990 geopend

    door Koningin Beatrix en Prins Friso. In

    oktober 2004 ontving de expositie haar

    mil joenste bezoeker. In het weekend en

    ti jdens vakanties kan tegen een

    meerpri js gebruik worden gemaakt van

    de 'Space Train'. Dit is een rondleiding

    van vijf kwartier door ontwikkeling- en

    testruimtes in enkele gebouwen van de

    ESTEC, het technische 'hart' van de

    Europese ruimtevaartorganisatie ESA. In

    verband met de beveil iging van deze

    gebouwen moet voor de Space Train

    een legitimatiebewijs getoond worden.

    Meer weten over dit thema ?

    www.spacepage.be

  • 063

    Kortnieuws

    Astronomen hebben met de Fermi-satel l iet een

    zeldzaam soort dubbelster ontdekt, die een

    bron van energieri jke gammastral ing is. Anders

    dan andere gammadubbelsterren, die bij toeval

    werden ontdekt, is deze ontdekking het gevolg

    van een gerichte zoekactie (Science, 1 3

    januari). Naar verwachting zul len dergeli jke

    zoekacties de klasse van gammadubbelsterren

    op termijn minder zeldzaam worden. Gamma-

    dubbelsterren bestaan uit een normale ster en

    compact object dat een neutronenster of een

    zwart gat kan zijn. De exemplaren die tot nu toe

    werden opgespoord, stralen zowel gamma- als

    rntgenstral ing uit en werden aan de hand van

    die laatste, minder energieri jke vorm van

    stral ing opgemerkt. Pas later bleek dat ze ook

    (veel moeil i jker detecteerbare) gammastral ing

    uitzenden. Met de ontdekking van het object

    1 FGL J1 01 8.6-5856 is daar verandering in

    gekomen. Deze gammadubbelster is ontdekt

    aan de hand van de gammastral ing die hi j

    uitzendt. Achteraf bleek overigens dat het

    object ook een bron van rntgenstral ing is.

    1 FGL J1 01 8.6-5856 bestaat waarschijnl i jk uit

    een snel roterende neutronenster en een

    extreem hete, heldere ster die met een periode

    van ongeveer zeventien dagen om hun

    gezamenli jke zwaartepunt wentelen. Normaal

    gesproken zendt zo'n rondtol lende neutro-

    nenster pulsen van stral ing uit, maar dat is hier

    niet het geval. De astronomen vermoeden dat

    dit komt doordat deze pulsen worden

    gemaskeerd door de intense sterrenwind van

    de begeleidende ster. 1 2-01 -201 2.

    Twee Amerikaanse satel l ieten die rond de

    jaarwissel ing in een baan rond de maan

    kwamen, hebben een nieuwe naam. Grail-A en

    Grail-B heten voortaan Ebb (eb) en Flow

    (vloed). Dat heeft de Amerikaanse ruimte-

    vaartorganisatie NASA dinsdag bekend-

    gemaakt. De beide satel l ieten meten de

    komende maanden de zwaartekracht van de

    maan. Die zorgt voor de geti jden op aarde,

    waar de nieuwe namen naar verwijzen. Door

    de zwaartekracht te meten, hopen

    wetenschappers te ontdekken uit welke

    elementen de maan bestaat en hoe hij ooit is

    ontstaan. Dat is nog steeds een mysterie,

    ondanks 1 09 eerdere missies. Bron: ANP / 1 7-

    01 -201 2.

    Hoe breng je een zwart gat in beeld?

    Sterrenkundigen van over de hele wereld

    spreken daar deze week over op een

    bijeenkomst in Tucson, Arizona, waar de

    plannen worden uitgewerkt voor de virtuele

    'Event Horizon Telescope' (EHT). In feite gaat

    het om een reusachtig netwerk van onderl ing

    gekoppelde mil l imeter- en submil l imeter-

    telescopen, waaronder de Submil l imeter

    Telescope op Mount Graham, Arizona, de

    CARA-array in Californi, en, in de toekomst,

    de internationale Atacama Large Mil l imeter

    Array (ALMA) in Chil i . Submil l imetertelescopen

    kunnen op dezelfde wijze onderl ing gekoppeld

    worden als radiotelescopen, zoals de

    afzonderl i jke radioschotels die deel uitmaken

    van de Very Large Baseline Array in de

    Verenigde Staten of van het European VLBI

    Network. Voor de kortere submil l imeter-

    golflengten is de techniek weliswaar moeil i jker

    te realiseren, maar inmiddels niet langer

    onmogeli jk. Door op deze manier een

    interferometer zo groot als de aarde te creren,

    kan een extreem hoge gezichtsscherpte

    worden bereikt. De EHT kan op die manier de

    gloed in beeld brengen van gas dat in een

    zwart gat wordt gezogen. Op die manier moet

    het zwarte gat zelf zichtbaar worden: vanuit het

    gebied binnen de zogeheten 'gebeurtenis-

    horizon' (event horizon) kan geen licht

    ontsnappen, waardoor het zwarte gat zichtbaar

    moet zi jn als een zwarte, ronde vlek in het

    centrum van de gloeiende gaswolk. Door in de

    komende jaren steeds meer submil l imeter-

    telescopen in het netwerk op te nemen, zal de

    Event Horizon Telescope langzaam maar zeker

    steeds gevoeliger worden. Bron: NU / 1 7-01 -

    201 2.

    Op 4 jul i 2011 werd met de zonnesatel l iet

    SOHO voor de zoveelste keer een kleine

    komeet ontdekt die op het punt stond de

    atmosfeer van de zon in te duiken. Zoiets

    gebeurt om de paar dagen wel een keer, maar

    anders dan zijn vele voorgangers kon komeet

    C/2011 N3 met een instrument van een andere

    zonnesatel l iet - het Solar Dynamics

    Observatory - tot op het laatste moment

    worden gevolgd. Een internationaal team van

    astronomen, onder wie de Nederlander Karel

    Schri jver, was er getuige van en publiceert zi jn

    onderzoeksresultaten deze week in het

    wetenschappeli jke ti jdschrift Science. Komeet

    C/2011 N3 verdampte uiteindel i jk op 1 00.000

    kilometer boven het zonsoppervlak. Door zijn

    emissie en absorptie van zichtbaar l icht en

    extreem-ultraviolette stral ing te meten, konden

    de astronomen zijn grootte en massa bepalen.

    Het is voor het eerst dat de fysieke kenmerken

    van een komeet op deze manier zi jn gemeten.

    Doorgaans worden grootte en massa van een

    komeet afgeleid uit de hoeveelheid zonlicht die

    hi j weerkaatst. Uit de metingen van Schri jver en

    zijn col lega's volgt dat het i jzige hemell ichaam

    aanvankeli jk vi jftig tot honderd meter groot was

    en een massa van meer dan 60.000 ton had

    ruwweg de massa van een vliegdekschip. Bij

    het betreden van de zonsatmosfeer viel hi j in

    een groot aantal stukken uiteen en vertoonde

    zijn 1 5.000 kilometer lange staart een sterk

    fluctuerende helderheid. Komeet C/2011 N3

    behoorde tot de grote famil ie van Kreutz-

    kometen, waarvan wordt aangenomen dat het

    brokstukken zijn van een komeet die ruwweg

    2500 jaar geleden uiteenviel. Al leen de grootste

    leden van de Kreutz-famil ie, zoals de recente

    heldere komeet Lovejoy, kunnen een

    scheervlucht langs de zon doorstaan. Bron: NU

    / 20-01 -201 2.

    Meer up-to-date nieuws op

    www.spacepage.be

    Organiseert u, als vereniging, volks-

    sterrenwacht of andere weten-

    schappeli jke instantie, een publieke

    voordracht of tentoonstel l ing rond

    sterrenkunde en / of ruimtevaart ?

    Laat het ons dan weten via . . .

    [email protected]

    Reis : Astronomische reis naar de Amerikaanse westkust door Volkssterrenwacht Urania

    Met amper drie weken tussenpoze zijn er vanuit de Verenigde Staten twee hemelverschijnselen

    goed waarneembaar: een ringvormige zonsverduistering op zondag 20 mei 201 2 en een overgang

    van Venus over de zon op dinsdag 5 juni 201 2. Dit is de laatste Venusovergang die we kunnen

    waarnemen, want de volgende vindt pas plaats in 211 7. Naar aanleiding van deze verschijnselen

    begeleidt Urania een drieweekse reis naar de Amerikaanse westkust. Het is ook mogeli jk te kiezen

    voor een tweeweekse formule waarin slechts een van beide verschijnselen is opgenomen . . .

    Datum: Vri jdag 1 8 t/m donderdag 31 mei (deel 1 /2).

    Locatie: Volkssterrenwacht Urania - J. Mattheessensstraat 60 te 2540 Hove. Toegang : 3.990,00 euro.

  • RR

    o

    o

    e

    e

    m

    m

    e

    e

    n

    n

    o

    o

    n

    n

    d

    d

    e

    e

    r

    r

    g

    g

    a

    a

    n

    n

    g

    g

    v

    v

    a

    a

    n

    n

    d

    d

    e

    e

    S

    S

    p

    p

    a

    a

    c

    c

    e

    e

    S

    S

    h

    h

    u

    u

    t

    t

    t

    t

    l

    l

    e

    e

    HermanHenderickx

    Serie(3/3)

    Herman Henderickx versloeg

    40 jaar lang de ruimtevaart

    voor de BRT, dan BRTN,

    tenslotte VRT, eerst als

    freelance correspondent in

    Houston en New York, dan als

    personeelsl id van de radioredactie van

    de openbare omroep. Sind