Het GRATIS digitale magazine van de Astro Event Group vzw Jaargang 6 Februari 2011

Sterrenkunde, klimatologie en ruimtevaart voor iedereen

Editoriaal

002

Patrick Jaecques is, naast grafischvormgever en hoofdredacteur vandit magazine ook oprichter en voorzitter van de Astro Event Group vzwuit Oostende. Een door passie gedreven levensgenieter die al meerdan een kwart eeuw lang het bredepubliek informeert over de hemelsewonderen.

Patrick Jaecques Redactioneel

003

Dit digitale magazine is een nonprofit productvan de Astro Event Group vzw uit Oostende enheeft tot doel sterrenkunde, klimatologie enruimtevaart te promoten bij een zo breedmogelijk publiek.De redactie bestaat uit: Patrick Jaecques(hoofdredacteur en grafisch vormgever), KrisChristiaens (redactie ruimtevaart) en SanderVancanneyt (redactie sterrenkunde). Vasterubrieken worden voorzien door Dirk Devlies,Kris Christiaens, Marc van der Sluys, PhilippeVercoutter, Philip Corneille, Filip Feys en DannyVan Hoecke. Zin om ook een artikel te schrijvenof rubriek te onderhouden ? Contacteer dan dehoofdredacteur via info@astroeventgroup.be.De Astro Event Group vzw noch enige anderepersoon die in zijn naam optreedt isverantwoordelijk voor het gebruik dat zoukunnen worden gemaakt van de informatie indeze publicatie of voor eventuele fouten die er,ondanks de uiterste zorg bij de voorbereidingvan de teksten, nog in zouden staan. Tevensheeft de redactie alle nodige moeite gedaan omte voldoen aan de wettelijke voorschriften inzakeauteursrechten en om contact op te nemen met

de rechthebbenden. Elke persoon diebenadeeld meent te zijn en zijn rechten wil latengelden wordt verzocht zich bekend te maken.Er is een samenwerkingsverband met dewebsites: www.desterren.net en www.astronomie.be. Met de steun van volkssterrenwachtAstroLAB Iris en de Koninklijke Sterrenwacht.Door de steun van de diverse auteurs, de ledenen natuurlijk de sponsoren kunnen we ditdigitale magazine gratis verspreiden.Deze nieuwsbrief is volledig ontworpen metgratis opensource en / of freeware softwarezijnde Scribus, Gimp, Foxit Reader, Inkscapeen Paint.net.Ook een enthousiaste lezer van ons magazine?Steun ons dan door lid te worden van onzedynamische vereniging. Het lidgeld, op jaarbasis, bedraagt slechts 15,00 euro. Alvast vanharte dank !Alle artikels, foto's en reclameblokken voor devolgende editie dienen bij de redactie binnen tezijn tegen uiterlijk donderdag 24 februari.Gelieve deze datum te respecteren !

Inhoudelijk

Voorpagina: Marc Schuyesmans tijdens de gedeeltelijke zonsverduistering te Oostende. Bron: AEG.De Messier 8 regio, ook wel bekendals de 'Lagoon nebula', werd in hetinfrarood vastgelegd door de VISTAtelescoop. Deze maakt deel uit vanESO's Paranal observatoria in Chili.Bron: ESO.

06 Laatste kans voor de natuur.07 Media De slechtste SF film.08 Jongste Limburgse astronaut.10 Stof en gaswolken doodden de dinosaurirs.12 ESO VISTA staart diep in de blauwe lagune.14 Rubriek Het AEG nieuws.16 Serie Licht in de sterrenkunde.20 Iedereen internet dankzij supersatelliet.21 Rubriek Zijn er nog vragen ?22 Hanny's voorwerp: een merkwaardige ontdeking.24 ESA Mission X: Gezond eten in de ruimte.26 Hoe de atmosfeer van de Zon zo heet komt.28 Rubriek Lancering in de kijker.30 Rubriek Astrofoto van de Maand.34 Rubriek Nieuw aan het firmament.35 Media Zitten we binnenkort met een tweede zon ?36 ESO's hidden treasures.38 ESA Planck levert nieuwe kijk op kosmisch theater.40 ESO De Orionnevel, nog steeds vol verassingen.42 An inconvenient truth...44 Rubriek De hemelkalender49 Media Klimaatsverandering zorgt voormeer extreemweer.50 De mars van de rovers.52 Rubriek Woord van de maand.56 Rubriek Observatoria wereldwijd.60 Rubriek De AEG activiteitenkalender.62 Fotoreportage Apollo XIV (deel 2).70 Sterrenbeeld v/d maand : Canis Maior.72 Rubriek Sasteria onder de sterren.78 De zonsverduistering van 4 januari 2011.

Red. / M. HulspasRedactioneelArjan van der StarRedactioneelRed. / ESOPatrick JaecquesPhilippe VercoutterRed. / M. NieuwenhuizenRedactioneelRed. / AstronRed. / ESARed. / L. van RooyenKris ChristiaensLeo van HoyweghenPatrick JaecquesRed. / UWARed. / ESORed. / ESARed. / ESORed. / Gunter BrantsMarc van der SluysRed. / SVSRed. / L. van RooyenDirk DevliesPhilip CorneilleRedactioneelDanny van HoeckeDieter JanssooneFilip FeysDirk Devlies

Informatief

Info: Redactie@AEGvzw.be

Het jaar is nog maar pas begonnen envanmorgen werden we al op eenzonsverduistering getrakteerd. De zonverdween voor 77 procent achter de maan,maar helaas konden we het spektakel door debewolking in ons land amper zien, al was zekerhet begin aan de kust en onder meer in debuurt van Mechelen (zie foto) wel goed te zien.Elders leverde het wel prachtige beelden op inandere Europese landen zoals Duitsland,Oostenrijk, Frankrijk en vooral Zweden. Ook inNoordAfrika en het MiddenOosten vergaaptenmiljoenen mensen zich aan het schouwspel.Intussen is de zonsverduistering bij ons alweervoorbij. Wie geluk had kon een mooiezonsopgang met een verduisterde zonaanschouwen. In Zweden was het spektakelhet best zichtbaar. Daar was de zon voor 85procent verduisterd en het was er bovendienhelder genoeg. "De eclips zat in Grimbergengrotendeels achter de wolken", aldus PhilippeMollet van de volkssterrenwacht MIRA inGrimbergen. "Het begin, net na zonsopgang,was op verschillende plaatsen waarneembaar,maar al snel daarna ging de verduisteringschuil achter de wolken. Het hoogtepunt van dezonsverduistering viel om 09.17 uur, een halfuur na zonsopkomst. Bij haar opkomst om08.48 uur was de zon al voor de helftverduisterd en stond ze in het zuidoostenboven de horizon. De eclips eindigde om 10.37uur. De komende uren trekt dezonsverduistering nog richting China. Zokomen steden als Moskou, Bagdad en Karachinog aan de beurt. Hopelijk hebben ze daar ietsmeer geluk met het weer. Bron: Belga / GB.Dankzij een instrument aan boord van NASA'sSolar Dynamics Observatory slagen astronomen van het HarvardSmithsonian Center forAstrophysics erin om het allerbinnenste deelvan de zonnecorona continu in het oog tehouden. Normaalgesproken kan dit gebiedalleen tijdens totale zonsverduisteringenworden onderzocht, wanneer het fellezonsoppervlak wordt afgedekt door de maan.Het Solar Dynamics Obsvertaory (SDO) werdin februari 2010 gelanceerd. De vliegendesterrenwacht maakt continu HDbeelden van dezon in een groot aantal verschillendegolflengtegebieden. De Atmospheric ImagingAssembly (AIA) houdt zeven dagen per weeken vierentwintig uur per dag het allerbinnenstedeel van de ijle, hete corona in de gaten. Deverwachting is dat de nieuwe beelden meerinformatie gaan opleveren over de beginfasevan grote uitbarstingen op de zon (dezogeheten coronale massaejecties, of CME's),en over de wijze waarop de zonnewind eenstroom van elektrisch geladen deeltjes van dezon wordt versneld. Bron: NU / 04012011.Jarenlang gingen astronomen ervan uit datonderlinge botsingen tussen sterrenstelselsverantwoordelijk waren voor de enormeuitbarstingen van energie die in de kernen vansommige stelsels worden waargenomen. Maaruit een groot opgezet onderzoek met deHubbleruimtetelescoop en de rntgensatellietXMMNewton blijkt dat deze galactischebotsingen geen invloed hebben op de eetlustvan het superzware zwarte gat dat in hun kernschuilgaat. Bij de meeste sterrenstelsels,waaronder het onze, houdt het zwarte gat in dekern zich rustig. Bij sommige stelsels krijgt datzwarte gat echter enorme hoeveelhedenmaterie aangevoerd die, voordat zij wordtopgeslokt, intense straling uitzendt. Hierdoor isde kern van zo'n 'actief sterrenstelsel'opvallend helder. Vanwaar het verschil? Totnog toe werd aangenomen dat demateriestroom naar het centrale zwarte gat pasop gang komt als twee of meer sterrenstelselsmet elkaar in botsing komen. Uit een 005

grootschalige inventarisatie van 1400sterrenstelsels actieve en niet actieve,botsende en niet botsende blijkt echter dat ergeen duidelijk verband bestaat tussen deactiviteit van sterrenstelsels en galactischebotsingen. Dat betekent dat de activiteit vaneen sterrenstelsel een andere oorzaak moethebben. Gedacht wordt aan instabiliteit binnenhet sterrenstelsel zelf, botsingen tussen grotegaswolken in het stelsel of de getijdenkrachtendie optreden als twee stelsels elkaar rakelingsmissen.Een Canadees meisje van tien jaar oud, dat netals haar vader amateurastronoom is, heeft eensupernova ontdekt. Ze is daarmee de jongstepersoon ooit die een dergelijke ontdekkingheeft gedaan, zegt de Royal AstronomicalSociety of Canada. Kathryn Aurora Gray, die inFredericton in de provincie New Brunswick (inhet oosten van het land) woont, was samenmet haar vader op een computerschermbeelden van verafgelegen sterrenstelsels aanhet onderzoeken die door een telescoopwerden opgevangen. Volgens de Canadeseastronomische organisatie zou ze daarbij eensupernova met een magnitude van 17 ontdekthebben in het sterrenstelsel UGC 3378, op 240miljoen lichtjaar van de Aarde in hetsterrenbeeld Giraffe. Een supernova is eensterke toename van de helderheid van eengrote ster, als gevolg van een explosie. Hetgeeft de indruk dat er een nieuwe sterverschijnt, maar in feite verdwijnt hethemellichaam net. De ontdekking van Graywerd snel bevestigd door twee andereamateurastronomen en geregistreerd onder denaam 'supernova 2010lt'. Bron: Belga / SVM /04012011.In september vorig jaar detecteerden enkeleastronomen een uitbarsting van gammastralinguit de Krabnevel, het bijna duizend jaar ouderestant van een supernovaexplosie in hetsterrenbeeld Stier. Vervolgwaarnemingen metde Hubbleruimtetelescoop lieten zien dat degasnevel enkele subtiele veranderingenvertoonde. In Science doen astronomen dezeweek verslag van de gammauitbarsting, maarde oorzaak van het verschijnsel blijftvooralsnog onduidelijk. ''We zijn met stomheidgeslagen'', aldus onderzoeker Roger Blandford.De gammauitbarsting van september, die eenpaar dagen duurde, was niet de eerste die deKrabnevel vertoonde. Ook in februari 2009 enoktober 2007 zijn zulke uitbarstingen vanenergierijke straling waargenomen. De oorzaakwordt gezocht bij de pulsar in het hart van denevel het compacte, rondtollende restant vande ster die in het jaar 1054 ontplofte. Dezepulsar blaast voortdurend een wind vanenergierijke geladen deeltjes uit, die interactiesaangaan met het sterke magnetische veld vande pulsar en daardoor straling uitzenden.Blijkbaar zijn de gammauitbarstingenveroorzaakt door geladen deeltjes die nogenergierijker zijn dan normaal. Hoe dezedeeltjes aan die extra energie zijn gekomen, isvoorlopig een mysterie. Bron: NU / 07012011.

Meer uptodate nieuws opwww.spacepage.be

Kortnieuws

Galaxy Zoo is een Engelstaligonline sterrenkundig project datvrijwilligers uitnodigt om oasterrenstelsels te helpen classificeren. Het project werd genspireerd door Stardust@home,waar vrijwilligers werdgevraagd om NASA beeldenvan een ruimtesonde te onderzoeken op inslagen vankosmisch stof.www.galaxyzoo.org

006

Felicia WolfeSimon neemtmonsters in Lake Mono inCalifornie, waar de arseenbacterie vandaan komt.Ondanks alle kritiek, publiceertNasa nog steeds alleen maarjuichende commentaren op deeigen website. Het werk zou'een Nobelprijs waard' zijn.Ene John Walker schreef directna de persconfertentie: 'Absolutely fantastic work. Thanks forusing some of my tax dollarsso well. Keep up the goodwork.'

Dit is hem dan, het wezentjewaar alle ophef over gaat: debacterie die kan leven zonderde essentiele bouwsteenfosfor. Voorlopig draagt hetmicroorganisme de naamGFAJ1. De bacterie is onderdeel van een groep bacteriesoorten die Halomonadaceaeworden genoemd. Bron: Science/ AAAS.Kort daarna werd bekend, datGFAJ de afkorting is van GiveFelicia A Job.

Laatste kansvoor de natuurkundeRed. / M. Hulspas Artikel

2012 is een film van rampenfilmspecialist Roland Emmerich(Independence day, Godzilla,The day after tomorrow, Eightlegged freaks). De cast bestaatonder anderen uit JohnCusack, Amanda Peet,Chiwetel Ejiofor en DannyGlover.

Redactioneel Rubriek

007

Media De slechtste SF film

008

De Mars Society is eeninternationale organisatie datzich inzet voor intensieveronderzoek van Mars, liefst doorbemande missies, om uiteindelijk de planeet permanent tekoloniseren. De organisatiewerd in 1998 opgericht inBoulder (Colorado) in deVerenigde Staten door RobertZubrin en een aanzienlijkegroep NASAwetenschappers,zoals Christopher McKay,Penny Boston en Carol Stoker,de latere NASAdirecteurMichael Griffin en anderen,zoals de sciencefictionschrijvers Gregory Benford enKim Stanley Robinson. Erbestaat ook een Belgische takvan de Mars Society.Meer weten over dit thema ?www.spacepage.be

Jongste Limburgse astronautArjan van der Star Artikel

Het Euro Space Center werdingehuldigd in 1991. Hetcentrum is gebouwd naar hetmodel van de US Space Campte Huntsville, Alabama,Verenigde Staten en werkt metdezelfde geavanceerde apparatuur en software als de echteastronautenopleiding in hetMarshall Space Flight Center,dat eveneens in Huntsvillegelegen is. Ondertussen is ookde Euro Space Societyopgericht, die onder hetvoorzitterschap van astronautBurggraaf Dirk Frimout staat.Het genootschap heeft als doeleen breed publiek (envoornamelijk jongeren) teinteresseren voor ruimtevaartwetenschap en technologie.Meer weten over dit thema ?www.spacepage.be

009

010

De Dinosauria ontstondenongeveer 230 miljoen jaargeleden in het Trias, alsafsplitsing binnen de ruimeregroep van de Dinosauriformes.De eerste dinosaurir was eenkleine tweevoetige vleeseter.Die was de directe vooroudervan de twee hoofdgroepenwaarin alle dinosaurirs onderverdeeld kunnen worden: deSaurischia en de Ornithischia.In deze beide groepen ontwikkelden zich al snel ookplantenetende soorten.Meer weten over dit thema ?www.spacepage.be

Redactioneel Artikel

Stof en gaswolkendoodden de dinosaurirs

China en Rusland hopen in oktober van dit jaareen ruimtesonde naar Mars te sturen vooronderzoek. Staatsmedia meldden zondag datChina in 2013 ng een onbemande missie naarde rode planeet wil uitvoeren, ditmaal geheelzelfstandig. De lancering van de Yinghuo1stond aanvankelijk op het programma vooroktober 2009. Om onbekende redenen werd demissie toen afgeblazen. Als alles nu welvolgens plan gaat, wordt de ruimtesonde meteen Russische raket gelanceerd, samen methet Russische landingsvoertuig Phobos Grunt.Dit apparaat heeft als taak deeltjes mee tenemen van Phobos, de grootste van Mars'twee manen. Met de missie willen de tweelanden wetenschappelijk onderzoek doen naarMars. En van de doelstellingen is om meer teweten te komen over het ijs op de planeet. Eengrote vraag daarbij is wat er precies is gebeurdmet het vloeibare water dat vermoedelijk ooit inovervloede aanwezig was op de planeet.Eerder bewijs daarvoor is verzameld doorAmerikaanse Marslanders. Yinghuo, de naamvan de sonde, betekent letterlijk 'vuurvlieg'. Hetwoord is ook verwant aan een oudChinesebenaming voor Mars. Bron: ANP / 02012011.De gewichtsloosheid tijdens ruimtereizen heeftmogelijk een negatieve invloed op het voortplantingssysteem van mensen. Dat beweerteen Amerikaanse ruimtewetenschapper.Mensen die lange ruimtereizen ondernemen,lopen volgens onderzoeker Joe Tash van deUniversiteit van Kansas het risico om mindervruchtbaar te worden. Dat meldt nieuwssitePhysorg.com. De wetenschapper onderbouwtzijn waarschuwing met resultaten vanexperimenten met muizen. Als de dieren in deruimte verblijven, daalt het aantal spermacellenbij mannetjes en het aantal eicellen bijvrouwtjes, zo blijkt uit recent onderzoek. Wehebben veel gegevens die nader onderzoekvereisen, aldus Tash. Bij sommigevrouwtjesmuizen die 15 dagen meevlogen metde spaceshuttle Discovery, raakten deeierstokken volledig verstopt. Volgens Tash ishet onderzoek naar de invloed vangewichtsloosheid op het voortplantingssysteemnog een taboe in de ruimtevaart. Er is groteonwil om dit gevoelige onderwerp verder teonderzoeken, verklaart hij. Het wordt gezienals politiek incorrect. De wetenschapper gaat infebruari wederom experimenten uitvoeren metmuizen die meereizen met een nieuwe missievan de spaceshuttle Discovery. Liever zou hijechter een onderzoek doen bij mensen. Tashheeft dan ook onlangs bij de NASA gegevensopgevraagd over metingen van spermacellenbij mannelijke astronauten. Maar zijn verzoekwerd geweigerd. Men vond deze informatie teprivacygevoelig, aldus Tash. Bron: NU / 07012011.Terwijl ingenieurs menen de grondoorzaak tehebben gevonden voor de scheurtjes in hetmetalen omhulsel van de externe brandstoftankvan het ruimteveer Discovery, heeft de NASAdinsdag (plaatselijke tijd) laten weten dat devoorlaatste shuttlevlucht niet voor 24 februarizal vertrekken. Nadat na reeds herhaaldelijkuitstel het veer op 5 november op het laatstenippertje niet was kunnen opstijgen vanwegeeen verdacht waterstoflek en nadat scheurtjeswaren gevonden in de oranje tank, vertoeft deDiscovery momenteel in het enormeassemblagebouw (VAB) op Cape Canaveral inFlorida. Deskundigen denken eindelijk tehebben gevonden wat de scheurtjes heeftveroorzaakt en menen eveneens met enkeleeenvoudige wijzigingen het probleem voor eensen voor altijd uit de wereld te kunnen helpen. Inieder geval vertrekt de Discovery niet voor 24februari naar het Internationaal RuimtestationISS. Een precieze datum heeft de NASA naar 011

eigen zeggen nog niet in gedachten, want destart hangt ook af van het andere verkeer naarhet ISS. Zo moet in principe op 15 februari eenEuropese Ariane5 draagraket de tweedeEuropese cargo naar het complex slingeren.Bron: Belga / JV / 12012011.Een Amerikaans veilinghuis veilt deze maandeen blootfoto die met de Apollo 12 ismeegereisd naar de maan. Bij wijze van grapsmokkelde grondpersoneel een Playboyfotovan Miss Augustus 1967 aan boord van hetruimtevaartuig. Terwijl zijn collega's eenmaanwandeling maakten, ontdekte RichardGordon de foto van de topless DeDe Lindachter een paneel. Daarbij stond de tekst 'Mapof a Heavenly Body' (Kaart van eenhemel(s)lichaam). De astronaut bewaarde depinup als souvenir, maar wil hem nu verkopen.Hij moet minstens duizend dollar opbrengen.Samen met de foto worden ook nog een kleinevijfhonderd andere NASAsouvenirs verkocht,zoals de microfoon waarmee de ruimtevaartorganisatie contact hield met Neil Armstrongtoen die op de Maan landde, en eenAmerikaanse vlag die meeging met de eerstemaanmissie. Bron: LB / 04012011.Wie wat geld te besteden heeft, krijgt eennieuwe kans om naar de ruimte te gaan.Rusland en het Amerikaanse bedrijf SpaceAdventures bieden drie tiendaagse reizen aannaar het internationale ruimtestation ISS.Omdat de Verenigde Staten de spaceshuttlesuit de vloot halen, zijn voor de komende jarenmeer lanceringen van de Russische Sojoezraketten gepland. Daardoor komen stoeltjesbeschikbaar voor ruimtetoeristen. De eerstemogelijkheid voor een betaalde vlucht is in2013. De afgelopen jaren zijn zeven mensentegen betaling de ruimte ingegaan. DeAmerikaanse multimiljonair Dennis Tito was in2001 de eerste ruimtetoerist. De prijs van eenruimtereis wordt geschat op ongeveer 20miljoen euro, hoewel de aanbieders eroverzwijgen. Bron: ANP / OBS / 13012011.In de nasleep van de dodelijke schietpartij inTucson (Arizona) waarbij een Congreslid entevens de echtgenote van een astronaut zeerernstig is gewond geraakt, heeft de NASA eenreservegezagvoerder benoemd voor de inprincipe laatste shuttlemissie. Hetneergeschoten Congreslid Gabrielle Giffords isgetrouwd met astronaut Mark Kelly. Dezeveteraan van drie shuttlevluchten wasaangewezen als gezagvoerder van de inprincipe laatste shuttlevlucht, die van hetruimteveer Endeavour dat op 20 april(Belgische tijd) naar het InternationaalRuimtestation ISS zou moeten vertrekken. "Omde continuteit te verzekeren van de training"heeft de NASA naar eigen zeggen veteraanRick Sturckow aangesteld als reserve van MarkKelly die wel de status van gezagvoerder blijftbehouden. Kelly "maakt veel onzekerheid meenu hij Gabrielle steunt. Onze bedoeling is dathij ongestoord zijn aandacht kan richten op zijngezin terwijl de missievoorbereidingen verderkunnen gaan", zegt Peggy Whitson, hoofd vanhet astronautenklasbureau. Geciteerd door deNASA, zegt Kelly dat hij zijn werkgever hadgeadviseerd "stappen te zetten" om de missiein zijn afwezigheid te kunnen uitvoeren.Psychologisch alvast ook getroffen, maardaarin door de NASA gesteund, is deschoonbroer van Giffords, Scott Kelly. Hij is detweelingbroer van Mark Kelly en hij ismomenteel n van de zes opvarenden vanhet ISS. Bron: Belga / KH / 14012011.

Meer uptodate nieuws opwww.spacepage.be !

Kortnieuws

Apollo 12 was de tweedemissie van het Project Apollowaarbij op de maan werdgeland. De bemanning bestonduit Charles Conrad (commandant), Alan Bean (piloot maanlander) en Richard Gordon(piloot commandomodule). DeApollo 12 landing was geplandin de Oceanus Procellarumwaar twee en een half jaareerder de onbemande sondeSurveyor 3 was geland. Demaanlander kwam op eenafstand van bijna 183 meter,dus loopafstand, van de sondeneer. De twee astronauten dievoet aan grond zetten op demaan hebben daar twee bijnavier uur durende maanwandelingen gemaakt. Ze hebbennaast maansteen ook monstersvan de Surveyor 3 meegenomen. Bij terugkeer naar deaarde werden ze opgepikt doorde USS Hornet. De capsulewordt tentoongesteld in hetVirginia Air and Space Centerte Hampton, Virginia. Demaanlander sloeg op 20november stuk op het maanoppervlak.

012

De Lagunenevel (M8) is eendiffuse nevel in het sterrenbeeld Schutter (Sagittarius). Denevel zelf is in 1747 ontdektdoor Guillaume Le Gentil, desterrenhoop NGC 6530 die hetcentrum ervan vormt al circa1680 door John Flamsteed.Het is niet helemaal duidelijkwelk object door CharlesMessier als nummer 8 in zijncatalogus opgenomen werd,tegenwoordig neemt men aandat de gehele nevel bedoeldwerd. De nevel is zeer uitgestrekt, de schijnbare afmetingis 3 1 keer die van demaan, wat bij een afstand van5200 lichtjaar neerkomt op 140 60 lichtjaar. Als de hemeldonker genoeg is is de Lagunenevel met een grote verrekijker(7x50 of 10x50) of kleinetelescoop goed te zien als eenvage vlek.Meer weten over dit thema ?www.spacepage.be

Red. / ESO Artikel

ESO VISTA staartdiep in de blauwe lagune

013

Het AEG nieuws

014

De Astro Event Group vzw iseen nonprofit vereniging uitOostende voor volwassenendie genteresseerd zijn insterrenkunde, klimatologie ofruimtevaart. Naast de diverseactiviteiten voor haar eigenleden, zoals voordrachten,kampen, uitstappen, enz...,organiseren ze ook diversezaken voor een breed publiek.Van deze nieuwsbrief tot deorganisatie van de 'Starnights'starparty. Kortom, waarombent u nog geen lid ?

Patrick Jaecques Rubriek

Europa slaagt erin tegen 2020 20,7 procentvan de energiebehoefte duurzaam teproduceren. Ook ons land zou hetvooropgestelde doel van 13 procent halen. Datblijkt uit een analyse door het European WindEnergy Association (EWEA) van deactieplannen voor duurzame energie die de 27EUlidstaten moesten indienen bij de EuropeseCommissie. "Alle actieplannen samenbeschouwd, leren ons dat in Europa tegen2020 20,7 procent van de energieconsumptieduurzaam geproduceerd zal worden", zegtJustin Wilkes, beleidsdirecteur van EWEA.Vijfentwintig lidstaten lijken hun nationaledoelstellingen te halen, waarvan 10 lidstatendat ruimschoots zullen doen. Enkel Luxemburgen Itali zouden niet slagen in hun nationaleopzet zonder samenwerkingsmechanismen.Zweden zal de kroon spannen, met eenaandeel van 50,2 procent hernieuwbareenergie tegen 2020. Hekkensluiter Luxemburgdaarentegen zal het vooropgestelde doel van11 procent niet halen, en zal maar 8,9 procentverwezenlijken, verwacht EWEA. Debelangenbehartiger van de windenergiesectorverwacht dat windenergie voor 14 procent zalinstaan voor de totale Europeseelektriciteitsbehoefte. Daarnaast voorspeltEAWA dat hydroenergie goed zal zijn voor10,5 procent van de elektriciteitsvraag,biomassa voor 6,6 procent en zonneenergievoor 2,7 procent. Ierland zal tegen 2020 hetland zijn met de grootste windenergieproductie,goed voor 36,4 procent van de totaleelektriciteitsvraag. Op de tweede plaats komtDenemarken, voegt EWEA er nog aan toe.Bron: Belga / ADB / 04012011.De atmosfeer houdt zichzelf consequenterschoon dan door sommige wetenschapperswerd aangenomen. Met die conclusie is eeneinde gemaakt aan de controverse dat hetzelfreinigend vermogen van de atmosfeergevoelig is voor veranderingen in het milieu.Dat staat in het wetenschappelijke tijdschriftScience, zo is donderdag bekendgemaakt.Hieraan werkten onder meer onderzoekers vande Wageningen University en UniversiteitUtrecht mee. Het vermogen van de atmosfeerom zichzelf te ontdoen van verontreinigendegassen is stabieler dan jarenlang werdgedacht. Door dit onderzoek wordt deatmosferische chemie beter begrepen en kande toekomstige samenstelling van deatmosfeer beter worden voorspeld. Bron: ANP.Het afgelopen jaar bedroeg de gemiddeldetemperatuur 9,7 graden, wat een zeer normalewaarde is. De gemiddelde minimumtemperatuur was met 5,9 graden dan weer"zeer abnormaal" laag, zo blijkt uit gegevensvan het Koninklijk Meteorologisch Instituut(KMI). In Ukkel bedroeg de gemiddeldetemperatuur 9,7 graden, wat amper minder isdan de normale waarde van 9,8 graden. Hetwarmste jaar sinds het begin van de metingenwas 2007, met een gemiddelde temperatuurvan 11,5 graden. De gemiddelde maximumtemperatuur was 13,4 graden, wat eveneens"normaal" is. De gemiddelde minimumtemperatuur lag met 5,9 graden wel een stuklager dan de 6,3 die als normaal wordtbeschouwd. Het KMI spreekt over een "zeerabnormaal" laag cijfer. Met die term wordenfenomenen aangeduid die slechts eens om detien jaar worden bereikt of overtroffen.Daarnaast werden ook voor de gemiddeldeluchtdruk (1013,8 hPa), windsnelheid (3,3meter per seconde) en dampdruk (9,7 hPa)"zeer abnormaal" lage waarden genoteerd in2010. Voorts blijkt uit de cijfers van het KMI dathet afgelopen jaar 201 dagen met neerslagtelde, goed voor een totaal van 914,1millimeter. Die laatste waarde ligt dan weer 015

abnormaal hoog. "Abnormaal" duidt op eencijfer dat slechts eens om de vijf jaar wordtbereikt. De zon scheen in totaal 1.555,7 uur,een normale waarde. De relatieve vochtigheiddaarentegen bleek met 79,2 procent abnormaallaag. Bron: Belga / DEA / 04012011.De opwarming van de aarde zorgt voor veelveranderingen bij de Inut in Canada. Door hetsmelten van de ijsvlakten kunnen ze minderjagen en moeten ze voedsel inkopen in dewinkel. Hierdoor hebben de Eskimo's steedsvaker last van overgewicht en slechte tanden,aldus onderzoeker Barry Smit van deCanadese Universiteit van Guelph.Doordat deaarde steeds warmer wordt wereldwijd is detemperatuur sinds de industrialisatie met 1,2graden Celsius gestegen, maar op deNoordpool wel met 2 tot 3 graden trekken veeldieren weg uit het leefgebied van de Inut.Zeehonden, walrussen, walvissen en ijsberenmaken daardoor steeds minder vaak deel uitvan het traditionele en gezonde menu van deInut, dat bijna exclusief bestaat uit rauw vlees."Vanwege de nieuwe problemen met de jacht,passen de mensen hun dieet aan op wat er inde winkel ligt", aldus Smit, die al vijf jaaronderzoek naar de Inut leidt. De Inut moetenvaak ver reizen naar een winkel en komendaarom meestal met lang houdbare spullenthuis. "Vooral jongeren eten steeds vakerernstig bewerkt junkfood." De klimaatverandering zorgt niet alleen voor problemenmet voedsel. Ook kunnen de Inut niet meervertrouwen op hun kennis van het ijs. "Detraditionele wegen zijn niet zo veilig meer als zevoorheen waren", stelt Smit. Ook ouderen dieveelal gewaardeerd werden om hun kennisover de koude weersomstandigheden,verliezen respect nu hun ervaring door deveranderende omstandigheden niets meerwaard is. Wereldwijd leven naar schatting 4miljoen mensen in Arctische gebied, ondermeer in Canada, Alaska, Groenland,Noorwegen en Rusland. Volgens onderzoekerszal de Arctische Oceaan vanaf 2040 ongeveerijsvrij zijn in de zomer. Daardoor zullen denoordelijke volken een "gigantischetransformatie" ondergaan, aldus Smit. In detoekomst zal mogelijk werkgelegenheid komenin het gebied, doordat schepen in de zomerover de Noordpool kunnen varen. Ook kan naarolie geboord gaan worden als het ijs smelt enkan de pool zich ontwikkelen als toeristischetrekpleister. Smit: "Als we naar de komendedecennia kijken zal de verandering enorm zijn.Er zijn dan geen Arctische omstandighedenmeer en mensen zullen hun manier van levencompleet moeten aanpassen." Bron: ANP /MVL / 07012011.De zon is in Groenland twee dagen te vroegopgekomen. De zonsopgang tekent het eindevan een anderhalve maand zonder zonlichttijdens de winter. Wetenschappers vrezen datdit een signaal is dat het ijs sneller smelt danverwacht. In de stad Ilulissat eindigt de donkerewinterperiode als de zon even boven dehorizon verschijnt. Voor het eerst is de zon ertwee dagen te vroeg opgekomen. Wetenschappers staan voor een raadsel, al vermoeden zedat de ijskappen in de omgeving lager zijn ende zon zo sneller toegang vindt tot de stad. Alshet ijs zakt, dan zakt ook de horizon. Daardoorontstaat de illusie dat de zon vroeger opkomt.Dat is uiteraard niet het geval. Volgens eenrapport zou de temperatuur in Groenland vorigjaar drie graden boven het gemiddeldegestegen zijn. Bron: GB / 14012011.

Meer uptodate nieuws opwww.spacepage.be !

Kortnieuws

Sinds het begin van detwintigste eeuw is de gemiddelde temperatuur met ongeveer 0,74 C gestegen. Dezetemperatuurstijging wordt zeerwaarschijnlijk veroorzaakt doormenselijke activiteiten: door hetverbranden van fossiele brandstoffen, ontbossing en bepaalde industrile en landbouwactiviteiten is de concentratieaan broeikasgassen in deaardatmosfeer sterk gestegensinds 1750. Modelberekeningen geven aan dat degemiddelde temperatuur opAarde tussen 1990 en 2100met 1,1 C tot 6,4 C stijgt. Metname temperatuurstijgingenvan meer dan 2 C zoudengrote veranderingen met zichmeebrengen voor mens enmilieu, door zeespiegelstijging,toename van droogte enhitteperioden, extreme neerslag en andere effecten.

Licht in de sterrenkunde

016

Philippe Vercoutter is voorzittervan volkssterrenwacht AstroLABIris te Ieper waarvan deAstronomische Contact Groepvzw deel van uitmaakt. Hij iseen zeer ervaren waarnemergespecialiseerd in het fotograferen van deepsky objecten.

Philippe Vercoutter Serie (5/7)

017

Heel wat amateur sterrenkundigen kopen bij de Duitsefirma Baader Planetarium hunkleurenfilters. Er bestaat zelfseen speciale set van zeskleurenfilters. Voor elk vandeze filters is de doorlaatgrafiek beschikbaar.Chromatische aberratie betekent dat alle kleuren niet inhetzelfde punt worden gefocuseerd. Een enkelvoudige bollelens heeft veel last van dezelensfout.

018

Voorbeeld van een zonnespectrum met haar typische absorptieen emissielijnen.

Drie soorten spectra metbovenaan een continu spectrum, in het midden eenemissiespectrum en onderaanhet absorptiespectrum.

019

Een Bayermasker bekijk jebest in stukjes van 2 op 2pixels: in n zon Bayervierkantje komen 2 groene,n rode en n blauw maskervoor. Merk dus op dat zonkleurenchip dus 2 x zo gevoeligis in groen licht in vergelijkingmet blauw en rood licht.

In principe bestaat een Bayermasker uit Rode, Groene enBlauwe elementen (RGB Bayermasker). Niets weerhoudt ereen chipfabrikant echter vanom een Cyaan, Magenta enGeel (CMY) Bayer masker tegebruiken.Meer weten over dit thema ?www.spacepage.be

020

De KASATsatelliet is eenenorm apparaat. Het is zesmeter hoog en weegt 6100 kg.Bron: Astrium.Meer weten over dit thema ?www.spacepage.be

Red. / M. Nieuwenhuizen Artikel

Iedereen internetdankzij supersatelliet

De singlebeam satelliet (links)stuurt zijn signalen met eenbrede bundel naar de aarde.De multibeam satelliet (rechts)gebruikt meerdere kleinerebundels.

De pas ontdekte 'buckyballs'bestaan uit zestig koolstofatomen en zijn reeds meer daneen kwart eeuw geledenvoorspeld te bestaan in hetheelal. Deze boeiendeontdekking werd gedaan doorhet team van de Belg Jan Camimet behulp van de Spitzerruimtetelescoop van de NASA.Bron: NASA.

Redactioneel Rubriek

021

Zijn er nog vragen ?

022

Hanny's Voorwerp is eenreflectienevel ontdekt in 2007door de Nederlandse onderwijzeres Hanny van Arkel uitHeerlen, toen ze als 24jarigedeelnam aan het Galaxy Zooproject. De ontdekking werdbekend door haar vraag:"What's the blue stuff below.Anyone?" De nevel werd naarhaar vernoemd, nadat eenandere vrijwilliger van hetonline astronomieproject'Hanny's Object' had vertaaldnaar 'Hanny's Voorwerp'. Het iseen reflectienevel dichtbij hetsterrenstelsel IC2497 in hetsterrenbeeld Kleine Leeuw. Inbeelden, opgenomen met de2,5 meter Isaac NewtonTelescoop, is de verschijningongebruikelijk groen. De afstandernaar toe is zo'n 700 miljoenlichtjaren. De nevel is ongeveer15.000 C en is ook alonderzocht door de HubbleSpace Telescope.Meer weten over dit thema ?www.spacepage.be

Astron Artikel

Hanny's voorwerp:eenmerkwaardige ontdekking

023

024

Pieter van den Hoogenband,Christer Fuglesang beantwoorden vragen van de kinderenmet presentatrice MylneGordinou. Bron: ESA.Meer weten over dit thema ?www.spacepage.be

Red. / ESA Artikel

ESA Mission X,Gezond eten in de ruimte.

025

026

In het binnenste van de zonfuseren waterstofkernen onderhoge druk tot helium. Daarbijkomen neutrinos en gammastraling vrij. Bron: Mark TieleWestra.Meer weten over dit thema ?www.spacepage.be

Red. / L. van Rooyen Artikel

Hoe de atmosfeervan de Zon zo heet komt

Een nieuwe analyse van meer dan dertig jaar oudegegevens wijst erop dat de kern van de maanvergelijkbaar is met die van de aarde. De gegevenszijn afkomstig van de vier seismische instrumenten dieApolloastronauten tussen 1969 en 1972 op de maanhebben genstalleerd, en die tot 1977 metingen vankleine maanbevingen hebben gedaan. Aan de handvan zulke seismische gegevens kan informatieworden verkregen over het inwendige van de maan.De gegevens van de afzonderlijke Apolloseismometers bevatten veel ruis, maar dedataverwerkingstechnieken zijn de afgelopen dertigjaar sterk verbeterd. Hierdoor kon meer informatie uitde metingen worden gehaald dan eerder mogelijkwas. Uit de analyse blijkt dat de maan een vaste,ijzerrijke kern met een straal van 240 kilometer heeft.Daaromheen zit, net als bij de aardkern, eenbuitenkern van vloeibaar ijzer met een straal van 330kilometer. Anders dan de kern van onze planeet heeftdie van de maan nog een 150 kilometer grenslaag vangedeeltelijk gesmolten materiaal. Daarmee is demaankern iets groter dan tot nog toe werd gedacht.Bron: NU / 07012011.Een van de meest hardnekkige vraagstukken waarzonneonderzoekers mee worstelen betreft detemperatuur van het buitenste deel van de atmosfeervan de zon. Deze zogeheten corona is namelijkmiljoenen graden heter dan het oppervlak van de zon.Uit nieuw onderzoek blijkt dat het hete gas afkomstigis van hete gasfonteinen op het zonneoppervlak(Science, 7 januari). Het bestaan van hetegasfonteinen of 'spiculen' op de zon is al heel langbekend. Tientallen jaren lang vormden zij ook debelangrijkste kandidaat voor de verklaring van dehoge temperatuur van de zonnecorona. Maar in dejaren tachtig bleek uit metingen dat het gas in despiculen daar gewoon niet heet genoeg voor was. In2007 werd echter een nieuwe klasse van spiculenontdekt, die een veel kortere levensduur hebben dannormale spiculen. Hun gas bereikt ook hogeresnelheden: tot meer dan 100 kilometer per seconde.De korte levensduur van deze spiculen van type IIwas een aanwijzing dat hun gas heel heet was, maardirecte metingen ontbraken. Waarnemingen van dezonnesatellieten SDO en Hinode hebben nu voor heteerst laten zien dat het gas van de kortlevendespiculen miljoenen graden heet is. Daarmee is hetvraagstuk van de hete zonnecorona waarschijnlijk welopgelost. Er komt echter een nieuw raadsel voor in deplaats: hoe kan het gas in de spiculen zo heetworden? Bron: NU / 07012011.Duitse en Amerikaanse onderzoekers hebben metbehulp van een infraroodtelescoop op Hawa eennieuw type planetode ontdekt. De mineralogischesamenstelling van het hemellichaam, dat deaanduiding 1999 TA10 draagt, wijst erop dat het eenbrokstuk is van de grote planetode Vesta. Maar desamenstelling van 1999 TA10 wijkt duidelijk af van dievan de overige brokstukken die van Vesta bekend zijn.Met een diameter van ruim 500 kilometer is Vesta eenvan de grootste planetoden die tussen de banen vande planeten Mars en Jupiter om de zon draaien. Het iseen uniek hemellichaam, dat ondanks zijn bescheidenafmetingen dezelfde gelaagde structuur vertoont alseen volwaardige planeet, met een korst van gestoldelava en een kern van ijzer en nikkel. Een reusachtigekrater aan de zuidkant van Vesta wijst erop dat dezeplanetode lang geleden met een forse soortgenoot inbotsing is gekomen. Bij die botsing moet niet alleenkorstmateriaal, maar ook gesteente van grotere dieptede ruimte in zijn geblazen. De brokstukken van Vestavormen nu een familie van kleine planetoden die netzo'n samenstelling hebben als de naar schatting 25kilometer dikke buitenkorst van hun moederlichaam.De samenstelling van planetode 1999 AT10 wijkt daarechter duidelijk van af. Volgens de onderzoekersbestaat hij uit gesteente dat van grotere diepteafkomstig is uit de zogeheten mantel van Vesta.Bron: NU / 06012011.Meer dan dertig jaar geleden kwamenwetenschappers tot de conclusie dat de beide Vikinglanders, die de Marsbodem aan een chemischonderzoek hadden onderworpen, geen duidelijk bewijshadden gevonden voor de aanwezigheid vanorganische verbindingen. Maar nieuw onderzoek wijsterop dat die stoffen er wel degelijk zijn. Het nieuweonderzoek werd opgezet nadat de MarslanderPhoenix in 2008 ontdekte dat de bodem van deplaneet Mars veel zogeheten perchloraten bevat zouten die een sterk oxiderende werking hebben ende aanwezigheid van organische stoffen kunnenmaskeren. Analyse van bodemmonsters uit deAtacamawoestijn in Chili, waaraan perchloraten waren 027

toegevoegd, heeft nu opmerkelijke overeenkomstenaan het licht gebracht met de resultaten van Vikinglanders. Volgens de onderzoekers wijst dat erop datde Vikinglanders destijds toch organische stoffen opMars hebben opgespoord, zij het in geoxideerdevorm. Ze benadrukken echter dat dit niet automatischbetekent dat er vroeger leven is geweest op onzebuurplaneet. Het Mars Science Lab, dat eind dit jaarwordt gelanceerd, zal waarschijnlijk meer duidelijkheidkunnen geven over de samenstelling van deMarsbodem. Bron: NU / 05012011.De Keplersatelliet van de NASA heeft voor het eerst inzijn missie samen met telescopen op de grond eenplaneet buiten ons zonnestelsel gevonden die uitgesteente bestaat. Dat heeft het Amerikaanseruimtevaartbureau bekendgemaakt. Op basis data diegedurende acht maanden werden vergaard, kwamenwetenschappers tot de bevinding dat exoplaneetKepler10b uit gesteente bestaat. "Het is het eerstsolide bewijs van (het bestaan van) eengesteenteplaneet die rond een andere ster dan deonze wentelt", zegt wetenschapper Natalie Batalhavan de NASA. Het hemellichaam is 1,4 keer zo grootals de aarde en is de tot nu toe kleinst ontdekteplaneet buiten ons zonnestelsel. De in maart 2009gelanceerde en 590 miljoen dollar kostende Keplerspeurt in het bijzonder naar aardeachtige planeten inof nabij de levensvatbare zone rond sterren in onzeMelkweg, in de zone van een planetair stelsel waar ervloeibaar water op het oppervlak van een planeet kanzijn. Exoplaneet Kepler10b bevindt zich echter 20keer dichter tot moederster Kepler10 dan Mercuriustot onze Zon, goed voor een omloop van 0,84 dagen,en bevindt zich (dus) niet in dat levensvatbaar gebied.Kepler10 b draait in een stelsel op meer dan 2.000lichtjaar van ons. Bron: Belga / KH / 10012011.Het kleine, onregelmatig gevormde sterrenstelselHenize 210 bevat een zwart gat met tien miljoen keerzo veel massa als onze zon. Dat hebben Amerikaanseastronomen vastgesteld na onderzoek met de VLAradiotelescoop en de ruimtetelescopen Hubble enChandra. Het dwergstelsel Henize 210, dat zich opeen relatief kleine afstand van 30 miljoen lichtjaarbevindt, staat bekend om zijn grotestervormingsactiviteit: het is een echte sterrenfabriek.Astronomen vermoeden dat het kleine sterrenstelselveel overeenkomsten vertoont met de eerste stelselsdie ons heelal bevolkten. Dat ook zo'n klein,vormeloos stelsel als dit een superzwaar zwart gatkan herbergen, komt als een verrassing. Tot nog toezijn deze objecten alleen gevonden in normale,volgroeide stelsels met een duidelijke kern. Deontdekking van een superzwaar zwart gat in Henize 210 versterkt het idee dat zo'n zwart gat de 'kiem' iswaaromheen zich later de kern van een sterrenstelselvormt. Eerder was al vastgesteld dat de kern van eensterrenstelsel groter is naarmate het centralesuperzware zwarte gat meer massa heeft. Bron: NU /10012011.Uit een grote inventarisatie van rode dwergen blijkt datdeze kleine, koele sterren aanzienlijk minder actief zijndan uit eerder onderzoek leek te volgen. Rodedwergen zijn de meest voorkomende sterren in hetheelal. Ze staan bekend om hun grillige gedrag: desterren vertonen soms kolossale uitbarstingen waarbijhete materie en energierijke straling wordenuitgezonden. Bij zo'n 'sterrenvlam' kan net zo veelenergie vrijkomen als bij honderd miljoenatoombomexplosies. Om een indruk te krijgen van defrequentie waarmee rode dwergen zo'n uitbarstingvertonen, hebben astronomen gebruik gemaakt vande gegevens van 215.000 rode dwergsterren die al in2006 met de Hubbleruimtetelescoop zijn verzameld.De ruimtetelescoop was dat jaar een week langgericht op een klein hemelgebiedje in het sterrenbeeldBoogschutter. Niet om rode dwergen te onderzoeken,maar om naar eventuele planeten te speuren. Uitanalyse van de sterhelderheden die toen zijngemeten, is nu gebleken dat rode dwergsterren vijftienkeer minder vaak opvlammen dan tot nog toe werdgedacht. Tijdens de week van metingen zijn slechtseen stuk of honderd opvlammende rode dwergengeregistreerd. Overigens is daarbij vastgesteld datrode dwergen die regelmatige helderheidsveranderingen vertonen ook de meeste sterrenvlammen produceren. Bron: KF / 10012011

Meer uptodate nieuws opwww.spacepage.be !

Kortnieuws

Het Kepler Space Observatoryis een satelliet die ontwikkeldis door NASA om planeten dienet als de Aarde bewoonbaarkunnen zijn op te sporen. Hetonbemande ruimtevaartuig isvernoemd naar de astronoomJohannes Kepler.Tot nu toe zijn er 415exoplaneten gevonden rondandere sterren met bij benadering dezelfde afmetingen alsde gasreuzen in ons zonnestelsel. De uitdaging is nu omexoplaneten te vinden diebewoonbaar zouden kunnenzijn zoals de Aarde. Dat houdtin dat ze een factor 30 tot 600minder massa dan Jupitermoeten hebben en in debewoonbare zone rond eenster moeten liggen. Debewoonbare zone is een zoneop een zodanige afstand vande moederster, dat er vloeibaarwater op de planeet mogelijkis.

http://kepler.nasa.gov/

028

De vijfde Delta 4 Heavy raketvertrekt voor het eerst vanopde Vandenberg lanceerbasis inCaliforni. Bron: ULA.Kris Christiaens is reeds sindsjeugdige leeftijd gepassioneerddoor ruimtevaart. Hij is tevensde beheerder van de populairewww.spacepage.be en www.belgiuminspace.be websites.Meer weten over dit thema ?www.spacepage.be

Kris Christiaens Rubriek

Lancering in de kijker:NROL49

029

Rubriek

031

Astrofoto v/d maandDe gedeeltelijke zonsverduistering van afgelopen maand opde gevoelige plaat vastgelegddoor Leo van Hoyweghen.http://users.skynet.be/leovh

Astrofotografie is een specialisatie binnen de fotografie datzich richt op het nemen vanfoto's van objecten aan denachtelijke hemel, zoalsplaneten, sterren en zgn. Deepsky objecten. In WestEuropazijn er veel amateurs die zichbezighouden met astrofotografie.Astrofotografie wordt gebruiktom objecten zichtbaar temaken die te zwak zijn om methet blote oog waar te nemen.Dit is mogelijk omdat zowelklassieke als digitale camera'sin staat zijn om over eenlangere periode voldoendelichtdeeltjes te verzamelen.De eerste astrofoto wordttoegeschreven aan JohnWilliam Draper, die in 1840 eenfoto nam van de Maan. Zijnzoon, Henry Draper, fotografeerde in 1880 als eerste deOrionnevel, wat in feite deeerste vastlegging was vaneen Deep Space Object. Sindshet begin van de jaren '90 zijnde meeste professioneleobservatoria overgeschakeldop het gebruik van CCDcamera's. Door de technologische ontwikkeling wordt deccdcamera ook meer en meergebruikt door de amateurastronoom. Ook het gebruikvan de digitale camera kenteen sterke opkomst in deastrofotografie en heeft deklassieke emulsie vrijwelverdrongen.Door de lichtvervuiling is hetmaken van goede astrofoto'seen moeilijke taak. Hierdoorzoeken vele amateurs regelmatig donkere hemels op.Enkel het gebruik van durecamera's, speciale filters, ...kunnen iets doen aan delichtvervuiling, maar makenook dat astrofotografie enkelweggelegd is voor de gegoedeamateurs.

MARS 3DDe herontdekking van de rode planeetDoor dhr. Patrick JaecquesVoordracht

Sinds de film 'Avatar' is 3D weer helemaal in. En leek ons de tijd aangebroken om ook wat meer diepte te steken inonze presentaties. Niet zozeer inhoudelijk, maar wel grafisch. Door gebruik te maken van zogenaamde anaglyphbeelden samengesteld met de kleuren magenta (rood) en cyaan (blauw). Die, gebruik makend van een specialebril, een verbluffend ruimtelijk gevoel weergeven. Bestemming van dit 3D avontuur is Mars, de rode planeet, die wezowel uit de ruimte als vanop het oppervlak zullen verkennen. Hou alvast uw adem in....Waar ? Ooststraat 29, 8400 Oostende (2e verdiep). Wanneer ? Van 20.00 uur tot 22.30 uur op vrijdag 4 februari 2010.

In een organisatie van de Astro Event Group vzw www.astroeventgroup.be Deelname is GRATIS

Niets is wat het lijkt : Over extradimensies en de theorie over allesDoor dhr. Erwin LouagieVoordracht

De laatste decennia is de zoektocht naar d theorie die alle oerkrachten in het heelal kan bundelen, in eenstroomversnelling terecht gekomen. Het is duidelijk dat de wetten die Newton beschreef, van toepassing zijn oponze aardse omstandigheden, maar dat die niet opgaan voor een beschrijving van de fysica die zich afspeelt inzwarte gaten en tijdens de oerknal. Om die zoektocht tot een goed einde te brengen, was het noodzakelijk hetbestaan van extra dimensies in ons heelal te introduceren. En dat opent een wereld waarbij om het even welkscience fiction verhaal zou verbleken.Waar ? Ooststraat 29, 8400 Oostende (2e verdiep). Wanneer ? Van 20.00 uur tot 22.30 uur op vrijdag 4 maart 2010.

In een organisatie van de Astro Event Group vzw www.astroeventgroup.be Deelname is GRATIS

Het Amerikaanse ruimtevaartbureau NASA zegt tegeneind 2016 geen nieuwe zware draagraket en eenbemand transportmiddel te kunnen bouwen zoalsvoorzien in de door het Congres voorziene begroting,aldus een rapport dat door senatoren gisteren isvrijgegeven en die de NASA aan haar verplichtingenhebben herinnerd. Het Congres heeft de NASA, metbekrachtiging door president Barack Obama,opgelegd tegen eind 2016 een nieuw operationeellanceersysteem te ontwikkelen en bouwen, alsmedeeen capsule voor het vervoeren van astronauten(MultiPurpose Crew Vehicule). In een rapport van 22bladzijden heeft de NASA laten weten dat ze zo snelmogelijk blijft doorwerken aan de vereisten maar zeniet "realiseerbaar zijn in het licht van de huidigebudgettaire inschattingen (...) en de momenteelvoorziene architectuur". Maar in een woensdagavondvrijgegeven brief hebben de voornaamsteDemocratische en Republikeinse leden van debevoegde Senaatscommissie het Amerikaanseruimtevaartbureau aan zijn verplichtingen herinnerd."De productie van een zware draagraket en eencapsule is geen optie, het is de wet", zeggen deSenatoren koudweg. "De NASA dient de decennialangopgedane ruimtevaartexpertise en de vroegeremiljardeninvesteringen te gebruiken", menen ze. Zegewagen van een "prioriteit" die uit te voeren is "meteen redelijk budget en op een redelijke en efficicintemanier". De Amerikaanse shuttlevloot gaat in principedit jaar op stal. De VS zijn voorlopig voor vervoer naaren van het Internationaal Ruimtestation ISS, waarin zemiljarden dollars hebben genvesteerd, afhankelijk vanRussische Sojoezen. Zij hebben ook een opvolgernodig voor transport voorbij een lage baan rondom deAarde. Bron: AFP / KA / 13012011.Een van de astronauten van het ruimteveer Discovery,dat na herhaaldelijk uitstel op 24 februari naar hetInternationaal Ruimtestation ISS zou moetenvertrekken, is gewond geraakt bij een fietsongeval. Deprecieze gevolgen zijn nog onduidelijk, meldt de krantFlorida Today. Tim Kopra, een veteraan van het ISS,had eergisteren een ongeluk met een fiets. Hij raaktegewond, maar niet levensgevaarlijk, zegt de NASA,die omwille van de medische privacy geen verderedetails wilde geven over de toestand van deastronaut. Er circuleren mediaberichten dat de manzijn heup zou hebben gebroken. Kopra zou tijdens demissie in de ruimte moeten wandelen, n van demeest veeleisende jobs voor een astronaut. De NASAgaf toe "dat er een impact op de missie" kan zijn endat dit nog wordt onderzocht. De NASA leidt geenreservebemanningen op voor shuttlevluchten. Als ertoch een vervanger zou komen, zal het tijd vragen omdie voor de missie in te werken. De Discovery bleef almaanden aan de grond vanwege een verdachtwaterstoflek en scheurtjes in het omhulsel van deenorme externe brandstoftank. Het veer is aan zijnlaatste missie toe, net als de Endeavour die door hetuitstel voor de Discovery zijn startdatum naar aprilverschoven zag. Er hangen ook donkere wolkenboven die allerlaatste shuttlemissie, wantgezagvoerder Mark Kelly is gehuwd met hetCongreslid dat een goede week geleden bij eenschietpartij in Arizona levensgevaarlijk gewond raakte.In dit geval is wel al een reservegezagvoerderaangesteld. Bron: Belga / SAM / 17012011.Het Galileoproject, het satellietnavigatiesysteem vande Europese Unie en het Europees ruimtevaartagentschap ESA, zal 1,9 miljard euro meer kostendan gepland. Dat heeft Europees Commissaris voorIndustrie Antonio Tajani vandaag gezegd. "Devooruitgang die recent werd geboekt bij deontwikkeling van Galileo, waaronder de ondertekeningvan vier grote contracten en het testen van de eerstevier operationele satellieten, betekent dat hetnavigatiesysteem in 2014 van start kan gaan", aldusTajani in een tussentijds verslag over Galileo. Galileois een prestigieus project waarmee Europa zijnafhankelijkheid van het Amerikaanse GPSsysteem wilverminderen. Het blijkt nu volgens Tajani dat"schattingen uitwijzen dat er in de periode 20142020(dus na de lancering, nvdr.) 1,9 miljard euro zal nodigzijn om de Galileoinfrastructuur te vervolledigen". Detotale kostprijs van Galileo zou daarmee op 6,4 miljardkomen te liggen, in plaats van de 4,5 miljard waaroorspronkelijk van werd uitgegaan. "Het is niet alleenmoeilijk gebleken om vast te houden aan debudgetten, maar ook om eerlijk berekende prijzen teverkrijgen van de verschillende betrokken industrilepartners", verklaarde de Europese Commissievandaag de meerkost. De Commissie gaat nuverschillende mogelijkheden tegen het licht houdenom aan de vereiste 1,9 miljard euro te geraken. Envan de opties die op tafel liggen, is om zowel de 033

Europese begroting als de begrotingen van delidstaten aan te spreken om het gat te dichten. Bron:Belga / Bloomberg / LPB / 17012011.In 2010 heeft NASA aan drie vliegtuigbouwers deopdracht gegeven om nieuwe passagiersvliegtuigen teontwikkelen. Zo kunnen we nu via deruimtevaartorganisatie al een blik werpen op detoestellen van de toekomst. In 2025 moet de eerstevlucht vertrekken. Vliegen we binnen veertien jaarrond in n van de futuristische ontwerpen vanLockheed Martin, Northrop Grumman of Boeing? Hetis nog maar de vraag maar de NASA gelooft er alvasterg in. De drie concepten zijn totaal anders maarvoldoen aan de strenge criteria van deruimtevaartorganisatie. Zo worden stillere motoren,een verminderde uitstoot en een lagerebrandstofconsumptie geist. Elk vliegtuig zal op dezedrie punten beter moeten scoren. Ook aan veiligheidwordt extra aandacht besteed. NASA hoopt dat denieuwe toestellen een snelheid halen van 85 procentvan de snelheid van het geluid, en eendraagvermogen (passagiers of lading) hebben vanover de 45.000 kilo. Dit jaar zal duidelijk worden welkontwerp het beste scoort en verder zal wordenontwikkeld. Bron: KVE / 17012011.Belangrijke onderdelen van de Europees/Japanseplaneetverkenner BepiColombo hebben eengesimuleerde reis naar de kleine planeet Mercuriusoverleefd. BepiColombo is een project dat uit tweeruimtesondes bestaat: de Japanse MercuryMagnetospheric Orbiter (MMO), uitgerust met eenEuropees zonneschild, en de Europese MercuryPlanetary Orbiter. Beide ruimtesondes moeten in 2019aankomen bij de kleine planeet Mercurius, die bijnadrie keer zo dicht bij de zon staat als de aarde. Dehittebestendigheid van de MMO is nu uitgebreidgetest in de Large Space Simulator van het Europesetechnologiecentrum ESTEC in Noordwijk. Deruimtesimulator moest daartoe eerst wordenaangepast zodat de krachtige zonnestraling in deomgeving van Mercurius kon worden nagebootst.Daartoe werden extra spiegels en koelelementenaangebracht. De ruimtesonde heeft de tests waarbijde temperatuur opliep tot 350 graden glansrijkdoorstaan. De Planetary Orbiter van BepiColombo zalin een later stadium getest worden. 17012011.In de clean room van NASA's Jet PropulsionLaboratory in Pasadena is het instrument SAM(Sample Analysis at Mars) met succes geplaatst aanboord van Curiosity een nieuwe Marsauto die eind2011 gelanceerd wordt en in augustus 2012 op Marsmoet aankomen. Curiosity (oorspronkelijk MarsScience Laboratory geheten) zal gedetailleerdonderzoek doen naar de geologie en de mineralogievan de rode planeet, met als belangrijkste doel hetbeantwoorden van de vraag of er ooit microorganismen op Mars geleefd hebben. SAM hetgrootste van de tien instrumenten aan boord zal opdrie verschillende manieren gaan speuren naarorganische moleculen op Mars: verbindingen vanonder andere koolstof en waterstof, die beschouwdworden als de fundamentele bouwstenen van hetleven. 17012011.Op de basis Bajkonoer in Kazachstan heeft Ruslandeen nieuwe draagraket met een nieuwe baaninjectorgelanceerd, met als nuttige lading een weersatelliet.Om 13.29 uur Belgische tijd vertrok de allereersteZenith2SB draagraket, een verbeterde versie van deklassieke RussischOekraense tweetrapsraketZenith2 die dicht aanleunt bij de Zenith3SL die doorSea Launch wordt gebruikt. De door het OekraenseJoesjnoj ontworpen nieuwe raket draait op zuurstof enkerosene, en kan tot 14 ton in een lage baanbrengen. Voor het eerst zette Moskou ook eenopgewaardeerde versie van baaninjector Fregat in, deFregatSB. Die kwam om 13.37 uur Belgische tijd losvan de tweede rakettrap en moet drie keer totontbranding komen vooraleer de nuttige lading zichom 22.28 uur Belgische tijd moet vrijmaken. Dienuttige lading bestaat uit de Russische weersatellietElectroL die op 76 graden oosterlengte in eengeostationaire baan moet komen. De 1,766 tonwegende ElectroL heeft een levensduur van 10 jaaren is ontwikkeld door Lavotsjkin, het bedrijf dat de(Sovjet)Russische planetaire verkenners en de Fregatbouwde. Het is voor Rusland pas de tweedeweersatelliet die vanuit een geostationaire baan opongeveer 36.000 km boven de Evenaar moet werkensinds de Electro1 in 1994. Bron: Belga / VSV.

Meer uptodate nieuws opwww.spacepage.be !

Kortnieuws

De BepiColombomissie is eengeplande onbemande ruimtevaartmissie van ESA naar debinnenste planeet van onszonnestelsel: Mercurius. Delancering staat gepland vooraugustus 2013. BepiColombobestaat uit twee componentendie beide in een baan omMercurius gaan draaien. Deene component gaat deoppervlakte van de planeet inkaart brengen en de anderecomponent gaat onderzoekdoen naar het magnetisch veldvan Mercurius. Verder zalBepiColumbo naar water, in devorm van ijs, zoeken ingebieden die altijd in deschaduw staan. De schaduwgebieden zijn in tegenstellingtot rest van de planeet ergkoud. Met de verzamelde datazal de ESA proberen meer teweten komen over degeschiedenis van Mercurius enhet ontstaan van planeten inhet algemeen.www.esa.int

Een supernova (meervoud :supernovae of supernova's) ishet verschijnsel waarbij eenster op spectaculaire wijzeexplodeert: een supernovauitbarsting is herkenbaar aande enorme hoeveelheid lichtdie erbij wordt uitgestraald. Dester vlamt op met de lichtkrachtvan honderden miljoenen totmeer dan een miljard zonnen.Supernovae ontstaan via tweemechanismen: ten eerste zijnze het natuurlijk levenseindevan alle zware sterren(supernovae typen Ib, Ic en II)ten tweede kunnen wittedwergen in nauwe dubbelsterren zich ontwikkelen toteen supernova (type Ia). Dechemische elementen met eenatoomnummer groter dan datvan ijzer danken hun ontstaanaan supernova's.

Redactioneel Rubriek

035

Media Zitten we binnenkortmet een tweede Zon ?

036

Amateursterrenkundige IgorChekalin uit Rusland die deESO Hidden treasure wedstrijdwon. Bron: Chekalin / ESO.Foto van de Maan, bewerktdoor de Belg Andy Strappazzon. Bron ESO.Meer weten over dit thema ?www.spacepage.be

Red. / ESO Artikel

ESO's Hidden treasures

037

038

Dit beeld toont n van de pasontdekte superclusters, tijndePLCK G214.6+37.0, ontdektdoor Plack en bevestigd doorXMMNewton. Dit is de eerstesupercluster ontdekt door hetSunyaevZel'dovich effect.Bron: ESA.Meer weten over dit thema ?www.spacepage.be

Red. / ESA Artikel

Planck levert nieuwekijk op kosmisch theater

039

040

Orion (Jager, afkorting Ori) iseen opvallend sterrenbeeldaan de hemelequator, liggendetussen rechte klimming 4u40men 6u35m en tussen declinatie11 en +23. Orion is een jagerdie de Plejaden achtervolgt,door Diana werd gedood en totsterrenbeeld verheven.Op het noordelijk halfrond isOrion in de winter opmerkelijkaanwezig het lijkt op eenzandloper met linksboven deheldere ster Betelgeuze,rechtsboven Bellatrix, rechtsonder Rigel, en linksonderSaiph. In het midden lopen dedrie vrijwel even helderesterren Alnitak, Alnilam enMintaka (, en ) schuin alseen riem, die tezamen ook welde "Gordel van Orion" of"Jakobsstaf" worden genoemd.Mintaka ligt vrijwel op dehemelequator.Meer weten over dit thema ?www.spacepage.be

040

Red. / ESO Artikel

ESO De Orionnevel,nog steeds vol verrassingen

041041

042

De Australische wetenschappers gebruikten de EuropeseVery Large Telescope in Chiliom hun waarnemingen mee tedoen. Bron: ESO.

Red. / Gunter Brants Artikel

An inconvenient truth...

De kleine ster HD 189733 lijkt te zijnaangezwengeld door de forse planeet die er opgeringe afstand omheen draait. Dat blijkt uitAmerikaanse onderzoek dat vandaag tijdens de217de bijeenkomst van de American AstronomySociety in Seattle (VS) is gepresenteerd.Planeet HD 189733b is ongeveer net zo zwaarals Jupiter. Maar daar houden deovereenkomsten tussen de twee ook wel zo'nbeetje op. HD 189733b bevindt zich op eenafstand van minder dan vijf miljoen kilometervan zijn ster en cirkelt daar in iets meer dantwee dagen omheen. De invloed van getijdenen magnetische velden is op die kleine afstanddermate groot, dat de planeet zijn moedersterals het ware meesleept. Hierdoor gaat nietalleen de ster steeds sneller ronddraaien (derotatietijd is nog maar twaalf dagen), maarneemt ook de baansnelheid van de planeet af.Dat laatste heeft tot gevolg dat de planeetsteeds dichter naar de ster toe spiraalt. Ditproces zal er uiteindelijk waarschijnlijk toeleiden dat de planeet aan flarden wordtgescheurd.In een jong en vrij nabij sterrenstelsel hebbenAmerikaanse astronomen een zwart gatgevonden met tien keer de massa van onzezon, meldt de onlineeditie van het vakbladNature. De vondst werpt een nieuw licht op degeschiedenis van de kosmos. Het zwart gatbevindt zich in het kleine, onregelmatiggevormde sterrenstelsel Henize 210, op 30miljoen lichtjaar van ons. Het dwergstelsel staatbekend om zijn grote stervorming. Astronomenvermoeden dat het kleine sterrenstelsel veelovereenkomsten vertoont met de eerstestelsels die de kosmos bevolkten. Dat er nueen zwart gat met een dergelijke massa in zo'ndwergsterrenstelsel is gevonden, is zowat eenverrassing en doet vermoeden dat zwartegaten zich voor het sterrenstelsel vormden,zeggen de wetenschappers rond Amy Reinesvan de Universiteit van Virginia. In hetmerendeel van de grote sterrenstelsels, zoalsonze Melkweg, bevinden zich in het centrumzwarte gaten met honderden keren de massavan onze zon. Zoals het universum nu is, is ereen constante ratio tussen de massa van hetstelsel en het zwarte gat. Daarom denkenastrofysici dat de ontwikkeling van zwarte gatenen sterrenstelsels nauw met elkaar verbondenis. Zo'n zwart gat zou aldus de "kiem" zijnwaaromheen zich later de kern van eensterrenstelsel vormt. Bron: Belga / VSV / 10012011.Uit een grote inventarisatie van rode dwergenblijkt dat deze kleine, koele sterren aanzienlijkminder actief zijn dan uit eerder onderzoek leekte volgen. Rode dwergen zijn de meestvoorkomende sterren in het heelal. Ze staanbekend om hun grillige gedrag: de sterrenvertonen soms kolossale uitbarstingen waarbijhete materie en energierijke straling wordenuitgezonden. Bij zo'n 'sterrenvlam' kan net zoveel energie vrijkomen als bij honderd miljoenatoombomexplosies. Om een indruk te krijgenvan de frequentie waarmee rode dwergen zo'nuitbarsting vertonen, hebben astronomengebruik gemaakt van de gegevens van 215.000rode dwergsterren die al in 2006 met deHubbleruimtetelescoop zijn verzameld. Deruimtetelescoop was dat jaar een week langgericht op een klein hemelgebiedje in hetsterrenbeeld Boogschutter. Niet om rodedwergen te onderzoeken, maar om naareventuele planeten te speuren. Uit analyse vande sterhelderheden die toen zijn gemeten, is nugebleken dat rode dwergsterren vijftien keerminder vaak opvlammen dan tot nog toe werdgedacht. Tijdens de week van metingen zijnslechts een stuk of honderd opvlammende rodedwergen geregistreerd.Overigens is daarbij 043

vastgesteld dat rode dwergen die regelmatigehelderheidsveranderingen vertonen ook demeeste sterrenvlammen produceren. Bron: NU/ 11012011.NASA heeft een Hubblefoto gepubliceerdwaarop nieuwe details zichtbaar zijn vanHanny's Voorwerp, het mysterieuze object datin 2007 binnen het Galaxy Zooproject isontdekt door de Nederlandse onderwijzeresHanny van Arkel. Hanny's Voorwerp is eenmysterieuze groene gaswolk ter grootte vanonze Melkweg. De camera's van de Hubbleruimtetelescoop laten gebieden in de wolk zienwaar sterren worden geboren. De wolk ligt inde buurt van het sterrenstelsel IC 2497, op eenafstand van ongeveer 650 miljoen lichtjaar vande aarde. Al eerder lieten radioopnamen ziendat er gas uit de kern van dit stelsel stroomt.De nieuwste Hubbleopname toont dat dit gasin interactie is met een klein gebied in Hanny'sVoorwerp, waarin stervorming plaatsvindt. Dejongste sterren zijn een paar miljoen jaar oud.Het stervormingsgebied beslaat een paarduizend lichtjaar. Hanny van Arkel was zelfaanwezig bij de presentatie van de foto op deAASconferentie die deze week in Seattle wordtgehouden. Bron: NU / 11012011.Vandaag hebben astronomen tijdens debijeenkomst van de American AstronomicalSociety de plannen ontvouwd voor een nieuwehemelsurvey die het raadsel van de donkereenergie moet helpen oplossen. Bij deze DarkEnergy Survey (DES) wordt een geavanceerde570 megapixel camera ingezet, die later dit jaaraan de 4meter telescoop van de Cerro Tololosterrenwacht in Chili wordt gekoppeld. In deloop van vijf jaar zal DES ongeveer een achtstevan de hemel in beeld brengen, om de positiesen afstanden van 300 miljoen sterrenstelsels tekunnen meten. Dat moet resulteren in degrootste kaart van de ruimtelijke verdeling vansterrenstelsels die ooit is gemaakt. De surveyzal naar verwachting meer inzicht geven in desnelheid waarmee het heelal uitdijt. Sinds eenjaar of tien weten astronomen dat die uitdijingaan het versnellen is. De raadselachtigeveroorzaker van deze versnelling, die bijgebrek aan beter maar donkere energie wordtgenoemd, lijkt als een soort antizwaartekrachtte werken. Bron: NU / 11012011.Een nieuwe telescoop, die nog maar net isbegonnen aan zijn verkenning van de hemelboven Hawa, heeft zijn eerste ontdekkingen algedaan. Het Panoramic Survey Telescope &Rapid Response System (PanSTARRS) heefttien objecten ontdekt in de Kuipergordel debrede gordel van duizenden kleine, ijsachtigehemellichamen voorbij de baan van de planeetNeptunus.De tien nieuwe Kuipergordelobjectenzijn naar schatting 300 tot 500 kilometer groot.De speurtocht naar objecten in die verrebuitenwijk maakt deel uit van een grotehemelverkenning waar zestig procent van detelescooptijd van PanSTARRS in gaat zitten.Naar verwachting naast Kuipergordelobjectenook nabije planetoden worden opgespoord. DePanSTARRStelescoop is sinds juni 2010 inbedrijf. Hij is uitgerust met de grootste digitalecamera ter wereld: een 1,4 gigapixel kolos.Bron: NU / 12012011.

Meer uptodate nieuws opwww.spacepage.be !

Kortnieuws

Hanny's Voorwerp is eenreflectienevel ontdekt in 2007door de Nederlandse onderwijzeres Hanny van Arkel uitHeerlen, toen ze als 24jarigedeelnam aan het Galaxy Zooproject. De ontdekking werdbekend door haar vraag:"What's the blue stuff below.Anyone?" De nevel werd naarhaar vernoemd, nadat eenandere vrijwilliger van hetonline astronomieproject'Hanny's Object' had vertaaldnaar 'Hanny's Voorwerp'. Het iseen reflectienevel dichtbij hetsterrenstelsel IC2497 in hetsterrenbeeld Kleine Leeuw. Inbeelden, opgenomen met de2,5 meter Isaac NewtonTelescoop, is de verschijningongebruikelijk groen. Deafstand ernaar toe is zo'n 700miljoen lichtjaren. De nevel isongeveer 15.000 C en is ookal onderzocht door de HubbleSpace Telescope.www.hannysvoorwerp.com

044

Marc van der Sluys is Nationaal Fellow van het CanadeesInstituut voor TheoretischeAstrofysica (CITA) aan deUniversiteit van Alberta. Hijwerkt aan de evolutie vandubbelsterren en het waarnemen van gravitatiestraling vanneutronensterren en zwartegaten met LIGO en Virgo.

Marc van der Sluys Rubriek

De hemelkalender

045

Rubriek

046

De Pleiaden (soms Plejadengespeld), Zevengesternte (M45)is een open sterrenhoop in hetsterrenbeeld Stier (Taurus). Desterrenhoop bevindt zich opongeveer 440 lichtjaren van deaarde. Met het blote oog zietmen in een stedelijkeomgeving 5 of 6 sterren, maarin een volledig donkereomgeving zijn met scherpeogen wel 9 of 10 sterrenzichtbaar door een verrekijkerof telescoop afhankelijk vande sterkte zelfs tientallen tothonderden.

047

Meteorenzwermen zijn zwermen van meteoren, vaakafkomstig van stof en gruisachtergelaten door kometen.Wanneer een komeet in debuurt van de zon komt, gaathet ijs verdampen en viageisers door de korst van dekomeet breken. Het stof dathierbij vrijkomt, kan later eenmeteorenzwerm veroorzaken.Interessant bij een meteorenzwerm is dat alle deeltjes uitdezelfde richting komen. Doorhet perspectiefeffect lijkt danalsof de trajecten van deveroorzaakte meteoren, bijachterwaartse verlenging, uiteen zelfde punt lijken te komen(net zoals de sporen van eenlange, rechte spoorweg). Ditpunt noemt men de radiant vande zwerm. Meteorenzwermenworden doorgaans genoemdnaar het sterrenbeeld waarinhun radiant gelegen is. Omdatin de paar dagen dat eenzwerm te zien is de aardeverder trekt in zijn baanverschuift de radiant enigszins.

048

Ursiden zijn trage meteoren(33 km/s) en kunnen de helenacht waargenomen worden.Heldere exemplaren zijn vaakgeel van kleur. Het radiant vande Ursiden is voor onzecontreien circumpolair en staatgedurende de maximumnachtin de buurt van de heldere sterKochab.

De Hubble ruimtetelescoop(Hubble Space Telescope,HST) bestaat uit een aantalprecisieinstrumenten voorastronomische waarnemingen.Hij is genoemd naar deAmerikaanse astronoom EdwinHubble, en draait sinds delancering door de NASA op 24april 1990 als een kunstmaanrond de aarde. De Hubblewordt gebruikt voor optischewaarnemingen. De telescoopbezit ook een infraroodcamera.Voor observaties in het rntgengolflengtegebied wordt gebruikgemaakt van het Chandra XRay Observatory.Meer weten over dit thema ?www.spacepage.be

Red. / NOVA Artikel

Hubble telescoopkijkt verder dan ooit

Zes maanden na de verwoestende overstromingen inPakistan bevinden zich nogsteeds meer dan 4 miljoenmensen in een "hopelozesituatie met inadequaat onderdak". Nog steeds zijn verscheidene dorpen in de zuidelijkeprovincie Sindh door besmetwater omringd en zoekenfamilies in het noordenbescherming tegen de vrieskouin de overblijfselen van hunhuizen. Vele wegen zijn nogaltijd onderbroken of beschadigd. Staat ons dit in detoekomst ook te wachten ?

Redactioneel Rubriek

049

Media: Klimaatsveranderingzorgt voormeer extreemweer

050

De Pathfinder werd op 4december 1996 gelanceerd enbereikte Mars op 4 juli 1997. Bijde landing waren remrakettennodig voor het voldoendeafremmen en er werdenstuiterballonnen gebruikt omzijn val te breken. Nadat destuiterballonnen leegliepen enterugtrokken, konden dezijwanden van de landeropenklappen, om zo stroom opte wekken en de Sojournerruimte te geven om weg terijden.Meer weten over dit thema ?www.spacepage.be

Red. / L. van Rooyen Artikel

De mars van de rovers

Terwijl de huidige generatieMarsrovers nog op de rodeplaneet rondhangt wordt er alhard gewerkt aan de opvolger.Dat gebeurt bij NASAs JetPropulsion Laboratory. Denaam is Curiosity(nieuwsgierigheid). Hij is tweekeer zo lang en met 900kilogram vijf keer zo zwaar alsde huidige Marsrovers.Daarmee krijgt hij het formaatvan een kleine middenklasser.Meer weten over dit thema ?www.spacepage.be

051

052

Cepheden zijn veranderlijkesterren van een bepaald typedie genoemd zijn naar hunprototype, de ster DeltaCephei. Voor deze sterren iseen exacte relatie tussen deperiode (frequentie) van deintensiteitsverandering en deabsolute helderheid ontdektdoor Henrietta Leavitt. Bron:ESO.Dirk Devlies is, naast lid van deAstro Event Group vzw, ookactief in de Vereniging VoorSterrenkunde waar hij zetelt inde raad van beheer. Zowat elkvrij moment steekt hij in z'nzelfgemaakt sterrenkundig enruimtevaartgericht woordenboek. Een omvangrijk werk datal enkele duizenden pagina'stelt.

Dirk Devlies Rubriek

Woord v/d maand:Cephede

053

Rubriek

054

De positie van Delta Cephei.Bron: Stellarium.Stellarium is een open sourceplanetarium, waarmee hetmogelijk is een realistische 3Dhemel op het computerschermte bekijken. Het programmabevat standaard meer dan600.000 sterren, wat uitgebreidkan worden tot 210 miljoensterren. Ook zijn er afbeeldingen van deep sky objectenaanwezig. Verder zijn deMelkweg, de planeten met hunsatellieten, en kunstmatigesatellieten te zien. De locatie ende tijd kunnen in hetprogramma ingesteld wordenautomatisch volgt de klok vanhet programma de actuele tijd.Het landschap waarin dewaarnemer zich bevindt, kanaangepast worden. Verder ishet mogelijk om een equatoriaalen een azimutaal raster weer tegeven.Meer weten over dit thema ?www.spacepage.be

Duitse en Amerikaanse wetenschappershebben met behulp van NASA's gammasatelliet Fermi ontdekt dat onweersbuien opaarde antimaterie kunnen produceren. Deantideeltjes worden veroorzaakt door de korteflitsen van gammastraling die (veelalongemerkt) bij bliksemontladingen optreden.Dagelijks vinden er op aarde naar schattingvijfhonderd van die 'gammaflitsen' plaats.Hoewel de Fermisatelliet ontworpen is voor dedetectie van gammastraling uit het heelal, heefthij ook zicht op de onmiddellijke omgeving vande aarde. Hierdoor heeft hij, sinds zijn lanceringin 2008, 130 gammaflitsen in de aardatmosfeerkunnen waarnemen. In de meeste gevallengebeurde dat op een moment dat Fermi zichdirect boven een onweersbui bevond. Maar inn geval lag het meest nabijeonweerscomplex 4500 kilometer verderop,achter de waarnemingshorizon van de satelliet.De gedetecteerde gammastraling kon dus nietrechtstreeks van die onweersbui afkomstig zijn.Waarschijnlijk is de betreffende gammaflitsontstaan doordat Fermi werd getroffen doorpositronen antideeltjes met de zelfde massaals elektronen, maar een tegengestelde lading van de onweersbui.Deze positronen zouden desatelliet hebben bereikt door de magnetischeveldlijnen van de aarde te volgen. Bij aankomstkwamen ze in botsing met elektronen vanFermi zelf, wat in kleine gammaflitsjesresulteert. Wetenschappers vermoedden allanger dat de gammaflitsen die inonweersbuien optreden krachtig genoegkunnen zijn om tot de vorming van paren vanelektronen en positronen te leiden. Datvermoeden lijkt nu dus te zijn bevestigd. Bron:NU / 11012011.Tijdens de bijeenkomst van de AmericanAstronomical Society in Seattle (VS) isvandaag de grootste digitale kleurenfotogepresenteerd die ooit van de hemel isgemaakt. De foto is samengesteld uit miljoenenafzonderlijke opnamen die het afgelopendecennium zijn genomen in het kader van deSloan Digital Sky Survey (SDSS) eengrootschalige verkenning van de sterrenhemel.Hij telt meer dan een biljoen beeldpunten. Denieuwe foto is het uithangbord van de derdeSDSSgegevenscatalogus die vandaag isvrijgegeven. Dankzij het SDSSproject zijn albijna een half miljard nieuwe hemelobjectenontdekt, waaronder planetoden, sterren,sterrenstelsels en verre quasars. In de SDSSIIIcatalogus zijn de tot nog toe meestnauwkeurige posities, kleuren en vormen van aldeze objecten terug te vinden. Dat betekentechter niet dat het SDSSproject nu kanworden afgesloten. De komende jaren zullende afstanden tot meer dan een miljoensterrenstelsels worden gemeten. Dezetijdrovende klus moet uitmonden in eengedetailleerde driedimensionale kaart van hetons omringende heelal. De hoop bestaat datdeze 3Dkaart meer inzicht zal geven in dedonkere energie de mysterieuze kracht diehet heelal versneld laat uitdijen. Behalve degrote overzichtsfoto is vandaag ook eengedetailleerde kaart van het buitendeel van onsMelkwegstelsel gepresenteerd. Deze kaart, diede verdeling van sterren laat zien, bevestigt deeerdere ontdekking dat veel van de sterren inde galactische buitengebieden afkomstig zijnvan kleinere sterrenstelsels die door onsMelkwegstelsel aan flarden zijn getrokken.Bron: NU / 11012011.Bij zijn speurtocht naar planeten bij anderesterren doet de Amerikaanse satelliet Keplersoms ook een bijzondere ontdekking vangeheel andere aard. De helderheidsveranderingen die hij bij de ster KOI126 heeftgemeten, blijken niet te worden veroorzaakt 055

door een planeet, maar door een tweetaldwergsterren (Science Express, 11 januari).Alles bij elkaar is KOI126 dus een drievoudigester. De hoofdster is iets zwaarder en ruim tweekeer zo groot als onze zon. De twee sterretjesdie er als dubbelster omheen draaien zijnongeveer vier keer zo klein en licht als de zon.De beide kleine sterren wentelen op eenonderlinge afstand van slechts drie miljoenkilometer om elkaar heen. Gezamenlijk draaithet tweetal op een afstand van nog geen 40miljoen kilometer om de grote ster. Hoe dezebijzondere drievoudige ster tot stand isgekomen, is nog onduidelijk. Bron: NU / 12012011.Voor het eerst is het directe bewijs gevondendat cepheden, sterren die een belangrijke rolspelen bij de bepaling van afstanden in hetheelal, zich niet zo betrouwbaar gedragen alstot nu toe werd aangenomen. Dat blijkt uitwaarnemingen van de ster Delta Cephe en 25andere cepheden die met de Amerikaanseinfraroodsatelliet Spitzer zijn verricht.Cepheden worden door astronomen als'standaardkaarsen' gebruikt.Het zijn pulserendesterren met een bijzondere eigenschap: zegeven meer licht naarmate ze trager pulseren.Door de pulsperiode van een cephede temeten, kom je dus zijn werkelijke helderheid teweten. En door die intrinsieke helderheid tervergelijken met de schijnbare helderheid zoalswe die op aarde waarnemen, kun je zijnafstand berekenen. Uit de Spitzerwaarnemingen blijkt nu dat veel cephedenmassa verliezen. Hierdoor vormt zich eenstoffige cocon rond de ster die van invloed is opzijn helderheid. En dat heeft consequentiesvoor de berekende afstand van zo'n ster. Bron:NU / 13012011.Eind vorig jaar heeft NASA's Goldstoneradarin Californi opnamen gemaakt van de in meiontdekte planetode 2010 JL33. Dit nog geentwee kilometer lange rotsblok was onze planeetenkele dagen eerder op een veilige afstand van6,5 miljoen kilometer gepasseerd. Op debeelden, waaruit een filmpje is samengesteld,is te zien hoe het nogal vormeloze object inongeveer negen uur om zijn as wentelt. Hetoppervlak vertoont een grote holte die veel wegheeft van een inslagkrater. De 70 meter groteschotelantenne van Goldstone is slechts eenvan de twee radarinstrumenten ter wereld diepasserende planetoden in beeld kunnenbrengen. Het andere is de veel grotereradioschotel van Arecibo (Puerto Rico), dieechter maar een klein deel van de hemel kanoverzien. Samen hebben de beideinstrumenten tot nog toe 272 planetoden en 14kometen in beeld gebracht. 12012011.De zon heeft een stormachtige periode achterde rug. Tussen 13 en 22 december vorig jaarzijn maar liefst 25 kleine kometen op haaroppervlak neergestort. Dat er een komeet opde zon ploft, is op zich niet zo bijzonder. Datgebeurt elke paar dagen wel een keer. Maar 25kometen in tien dagen was niet eerdervertoond. De betreffende komeetjes warenoverigen niet veel groter dan een meter of tien.Volgens astronomen kan de kometenstorm devoorbode zijn van de komst van een veelgrotere komeet, die wellicht zelfs met het bloteoog te zien Iets soortgelijks gebeurde in 1965,toen de komeet IkeyaSeki uit het niets opdook,vlak langs de zon scheerde en uiteindelijk indrie stukken brak. Ook in 1843, 1882, 1963 en1970 zijn zulke 'zonnescheerders' waargenomen, maar die waren beduidend minderspectaculair dan IkeyaSeki. 13012011.

Meer uptodate nieuws opwww.spacepage.be !

Kortnieuws

De Spitzer Space Telescope iseen met vloeibaar heliumgekoelde telescoop die in eenheliocentrische baan achter deaarde aan om de zon draait, engebruikt wordt voor observatievan het heelal in het infrarodegolflengtegebied. Tot 18december 2003 droeg dezeruimtetelescoop de naamSpace Infrared TelescopeFacility, kortweg SIRTF.www.spitzer.caltech.edu

056

Philip Corneille is AEG lid enData Management consultantmet bijzondere interesse voorsterrenkundige applicaties. AlsFellow of the British Interplanetary Society schrijft hijregelmatig over onbemanderuimtevaart en sterrenkundevoor internationale vakbladen.

Philip Corneille Rubriek

Observatoria wereldwijd :0,45mDutchOpen Telescope

057

Rubriek

058

DOT telescoop tijdens zonnewaarnemingen in juni 2010.Bovenaan de primaire focus,waar het zonlicht door eengaatje van 1,6 mm naar hetlenssysteem straalt.Bron: PhilipCorneille.

De auteur nabij de DOT torenen containers met waarnemingwerkruimtes. De DOT controleruimte bevindt zich in hetgebouw van de Swedish solarTelescope. De Atlantischeoceaan aan de einder enuiterst rechts de ORMResidencia, waar de astronomen verblijven. Bron: PhilipCorneille.

Het open buizen frame van deDOT met deksel op de 45 cmprimaire spiegel, het geheelonder gesloten slechtweerkoepel tentcover. Upgrade naareen 75 cm spiegel is technischmogelijk! Bron: Philip Corneille.Meer weten over dit thema ?www.spacepage.be

060

Het gat in de ozonlaag bovenAntarctica waargenomen doorhet SCIAMACHY instrument op1 september 2005. Bron: KNMI/ ESA.

Redactioneel Rubriek

De AEG activiteitenkalender

061

Kortnieuws

Het beeld op de achtergrond iseen optisch beeld van Hanny'sVoorwerp en nabijgelegensterrenstelsel IC2497 (copyright: William Keel, AnnaManning, 3.5m WIYN Telescope). Op de voorgrond zijn dehoge resolutie beelden te zien(oranje en paars) die in hetonderzoek zijn verkregen.Twee hele compacte bronnenzijn waargenomen in de kernvan sterrenstelsel IC2497 methet Europese netwerk vanradiotelescopen, waaruit blijktdat er een heel zwaar zwart gataanwezig is in de kern van hetstelsel. De omliggenderadiogolven zijn ontstaan uiteen zogenoemde "nuclearstarburst", een enorme uitbarsting van sterren in de kern vanIC2497. Bron: Astron.

Astronomen die op zoek zijn naar extreemverre sterrenstelsels kunnen rekenen op hulpvan de zwaartekracht. Uit een nieuw onderzoekdat vandaag tijdens de bijeenkomst van deAmerican Astronomical Society isgepresenteerd en ook in Nature is verschenen,blijkt dat veel van deze stelsels dankzij hetzogeheten gravitatielenseffect aanzienlijkhelderder lijken dan ze in werkelijkheid zijn. Hetbestaan van het gravitatielenseffect is allangbekend. Kort gezegd komt het erop neer dat dezwaartekracht van relatief nabije sterrenstelselshet licht van ver daarachter gelegen stelselszodanig afbuigt, dat het lijkt alsof ze onder eenvergrootglas liggen. Tot nu toe werdaangenomen dat dit lenseffect een vrijzeldzaam verschijnsel was, dat nauwelijksinvloed zou hebben op grote surveys vansterrenstelsels. Maar uit een statistischeanalyse, gebaseerd op opnamen van deHubbleruimtetelescoop, is nu gebleken dat hetlicht van misschien wel twintig procent van deverre sterrenstelsel door het effect wordtbenvloed. Enerzijds is dat gunstig, omdathierdoor sterrenstelsels waarneembaar zijn diezich normaal gesproken buiten het bereik vande huidige telescopen zouden bevinden. Maarer kleeft ook een nadeel aan: door devergrotende werking van de gravitatielenszullen bijvoorbeeld stervormingsgebieden in deverre stelsels groter lijken dan ze zijn. Bron: NU/ 14012011.Amerikaanse astronomen hebben in zestiensterrenstelsels die bezig zijn om samen tesmelten een dubbel superzwaar zwart gatontdekt. Deze ontdekking, gebaseerd opwaarnemingen met de Kecktelescoop opHawa, presenteren zij vandaag tijdens debijeenkomst van de American AstronomicalSociety in Seattle. De ontdekking van eensuperzwaar zwart gat in de kern van eensterrenstelsel is allang geen verrassing meer:bijna elk sterrenstelsel heeft er eentje. En ookdubbele superzware zwarte gaten zijn al eerderwaargenomen. Maar in deze zestien gevallenzijn de afstanden tussen de beide gatenhonderd tot duizend keer kleiner dan bij dedubbele zwarte gaten die eerder zijnopgespoord. Tot nu toe waren slechts enkelevan die compacte paren bekend. Bron: NU /14012011.Een team van Amerikaanse en Duitseastronomen heeft, met behulp van derntgensatelliet Chandra, de donkere materie inenkele grote elliptische sterrenstelsels in kaartgebracht. Daarbij is voor het eerst de relatievehoeveelheid donkere materie op een specifiekeplek in zulke stelsels vastgesteld. Deastronomen onderzochten veertien zwaresterrenstelsels op een gemiddelde afstand vanongeveer 6 miljard lichtjaar, die precies vrnog aanzienlijk verder weg gelegensterrenstelsels staan. Deze verre stelsels zijnzogeheten quasars jonge stelsels met eenextreem heldere kern. Door hetgravitatielenseffect wordt het licht van dequasars zodanig door voorgrondstelselsafgebogen, dat ze vanaf de aarde gezienviervoudig worden afgebeeld. Uit dewaargenomen configuratie van de vierafbeeldingen kan worden afgeleid hoeveelmaterie zo'n voorgrondstelsel bevat. Maar datzegt nog niets over de aard van die materie.Want behalve donkere materie bevattensterrenstelsels ook normale materie, ondermeer in de vorm van sterren, die ook eenbijdrage levert aan het gravitatielenseffect.Berekeningen laten zien dat een stelsel datuitsluitend uit sterren bestaat niet zouresulteren in de afbeeldingen die Chandraheeft gemaakt. Een sterrenstelsel dat vollediguit donkere materie bestaat echter ook niet. Om

de waarnemingen te kunnen verklaren, moetende gebieden in de voorgrondstelsels waar hetquasarlicht doorheen is gegaan voor 85 tot 95procent uit donkere materie bestaan. Dezegebieden liggen doorgaans op afstanden van15.000 tot 25.000 lichtjaar van de kernen vande stelsels vergelijkbaar met de afstand vanhet zonnestelsel tot het centrum van onsMelkwegstelsel. Bron: NU / 14012011.De Amerikaanse sterrenkundige SukanyaChakrabarti denkt een methode te hebbengevonden om een donker satellietstelsel vanons Melkwegstelsel op te sporen. De positievan het kleine sterrenstelsel zou te herleidenzijn uit de verdeling van het waterstofgas in demelkweg. Om veel grote sterrenstelsels,waaronder ook het onze, cirkelen misschienwel duizenden dwergstelsels die te lichtzwakzijn om op te vallen. Deze stelsels bestaan vooreen groot deel uit donkere materie. Ze mogendan weinig of geen licht uitzenden, de donkeresatellieten hebben wel massa en oefenen duseen aantrekkingskracht uit op hun omgeving bijvoorbeeld op het gas tussen de sterren vanhet stelsel waar ze omheen cirkelen.Berekeningen van Chakrabarti wijzen erop datrimpelingen in het gas van ons Melkwegstelselworden veroorzaakt door een kleinsterrenstelsel dat zich vanaf de aarde gezienaan de andere kant van de melkweg bevindt.Het stelsel houdt zich daardoor schuil achterhet gas en stof van ons eigen Melkwegstelsel.Binnenkort zal worden geprobeerd om hetdwergstelsel op te sporen met deinfraroodsatelliet Spitzer. Maar dat de methodevan Chakrabarti werkt, staat al vast. Ze is metsucces getest op twee andere sterrenstelselsmet bekende zwakke satellieten. Bron: NU / 14012011.Astronomen hebben de massa bepaald van hetsuperzware zwarte gat in de kern van hetrelatief nabije sterrenstelsel M87. De uitkomst:6,6 miljard zonsmassa's iets meer daneerdere metingen lieten zien. De massa vanhet superzware zwarte gat volgt uit metingenvan de snelheden waarmee sterren om hetcentrum van M87 draaien. Hoe groter diesnelheden, des te zwaarder moet het aldaaraanwezige zwarte gat zijn. Om demassabepaling nog nauwkeuriger te maken, isook gekeken naar de bewegingen van sterrenin de buitendelen van M87. Deze geven eenindicatie van de verdeling van de donkerematerie, die k van invloed is op de snelhedenwaarmee sterren om het centrale zwarte gatdraaien. Het uiteindelijk doel is om, aan dehand van de massaverdeling in M87, te kunnenreconstrueren hoe dit kolossale sterrenstelseltot stand is gekomen. Daarbij spelen zowel hetsuperzware zwarte gat, als de sterren en dedonkere materie een belangrijke rol. Bron: NU /14012011.Exoplaneet WASP33b heeft een temperatuurvan ca. 3200 graden en is daarmee de heetsteexoplaneet die tot nu toe bekend is. Detemperatuur is afgeleid uit infraroodmetingendie verricht zijn met de 4,2meter WilliamHerschel Telescope op La Palma. WASP33b iseen 'hete Jupiter' een gasplaneet in eenkleine omloopbaan. De omlooptijd bedraagtminder dan dertig uur. De witte moederster ismet een oppervlaktetemperatuur van ca. 9000graden zelf ook aanzienlijk heter dan de zon.De nieuwe metingen worden beschreven in eenartikel dat binnenkort gepubliceerd wordt inMontly Notices of the Royal AstronomicalSociety. 16012011.

Meer uptodate nieuws opwww.spacepage.be !

Smeltende gletsjers over het hele Andesgebergte gaven langzaam maar zeker hungeheimen prijs. Volgens The New York Timeszijn er de laatste jaren zo onder andere tweegecrashte vliegtuigen, verongelukte bergbeklimmers en zelfs drie Incakinderentevoorschijn gekomen. Eulalio Gonzalez, een49jarige Boliviaanse bergbeklimmer, vond innovember bijvoorbeeld nog het lichaam vanRafael Benjamin Pabon, een 27jarige pilootdie in 1990 met zijn Douglas DC6 crashte inde Andes. Hij vond het lichaam op de HuaynaPotosi, een berg van 6.088 meter hoogte op 25kilometer van La Paz. "Toen ik hem vond, zathij nog vastgegespt in zijn zetel", aldusGonzalez. "Hij zat voorovergebogen, alsof hijaan het slapen was." De combinatie vanextreme koude en droge lucht zorgt ervoor datlichamen even goed bewaard worden alsgemummificeerde lichamen in het oude Egypte.Daardoor bezorgen ze onderzoekers ook eenschat aan informatie. "Het is een wereldwijdfenomeen", zegt een glacioloog in The NewYork Times. "Zulke ontdekkingen zijn overal terwereld te vinden, nu het warmere klimaatsteeds meer gletsjers doet smelten." Bron: SPS/ 14012011.De internationale maatregelen die tot nu toegenomen werden om de impact van deluchtvaartsector op de klimaatverandering in teperken, zijn ruim ontoereikend. De sectorgroeide de laatste decennia veel sneller dan deefficintieverbeteringen, "zodat er dringendnood is aan bijkomende maatregelen". Datberekende ingenieur Julien Matheys van deVrije Universiteit Brussel in zijndoctoraatsonderzoek. "Er bestaan al heel watrekeninstrumenten waarmee de impact van eenvliegreis op het milieu berekend kan worden.Die tools zijn echter ontoereikend, omdat zemeestal enkel rekening houden met de CO2uitstoot, en niet met de andere complexere,maar even belangrijke verbanden tussenluchtvaart en klimaatverandering", steltMatheys.In zijn doctoraatsonderzoek formuleertde ingenieur een reeks technische,economische en organisatorische maatregelendie de impact van de luchtvaart op het klimaatzouden kunnen verkleinen. "Een optimaalbeleid bestaat uit een gebalanceerd pakket vantechnologische en wetgevende maatregelen.Essentieel daarbij is het veranderen vangedragspatronen. Daarin spelen deklimaatimpactrekentools een onmisbare rol",luidt het. Matheys ontwikkelde dan ook eennieuwe rekentool, 'Aviactor', die een "veelnauwkeurigere" inschatting maakt van deimpact van een vliegreis dan de bestaandetools. 'Aviactor' houdt rekening met tal vanverschillende factore