Guidestar 09-2011

HetGRA

TISdigitalemagazinevandeAstroEventGroupvzw-Jaargang6-September2011-Redactie@aegvzw.be-www.aegvzw.be

Patrick Jaecques is, naast grafisch

vormgever en hoofdredacteur van

dit magazine ook oprichter en voor-

zitter van de Astro Event Group vzw

uit Oostende. Een door passie ge-

dreven levensgenieter die al meer

dan een kwart eeuw lang het brede

publiek informeert over de diverse

hemelse wonderen. . .

Patrick Jaecques Redactioneel

EEddiittoorriiaaaall

002

Johann Gottfried Galle was een

Duits astronoom, die voornameli jk

bekend werd als (mede-) ontdekker

van de planeet Neptunus op 23

september 1 846. Dus deze maand

zo'n 1 65 jaar geleden. De planeet

werd eerder waargenomen, maar

niet als dusdanig herkend. De

ontdekking was gebaseerd op

berekeningen van de Franse astro-

noom Urbain Le Verrier.

Galle ontdekte in 1 838 ook de

moeil i jk zichtbare floersring of C-

ring van Saturnus en drie kometen

in 1 839 en 1 840. Hij ontwikkelde

ook een manier voor het meten van

de zonne-paral lax aan de hand van

paral laxen van planetoden die hij

voor het eerst toepaste op de

planetode Flora, waardoor hij des-

ti jds ook tot de meest nauwkeurige

afstandmetingen kwam.

HierbovenGeprezen door de een en vervloekt

door de ander is en bli jft de Maan

een waarnemingsobject bi j uitstek.

Vaak zichtbaar, en aldus gemakke-

l i jk terug te vinden zelfs met de

kleinste telescoop. Kortom, een

aanrader voor jong en oud, begin-

ner of ervaringsdeskundige. . .

Deze digitale publicatie, beschikbaar als PDF,

Flash en iPad bestand, is een non-profit product

van de Astro Event Group vzw uit Oostende en

heeft tot doel sterrenkunde, klimatologie en ruimte-

vaart te promoten bij een zo breed mogelijk

publiek.

De redactie bestaat uit: Patrick Jaecques (hoofd-

redacteur en grafisch vormgever), Hendrik De

Rycke (redactie), Kris Christiaens (redactie) en

Sander Vancanneyt (redactie). De vaste rubrie-

ken worden onderhouden door Phil ip Corneil le,

Dirk Devlies, Kris Christiaens, Marc van der

Sluys, Dieter Janssoone, Fil ip Feys en Danny

Van Hoecke. Zin om ook een artikel te schrijven

en / of rubriek te onderhouden. Contacteer ons

dan via [email protected].

De Astro Event Group vzw, noch enige andere

persoon die in zijn naam optreedt, is verant-

woordelijk voor het gebruik dat zou kunnen

worden gemaakt van de informatie in deze

digitale publicatie of voor eventuele fouten die

er, ondanks de uiterste zorg bij de voorbereiding

van de teksten, nog in zouden staan. Tevens

heeft de redactie alle nodige moeite gedaan om

te voldoen aan de wetteli jke voorschriften inzake

auteursrechten en om contact op te nemen met

de rechthebbenden. Elke persoon die bena-

deeld meent te zijn en zijn rechten wil laten

gelden wordt verzocht zich bekend te maken.

Er is een samenwerkingsverband met diverse

websites. Deze digitale publicatie kan genieten

van de steun van volkssterrenwacht AstroLAB

Iris en de Koninkl i jke Sterrenwacht. Dankzij de

steun van de diverse auteurs, de leden en

natuurl i jk de diverse sponsoren kunnen we

deze digitale publicatie gratis verspreiden.

Deze digitale publicatie is vol ledig ontworpen

met gratis open-source en / of freeware

software zijnde Scribus, Gimp, Foxit Reader,

Ink-scape en Paint.net.

Informatief

003

IInnhhoouuddeelliijjkk04 - Juno op weg naar Jupiter

1 0 - Rubriek : Lancering in de kijker.

1 2 - De eerste pooll ichtkans voor de lage landern.

1 4 - Rubriek : ESO.1 6 - Rubriek : Boekbespreking.1 7 - Rubriek : Zi jn er nog vragen ?20 - Aarde heeft een deken van antimaterie.

22 - Rubriek : Observatoria wereldwijd.26 - Rubriek : Astrofoto van de maand.30 - Rubriek : ESA.32 - Rubriek : Space history.39 - Een terugblik op. . . Starnights.

40 - LOFAR - Tussen kunst en wetenschap.

41 - Het mysterie van de wolkengaten.

42 - Rubriek : Woord van de maand.46 - Vragen rondom ouderdom van de Maan.

48 - Aardbeving in Belgi.

50 - Rubriek : De AEG activiteitenkalender.51 - Rubriek : Sterrenbeeld van de maand.52 - Was het Higgs of niks ?

54 - Rubriek : Sasteria onder de sterren.58 - Pukkelpop als bewijs van de klimaatsverandering.

61 - Rubriek : Het AEG kortnieuws.62 - Bosbrand door meteoriet ?

64 - Namibi : Extreme droogte gevolgd door hevige regenval.

65 - Rubriek : Wedstri jd.68 - Laser communicatie in HD.

70 - Rubriek : Hemelkalender.75 - Bosatlas van het kl imaat.

78 - Komt ons DNA uit de ruimte ?

Kris Christiaens

Kris Christiaens

Sander Vancanneyt

ESO

Redactioneel

Redactioneel

Maarten Muns

Phil ip Corneil le

Geert Vandenbulcke

ESA

Danny van Hoecke

Phil ip Corneil le

Astron

Gemma Verhuizen

Dirk Devlies

A. Klompmaker

Dirk Devlies

Redactioneel

Dieter Janssoone

B. van der Meer

Fil ip Feys

HLN / Belga / Red.

Redactioneel

GB / Red.

IPS / Red.

Redactioneel

ZDNET / Red.

Marc van der Sluys

Klimaatportaal

Harm Ikink

JJuunnoo oopp wweegg nnaaaarr JJuuppiitteerrKris Christiaens Hoofdartikel

004

Juno (of Iuno) was in de

Romeinse mythologie de heer-

seres van de hemelen, net als

haar man Jupiter daarvan de

heerser was. Zij was de

moeder van Vulcanus en Mars.

Meer weten over dit thema ?www.spacepage.be

006

De Juno-ruimtesonde vormt

onderdeel van het New

Frontiers programma van de

Amerikaanse ruimtevaartorgani-

satie NASA. Deze onbemande

ruimtesonde werd op 5

augustus 2011 gelanceerd aan

boord van een Atlas V 551 -

raket[1 ]. Na een reis van zo'n

vi jf jaar zal deze dan in een

polaire satel l ietbaan rond de

planeet Jupiter terechtkomen.

Van daaruit zal Juno onderzoek

doen naar het zwaartekrachts-

veld, het magnetisch veld en

de magnetosfeer van de

planeet. Ook zullen de rotskern

van Jupiter, de verdeling van

de massa door de planeet, de

samenstel l ing van de gassen

en de windbewegingen onder-

zocht worden. Mogeli jk biedt dit

een beter inzicht in het

ontstaan van de planeet.


Onderzoek met de Europese infraroodsatel l iet

Herschel heeft aangetoond dat het water dat

de Saturnusmaan Enceladus de ruimte in

blaast een reusachtige gordel van waterdamp

om zijn planeet vormt. Daarmee is nu ook

duidel i jk wat de bron is van het water in de

hoge atmosfeer van Saturnus, waarvan het

bestaan in 1 997 werd ontdekt. Enceladus stoot

ongeveer 250 kilogram water per seconde uit.

Dat gebeurt bi j een soort i jsfonteinen aan de

zuidpool van het i jsmaantje. De gegevens van

Herschel laten zien dat drie tot vi jf procent van

dit uitgestoten water terechtkomt in de gordel

rond Saturnus. De rest verdwijnt de ruimte in of

eindigt op andere manen en in de ringen van

de planeet. Voor zover bekend is Saturnus de

enige planeet in ons zonnestelsel die van

buitenaf wordt 'beregend'. Bron: NU / 01 -08-

2011 .

In een afgelegen, bergachtig gebied in het

noordwesten van China is een mogeli jke

meteoriet gevonden. Het kolossale brok ijzer

heeft een geschat gewicht van 25 tot 30 ton en

zou daarmee tot de grootste meteorieten op

aarde behoren. In hetzelfde gebied werd in

1 898 al een 28 ton wegende ijzermeteoriet

gevonden. De meeste ijzermeteorieten zijn

vermoedeli jk brokstukken van planetoden - de

kleine hemell ichamen die in grote aantal len

voorkomen tussen de banen van de planeten

Mars en Jupiter. Door hun samenstel l ing zi jn ze

beter bestand tegen verwering dan hun stenige

soortgenoten. Hierdoor zijn op aarde relatief

veel i jzermeteorieten gevonden. De tot nu toe

grootste meteoriet ter wereld is de Hoba-

i jzermeteoriet in Namibi, die ongeveer 60 ton

weegt. Verder onderzoek zal moeten uitwijzen

of het daadwerkeli jk een meteoriet betreft en of

er een verband bestaat met het exemplaar dat

ruim een eeuw geleden werd gevonden. Zeker

is wel dat de 'nieuwe' vondst er al een ti jdje l igt:

in de loop van de jaren hebben passanten hun

naam erin gekrast. Bron: NU / 01 -08-2011 .

Amerikaanse en Canadese astronomen

hebben een planetode ontdekt die de aarde

vrgaat in haar omloopbaan om de zon

(Nature, 28 jul i). De ongeveer driehonderd

meter grote planetode werd in oktober vorig

jaar opgemerkt op beelden van de infrarood-

satel l iet WISE. Het is voor het eerst dat zo'n

'Trojaanse planetode' bi j de aarde is

waargenomen. Trojanen zijn planetoden die

dezelfde omloopbaan om de zon volgen als

een planeet. Op fl inke afstand vr en achter

elke planeet zi jn er twee min of meer stabiele

punten in die omloopbaan, waar de gecombi-

neerde aantrekkingskracht van planeet en zon

precies groot genoeg is om een klein object op

zijn plek te houden. Bij n van deze

zogeheten Lagrange-punten van de aarde

bevindt zich planetode 201 0 TK7. Eerder zi jn

al Trojanen ontdekt bi j de planeten Jupiter,

Neptunus en Mars. Hoe stabiel de baan van de

planetode is, is nog onduidel i jk, maar het l i jkt

erop dat hi j nog zeker tienduizend jaar in de

buurt van het stabiele punt, dat op ongeveer 80

mil joen kilometer van de aarde ligt, kan bli jven.

De verwachting is dat de komende jaren nog

meer aardse Trojanen ontdekt worden. Bron:

NU / 01 -08-2011 .

Op 4 februari van dit jaar bl i jkt de aarde te zijn

getroffen door een zwerm stofdeeltjes van een

tot nu toe onbekende komeet. Volgens de

Nederlands / Amerikaanse astronoom Peter

Jenniskens, die de meteoren (l ichtsporen) die

de zwerm veroorzaakte heeft waargenomen,

kruist onze planeet het pad van de

kometendeeltjes slechts n of twee keer in de

zestig jaar. De meteorenzwerm, die de

aanduiding Februari-ta-Draconiden (FED)

heeft gekregen, is toegevoegd aan de li jst van

ruim zestig zwermen die door de Internationale

Astronomische Unie wordt bi jgehouden. Enkele

honderden andere meteorenzwermen wachten

nog op bevestiging. De deeltjes van de FED-

zwerm volgen een zeer langgerekte baan om

de zon, wat kenmerkend is voor een komeet

met een lange omloopti jd. Zulke langperiodieke

kometen komen maar heel af en toe in de buurt

van zon en aarde, en verdwijnen dan weer voor

lange ti jd in de verre duisternis. De komeet die

de FED-deeltjes heeft achtergelaten kan ons

honderden of duizenden jaren geleden voor het

laatst hebben gepasseerd. De grote vraag is nu

wanneer hij weer terugkomt. Want als de

deeltjes die de komeet achterlaat de aarde

kunnen treffen, kan de komeet dat k al is

de kans op zo'n botsing astronomisch klein.

Bron: NU / 01 -08-2011 .

De aarde wordt langzaam dikker. Dat bl i jkt uit

een nieuwe studie van Amerikaanse weten-

schappers die is gebaseerd op satel l iet-

beelden. Vooral het midden van de aardbol

wordt steeds boller. Deze groei aan massa

wordt veroorzaakt door het water van

smeltende gletsjers op Antarctica en

Groenland. Het smeltwater wordt door de

draaiing van de aarde naar de evenaar

getrokken, waardoor er minder druk wordt

uitgeoefend op het land onder het i js bi j de

polen.Door die verminderde druk wordt de

aarde ronder en komt vooral het land bij de

evenaar iets omhoog. De aardbol wordt daar

ongeveer 0,7 centimeter dikker per decennium.

Dat meldt nieuwssite InsideScience.org op

basis van gegevens van het Gravity Recovery

and Climate Experiment, een project waarbij

twee satel l ieten elke dertig dagen fotos van de

aarde maken. Met behulp van deze beelden

kan de ijsmassa op de polen kan worden

gemeten. Dit is een sterke indicator van wat er

aan de hand is met het kl imaat, verklaart

onderzoeker Byron Tapley van de Universiteit

van Texas. De veranderende massa van de

aarde is een erg dynamisch systeem en met

satel l ietopnames van de afgelopen tien jaar

hebben we hier een veel beter beeld van

gekregen. Uit de metingen bli jkt dat er 382

mil jard ton ijs per jaar smelt in de

poolgebieden. Een groot deel van dit water

verplaatst zich richting de evenaar. De druk op

de polen wordt daar aanzienl i jk minder, zodat

de aarde iets boller wordt. Op dit moment is de

radius (straal) van de aarde bij de evenaar

daardoor 20,8 kilometer langer dan bij de

polen. Dit betekent volgens de onderzoekers

dat de top van de Mount Everest waarschijnl i jk

niet het punt is dat het verste van de aardkern

is verwijderd. Bergen die dichter in de buurt van

de evenaar l iggen, zoals vulkanen in Ecuador

zijn in absolute zin waarschijnl i jk hoger. De

resultaten van het onderzoek zijn gepubliceerd

in het wetenschappeli jk ti jdschrift Geophysical

Research Letters. Bron: NU / 01 -08-2011 .

Een groep internationale astronomen heeft 96

nieuwe sterrenhopen ontdekt. De hopen

werden eerder niet opgemerkt, omdat ze

schuilgingen achter het stof in de Melkweg. Met

behulp van de infrarooddetectors van de

grootste surveytelescoop ter wereld, Vista,

werden ze toch opgemerkt. Nog niet eerder zi jn

zoveel zwakke, kleine sterrenhopen ontdekt,

meldde de Nederlandse Onderzoekschool voor

Astronomie (NOVA) woensdag. Bron: ANP / 03-

08-2011 .

Meer uptodate nieuws opwww.spacepage.be

Kortnieuws

De vorm van de Aarde kan op

verschil lende manier berekend

of gedefinieerd worden. De

meest voor de hand liggende is

op het eerste gezicht de vorm

van het aardoppervlak (de

topografie) met al le bergen en

zeen. Het aardoppervlak wordt

bestudeerd door de fysische

geografie, waarin meestal de

vorm van het aardoppervlak

gebruikt wordt. In de geodesie,

waarin nauwkeurig langere

afstanden en posities worden

berekend, wordt dit niet

gebruikt. Het zou nameli jk veel

te lange berekeningen en

formules opleveren als elke

onregelmatigheid in het land-

schap zou moeten worden

meegerekend. In plaats daar-

van wordt gerekend met

modellen waarin de vorm van

de Aarde wordt vereenvoudigd

tot een bol of el l ipsode, ruim-

tel i jke l ichamen die makkeli jk

met wiskundige formules te

beschri jven zijn.

www.esa.int

009

Een intercontinentale raket of

langeafstandsraket (ICBM) is

een ball istische raket voor het

afleggen van zeer grote

afstanden via een suborbitale

ruimtevlucht, over het alge-

meen voor het afschieten van

kernwapens. Ze zijn zo

krachtig dat de wapens vaak

geassocieerd worden met een

apocalyptische kernoorlog. He-

den worden deze instal laties,

en raketten zoals de Dnepr,

gebruikt voor het lanceren van

kleine kunstmanen.

Meer weten over dit thema ?www.spacepage.be01 0

Kris Christiaens Rubriek

SSaatteelllliieetteenn vvoooorr NNiiggeerriiaa,,TTuurrkkiijjee,, IIttaallii,, OOeekkrraannee,, ......LLaanncceerriinngg iinn ddee kkiijjkkeerr ::

011

Rubriek

DDee eeeerrssttee ppoooolllliicchhttkkaannssvvoooorr ddee llaaggee llaannddeennSOHO is een ruimtesonde die

de zon observeert. Omdat hi j

geen baan om de aarde of de

zon beschri jft is SOHO een

ruimtesonde en geen satel l iet.

De ruimtesonde bevindt zich in

een baan met een halve lange

as van ongeveer 660 000 km

rond het Lagrangepunt L1 , dat

zich op ongeveer 1 ,5 mil joen

km van de Aarde in de richting

van de Zon bevindt.

De afkorting SOHO staat voor

"SOlar and Heliospheric Obser-

vatory" Toch wordt deze ruimte-

sonde niet al leen gebruikt om

de zon te observeren, er zi jn

nameli jk ook al meer dan 1 000

kometen met SOHO gevonden.

Ook de prachtige foto hiernaast

is van de SOHO, genomen op

5 augustus laatstleden. Bron:

SOHO / ESA / NASA.


Sander Vancanneyt Artikel

01 2

01 4

Sinds het begin van het derde

mil lennium is de Very Large

Telescope het vlaggenschip

van de Europese sterrenkunde

op aarde. Het is het meest

geavanceerde optische instru-

ment ter wereld, bestaande uit

vier afzonderl i jke telescopen

('Unit Telescopes') met hoofd-

spiegels van 8,2 meter en vier

verplaatsbare 1 ,8-meter hulp-

telescopen ('Auxil iary Teles-

copes'). Deze telescopen kun-

nen samenwerken, in groepjes

van twee of drie, en zo een

reusachtige interferometer vor-

men: de Very Large Telescope

Interferometer (VLTI). Daarmee

kunnen astronomen details

waarnemen die 25 keer zo

klein zi jn als de kleinste detai ls

die de afzonderl i jke telescopen

laten zien. De lichtbundels

worden in de VLTI gecombi-

neerd met behulp van een

ingewikkeld stelsel van spie-

gels in ondergrondse tunnels,

waar de honderd meter lange

lichtwegen tot op minder dan

een duizendste mil l imeter geli jk

aan elkaar moeten worden

gehouden. Met dat soort

precisie is de VLTI in staat om

afbeeldingen te reconstrueren

met een resolutie van enkele

duizendsten van een boog-

seconde dat is zoiets als het

van elkaar onderscheiden van

de beide koplampen van een

auto op de afstand van de

maan. Bron: ESO.


EEeenn ssppiirraaaall iinn ddee LLeeeeuuwwESO Rubriek

EEuurrooppeeaann SSoouutthheerrnn OObbsseerrvvaattoorryy ::

BBooeekkbbeesspprreekkiinngg

Zin om een gloednieuw sterren-

kundig en / of ruimtevaartgericht

boek te lezen en hiervan een

korte boekbespreking over te

schri jven ? Dan helpen wij u

graag verder ! Kortom, neem

contact op met de redactie via

[email protected].

Redactioneel Rubriek

01 6

ZZiijjnn eerr nnoogg vvrraaggeenn ??Hebt u een vraag rond het

thema sterrenkunde, kl imato-

logie of ruimtevaart ? Laat het

ons dan weten ! Wij proberen

deze dan zo goed mogeli jk te

beantwoorden in deze rubriek.

Hebt u een praktische vraag ?

Stel deze dan op het forum op.. .

www.spacepage.be


01 7

Telescopen

Meade 8" LT SCMet de LT 8" heeft Meade een nieuwe high-end

maar low-budget telescoop ontwikkeld met top

prestaties voor zowel de beginnende als

gevorderde astronoom. Het is de opvolger van

de succesvolle ETX serie, die al jarenlang als

onbetwiste topper op nr.1 staat als het gaat om

verkoopaantal len van telescopen met een GoTo

systeem !

1.789,50 euroInclusief verzendings- en verpakkingskosten (Belgi) !

Accessoires

Baader Hyperion oculairsHet nieuwe Hyperion oculair baarde nogal wat

opzien bij het verschijnen ervan. Een vri j lage pri js

in vergeli jking met concurrerende oculairs met een

68 graden beeldveld. De insteekdiameter kan

zowel 1 ,25 inch als 2 inch bedragen. En met n

oculair kan men door middel van een tussenring

maar l iefst drie brandpuntsafstanden bereiken.

Een al lround-oculair met 8 lenzen in 5 groepen.

Beschikbaar van 3,5 tot 24 mm.

124,50 euroInclusief verzendings- en verpakkingskosten (Belgi) !

Gadgets

Apollo 11 lunar landing plaqueEen bijzonder haarfijne reproductie van de plaat die

werd bevestigd aan de LM, of Lunar Module,

waarmee de astronauten op de maan landden.

Vervaardigd in hoogwaardig gepolijst roestvrij staal.

Diameter: 23 cm. Inclusief beschrijving (Engels). Een

absoluut ' collectors item ' voor elke ernstigeverzamelaar, sterrenwacht of museum. Topkwaliteit

en speciaal gemporteerd vanuit Australi ! Uniek in

de Benelux !


Speelgoed

LEGO Alien conquestAlien Conquest is een gloednieuw LEGO thema.

Bestaande uit een grote buitenaardse invasie-

macht die de mensheid wil uitroeien. Alleen een

speciaal astronauten team, bekend als ADU (Alien

Defence Unit), kan ons redden. . .

Vanaf 24,50 euroInclusief verzendings- en verpakkingskosten (Belgi) !

Binoculair

Bresser Everest 8x42De Everest 8x42 is in al le opzichten een

uitstekende binoculair. Door de achtvoudige

vergroting, uitstekende grip en duimuitsparingen

kri jgt men een uitstekende waarnemingservaring.

Zelfs bij schemerl icht dankzij de grote 42 mm

lenzen. En door het Dachkant ontwerp kan men

reeds objecten vanaf twee meter afstand scherp

observeren. Op reis, ti jdens sportevenementen,

het waarnemen van dieren of zelfs bij sterren-

kundige observaties. . .489,50 euroInclusief verzendings- en verpakkingskosten (Belgi) !

Accessoires

LVI Smartguider SG2Met de LVI Smartguider herstelt Baader de

gloriedagen van de ST-4 autoguider! Nu is het niet

langer meer nodig om een stroomversl indende

laptop mee het veld in te nemen om succesvol te

kunnen autoguiden. . .


Patch

Final Space Shuttle patchToen de Soyuz TMA-02M werd gelanceerd had

deze een wel heel speciale vracht bi j zich.

Nameli jk zo'n 200 ' Final mission patches '

specifiek ontworpen voor de allerlaatste space

shuttle vlucht. Enkele daarvan werden, door

Sergei Volkov, aan de STS-1 35 bemanning

geschonken net voordat ze zich losmaakte van het

ISS. Wij hebben enkele van deze unieke patches

op de kop kunnen tikken. Een absoluut ' collectorsitem ' voor de echte fan . . .32,50 euroInclusief verzendings- en verpakkingskosten (Belgi) !

Schaalmodellen

Vostok Yuri Gagarin (1/72)Het Vostokprogramma was het eerste programma

van de Sovjet-Unie voor bemande ruimtevaart.

Zowel de gebruikte ruimtevaartuigen als de

gebruikte draagraketten droegen de naam Vostok.

Op 1 2 apri l 1 961 werd Joeri Gagarin de eerste

mens die een ruimtereis maakte, aan boord van

de Vostok 1 . Exclusieve import !


P

P

r

r

i

i

j

j

z

z

e

e

n

n

g

g

e

e

l

l

d

d

i

i

g

g

t

t

o

o

t

t

3

3

1

1

-

-

0

0

9

9

-

-

2

2

0

0

1

1

1

1

o

o

f

f

z

z

o

o

l

l

a

a

n

n

g

g

d

d

e

e

v

v

o

o

o

o

r

r

r

r

a

a

a

a

d

d

s

s

t

t

r

r

e

e

k

k

t

t

.

.

L

L

e

e

v

v

e

e

r

r

i

i

n

n

g

g

i

i

n

n

g

g

a

a

n

n

s

s

d

d

e

e

B

B

e

e

n

n

e

e

l

l

u

u

x

x

(

(

+

+

b

b

u

u

u

u

r

r

l

l

a

a

n

n

d

d

e

e

n

n

)

)

!

!

R

R

a

a

a

a

d

d

p

p

l

l

e

e

e

e

g

g

g

g

e

e

r

r

e

e

g

g

e

e

l

l

d

d

o

o

n

n

z

z

e

e

w

w

e

e

b

b

s

s

i

i

t

t

e

e

v

v

o

o

o

o

r

r

s

s

p

p

e

e

c

c

i

i

a

a

l

l

e

e

p

p

r

r

o

o

m

m

o

o

t

t

i

i

e

e

s

s

.

.

O

O

n

n

t

t

d

d

e

e

k

k

o

o

n

n

z

z

e

e

n

n

i

i

e

e

u

u

w

w

s

s

b

b

r

r

i

i

e

e

f

f

!

!

E

E

u

u

r

r

e

e

k

k

a

a

s

s

h

h

o

o

p

p

T

T

i

i

p

p

!

!

O

O

n

n

t

t

d

d

e

e

k

k

e

e

v

v

e

e

n

n

e

e

e

e

n

n

s

s

o

o

n

n

z

z

e

e

b

b

o

o

e

e

i

i

e

e

n

n

d

d

e

e

w

w

o

o

r

r

k

k

s

s

h

h

o

o

p

p

s

s

,

,

k

k

a

a

m

m

p

p

e

e

n

n

e

e

n

n

b

b

i

i

n

n

n

n

e

e

n

n

-

-

e

e

n

n

b

b

u

u

i

i

t

t

e

e

n

n

l

l

a

a

n

n

d

d

s

s

e

e

d

d

a

a

g

g

u

u

i

i

t

t

s

s

t

t

a

a

p

p

p

p

e

e

n

n

!

!

SScciieennccee aanndd ffuunn ffoorr eevveerryyoonnee !!wwwwww..eeuurreekkaasshhoopp..bbeeE

E

-

-

m

m

a

a

i

i

l

l

:

:

i

i

n

n

f

f

o

o

@

@

e

e

u

u

r

r

e

e

k

k

a

a

s

s

h

h

o

o

p

p

.

.

b

b

e

e

-

-

T

T

e

e

l

l

.

.

:

:

0

0

5

5

9

9

/

/

5

5

1

1

.

.

8

8

3

3

.

.

8

8

8

8

O

O

f

f

f

f

i

i

c

c

i

i

l

l

e

e

v

v

e

e

r

r

d

d

e

e

l

l

e

e

r

r

v

v

a

a

n

n

o

o

a

a

:

:

Satel l ieten zijn eind jul i gestart met het

fotograferen van de Franse wijngaarden.

Wijnmakers kunnen met infraroodbeelden van

de wijnstokken in de weken voorafgaand aan

de oogst met 90 procent zekerheid de kwaliteit

van de geoogste druiven voorspellen. Dit is

bepalend voor de kwaliteit van de wijn,

meldden Franse en Britse media in het

weekeinde. De beelden worden binnenkort

geanalyseerd en naar de wijnmakers gestuurd,

aldus het Franse wijninstituut ICV. De

satel l ieten maken van ruim 800 kilometer

hoogte foto's van 1 000 stukken grond in 8

seconden. De beelden geven informatie over

de kracht van de wijnstokken, de

grondwaterstand, het gewicht van de druiven,

de met het oog niet zichtbare kwaliteit van het

blad en de aanwezigheid van mineralen in de

grond. Ook kunnen ziektes worden

gedetecteerd. Het verzamelen van dergeli jke

informatie 'op de grond' zou normaal gesproken

twintig tot dertig jaar in beslag nemen. De

beelden geven ook informatie welke druiven

van mindere kwaliteit zi jn waarmee tafelwijn zal

worden geproduceerd en welke stokken

superieure druiven leveren voor grand cru-

wijnen. Het is precisie-oogst, aldus een

wijnmaker uit Bordeaux. Bron: ANP / 01 -08-

2011 .

Vri jdagavond, om vijf voor half zeven Neder-

landse ti jd, is de Amerikaanse ruimtesonde

Juno begonnen aan zijn vi jf jaar durende reis

naar de planeet Jupiter. Aan boord zijn drie

passagiers: 2,5 centimeter grote Lego-

poppetjes die de oppergod Jupiter en zijn

vrouw Juno, en de Ital iaanse geleerde Gali leo

Gali lei - ontdekker van de vier grootste

Jupitermanen - voorstel len. De bijna drie

mil jard kilometer lange reis naar Jupiter zal vi jf

jaar duren. Na aankomst begint Juno aan een

uitgebreid onderzoeksprogramma dat meer

inzicht moet geven in het ontstaan en de

evolutie van de grote gasplaneet. Volgens de

huidige inzichten heeft Jupiter een belangri jke

rol gespeeld bij de vorming van ons

planetenstelsel. Als grootste en oudste planeet

bevat hi j meer massa dan alle andere planeten,

planetoden en kometen bij elkaar. Soms wordt

hi j ook wel een 'mislukte ster' genoemd, maar

dat is wat overdreven: daarvoor is hi j tachtig

keer te l icht. Na afloop van de missie, die een

jaar moet duren, zul len Juno en zijn

'bemanning' een gecontroleerde slotduik

maken in de dichte wolkenmassa van Jupiter.

Bron: Belga / 05-08-2011 .

NASA staat vooral bekend om de ruimtevaart,

maar dat is niet het enige wat NASA doet,

NASA doet op heel veel verschil lende fronten

wetenschappeli jk onderzoek van uit de ruimte,

van het bestuderen en monitoren van de

poolkappen tot tropische stormen. NASA heeft

nu een nieuwe app uitgebracht om nieuws,

fotos en artikelen te delen op de iPad, met

iedere week een nieuw onderwerp. De nieuwe

NASA app ziet er uit om te smullen en is met

zi jn ri jke visual isaties en interessante content

een echte 'Must Have' voor iedere science

geek. Het feit dat de app ook nog eens gratis

is, is al leen maar slagroom op de taart.

De Amerikaanse ruimtesonde Dawn is

donderdag officieel aan zijn eerste 'survey orbit'

begonnen - een wijde omloopbaan op een

gemiddelde afstand van ca. 2700 kilometer van

de grote planetode Vesta. Vanuit deze

omloopbaan wordt vri jwel het gehele oppervlak

van de ca. 500 kilometer grote planetode op

zichtbare en infrarode golflengten in kaart

gebracht, om geologie en samenstel l ing van

het oppervlak te achterhalen. Ook zal het

zwaartekrachtsveld van Vesta nauwkeurig

worden opgemeten. Na ca. zeven survey orbits

manoeuvreert de ruimtesonde in de loop van

ongeveer een maand in een veel lagere baan,

voor het maken van scherpere foto's en

stereoscopische waarnemingen. Met het begin

van de eerste survey orbit is de weten-

schappeli jke fase van het ruimteonderzoeks-

project officieel van start gegaan. Dawn werd in

september 2007 gelanceerd en kwam half jul i

bi j Vesta aan. In de zomer 201 2 vliegt hi j verder

naar de dwergplaneet Ceres, de grootste

bewoner van de planetodengordel. Bron: NU /

1 2-08-2011 .

Over een paar jaar zal een NASA-ruimtesonde

een bodemmonster inzamelen van het

oppervlak van een ruim vijfhonderd meter grote

planetode die soms dicht in de buurt van de

aarde komt. De ruimtesonde, OSIRIS-REx1

geheten, zal in september 201 6 vertrekken.

Doelwit van de missie is planetode 1 999

RQ36, die tegen die ti jd ongetwijfeld anders zal

heten. OSIRIS-REx1 zal een jaar lang om het

kleine hemell ichaam cirkelen en een robotarm

naar zijn oppervlak uitstrekken. Geschept of

geboord wordt er niet. De robotarm blaast

simpelweg zuiver stikstof uit om het oppervlak

van de planetode in beroering te brengen en

het opstuivende materiaal inzamelen. Als al les

goed gaat, wordt dat materiaal in 2023 op

aarde afgeleverd. Doel van het onderzoek is

niet al leen om meer te weten te komen over de

structuur van planetoden die een bedreiging

voor onze planeet kunnen vormen. Door het

onderzoek van het bodemmateriaal hopen

wetenschappers er ook achter te komen of

planetoden een rol hebben gespeeld bij het

ontstaan van leven op de aarde. Er zi jn

aanwijzingen dat 1 999 RQ36 ri jk is aan

koolstofverbindingen, mogeli jk in de vorm van

aminozuren. Deze koolstofverbindingen komen

in al le levende organismen op aarde voor.

Bron: NU / 1 7-08-2011 .

Twee ondernemingen wil len ten laatste in 201 7

ruimtetoeristen in omgebouwde Russische

Sojoez-capsules rond de Maan laten vl iegen.

De houders van de eerste twee tickets voor de

negendaagse vlucht die zowat 1 03 mil joen

euro zul len kosten, worden nog dit jaar

bekendgemaakt, meldt Sergej Kostenko van

het Amerikaanse privbedri jf Space

Adventures. Partner bij dit project is het

Russische publiekrechtel i jke ruimtevaartbedri jf

Energija dat het industrile hart vormt van de

bemande Russische ruimtevaart. Volgens het

Russische persbureau Interfax werkt Energija

nog aan een 'Premium-Variant' van de

Maantrip. Die houdt ook een bezoek in aan het

Internationaal Ruimtestation ISS dat op 350 km

hoogte de Aarde omcirkelt. De kosten voor

deze maximaal 21 dagen durende trip zi jn nog

nog niet bekend, aldus Space Adventures dat

gevestigd is in Vienna in de Amerikaanse staat

Virginia. Hoge medewerkers van de Russische

ruimtevaart hebben onlangs ertoe opgeroepen

dat Moskou bij bemande ruimtereizen

commerciler moet worden. Via Space

Adventures werd de Amerikaanse ondernemer

Dennis Tito zowat tien jaar geleden tegen

betal ing van 20 mil joen dollar de eerste echte

ruimtetoerist. Hij vloog naar en met het ISS,

zeer tegen de zin van de andere partners in het

project. Bron: Belga / VSV / 1 7-08-2011 .


Kortnieuws

01 9

De Sojoez is een bemand

ruimtevaartuig dat voor het

eerst op 23 apri l 1 967 door de

Sovjet-Unie werd gelanceerd

en in de huidige vorm plaats

biedt aan drie mensen. De

Sojoez is 7,8 m. lang (met de

koppelingseenheid) en heeft

een gewicht van 6400 kg. Het

ruimteschip is vooral bedoeld

voor transport van mensen

naar een ruimtestation in een

baan om de aarde. Een

aangepaste versie werd in de

jaren zestig van de 20e eeuw

ontwikkeld om bemand om de

maan te vl iegen, hoewel

uiteindel i jk al leen onbemande

maanvluchten hiermee werden

uitgevoerd.

www.federalspace.ru

T

T

i

i

p

p

!

!

O

O

n

n

t

t

d

d

e

e

k

k

e

e

v

v

e

e

n

n

e

e

e

e

n

n

s

s

o

o

n

n

z

z

e

e

b

b

o

o

e

e

i

i

e

e

n

n

d

d

e

e

w

w

o

o

r

r

k

k

s

s

h

h

o

o

p

p

s

s

,

,

k

k

a

a

m

m

p

p

e

e

n

n

e

e

n

n

b

b

i

i

n

n

n

n

e

e

n

n

-

-

e

e

n

n

b

b

u

u

i

i

t

t

e

e

n

n

l

l

a

a

n

n

d

d

s

s

e

e

d

d

a

a

g

g

u

u

i

i

t

t

s

s

t

t

a

a

p

p

p

p

e

e

n

n

!

!

wwwwww..eeuurreekkaasshhoopp..bbeeE

E

-

-

m

m

a

a

i

i

l

l

:

:

i

i

n

n

f

f

o

o

@

@

e

e

u

u

r

r

e

e

k

k

a

a

s

s

h

h

o

o

p

p

.

.

b

b

e

e

-

-

T

T

e

e

l

l

.

.

:

:

0

0

5

5

9

9

/

/

5

5

1

1

.

.

8

8

3

3

.

.

8

8

8

8

AAaarrddee hheeeefftt eeeenn ddeekkeennvvaann aannttiimmaatteerriiee

Als een proton en een anti-

proton met elkaar in contact

komen ontstaan er al lerlei

l ichtere deeltjes, waaronder

een top-antitop paar en muonen.

Hierbij komt zeer veel energie

vri j . Bron: New Scientist.


Maarten Muns Artikel

020

BB

o

o

e

e

i

i

e

e

n

n

d

d

e

e

s

s

t

t

e

e

r

r

r

r

e

e

n

n

k

k

u

u

n

n

d

d

i

i

g

g

e

e

e

e

n

n

r

r

u

u

i

i

m

m

t

t

e

e

v

v

a

a

a

a

r

r

t

t

g

g

e

e

r

r

i

i

c

c

h

h

t

t

e

e

d

d

a

a

g

g

u

u

i

i

t

t

s

s

t

t

a

a

p

p

p

p

e

e

n

n

v

v

o

o

o

o

r

r

i

i

e

e

d

d

e

e

r

r

s

s

b

b

u

u

d

d

g

g

e

e

t

t

!

!

NOG SLECHTS VIERBESCHIKBARE PLAATSEN

SSuuppeerr WWAASSPP NNoorrtthhoopp LLaa PPaallmmaa

De auteur naast de Super

WASP-North telescoop op het

ORM observatorium van het

Canarische eiland La Palma.

Bron: Phil ip Corneil le.

Super WASP-North werkt met

8 Canon 200 mm, f/1 .8 foto

telelenzen om transits van

exoplaneten op te sporen.

Bron: IAC-SuperWASP.

Phil ip Corneil le is AEG lid en

Data Management consultant

met bijzondere interesse voor

sterrenkundige applicaties. Als

Fellow of the British Inter-

planetary Society schri jft hi j

regelmatig over onbemande

ruimtevaart en sterrenkunde

voor internationale vakbladen.


Philip Corneille Rubriek

022

OObbsseerrvvaattoorriiaa wweerreellddwwiijjdd ::

De Super WASP-North teles-

coop ti jdens observaties met

geopend schuifdak, met op de

achtergrond de Wil l iam

Herschel Telescoop. Bron:

Phil ip Corneil le.


024

025

Super WASP-North op de

equatoriale vork montering met

5 van de 8 Canon lenzen met

gekoelde CCD cameras

genstal leerd. Bron: IAC-Super

WASP).


Astrofoto v/d maandEen prachtige opname van de

komeet Garrad gemaakt in de

nacht van 31 jul i op 1 augustus

2011 door Geert Vandenbulcke.

De opnamen werden geregi-

streerd nmaal op de sterren

en nmaal op de komeet en

dan samengevoegd zodat de

komeet te zien is tegen een

normale sterrenachtergrond ipv

streepjes. Er werd gewoon op

de sterren gevolgd, niet op de

komeet. De opnamen werden

gemaakt en gecall ibreerd met

CCDSoft, de verdere bewerking

gebeurde in Photoshop CS5.

Astrofotografie is een special i-

satie binnen de fotografie dat

zich richt op het nemen van

foto's van objecten aan de

nachtel i jke hemel, zoals

planeten, sterren en zgn. Deep

sky objecten. In West-Europa

zijn er veel amateurs die zich

bezighouden met astrofoto-

grafie.

Astrofotografie wordt gebruikt

om objecten zichtbaar te

maken die te zwak zijn om met

het blote oog waar te nemen.

Dit is mogeli jk omdat zowel

klassieke als digitale camera's

in staat zi jn om over een

langere periode voldoende

lichtdeeltjes te verzamelen.

De eerste astrofoto wordt

toegeschreven aan John

Wil l iam Draper, die in 1 840 een

foto nam van de Maan. Zijn

zoon, Henry Draper, fotogra-

feerde in 1 880 als eerste de

Orionnevel, wat in feite de

eerste vastlegging was van

een Deep Space Object. Sinds

het begin van de jaren '90 zijn

de meeste professionele

observatoria overgeschakeld

op het gebruik van CCD

camera's. Door de techno-

logische ontwikkeling wordt de

ccd-camera ook meer en meer

gebruikt door de amateur-

astronoom. Ook het gebruik

van de digitale camera kent

een sterke opkomst in de

astrofotografie en heeft de

klassieke emulsie vri jwel

verdrongen.

Door de lichtvervuil ing is het

maken van goede astrofoto's

een moeil i jke taak. Hierdoor

zoeken vele amateurs regel-

matig donkere hemels op.

Enkel het gebruik van dure

camera's, speciale fi lters, . . .

kunnen iets doen aan de

lichtvervuil ing, maar maken

ook dat astrofotografie enkel

weggelegd is voor de gegoede

amateurs.

027

Zeven op de tien Amerikanen houden er

rekening mee dat wetenschappers onder-

zoeksdata over de opwarming van de aarde

aanpassen of vervalsen, om de gevolgen voor

het milieu apocalyptischer te doen lijken dan ze

daadwerkelijk zijn. Dat bli jkt uit onderzoek van

het Amerikaanse Rasmussen Reports. 22

procent van de bevolking denkt dat weten-

schappers eerli jk zijn en de gegevens niet naar

hun eigen hand zetten. Ondanks dat klimaat-

alarmisten graag wijzen op de vermeende

'consensus' onder wetenschappers over de

opwarming van de aarde, ziet de meerderheid

van de Amerikanen (57 procent) wel degelijk

verdeeldheid in de wetenschappelijke wereld

over de kwestie. Het zijn niet alleen 'rechtse'

Amerikanen die wetenschappers wantrouwen.

Ook 51 procent van de Amerikanen die

stemmen op de Democratische partij denken dat

klimaatonderzoekers wel eens sjoemelen met

data. De helft van de Amerikanen gelooft dat de

media de opwarming van de aarde overdrijven.

Bron: Jeroen Langelaar / 01 -08-2011 .

Door extra uitstraling naar de ruimte en een

toename van de warmteopslag in de diepzee

viel de temperatuurstijging aan het waterop-

pervlak lager uit, bli jkt uit KNMI-onderzoek.

Sinds 2003 is de bovenste laag van de oceaan

0,02 graden minder opgewarmd dan verwacht.

Dat li jkt misschien een klein temperatuur-

verschil, maar gezien de massa van het water

gaat het toch om een grote hoeveelheid warmte.

Als deze warmte in de atmosfeer terecht was

gekomen, zou dit de luchttemperatuur met maar

liefst 5 graden hebben doen stijgen reden voor

het KNMI om te proberen de oceaanfluctuaties

beter te begrijpen. De Nederlandse onder-

zoekers komen tot de conclusie dat in de

afgelopen 8 jaar twee processen sterker zijn

geweest dan normaal: reflectie van warmte naar

de ruimte en opslag van warmte op grote diepte.

De reflectie van zonnewarmte is het gevolg van

exta bewolking boven de Grote Oceaan, door

het relatief lang aanhouden van El Nio-fases

aldaar. Dit viel samen met een zwakkere

zogeheten Atlantic Meridional Overturning

Circulation, een oceaanstroming in het

noordelijk deel van de Atlantische Oceaan, waar

ook de Golfstroom deel van uitmaakt. Met name

rond de zuidpunt van Groenland is de

warmteopslag op meer dan een kilometer diepte

hierdoor een stuk hoger uitgevallen, zo tonen

berekeningen van het KNMI en de Universiteit

Utrecht aan. De resultaten van de studie zijn

onlangs verschenen in het wetenschapsblad

Geophysical Research Letters. Aan de relatief

stabiele periode li jkt echter wel een einde te

komen. Doordat de natuurli jke oceaan-

schommelingen in een andere fase terecht

komen, kan de bovenlaag van de oceanen de

komende jaren zelfs versneld opwarmen. De

laatste jaren hebben we een omslag gezien van

El Nio naar La Nia, met relatief lage

temperaturen in de Grote Oceaan en dus weinig

warmte uitstraling. Tegelijkertijd is ook de

verticale menging in de Noord-Atlantische

Oceaan weer op gang gekomen, zo vertelt

klimaatonderzoeker Caroline Katsman, een van

de twee hoofdauteurs van de studie. En als de

omslag voor deze beide factoren aanhoudt, zal

de bovenlaag van de oceaan de komende tijd

snel opwarmen. Bron: NU / 06-08-2011 .

Het is ondraaglijk heet en droog in Texas. Zo

droog dat Texanen binnenkort well icht hun urine

zullen moeten beginnen drinken. Niet puur

natuurli jk, de urine zal eerst worden behandeld

in een grote afvalwaterfabriek in Big Spring, die

momenteel wordt gebouwd. De technieken die

er worden gebruikt zijn genspireerd op die van

de ruimtevaartorganisatie NASA. Enkele

weetjes over de droogte in Texas: 1 ) In

vergelijking met vorig jaar vloeit er maar n

procent water naar de Highlandmeren, die water

geven aan Austin en andere steden. Het

waterreservoir van Austin, Lake Travis, is

halfleeg. 2) Verschil lende Texaanse rivieren

stromen niet meer. 3) Het is de duurste droogte

ooit voor de landbouwers. Ranchers zeggen dat

het tien jaar zal duren eer hun kuddes terug op

het peil van voor de droogte zijn. 4) Uitgedroogd

vee dat naar betere weides gevoerd wordt, sterft

door teveel water te drinken. 5) Er zijn dit jaar al

veertig dagen geweest waarop het meer dan 38

graden celsius was in Austin. Normaal zijn dat er

twaalf. 6) In alle 254 provincies van Texas is de

situatie uitgeroepen tot natuurramp. Bron: ANDB

/ 07-08-2011 .

Het noodweer dat donderdag in de vooravond

over ons land trok, heeft volgens de Boerenbond

grote schade aangericht in de landen tuinbouw

en fruitteelt. Vooral de fruitteeltsector in Limburg

en het Hageland is zwaar getroffen. De

landbouworganisatie schat dat in deze gebieden

minstens de helft van de peren- en appeloogst

verloren is gegaan en vraagt dat de schade voor

landbouwbedrijven mee wordt opgenomen in de

erkenning van het noodweer als nationale ramp.

In Zuid-Limburgse gemeenten als Alken,

Kortessem, Stevoort, Herk-de-Stad en Halen

rukten hevige stormwinden hectares boom-

gaarden om en was er op een groot deel van de

percelen sprake van zeer zware hagelschade.

Ook in het Hageland was er stormschade. De

hagel sloeg hier lokaal hard toe, onder meer in

de gemeenten Kortenaken, Kersbeek-Miskom,

Meensel-Kiezegem, Geetbets en Rummen.

Door de zware neerslag raakt de tarweoogst ook

verder achterop en is het gemaaide gras op de

velden niet meer bruikbaar om er hooi van te

maken. De hagelbuien beschadigden ook de

mas. "Het menselijke leed dat gisteren werd

veroorzaakt, is natuurli jke de eerste prioriteit",

aldus de Boerenbond, die haar medeleven

betuigt met de slachtoffers van de storm. De

organisatie vraagt echter ook dat de overheid de

procedure opstart om deze uitzonderli jke storm

te laten erkennen als landbouwramp en

algemene ramp. Dit is een bevoegdheid van de

federale minister van Landbouw, maar Vlaams

minister-president Kris Peeters (CD&V) heeft

volgens de Boerenbond al toegezegd de

procedure te starten. De organisatie vraagt

burgemeesters om de commissies al te

activeren die de schade moeten inventariseren.

Bron: Belga / TMA / 1 9-08-2011 .

Een hittegolf die Itali al een week treft, met

temperaturen van meer dan 35 graden, leidt tot

meer sterfgevallen bij oudere mensen. In de

streek van Milaan, in het noorden van het

schiereiland, alleen al stierven tien bejaarden.

Tien mensen tussen 78 en 90 jaar stierven

dinsdag en woensdag in de streek van Milaan

als gevolg van hart- en vaatproblemen en

ademhalingsmoeili jkheden die erger werden

door de hitte, zo meldt het regionale agentschap

voor spoedopnames. Dinsdag besliste de

Italiaanse civiele bescherming zestien steden

onder alarmniveau 3, het hoogste niveau, te

plaatsen vanwege de hoge temperaturen. De

hittegolf zal volgens de weerdienst van de

civiele bescherming duren tot vrijdag. Bron:

Belga / TMA / 24-08-2011 .


Kortnieuws

029

Het Koninkl i jk Meteorologisch

Instituut van Belgi (KMI) is

een Belgische federale

instel l ing, die wetenschappeli jk

onderzoek verricht over het

weer, en informatie hierover

verleent aan diverse organi-

saties. Oorspronkeli jk was het

Koninkl i jk Meteorologisch Insti-

tuut, als een van de weinige

meteorologische diensten in

Europa, een onderdeel van

een sterrenwacht: de Konin-

kl i jke Sterrenwacht van Belgi.

Op 31 jul i 1 91 3 werd het KMI

een autonome instel l ing onder

haar huidige naam en Jean

Vincent werd de eerste

directeur.

www.meteo.be

Vega is een draagraket voor

kleine kunstmanen die sinds

1 998 door de Europese Ruimte-

vaartorganisatie ontwikkeld

wordt. De eerste lancering

staat gepland voor 2011 vanaf

de Europese lanceerinrichting

Centre Spatial Guyanais bij

Kourou (Frans-Guyana). Als de

Vega voltooid is, beschikt

Europa zelf over twee verschil-

lende draagraketten. In dat jaar

worden er vanaf Kourou voor

het eerst buiten Russisch

grondgebied ook Sojoez-draag-

raketten gelanceerd. Hiermee

beschikt ESA over een drie

verschil lende raketten waar-

mee een breed scala aan

ruimtevaartuigen kan worden

gelanceerd; de Ariane voor het

zware werk, de Vega voor de

lichtere en commercieel aan-

trekkeli jke vluchten en de

Sojoez voor al les dat daar

tussenin valt. Bron: ESA.

Meer weten over dit thema ?www.spacepage.be030

BBeellggiisscchhee tteecchhnnoollooggiieeiinn ddee nniieeuuwwee VVeeggaa rraakkeettESA

EEuurrooppeeaann SSppaaccee AAggeennccyy ::

031

Artikel

TTeerruuggbblliikk oopp...... SSttaarrnniigghhttssHeel wat foto's van deze en

vorige edities kan u terugvinden

op de AEG Flicr pagina, Face-

book pagina of natuurl i jk op . . .

Meer weten over dit thema ?www.starnights.be

Philip Corneille Artikel

039

LLOOFFAARR TTuusssseenn kkuunnsstteenn wweetteennsscchhaappEen waterraket is een raket

gemaakt van een petfles. De

voortstuwing vindt plaats door

de petfles voor ongeveer 1 /3 te

vul len met water en de rest van

de fles onder druk te zetten

met behulp van een fietspomp.

De fles wordt ondersteboven

gelanceerd. Een waterraket

wordt wel gebruikt om te

experimenteren met de aero-

dynamica, thermodynamica en

andere vlakken van de

natuurkunde.


Astron Artikel

040

HHeett mmyysstteerriieevvaann ddee wwoollkkeennggaatteennDe techniek om wolken op

kunstmatige wijze te laten uit-

regenen is overigens alles-

behalve nieuw. Al in 1 932 vloog

een Nederlander met een

Cessna vol i js boven de

wolken, om op die manier

neerslagkernen in de wolken

te kunnen planten. Na de

Tsjernobylramp in 1 986 zaai-

den de Russen met opzet

regen, om op die manier

radioactieve deeltjes uit de

lucht te verwijderen voordat die

dichtbevolkte gebieden zouden

bereiken. En in 2008 strooiden

de Chinezen nog zilverjodide

boven de wolken uit, zodat die

zouden leegregenen voor de

openingsceremonie van de

Olympische Spelen van start

zou gaan. Ook verminderde op

die manier de smog.


Gemma Verhuizen Artikel

041

Dirk Devlies is, naast l id van de

Astro Event Group vzw, ook

actief in de Vereniging Voor

Sterrenkunde waar hij zetelt in

de raad van beheer. Zowat elk

vri j moment steekt hi j in z'n

zelfgemaakt sterrenkundig en

ruimtevaartgericht woorden-

boek. Een omvangri jk werk dat

al enkele duizenden pagina's

telt.


HHRRZZ HHeerrttzzsspprruunnggRRuusssseell ddiiaaggrraammDirk Devlies

WWoooorrdd vvaann ddee mmaaaanndd

043

Rubriek

Het Hertzsprung Russell dia-

gram of HR-diagram is een

puntenwolk waarin op de

verticale as de absolute

helderheid van een ster staat,

uitgedrukt als de absolute

magnitude (l ichtsterkte gecorri-

geerd voor afstand) of als de

logaritme van de lichtkracht L

uitgedrukt in zonsl ichtkracht.

Op de horizontale as staat een

variabele gerelateerd aan de

oppervlaktetemperatuur, zoals

de B-V-kleurindex of spectraal-

klasse, of de effectieve

temperatuur. De temperatuur

neemt toe van rechts naar

l inks. Het diagram is de

gebruikel i jke basis voor de

classificatie van sterren en

wordt gebruikt om hun evolutie

te beschri jven. Het is genoemd

naar Ejnar Hertzsprung en

Henry Norris Russell die het

omstreeks 1 91 0 onafhankeli jk

van elkaar ontdekten.


VVrraaggeenn rroonnddoomm oouuddeerrddoommvvaann ddee MMaaaannDe Maan is de enige natuur-

l i jke satel l iet van de Aarde en is

de op vier na grootste maan

van ons zonnestelsel. Ze wordt

soms aangeduid met haar

Lati jnse naam Luna.

De meeste manen in het

Zonnestelsel zi jn erg klein,

maar er zi jn enkele grote,

planeetachtige manen. Onze

maan hoort daar ook bij .

Hoewel er manen in het

Zonnestelsel zi jn die nog groter

zi jn dan onze maan

(bijvoorbeeld Ganymedes en

Titan), worden de Aarde en de

Maan wel als dubbelplaneet

aangeduid, omdat de Maan in

vergeli jking met de Aarde niet

zeer klein is: de massa van de

Maan is 1 /81 van die van de

Aarde. Het gemeenschappeli jk

zwaartepunt waar Aarde en

Maan omheen draaien, l igt

echter nog binnen de Aarde.

Alleen bij de dwergplaneet

Pluto en zijn maan Charon is

de maan naar verhouding ng

groter, nameli jk 1 /8 van de

planeetmassa, en l igt het

gemeenschappeli jk zwaarte-

punt buiten Pluto.


A. Klompmaker / Kennislink Artikel

046

AAaarrddbbeevviinngg iinn BBeellggiiMet een geschatte sterkte van

6,3 was de aardbeving bij

Verviers in 1 692 de krachtigste

aardbeving die ooit in Belgi is

waargenomen en n van de

grootste bekende aardbe-

vingen in West-Europa in de

geschiedenis. Op 11 juni 1 938

had in Belgi de aardbeving bij

Zulzeke plaats met een sterkte

van 5,6. Het hypocentrum

hiervan lag ten zuiden van

Zulzeke, op een diepte van 1 9

km. Het was de krachtigste

aardschok in Belgi in de 20e

eeuw, hoewel de intensiteit

vanwege de grote diepte niet

zo groot was. De lichtere

aardbeving in Luik veroor-

zaakte in 1 983 veel meer

schade, omdat het hypo-

centrum zich slechts 5,8 km

onder de stad bevond. Bij deze

beving vielen twee doden en

tiental len gewonden.


Dirk Devlies Artikel

048

Het omvangrijke bergachtige gebied aan de

achterkant van onze maan kan het gevolg zijn

van de botsing met een kleinere maan die

tijdeli jk om de aarde draaide. Dat schrijven

planeetwetenschappers van de universiteit van

Californi te Santa Cruz in Nature van 3

augustus. Tussen de voor- en achterkant van de

maan bestaan grote verschil len. De voorkant

bestaat voor een groot deel uit laaggelegen

vlakten, terwijl de achterkant veel bergachtiger

is. Volgens de Californische wetenschappers

kan dat verschil worden verklaard door voort te

borduren op de meest gevestigde theorie voor

het ontstaan van de maan, die stelt dat onze

begeleider is ontstaan uit het puin dat ruim vier

miljard jaar geleden vrijkwam bij een grote inslag

op aarde. Computersimulaties laten zien dat er

door samenklontering van dat puin niet alleen

een grote maan kan zijn gevormd, maar ook n

of meer kleinere manen. Als zo'n secundaire

maan later op de huidige achterkant van de

maan is terechtgekomen zou dat de dikkere

korst en het bergachtige karakter van dat

halfrond kunnen verklaren. Omdat beide

objecten in ruwweg dezelfde baan om de aarde

draaiden, zou het onderlinge snelheidsverschil

namelijk gering zijn geweest. Hierdoor hoeft er

bij de botsing geen grote krater te zijn ontstaan,

en kon het puin van het kleine maantje zich over

de omgeving verspreiden. Overigens is dit niet

de enige verklaring die voor de 'uitstulping' van

de achterkant van de maan is bedacht. Nog

maar in november vorig jaar publiceerden

andere wetenschappers van dezelfde

universiteit in het blad Science een theorie die

stelt dat dit hoogland kan zijn ontstaan door de

getijdenkrachten die lang geleden op de maan

werkten, toen zijn vaste buitenkorst nog op een

oceaan van gesmolten gesteente dreef. Bron:

NU / 04-08-2011 .

Een groep internationale astronomen heeft 96

nieuwe sterrenhopen ontdekt. De hopen werden

eerder niet opgemerkt, omdat ze schuilgingen

achter het stof in de Melkweg. Met behulp van

de infrarooddetectors van de grootste survey

telescoop ter wereld, Vista, werden ze toch

opgemerkt. Nog niet eerder zijn zoveel zwakke,

kleine sterrenhopen ontdekt, meldde de

Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie

woensdag. , ,Mogelijk kunnen we met deze

ontdekking meer te weten komen over de

vorming van de Melkweg en het ontstaan van

sterrenstelsels, aldus een woordvoerster van

NOVA. Sterrenhopen zijn de bouwstenen van

sterrenstelsels. De Vista-telescoop bevindt zich

in Chil i.

Door onderzoek van 1 65 actieve sterrenstelsels

met de Europese rntgensatell iet INTEGRAL

zijn astronomen erachter gekomen dat sommige

van deze stelsels meer energierijke

rntgenstraling uitzenden dan gedacht. Deze

ontdekking kan niet alleen gevolgen hebben

voor de bestaande modellen voor deze stelsels,

maar ook voor de verklaring van de kosmische

'rntgenachtergrond'. Actieve sterrenstelsels

hebben een superzwaar zwart gat in hun kern,

dat materie opslokt. Bij dat proces wordt deze

materie dermate heet dat zij allerlei soorten

straling uitzendt, waaronder rntgenstraling.

Volgens de bestaande modellen zou het zwarte

gat en de hem omringende schijf van hete

materie omringd zijn door een dikke gordel van

stof. Afhankelijk van de hoek waaronder we

vanaf de aarde tegen die stofgordel aankijken,

krijgen we minder of meer straling uit de

omgeving van het zwarte gat te zien. De

verwachting was dat dit voor harde

rntgenstraling niet zou opgaan, omdat deze

straling niet zo gemakkelijk door stof wordt

geabsorbeerd. De INTEGRAL-gegevens laten

echter toch aanzienli jke verschil len in

rntgenhelderheid zien. Dat kan er niet alleen op

wijzen dat actieve stelsels grotere onderlinge

verschil len vertonen dan gedacht, maar ook een

decennia-oud raadsel omtrent de kosmische

achtergrondstraling op rntgengolflengten uit de

weg ruimen. Deze straling werd en wordt

toegeschreven aan de ontelbare actieve

sterrenstelsels die het heelal vullen, maar in veel

gevallen te ver van ons zijn verwijderd om

afzonderli jk waarneembaar te zijn. Hoewel de

rntgenachtergrond heel diffuus is, zouden er

veel meer actieve sterrenstelsels nodig zijn om

haar intensiteit te verklaren dan realistisch werd

geacht. De ontdekking dat sommige van deze

stelsels meer harde rntgenstraling produceren

dan andere, kan dit gat in de 'rntgenbegroting'

helpen dichten. Bron: NU / 04-08-2011 .

Met de 1 0-meter Keck II-telescoop op Mauna

Kea, Hawaii, is het bestaan bevestigd van het

donkerste 'sterrenstelsel' dat ooit is ontdekt. Het

gaat om een verzameling van slechts ca.

duizend zonachtige sterren, op kleine afstand

buiten ons eigen Melkwegstelsel gelegen, die

ingebed zijn in een wolk van donkere materie

met een massa van ongeveer 600.000

zonsmassa's.Het merkwaardige dwergstelseltje,

Segue 1 geheten, werd twee jaar geleden al

ontdekt, maar dankzij spectroscopische

metingen met de Keck-telescoop kon de massa

van de donkere-materiewolk voor het eerst vrij

nauwkeurig worden bepaald, op basis van de

spreiding in de bewegingssnelheden van de

afzonderli jke sterren. Segue 1 bli jkt bovendien

voor een belangrijk deel uit extreem oude

sterren te bestaan, die in de vroege jeugd van

het heelal moeten zijn ontstaan, gezien hun zeer

geringe gehalte aan elementen zwaarder dan

waterstof en helium. De nieuwe resultaten zijn

gepubliceerd in Astrophysical Journal. Bron: NU.

Op 4 november 201 0 maakte NASA-ruimte-

sonde Deep Impact van een afstand van iets

meer dan 700 kilometer fraaie opnamen van de

kleine komeet Hartley 2. Maar Deep Impact was

niet het enige ruimtevoertuig dat de komeet

bespiedde: ook de Solar and Heliospheric

Observer, die doorgaans op de zon is gericht,

deed dat. En niet voor het eerst. De waarne-

mingen die SOHO in 1 997 en 201 0 deed, l i jken

erop te wijzen dat Hartley 2 snel uitgeput raakt.

Kometen bestaan uit een mengsel van ijs en

gesteenten. Omdat bij elke nadering van de zon

een deel van het ijs verdampt, verandert een

komeet uiteindeli jk in een 'dood' brok gesteente.

Bij Hartley 2, die de zon eens in de 6,5 jaar

nadert, is het nog niet zo ver. Maar uit de

SOHO-metingen blijkt wel dat zijn uitstoot van

waterdamp in 1 997 drie keer zo groot was als in

201 0. Het is voor het eerst dat zo'n dramatische

afname in de activiteit van een komeet is

waargenomen. Over zes jaar zal bli jken of deze

trend doorzet. Bron: NU / 04-08-2011 .

Twee teams van voornamelijk Amerikaanse

astronomen hebben de grootste en oudste

voorraad water ontdekt die ooit in het heelal is

waargenomen. De wolk waterdamp, die 1 40

bil joen keer zo veel water bevat als de oceanen

op aarde, bevindt zich bij een superzwaar zwart

gat op een afstand van meer dan 1 2 miljard

lichtjaar van de aarde. De straling die de materie

in de omgeving van dat zwarte gat uitzendt, of

beter gezegd: uitzond, heeft er dus meer dan 1 2

miljard jaar over gedaan om ons te bereiken.

Dat wil zeggen dat de waargenomen waterdamp

al bestond toen het heelal nog 'maar' anderhalf

miljard jaar oud was. Het is voor het eerst dat op

die grote afstand, c.q. in dat verre verleden,

water is waargenomen. Volgens de onder-

zoekers bewijst hun ontdekking dat water al

vroeg rijkeli jk aanwezig was in het heelal. De

waterdamp is ontdekt met CARMA, een

opstell ing van vijftien speciale radiotelescopen in

een droge woestijn in Cailforni. 22-08-2011 .

Kortnieuws

049

De komeet Hartley 2 bestaat

net zoals al le kometen uit i js en

gesteente. Wanneer Hartley 2

de zon nadert de komeet

doet er 6,5 jaar over om een

rondje rondom de zon te

voltooien dan verl iest deze

ijs. Kometen verl iezen alti jd

water wanneer ze de zon

naderen en opwarmen, stelt

onderzoeker Michael Combi.

Maar dit was veel meer dan

normaal.

www.nasa.gov

DDee AAEEGG aaccttiivviitteeiitteennkkaalleennddeerrDe volledige activiteitenkalen-

der, die steeds tot het einde

van het kalenderjaar loopt, kan

men terugvinden op onze wel-

bekende website.

Opgelet ! Vanaf oktober zul len

een deel van onze publieke

voordrachten plaatsvinden in

de hypermoderne Forumzaal

van de Openbare Bibl iotheek

van de stad Oostende. De

toegang bli jft, zoals de traditie

het wil , volkomen gratis.

Meer weten over dit thema ?www.aegvzw.be


050

De komeet Hartley 2 bestaat

net zoals al le kometen uit i js en

gesteente. Wanneer Hartley 2

de zon nadert de komeet

doet er 6,5 jaar over om een

rondje rondom de zon te

voltooien dan verl iest deze

ijs. Kometen verl iezen alti jd

water wanneer ze de zon

naderen en opwarmen, stelt

onderzoeker Michael Combi.

Maar dit was veel meer dan

normaal.

www.nasa.gov

SStteerrrreennbbeeeelldd vvaann ddee mmaaaanndd

Het was Johann Elert Bode die

voor het eerst in 1 81 6 de drie

sterren tot een driehoek

verbond op een sterrenkaart,

maar er echter geen naam aan

gaf. Dit deed J.J. Lithow wel in

1 866, hi j noemde de driehoek

"conspicuous triangle". In het

begin van de twintigste eeuw

kreeg het sterrenbeeld weer

enige aandacht toen de Oosten-

rijke astronoom Oswald Thomas

eind 1 920 deze drie sterren

beschreef als het "Groes

Dreieck" en later in 1 934 als

"Sommerliches Dreieck".


Dieter Janssoone Artikel

051

WWaass hheett HHiiggggss ooff nniikkss ??B. van der Meer

Een voorbeeld van een grafiek

die uit de ATLAS-metingen rolt.

De zwarte l i jn is het letterl i jke

meetresultaat. De stippell i jn is

wat onderzoekers verwachten,

waarbij de gekleurde banden

de maximale afwijking

markeren. Valt de zwarte l i jn

binnen de banden, dan is de

verwachting correct. De li jn bi j

1 geeft aan waar je het Higgs-

deeltje zou moeten zien. Waar

de gemeten li jn hieronder

komt, ga je waarschijnl i jk het

deeltje niet vinden. In dit

plaatje is dat het geval tussen

1 55 en 1 90 GeV. Bron: ATLAS

HEP 2011 .


052

053

Artikel

Geboren in het jaar 1 961 te

Tielt en opgegroeid in

Meulebeke ben ik een West

Vlamink in hart en ziel. Mijn

schoolperiode heb ik dan ook

doorgebracht in omstreken en

later ook mijn beroep als

hooggeschoold houtbewerker

en later als leerkracht aan het

VTI te Izegem. Ik ben getrouwd

in 1 981 met Chantal en samen

hebben we een dochter.

Sharon is afgestudeerd als

Bachelor in Elektro-Mechanica

en Chantal is professioneel

kunstenares. Reeds meer dan

30 jaar is astronomie een ver

doorgedreven hobby voor mij .

Gestart met een 50mm kijkertje

en l id van de VVS en later van

de werkgroep Deep-Sky en

zonwaarneming is mijn hobby

veranderd in dageli jkse

bezigheid. Bepaalde dromen

om iets op te starten en

mensen een kans te geven om

de sterrenhemel te bewon-

deren heb ik alti jd in mij gehad.

Griekenland lag ons beiden

nauw aan het hart en de keuze

was vlug gemaakt voor een

locatie waar sterren kijken vele

nachten verzekerd was. Nu

voel ik mij thuis hier op Kreta

en ben ik n van de

gelukkigen die van mijn hobby

een beroep heb kunnen

maken. Het derde jaar komt

eraan en we kijken er terug

naar uit om jul l ie wegwijs te

maken in de wonderen van het

heelal hier op Kreta.

054

HHeett SSeeyyffeerrtt''ss SSeexxtteett iinnhheett sstteerrrreennbbeeeelldd SSeerrppeennssFilip Feys

SSaasstteerriiaa oonnddeerr ddee sstteerrrreenn

055

Rubriek

Protuberansen kunnen onge-

veer 50.000 1 00.000 km

boven het oppervlak van de

zon uitsteken. De grootste die

ooit werd waargenomen was

350.000 km hoog. Protube-

ransen en fi lamenten kunnen

verschil lende maanden oud

worden, maar sommige verdwijn-

en veel snel ler weer.


056

PPuukkkkeellppoopp aallss bbeewwiijjss vvaannddee kklliimmaaaattssvveerraannddeerriinnggEen supercel is het zwaarste

type onweersbui dat voorkomt.

Deze buitengewoon grote

eencell ige onweersbui heeft

een lange levensduur door de

zeer effectieve energievoor-

ziening. De supercel kan ont-

staan als er bij een onweersbui

grote verticale windschering is,

waardoor de windsnelheid en

-richting in de bovenlaag sterk

afwijkt van die in de onderlaag.

Door de windschering ontstaat

een horizontale draaiing of

vorticiteit die door de sti jg-

stroom verticaal wordt geti ld,

een zogenaamde mesocycloon.

Hierbi j draaien de warme

sti jgstroom en de koude

daalstroom tegen elkaar in.

Doordat ze gescheiden zijn,

worden de warme sti jgwinden

die de bui in stand houden niet

onderdrukt door de koude

daalwinden. Hierdoor kan de

bui uren bli jven bestaan.

Een supercel heeft net als de

buienl i jn een meso-koufront en

gaat vaak gepaard met zware

neerslag en windstoten en veel

bl iksem. Doordat de neerslag

meerdere keren in de sti jg-

stroom mee wordt genomen,

kan deze tot hagel uitgroeien.

Uit de mesocycloon kan een

tornado en een tornadofamil ie

ontstaan.


HLN / Belga / Red. Artikel

058

Het heelal is weer een stap dichterbij

gekomen. 's Werelds grootste netwerk van

radiotelescopen kan na tien jaar in aanbouw te

zijn geweest eindeli jk in gebruik worden

genomen, meldde een Europees observatorium

donderdag. De ALMA-sterrenwacht in Chil i

bevindt zich 5000 meter boven de zeespiegel

en wordt gebouwd door een partnerschap

tussen diverse landen. Later dit jaar zi jn de

eerste waarnemingen gepland van onder meer

planeten, sterren en sterrenstelsels. De 1 6e

schotelantenne van het complex werd

woensdag genstal leerd. ''Hoewel we nog

steeds verder bouwen aan ALMA, overklast het

ook met zestien antennes alle andere

telescopen van zijn soort'', stelde het European

Southern Observatory. Als het complex in 201 3

is afgebouwd, beschikt het over 66

hypermoderne schotelantennes. Die vormen

samen een radiotelescoop die ruimtetelescoop

Hubble qua detai lscherpte ver achter zich laat.

Astronomen staan dan ook in de ri j om met de

supertelescoop aan de slag te gaan. Ze zijn

daarbij overigens niet erg eensgezind over

waar de sterrenwacht zich als eerste op moet

richten. Vanuit de hele wereld zi jn zo'n 1 000

voorstel len binnengekomen voor de eerste

observaties van de telescoop. De vraag is

daarmee bijna negen keer zo groot als het

aantal het waarnemingen dat de telescoop in

deze eerste fase aan kan. Bron: ANP / 04-08-

2011 .

De theorie dat ons heelal een kolossale

'zeepbel' is in een schuim van ontelbare andere

heelal len kan worden getoetst. Dat schri jven

Britse en Canadese wetenschappers in twee

natuurkundige vakti jdschriften. Tot nog toe

werd ervan uitgegaan dat het bestaan van dit

zogeheten multiversum nooit zou kunnen

worden aangetoond. De wetenschappers

denken echter dat botsingen tussen naburige

heelal len herkenbare cirkelvormige sporen

zouden achterlaten in de kosmische

achtergrondstral ing - het afgekoelde restant

van de stral ing die vri jkwam bij de oerknal. Met

behulp van computersimulaties hebben zij

afbeeldingen gemaakt van hoe de verdeling

van de achtergrondstral ing eruit zou zien als

ons heelal met naburige 'zeepbellen' in

aanraking is gekomen. Het zal overigens nog

niet meevallen om kringen in de kosmische

achtergrondstral ing op te sporen: de verdeling

van deze stral ing over de hemel is nogal

chaotisch. Bovendien kunnen er ook door

toeval cirkelvormige patronen zijn ontstaan. Om

deze problemen te overwinnen hebben de

wetenschappers een computeralgoritme ontwik-

keld dat statistisch kan beoordelen hoeveel

'botsingssporen' de kosmische achtergrond-

stral ing vertoont. De eerste rekenresultaten zijn

binnen, maar deze kunnen nog geen uitsluitsel

geven over het bestaan van het multiversum.

De hoop is nu gevestigd op de nieuwe

gegevens over de kosmische achtergrond-

stral ing die momenteel met de Europese

satel l iet Planck worden verzameld.

In relatief warme gebieden op de planeet Mars

stroomt 's zomers mogeli jk wat water langs de

wanden van inslagkraters. Dat bl i jkt uit beelden

van de Mars Reconnaissance Orbiter, die door

Amerikaanse wetenschappers zijn geana-

lyseerd (Science, 5 augustus). De door de late

lentezon opgewarmde hell ingen vertonen

donkere, vingerachtige structuren die in de

winter steeds weer verdwijnen. Of deze

strepen, die in de loop van de zomer langer

worden, ook echt door vloeibaar water worden

veroorzaakt, is niet honderd procent zeker.

Onderzoek met de spectrometer van de

Marsorbiter heeft geen direct bewijs opgeleverd

dat er ter plaatse water aanwezig is. Dat zou

kunnen betekenen dat de strepen door een

andere vluchtige stof worden veroorzaakt, maar

eigenl i jk is zoutri jk water de enige voor de hand

liggende kandidaat. In elk geval zi jn de

temperaturen ter plaatse in de zomermaanden

hoog genoeg om zoutwater te doen smelten.

De verwachting is dat Opportunity bij

Endeavour veel oudere en andersoortige

gesteenten zal tegenkomen dan ti jdens de

eerste zeven jaar van zijn verbl i jf op Mars.

Eerder onderzoek met de om Mars cirkelende

Reconnaissance Orbiter heeft aanwijzingen

opgeleverd dat zich in de omgeving van de

krater kleimineralen bevinden. Dat wijst erop

dat de betreffende gesteenten zijn gevormd

ti jdens een veel warmere en nattere periode in

de Marsgeschiedenis. Bron: NH / 05-08-2011 .

De hypothese dat wij met zn al len afstammen

van organische moleculen uit de ruimte, is iets

minder ongeloofwaardig geworden. Amerikaanse

onderzoekers hebben DNA-bouwstenen

aangetroffen in meteorieten en denken zeker te

weten dat het niet om een besmetting met

Aardse moleculen kan gaan, zo melden ze een

dezer dagen op de website van PNAS. Op een

website van NASA is een reeks fi lmpjes over

de ontdekking te vinden. Het belangri jkste

argument voor die bewering is het feit dat de

gevonden moleculen niet of nauweli jks zi jn aan

te tonen in grond- en ijsmonsters uit de

omgeving waar die meteorieten ooit zi jn

aangetroffen. Er zaten zelfs een paar

purinebasen tussen die door de bekende

Aardse levensvormen nauweli jks worden

aangemaakt, al l i jken ze chemisch gezien wel

op de adenine en thymine uit ons DNA. 2,6-

diaminopurine en 6,8-diaminopurine, om

precies te zijn. J im Cleaves (Carnegie

Institution), Michael Callahan (NASA Goddard

Space Flight Center) en collegas gebruikten

zeer gevoelige spectrometrische technieken

om in totaal 1 2 meteorieten te onderzoeken: 11

koolstofchondrieten en n urel iet. Op 11

daarvan troffen ze minimaal n base aan.

Twee van de chondrieten bevatten zelfs vi jf,

respectieveli jk zes verschil lende basen. Dat er

basen tussen zitten die op Aarde niet

voorkomen, is voor Cleaves het bewijs dat ze

van buiten moeten zijn gekomen. Well icht

hebben ze bij de eerste Aardse levensvormen

zelfs nog een rol gespeeld en zijn ze er later

uitgevolueerd. Hij zegt met laboratorium-

proefjes met cyanide, ammoniak en water te

hebben aangetoond dat deze basen inderdaad

kunnen ontstaan onder de condities die je in de

ruimte mag verwachten. Bron: Carnegie

Institution / 09-08-2011 .

De Hubble Space Telescope maakte onlangs

deze foto van de 'Halssnoernevel' (PN G054.2-

03.4), een recent ontdekte planetaire nevel op

1 5.000 lichtjaar afstand in het sterrenbeeld Pij l .

De nevel is ontstaan toen n van de sterren in

een zeer nauwe dubbelster opzwol, waardoor

de begeleider in de buitenste gaslagen van de

ster terecht kwam. Als gevolg van de

wisselwerking tussen de twee sterren, die

slechts een paar mil joen kilometer van elkaar

zi jn verwijderd, begon de opgezwollen ster

steeds sneller te roteren, en werd er vooral in

het evenaarvlak van de ster veel gas de ruimte

in geblazen. De heldere 'parels' in de nevel zi jn

hete, compacte concentraties in dit

weggeblazen sterrengas. De ring heeft een

middell i jn van bijna twintig bi l joen kilometer. De

foto werd op 2 jul i gemaakt door de Wide Field

Camera 3. Bron: NU / 1 2-08-2011 .


Kortnieuws

059

De hypothese van panspermia

houdt in dat het leven verspreid

in het heelal voorkomt, en dat

het leven op Aarde niet op de

Aarde zelf is ontstaan. Het

leven op Aarde is het gevolg

van een "besmetting" met

organismen uit de ruimte. Het

leven op Aarde kent sindsdien

wel zi jn eigen geschiedenis

(evolutie). Het is bekend dat

bacterin ruimtereizen kunnen

overleven. De bacterie

Streptococcus mitis werd in

1 967 per ongeluk met de

Surveyor 3 naar de Maan

gebracht. Astronauten van de

Apollo 1 2 brachten ze 31

maanden later terug naar de

Aarde, waar bleek dat ze weer

tot leven konden worden

gewekt. Ook van korstmossen

is aangetoond dat ze minimaal

twee weken onbeschermd in

de ruimte kunnen overleven.

Van andere bacterin is

bekend dat ze op Aarde onder

zeer extreme omstandigheden

overleven.

www.nasa.gov

HHeett AAEEGG kkoorrttnniieeuuwwssTip ! Ontdek de vele honderden

foto's van onze activiteiten op

onze Flicr pagina of ki jk wat je

de komende weken en maan-

den mag verwachten in onze

werking via onze up-to-date

Facebook pagina. Om nog maar

te zwijgen van onze portaal

website op. . .

www.aegvzw.be


061

BBoossbbrraanndd ddoooorr mmeetteeoorriieett ??De snelheid waarmee meteor-

oden de atmosfeer binnen-

komen bedraagt 35 000 tot 250

000 km/h (1 0 tot 70 km/s). Om

de tocht door de dampkring te

kunnen overleven, moet zelfs

voor grote meteoroden de

snelheid niet hoger zijn dan

ongeveer 27 km/s (ongeveer

1 00 000 km/h). Al leen zeer

grote meteoroden (meer dan

1 00 000 kg) ondervinden

relatief zo weinig weerstand

dat de snelheid voldoende bli jft

om bij inslag een krater te

veroorzaken. Bron: Sky News.


GB / Red. Artikel

062

Een veel voorkomend soort sterexplosies -

supernovae van type Ia - wordt in de meeste

gevallen niet veroorzaakt door botsingen

tussen witte dwergsterren. Tot die conclusie

komt een internationaal team van astronomen

deze week in Science (1 2 augustus).

Supernovae van type Ia zijn kolossale

sterexplosies die tot op mil jarden lichtjaren

waarneembaar zijn. Waarnemingen van deze

objecten hebben onder meer geleid tot de

ontdekking dat ons heelal steeds sneller uitdi jt.

Maar hoewel al le supernovae van dit type

hetzelfde helderheidsverloop laten zien, kon

hun oorzaak tot nu toe niet gemakkeli jk worden

vastgesteld. Aangenomen werd al wel dat een

supernova van type Ia de explosie is van een

witte dwergster die deel uitmaakt van een

compact dubbelstersysteem. De vraag was

echter of de andere ster van dat systeem een

normale ster is of k een witte dwerg. Om die

vraag te kunnen beantwoorden, hebben de

astronomen 41 recente supernova-explosies

van dit type onderzocht op de aanwezigheid

van neutraal natriumgas. In de omgeving van

witte dwergen komt dat gas niet voor, in de

omgeving van normale sterren wel. Uit het

onderzoek bli jkt nu dat bi j 35 van de 41

supernova-explosies van type Ia natriumgas

wordt waargenomen dat zich met grote

snelheid van het centrum van de explosie

verwijdert. Dat betekent dat bi j meer dan

tachtig procent van deze supernova-explosies

ook een normale ster betrokken is. Bron: NU /

1 2-08-2011 .

Astronomen hebben ontdekt dat de verre

Jupiter-achtige exoplaneet TrES-2b minder dan

n procent van het l icht van zijn moederster

weerkaatst. Daarmee is de planeet zwarter dan

welke planeet of maan in ons zonnestelsel dan

ook. De planeet Jupiter is gehuld in heldere

ammoniakwolken die meer dan dertig procent

van het ontvangen zonlicht weerkaatsen. Maar

TrES-2b beweegt op zo'n kleine afstand om zijn

ster, dat het er veel te heet is (bi jna 1 000

graden) voor ammoniakwolken. Zijn exotische

atmosfeer bestaat uit l icht-absorberende

stoffen zoals natrium- en kaliumdamp en

gasvormig titaniumoxide. Toch kunnen deze

stoffen de extreme zwartheid van TrES-2b niet

vol ledig verklaren. Die zwartheid wordt

overigens enigszins gemaskeerd: door zi jn

hoge temperatuur vertoont de planeet een

zwakke rode gloed, vergeli jkbaar met die van

gloeiende houtskool. Bron: NU / 1 2-08-2011 .

Een internationaal team van astronomen en

biologen heeft, met behulp van de

Amerikaanse infraroodsatel l iet Spitzer, voor het

eerst grafeenmoleculen ontdekt in sterren-

stelsels buiten het onze. Daarnaast l i jkt ook de

signatuur van een ander koolstofmolecuul -

ful lereen - te zijn waargenomen. De beide grote

koolstofmoleculen zijn ontdekt in de omgeving

van oude sterren die hun buitenlagen hebben

afgestoten. De onderzochte sterren maken deel

uit van de Magelhaense Wolken, twee kleine

buurstelsels van ons Melkwegstelsel. Volgens

de astronomen kunnen de ful lereen- en

grafeenmoleculen zijn ontstaan door hevige

schokgolven in het afgestoten gas,

aangedreven door de sterrenwinden van de

oude sterren. De koolstofmoleculen zouden zijn

voortgekomen uit botsingen tussen kleine

koolstofhoudende stofdeeltjes. De ontdekte

ful lerenen, die ook wel buckyballs worden

genoemd, bestaan uit zestig of zeventig

koolstofatomen die de vorm van een voetbal,

respectieveli jk rugbybal hebben aangenomen.

Grafeenmoleculen (in dit geval bestaande uit

24 koolstofmoleculen) zi jn juist plat. In ons

eigen Melkwegstelsel was ful lereen al eerder

waargenomen, de ontdekking van grafeen is -

als deze bevestigd kan worden - een primeur.

De hitte die vri jkwam bij de formatie van de

aarde is nog steeds aanwezig in de aardkorst

en het binnenste van onze planeet. Dat bl i jkt uit

een onderzoek van Japanse wetenschappers.

Ongeveer de helft van de hitte die aanwezig is

in de aardkern en aardkorst wordt veroorzaakt

door natuurl i jke radioactiviteit. De rest van de

warmte is nog een overbl i jfsel van het moment

waarop de aarde ontstond uit een hete wolk

van gas, stof en puin. Dat meldt nieuwssite

Science Now naar aanleiding van een

onderzoek aan de Universiteit van Tohoku. De

Japanse wetenschappers maakten een

schatting van de radioactieve hitte in de aarde

door antineutronen te bestuderen in diepere

aardlagen in de berg Mount Ikenoyama.

Antineutronen zijn elementaire deeltjes die

onder meer vri jkomen bij het radoactief verval

van de elementen uranium en thorium in het

binnenste van de aarde. Dit verval is

verantwoordeli jk voor een belangri jk deel van

de hitte die uit de aardkern komt. In totaal

detecteerden de Japanse wetenschappers

alleen bij Mount Ikenoyama al 111

antineutronen die direct konden worden

geassocieerd met de natuurl i jke radioactiviteit

in het binnenste van de aarde. Op basis

hiervan schatten ze dat het verval van thorium

en uranium goed is voor ongeveer 20 bil joen

Guidestar 09-2011

Documents

Transcript of Guidestar 09-2011