HetGR

ATISd

igitale

magaz

inevan

deAst

roEve

ntGro

upvzw

-Reda

ctie@a

egvzw.

be-w

ww.ae

gvzw.b

e-Jaa

rgang

8-Ma

art201

3

Info - Patrick Jaecques is,naast grafisch vormgeveren hoofdredacteur van ditmagazine, ook oprichteren voorzitter van de Astro EventGroup vzw uit Oostende. Een doorpassie gedreven levensgenieter dieal meer dan een kwart eeuw langhet brede publiek informeert over dediverse hemelse wonderen...

Patrick

Jaecqu

es

002

Editoria

alGu

idesta

r|03-

2013

Is it a bird, a plane ?Ongeïnteresseerd, en ietwat verdwaasd vanhet ontiegelijke vroege uur, stond ik aan dekassa van de plaatselijke supermarkt aan teschuiven met brood en beleg. Toen hetgesprek tussen de kassiere en de oudere man,zwaar beladen met enkele flessen Westmalleen wat hesp, plots m'n aandacht trok. "Zeg,heb je dat gehoord van die vuurbal die inRusland is neergestort ? Zeker weer eengeheim militair experiment dat is mislukt enwaar we niets van mochten weten !" Tja, detoon van de dag was gezet...Natuurlijk kon ik het niet laten en mengde mein het gesprek met de repliek "Zou eenmeteoor niet de meest voor de hand liggendeverklaring kunnen zijn ?". "Een wat ? Neen, hetwas zeker militair want ze hebben er ook opgeschoten." . "Echt, met wat dan ?". "Ech, metmachinegeweren zeker. Of bazooka's.". "Ofmisschien met laserstralen." kwam een derdeklant tussenbeide. "Denk nietdat een geheim vliegtuig, oflaat staan een raket, zogemakkelijk uit de lucht wordtgeschoten. Want is het mees-tal niet de bedoeling van diegeheime tuigen dat ze netonzichtbaar zijn voor radar ?"."Misschien was het wel eenvijandige UFO !" reageerde dekassiere. Waarna het gesprektotaal uit de hand liep. En ikuiteindelijk de opgehitste meutevertelde dat ik een amateur-sterrenkundige ben en weetheb dat zeer regelmatigmeteoren, echter meestal meteen veel kleinere omvang, door de atmosfeerklieven. Waarna de kassiere tussenbeide kwamen me vol overtuiging vroeg : "En waarom hebje deze dan niet kunnen voorspellen !".Waarna ik me het liefst uit de voeten maakte.En wellicht op zoek moest naar een anderesupermarkt voor m'n toekomstige aankopen.Onderweg naar huis besloot ik om te rijdenom de krant te gaan kopen. Iets wat ik

doorgaans nooit doe daar je tegenwoordigalle nieuws gewoon via het internet kanterugvinden. Thuis, in de zetel met een tasthee en een veel te grote en onhandelbarekrant kwam ik al snel een pagina groot artikeltegen over het grote Russische mysterie.Alhoewel de fraaie kleurenfoto me meteenovertuigde dat het wellicht inderdaad om eenmeteoor ging besloot ik het artikel tochnauwgezet door te nemen. En al snel begreepwaarom de man in de supermakt van streekwas. Want blijkbaar nemen auteurs vankranten tegenwoordig elke roddel en / ofhersenspinsel aan als mogelijke waarheid inplaats van concreet onderzoek te verrichtennaar de mogelijke oorzaak van het fenomeen.Even bellen naar het KMI, het luchtmacht ofdesnoods naar een sterrenwacht - allemaalpartijen die regelmatig de lucht in kijken - zouwellicht een toch meer gefundeerd antwoordmoeten kunnen leveren dan een half bevrozenen misschien wel volledigbeschonken Russische boer dieals eerste de luchtafweergezien zou hebben. Wat nietweg neemt dat een overijve-rige, misschien al evenbeschonken, soldaat misschieninderdaad was overgegaan totdeze daad.Feit is dat het een spectacu-laire gebeurtenis moet zijngeweest. En ware het hierboven ons kleine landje ge-beurd dan waren de reactieswellicht zeer gelijklopend. Watalleen maar aan toont dat wijamateursterrenkundigen nog een hoop werkvoor de boeg hebben. Maar komen we wel optijd ?

Want het enige huidige verschil tussen onsamateursterrenkundigen en de man in destraat is dat, wanneer we getroffen zoudenworden door een overmaatse asteroïde, wehet ding bij naam zouden kunnen noemen.Maar wel samen ten onder zouden gaan...

“Man must rise abovethe Earth - to the topof the atmosphere andbeyond - for only thuswill he fully under-stand the world inwhich he lives.

Socrates

Voorpagina - Op de voorpagina kanmen het indrukwekkende M 106 ster-renstelsel bewonderen. Het betrefteen compositie van een Hubblebeeld samengevoegd met beeldma-teriaal aangeleverd door amateurastronomen Robert Gendler en JayGabany. M 106 is een relatiefnabijgelegen sterrenstelsel op zo'n20 miljoen lichtjaar. Bron: ESA /NASA / STScI..

Dit digitale magazine, beschikbaar als PDF en Flashbestand, is een non-profit product van de Astro EventGroup vzw uit Oostende en heeft tot doel sterren-kunde, klimatologie en ruimtevaart te promoten bij eenzo breed mogelijk publiek.De redactie bestaat uit: Patrick Jaecques (hoofd-redacteur en grafisch vormgever), Hendrik De Rycke,Kris Christiaens, Sander Vancanneyt en Joeri De Ro. Devaste rubrieken worden onderhouden door DirkDevlies, Kris Christiaens, Marc van der Sluys, Filip Feysen Rolf Jansen. Zin om ook een artikel te schrijven en /of rubriek te onderhouden. Contacteer ons dan viaredactie@aegvzw.be.De Astro Event Group vzw, noch enige andere persoondie in zijn naam optreedt, is verantwoordelijk voor hetgebruik dat zou kunnen worden gemaakt van deinformatie in deze digitale publicatie of voor eventuelefouten die er, ondanks de uiterste zorg bij de voor-bereiding van de teksten, nog in zouden staan. Tevensheeft de redactie alle nodige moeite gedaan om te

voldoen aan de wettelijke voorschriften inzake auteurs-rechten en om contact op te nemen met de rechtheb-benden. Elke persoon die benadeeld meent te zijn enzijn rechten wil laten gelden wordt verzocht zichbekend te maken. De redactie heeft het recht inge-zonden artikels en / of rubrieken te weigeren die nietrelevant en / of discriminerend zijn tegen een individu,groep of organisatie. Ook zaken die indruisen tegen dedoelstellingen van de vereniging kunnen verwijderdworden. De redactie, onder leiding van de hoofd-redacteur, heeft hierbij steeds het laatste woord !Er is een samenwerkingsverband met diverse websites.Dankzij de steun van de diverse auteurs, de leden ennatuurlijk de diverse sponsoren kunnen we dezedigitale publicatie gratis verspreiden.Deze digitale publicatie is volledig ontworpen metgratis open-source en / of freeware software zijndeScribus, Gimp, Foxit Reader, Ink-scape en Paint.net.De 'deadline' ligt steeds vast op de 25e van de maand !

Informatief

Inhoudelijk04 - Bezoek aan de weerradar in Jabbeke.07 - Meteoriet stort neer in Rusland.09 - Kortnieuws - Sterrenkunde.10 - Europese commissie zoekt groene projecten.11 - Het maken van astronomische apps.12 - Rubriek - European Southern Observatory (ESO).14 - Geo-Engineering komt er aan.15 - Rubriek - Nieuw in de boekenkast - Lemaître.16 - Rubriek - Astrofoto van de maand.19 - Kortnieuws - Sterrenkunde.20 - Rubriek - Lancering in de kijker - Nieuwe Landsat satelliet.22 - Wordt de Europese Maanbasis in 3D uitgeprint ?24 - Serie - Inleiding in de astronomie (deel 1).29 - Kortnieuws - Ruimtevaart.30 - Rubriek - Gadget(s) v/d maand.31 - Rubriek - Lanceeroverzicht van de maand.32 - The Golden Spike company.34 - Rubriek - Woord van de maand - Jacques François Jean Gérard Cox.39 - Kortnieuws - Klimatologie.40 - Rubriek - Space History - Vanguard I.42 - Space robotics wedstrijd.43 - Capella: een bescheiden nova aan het VVS uitspansel.44 - Rubriek - European Space Agency (ESA).47 - VVS Algemene ledenvergadering.49 - Kortnieuws - Sterrenkunde.50 - India brengt zeven satellieten in de ruimte.53 - Bouwen van een kijker via internet ? Hte kan !56 - Rubriek - Het AEG nieuws.59 - Kortnieuws - Sterrenkunde.60 - Rubriek - Hemelkalender.65 - Zal komeet Lemmon in onze streken zichtbaar zijn ?66 - Rubriek - APOD - Saturnus' hexagon en ringen.69 - Kortnieuws - Ruimtevaart.70 - Rubriek - Sateria onder de sterren.

Dirk DevliesKris ChristiaensDiv. / RedactioneelRedactioneelNorbert SchmidtESO / Rodrigo AlvarezRedactioneelRedactioneelFilip FeysDiv. /RedactioneelKris ChristiaensFoster + PartnersAndré van der HoevenDiv. /RedactioneelPatrick JaecquesKris ChristiaensKris ChristiaensDirk DevliesDiv. /RedactioneelRedactioneelRedactioneelHubert HauteclerESARedactioneelDiv. /RedactioneelKris ChristiaensJean-Pierre GrootaerdRedactioneelMarc van der SluysRedactioneelJoeri De RoRolf JansenDiv. / RedactioneelFilip Feys

003

Foto - Deze foto toont deingewikkelde structuur van eengedeelte van de Zeemeeuwnevel datofficieel IC 2177 heet. Deze sliertengas en stof staan bekend asSharpless 2-296 (officieel Sh-2-296)en maken deel uit van de ‘vleugels’van de hemelse vogel. Dit hemel-gebied is een fascinerende wirwarvan intrigerende hemelobjecten –een mengsel van donkere en rood-gloeiende wolken die tussen helderesterren door kronkelen. Bron: ESO.

De Astro Event Group vzw, kortweg AEG, is een non-profit sterrenkundige vereniging voorvolwassenen uit Oostende die geïnteresseerd zijn in sterrenkunde, klimatologie en / ofruimtevaart. Iedereen met passie voor deze boeiende wetenschappelijke takken is er van hartewelkom. Van absolute beginner tot ervaren amateursterrenkundige en dit voor een boeiende,leerrijke en vooral gezellige beleving van z'n hobby.Ook wie niet in de ruime omgeving van Oostende woont heeft baat om lid te worden. Want devereniging staat ook in voor een resem andere realisaties. Van de diverse boeiende websites,tentoonstellingen, voordrachten, uitstappen, de jaarlijkse StarNights en Space Night evene-menten tot dit uitvoerige magazine. Kortom, steun onze vereniging en stort vandaag nog 15,00euro (of meer) op rekening nummer IBAN: BE84 9730 0675 3759 / BIC: ARSPBE22 met vermeldingvan "lidgeld" alsook uw naam, adres en e-mail. Wij danken u alvast voor uw steun !

Guidestar|03-2013

DirkD

evlies

Bezoek aan deweerradar in Jabbeke

004

Foto - Nachtelijk zicht van de E-40autosnelweg vanop de KMI weer-toren in Jabbeke. De lichthinder aande horizon is duidelijk op te merken.Bron: Marc T.

Hoofd

artike

l

Op de dag dat een aardscheerder (2012 DA14)passeerde, trokken dertien leden van de AstroEvent Group naar Jabbeke. Inderdaad, op 15februari 2013, de dag ook dat in Ruslandbrokstukken van een meteoor neerploften (zieelders in deze Guidestar), was het verzamelengeblazen voor een uitstap die al twee maan-den eerder in het vooruitzicht was gesteld.Marc Trypsteen, stichtend lid van de AEG, hadhet geregeld dat we de weertoren in Jabbekekonden bezoeken. Afspraak was om 19.30uur.Jaren stond hij er al, die toren in Jabbeke, opde splitsing van de A10 naar Oostende en deE40 naar Veurne. Een weertoren voor hetKoninklijk Meteorologisch Instituut, bleek nakort onderzoek. Maar wanneer zou hijoperationeel worden? Fondsen lieten wat opzich wachten en de installatie van deparabolische radar, het voetstuk en de radome(de koepel) kon op 13 juni 2012 wordenuitgevoerd en in augustus 2012 startte hetproefdraaien. De radar is dus operationeel,maar draagt nog niet bij tot de beelden die weallemaal kennen als de Buienradar. De radarzal ingeschakeld worden in het Europeesnetwerk Eumetnet/Opera, waarin meer dan200 weerradars operationeel zijn.België telt momenteel drie weerradars: deoudste staat in Zaventem op de gebouwenvan Brucargo. Het is geen eigendom van hetKMI, maar van Belgocontrol. De tweede en totnu toe hoogste toren (een stalen toren van 50meter met spankabels) staat in Wideumont(provincie Luxemburg). De hoogte wasnoodzakelijk om over de hoogste boomtopenin de omgeving te kunnen kijken. De hoogteboven zeeniveau van de radar is 585 meter. Denieuwste en modernste staat in Jabbeke. Er iseen bouwvergunning voor nog een weerradarin Houthalen.In een informatiekrant van de gemeenteJabbeke stond een artikel met uitnodigingwaardoor geïnteresseerden zich kondeninschrijven voor een bezoek. Dit was deofficiële inhuldiging, waaraan inwoners vanJabbeke konden deelnemen, en werd op 19september 2012 gehouden in aanwezigheidvan onder andere minister van Overheids-bedrijven, Ontwikkelingssamenwerking enWetenschapsbeleid Paul Magnette, staats-secretaris voor de Regie der Gebouwen ServaisVerherstraeten en staatsecretaris voorAmbtenarenzaken. Toen deze opening bij deauteur bekend raakte, was het al ruimschootste laat: al zowat 300 mensen stonden op dewachtlijst. Herkansing voor een bezoek kwamer dus een vijftal maanden later.In de gebouwen onderaan de toren zijn watzaaltjes en werkruimten te vinden. In zo’nvergaderzaaltje ontving gastheer Geert DeSadelaer (ingenieur bij het KMI) ons. Hij was

projectverantwoordelijke bij de bouw en is detechnisch verantwoordelijke voor deradartoren te Jabbeke.Hij gaf gedurende anderhalf uur uitleg over dewerking van de radar, het unieke type, enkelemogelijke waarnemingen (van andere radars –zoals de ramp van Pukkelpop op debuienradar) en enkele bijproducten. Boven inde toren kregen we dan nog eens uitvoeriguitleg over de verschillende apparaten en hunbijdrage aan het geheel. Een eerste ‘live’ blikop de radar kregen we via de webcam in dezetechnische ruimte. Heel even mocht de radaruit (hij bleef wel draaien) om met het hoofd,staande op een ladder, in de radome tekunnen turen. Gretig werden foto’s gemaakt...Hoewel via de lichten van de wegen endorpskernen tot ver in de omgeving kongekeken worden, is het ongetwijfeld toch eenheel ander zicht dan overdag. Een simpeleberekening leert dat de afstand tot de horizonongeveer 26 km is. De hoogte van het terras isimmers 46 meter en de afstand tot de horizonin kilometer krijgt men door 3,85 keer devierkantswortel van de hoogte (in meter) tenemen. Bij de bepaling van deze formule isrekening gehouden met de atmosferischerefractie. Boven het terras bevinden zich noghet transmissielokaal en de koepel.De data gaat direct naar Ukkel voor opslag enanalyse – de weerradar in Jabbeke isonbemand. In tegenstelling tot wat men zoudenken is hiervoor geen supersnelledataverbinding nodig. De gegevens worden inpakketten verstuurd en terwijl een nieuwpakket aan gegevens wordt verzameld, wordthet vorige nog verzonden.De locatie van deze radar is niet alleengekozen om met de andere radars in Belgiëeen volledige dekking van het land tebereiken, maar ook om de hydrologischetoestand van de kanalen en rivieren (in West-Vlaanderen) beter in het oog te kunnenhouden. De neerslaggegevens worden immersmeegenomen in de systemen die instaan voorde voorspelling van hoge waterstanden enoverstromingen. Verder worden de Noordzeeen de kuststreek van nauwkeuriger informatieover neerslag voorzien en dit op korte termijnvan 1 tot 2 uur vooraf.

De torenDe betonnen toren heeft een hoogte van 46meter, een diameter van 3,7 meter en eenkostenplaatje van 1,3 miljoen euro. De Regieder Gebouwen heeft de toren voor het KMIgebouwd met een dienstlokaal metaansluitingen van de nutsvoorzieningen.De toren wordt zo goed als volledig gevulddoor een stalen wenteltrap met maar liefst

Guide

star|

03-201

3

005

Guidestar|03-2013

006

236 treden. Er is geen plaats voor een lift.Langs de binnenwand lopen leidingen. Demetalen structuur bovenop de toren herbergthet zend- en ontvangstsysteem en daarbovenop de koepel.De koepel

Op de toren is een koepel of radome (radardome) met een diameter van 6,5 m geplaatst.Het is de witte bol die van ver in de omgevingkan worden gezien. De panelen die samen dekoepel vormen zijn aan elkaar gezet,vergelijkbaar met de onderdelen van eenlederen voetbal. Er is echter een pseudo-random structuur, om de waarnemingen niet(of op een willekeurige manier) tebeïnvloeden. De radome heeft als enige doelde radar te beschermen tegen ... het weer.Wist je dat de toren wiebelt bij hevige wind?De radar

Het sluitstuk van de hele installatie is de radar.Het KMI zorgde zelf voor de aankoop en deinstallatie ervan. De fabrikant is het DuitseSELEX-Gematronik. De radarinstallatie kostte1,05 miljoen euro.Een radar zendt elektromagnetische pulsen uitdie zich voortplanten in de atmosfeer.Wanneer zo’n puls op zijn weg neerslagtegenkomt, wordt hij gedeeltelijk weerkaatsten teruggestuurd naar de radar. Uit hettijdsverschil tussen het uitzenden en het weerontvangen leidt de radar de afstand tot deneerslag af. De intensiteit van het ontvangensignaal geeft een schatting van de intensiteitvan de neerslag. Belangrijk is om op te merkendat een weerradar een pluviometer niet kanvervangen. Een radar meet immers de neerslagin de hoogte, en dat is niet gelijk aan dehoeveelheid dat op de grond valt (door onderandere verdamping).

Een radar kan werken op verschillendebanden, maar de meest courante hier zijn deS-band bij 2 GHz, de C-band bij 5 GHz zoals inJabbeke en de X-band bij 10 GHz.De parabolische antenne heeft een diametervan 4,2 meter en een openingshoek van 1°. Hijkan drie tot zes omwentelingen per minuutmaken. De snelste rotatie is echter nietnoodzakelijk de beste: een niet al te hogesnelheid stelt de radar in staat omverschillende pulsen op quasi hetzelfdeogenblik in zo goed as dezelfde richting testuren. Men wil immers meerdere reflectiesontvangen om meer zekerheid te krijgen overneerslag en ruis weg te kunnen filteren. Eenpuls duurt 0,8 tot 2 microseconden en erworden 600 tot 1.200 pulsen per secondeverstuurd.Door dopplermetingen aan de regendruppelsof stofdeeltjes in de lucht wordt ookinformatie gewonnen over de windrichting enwindsnelheid. Dankzij het stof dus niet alleenals er neerslag is.De antenne scant de atmosfeer in allerichtingen en onder verschillende elevatie-hoeken. De radar genereert op die manier om

de vijf minuten een driedimensionaal beeldvan de neerslag in de atmosfeer. Er zijn zestienelevatiehoeken, gelegen tussen 0,3° en 25° diede ene na de andere doorlopen worden in 16rotaties. Sommige radars gaan eerst dehoogtes op bijvoorbeeld 5°, 10°, 15°, 20° en25° scannen en dan de tussenliggendehoogtes op 22,5°; 17,5°; 12,5°; 7,5; 2,5° en 0°scannen om aan het einde van een scanreekste eindigen met een recente scan van demeest nabije neerslag.Wat we allemaal wel weten, maar niet directaan denken bij weerradars, is dat dekromming van de Aarde een belangrijke rolspeelt in de werking van de radar en deinterpretatie van de gegevens. Een radar kantot 300 km ver de neerslag peilen, maar opzo’n afstand ziet de radar alleen de hoogstetoppen van (onweers)wolken en wordt eenbelangrijk deel van de neerslag eronder nietopgemerkt, omdat het onder het blikveld vande radar zit. Een kwantitatief gebruik vanradargegevens is mogelijk in een straal van 80tot 100 km rond de radar. Een radarpuls dathorizontaal wordt uitgezonden heeft op eenafstand van 80 km een hoogte boven hetaardoppervlak van 845 meter. Op een afstandvan 160 km is dat al 2.393 meter hoogte enop 240 km afstand is die 4,694 km.

Dubbele polarisatieradarDe radar in Jabbeke is een dubbelepolarisatieradar. Het is de eerste in zijn soort inde Benelux. Wat betekent dat en wat is hetnut ervan? Een radar met enkelvoudigepolarisatie (de uitgezonden golven liggen inéén vlak) kan alleen informatie opleveren overde intensiteit en snelheid van de neerslag.Door dubbele polarisatie (er worden tweegolven verstuurd, in een horizontaal en eenverticaal vlak) kan daarnaast ook informatieverkregen worden over de vorm van deneerslag. Ook de vraag ‘Is het regen, sneeuwof hagel?’ kan nu beantwoord worden, maarhoe gebeurt het?Door de vorm van de neerslag te bekijken kanmen het type neerslag achterhalen. Dieinformatie haalt men uit de wijze waarop deradarsignalen in de twee polarisatierichtingenworden weerkaatst. Kleine druppels zijnronder dan grotere druppels, die meerafgeplat zijn. Hagel is ook ongeveerbolvormig. Bij lichte of matige neerslag zal eenontvangen signaal even sterk (of zwak) zijn inbeide polarisatierichtingen. Is het weerkaatsteradarsignaal sterk en groter in de horizontalepolarisatierichting, dan hebben we metintense regen te doen. Is het weerkaatstesignaal zeer sterk en even groot in beidepolarisatierichtingen, dan is het aan hethagelen.Als bijproducten vermeld ik graag enkelevoorbeelden: 1) een hevig onweer (hevigeneerslag) kan op een radarkaart een ‘schaduw’werpen op de neerslag erachter, alsof erachter de onweersbui (vanuit het standpuntvan de radar) geen neerslag valt. Een radarmet dubbele polarisatie heeft een groterdoordringend vermogen en heeft van diteffect minder last. 2) De trek van vogels kanop radarkaarten plots een zwerm van stippendoen verschijnen. Deze detecties helpen deluchtvaart veiliger te maken. 3) In delandbouw kan de radar helpen bij devoorspelling van plantenziektes.

BronnenVoor het opstellen van dit artikel werd ookgebruik gemaakt van de uitgebreide persmapdie ter beschikking is gesteld door het KMI ophttp://radar.meteo.beHet persbericht over de opening op dewebsite van het persagentschap Belga:http://www.belgamediasupport.be/pressrelease/detail.do?pressId=28161&type=opensearch&pageIndex=1&searchKey=6da2d8ce-24dc-11e2-9c89-c120be3c9265&languageId=NLDe installatie van de radar:http://www.meteo.be/meteo/view/nl/8628625-NEW!+Radar+Jabbeke%3A+De+video+van+de+installatie.html

Guide

star|

03-201

3

Foto - Gastheer Geert De Sadelaer(KMI ingenieur) ontving hartelijk deAEG leden die achteraf vol lof warenover z'n voordracht en rondleiding.Bron: Marc T.Meer informatie :www.meteo.be

Meteorietstort neer in RuslandFoto - Een meteoriet is het deel vaneen meteoroïde dat op de aardeinslaat na vanuit de ruimte door deatmosfeer te zijn gevallen. Tijdensde tocht door de dampkring wordthet materiaal sterk afgeremd en zeerheet; dit kan als een meteoor te zienzijn. In wezen is een meteoriet puinuit de ruimte. Veel puin dat incontact komt met de dampkringbereikt de aarde niet, maarverbrandt door de weerstand van deatmosfeer. De brokstukken dieverbranden zijn in de nachtzichtbaar als meteoren, ook welsterrenregen of vallende stergenoemd.

Meer informatie :http://werkgroepmeteoren.nl

007

Guidestar|03-2013Artikel

KrisChristiaens

In enkele Russische steden in de regioChelbayinsk hebben vrijdagochtend zwareexplosies plaatsgevonden als gevolg vaninslagen van brokstukken afkomstig van eenmeteoriet. Eén van de brokstukken zou zelfseen zinkfabriek hebben verwoest. Demeteoriet zorgde voor heel wat paniek bij deplaatselijke bevolking en zorgde ook voor heelwat schade. Volgens het Russische ministerievan Binnenlandse Zaken is er sprake van zeker1 000 gewonden (Update 16u00).

De meteoriet, die aan de basis lag van dezeramp, brandde op vrijdagochtend 15 februari2013 deels op in de atmosfeer van de Aardemaar fragmenten ervan wisten alsnog hetaardoppervlak te bereiken. De neergekomenbrokstukken vielen neer in de regioChelyabinsk, zo'n 1500 kilometer ten oostenvan Moskou. Hoeveel brokstukken eruiteindelijk er op Aarde zijn terechtkwamen isnog onduidelijk. Volgens de nieuwszender RTzijn er brokstukken en sporen van de impactvan de meteoriet gevonden verspreid overmeer dan 200 kilometer. Meteen na de inslagviel het internetverkeer en het mobieletelefoonnetwerk in de regio Chelyabinsk uit.

Op het internet circuleren ook tal van filmpjesen foto's waarop een spectaculaire vuurbal tezien is die met hoge snelheid langs de horizonscheert. De meeste slachtoffers zoudengewond zijn door rondvliegende glasschervenen ander puin en enkele tientallen personen

zouden ook zwaargewond zijn weggevoerdnaar een ziekenhuis. Alles samen zouden erbijna 3000 gebouwen in Chelyabinsk schadehebben opgelopen. In de binnenstad alleenzijn is zeker aan 100 000 vierkante meter aanramen gesneuveld. Onder de beschadigdeinfrastructuur zouden 361 scholen zijn en ook34 medische faciliteiten. De Russischepresident Vladimir Poetin heeft enkeledeskundigen van het Ministerie voorNoodsituaties naar het getroffen gebiedgestuurd en vliegtuigen proberen deimpactkraters en getroffen gebieden in kaartte brengen.Volgens de eerste schattingen zou demeteoriet ongeveer 10 ton hebben gewogen.De ruimterots zou de atmosfeer van de Aardezijn binnengedrongen met een snelheid vanzeker 54 000 kilometer per uur waarna demeteoriet op een hoogte van 30 tot 50kilometer boven de grond uit elkaar gespat is.Aan de oevers van het Chebarkul-meer is eeninslagkrater gevonden met een diameter vanongeveer zes meter. In de buurt van dezekrater zijn inmiddels al verschillendefragmenten gevonden van de meteoriet meteen diameter die varieert van 0,5 tot 1centimeter.

Astronomen zeggen ook dat er helemaal geenverband is tussen de meteoriet dieneergekomen is in Rusland en de asteroïde2012 DA14 die later die dag langs de Aardescheerde. Dat beide incidenten op minder danéén dag tijd hebben plaatsgevonden, is puurtoeval! Zo kwam de Russische meteoriet uithet oosten terwijl asteroïde 2012 DA14 eenzuid-noord richting volgt.Volgens de eerste berichten zou het grotenucleaire complex in Mayak geen schadehebben opgelopen. Dit complex behoort totéén van de grootste nucleaire sites ter werelden heeft verschillende reactoren, plutonium-verwerkingsunits en een MOX-opwerkings-fabriek. Het complex bevindt zich op slechts72 kilometer van Chelyabinsk.

Kortnieuws

Afgelopen 30 januari heeft het robotje Curiosity ietsvreemds gefotografeerd op Mars. Uit de bodem lijkteen glinsterend object van metaal te steken. Dat is eentweede ontdekking dat Mars wellicht metaal ofkristallen bevat. Anderhalve maand geleden werd eenbloemvormig object van metaal of kristalgefotografeerd. Een van de grote ontdekkingen van dehuidige Marsmissie is het aantal glinsterende objectendat op de bodem van de planeet aanwezig is. Curiosityvond kort na de landing al een paar glinsterendestenen, waarvan aanvankelijk werd gedacht dat hetonderdelen van het robotkarretje zelf waren. Er werdenechter geen stukken vermist. Ook latere ontdekkingenduiden op glinsterende stenen. Dat zou kunnenbetekenen dat Mars recent nog geologisch actief is. Dehuidige opnames zijn gemaakt door de MastCam, eenhoge-resolutie camera die op een paal bovenop hetkarretje is bevestigd. Bron: M. Echters / 08-02-2013.Volgens precisiemetingen vonden de inslag van eenkomeet of planetoïde voor de kust van Mexico en hetuitsterven van de dinosauriërs 66.038.000 jaar geledenplaats. De gangbare theorie dat de dinosauriërs doorde inslag van een komeet of planetoïde zijnuitgestorven is eindelijk bevestigd. Paul Renne en zijngroep van het Berkeley Geochronology Center hebbenmet Jan Smit en Klaudia Kuiper in Amsterdam, FritsHilgen in Utrecht en Schotse collega’s nu de meestprecieze datering uitgevoerd. Daaruit blijkt dat deinslag gelijktijdig was met het uitsterven van dedinosauriërs. De metingen, met een foutenmarge van11.000 jaar, komen op een leeftijd van 66.038.000jaar. De grens tussen Krijt en Tertiair ligt daarmee op 66miljoen jaar geleden, in plaats van 65 miljoen jaar.Sinds de ontdekking van de Chicxulubkrater in 1980door Luis en Walter Alvarez gaat men ervan uit dat deinslag daar van een planetoïde het einde van dedinosauriërs betekende. Niettemin laaiden regelmatigdiscussies op of die samenhang er wel was. Dedateringen van de inslag en het uitsterven van dedino’s waren niet nauwkeurig genoeg om uitsluitsel tegeven. In een driejarig onderzoek heeft Renne dedatum van de inslag bepaald door een analyse vantektieten, korreltjes verglaasd steen die tijdens deinslag op het eiland Haïti waren beland. Daarnaastonderzocht hij vulkanische as in Montana, een laagjebovenop bodemlagen waarin dinosaurusfossielenvoorkomen. Door de leeftijd van de vulkanische as tebepalen kon Renne de uitsterfdatum van dedinosauriërs vaststellen. De inslag hoeft niet de enigeoorzaak te zijn van het uitsterven van de dinosauriërs.Klimaatveranderingen hebben mogelijk ook een rolgespeeld. Renne wil graag vulkanische gesteenten inIndia, van de zogenaamde Deccan Traps, onderzoeken.Mogelijk hadden langdurige vulkanische uitbarstingendaar een effect op het wereldklimaat en was hetecosysteem daardoor aan het eind van het Krijt in eenwankele positie beland. In dat geval was de inslag vaneen komeet of planetoïde de genadeslag voor dedinosauriërs en vele andere dieren en planten. Deresultaten van het onderzoek zijn vandaag in Sciencegepubliceerd. Bron: Y. Fritschy / 08-02-2013.De Marsrover Curiosity heeft voor het eerst een echtgat geboord in een stuk Marsrots. De boorstofanalyseert de rover in zijn ingebouwde laboratorium.Wetenschappers zijn verheugd. Eerder boorde deCuriosity al een proefgat, maar zaterdag ging het om'het echie'. Op naar de aarde teruggestuurde beelden ishet verse boorgat duidelijk zichtbaar naast de

testversie. Vorige Marsrovers hakten in het gesteente,maar de Curiosity is de eerste die ook in de rotslaagkan boren om monsters te verkrijgen. Dit soortoperaties is echter dusdanig ingewikkeld datwetenschappers de rover dagenlang instructies gavenom eerst een proefboring te verrichten. De verkregenboorstof wordt overgebracht naar het laboratorium,waar de Curiosity analyses zal verrichten om dechemische samenstelling te achterhalen. De Curiosity isop Mars op zoek naar mogelijke aanwijzingen dat hetMarsmilieu ooit de ontwikkeling van microbieel levenmogelijk maakte. Na zijn boortaak zal de Curiosity dekomende negen maanden naar een berg rijden. Bron:Novum / 09-02-2013.In de toekomst hoeven we niet meer de ruimte in omop zoek te gaan naar buitenaards leven. Dat denkt eengroep astronomen. Ze werken aan plannen voor eentelescoop die vanaf de aarde kan speuren naar levenelders in de Melkweg. ''Als je vanuit de ruimte naar deaarde kijkt, kan je zien dat er leven is. Dat komtdoordat je zuurstof kan waarnemen. Die zuurstof wordtaangemaakt door planten, leven dus. Omgekeerd moetdat ook zo werken: een rotsachtige planeet metzuurstof in de atmosfeer duidt op leven'', legdeprofessor Sterrenkunde van de Universiteit LeidenIgnas Snellen vrijdag uit. Het idee om naar zuurstof tespeuren in de zoektocht naar buitenaards leven, is aloud. Maar dat dit ook vanaf de aarde kan, is nieuw.Snellen en zijn collega's denken dat dit over een jaar of25 mogelijk moet kunnen zijn, met een hele grotetelescoop. ''Het idee was altijd dat de zuurstof op aardede waarnemingen zou belemmeren. Maar dat hoeftniet zo te zijn'', vertelt Snellen De astronomen hebbeneen model voor een telescoop ontwikkeld diegoedkoper is dan de huidige generatie telescopen. Datkomt volgens Snellen omdat het beeld niet zo scherphoeft te zijn zijn. De spiegels in de telescoop moetenwel heel groot zijn, omdat zo veel mogelijk licht moetworden opgevangen. Mogelijk moet zo'n telescoopzelfs zo groot zijn als een voetbalveld. ''De afgelopenjaren is veel energie gestoken in het ontwikkelen vantelescopen die vanuit de ruimte kunnen speuren naarbuitenaards leven. Dat is extreem duur. Een telescoopdie vanaf de aarde ingezet wordt, is goedkoper in deontwikkeling. Ook omdat je meteen en uitgebreid kantesten'', voert Snellen op. Astronomen van de Universi-teit Leiden en het Netherlands Institute for SpaceResearch hebben een artikel geschreven over ditonderwerp dat verschijnt in het vakblad TheAstrophysical Journal. Bron: ANP / 15-02-2013.

Meer up-to-date nieuws :www.spacepage.be

Voordracht : Oceanen, op Aarde en andere planeten door Patrick Jaecques (AEG)We weten dat het leven hier op Aarde ooit begon in de Oceanen. Van de eerste meercelligewezens, weekdieren tot uiterst complexe vissen in alle maten en kleuren. Tot het leven onlangs,historisch gezien, ook evolueerde op het land en uiteindelijk zelfs in de lucht. Met ons mensen alshuidig evolutionair hoogtepunt. En we op het punt staan om op zoek te gaan naar andereoceanen, ver weg buiten de vertrouwde Aarde, op zoek naar andere mogelijke bronnen vanleven. Op vreemde afgelegen manen en zelfs tot ver buiten het ons bekende zonnestelsel. Wantnet zoals men vroeger dacht geen leven te vinden in uitgestrekte woestijnen, op en onder depoolkappen of diep in onderaardse grotten beginnen we traag maar zeker ervan overtuigd tegeraken dat leven wellicht op heel wat meer plaatsen voorkomt dan we kunnen vermoeden...Datum - Vrijdag 01 maart 2013. 20.30 uur t/m 22.30 uur. Toegang: GRATIS.Locatie - Forum zaal in de Openbare Bibliotheek Kris Lambert. Wellingtonstraat 7 te 8400 Oostende. 009

Guidestar|03-2013

Redact

ioneel

EEuurrooppeessee ccoommmmiissssiieezzooeekktt ggrrooeennee pprroojjeecctteenn

010

Artike

l

In heel Europa zijn er allerlei bezielendeinitiatieven waardoor we allemaal kunnenmeebouwen aan onze wereld en ons klimaatdoor de uitstoot van broeikasgassen teverminderen. Dat verdient erkenning. In de"Jouw Wereld" prijsvraag kunnen creatieve enscherpzinnige geesten uit de hele EU hunklimaatinitiatieven met elkaar meten enanderen tot navolging inspireren."De "Jouw Wereld" prijsvraag is een goedegelegenheid om verder te gaan dan alleenmaar praten over klimaatbescherming. Dieneen project in en laat zien dat het haalbaar enbetaalbaar is om onze wereld en ons klimaatte redden. En dat zonder ons leven saai engrauw te maken." (Connie Hedegaard, EU-commissaris voor klimaatbescherming)

Wie kan deelnemen?U kunt ieder project, hoe klein of groot ook,indienen als het helpt om de uitstoot van CO2te verminderen of te voorkomen en de levens-kwaliteit te verhogen. We zoeken de meestoriginele en gedurfde projecten, zowel indivi-duele initiatieven, als projecten van onder-nemingen of organisaties, openbaar of privé.

Wat zijn de criteria?We zoeken originele en vernieuwendeprojecten die concrete resultaten opleveren.Belangrijk is dat het project bijdraagt tot hetvoorkomen, verminderen of opvangen van deCO2-uitstoot. Het kan zowel om technischeoplossingen gaan als om gedragsbeïnvloe-ding. Uw project moet beproefd zijn en alsrolmodel kunnen dienen voor andere mensenof organisaties. Ideaal is dat het gevolgenheeft voor ons dagelijk sleven, want dat is watwe zoeken! U kunt uw project indienen in eenvan de volgende categorieën:1) Bouwen en wonen2) Winkelen en eten3) Hergebruik en recycling4) Reizen en vervoer5) Innovatieve productie

We zoeken in de eerste plaats projecten dieduidelijk maken hoe we iets voor onze werelden ons klimaat kunnen doen en die mensenkunnen motiveren om een CO2-armelevensstijl te kiezen.Waar en wanneer kan ik een projectindienen en wat gebeurt daarna?

De prijsvraag start op 6 februari 2013 en looptgedurende drie maanden. U kunt uw projectindienen met behup van het onlineformulierop onze website en teksten, foto's en video'stoevoegen. Nadat we het gecheckt hebben,wordt uw project op de website van decampagne gezet en wordt het een deel van devirtuele "jouw wereld". U krijgt bericht zodrauw project online staat. Een kaart op dewebsite laat zien van waar projecten zijningediend. Ieder project wordt op een eigenwebpagina gepresenteerd.Hoe en wat kan ik winnen?

Drie maanden lang kunnen projecten wordeningediend. Daarna mogen alle bezoekers vande website stemmen voor het meest creatieveen inspirerende initiatief.Uit de tien best scorende projecten kiest eenjury de drie winnaars. Die worden in hetnajaar uitgenodigd voor de prijsuitreiking inKopenhagen. Daarvoor werken we samen metonze partner Sustainia, een verband vaninternationale organisaties en ondernemingen,die ieder jaar prijzen uitreikt voor duurzameprojecten in de hele wereld.De campagne is speciaal gericht op vijf landen– Bulgarije, Italië, Litouwen, Polen en Portugal,in elk van deze klanten landen kiezen we nogeens vijf winnaars. Deze winnaars zullen hunprojecten in de herfst van 2013 tegenkomenop een nationale campagne met reclame-borden. Vertel uw vrienden en bekenden overuw project en vraag hun op u te stemmen.Zo wordt u misschien een van de 8 winnaars.U kunt ons ook volgen op Facebook en Twitter.

Guide

star|

03-201

3

Foto - De prijsvraag start op 6februari 2013 en loopt gedurendedrie maanden. U kunt uw projectindienen met behup van hetonlineformulier op onze website enteksten, foto's en video's toevoegen.Meer informatie :http://world-you-like.europa.eu

Panier Malin - Een Belgische inzendingWat als je kraakverse seizoensproducten online kon kopenvan een boer uit de buurt? Panier Malin brengt boeren enlokale gemeenschappen met elkaar in contact.Panier Malin is een innovatieve online markt waarBelgische boeren hun producten aan lokale consumentenaanbieden. Hierdoor blijft de afstand van boer tot bord zoklein mogelijk. Boeren maken meer winst, consumentenkrijgen versere producten en er is minder CO2-uitstoot.Wat wil je nog meer?

Meer informatie :www.paniermalin.be

HHeett mmaakkeenn vvaannaassttrroonnoommiisscchhee aappppssFoto - Een mobiele applicatie ofkortweg app is een kleine applicatiedie draait op een smartphone of eentablet. Met behulp van een app ishet mogelijk om eenvoudig extrafuncties aan een mobiel apparaattoe te voegen. Een mobiele telefoonwas in eerste instantie vooral bedoeldom mee te bellen en sms'en, maarsmartphones en tablets zijn metbehulp van applicaties uit te breidentot multifunctionele communicatie-apparatuur. Bron: Wikipedia.

Meer informatie :www.ddq.nl

011

Guidestar|03-2013Artikel

NorbertSchmidt

Al heel lang zie ik het nut in van een compactcomputertje bij het waarnemen. Ik deed veelmet de Palm, dat was een echte zakcomputer.En daar waren destijds redelijk goedeprogramma's voor. Met het uitkomen van deiPhone besloot ik redelijk snel een eigenprogrammaatje te schrijven: Mijn Hemel. Hetis een 'appje' (programma voor de smart-phone). Het laat de hemelkalender zien (vanhemel.waarnemen.com), en toont radar-beelden en de Clear Sky Clock op basis vanjouw GPS locatie. Gewoon een handigdingetje voor het waarnemen of het voor-bereiden ervan.Na Mijn Hemel ben ik eens verder gaandenken. Zo'n smartphone heeft idioot veelsensoren. Zo is er een G-meter, een kompas eneen gyroscoop aanwezig. Daar zou je dusmooie dingen mee kunnen doen!

Zo is het idee geboren om een Push To(iPushto in de appstore) appje te ontwikkelen.Het werkt zo: je plaatst je smartphone op derockerbox van je telescoop, kiest een object uitde lijst (of voert er zelf een in) en door middelvan pijlen word je de goede richtingopgedreven. De app is niet zo nauwkeurig alseen fysieke encoder, maar je kunt een heeleind komen. Binnen de graad is zekerhaalbaar.Naar aanleiding van deze appjes werd ikbenaderd door Astronomers Without Borders,een grote Amerikaanse club, in Nederlandvertegenwoordigd door leraar Steven vanRoode. Hij vroeg of ik de Transit of Venus appwilde maken. Daar heb ik natuurlijk volmondigja op geantwoord! Het was een leuke, maarpittige klus. De bedoeling was dat wereldwijdduizenden mensen de overgang van Venus inhun smartphone konden invoeren en degegevens centraal beschikbaar kwamen.Met behulp van zoveel gebruikers, de GPS,een boel rekenwerk zou je uit alle metingen deafstand Aarde-Zon kunnen berekenen. Hetidee is gebaseerd op een oude parrallaxmetingdie gebruikt werd tijdens de Venusovergangom 1 AU te berekenen. Maar dan in een nieuwjasje. Met de app (helaas niet meerbeschikbaar omdat we geen Venusovergang

meer gaan meemaken) kon je oefenen op deovergangsmomenten (timen) en zo voorbereidzijn om de meting. Bij het uitkomen van deapp in Mei liep het al storm: er zijn meer dan130.000 stuks gedownload. Tijdens deVenusovergang (waar ik helaas helemaal nietsvan gezien heb) zijn er ongeveer 35.000metingen geweest, en daarvan zijn er een paarduizend nauwkeurig genoeg geweest om deberekening uit te voeren: en die wasovertuigend!Dankzij het succes van de Venusovergang benik nu voor de Leids euniversiteit (sterren-kundefaculteit) bezig met de ontwikkeling vande iSpex app. Dat is eigenlijk gebaseerd op hetTransit of Venus principe: een (weten-schappelijk) experiment uitvoeren metduizenden gebruikers. iSpex is afgeleid vanSpex, een spectrograaf die in de ruimteatmosferische metingen gaat doen vanplaneten. Het is een app, aangevuld met eenoptisch hulpstuk (spectrometer). Met de appkun je fijnstof meten. Dat gebeurt door deverstrooiing en polarisatie van de stofdeeltjesin de atmosfeer te meten. In het voorjaar gaatde meting (vooralsnog in Nederland) van start.Kijk op www.ispex.nl voor meer informatie.Recentelijk heb ik de Triatlas C (eenschitterende en diepgaande atlas van JoseTorres) beschikbaar gemaakt in een app(Triatlas). Je kunt de kaarten bekijken, eenrood scherm aanzetten en de kaartenspiegelen en roteren. Het is daarmee de meestgeavanceerde sterrenkaart voor Applesmartphones en tablets. En de app is gratis tedownloaden! Mijn huidige hobbyproject is eenSQM app voor iPhone. We zijn al druk aan hettesten en zijn hoopvol voor de resultaten.

Alle bovenstaande programma's zijn gratis teverkrijgen via de Apple App store. Van de 'Mijnhemel' app bestaat er ook een Android versiedie u terug kan vinden in de Google Play store.

Info - De Europese Zuide-lijke Sterrenwacht is eenEuropese organisatie diezich bezighoudt met astro-nomisch onderzoek. Het hoofdkan-toor is gevestigd in Garching, nabijMünchen. De ESO beheert tweesterrenwachten in Chili, een op LaSilla, ten oosten van La Serena, deander op Paranal, ten zuiden vanAntofagasta. Op Paranal bevindtzich de Very Large Telescope (VLT).Op dit moment wordt een derdefaciliteit gebouwd op de hoogvlaktevan Chajnantor, op 5000 m hoogte,in de buurt van San Pedro deAtacama, waar de Atacama LargeMillimeter Array (ALMA) zal verrijzen.Meer informatie :

eson-belgium@eso.org

Rodrigo

Alvare

z

Het afstoffen van een kosmische kreeft

012

Rubriek

-Europ

eanSou

thernO

bserva

tory

Een nieuwe opname van ESO’s VISTA-telescoop toont een hemels landschap vangloeiende gaswolken en slierten stof rond hetejonge sterren. De infraroodfoto plaatst destellaire kraamkamer NGC 6357 in eenverrassend nieuw licht. Hij maakt deel uit vaneen nog lopende VISTA-survey die de Melkwegin kaart brengt om meer inzicht te krijgen inde structuur van ons sterrenstelsel.NGC 6357, die vanwege zijn vorm opopnamen in zichtbaar licht ook wel deKreeftnevel wordt genoemd [1], is eencomplex van grote wolken gas en slierten vandonker stof in het sterrenbeeld Schorpioen. Indeze 8000 lichtjaar verre wolken ontstaannieuwe sterren, waaronder ook zware, heteexemplaren die felblauw licht uitstralen.De hier getoonde foto is gebaseerd opinfraroodgegevens van de Visible and InfraredSurvey Telescope for Astronomy (VISTA) van deESO-sterrenwacht op Paranal in het noordenvan Chili. Het betreft slechts een klein stukjevan een enorme survey – VISTA Variables inthe Vía Láctea (VVV) – waarbij het centraledeel van de Melkweg in kaart wordt gebracht(eso1242). De nieuwe opname geeft eencompleet ander beeld van de Kreeftnevel danfoto’s in zichtbaar licht, zoals deze opnamevan de 1,5-meter Deense telescoop op La Silla.Dat komt doordat infraroodstraling veelminder sterk wordt geabsorbeerd door destofwolken waarin het object is gehuld [2].Een van de heldere jonge sterren in NGC 6357,die Pismis 24-1 wordt genoemd, werd langaangezien voor de zwaarste ster die wekennen. Later bleek echter dat hij bestaat uitminstens drie afzonderlijke sterren die elkminder dan honderd zonsmassa’s zwaar zijn.Daarmee behoren ze overigens toch nog totde zwaargewichten van onze Melkweg. Pismis24-1 is het helderste object in de sterrenhoopPismis 24, een verzameling sterren diewaarschijnlijk gelijktijdig zijn ontstaan.VISTA is de grootste en krachtigste survey-

telescoop die ooit is gebouwd en is bedoeldom de hemel op infrarode golflengten inbeeld te brengen. De VVV-survey brengt dekern en een deel van het vlak van onzeMelkweg in kaart. Op die manier hopenastronomen meer te weten te komen over hetontstaan, de jeugd en de structuur van onssterrenstelsel.

Delen van NGC 6357 zijn ook waargenomendoor de Hubble-ruimtetelescoop van NASA enESA (heic0619a) en de Very Large Telescopevan ESO (eso1226a). Met deze telescopen zijnverschillende delen van dit gebied opzichtbare golflengten vastgelegd. De verschil-len met de hier gepresenteerde infrarood-opname zijn frappant: in het infrarood zijn deuitgestrekte pluimen van rood getint materiaalveel minder opvallend, en zijn op verschillendeplekken lange slierten van lichtpaars gas tezien.

Guide

star|

03-201

3

Het afstoffen van een kosmische kreeft

013

Foto - Deze opname van ESO’sVISTA-telescoop toont een hemelslandschap van gloeiende gaswolkenen slierten stof rond hete jongesterren. De infraroodfoto plaatst destellaire kraamkamer NGC 6357 ineen verrassend nieuw licht. Hijmaakt deel uit van de VISTAVariables in the Vía Láctea-survey(VVV), die de Melkweg in kaartbrengt om meer inzicht te krijgen inde structuur van ons sterrenstelsel.Bron: ESO.

Guidestar|03-2013

Noten[1] Dezelfde bijnaam wordt ook wel gebruiktvoor het spectaculaire stervormingsgebiedMessier 17 (eso0925), al is dat object beterbekend als de Omeganevel.[2] Infraroodwaarnemingen kunnen structurenzichtbaar maken die op zichtbare golflengtenniet te zien zijn, bijvoorbeeld omdat eenobject te koud is, door veel stof is omgeven ofheel ver weg staat. (Dat laatste heeft totgevolg dat zijn licht door de uitdijing van hetheelal naar de rode kant van het spectrumverschuift.)ESO is de belangrijkste intergouvernementeleastronomische organisatie in Europa en demeest productieve sterrenwacht ter wereld. Zijwordt ondersteund door vijftien landen:België, Brazilië, Denemarken, Duitsland, Fin-land, Frankrijk, Italië, Nederland, Oostenrijk,Portugal, Spanje, Tsjechië, het VerenigdKoninkrijk, Zweden en Zwitserland. ESO voert

een ambitieus programma uit, gericht op hetontwerpen, bouwen en beheren van grotesterrenwachten die astronomen in staat stellenom belangrijke wetenschappelijke ontdek-kingen te doen. Ook speelt ESO een leidenderol bij het bevorderen en organiseren vansamenwerking op astronomisch gebied. ESObeheert drie waarnemingslocaties van wereld-klasse in Chili: La Silla, Paranal en Chajnantor.Op Paranal staan ESO’s Very Large Telescope(VLT), de meest geavanceerde optische sterren-wacht ter wereld, en twee surveytelescopen:VISTA werkt in het infrarood en is de grootstesurveytelescoop ter wereld en de VLT SurveyTelescope is de grootste telescoop dieuitsluitend is ontworpen om de hemel inzichtbaar licht in kaart te brengen. ESO is ookde Europese partner van de revolutionairetelescoop ALMA, het grootste astronomischeproject van dit moment. Daarnaast bereidt ESOmomenteel de bouw voor van de 39-meterEuropese Extremely Large optical/near-infraredTelescope (E-ELT), die ‘het grootste oog op dehemel’ ter wereld zal worden.

Foto - De foto links, gebaseerd opopnamen van de Digitized SkySurvey 2, toont de Kreeftnevel (NGC6357) in zichtbaar licht. De infra-roodfoto (rechts) is een nieuweopname die met de VISTA-telescoopvan de ESO-sterrenwacht op Paranalis gemaakt. In het infrarood is hetstof dat veel sterren aan het zichtonttrekt vrijwel transparant, waar-door veel meer sterren te zien zijn.

Redact

ioneel

GGeeoo--eennggiinneeeerriinngg kkoommtt eerr aaaann

014

Artike

l

'Geo-engineering', het bewust en grootschaligingrijpen op het functioneren van de aarde, isgeen taboe meer als het gaat over hettegengaan van de opwarming van de aarde. Indie context komen wetenschappers geregeldmet nieuwe ideeën op de proppen. Buzzfeedverzamelde acht straffe concepten dieonderzoekers al echt onder de loep genomenhebben.1. Boots eens vulkaanuitbarsting na.Het plan: Zwavel in de atmosfeer pompen,zoals gebeurt bij grote vulkaanuitbarstingen,zou ervoor zorgen dat er minder zonlicht opaarde zou vallen - het zou als het ware 'gedimd'worden - waardoor de aarde gedurende 20 jaarniet meer verder zou opwarmen. Die zwavelzou via ballonnen, raketten of vliegtuigen tot inde atmosfeer kunnen gebracht wordenDe risico's: De gevolgen zijn erg onvoorspelbaaren moeilijk in de hand te houden naderhand.Zo zouden wolken en regen, en dus het weer,aangetast kunnen worden. Ook zou de luchtkunnen verkleuren, zou de stratosfeer kunnenopwarmen en zouden ecosystemen aangetastkunnen worden. Om nog niet te spreken overhet nadelige effect op het huidige gebruik vanzonne-energie en kans om de techniek alswapen te gaan gebruiken.2. Bedek gletsjers met een deken.Het plan: Om het smelten van gletsjers tegen tegaan, kan je er een zonnewerend deken overleggen. Het deken absorbeert of weerkaatst dewarmte, waardoor het ijs eronder niet smelt.Het risico: Vooral de dieren die daar leven,zouden er enorme hinder van ondervinden. Enlos daarvan is het ook bijzonder onhandig. Hieren daar wordt het idee nochtans al toegepast.3. Stuur zonneschermen de ruimte in.Het plan: Een paar biljoen goedgeplaatsteruimteschermen tussen de zon en de aardezouden het zonlicht op onze planeet watkunnen inperken.Risico's: Bankroet en afval. Biljoenen speciaalontwikkelde schermen, dat zou tot 20 miljoenton aan materiaal vragen. Dat is niet alleenduur, dat is ook een gigantische en moeilijk tecontroleren hoop ruimteafval die daar zourondcirkelen.4. Bouw zelf bomen.Het plan: Enorme artificiële bomen creëren diekoolstofdioxide uit de lucht opnemen,verwerken en naar opslagruimtes sturen.Het risico: Eigenlijk vooral de kostprijs.Technisch gezien kan het allemaal, maar het

moet allemaal goedkoop en op grote schaalkunnen. Bovendien is niet duidelijk hoeveel vandie dingen er zouden moeten staan om enigeimpact te sorteren.5. Boer verticaal.Het plan: Landbouwers en groene jongensstaan vaak tegenover elkaar, wantvoedselproductie ligt aan de basis van heel watCO2-uitstoot en ontbossing. Een middenwegzou zijn om boerderijen gewoon in de plaatsvan horizontaal, verticaal - naar boven toe dus -te laten uitbreiden. Dat bespaart ruimte,bomen en energieRisico's: Weinig, behalve de vraag waardergelijke 'landbouwwolkenkrabbers' neerge-poot zouden moeten worden. Onder meer inSingapore wordt het idee al uitgetest. Het isdaar al duidelijk dat er ietwat andere land-bouwtechnieken mee gepaard gaan, ondermeer omdat planten wat trager groeien in ditmodel.6. Zaai zelf wolken.Het plan: Zelf wolken creëren door zout waterin de atmosfeer te spuiten. Daardoor zou hetzonlicht voldoende weerkaatst worden om elketoekomstige uitstoot van CO2 te compenseren.De risico's: Het is vooral duur en zal veel tijd enenergie vergen. De NASA en Bill Gates zijn alsinds 2008 met het idee bezig. Er zoudenzowat 1.900 speciaal ontwikkelde sproeibotenop zee nodig zijn om succesvol te zijn.7. Laat gebouwen begroeien met algen.Het plan: Gesloten containers vol algeninbouwen in gevels van gebouwen. De algennemen CO2 op.Het risico: De kostprijs. Er zijn nu eenmaalenorm veel algen nodig om er enig effect uit tepuren. Bovendien moeten ze actief geoogst enonderhouden worden.8. Bemest oceanen.Het plan: Grote hoeveelheden ijzer in deoceanen dumpen, geeft de aanmaak vanfytoplankton - plankton dat voor de energie-voorziening afhankelijk is van fotosynthese -een duw in de rug. Fytoplankton is de grootsteproducent van zuurstof op aarde. Om dat tekunnen doen, nemen die organismen zonlichtop en CO2. Als ze sterven, zinken ze naar debodem van de oceaan.Risico's: Oceaanbemesting op grote schaal zouschadelijk zijn voor zeedieren en mensen. Nietecht het middel waarmee je de opwarming vande aarde wilt bestrijden dus.

Guide

star|

03-201

3

NNiieeuuww iinn ddee bbooeekkeennkkaasstt......Info - Zin om een door ons aange-leverd sterrenkundig en / of ruimte-vaartgericht boek te lezen en kort tebespreken ? Neem dan contact opmet onze reactie...

Meer informatie :redactie@aegvzw.be

015

Guidestar|03-2013Rubriek

Redactioneel

Elke maand stellen wij u een digitaal of tradi-tioneel klassiek papieren boek voor dat beslistuw aandacht verdiend zoals...Lemaître

Door Dominique LambertWeerom een parel in de reeks van weten-schappelijke biografieën, waar we op eenopmerkelijke wijze kennis kunnen maken metprominente figuren uit de wereld van hetwetenschappelijk onderzoek, en de wareverhalen achter de kennis die we vandaaghebben kunnen ontdekken. En bij deze tochwel een bijzonder nummer, want we maken erkennis met een meer dan uitzonderlijk man,een priester die niet enkel passie had voor dewetenschappen, er onderzoek in deed, maartevens aan de basis staat van een leer dat perdefinitie niet echt te stroken was met zijngeestelijke ingesteldheid, nl. de theorie van deBig Bang. Vandaag mag deze theorie welevident lijken, aanvaard zijn door de meestewetenschappers, maar in de tijd dat dezegeestelijk dit naar voor bracht, was dituiteraard ver van evident.In dit boek, zoals in elk deel van deze rijkereeks, krijgen we een perfecte mengeling vaneen stevige en vlot leesbare biografie,menselijk en professioneel, aangevuld met eenoverzicht van het werk en de invloed van ditwerk op de wetenschappelijke wereld enontwikkeling. Want natuurlijk ontdek je snel indit boek dat de kennis en het werk van dezeman veel verder reikt dan waarvoor men hemvaak kent... Het is zoals vele wetenschappelijkegenieën een man met meer facetten en eenvorser op meer niveaus dan je zou denken.Helder verhaal, een toegankelijk boek dat jeeven meeneemt in de wondere wereld van deman die ons de oorsprong van het bestaanwist te duiden...Taal / pagina's : ..................... Nederlands / 160ISBN / prijs : ...... 9789085713203 / 34,50 euro

Waarom ballonen stijgenen appels vallenDoor Jeff Stewart

Waarom vallen, zweven, draaien, versnellen ofvertragen dingen? Hoe kan een vaste stofveranderen in een luchtig gas? Wat is hetdopplereffect? Waarvoor staat E=mc2? Vanenergie, beweging, geluid en licht totelektriciteit en materie, dit boek vertelt u alles

wat u moet weten over de natuurwetten dieonze wereld bepalen. Het is geschreven in eentoegankelijke, humoristische stijl en geeft aande hand van concrete voorbeelden eenoverzicht van de belangrijkste fysische wetten,theorieën en fenomenen. Laat u verrassendoor de magische wereld van de natuur-kunde!Taal / pagina's : ..................... Nederlands / 192ISBN / prijs : ...... 9789044734560 / 14,95 euro

Het geheim van dekosmologie ontrafeldDoor Gustaaf Cornelis

In het jaar 1610 brengt Galileo Galileï zijnboodschap van de sterren. Met zijn publicatieSidereus Nuncius (Sterrenbericht) markeert hijhet begin van de moderne astronomie. Zowat400 jaar later geeft Gustaaf C. Cornelis demoderne lezer een stand van zaken. Dezehistorische ontdekkingsreis naar verleden enheden van de kosmologie is geen traditioneelhandboek of encyclopedisch naslagwerk. Hetis een associatief gegroeid relaas waarin deauteur met uiterste precisie scherpstelt opsleutelpassages van het kosmologische ver-haal, waarin hij populaire misvattingenrechtzet en de rol van de wiskunde aantoontzonder te vervallen in een specialistischformularium.Heel wat (vaak gestelde) vragen passeren derevue: Hoe komen sterren tot ontwikkeling?Waar komen de elementen vandaan? Waaromis de Aarde rond? Waarom werd Galileï doorhet Vaticaan veroordeeld? Was Einstein nuecht religieus of niet? Waarom weten wezoveel en toch zo weinig? Wat is wetenschap?Wat is filosofie? Het resultaat is eenwetenschapshistorische pageturner, waaringaandeweg de rode draad zichtbaar wordt: debeslissende rol die de sterrenkunde gespeeldheeft in de totstandkoming van het huidigekosmologische wereldbeeld.Het geheim van de kosmologie ontrafeld iseen wetenschappelijk onderbouwd verhaalover sterren kunde en sterrenkundigen. Eeneigenzinnig verhaal, verrassend, intens enwijd. Een cyclisch, associatief en idio-syncratisch verhaal van een gepassioneerdwetenschapsfilosoof. Een levensverhaal, tendienste van een waarheid, zijn waarheid.Taal / pagina's : ..................... Nederlands / 415ISBN / prijs : ...... 9789057181566 / 29,95 euro

AAssttrrooffoottoo vvaann ddee mmaaaanndd

016

Rubriek

Foto van de krater Copernicus en omgevingwerd genomen op 21 02 2013.De Celestron C11 F/10 werd gebruikt met inhet brandpunt de Canon D40.De Celestron werd voorzien van een 2” IR/UVfilter en de Canon body werd ingesteld opusers programma 2. Dit zijn vooropingestelde waarden van digitale filters ombepaalde kleuren als filter te gaan gebruiken.Om deze foto te maken werd groen alshoofdfilter ingesteld. Dit bevorderd gunstighet contrast van oppervlakte details op demaan. Het softwarepaket “eos movie rec”werd gebruikt om de beelden vast te leggenmet 5x digitale zoom. Uit de 135 opnameswerden de beste afbeeldingen gestackt.Ingestelde Gevoeligheid ISO 350 en 1/5seconde als sluitersnelheid. De kleinste visuelekraterjes bezitten een diameter rond de 2km.

Guide

star|

03-201

3

Info - Reeds meer dan 30jaar is astronomie eenver doorgedreven hobbyvoor mij. Gestart met een50 mm kijkertje en lid van de VVS enlater van de werkgroep Deep-Sky enzonwaarneming is mijn hobbyveranderd in dagelijkse bezigheid. Ikben één van de gelukkigen die vanmijn hobby een beroep heb kunnenmaken.Meer informatie :www.sasteria.com

017

Guidestar|03-2013

Wat is Copernicus ?Copernicus is één van de bekendste inslag-kraters op de Maan genoemd naar NicolausCopernicus. De krater is gelegen op decoördinaten 10°N, 20°W aan de zuidrand vanMare Imbrium.Copernicus heeft een diameter van 93 km eneen diepte van 3700 meter. Het centralebergcomplex bestaat uit meerdere bergen enis 700 meter hoog. Bij volle maan valt dekrater op door zijn helder stralenstelsel datzelfs met het blote oog te zien is. De helderestralen lopen tot een afstand van 400 km.Copernicus is, geologisch gezien, een redelijkrecente inslagkrater. Op materiaal verzameldtijdens de Apollo 12-missie werd de ouderdombepaald op 0,8 tot 1 miljoen jaar.

Nicolaas Copernicus was een Poolse, etnischDuitse kanunnik en een belangrijk wiskundige,arts, jurist en sterrenkundige uit het KoninkrijkPolen.Copernicus is bekend geworden door zijnheliocentrische theorie over het zonne-stelsel,zoals gepubliceerd in zijn De revolutionibusorbium coelestium. Deze gedachten beteken-den 60 jaar na zijn dood een omwenteling inhet wetenschappelijk denken en in onswereldbeeld (de copernicaanse revolutie).Copernicus was niet de eerste die eenheliocentrisch model presenteerde; in deOudheid was Aristarchos van Samos totdezelfde speculatie gekomen.Het in 1996 ontdekte chemisch elementcopernicium werd naar hem genoemd.

Kortnieuws

Een groot rotsblok uit de ruimte is vrijdag langs deaarde gevlogen. Iets voor half negen 's avonds(Nederlandse tijd) kwam het rotsblok, 2012 DA14genaamd, het dichtst in de buurt van onze planeet. Deafstand was toen bijna 28.000 kilometer. In dieomstreken zijn satellieten, maar het is nog niet bekendof die zijn geraakt door de asteroïde. Eerder vrijdagsloeg een meteoriet onverwacht in in Rusland. Eenverband met 2012 DA14 is er niet, aldus de NASA. Erzijn vermoedelijk ongeveer 500.000 brokstukken zoals2012 DA14 in de omgeving van de aarde. Minder dan1 procent daarvan is ontdekt. Asteroïdes komen vakerin de buurt van de aarde, maar het is uitzonderlijk datzo'n groot rotsblok zo dichtbij komt. 2012 DA14 isongeveer 50 meter in doorsnee. Zo'n asteroïde kan bijeen inslag een wereldstad verwoesten. Dat deasteroïde zo dichtbij komt, geeft wetenschappers eenzeldzame kans om te weten te komen uit welkematerialen zo’n rotsblok bestaat. Ook kunnen ze zijnbaan voor de komende eeuwen uitrekenen, om tekijken of hij ooit weer dicht bij de aarde komt. Er zijnvermoedelijk ongeveer 500.000 brokstukken zoals2012 DA14 in de omgeving van de aarde. Minder dan1 procent daarvan is ontdekt. Eerder vrijdag sloeg eenmeteoriet onverwacht in in Rusland. Door de klapsprongen veel ruiten. Ongeveer 1200 mensen in hetOeral-gebied raakten gewond. Een verband met 2012DA14 is er niet, aldus de NASA. De grootste inslag inde moderne tijd was in 1908, ook in Rusland. Toenkwam een komeet neer in Siberië. In een gebied zogroot als Limburg werden meer dan 80 miljoen bomenomvergeblazen. Er vielen geen gewonden, omdat hetgebied vrijwel onbevolkt was. Bron: ANP / 15-02-2013.De meteorietinslag in het Russische Oeral-gebied is eenzegen voor wetenschappers die zich bezighouden metde zoektocht naar asteroïden. Dat schrijft de New YorkTimes. De zoektocht naar objecten die de aardebedreigen kreeg volgens de krant tientallen jaren langweinig aandacht. Inmiddels staat de telefoonroodgloeiend bij de astroïdenjagers van de stichtingB612. ''Iedereen belt'', vertelde een woordvoerster vande Amerikaanse stichting. De zoektocht naar objectendie de aarde bedreigen kreeg volgens de kranttientallen jaren lang weinig aandacht. Inmiddels staatde telefoon roodgloeiend bij de astroïdenjagers van destichting B612. ''Iedereen belt'', vertelde een woord-voerster van de Amerikaanse stichting. B612 werkt aaneen ruimtetelescoop om de aarde te bewaken. Degroep verwacht dat het project zo'n 450 miljoen dollarkost, maar denken daarmee 90 procent van de grotereruimte-objecten te kunnen vinden. Volgens deonderzoekers is dat hard nodig: de Amerikaanseruimtevaartorganisatie NASA becijferde dat slechts 10procent van de objecten die een grote bedreiging zijn,is ontdekt. ''Zou het niet raar zijn als we wordenuitgeroeid omdat we niet kijken?'', zei B612-onderzoeker en ex-astronaut Edward Lu. Bron: ANP /17-02-2013.Russische wetenschappers hebben fragmenten van demeteoriet teruggevonden, die vrijdag boven de regioTsjeljabinsk ontplofte. Dat hebben ze vandaag zelfbekendgemaakt. De schokgolf maakte in hetOeralgebied meer dan duizend gewonden. HetRussische ministerie van Noodsituaties deelde gisterenmee de zoektocht stop te zetten. Duikers hadden dehele dag tevergeefs in het Tsjebarkoel-meer gezocht.Daar kwam vermoedelijk een deel van de meteorietneer. Wetenschappers van de federale universiteit van

de Oeral, die ter plaatse waren gestuurd, zeggenechter een vijftigtal kleine fragmenten gevonden tehebben nabij het meer. Zij stuurden hun vondsten naarde stad Jekaterinenburg, aldus een persbericht van deuniversiteit. Volgens de leider van de expeditie, ViktorGrochovskij, behoort de meteoriet tot de klasse vanchondrieten. De gevonden fragmenten bestaan voor 10procent uit ijzer, vertelt de universiteit. Aangezien hetom kleine restanten van de meteoriet gaat, steltGrochovskij aan het Russische persbureau Interfax dathet grootste fragment in het meer moet liggen. Bron:De Morgen / 18-02-2013.Bewoonbare planeten bevinden zich mogelijk dichterbij de aarde dan tot nu toe werd aangenomen, zo blijktuit nieuw astronomisch onderzoek. Rond ongeveer zesprocent van alle rode dwergen in ons heelal bevindenzich planeten die qua leefomstandigheden vergelijk-baar zijn met de aarde. Dat betekent dat dedichtstbijzijnde bewoonbare planeet waarschijnlijkongeveer 13 lichtjaar van ons verwijderd is. Dathebben astronomen van het Harvard SmithsonianCenter for Astrophysics berekend. De resultaten van hetonderzoek zullen worden gepubliceerd in hetwetenschappelijk tijdschrift The Astrophysical Journal.De wetenschappers baseren zich op voor iedereenopenbare gegevens van het Kepler Space Observatory,een satelliettelescoop die door de NASA is ontwikkeldom bewoonbare planeten op te sporen. Ze bestu-deerden 158.000 sterren om alle bekende rodedwergen in kaart te brengen. Dat zijn sterren met eenmassa van 0,08 tot 0,5 maal die van de zon. Rondomrode dwergen zijn bewoonbare planeten relatiefeenvoudig te observeren, omdat de sterren kleine zijnen weinig licht uitstralen. Door die eigenschappenkunnen de planeten er omheen gemakkelijker wordenwaargenomen. De wetenschappers kozen 90 kandi-daatplaneten om aan een nader onderzoek teonderwerpen. Uit die voorselectie kwamen uiteindelijkdrie planeten naar voren, die wat betreft grootte entemperatuur enigszins met de aarde vergelijkbaar zijn.Alle drie de planeten liggen op 300 tot 600 lichtjaarafstand van de aarde. Nog lang niet alle rode dwergenzijn echter in kaart gebracht. Uit een analyse die dewetenschappers uitvoerden, blijkt dat er in onssterrenstelsel zeker 4,5 miljard te vinden moeten zijn.Statistisch gezien moet de dichtstbijzijnde bewoonbareplaneet zich daarom op ongeveer 13 lichtjaar van deaarde bevinden. Bron: NU / 08-02-2013.Een Europese sonde naar de planeet Jupiter zal elfinstrumenten meevoeren, zo heeft het EuropeseRuimtevaartbureau ESA meegedeeld. Het is debedoeling de JUICE ('JUpiter ICy Moons Explorer') in2022 te lanceren om in 2030 aan te komen bij dereuzenplaneet. Daar zal de sonde minstens drie jaarlang de gasgigant zelf gedetailleerd observerenalsmede drie van zijn grootste manen: Ganymedes,Callisto en Europa. Die drie manen hebben wellichtoceanen onder hun ijskorst, waarbij het de vraag is ofdaar leven zou mogelijk zijn. De 'JUICE' zal elfinstrumenten meevoeren, ontwikkeld door weten-schappelijke teams uit vijftien Europese landen, de VSen Japan. Bron: ESA / 22-02-2013.

Meer up-to-date nieuws :www.spacepage.be

Voordracht : Weerweetjes van vroeger en nu door Frank DeboosereEr zijn weinig onderwerpen die ons meer bezighouden dan het weer: het is mooi weer, het issnertweer, we voelen ons somber door de grauwe luchten of onze goeie luim heeft te maken methet heerlijke zonnetje. In het journaal zien we met ontzetting het weer verwoestend uithalen alser zich ergens op onze planeet reusachtige overstromingen voordoen of wanneer orkanen overhet continent razen. Iedereen weet dat de bliksem gevaarlijk is, en we leven allen met het ideedat het bij ons vaak regent. Over het weer heeft iedereen een mening en is er veel interessants tevertellen. Frank Deboosere is de ideale persoon om ons daarover een boeiend multimediaalprogramma te presenteren met allerhande weetjes over het weer van voreger en nu.

Datum - Vrijdag 29 maart 2013. 19.30 uur t/m 22.30 uur. Toegang: 6 euro.Locatie - Abdijstraat 22 te 1850 Grimbergen (B). Tel. : 02/269.12.80. E-mail : info@mira.be. 019

Guidestar|03-2013

KrisChr

istiaen

s

NNiieeuuwwee LLaannddssaatt ssaatteelllliieettggaaaatt ddee rruuiimmttee iinn

020

Foto - Landsat is het tot dusverlangst lopende satellietfotografie-programma en is een gemeenschap-pelijk project van de AmerikaanseGeologische dienst (USGS) en deNASA. De eerste satelliet werdgelanceerd in 1972, de laatste in1999, die nog steeds werkt. Bron:ULA / USGC / NASA / VAFB.Meer informatie :http://landsat.usgs.gov

Rubriek

-Lance

ringind

ekijke

r

De Verenigde Staten hebben op dinsdag 11februari 2013 een nieuwe Landsat aardobser-vatiesatelliet succesvol in de ruimte gebracht.De Landsat Data Continuity Mission (LDCM) isde achtste satelliet uit het AmerikaanseLandsat programma. Deze nieuwe kunstmaanmoet ervoor zorgen dat wetenschappers devolgende jaren de veranderingen op Aardekunnen blijven observeren en is volgens hetprojecthoofd “de beste satelliet ooit gelan-ceerd in termen van kwaliteit en kwantiteitvan data”.In 16 dagen het volledigeAardoppervlak fotograferen

De 2,6 ton zware LDCM satelliet vertrok op 11februari 2013 om 19u02 Belgische tijd vanopde Vandenberg Air Force Base lanceerbasis inCalifornië en werd door middel van een Atlas5 raket een uur en achttien minuten lateruitgezet in een lage polaire baan om deAarde. Dit was de 36ste maal dat deVerenigde Staten een Atlas 5 raket lanceerdensinds deze raket in 2002 voor het eerst werdgelanceerd. De 58 meter lange draagraketheeft bij de lancering een gewicht van 334ton. Elke Atlas 5 draagraket bestaat uit eendoor Rusland ontwikkelde RD-180 raketmotordie zich in de onderste rakettrap bevindt metdaarbovenop een Centaur 'upper stage'.Eenmaal de Landsat Data Continuity Missionsatelliet operationeel zal zijn, zal deze enkelemaanden na de lancering overhandigdworden aan de Amerikaanse geologischedienst (United States Geological Survey). DeLandsat Data Continuity Mission satelliet, diena de lancering wordt omgedoopt tot 'Landsat8', werd gebouwd door het Amerikaanseruimtevaartbedrijf Orbital SciencesCorporation. De aardobservatiesatelliet werduitgerust met de Operational Land Imager(OLI) en Thermal Infrared Sensor (TIRS)instrumenten waarmee wetenschappers devolgende jaren ondermeer tropische gebiedenop Aarde, natuurrampen, bewoonbaregebieden en gletsjers kunnen observeren enfotograferen vanuit een lage baan om deAarde. Zo komt één pixel op een Landsat-fotoovereen met dertig meter waardoorwetenschappers zeer gedetailleerd onzeplaneet kunnen observeren op vlak vanveranderingen op het Aardoppervlak, milieu-vervuiling, natuurrampen, stedenbouw of hetklimaat. Deze achtste Landsat kunstmaan zal,net als zijn voorgangers, om de 90 minutenéén omwenteling om de Aarde maken en kantot 400 opnamen per dag maken. Om de 16dagen zal deze achtste Landsat satelliet hethele Aardoppervlak gefotografeerd hebben.Wanneer de Landsat 7 en Landsat 8 kunst-manen samenwerken, zullen wetenschappersom de acht dagen veranderingen op Aardekunnen observeren en in kaart brengen. Deminimale levensduur van Landsat 8 is vijf jaar,maar dat kan evengoed het dubbel worden.

Meer dan 3 miljoen foto’s per jaarLandsat is vandaag de dag het langst lopendesatellietfotografieprogramma. Oorspronkelijkheette dit programma eind de jaren ’60 EarthResources Technology Satellites Program maarin 1970 kreeg het programma uiteindelijkgroen licht onder de naam ‘Landsat’. De eersteLandsat aardobservatiesatelliet ging op 23 juli1972 in de ruimte en de laatste, die nogsteeds operationeel is, werd in 1999gelanceerd. De Landsat 6 satelliet, die inoktober 1993 werd gelanceerd, raakte echterniet in de juiste baan om de Aarde waardoordeze missie al gauw ten einde liep. Hierdoorheeft men veel langer dan voorzien beroepmoeten doen op de Landsat 4 en Landsat 5kunstmanen om de continuïteit van hetprogramma te verzekeren. Landsat 5 isinmiddels ook de langst werkende aardobser-vatiesatelliet.

De inmiddels miljoenen satellietfoto’s dieafkomstig zijn van de Landsat satellieten zijngearchiveerd in de Verenigde Staten enhebben een zeer belangrijke bijdrage geleverdin het onderzoek naar veranderende omstan-digheden op Aarde. Zo hebben weten-schappers dankzij Landsat foto’s ondermeerkunnen aantonen dat het poolijs steeds verdersmelt en heeft men meer inzicht gekregen inhet herstel van natuurgebieden en planten nabosbranden. Daarnaast wordt Landsat-dataook gebruikt voor de studie van natuurlijkegrondstoffen en door overheden en hetonderwijs voor het maken van kaarten,plannen en atlassen. In 2008 werd alle data,afkomstig van het Landsat programma,beschikbaar gemaakt via het internet voor hetgrote publiek (http://landsat.usgs.gov). Terwijlin het verleden ongeveer 15 000 Landsatfoto’s per jaar werden gedownload doorbetaalde gebruikers, werden sinds 2008 almeer dan 3 miljoen foto’s per jaargedownload. Zo zijn de beelden die we zienop Google Earth vaak afkomstig van Landsat-data. Hierdoor was de vraag naar een nieuweLandsat kunstmaan dan ook zeer grootaangezien de continuïteit van het programmagegarandeerd moet blijven.

Guide

star|

03-201

3

Info - Kris Christiaens isal sinds jeugdige leeftijdgepassioneerd door ruim-tevaart. Door zijn gedre-venheid en kennis over ruimtevaartwerd hij enkele jaren terug mede-beheerder van de populaire web-sites Spacepage en Belgium InSpace. Daarnaast schrijft KrisChristiaens ook artikelen voor hetmaandblad van de Vereniging VoorSterrenkunde en werd hij in 2010secretaris van de Astro Event Groupvzw.

021

Guidestar|03-2013

ESA/Fo

ster+

partne

rs

WWoorrddtt ddee EEuurrooppeessee MMaaaannbbaassiiss iinn 33DD uuiittggeepprriinntt ??

022

Artike

l

Het bouwen van een toekomstige ruimtebasisop de maan is een logistiek lastige klus. Wanthoe krijg je nou bouwmaterialen als beton ensteen de ruimte in? 3D-printers zoudenmisschien wel eens de oplossing kunnen gaanbieden.Samen met industriële partners - waaronderhet beroemde architectenbureau Foster +Partners - onderzocht de Europese ruimte-vaartorganisatie ESA de mogelijkheden van3D-printen met maanstof. “Met 3D-printersdie zand als grondstof gebruiken zijn al helegebouwen gemaakt”, aldus LaurentPambaguian, hoofd van het onderzoeksprojectbij ESA. “Ons industriële team onderzocht ofdezelfde technieken gebruikt kunnen wordenom een maanbasis te construeren.”“3D-printen biedt de mogelijkheid om meteen verminderde hoeveelheid logistieknederzettingen op de maan te realiseren”,weet Scott Hoyland van ESA. “De nieuwemogelijkheden die dit werk laten zien kunnendoor internationale ruimteorganisaties gezienworden als onderdeel van de huidigeontwikkelingen, waarbij we een gezamenlijkeontdekkingsstrategie uiteenzetten.”Een van de belangrijkste partners in hetsamenwerkingsverband met ESA is Foster +Partners. Het architectenbureau ontwierp eendragende koepel met een uit cellen opge-bouwde wand die bescherming moet biedentegen micrometeorieten en ruimtestraling.Onder de koepel zou een onder druk staandopblaasbaar onderdak voor de astronautengeplaatst kunnen worden.Het ontwerp is helemaal gebaseerd op demogelijkheden van 3D-printen met maanstof.Bij wijze van demonstratie werd op die manieral een 1,5 ton zware bouwsteen geprodu-ceerd. “We zijn gewend om ontwerpen temaken voor de meest extreme klimaten opaarde. Daarbij benutten we de voordelen vanlokale, duurzame materialen”, merkt Xavier DeKestelier van Foster + Partners' Specialist

Modelling Group op. “Onze maanbasis volgteen vergelijkbare logica.”Uiteindelijk kwam Foster + Partners op deproppen met een hol gebouw met eengesloten cellstructuur. Die structuur lijkt opdezelfde structuur als je aantreft inde bottenvan een vogel en moet een ideale combinatietussen gewicht en kracht vormen.Voor de tests leverde het Britse Monolite eenD-ShapeTM-printer met een reeks mond-stukken op een frame van zes meter. Deprinter werd gebruikt om een bindende stofop een zand-achtig bouwmateriaal te spuiten.De 3D-afdrukken werden laag voor laagopgebouwd. Monolite gebruikt zijn printerdoorgaans voor het maken van sculpturen enwerkt momenteel aan de vervaardiging vankunstmatige koraalriffen. Daarmee kunnenstranden beschermd worden tegen grotegolven die vanuit de zee het strand op rollen.“Het gesimuleerde maanstof moest eerstgemengd worden met magnesiumoxide. Ditverandert het in 'papier' waarop we kunnenprinten”, legt Monolite-oprichter Enrico Diniuit. “Vervolgens voegen we daar onze 'inkt'aan toe. We gebruiken een verbindend zoudat ons grondstofmateriaal verandert in eensteenachtige, vaste stof. Onze huidige printerskunnen zo ongeveer 2 meter aan materiaal peruur bouwen. Machines van een toekomstigegeneratie zouden 3,5 meter per uur moetenhalen. Daarmee kunnen we een compleetgebouw in een week printen.”Het maken van bouwmateriaal met een 3D-printer werkt in de ruimte wel wat anders danop aarde. “Het printproces is gebaseerd op hettoevoegen van vloeistoffen aan een grondstof.Maar in het vacuüm van de ruimte kokenonbeschermde vloeistoffen natuurlijk weg”,aldus Giovanni Cesaretti van Alta SpA. HetItaliaanse ruimteonderzoeksbureau werktsamen met de Scuola Superiore Sant'Anna-universiteit in Pisa aan het toepassen van 3D-printtechnieken aan een maanmissie.

Guide

star|

03-201

3

WWoorrddtt ddee EEuurrooppeessee MMaaaannbbaassiiss iinn 33DD uuiittggeepprriinntt ??

023

Foto - Deze illustratie toont de tweetoestanden waartussen de pulsarPSR B0943+10 kan schakelen. Depulsar staat erom bekend dat hij inde uitstoot van radiostralingschakelt tussen een 'heldere' en een'rustige' toestand. Gecombineerdewaarnemingen met XXM-Newton eneen aantal grondtelescopen (waar-onder LOFAR) hebben nu aange-toond dat dat de pulsar ook gelijk-tijdig schakelt tussen twee versnel-lingen in de uitstoot van röntgen-straling, qua helderheid omgekeerdevenredig aan de uitstoot vanradiostraling. De bestaande theoriekan dit niet verklaren; het duidt opeen snelle verandering van de helemagnetosfeer. Bron: ESA / ATG media-lab.Meer informatie :www.astron.nl Guidestar|03-2013

“Als mogelijke oplossing hebben we eenmondstuk van een 3D-printer onder een laagregoliet (los materiaal uit de bodem, red.)geplaatst. We zagen vervolgens dat kleinedruppels die we door het mondstuk spoteneen stukje omhoog kwamen in het materiaal.Dat betekent dat 3D-printen inderdaad kanwerken in een vacuüm.”Nagebootst maanregoliet wordt al vakergemaakt en gebruikt bij tests. Het wordtdoorgaans geproduceerd per kilogram. “Maarhet team dat de tests naar 3D-printen in deruimte uitvoerde vond een bron waar we opgrote schaal nagebootst maanregoliet kondenvinden”, verklaart Enrico Dini van Monolith.“Het basalt uit een vulkaan in centraal-Italiëbleek voor 99,8 procent gelijk te zijn aanmaansteen.”

“Dit project kon plaatsvinden dankzij ESA'sGeneral Studies Programma, dat gebruiktwordt om onderzoek uit te voeren naarnieuwe onderwerpen”, becommentarieertprojecthoofd Laurent Pambaguian. “Wehebben de basis van het concept vastgelegden een capabel team voor het vervolgwerksamengesteld.”Factoren zoals het beheersen van maanstof-dat gevaarlijk is om in te ademen- enwarmtefactoren zullen verder onderzochtmoeten worden. 3D-printen werkt namelijkhet best op kamertemperatuur, terwijl er opde maan in twee weken tijd enormetemperatuursverschillen ontstaan. Voor het3D-bouwen van een potentiële nederzettinglijken de polen van de maand de bestetemperaturen te bieden.

André

vander

Hoeve

n

WWaatt zziieenn wwee aaaann ddee hheemmeell ??

024Info - Deze reeks is al eerderuitgegeven, in boekvorm, door deNederlandse Onderzoeksschool voorAstronomie. Het boek, dat 126pagina's telt, kan verkregen wordenvia www.lulu.com.

Serie-

Inleidin

ginde

astron

omie

InleidingIn deze serie kijken we naar de levensloop vansterren. De doelgroep is leerlingen op 6-VWOniveau met natuurkunde in hun pakket of voorhobbyisten die zich verder willen verdiepen inde sterrenkunde. Hierbij is te denken aangebruik op bijvoorbeeld sterrenwachten.In het eerste hoofdstuk ontdekken we wat wemet het blote oog aan de hemel kunnen zien.Tegenwoordig hebben we een hele andere kijkop de hemel als dat vroegere beschavingenhadden toen zij de hemel en de aarde nog alseen perfect geheel zagen. In hoofdstuk 2 zienwe hoe deze waarnemingen van de hemelgeleid hebben tot het huidige beeld van hetzonnestelsel. In hoofdstuk 3 maken we kennismet o.a. Isaac Newton en Johannes Kepler diemet deze waarnemingen een beter natuur-kundig model maakten van de bewegingenvan sterren en planeten. In hoofdstuk 4 zienwat we kunnen meten aan sterren. Weontleden het licht van sterren om meer overhun eigenschappen te leren. Gelijk zien wehoe we hiermee de afstanden in het heelalkunnen bepalen. In hoofdstuk 5 leren we hoesterren in elkaar zitten, waar ze uit bestaan enwaar ze de energie vandaan halen om zohelder te stralen. In hoofdstuk 6 gaan wekijken hoe deze waarnemingen ons meervertellen over de levensloop van sterren. Hoeontstaan sterren, wat gebeurt er tijdens hunleven en hoe komen ze aan hun eind?We gaan kijken wat we zoal kunnen zien aande hemel zonder bijzondere hulpmiddelen alstelescopen, camera’s etc. Dit is namelijk ookwat de oude Grieken deden, en zij hebbenmet alleen deze waarnemingen al eenbehoorlijk reëel beeld kunnen krijgen van hoe

ons zonnestelsel in elkaar zit. Laat je mee-voeren en verbaas jezelf over wat er allemaalte ontdekken valt. Alvast een goede reisgewenst!Hoofdstuk 1

Wat zien we aan de hemel ?In dit hoofdstuk maken we een reis langs dehemel om een aantal verschijnselen tebekijken die we met het blote oog waarkunnen nemen. We bekijken wat we kunnenzien aan de hemel, belangrijke vragen hierbijzijn:• Wat voor informatie levert wat we zien onsover onze plaats in het heelal?• Waarom bewegen sommige sterren op eenbijzondere manier langs de hemel?• Verandert de sterrenhemel in de tijd?• Wat zijn sterren? Hoe ontstaan ze en watgebeurt er verder met ze?Voordat we deze vragen in de volgende hoofd-stukken kunnen beantwoorden moeten we ereerst achter komen wat we nu eigenlijk zien.

1.1 De sterrenhemelIn onze moderne wereld zijn er maar weinigmensen die kunnen ontsnappen aan het lichtvan de stad en onder een heldere hemelkunnen genieten van een onverstoordesterrenhemel. In Europa is het vrijwel onmo-gelijk om nog plaatsen te vinden waar er geensprake is van lichtvervuiling door o.a. stedenen industrie (zie hieronder).

Guide

star|

03-201

3

Info - André van derHoeven is docent Natuur-kunde aan het Emmaus-college te Rotterdam.Naast zijn werkzaamheden opschool is hij ook actief op het gebiedvan de amateurastronomie en astro-fotografie. Hierbij maakt hij gebruikvan een 30 cm spiegeltelescoop omde diepten van het heelal op de fotovast te leggen.Meer informatie :www.astro-photo.nl

Foto - lichtvervuiling = licht vansteden e.d. dat ervoor zorgt dat dehemel niet helemaal donker meer is.Bron: NASA.

025

Guidestar|03-3013Gelukkig hadden onze voorouders wel de tijden de mogelijkheden omdit te doen. De hemelop een heldere, onbewolkte nacht is eenfantastisch gezicht, en dit was in vroegertijden dan ook een populaire tijdsbesteding.Wanneer onze ogen zich aanpassen aan hetduister, dan zien we een overvloed aantwinkelende sterren, van zwak tot sterk, vaneenzame sterren tot grote groepen van sterrendie bij elkaar lijken te horen. Wat verbazend is,is dat ieder stipje een ster is als onze zon,aangedreven door dezelfde processen. De sa-menstelling van de zon en hoe zijn gigantischeenergieproductie werkt is eeuwenlang eenmysterie geweest, maar nu denken we dat dezon een bol is die vooral bestaat uit waterstofen helium, en dat zijn energie komt vankernreacties in het hart van de zon. Als je nu ’savonds naar de hemel kijkt, probeer je daneens voor te stellen dat ieder stipje een zon is,en bedenk dan eens hoever deze sterrenmoeten staan om ze zo zwak te zien.

Hoeveel sterren zijn er in het heelal?Ongeveer 5000 sterren kunnen we zien methet blote oog. Met telescopen zijn er meerdan 100.000.000.000 (100 miljard) sterren tezien alleen al in de grote schijf die we zienlangs de hemel, de melkweg. Met de HubbleSpace telescoop (zie volgende pagina) zijnfoto’s gemaakt van kleine stukjes hemelwaarop enkele duizenden sterrenstelsels,vergelijkbaar met onze eigen melkweg,zichtbaar zijn. Er zijn waarschijnlijk 1010-1012van deze sterrenstelsels. De huidige schattingvan het aantal sterren in het heelal ligt ergenstussen de 1022 en 1024 sterren. (Om een ideete hebben dat zijn er meer dan dat erzandkorrels op aarde zijn).

Foto - De melkweg zoals je die opeen donkere plaats aan de hemelkunt zien. Bron: Golden State star-party (USA).Foto - Een schematische voorstellingvan de melkweg. Onze zon bevindtzich aan de buitenrand. Als we in derichting van de schijf kijken zien wede band langs de hemel. Kijken weuit de schijf dan zien we veel mindersterren. Bron: NASA

026

De Hubble-ruimtetelescoopDe Hubble-ruimtetelescoop werd op 26 april1990 door het ruimteveer ‘Discovery’ in eenbaan om de aarde gebracht — 67 jaar nadatde Duitse ruimtevaartpionier Hermann Oberthop de mogelijke voordelen van sterrenkundigonderzoek vanuit de ruimte had gewezen.Reeds begin jaren zestig werden bij NASAserieuze voorstellen ingediend voor derealisatie van een ruimtetelescoop. Maar hetproject kreeg pas na een lange reekshaalbaarheidsonderzoeken in 1977 groen licht— het werd een gezamenlijke ondernemingvan NASA en ESA.Wat beeldscherpte betreft levert de Hubble-telescoop nog steeds betere prestaties dan detelescopen op aarde. En dat terwijl hij met zijnhoofdspiegel van 2,4 meter bij lange na nietde grootste is. De telescopen op aarde hebbenallemaal last van de twinkelingen die ontstaanals sterlicht door de turbulente lagen van deaardatmosfeer gaat. Dit vertroebelende effectheeft tot gevolg dat het oplossende vermogenvan een telescoop — van welke grootte danook — nooit beter kan zijn dan ongeveer eenhalve boogseconde (1 boogseconde is 1/3600graad).De beeldscherpte van een ruimtetelescoopwordt uitsluitend bepaald door de grootte enkwaliteit van zijn optiek en de nauwkeurigheidwaarmee het instrument tijdens een opnameop een object gericht kan blijven. Hierdoor zijnHubble-opnamen vijf keer zo detailrijk alssoortgelijke opnamen met telescopen op

aarde. Vanaf het aardoppervlak kunnen wemet onze telescopen krantenkoppen op eenafstand van een kilometer lezen, met ‘Hubble’ook de rest van de tekst!Het is voornamelijk deze veel betere beeld-kwaliteit die de ruimtetelescoop zo bijzondermaakt. Het instrument stelt astronomenechter niet alleen in staat om reeds bekendehemelobjecten veel gedetailleerder waar tenemen, maar ook om objecten te ontdekkendie veel lichtzwakker zijn dan de objecten dievanaf de aarde zijn waargenomen. Aldus heeft‘Hubble’ het astronomische gezichtsveldenorm vergroot.Ruimtetelescopen zijn ook in staat om stralingin andere delen van het elektromagnetischespectrum te detecteren. Het golflengtebereikvan telescopen op aarde is beperkt door deabsorberende werking van de aardatmosfeer.Dat betekent dat ‘Hubble’ objecten niet alleenop zichtbare golflengten kan waarnemen,maar ook op ultraviolette en infrarode. Hetultraviolette deel van het spectrum is vangroot belang voor astronomen, omdat hier dezogeheten ‘atomaire overgangen’ van veel-voorkomende elementen zichtbaar zijn.Alle scheikundige elementen hebben karakter-istieke eigenschappen die ertoe leiden dat zelicht op bepaalde golflengten absorberen ofjuist uitzenden. Door in het spectrum van eenobject naar tekenen van emissie of absorptievan licht op deze golflengten te kijken, kunnensamenstelling, temperatuur en andere fysischeeigenschappen ervan worden bepaald.

Guide

star|

03-201

3

Foto - De doorlating van stralingdoor de aardatmosfeer. Hemelob-jecten zenden licht en straling vanallerlei golflengten uit, maar langniet al deze golflengten kunnen deaardatmosfeer passeren: de betref-fende straling wordt geabsorbeerdof verstrooid door atomen enmoleculen in de lucht. De grafieklaat zien welke golflengten er wélworden doorgelaten: ultraviolet lichten een groot deel van het infraroodworden vrijwel geheel geabsorbeerdof verstrooid.

027

Guidestar|03-20131.1.1 De hemelbol

De zon komt op in het oosten, en gaat onderin het westen. Ook de sterren komen op in hetoosten en gaan onder in het westen. Dat kunje met eigen ogen zien! Kijk maar eens aan dehemel waar bepaalde sterren staan en kijk eenhalf uur later weer. Je zult zien dat de sterrenverplaatst zijn. Het lijkt wel of de sterren aaneen hemelbol vastzitten, die in één etmaal (24uur) om zijn as draait. Eén ster, de poolster,lijkt wel op zijn plaats te blijven staan. Ditkomt omdat deze ster zich recht boven derotatie-as van de aarde bevindt. Deze ster wijstje dus altijd het noorden aan!

Net als de sterren lijken ook de zon en demaan om de aarde te bewegen. Als we eenpaar dagen naar de zon kijken, dan kunnenwe concluderen dat de zon gelijk op beweegtmet de sterren. Maar als we goed kijken,direct na zonsondergang, dan zien we dat desterren in de loop van de weken langzaam vanpositie lijken te veranderen ten opzichte vande zon. We kunnen dit laten zien door desterren op een kaart te zetten, en te kijkenwelke sterren we net na zonsondergang ennet voor zonsopgang zien. De zon bevindtzich dan tussen deze twee groepen sterren in.Als we dit doen zien we dat de zon naar hetoosten lijkt te bewegen ten opzicht van desterren. Dus het lijkt of de zon om de aardebeweegt maar niet zo snel als de sterren.

Hoe lang duurt het tot de zon weerop dezelfde plek staat?Dit zou je kunnen bepalen door te kijkenwanneer dezelfde sterren weer zichtbaar zijnna zonsondergang. Je zou na een aantal cycliconcluderen dat deze periode 365,25 dagen isen dat dit exact overeenkomt met de loop van

de seizoenen. Zo zijn we aan ons jaargekomen. Omdat het 365,25 dagen en niet365 dagen is hebben we elke 4 jaar eenschrikkeljaar om toch weer op hele dagen uitte komen. In de vroege geschiedenis zagenmensen al dat dezelfde sterpatronenterugkwamen bij bepaalde seizoenen. Zo konmen al, zonder kalender, seizoenen voorspel-len en hier bijvoorbeeld de oogsten opafstemmen.Dus voor een waarnemer op aarde lijkt de zonieder jaar weer hetzelfde pad te volgen. Defiguur laat een band zien van 30 ˚ aan beidezijden van de hemelequator. Dit is de lijn dierecht boven de evenaar van de aarde ligt. Hetpad dat de zon volgt lijkt op en neer tebewegen langs de equator. Dit pad noemenwe de ecliptica. (Deze naam komt van het feitdat zon- en maansverduisteringen (eclipsen)alleen optreden wanneer de maan zich op ofrond deze lijn bevindt). De sterrenbeeldenwaardoor de zon beweegt noemen we detekens van de dierenriem.Je ziet dat de zon schijnbaar niet recht over deevenaar beweegt, maar er soms boven ensoms beneden zit. Dit komt doordat derotatie-as van de aarde niet loodrecht staat ophet baanvlak van de aarde, maar er een hoekmee maakt van ongeveer 67 ˚ . Ten opzichtevan de sterren blijft de rotatie-as tijdens deomwenteling om de zon dezelfde kant opstaan (fig. 1.6). Het gevolg is dat wij seizoenenkennen.Op 20 juni komt de zon op zijn hoogste puntten noorden van de evenaar. De zon staat danloodrecht boven de zogenaamde kreeftskeer-kring (1). De dag op het noordelijk halfrondduurt het langst, en het is zomerzonnewende.

Op de winterzonnewende (21 december) staatde zon het verst naar het zuiden en is de dagop het noordelijk halfrond het kortst, het is nudus zomer op het zuidelijk halfrond.De zon staat dan boven de steenboks-keerkring (2). Daar tussenin, rond 20maart en22 september, staat de zon precies rechtboven de evenaar. Dan duren dag en nachtprecies even lang: dat noemen we de equinox.(Equinox is Latijn voor: gelijke nacht.)

Foto - De gekantelde rotatie-as vande aarde zorgt voor de seizoenen.Vergelijk de zomer / winterzonne-wende met de figuur hiernaast.1 - De lijn op 23,5 ˚ NB waar de zonop de midzomer recht boven staat.2 - De lijn op 23,5 ˚ ZB waar de zonop de midwinter recht boven staat.

Foto - Beweging van de zon doorhet jaar heen langs de sterrenhemel.

Foto - In Zuid-Afrika kun je over desteenbokskeerkring rijden. Bron: A.vd Hoeven.

Kortnieuws

NASA wil in 2014 het grootste zonnezeil tot nu toelanceren met een Falcon-9 raket van SpaceX. Deflinterdunne Sunjammer heeft een oppervlakte vancirca 1.200 m2. Eenmaal in de ruimte vouwt het zeil uiten moet dan door stralingsdruk van de zon (de impulsvan fotonen die op het zonnezeil vallen) tot eenafstand van drie miljoen kilometer van de aardekomen. De Sunjammer (hieronder een voorloper van400 m2 uit 2005) is gemaakt van Kapton, eenpolyimide (een polymeer bestand tegen hogetemperaturen) en niet dikker dan 5 µm om het zeil zolicht mogelijk te maken. Toch weegt het zonnezeil nog32 kg. Bron: M. Brendel / 10-02-2013.Oostenrijkse onderzoekers zijn in de Sahara begonnenmet een gesimuleerde marsmissie. De landing van demissie is maandag nagespeeld in de buurt van deMarokkaanse plaats Erfoud, in het noorden van deSahara. De bemanningsleden zullen de komendeweken apparatuur testen die mogelijk kan wordengebruikt bij toekomstige missies op de rode planeet.Dat meldt het Oostenrijks Ruimtevaartforum OWF, datde gesimuleerde Marsmissie organiseert. De beman-ning van het project bestaat uit vrijwilligers en isondergebracht in een opblaasbare tent in de woestijn.Wanneer de ‘Marsreizigers’ zich naar buiten begeven,dragen ze een zogenaamde ruimtepaksimulator. Ditpak is aangesloten op een computer en simuleert deomstandigheden die astronauten op Mars zoudenervaren. De onderzoekers zullen ook een nieuweMarsrover testen in het gebied. Het gebied rondomErfoud vertoont volgens wetenschappers geologischeovereenkomsten met de planeet Mars. Ook vanwegede afgelegen ligging is het gebied erg geschikt voorhet uitvoeren van een gesimuleerde ruimtemissie. Debemanningsleden hebben tijdens de missie contact meteen controlecentrum in Innsbruck. Bron: NU / 11-02-2013.Onderzoekers in Spanje hebben een systeemontwikkeld waarbij de nauwkeurigheid van desatellietnavigatie aanzienlijk wordt verbeterd. Dankzijde combinatie van een conventioneel global positio-ning system (GPS) signaal met dat van andere sensorenzoals versnellingsmeters en gyroscopen kan de positievan een auto met de nauwkeurigheid van 2m (6ft 6in)worden bepaald. Het systeem kan goedkoop in iedereauto worden geïnstalleerd en kan uiteindelijk ookwerken met smartphones, zeggen de onderzoekers.Spanje mag dan een land in crisis zijn, men is erbepaald de weg nog niet kwijt. "We zijn erin geslaagdom de positie van een voertuig in kritische gevallenmet percentages tussen 50 en 90% te verbeteren",aldus onderzoeker David Martin die is verbonden aande Carlos III Universiteit in Madrid. Volgens dewetenschappers, is de huidige foutmarge van degebruikelijke commerciële GPS apparatuur in auto'songeveer 15m in een open veld, waar de ontvangereen contact heeft met de satellieten. In dichtbebouwdeomgeving, zoals in grote steden, waar het signaalweerkaatst op gebouwen en bomen, kan deberekening van de positie van een voertuig wel eensmeer dan 50m afwijken. Daarbij komt dat in bepaaldegevallen, zoals in tunnels en ondergrondse parkeer-garages en dergelijke, de communicatie volledigverloren gaat. Op dat moment, komt het systeem nietveel verder dan raden naar de positie. Het nieuwesysteem zoals dat in Spanje wordt ontwikkeld leentzich eventueel door zijn nauwkeurigheid dan ook veelmeer voor eventuele onbemande auto's. "Er wordt veel

onderzoek gedaan naar onbemande auto's, endaarvoor is navigatie-apparatuur nodig die zonauwkeurig mogelijk is," zegt professor David Baileyvan de Universiteit van Coventry in Groot-Brittannië.Het systeem zoals dat is ontwikkeld in Madrid maaktgebruik van een eenheid bestaande uit drieversnellingsmeters en drie gyroscopen die de snelheiden richting van het voertuig te allen tijde controlerenen bijhouden. De gegevens van deze eenheid wordenvervolgens gecombineerd met die van eenconventionele GPS eenheid. De volgende stap voor deSpaanse onderzoekers is het ontwikkelen van eensysteem dat kan werken met smartphones. De meestedaarvan zijn namelijk uitgerust met een aantalsensoren, waaronder een versnellingsmeter, eengyroscoop, een magnetometer, GPS en camera's, en datgekoppeld aan GSM-communicatie en vaak Wi-Fi enBluetooth. Bron: AA / 13-02-2013.André Kuipers gaat voorlopig niet meer aan de slag bijEuropean Space Agency (ESA). Hij heeft twee jaaronbetaald verlof genomen om zich te richten op hetpromoten van ruimtevaart, wetenschap en technologie.Dit doet hij in samenwerking met het NetherlandsSpace Office (NSO) en de Nederlandse overheid, meldtESA dinsdag. "Ik heb het altijd een grote eer gevondenom voor ESA als projectwetenschapper en als astronautte mogen werken", reageert Kuipers in een verklaring."Ik ben veel dank verschuldigd aan de ruimtevaart-organisatie en aan de Nederlandse overheid omdat zeme de kans gaven twee keer naar de ruimte te vliegen.Nu wil ik alles wat ik bij deze unieke ervaringengeleerd heb delen." Het verlof van de 54-jarige Kuipersging in op 1 januari. Hij is ook actief als ambassadeurvoor het Wereld Natuur Fonds en enkele goede doelenvoor ernstig zieke kinderen. Kuipers ging twee keer deruimte in voor de ESA. Vorig jaar juli keerde hij terugvan zijn tweede reis naar het internationaalruimtestation ISS, waar hij bijna tweehonderd dagenverbleef. Kuipers maakte in 2004 al eens een elfdaagsereis naar het ISS. Bron: Novum / 12-02-2013.De Nederlandse ruimtevaarder André Kuipers krijgt eenvriendschapsmedaille van de Russische presidentVladimir Poetin. Dat blijkt uit een decreet dat maandagverscheen op de website van het bureau van depresident. Kuipers' Italiaanse collega Roberto Vittoriwordt ook erkend als vriend. De ruimtevaarders krijgenhun onderscheidingen voor hun verdiensten in deruimtevaart namens de ruimtevaartorganisatie ESA.Kuipers is twee keer in het internationale ruimtestationISS geweest, in 2004 en 2011. Beide keren met eenRussische collega; Gennadi Padalka en OlegKononenko. Vladimir Poetin schreef een 'oekaze' waarinhij beide heren de onderscheiding gaf. Een oekaze iseen bevel van de hoogste leider van het land en geldtals wet, vergelijkbaar met een decreet. Kuipers is sinds1999 werkzaam bij ESA. Hij heeft in totaal 204 dagenin de ruimte doorgebracht. Zijn laatste reis duurde 193dagen. Geen Europeaan is ooit zo lang in een baanrond de aarde geweest. Bron: ANP / 11-02-2013.

Meer up-to-date nieuws :www.spacepage.be

Workshop : RuimterakkersOp 4 april 2012 kunnen alle kids deelnemen aan een leuk interactief atelier in ruimtethema. Om14u begin je met het knutselen van je eigen waterraket. En daarna... lanceren natuurlijk!Tussendoor geniet je van een lekker hapje en drankje. Inschrijven is verplicht (via website) !

Datum - Woensdag 4 april 2013. Van 14.00 uur tot 16.00 uur. Toegang: 5,00 euro.Locatie - Cosmodrome, Planetariumweg 18-19 te 3600 Genk. www.cosmodrome.be. cosmodrome@genk.be. 029

Guidestar|03-2013

Patrick

Jaecqu

es

030

Info - Het woord ‘gadget’ is terug teherleiden naar de 19e eeuw. Hetwoord wordt in dit geval gebruiktals een vervanging voor de naamvan een apparaat die men niet meerheeft kunnen onthouden. In ditgeval komt het woord ‘gadget’ terugin het door Robert Browns geschre-ven boek 'Spunyarn and Spindrift: Asailor boy’s log of a voyage out andhome in a China tea-clipper'. Dit isde eerste keer dat het woordvoorkomt op papier. Een anderverhaal is dat Gaget, Gauthier & Cie(het bedrijf achter de decoratietech-niek in plaatmetaal voor het Vrij-heidsbeeld in New York) een kleinschaalmodel van het Vrijheidsbeelduitbracht en het naar het bedrijfvernoemde (Gaget – gadget). Ditwas in 1886. Dit zou echter hetverhaal tegenspreken dat de termdaarvoor al in de volksmondgebruikt werd. Feit is en blijft datiedereen wel wild is van een leukgadget, niet ?Meer informatie :www.eurekashop.be

Rubriek

-Gadg

etv/dm

aand

Tegenwoordig heeft zowat elk sterrenkundigmagazine een rubriek waarin men telescopenen accessoires bespreekt. Dus waarom zoudenwe hen na doen, zeker wanneer er daarnaasttal van boeiende en leuke sterrenkundige enruimtevaartgerichte gadgets bestaan...Planisphere watch

De praktijk leert me dat niet elke amateurster-renkundige al even verzot is van gadgets. Tochduiken er zo nu en dan gadgets op dieiedereen wel weet te appreciëren. En vooralook het ideale verjaardaggeschenk blijken tezijn. We hebben het dan ook over de popu-laire Amerikaanse 'planisphere watch'.

Het uurwerk ziet er niet alleen indrukwekkenduit, waardoor meteen ook een absolute blik-vanger, maar is tevens uitgerust met een echtwerkende planisfeer. Het uurwerkt toont danook alle zichtbare sterrenbeelden van hetnoordelijk halfrond. De kast bestaat uit stevigmessing (43 mm) met kristallen beschermglasen rubberen armband. De Zwitserse 'superluminescent' wijzers blijven tot drie uur in deduisternis oplichten waardoor het uurwerk,buiten tijdens het wandelen of waarnemen,zeker tot z'n recht komt. Prijs: 79,50 euro /Eurekashop.Sony Xperia tablet Z

Wie aan astrofotografie doet en hiervoor eenlaptop gebruikt kent het probleem: zodra hetwat vochtig of koud wordt begeeft deze het.Dus waarom niet overstappen op de stof- enwaterdichte Sony Xperia tablet Z. Een 10 inch1,5 Ghz quad-core 4.1 Android tablet dieslechts 495 gram weegt en 6,9 mm dik blijkt.Wat dunner is dan een Ipad. Met deSnapdragon S4 Pro processor van Qualcommmet 2 Gb RAM (uitbreidbaar tot 32 Gb) heb jealvast voldoende kracht onder de motorkap.En de 8 megapixel camera is ook al nietonaardig. Het geluid wordt geproduceerddoor middel van een S-Force 3D surroundprocessor. En de prijs zal rond de 500 euroliggen. Nu alleen nog de nodige software...

3D International Space StationGeboeid door ruimtevaart en liefhebber vanhet betere knutselwerk ? Waarom ga je dan deuitdaging niet aan met dit drie-dimensioneleinternationale ruimtestation bouwpakket ?

Montage gebeurd door middel van een uniekklik-systeem waarmee je de vele voorbedruktekunststoffen onderdelen feilloos aan elkaarvast maakt. Het geheel meet uiteindelijk 240 x410 x 540 cm. Ideaal om op uw bureau teplaatsen of, door middel van een doorzichtigkoord, aan het plafond. Prijs: 24,50 euro /Eurekashop.Among the stars

Veel waarnemers vervloeken het grijze natteweer dat blijkbaar van geen ophouden weet.Dus waarom niet eens wegdromen van verremysterieuze werelden via een... bordspel.

In 'Among the stars' werd net een interstellaireoorlog uitgevochten en is de tijd gekomenvoor vrede en welvaart. Daarom worden gi-gantische ruimtestations gebouwd om zowelde diplomatieke als commerciële banden tus-sen de diverse rassen te versterken. 'Amongthe stars' is een een mengeling tussen bord-en kaartspel waar het de bedoeling is om elkeen ruimtetstation te bouwen. Elk spel duurtslechts vier rondes die samen gemiddeld zo'nhalf uur duren. Ideaal tussen een regenbuidoor. Voor twee tot vier spelers. Engelstalig.Prijs: 36,50 euro.

Guide

star|

03-201

3

031

Guidestar|03-2013Rubriek-Lanceeroverzichtvandemaand

KrisChristiaens

VVeerrkkllaarreennddee wwoooorrddeenn ll ii jj sstt

GGEEOO GGeeoossttaattii oonnaarryy EEaarrtthh OOrrbbii ttLLEEOO LLooww EEaarrtthh OOrrbbii ttMM ii ll .. CCoomm.. MM ii ll ii ttaa ii rree CCoommmmuunn ii ccaattii eessaatteell ll ii eett

■ MM ii ss ll uukkttee ll aanncceerrii nngg

Datum Uur (GMT) Raket Lanceerbasis Vracht Gewicht Land Baan Doel

01-02-2013 06.56 uur Zenit-3SL Sea Launch Intelsat 27 6241 Kg USA - Communicatie

06-02-2013 16.04 uur Sojoez-2-1a Fregat Bajkonoer Globalstar 78 700 Kg USA 1410 x 1410 CommunicatieGlobalstar 87 700 Kg USA 1410 x 1410 CommunicatieGlobalstar 93 700 Kg USA 1410 x 1410 CommunicatieGlobalstar 94 700 Kg USA 1410 x 1410 CommunicatieGlobalstar 95 700 Kg USA 1410 x 1410 CommunicatieGlobalstar 96 700 Kg USA 1410 x 1410 Communicatie

07-02-2013 21.36 uur Ariane 5 ECA Kourou Amazonas 3 6265 Kg Spanje GEO CommunicatieAzerspace 3275 Kg Azerbeijan GEO Communicatie

11-02-2013 14.41 uur Sojoez-U Bajkonoer Progress-M 18M 7250 Kg Rusland LEO ISS Bevoorading

11-02-2013 18.02 uur Atlas V (401) Vandenberg Landsat 8 2623 Kg USA LEO Aardobservatie

25-02-2013 12.31 uur PSLV Sriharikota SARAL 346 Kg India / Frank. LEO AardobservatieSapphire 150 Kg Canada LEO Ruimtepuin opsporenNEOSSAT 65 Kg Canada LEO AstronomieUniBRITE 10 Kg Oost. / Can. LEO AstronomieTUGSAT 1 10 Kg Oost. / Can. LEO AstronomieSTRaND 1 3 Kg UK LEO Technologie

JJaannuuaarrii 22001133

AAUSAT 3 1 Kg Denemarken LEO Technologie

KrisChr

istiaen

s

TThhee ggoollddeenn ssppiikkee ccoommppaannyy

032

Foto - In mei van verleden jaar werdde 'Golden spike company' voor heteeerst voorgesteld tijdens een con-ferentie in Hawaii. Bron: Goldenspike company.Meer informatie :http://goldenspikecompany.com

Artike

l

Het Amerikaanse Golden Spike Companykreeg in december 2012 internationaleaandacht nadat het bedrijf zijn ambitieuzeruimtevaartplannen bekend maakte tijdenseen persconferentie in Washington D.C. Ditbedrijf, dat geleid en gesteund wordt doorenkele belangrijke en invloedrijke personen uitde ruimtevaart, wil vanaf 2020 commerciëleruimtevluchten verzorgen naar de Maan.Symboliek van een spoorlijn

De eerste maal dat de plannen van dit bedrijfopdoken, was in mei 2012 tijdens eenconferentie in Hawaii. Tijdens deze conferentiewerd een voorstel naar voor gebracht onderde naam ‘Golden Spike’ dat gesteund werddoor enkele belangrijke personen uit dewetenschappelijke wereld en de ruimtevaart.Dit voorstel beschreef een zogenaamde‘Cislunar Superhighway' waarmee menmensen tegen betaling naar de Maan zoukunnen brengen. Met de naam ‘Golden Spike’verwijst men naar de laatste spoorspijker diewerd geslagen toen in 1869 de Central Pacific

Guide

star|

03-201

3

en Union Pacific spoorlijnen in de VerenigdeStaten elkaar kruisten. Door deze naam tegebruiken verwijst men naar de symboliek dieschuilt achter het verbinden van tweewerelden. Uiteindelijk was het wachten tot 6december 2012 toen de details over hetbedrijf en zijn plannen werdenbekendgemaakt aan de pers en anderegeïnteresseerden tijdens een persconferentiein de National Press Club in Washington D.C.Belangrijke personen

Eén van de belangrijkste zaken die opvielentijdens de persconferentie in Washington D.C.waren de personen achter het bedrijf. Zo isChairman of the Board van de Golden SpikeCompany een gewezen NASA-directeur GerryGriffin die tijdens het Amerikaanse Apollo-Maanprogramma vluchtdirecteur was van deApollo 12, 15 en 17 missies. Daarnaast wasGerry Griffin ook technisch adviseur voor deHollywoodfilms Apollo 13, Contact, DeepImpact en Apollo 18. Maar de meestopvallende persoon achter de Golden Spike

033

Guidestar|03-2013Company is ongetwijfeld Alan Stern die CEO &President is van het bedrijf is. DezeAmerikaanse wetenschapper is de ‘principalinvestigator’ (PI) van NASA’s New Horizonsruimtemissie naar de dwergplaneet Pluto enwas in 2007 ook directeur van NASA’s ScienceMission Directorate waardoor hij volgens hetmagazine Time één van de 100 meestinvloedrijke mensen ter wereld werd. Eenander icoon uit de Amerikaanse ruimtevaartdie een directeursfunctie heeft binnen GoldenSpike Company is James R. French. Deze lucht-en ruimtevaartingenieur werkte in de jaren ’60mee aan het ontwerp van de raketmotorenvan de Saturn V Maanraket en van de ApolloLunar Module. Na het Apollo-Maan-programma werkte French in NASA’s JetPropulsion Laboratory waar hij meewerkte aande Mariner, Viking en Voyager ruimtesondes.Naast de bestuursleden kan de Golden SpikeCompany ook rekenen op heel wat steun enadvies afkomstig van een raad van adviseurs.In deze raad bevinden zich invloedrijkepersonen uit de politiek, journalistiek,ruimtevaart en zakenwereld zoals NewtGingrich (republikeins politicus), AndrewChaikin (journalist en auteur) en Wayne Hale(gewezen NASA-vluchtdirecteur van 41 SpaceShuttle missies).

Routinevluchten naar de MaanHet bedrijf Golden Spike Company bestudeertal sinds 2010 hoe je mensen tegen betalingtot op de Maan kan krijgen en hen vervolgensterug naar de Aarde kan brengen. Sinds hetbedrijf hiermee begon, bouwde het zijnbusiness-plan op en ging het ook op zoek naarinvesteerders. Volgens de Golden SpikeCompany moet het uiteindelijk mogelijk zijnom met een bedrag van 7 tot 8 miljard dollarte slagen in hun plan. Daarnaast zal hetambitieuze bedrijf ook tickets verkopen aan1,5 miljard dollar voor twee personen permissie naar de Maan. Elke missie zal dusbestaan uit twee betalende passagiers. Op heteerste zicht lijkt 750 miljoen dollar perpersoon zeer veel geld maar voor eenbemande ruimtevlucht naar de Maan is ditgoedkoop. Het Amerikaanse ruimtevaart-agentschap NASA spendeerde in de jaren ’60en ’70 gemiddeld 18 miljard dollar perbemande Maanlanding.Om de kosten zoveel mogelijk te drukken zalde Golden Spike Company dan ook zoveelmogelijk samenwerken met bestaandecommerciële ruimtevaartondernemingen zoalsUnited Launch Alliance, Armadillo Aerospaceen Masten Space Systems in de ontwikkelingvan een transportsysteem dat mensen naar envan de Maan kan brengen. Zo wil het bedrijfgebruik maken van bestaande raketten en wilmen enkel investeren in de ontwikkeling vaneen nieuwe Maanlander en ruimtepakken. Injanuari 2013 maakte de Golden SpikeCompany dan ook bekend dat het eenbelangrijk contract had afgesloten met hetAmerikaanse lucht- en ruimtevaartbedrijfNorthrop Grumman voor het ontwerp van detoekomstige Maanlander.In de jaren ’60 en ’70 bouwde NorthropGrumman ook al de Apollo Maanlanders. Ookalle andere onderdelen die het bedrijf nodigheeft voor zijn ambitieuze missies naar deMaan zullen ontwikkeld en gebouwd wordendoor Amerikaanse bedrijven. Volgens AlanStern moet het mogelijk zijn dat vijftien tottwintig bedrijven, ruimtevaartagentschappenof overheden zich inschrijven voor eencommerciële vlucht naar de Maan. Dit kunnenbedrijven, ruimtevaartagentschappen oflanden zijn die zelf de middelen niet hebbenom te investeren in een eigen transport-systeem maar wel interesse hebben inwetenschappelijk onderzoek naar onze trouwebuur. Het feit dat men de hand uitreikt naarbedrijven en overheden is een slimme zetaangezien er niet heel veel miljardairs op dewereld rondlopen die zin hebben om naar deMaan te gaan. Stern is er dan ook vanovertuigd dat zijn bedrijf tegen 2020 kanstarten met de eerste vluchten en dat men inde eerste tien jaar die hierop volgen eenvijftiental Maanexpedities kan uitvoeren.Tijdens de persconferentie in december 2012sprak het bedrijf over de Maan als het ‘achtste

continent van de Aarde’ waar men in detoekomst naartoe zal kunnen vliegen.‘Fly me to the Moon’

Veel details over hoe een betalenderuimtevlucht naar de Maan met Golden SpikeCompany er uitziet, zijn nog niet echt gekendmaar wel is geweten dat elke missie zalstarten met twee lanceringen. Zo wil men deMaanlander, bevestigd aan een LunarTransport Vehicle (een rakettrap), en debemanning aan boord van een commercieelruimtetuig met eveneens een Lunar TransportVehicle apart in de ruimte brengen. Beidenzullen vervolgens in een baan om de Maanaan elkaar gekoppeld worden. Vervolgens zalde Maanlander afdalen tot op hetMaanoppervlak waar de twee passagiers eenkorte tijd kunnen doorbrengen. Uiteindelijkmoet de Maanlander de twee passagiersopnieuw naar het commerciële ruimtetuigbrengen zodat men kan starten met deterugreis naar de Aarde. De taak van de tweeLunar Transport Vehicles is van cruciaal belangtijdens een missie naar de Maan aangeziendeze zowel de Maanlander alsook deruimtecapsule op weg moeten brengen naarde Maan zoals een rakettrap van de Saturn VMaanraket deed tijdens het ApolloMaanprogramma. Ondanks het feit dat deexacte lanceermiddelen of ruimtetuigen nogniet werden geselecteerd, zou Golden SpikeCompany bijvoorbeeld beroep kunnen doenop de Falcon 9 raket en bijhorende Dragonruimtecapsule van het Amerikaanseruimtevaartbedrijf SpaceX.

Haalbaar of niet?Hoe haalbaar de plannen van de Golden SpikeCompany wel zijn, is heel moeilijk tevoorspellen aangezien dit afhangt van tal vanfactoren. Volgens velen lijkt de tijdspanne zeerkort en is een eerste commerciële vlucht naarde Maan tegen 2020 niet mogelijk. Anderenzijn dan weer sceptisch over het feit of hetbedrijf zijn plannen in de praktijk zal kunnenomzetten aangezien er nog heel wat moetontwikkeld en getest worden. Maar wellicht isde belangrijkste factor die er voor zal zorgenof het bedrijf slaagt of niet geld. Ondanks hetfeit dat het bedrijf gesteund en geadviseerdwordt door een team van experts is het nuzeer moeilijk te voorspellen hoeveel het totaleplaatje zal kosten. Daarnaast is er ook devraag of personen, bedrijven of overhedenbinnen een tiental jaar nog bereid zullen zijnom te betalen voor een reis naar de Maan.Ondanks de vele vragen weten we wel zekerdat Golden Spike Company een ondernemingis waar we in de nabije toekomst nog veel vanzullen horen.

Foto - Apollo 17 was, op 11 decem-ber 1972, de laatste bemande mis-sie naar de Maan. Sindsdien hebbenuitsluitend sondes de Maan bezocht.Kortom, we zijn er al 40 jaar nietmeer geweest...

DirkD

evlies

Jacques FrançoisJean Gérard Cox

034

Rubriek

-Woor

dvan

dema

and

Zijn naam deelt hij met enkele hedendaagsesterrenkundigen, zoals de Brit Brian Cox. Metzoveel Belgische sterrenkundigen deelt hij hetonderzoek van planetoïden en kometen.Personalia

Belgisch sterrenkundige en wiskundige. Hij isin Antwerpen geboren op 16 augustus 1898.Hij overleed in Brussel op 20 oktober 1972.Zijn ouders wilden dat hij de familiezaakovernam, maar daar had hij geen oren naar.Door volharding en zijn kwaliteiten kon hijzelfs de terughoudendheid van zijn familieoverwinnen.

OpleidingDe Eerste Wereldoorlog stelde hem in staatom te werken en zich voor te bereiden op hetingangsexamen van de Polytechnische Schoolvan de Universiteit van Brussel. Hij slaagde enstudeerde er natuurwetenschappen enwiskunde. Op 19 juli 1924 werd hij doctor inde natuurkunde en de wiskunde.Met een publicatie over de planetoïdengordelvoltooide hij zijn studies om de graad vangeaggregeerde voor het hoger onderwijs tebehalen, dat was op 12 mei 1932.

Werk en levenVan 1924 tot 1940 deed hij voornamelijkonderzoek aan planetoïden en de oorsprongvan kometen. Planetoïden onderzocht hij doortoedoen van zijn leermeester Paul Stroobant(Guidestar november 2012). Hij onderzochthun bewegingen, voerde fotometrischonderzoek uit en deed statistische analyses.Met Stroobant bouwde hij aan de ULB dewetenschappelijke reputatie van hetDepartement voor Sterrenkundig Onderzoekuit. Hij onderzocht ook dubbelsterren.Hij werd in 1930 voorzitter van deAdministratieve Raad van de École deNavigation aérienne. Met anderen ontwikkeldehij er in 1937 een instrument dat tijdens eentrans-Atlantische overtocht de magnetischeinclinatie weergaf met een nauwkeurigheidvan 20 km. In 1943 bracht hij verbeteringenaan die de nauwkeurigheid verhoogden.Als assistent aan de universiteit begeleidde hij,en nam deel aan, onderzoeken van studenten,waaronder L. Dufour, J. Liénard en vooral P.Bourgeois. Met laatstgenoemde onderzochthij in 1933 en 1934 de oorsprong vankometen, bestudeerde hij de spreiding in henperiheliumafstanden en analyseerde hij dekans op hun ontdekking. Van dan af krijgt zijncarrière een wending: hij wordt hoofd van decursus wiskundige geografie en bedenkt eennieuwe projectiemethode. Zijn eerste les was

Guide

star|

03-201

3

op 27 oktober 1933.Op 10 oktober 1936 werd hij benoemd totgewoon hoogleraar sterrenkunde en geodesieaan de Universiteit van Brussel.In 1936 liet hij zijn student Melle De Nockerehet profiel van het maanreliëf berekenen.In 1936 demonstreerde hij de kracht vanwaarnemingen met een snelle camera, dat 8beelden per seconde maakte van dezonsverduistering die in Ukkel zichtbaar was.De verduistering deed zich voor op 19 juni1936 en was een totale zonsverduistering inhet Midden-Oosten, de Sovjet-Unie en Japan.In Ukkel viel het maximum rond 4.13 uur UT,op een hoogte van 5°. Dan was ongeveer 60%van de zonnediameter bedekt.Na de oorlog bestudeerde hij de bewegingenvan de Aarde, zoals de beweging van derotatiepool van de Aarde en de verschillen inde hoeksnelheid bij de rotatie van de Aarde.Van 1948 tot 1956 bestudeerde hij de variatievan het traagheidsmoment, onderzocht hij depoolbeweging en de herverdeling vanluchtmassa’s boven de oceanen. In 1949 washij coauteur van een publicatie over dekwantitatieve uitwisseling van bewegingentussen de atmosfeer en de lithosfeer en steldedat deze een belangrijke rol spelen bij dejaarlijkse fluctuaties in de rotatiesnelheid vande aarde.Hij werd op 2 juni 1945 corresponderend lidvan de Académie royale des Sciences, desLettres et des Beaux-Arts de Belgique (ASLB),effectief lid op 3 juni 1950 en directeur van deKlasse Wetenschappen in 1961. Van 1953 tot1956 was hij secretaris van de Academie, maarzijn gezondheid dwong hem de functie op tegeven. Aan de Academie was hij ookvoorzitter van de Nationaal Comité voorGeodesie en Geofysica en van het NationaalComité voor Sterrenkunde (1959 tot 1962).Aan de Academie werd onder impuls van deinternationale organisatie Committee OnSpace Research (COSPAR), en in samenwerkingmet Marcel Florkin en Polidor Swings, hetNationaal Comité voor Ruimteonderzoekopgericht in juni 1959. Hij was voorzitter vandit comité. Hij was ook voorzitter van deSociété belge de Statistique (1946). Hij wascorresponderend lid van de Instituto deCoïmbra en fellow van het Institute ofNavigation of London. Hij was corres-ponderend astronoom aan de KoninklijkeSterrenwacht en lid van de WetenschappelijkeRaad ervan.Hij was voorstander van een tijdsysteem metatoomklokken, geuit in 1951.In 1959 stond hij mee aan de wieg van het

Info - Dirk Devlies is,naast lid van de AstroEvent Group vzw, ookactief in de VerenigingVoor Sterrenkunde waar hij zetelt inde raad van bestuur. Zowat elk vrijmoment steekt hij in z'n zelfgemaaktsterrenkundig en ruimtevaartgerichtwoordenboek. Een buitengewoon om-vangrijk werk dat al enkele duizen-den pagina's telt.

035

Guidestar|03-2013

Foto - Bezoek van de BelgischeUniversitaire rectoren aan Amerikain 1946. Van links naar rechts: J.Cox, H. Van Waeyenbergh, E.Blancquaert en J. Duesberg. Bron:BAEF.Meer informatie :www.observatoire.be

036

Centre National de Recherche de l’Espace, hijwas er voorzitter van.Hij stelde een draaibare sterrenkaart op, meteen conforme projectie van het geheleoppervlak van de bol of ellipsoïde in eengelijkzijdige driehoek.Omwille van gezondheidsredenen werd hij in1960 toegelaten tot het emeritaat.

Uitgelicht: zijn oorlogsjaren.Cox zetelde als vice-voorzitter van de FaculteitToegepaste Wetenschappen in deAdministratieve Raad die de beslissing tot desluiting van de ULB nam. Hij onderschreefdeze beslissing en organiseerde mee hetclandestiene onderwijs.Zijn heroïsche daden voor de bevrijding van deuniversiteit tijdens de Tweede Wereldoorlogwerden in de hoogste academische kringengeprezen, maar tijdens de viering van devijftigste verjaardag van die bevrijding werdvan hem echter geen melding meer gemaakt.Banc Public heeft deze episode in zijn levenuitgebreid beschreven op www.bancpublic.be/article.php?id=5349 (in het Frans).Hij vertrok op 16 juli 1942 naar Engeland enarriveerde in Londen in november 1942. Hijwerd opgenomen in de R.A.F als seniorwetenschapsofficier. Hij gaf les aan jongepiloten aan de Empire Central NavigationSchool. Hij hield zich ook bezig met deobservatie van de omtrekken van vliegtuigen

bij schemering. In 1944 werd hij toegevoegdaan het Bomber Command.In 1944 werd hij benoemd tot rector van deULB (zie onderaan) en bleef dat tot in 1947.Hij was nauw betrokken bij de oprichting vande sociale dienst van de Universiteit en waspromotor van het postgraduaat.

Prijzen, eerbewijzen en naamdragersNaar hem is de planetoïde (of asteroïde) 1476Cox genoemd, ontdekt te Ukkel door EugèneJ. Delporte op 10 september 1936.Hij ontving eredoctoraten van de universi-teiten van Caen, Rijsel en Besançon.Cox kreeg verschillende prijzen: in 1932 de DeKeyn Prijs, in 1935 de Vijfjaarlijkse Heuschlingprijs en in 1940 Agathon De Potterprijs.

Literatuur en bronnenVolgens het Astrophysics Data System (ADS)van de SAO/NASA geen artikelen van hembekend, maar toch publiceerde hij. Zijn eersteartikel behandelde het gebruik vanfotografische technieken voor het berekenenvan banen en efemeriden. Tussen 1925 en1928 volgden geschriften over schijnbarebanen en de bepaling van elliptische banen. In1928 stelde hij een methode voor om de vijfbaanelementen grafisch weer te geven: eenstereografische projectie gezien vanaf dezuidpool van de ecliptica. Het stelde hem instaat om statistisch onderzoek te doen op debanen van de 1072 planetoïden die in 1928bekend waren. Het vormde de kern van zijnthesis in 1932. De thesis vatte in driehoofdstukken zijn werk samen: schijnbarebewegingen, een fotometrische studie enstatistisch onderzoek. Een lijst van zijnpublicaties is opgenomen in het jaarboek vande ARB in 1985. Hij schreef onder andereElements d'Astronomie et de Geodesie (1948).Met P. Bourgeois schreef hij over de helderheidvan planetoïden en over variabele sterren metA. Dermul. Hij schreef ook over deschommelende helderheid van Eros.Hij schreef verschillende biografieën voor deBiographie Nationale, zoals van Eugène-Godfroid Bijl (1861 - 1924), EdouardGoedseels (1857 – 1928), Amédée A. A.Dermul (1887 – 1967), Charles M. V. Montigny(1819 – 1890) en Paul Stroobant. Hij schreefook over Raoul J. Hublet (1904 - 1940) in Cielet Terre in 1940.P. Melchior schreef over hem een uitgebreidoverlijdensbericht in Ciel et Terre in 1973.Dawinka Laureys Dawinka vernoemde hem in‘Belgium’s participation in the European spaceadventure’ in 2003 (ESA publicatie HSR-29).Jan Vandenbruaene schreef over hem in de‘Astronomische Gids voor België’.

Guide

star|

03-201

3

037

Guidestar|03-3013

Kortnieuws

De makers van de film 'Chasing Ice' hebben hetafbreken een enorm stuk ijs van de GroenlandseJakobshavn-ijsberg kunnen filmen. Dat fenomeenduurde meer dan een uur en toen alles opnieuwgestabiliseerd was bleek dat de ijsberg over eenbreedte van ongeveer vijf kilometer zo'n 1,6 kilometerijs van zich afgegooid had. Bekijk de spectaculairebeelden hieronder. Bron: Treehugger / 12-02-2013.Hoewel het hier in België met al die sneeuw nietduidelijk is, hebben we globaal gezien een van dewarmste januarimaanden achter de rug. Januari 2013was zelfs de tweede warmste van de laatste 35 jaar,met enkel die uit 2010 die nog warmer was. "Vorigemaand was het globaal gezien 0,51 graden warmerdan het gemiddelde van de laatste dertig jaar", aldusJohn Christy, directeur van het Earth System ScienceCenter aan de Universiteit van Alabama. Enkel januari2010 was nog warmer, die uit 1998 neemt nu plaatsdrie in. De grootste afwijking van de normaletemperatuur was te vinden op de eilandenarchipel vanSvalbard, ten noorden van Noorwegen. Daar was hetvorige maand 4,1 graden warmer dan een gemiddeldejanuarimaand. Nyagan, een dorp in Rusland, zorgdedan weer voor de tegenpool. Daar was het 2,51graden kouder dan normaal. Bron: Livescience / 11-02-2013.Han Vandevyvere, onderzoeker aan de KU Leuven,heeft een wetenschappelijk rapport voorgesteld metscenario's om Leuven tegen 2030 klimaatneutraal temaken. Het was het resultaat van een jaar werken vanthematische cellen en experts onder leiding van eenLeuvense G20. Milieuschepen Mohamed Ridouani namhet rapport in ontvangst en beloofde een actieplan uitte werken. Uit een nulmeting die het stadsbestuureerder liet uitvoeren, bleek dat de CO2-uitstoot inLeuven geraamd wordt op 808 kTon of 8 ton perinwoner. Het grootste deel hiervan - 85 procent - isafkomstig van gebouwen en verkeer. Industrie enlandbouw zijn goed voor 11 en 4 procent. Hieruit werdal eerder geconcludeerd dat er vooral maatregelenmoeten komen op vlak van gebouwen en verkeer. Omresidentiële gebouwen tegen 2030 te isoleren, moet ervolgens Vandevijvere jaarlijks 7 procent gerenoveerdworden, wat 50 miljoen euro per jaar kost. De kost vanhet huidig energieverbruik beloopt echter 250 miljoeneuro per jaar, waarvan 100 miljoen euro voorgezinnen. Door maatregelen die in verschillendesectoren voorgesteld worden is een totale CO2-reductiemogelijk van 55 procent tegen 2030 en 67 procenttegen 2050. Als men industrie buiten beschouwinglaat, stijgen deze percentages tot 67 en 81. Ridouanireageerde positief op het rapport en stelde dat hetstadsbestuur vastbesloten is om op die manier vanLeuven tevens een betere, gezondere en weerbaarderestad te maken. Hij kondigde aan dat het stadsbestuurhet goede voorbeeld zal geven door tegen 2030 al deeigen gebouwen volledig CO2-neutraal te maken.Momenteel lopen hiervoor al de nodige audits. Ook hetwagenpark wordt vergroend. Bron: AA / 21-02-2013.In 2012 is in China voor het eerst meer energiegeproduceerd door windmolens dan doorkerncentrales. Windenergie groeit met eenduizelingwekkende 80 procent per jaar in het land,terwijl er steeds minder nieuwe kerncentrales wordengebouwd. Begin 2011 had China in totaal voor 10.200megawatt aan geïnstalleerde capaciteit, en de Chineseoverheid zette volop in op nieuwe kerncentrales. Er

waren 29 nieuwe reactoren gepland of in aanbouw,goed voor nog eens 28.000 megawatt, en de overheiddroomde van 40.000 megawatt tegen 2015. Maar inmaart 2011 gebeurde de kernramp in het JapanseFukushima, en de Chinese overheid besloot nieuwegoedkeuringen op te schorten en bestaande projectengrondig te controleren. Pas in oktober 2012 werd hetmoratorium op nieuwe vergunningen opgeheven, maarmeteen ook besloten dat enkel meer geavanceerdecentrales van de derde generatie een goedkeuringkonden krijgen. In 2011 en 2012 werden in het heleland daardoor maar vier reactoren aangesloten, meteen gecombineerde capaciteit van 2.600 megawatt,waardoor de totale capaciteit afklokt op 12.800megawatt. Het officiële doel van 40.000 megawatttegen 2015 blijft gehandhaafd, maar het lijkt steedsminder waarschijnlijk dat dat doel gehaald wordt. Devooruitzichten voor windenergie zijn een stukveelbelovender. Tijdens 2011 en 2012 werd voor meerdan 19.000 megawatt aan nieuwe windmolenparkenaangesloten op het net. Naar verwachting zal er ditjaar nog eens 19.000 megawatt aangesloten worden.De officiële Chinese doelstelling van 100.000megawatt aan windenergie tegen 2015 lijkt daarmeeeen makkelijk haalbare kaart. De Chinese Associatievoor Hernieuwbare Energie (CREIA) ziet de capaciteitzelfs groeien tot meer dan 200.000 megawatt tegen2020. Nu al zijn er zes megaprojecten opgestart, diesamen 138.000 megawatt voor hun rekening nemen.Bron: IPS / 20-02-2013.Een team van wetenschappers gebruikt radiometrischedateertechnieken op rotsformaties in Rusland omhistorische smelttijden te meten. Volgens deonderzoekers zou een globale temperatuursstijging van1,5 graden Celsius voldoende zijn om de permafrost inSiberië te doen smelten. De onderzoekers onder leidingvan experts van Oxford University bestuderenstalagmieten en stalactieten in Siberische grotten diezich gedurende honderdduizenden jaren gevormdhebben. Deze rotsformaties kregen vorm wanneersmeltwater de grotten insijpelde en stopten metgroeien wanneer de permafrost terug bevroor. Dewetenschappers kunnen het starten en stoppen van degroei van stalagmieten en stalactieten meten door erop verschillende punten doorheen te zagen. Deonderzoekers hebben stalactieten gevonden in een vande noordelijkste grotten die gedurende 400.000aangroeiden. Dit gebeurde tijdens een periodewanneer de temperatuur 1,5°C hoger was dat in pre-industriële tijden. Op dit moment liggen de gemiddeldeglobale temperaturen 0,6°C - 0,7°C boven die in hetpre-industriële tijdperk. Volgens Anton Vaks van hetdepartement Aardwetenschappen in Oxford betekentdit dat men de mogelijkheid van het smelten van depermafrost moet opnemen in klimaatvoorspellings-modellen. Bron: The Guardian / 22-03-2013.

Meer up-to-date nieuws :www.spacepage.be

Cursus : Inleiding in de sterrenkundeOp donderdag 14 februari start bij Sonnenborgh, museum & sterrenwacht de cursus ‘Inleiding inde sterrenkunde’. De cursus is voor iedereen bedoeld, die meer wil weten over de onmetelijkewereld die we het heelal noemen. Onderwerpen zoals sterrenstelsels, (reuzen)planeten en wittedwerg sterren worden op een boeiende manier besproken. Daarnaast speuren de cursisten ookzelf de hemel af met de telescopen van de sterrenwacht. De cursus ‘Inleiding in de sterrenkunde’start op donderdag 14 februari en bestaat uit 10 lessen, die worden gehouden op elkedonderdagavond van 19.30 - 21.30 uur. Met uitzondering van 21 februari i.v.m. devoorjaarsvakantie. Deze cursus is geschikt voor iedereen boven de 15 jaar. Kennis van wiskundeop middelbaar schoolniveau is voldoende voor het volgen van deze cursus. Het cursusgeldbedraagt € 130,- incl. cursusbrochure en sterrenschijf.Datum - Vanaf 14 februari 2013. 19.30 uur t/m 21.30 uur. Toegang: 130 euro.Locatie - Volkssterrenwacht Sonnenborgh. Zonnenburg 2 te 3512 Utrecht (NL). www.sonnenborgh.nl. 039

Guidestar|03-2013

SSppaaccee hhiissttoorryy // 1177--0033--11995588

040

Rubriek

Lancering van de Vanguard IDeze in 1958 gelanceerde satelliet is, na 55jaar, nog steeds de oudste die om de Aardedraait. En is overigens de vierde satelliet ooitgelanceerd.Een jaar eerder mislukte de poging om deVanguard I te lanceren, maar na de Explorer I,lukte het de Amerikanen ook om dezekunstsatelliet alsnog te lanceren. De VanguardI woog slechts 1470 gram en de diameter vande kunstsatelliet was 152 millimeter. DeVanguard I was de eerste satelliet die doorzonne-energie aangedreven werd. Naarverwachting zou de Vanguard I meer dan2000 jaar in de ruimte kunnen verblijvenvoordat het helemaal vergaan zou zijn.De laatste communicatie met de Vanguard Iwas in mei 1964 in Quito, Ecuador. De datadie men verzameld had ging met name over

de exacte vorm van de aarde. De verwachtingvan de houdbaarheid van de Vanguard I werdlater bijgesteld naar ongeveer 240 jaar.Een tweede versie van de Vanguard I kan mennog steeds bewonderen in de Cosmosphereand Space Center in Hutchinson (Kansas /USA).Enkele gegevens van z'n baan: Eccentriciteit:0.1909. Inclinatie: 34.25°. Apofocus: 3,969km. Perifocus: 654 km.

Guide

star|

03-201

3

041

Guidestar|03-2013

Wat is een satelliet ?Een satelliet of kunstmaan is een door mensengemaakt object in een baan om een hemel-lichaam. Kunstmanen zijn onbemande toestel-len die door de mens in een baan zijngebracht. Natuurlijke manen zijn meestalobjecten met de structuur van een kleineplaneet of planetoïde die door de zwaarte-kracht van de planeet in hun baan wordengehouden.Een satelliet kan in een geostationaire of nietgeostationaire baan om de aarde wordengebracht. Een geostationair geplaatstesatelliet hangt op een hoogte van ongeveer36.000 km op een vast punt boven deevenaar. Op die hoogte is de omlooptijd vande satelliet namelijk exact gelijk aan derotatiesnelheid van de aarde om haar eigen as.

Het idee van geostationaire kunstmanen werdoorspronkelijk door de sciencefictionschrijverArthur C. Clarke geopperd. Geostationairesatellieten zijn bij uitstek geschikt voorobservatie en telefoon- en andere communi-catieverbindingen, omdat antennes op aardenaar een vast punt gericht kunnen blijven. Welis de vertraging in de communicatie iets groter(ongeveer 0,25 seconde) dan voor een satellietin een lagere baan. Ook staat op zeer hogebreedtegraden (dicht bij de polen) de satellietnauwelijks boven de horizon.Een niet-geostationair geplaatste satellietbeweegt met een bepaalde snelheid tenopzichte van het aardoppervlak. Dit komtdoordat de hoeksnelheid van de kunstmaangroter (op lage hoogte) of kleiner (op grotehoogte) is dan de hoeksnelheid van deaardrotatie.

Redact

ioneel

SSppaaccee rroobboottiiccss wweeddssttrriijjdd

042

Foto - Wil je meer weten over dewedstrijd, bezoek dan de onder-staande website. De deadline vooraanmelding is 15 maart. De selectievan de finalisten ligt vast begin mei.In oktober is er dan het wedstrijd-evenement.Meer informatie :www.esa.int/volare/education

Artike

l

Wil je meedenken over de toekomst vanruimterobotica en ben je tussen de 11 en 19jaar oud? Schrijf je dan in voor de allereersteeditie van de Space Robotics-wedstrijd van deEuropese ruimtevaartorganisatie ESA.

De ruimtevaart heeft altijd gebruik gemaaktvan robots. Ook aan boord van hetinternationale ruimtestation ISS is dat nietanders. Een van de meest belangrijke robotsvan dit moment is het Automated TransferVehicle (ATV). Een robot die gebruikt wordtom geheel automatisch vracht te vervoerennaar het ISS. Maar nadat ATV zichzelf aan hetruimtestation heeft gekoppeld, moeten deastronauten de vracht er vooralsnog wel zelfmet de hand uithalen en hem opbergen. Endat kost astronauten veel tijd.En daar komt de internationale SpaceRobotics-wedstrijd om de hoek kijken. Tijdensde wedstrijd gaan jongeren uit deverschillende lidstaten van de ESA de strijdmet elkaar aan. Ieder deelnemend teamontwerpt en bouwt een eigen robot die instaat moet zijn de vracht die met de ATV deruimte in gebracht wordt op te bergen. Definale van de wedstrijd vindt plaats bij ESTEC,aan boord van een schaalmodel van hetinternationale ruimtestation ISS.

De Space Robotics-wedstrijd combineertbouwvaardigheden samen met gaming toteen spannende wedstrijd. De deelnemersworden naar leeftijd opgesplitst in driegroepen en krijgen alle vrijheid bij het makenvan hun robots. Ze mogen hun robots precieszo bouwen als ze willen, zolang er maarrekening gehouden wordt met deveiligheidseisen. Voordat de robots aan deslag mogen in het model van het ISS wordenze eerst gekeurd. Alleen de beste robotsnemen het in de finale tegen elkaar op.Alle deelnemende robots moeten draadloosbestuurd worden. Tijdens de finale moeten ze

Guide

star|

03-201

3

binnen een tijdsbestek van vijf minuten eenmodel van het Automated Transfer Vehicleuitladen en de verschillende vrachtstukkenveilig opbergen in het Columbus-laboratorium. Net als in elk ander spel kunnendeelnemers bonuspunten verdienen enstrafpunten oplopen. Hoewel de robots vooralfunctioneel moeten zijn kunnen deelnemersook extra punten verdienen door hun robotseen kleurrijk en bijzonder uiterlijk te geven.Voorzichtigheid is dus geboden tijdens hetuitvoeren van de opdrachten. Zo zweven ertijdens de wedstrijd 'astronauten' aan boordrond die ontweken moeten worden. Ookmogen de robots niet beschadigd raken. Omde wedstrijd nog uitdagender te makenhebben de bestuurders van de robots tijdenshet uitvoeren van hun opdracht geen directzicht op het ISS-model. In plaats daarvanmoeten ze vertrouwen op videobeelden dieafkomstig zijn van vier camera's op hetspeelveld en eventuele sensoren op de robots.Deelnemers krijgen tijdens de wedstrijd ook temaken met wegvallende videosignalen, ietswat tijdens een echte missie aan boord van deruimte ook kan gebeuren.De Space Robotics-wedstrijd heeft als doeldeelnemende scholieren te leren hoe zeproblemen oplossen en hoe ze moetensamenwerken in teams. De wedstrijd isontworpen om vaardigheden rondom onder-nemersschap, softwaredesign, management,artistiek design, techniek, marketing envindingrijkheid te stimuleren en te testen.

De eerste editie van Space Robotics wordtvanuit het internationale ruimtestation ISSbegeleid door ESA-astronaut Luca Parmitano.Tijdens de finale in oktober van dit jaar zal hijin het kader van zijn Volare-missie aan boordzijn van het ISS. Parmitano zal in juli definalisten bekend maken vanuit hetruimtestation. Hij begeleid vanuit de ruimteook de finale die in oktober plaatsvindt inESTEC.

Capella: Een bescheidennova aan het VVS uitspansel

043

Guidestar|03-2013Artikel

HubertHautecler

Capella, één van de helderste circumpolairesterren op onze breedtegraad. En sinds kortdus ook een VVS Afdeling, te Hoegaarden-Boutersem.Sinds jaren zijn in de regio Hoegaarden –Boutersem amateurs actief, als individu ofaangesloten uiteraard bij de VVS of Mira. In deomgeving vinden we de jongerenafdelingWega te Leuven, en iets verder weg AVOB alserkende vereniging te Zoutleeuw. Door inBoutersem en later Hoegaarden de VVSSterrenkijkdag op te zetten groeide hetenthousiasme en kwam het idee naar bovenom buiten de sterrenkijkdagen zelf, ook nogactiviteiten te organiseren. Dat resulteerde inde bekende Starparty’s aan de Marollenkapelte Hoegaarden. Als locatie is deze kapel vrijideaal: niet alleen een bekend punt in hetlandschap en een prachtige omgeving, maarook 360° panoramisch zicht met kimduikingen daar bovenop (sinds dankzij Crevits de E40wordt gedoofd) ook nog vrij donker naarVlaamse maatstaven (gem. SQM 20,30).

Weer op diezelfde Sterrenkijkdagen (waarvande opkomst steeds redelijk hoog ligt bvb. in2012 hadden wij 100 bezoekers ondanks hetregenweer) was er de steeds weerkerendevraag of er in de buurt een vereniging was ombij aan te sluiten.Vanaf nu dus wel: als feitelijke vereniging biedje een meerwaarde met de bedoeling desterrenkunde te kunnen profileren naargeïnteresseerden. Je hebt ook wat meer tezeggen in de strijd tegen lichtvervuiling: hetheeft meer effect als afdeling van eensterrenkundige vereniging naar de politiekstappen dan als individu. Draagvlak hiervoorcreëren als onderdeel van het gemeentelijksocio-cultureel leven is essentieel.Op 27 januari 2013 zag de afdeling VVSCapella Hoegaarden dan officieel het licht. Erwas veel belangstelling met een volle zaal, eenveertigtal aanwezigen, en nogal wat localepers.De aftrap werd gehouden in de ridderzaal vanhet Sint Janscollege te Meldert (Hoegaarden)

waar ook onze jaarlijkse sterrenkijkdagendoorgaan en thuisbasis van de vereniging.Zowel de Hoegaardse schepen van Milieu,Marleen Lefevre, kwam een woordje spreken,als de Eerste schepen van Boutersem, ChrisVervliet. Het mag tevens gezegd worden datChris Vervliet ook een fervent waarnemer is enlid van de VVS.De voorzitter van de VVS, Marnik van Impe,mocht ook niet ontbreken en wenste ons allesucces. Als hoofdschotel hadden we het gelukom professor Waelkens te mogen ontvangen,waarbij hij een - naar gewoonte - geani-meerde voordracht gaf over de rol van desterrenkundige amateur en de vereniging in desamenleving. Amateurs moeten niet alleenmaar naar de hemel kijken maar ook hunhobby uitdragen naar het grote publiek.Professor Waelkens eindigde ook nog metwoorden van Vergilius (uit de 'Bucolica') om demensen aan te sporen: ite, ite, capellae.Letterlijk vertaald: vooruit met de geit !Capella is zoals bekend de hoofdster vanAuriga en op onze breedte circumpolair.Capella is dus gedurende het ganse jaar zicht-baar, daarnaast is er de fonetische associatiemet de ‘kapel’ of de Marollenkapel als onzewaarneemplaats in Hoegaarden. Met zoveleandere sterren aan de VVS hemel was dezegelukkig nog niet in beslag genomen!Ondertussen is de eerste maandelijksevergadering (telkens op volle maan) achter derug en groeide de vereniging tot een tientalamateurs. Wij zijn op allerlei vlakken actief,met zowel Deep Sky, Astrofotografie,Radiowaarnemingen, Cosmologie als VariableSterren. Samen met alle andere afdelingenhopen we op veel heldere nachten enenthousiaste activiteiten!

Meer over de Marollenkapel en de starparty’skan men lezen op onze webstek “CapellaHoegaarden “ op de site van de VVS of opwww.drogenberg.be. Tevens nog een dank-woord voor de VVS, die de bubbels voor haarrekening nam op de receptie.

Info - Capella Hoegaarden is eenafdeling van de Vereniging voorSterrenkunde met als uitvalsbasishet donkere Hoegaarden. Wijbestaan uit een aantal enthousiastewaarnemers die een mix in de ver-schillende waarneemdisciplines ver-tegenwoordigen. Onze leden bestaanuit zowel visuele waarnemers enastrofotografen.Meer informatie :info@vvscapella.be

Info - De Europese Ruim-tevaartorganisatie (Euro-pean Space Agency, ESA)houdt zich in Europeesverband bezig met projecten op hetgebied van ruimtevaart, onderzoekvan de Aarde, ruimteonderzoek,ontwikkeling van op satellietsys-temen gebaseerde technologieën ende bevordering van de Europeseeconomie. De ESA is onder andereverantwoordelijk voor de ontwik-keling van de Arianeraketten waar-mee kunstmanen in de ruimteworden gebracht.Meer informatie :www.esa.int

ESA

OOnnbbeekkeennddee aasstteerrooïïddee vvlliieeggtt vvllaakk llaannggss ddee AAaarrddee

044

Rubriek

-Europ

eanSpa

ceAg

ency

Een vrij onbekende planetoïde vloog op 15februari rakelings langs de aarde. Het stukruimterots had een doorsnede van 50 meteren werd vorig jaar ontdekt door Spaanseamateurastronomen die door ESA gesteundworden.De details rondom planetoïde 2012 DA14 zijnnog tamelijk vaag. Zo zijn er bijvoorbeeld noggeen rechtstreekse metingen van de omvangvan het stuk steen beschikbaar. Weten-schappers kunnen dus niet anders dan deomvang schatten. Dat doen ze aan de handvan de helderheid van de planetoïde. Deschattingen lopen uiteen van een doorsnedevan 50 tot 80 meter. Ook het gewicht kanalleen nog maar geschat worden. Weten-schappers schatten de massa van 2012 DA14op zo'n 130.000 ton. Waaruit het stuk steenbestaat is ook nog onbekend.

Wat al wel bekend is, is dat de planetoïde bijzijn reis langs de aarde niet op onze planeetzal inslaan. “We kunnen zijn baan berekenenmet behulp van de Europese NEODySplanetoïde database”, aldus Detlef Koschny.

Hij is bij het Space Situational AwarenessOffice - een onderdeel van de Europeseruimtevaartorganisatie ESA - verantwoordelijkvoor het in de gaten van objecten die dicht inde buurt van de aarde komen. “Onzecomputerberekeningen laat zien dat dezeasteroïde deze eeuw zeker niet op aarde zalinslaan.”Nog niet eerder kwam planetoïde 2012 DA14zo dicht bij onze planeet als hij op 15 februarideed. Op die dag vloog het brok ruimtesteenmet een snelheid van 7,8 kilometer perseconde op nog net geen 28.000 kilometeraan ons voorbij.“Dat is ruim binnen de geostationaire baan,waar veel van onze communicatiesatellietenhangen”, weet Koschny. “Maar net als deplaneet lopen ook de satellieten geen gevaar.De planetoïde komt 'van onderen' en zal degeostationaire baan niet doorkruisen.”Het stuk ruimtesteen kwam avonds om 20.40uur Nederlandse tijd het dichtst bij onzeplaneet in de buurt. Hoewel hij in het nietsvalt vergeleken met de grootsheid van hetzonnestelsel, was 2012 DA14 zichtbaar vooralle Europeanen met een goede verrekijker.2012 DA14 werd voor het eerst op 22 februari2012 ontdekt door La Sagra Sky Survey, eendoor ESA gesteund Space SituationalAwareness-programma. Het observatorium inzuidoost Spanje - naast Granada - ligt op eenhoogte van 1700 meter: op een van dedonkerste, minst door licht vervuilde locatiesvan het Europese vasteland.De kleine omvang en voorheen onbekendebaan van 2012 DA14 zorgen ervoor dat deplanetoïde vorig jaar pas gespot werd nadathij de aarde gepasseerd was. “Als dit objectvan ijzer was gemaakt en het onze planeetzou raken, dan zou er een krater kunnenontstaan van 1,5 kilometer doorsnede. Precieszoals de krater bij Flagstaff in de Amerikaansestaat Arizona”, aldus Koschny. “Maar wehoeven ons nergens zorgen over te maken. De

Guide

star|

03-201

3

OOnnbbeekkeennddee aasstteerrooïïddee vvlliieeggtt vvllaakk llaannggss ddee AAaarrddee

045

Guidestar|03-2013

planetoïde slaat niet in.”Het vinden van objecten die onze aarde vanvlakbij passeren én die groot genoeg zijn omschade aan te richten is een belangrijk doelvan ESA's Space Situational Awareness-programma (SSA).In dat programma biedt ESA ondersteuningaan een aantal groepen Europese amateur-astronomen. Dat doet ESA onder andere doorlokaal onderzoek te ondersteunen en doorastronomen gebruik te laten maken van ESA'seigen telescoop op het Spaanse eilandTenerife. Het SSA-programma geeft daarnaastvia zijn website http://neo.ssa.esa.int ooktoegang tot baanvoorspellingen en informatieover dichtbij passerende objecten.De ontdekking van 2012 DA14 was vooralbelangrijk voor het SSA-programma omdathet een uitstekend voorbeeld is van die half

miljoen nog niet ontdekte stukken ruimtesteenvan minstens 30 meter die nog niet in degaten gehouden worden.“Ons SSA-programma is bezig met deontwikkeling van een systeem van vollediggeautomatiseerde optische telescopen dieplanetoïden zoals deze kunnen detecteren”,aldus Nicolas Bobrinsky, manager van het SSA-programma. “Ons doel is om samen metpartners van over de hele wereld objecten meteen doorsnede van 40 meter of meer al drieweken voordat ze bij de aarde zijn tedetecteren.”Om dit doel te bereiken werkt ESA samen metbedrijven uit de Europese industrie. Hetvolledig geautomatiseerde systeem bevattalloze telescopen met een doorsnede van 1meter. Deze telescopen moeten samen decomplete lucht in één nacht kunnenvastleggen.

Foto - Een foto van asteroïde 2012DA14 zeven uur voor z'n dichtstenadering. Genomen door amateurastronoom Dave Herald uit Murrum-bateman (Australië). De belichtingduurde drie minuten. Bron: ESA /Dave Herald.

VVVVSS AAllggeemmeenneelleeddeennvveerrggaaddeerriinngg

Foto - De Vereniging voor Sterren-kunde (VVS) is een Vlaamse verenig-ing die geïnteresseerden in de astro-nomie, meteorologie en geofysicagroepeert. Zij heet voluit Verenigingvoor Sterrenkunde, Meteorologie,Geofysica en Aanverwante Weten-schappen.Meer informatie :www.vvs.be

047

Guidestar|03-2013Artikel

Redactioneel

De VVS nodigd haar leden vriendelijk uit ophaar jaarlijkse algemene ledenvergadering.Deze gaat door op zaterdag 20 april 2013.Plaats

De bijeenkomst gaat door in de UniversiteitGent, Campus De Sterre, gebouw S9, Krijgs-laan 281 (auditorium A0 gelijkvloers). Dehoofdingang van de campus bevindt zich opde hoek met de Galglaan.De algemene vergadering zelf vangt aan om14.15 h met een administratief gedeelte.Daarin komen het activiteitenverslag en hetfinancieel verslag van het afgelopen jaar aanbod, alsook de geplande activiteiten en debegroting voor 2013. In verband met deverkiezing van enkele leden van het bestuur,vermelden we dat het mandaat van WouterKrznaric ten einde loopt; hij stelt zich welherkiesbaar. Daarnaast wenst Dirk Devlies zijnmandaat als bestuurder voortijdig terbeschikking te stellen. Het bestuur stelt voorom ook Eric Broens en Maarten Vanleenhoveop te nemen in de raad van bestuur. Ook hetmandaat van de commissaris Felix Verbelen isten einde. Overeenkomstig de statuten is hijniet herkiesbaar. Er wordt voorgesteld om LucGobin te benoemen tot commissaris. Andereeffectieve leden van de vereniging kunnen zichkandidaat stellen voor bovenstaandevacatures, overeenkomstig de bepalingen vande statuten en het huishoudelijk reglement.Voor de vlotte gang van zaken zal aan deleden bij het betreden van de vergaderzaal,onmiddellijk een stem-formulier wordenoverhandigd en later worden opgehaald.

VoordrachtHoofdbrok van de namiddag is de voordrachtvan Prof. Dr. Maarten Baes met als titel 'Dedonkere zijde van melkwegstelsels'.Melkwegstelsels zijn de bouwstenen van hetuniversum en tonen zich aan ons als eiland-universa met miljarden sterren, vaak geordendin prachtige spiraalpatronen. Melkwegstelsels

bevatten echter heel wat meer dan enkelsterren; het grootste deel van hun massa isonzichtbaar voor het menselijk oog of deoptische telescoop. In deze voordracht belichtProf. Baes de donkere zijde van melkweg-stelsels die voor sterrenkundigen steedszichtbaarder wordt: het complexe interstellairemedium van gas en stof, de massieve halo'svan donkere materie en de supermassievezwarte gaten.

Prof. Dr. Maarten Baes is verbonden aan devakgroep Fysica en Sterrenkunde van deUniversiteit Gent. Zijn onderzoek spitst zichtoe op observationele studies van stof insterrenstelsels, 3D radiatieve transfer, deevolutie van galaxieën en dynamica vansterrenstelsels.Galileiprijzen en receptie

Zoals elk jaar worden op de algemenevergadering ook de Galileiprijzen uitgereikt.Na afloop van het officiële gedeelte van dealgemene vergadering wordt een receptieaangeboden.Voormiddag

Vóór de aanvang van de vergadering hebbenonze leden de gelegenheid om een presentatiebij te wonen van de werkgroep kijkerbouwvan de UGent Volkssterrenwacht Armand Pien,en om een bezoek te brengen aan hunkijkerbouwateliers en aan de koepels op de S9.Dit kan naar keuze om 11.30 h of om 12.45 h.

Kortnieuws

Over de jaren heen sloegen duizenden meteorieten opaarde in. Al die gebeurtenissen zijn nu in eenoogopslag te zien met behulp van een interactievekaart. De meteoriet die op 15 februari Rusland trof,sloeg (letterlijk en figuurlijk) in als een bom. Toch wasde inslag allesbehalve een unieke gebeurtenis. In deafgelopen vier millennia boorden duizendenruimterotsen zich in het aardoppervlak. Javier de laTorre, medeoprichter van kaartbedrijf CartoDB, heeftalle voorvallen sinds 2300 v. Chr. in kaart gebracht.Ook zijn enkele bekende inslagen van ver voor die tijdop de kaart terug te vinden. De interactieve kaart toont34.513 treffers, inclusief informatie over locatie,grootte en chemische samenstelling van de meteoriet.Omdat De la Torre de meetgegevens van deinternationale Meteoritical Society gebruikte, kampt dekaart met een onvermijdbare vertekening. Niet elkeregio op aarde is immers even uitgebreid onderzocht.De Amerikaanse staat Texas lijkt bijvoorbeeld zwaargetroffen in vergelijk met de polen, maar in Texas islogischerwijs ook veel meer veldwerk verricht. Eenoplettende kijker zal ook ontdekken dat de schaal vande gekleurde cirkels niet altijd overeenkomt met degrootte van de inslag. De Chicxulub-meteoriet, die zo’n65 miljoen jaar geleden insloeg op het Mexicaanseschiereiland Yucatán, is een speldenprikje op de kaart.Toch leidde deze meteoriet waarschijnlijk tot hetmassaal uitsterven van de dinosauriërs. De Yucatán-inslag was dan ook zeker een gigantische klap – maardoor een gebrek aan meetgegevens is de fameuzeinslag tot een kleine stip gedegradeerd. Destandaardstip laat alleen zien dat er een inslag was,maar biedt verder geen informatie. Een wat kritischeblik is dus geboden, maar dat maakt de kaart nietminder interessant. Bron: A. Hekkenberg / 21-02-2013.Wetenschappers hebben de tot nu kleinste planeetbuiten ons zonnestelsel ontdekt. De planeet is kleinerdan Mercurius, bestaat zeer waarschijnlijk uit gesteenteen heeft geen atmosfeer of water, aldus deonderzoekers in het tijdschrift Nature. Deze nieuweplaneet, genaamd Kepler-37b, is ongeveer zo groot alsonze maan. Het hemellichaam is de binnenste van drieplaneten rond de ster Kepler-37 die een iets koelerzusje is van onze zon. Ontdekkingen van dergelijkkleine planeten waren tot dusver moeilijk door debeperkingen van wetenschappelijke instrumenten.Kepler-37-b is ontdekt met de speciaal ontworpenKepler-satelliet die continu de helderheid van 150.000sterren meet. ''Op het moment dat een planeet voorzijn ster langs beweegt neemt de helderheid van dester iets af. De vorm en tijdsduur van het dipje in dehelderheid geven informatie over de planeet'', zegtSaskia Hekker van de Universiteit van Amsterdam dieaan het onderzoek meewerkte. Sinds de ontdekkingvan de eerste planeten buiten ons zonnestelsel isduidelijk dat planeetstelsels heel verschillend kunnenzijn: er is zelfs nog geen enkel stelsel gevonden dat opons eigen zonnestelsel lijkt. Tot voor kort werdenvooral grote planeten ontdekt, de meeste met hetformaat van de grootste planeet van ons zonnestelsel,Jupiter. De planeet rond Kepler-37 is de eerste dieastronomen hebben gevonden die kleiner is dan eenvan de planeten in ons zonnestelsel. De ontdekkinglaat zien dat planeetstelsels zowel veel kleinere als veelgrotere planeten kunnen bevatten dan ons eigenzonnestelsel, aldus Hekker. Bron: ANP / 20-02-2013.De software die astronomen gebruiken om sterren teontdekken, blijkt ook nuttig bij het analyseren van

borstkanker. Dat hebben onderzoekers van deUniversity of Cambridge dinsdag bekendgemaakt in hetBritish Journal of Cancer. Naast het vinden van sterrenkan het automatische systeem verrassend genoeg ooksnel bepalen of een tumor agressief is of niet. Doktershoeven daardoor niet meer met een microscoop opzoek te gaan naar subtiele weefselverschillen. Hoewelastronomen in Cambridge het systeem al jaren metveel succes gebruiken, was er niet eerder aan gedachtom het ook te gebruiken voor biomedische doelen.''Het toont aan dat we niet zoveel communiceren alswe zouden moeten'', aldus hoofdonderzoeker Raza Ali,patholoog aan het Cancer Research UK's CambidgeInstitute. Ali en zijn collega's konden dankzij het hetsterrenprogramma in één dag zo'n 2000 tumorenanalyseren. Normaal gesproken zou dat een weekduren. Voordat ziekenhuizen het systeem kunnen gaangebruiken, is nog nog wel extra onderzoek naar20.000 borstkankerpatiënten nodig. Bron: ANP / 20-02-2013.De ontdekking van het Higgs-Bosondeeltje vorig jaarwas een mijlpaal in ons begrip van de natuur.Wetenschappers zijn nog volop bezig met hetanalyseren van het bijzondere puzzelstukje waarnaarmeer dan vijftig jaar gezocht is. Maar indien de huidigeberekeningen kloppen, ziet het er niet goed uit. Onsheelal zoals we het nu kennen, is gedoemd om teverdwijnen. Een nieuw universum zal ons namelijkvernietigen. Het bestaan van het elementaire deeltje,dat alle andere deeltjes massa geeft, werd in julivrijwel zeker aangetoond door het Europees Centrumvoor Kernonderzoek (CERN). Higgs-bosonen bepalendus uiteindelijk wat wij om ons heen zien, van dekleinste levende wezens tot de grootste sterrenstelsels.Het zogenaamde God-deeltje kan ons niet alleeninzicht verschaffen over hoe ons heelal is ontstaanmaar misschien ook hoe het zal verdwijnen.Natuurkundige Joseph Lykken, tevens tewerkgesteld inhet Europees Centrum voor kernonderzoek (CERN),presenteert eerstdaags zijn bevindingen op basis vannieuwe calculaties tijdens een meeting van deAmerican Association for the Advancement of Sciencein Boston maar licht nu al een tipje van de sluier op."Het is goed mogelijk dat het universum waarin weleven inherent onstabiel van aard is, waardoor we opeen gegeven moment zullen vernietigd worden", aldusLykken. Iedereen die het einde van ons heelal vreest,mag al meteen een zucht van verlichting slaken wantdit onheil zou pas over tien miljard jaar geschieden.Lykken ziet in de data aanwijzingen dat er in hetuniversum uiteindelijk een nieuw universum zalontstaan. Dat alternatieve universum blijft zich verderontwikkelen en zal ons heelal inclusief alle sterren enplaneten vernietigen met de snelheid van het licht. Omprecies te weten hoe we gaan eindigen, moeten dewetenschappers precies de massa van het God-deeltjeachterhalen. Zit men er maar 1 procent naast, danvergaat ons universum nog steeds, maar op een totaalandere manier. Van onze Aarde zal trouwens al langgeen sprake meer zijn op het moment van derampspoed. Wetenschappers vermoeden namelijk datde zon binnen 4,5 miljard jaar opzwelt tot een rodereuzenster en de Aarde verzwelgt tijdens dat proces.Maar zoals gezegd, we krijgen nog 'even' respijt envoorlopig kan u op beide oren slapen. Bron: K. Eyken /20-02-2013.

Meer up-to-date nieuws :www.spacepage.be

Voordracht : Over bekende en onbekende astronomische plaatsen door Jan VandenbruaneMet behulp van de onovertroffen tool Google Earth neemt de spreker de toehoorders mee op eenontdekkingsreis langs bekende en onbekende astronomische plaatsen op Aarde. Naast locatiesdie een belangrijke rol hebben gespeeld in de geschiedenis van de sterrenkunde, worden ookrecente sterrenkundige sites van bovenaf bekeken.Jan Vandenbruaene is voorzitter van de Volkssterrenwacht Beisbroek te Brugge en bestuurder vande Vereniging voor Sterrenkunde (VVS). Hij was vroeger voorzitter van de Jongerenverenigingvoor Sterrenkunde, de jongerenafdeling van de VVS. Zijn interesse gaat vooral uit naarastrotoerisme en naar de geschiedenis van de sterrenkunde.Datum - Zaterdag 23 maart 2013. 15.00 uur t/m 17.30 uur. Toegang: 3 euro.Locatie - Abdijstraat 22 te 1850 Grimbergen (B). Tel. : 02/269.12.80. E-mail : info@mira.be. 049

Guidestar|03-2013

KrisChr

istiaen

s

IInnddiiaa bbrreennggtt zzeevveennssaatteelllliieetteenn iinn ddee rruuiimmttee

050

Foto - De belangrijkste vracht aanboord van de PSLV raket was deFrans-Indiase SARALL kunstmaan.Speciaal ontwikkeld voor het bestu-deren van de oceanen.Meer informatie :http://smsc.cnes.fr/SARAL/

Artike

l

Vanop het Satish Dhawan Space Centre inIndia is op maandag 25 februari 2013 de23ste PSLV draagraket gelanceerd. Tijdensdeze PSLV C20 missie werden zeven satellietensuccesvol uitgezet in de ruimte waaronder 'swerelds kleinste ruimtetelescoop. Het is deeerste ruimtetelescoop die zal ingezet wordenom op zoek te gaan naar asteroïden enruimtepuin. Daarnaast werd ook een kleinesatelliet gelanceerd die voor het eerst werduitgerust met een smartphone. De 44 meterlange en 235 ton zware PSLV draagraketvertrok om 13u31 Belgische tijd vanop hetSatish Dhawan Space Center dat zich op hetIndiase Sriharikota eiland bevindt.Tijdens deze lancering werd een zogenaamde‘Core Alone’ configuratie van de PSLV-raketgebruikt waarbij de raket niet werd uitgerustmet extra boosterraketten. Dit was de 23stemaal dat India een Polar Satellite LaunchVehicle (PSLV) lanceerde sinds deze raket in1993 voor het eerst werd gebruikt. De raket,die uitgerust is met vier trappen, zette dezeven satellieten iets minder dan 22 minutenna de start van de lancering uit in een lagepolaire baan om de Aarde op een hoogte vanongeveer 790 kilometer. De lancering werdbijgewoond door de Indiase president PranabMukherjee.

De zeespiegel bestuderenvanuit de ruimteDe belangrijkste vracht aan boord van de PSLVraket was de Frans-Indiase Satellite withARgos and ALtika (SARAL) kunstmaan dieontwikkeld werd om de oceanen tebestuderen vanuit een lage baan om deAarde. Het Franse ruimtevaartagentschapCNES leverde voor deze missie de 126 miljoendollar dure AltiKa hoogtemeter en het Indiaseruimtevaartagentschap ISRO ontwikkelde voorSARAL het ARGOS-3 dataverwerkingssysteem.Met de Frans-Indiase satelliet hopen weten-schappers meer informatie te verzamelen overde stijging van de globale zeespiegel. Dezeinformatie kan dan gebruikt worden voor hetsamenstellen van weermodellen, vooronderzoek naar klimaatsveranderingen of voorde studie van het leven in de oceanen. De 400kilogram zware SARAL satelliet moet devolgende jaren vooral de leegte opvullen opvlak van wetenschappelijke data overoceanografisch onderzoek die is ontstaan nahet wegvallen van de succesvolle EuropeseEnvisat aardobservatiesatelliet. De resultatenafkomstig van de SARAL-satelliet zulleneveneens complementair zijn met dewetenschappelijke data afkomstig van deAmerikaanse Ocean Surface TopographyMission. Het Indiase ARGOS-3 instrument zalgebruikt worden voor het verzamelen endoorsturen van data afkomstig van afgelegenmeteorologische meetstations en boeien opzee. Na de Megha-Tropique aardobservatie-

Guide

star|

03-201

3

satelliet, die in oktober 2001 werd gelanceerddoor eveneens een Indiase PSLV raket, isSARAL het tweede Frans-Indiase ruimteproject.Canada gaat op zoek naarasteroïden en ruimtepuin

Tijdens deze 23ste missie van een Indiase PSLVraket werden ook twee satellieten voorCanada in de ruimte gebracht. De 150kilogram zware Sapphire maakt deel uit vanhet militaire Canadian Space SurveillanceSystem en moet informatie verschaffen aanhet US Space Surveillance Network dat deomgeving rondom de Aarde in de gatenhoudt. Sapphire, dat gebouwd werd door hetBritse ruimtevaartbedrijf Surrey SatelliteTechnology Limited (SSTL) met een prijskaartjevan 65 miljoen dollar, moet de volgende jarendoor de mens gemaakte objecten, die zich opeen hoogte tussen 6 000 en 40 000 kilometerbevinden, in de gaten houden met behulp vaneen telescoop met een diameter van vijftiencentimeter.

De tweede Canadese satelliet aan boord vande Indiase PSLV raket was de Near EarthObject Surveillance Satellite (NEOSSAT). Dezekunstmaan, die werd gebouwd door hetCanadese bedrijf Microsatellite Systems, werdontwikkeld om grote stukken ruimtepuin engrote asteroïden nauwkeurig in kaart tebrengen. De 25 miljoen dollar dure satelliet isniet veel groter dan een boekentas en zaléénmaal om de 100 minuten om de Aardecirkelen op een hoogte van ongeveer 790kilometer. Om asteroïden en ruimtepuin tekunnen observeren werd NEOSSAT uitgerustmet een Maksutov-telescoop met eendiameter van vijftien centimeter. Om de kostenvan dit project zoveel mogelijk te drukken,werd het ontwerp van het optisch instrumentgebaseerd op dat van een instrument aan

052

Guide

star|

03-201

3De allereerste smartphone-satelliet

Tijdens deze lancering werden ook de DeenseAAUSAT 3 en Britse STRaND 1 satellieten in deruimte gebracht. AAUSAT 3 werd ontwikkelddoor studenten van de universiteit vanAalborg in Denemarken en is een CubeSat meteen gewicht van 1 kilogram die zal gebruiktworden voor het testen en demonstreren vannieuwe technologieën. AAUSAT 3 werd ookuitgerust met AIS-ontvangers waarmee menschepen op zee kan volgen dankzij hetAutomatic Identification System (AIS). Het AISis een systeem gebaseerd op transponder-technologie waarmee de veiligheid vanscheepvaart op zeeën en het binnenwaterverhoogd wordt. STRaND 1 is eveneens eenCubeSat met een gewicht van 3,5 kilogram diewerd uitgerust met een Google Nexus Onesmartphone. De telefoon, die draait op hetAndroid-besturingssysteem, vormt letterlijkhet hart van de satelliet en werd voorzien vanallerlei apps waarmee men de volgendemaanden experimenten in de ruimte kanuitvoeren.

Eén van de apps is het experiment Scream inSpace waarbij men zal testen of geluid, dat inruimte wordt afgespeeld, hoorbaar is.Aangezien de geluidsdrager 'lucht' nietaanwezig is in de ruimte vermoedt men datgeluid dan ook niet hoorbaar is in de ruimte.Tot op heden werd dit echter nog nooitbewezen met behulp van een experiment. Mettwee andere apps, Postcards from Space en360, zal men foto’s van de Aarde nemen doormiddel van de smartphone-camera. STRaND 1,'s werelds eerste satelliet die gecontroleerdwordt door een smartphone, is een samen-werkingsproject tussen het Surrey SpaceCentre en het Britse bedrijf Surrey SatelliteTechnology Limited (SSTL) dat wereldleider isin het ontwikkelen van kleine ruimtetuigen.

Info - Het gebruik van E-waste zalvolgens Angelo noodzakelijk zijn in detoekomstige ruimtevaart. Bron: AngeloVermeulen.Meer informatie :www.biomodd.net

Info - In de Europese Columbusmodule in ESTEC te Noordwijk. Samenmet ESA nadenken over de toekomstvan Life Support in ruimtevaart. Bron:Angelo Vermeulen.Meer informatie :www.esa.int

boord van de Canadese MOST-ruimtetelescoopdie in 2003 gelanceerd werd. Elke dag zalNEOSSAT meer dan 280 foto's van desterrenhemel maken en elke foto zalgedurende 100 seconden belicht worden.Door de vele foto's na een tijd met elkaar tevergelijken, hoopt men op deze manierongekende asteroïden en stukken ruimtepuinte identificeren en hun baan nauwkeurig inkaart te kunnen brengen. NEOSSAT'shoofddoel is dan ook om zoveel mogelijkasteroïden te ontdekken die de baan van deAarde doorkruisen. Volgens de Canadeseruimtevaartorganisatie CSA is NEOSSAT 'swerelds eerste ruimtetelescoop die enkel enalleen gebruikt wordt voor het opsporen vanasteroïden en ruimtepuin.Kleinste ruimtetelescoop

Een andere belangrijke en opmerkelijkesatelliet die tijdens deze lancering werduitgezet in de ruimte was 's werelds kleinsteruimtetelescoop. De BRight-star TargetExplorer (BRITE) bestaat uit twee zogenaamdenanosatellieten (UniBRITE en TUGSAT-1), dieelk 20 bij 20 centimeter groot zijn, en eengewicht hebben van 14 kilogram. Het BRITE-project is een samenwerking tussen Canada,Oostenrijk en Polen en is een project waar heelhard naar werd uitgekeken.

Zoals de naam het al zegt, moeten de BRITE-satellieten zich richten naar de helderstesterren. Hiervan zullen de kleinenanosatellieten de helderheid nauwlettend inde gaten houden. Variaties in de helderheidvan sterren kunnen wijzen op het voorkomenvan vlekken op deze sterren of kunnen ookwijzen op de aanwezigheid van planetenrondom deze sterren. Zowel voor deprojectleiders achter het BRITE-project alsookvoor wetenschappers is het verdere verloopvan dit project van zeer groot belang. Zokunnen deze kleine ruimtetelescopenaantonen dat wetenschappelijk sterrenkundigonderzoek niet altijd moet worden uitgevoerddoor dure, grote ruimtetuigen. Later zullennog eens twee Canadese BRITE-satellieten enook nog eens twee Poolse BRITE-satellieten inde ruimte gebracht worden die allemaal deelgaan uitmaken van hetzelfde programma.

BBoouuwweenn vvaann eeeenn kkiijjkkeerrvviiaa iinntteerrnneett ?? HHeett kkaann !!Foto - Zin om zelf een hoogwaardi-ge Dobson telescoop te bouwen ?Neem dan als de bliksem contact opmet de werkgroep kijkerbouw. Zebegeleiden u graag gedurende hetgehele traject. Doen !

Meer informatie :www.kijkerbouw.be

053

Guidestar|03-2013Artikel

Jean-PierreGrootaerd

Profielwerkstuk van Staring College in Lochem.Het aftasten

Actief zijn op een forum kan zo zijn voordelenhebben, voor verschillende partijen zelfs ! Alsmoderator op dat forum heb je alles net ietssneller in de gaten. We schrijven medio juni2012.Op Astroforum.nl kwam de vraag van twee16-jarige studenten Casper Van Donk enSjoerd Idema. Beiden leerlingen in het StaringCollege in het Nederlandse Lochem. De vraag :opdracht profielwerkstuk (bij ons beter gekendals “eindwerk”) : ‘wij maken onze eigentelescoop’. En tja : wat doe je dan in mijngeval als assistent leider van de werkgroepKijkerbouw VSRUG ! Dan neem je per kerendecontact op met die mannen, toch ?

De startEr werd heel wat over en weer gemaild enzoals altijd met scholen het geval is : er werdeen afspraak gemaakt op de ‘S9’, thuishavenvan de vakgroep Fysica en Sterrenkunde vande UGent Campus Sterre. 25 juli schrijven wedan: midden de zomervakantie. Casper kwamop bezoek om één en ander te bespreken.Sjoerd was met vakantie. Er werd besloten een15 cm spiegel te slijpen. Brandpuntsafstandom en bij de 1 meter. Behuizing zou eenkofferdobson worden. Makkelijk zou dieopdracht niet worden…

Lochem ligt een eind van Gent verwijderd. Eenregelmatig bezoek aan onze lokalen zat er nietecht in. Dan maar met de moderne manier vanwerken. Een zalig medium, dat internet ! Erwerd overeengekomen de begeleiding te doenvia het astroforum. Kan goed zijn voor anderegeïnteresseerden ook ! Dat was toch debedoeling.Een hit !

Eind augustus zouden die jongens daneffectief starten met hun project. En ze zetten

er meteen de beuk in. Een topic werdopgestart, een draadje die intussen bij hetafsluiten van het project maar liefst 50pagina’s telt en meer dan 15.000 keer werdgelezen. Een hit ? Dat kan je zeker stellen !Het leuke aan het hele verhaal is dat diejongens ook spontaan hulp aangebodenkregen van andere zeer gerespecteerdekijkerbouwers op het Nederlandse forum. JanVangastel was daarbij en mensen met eenforumnaam als ‘reflector’. Die laatste haddenze erg nodig !! Het bleek dat ze (begrijpelijk)niet echt overweg konden met de foucault-tester die ik hen meegaf. ”Reflector” had bijhem thuis een vaste opstelling staan, EN: hijbleek ook niet veraf te wonen van diejongens! Het spreekt vanzelf dat er dankbaargebruik werd gemaakt van dit aanbod.Eindresultaat

De optiek: daar brachten die jongens dietotaal geen ervaring hadden met spiegel-slijpen, het toch schitterend van af. Vanopafstand ‘dirigeren’ niet makkelijk. Maar met dehulp van foto’s, filmpjes en de hulp vanandere forumleden leverden Casper en Sjoerdenkele maanden later een fraai stukje optiekaf.

Normaal is het zo dat ik de uiteindelijkeafwerking van de optiek voor mijn rekeningneem. In dit geval had ik er amper een uurtjewerk aan. En dan kwam de behuizing. Wijzorgden voor de bouwtekeningen van een 25cm kofferdobson. De twee jongens hebben dietekeningen aangepast naar hun wensen ennoden en volledig zelfstandig de telescoopafgewerkt met eigen toets. Op bijgaandefoto’s kan je zien dat het project meer dangeslaagd is !

Redact

ioneel

UUiittkkiijjkkeenndd nnaaaarr ddee nniieeuuwwee SSppaaccee NNiigghhtt eeddiittiiee......

056

Foto - Sfeerbeeld van de Eurekashop stand tijdens de pauze vanSpace Night II (201)2).Meer informatie :www.aegvzw.be

Rubriek

-HetA

EGnie

uws

KortnieuwsDe uitstap naar de KMI weertoren in Jabbeke(zie hoofdartikel) was opnieuw een voltreffer.Beelden van deze boeiende uitstap kan menterugvinden in het fotoboek op onze webite.Op donderdag 21 februari was er de eerstesamenkomst van de werkgroep Astropolis. Dietot doel heeft alle nodige voorbereidingen tetreffen voor de bouw van onze eigen sterren-wacht. Een verslag van deze vergadering ver-schijnt binnenkort.Op zaterdag 16 maart is er opnieuw ons'Space Night' evenement. Iedereen die af komtkrijgt opnieuw een leuk geschenk aange-boden. Zeg het alvast door... want de driegastsprekers zijn opnieuw meer dan de moeitewaard. Daarnaast zal er ook een schaalmodelop ware grootte van de Proba V kunstmaan tebezichtigen zijn. De toegang is overigens gratis !Tijdens 'Space Night' zal Kris Christiaens z'ngloednieuwe boek voorstellen. Dat een crono-logisch ruimtevaartgericht overzicht heeft vanhet afgelopen jaar. Overigens ook een gratisuitgave van onze vereniging !Op zaterdag 23 maart is er opnieuw eenbestuursvergadering / algemene ledenverga-dering. Hierop zijn, zoals steeds, alle leden opuitgenodigd. Heb je voorstellen, opmerkingen,ideeën, ... stuur deze dan spoedig door naarhet bestuur. Alleen zo kunnen we rekeninghouden met jullie wensen en noden !Tijdens het hemelvaartweekend, van donder-dag 9 t/m zondag 12 mei, zijn er de eerste'AEG Nights'. Een variant op 'StarNights' maardan uitsluitend voor de eigen leden met alsdoel om optimaal waar te kunnen nemen.Hiervoor hebben we de gehele volksster-renwacht AstroLAB Iris afgehuurd. Kortom, deideale gelegenheid om met professioneelmateriaal de hemel af te turen. Interesse ?Schrijf u dan spoedig in. Deelname kostslechts 10 euro voor gans het lange weekend.

Inclusief ontbijt en overnachtig. Doen !Tevens in mei, traditioneel op de laatste zon-dag, is er het 'Dag van het park' evenement.Ook dit jaar doen we opnieuw hieraan mee endat met een reuze stand in het Maria Hendri-kapark te Oostende. Met begeleid bezoek aanhet planetenpad, zonnewaarnemingen, enz...Ondanks de recente technische als visueleupgrade van al onze websites zijn we volopbezig na te zien welke onderdelen nog beterkunnen. Want stilstand, is achteruitgang. Uhoort er beslist binnenkort meer van ...Gezien het grote aantal nieuwe leden die onzevereniging de laatste maanden vervoegd heb-ben is het voor het bestuur bijzonder moeilijkom na te gaan of deze ook aanwezig zijn oponze gratis publieke activiteiten. Kortom, bentu sinds kort lid van onze vereniging. Laat udan opmerken. Altijd leuk voor een gezelligebabbel en kennismaking !Vanaf deze zomer kan men in de Jaarbeursvan Utrecht terecht voor de 'Nasa - A humanadventure' tentoonstelling. Wellicht zal Eurekahieromtrent een daguitstap samenstellen.Wil je wat kwijt of heb je een specifieke vraagrond sterrenkunde of ruimtevaart ? Maak dangebruik van ons uitgebreide forum. Eenvoudigte bezoeken via www.aegvzw.be. Probeer heteens uit. Zeker de moeite waard !Kom eens af naar één van onze veleactiviteiten en neem uw officiële AEG patch inontvangst (uitsluitend voor leden die hun lid-geld betaald hebben). Reeds velen hebben hetu voor gedaan !Eureka, als hoofdsponsor, heeft bij de lance-ring van hun de website, alle leden een uniekekortingscode aangeboden. Die gelding iszolang men lid blijft. En dat ongeacht hetaantal aankopen en / of andere promoties.Een bijkomende reden om AEG lid te worden,en blijven !

Guide

star|

03-201

3

UUiittkkiijjkkeenndd nnaaaarr ddee nniieeuuwwee SSppaaccee NNiigghhtt eeddiittiiee......

057

Guidestar|03-2013

ActiviteitenkalenderVr. 01-03 - Voordracht - " Oceanen, op Aardeen andere planeten " door Patrick Jaecques.Info : We weten dat het leven hier op Aardeooit begon in de Oceanen. Van de eerstemeercellige wezens, weekdieren tot uiterstcomplexe vissen in alle maten en kleuren. Tothet leven onlangs, historisch gezien, ookevolueerde op het land en uiteindelijk zelfs inde lucht. Met ons mensen als huidig evolu-tionair hoogtepunt. En we op het punt staanom op zoek te gaan naar andere oceanen, verweg buiten de vertrouwde Aarde, op zoeknaar andere mogelijke bronnen van leven.Locatie : Forum zaal in de Openbarebibliotheek Kris Lambert, Wellingtonstraat 7 te8400 Oostende (B). Van 20.30 uur t/m 22.30uur (of later). Gratis toegang !Vr. 08-03 - Project & practica - Tijdens dezemaandelijkse thema-avond werken wegezamenlijk aan een specifiek project terondersteuning van de werking zijnde : desoftware database. Het vervolg van onzeomvangrijke sterrenkundige en ruimtevaart-gerichte software database. Waarvan devorige versie maar liefst meer dan 500 uniekeprogramma's bevatte. Locatie: Astro EventGroup vzw, Ooststraat 29 te 8400 Oostende(B). Van 20.30 uur tot 22.30 uur (of later).Gratis toegang !Do. 14-03 - Elke maand komen we, op eendonderdagavond van 19.00 uur t/m 21.30 uur,bijeen in het lokaal om concreet te werkenrond het Astropolis project. Daarnaast voor-zien we ook, bij gelegenheid, tussentijdse(online) Skype vergaderingen. Alle leden zijnvan harte welkom, maar alleen om actief meete werken aan dit project !Vr. 15-03 - Géén specifieke activiteit !Za. 16-03 - Na het succes van het eerste tweeedities van het Space Night evenementorganiseert de Astro Event Group vzw, insamenwerking met het Stad Oostende, op

zaterdag 16 maart Space Night 2013. Integenstelling tot de vorige editie, die helemaalin het teken stond van sterrenkunde, kiezen deorganisatoren ditmaal voor België enruimtevaart als centraal thema. Bedoeling isom met dit evenement ruimtevaart,aardobservatie en ruimte-onderzoek dichterbij het grote publiek te brengen aan de handvan enkele bijzondere gastsprekers. Tijdens hetSpace Night 2013 evenement zullen debezoekers ook kennis kunnen maken met eenmaquette op ware grootte van de Proba-Vaardobservatiesatelliet die in België gebouwdwerd en in april moet gelanceerd worden.Locatie: Conferentiezaal van het stadhuis teOostende. Vindictievelaan 1 te 8400 Oos-tende. Inkom onder het uurwerk! Datum &uur: zaterdag 16 maart 2013 – Van 18u00 tot23u00. Toegang: Gratis!Vr. 22-03 - Géén specifieke activiteit !Za. 23-03 - Bestuursvergadering - De drie-maandelijkse bestuursvergadering waarop,zoals steeds, alle leden op uitgenodigd zijn.Deze vergaderingen vinden afwisselend plaatstussen Oostende en Gent. Deze editie vindtplaats te Oostende (lokaal). Van 14.00 tot18.00 uur.Vr. 29-03 - Voordracht - " Optica - Hoe goed ismijn telescoop " door Steven Cuylle. Info : ...Locatie: Astro Event Group vzw, Ooststraat 29te 8400 Oostende (B). Van 20.30 uur tot 22.30uur (of later). Gratis toegang !

Zie onze website voor alle activiteiten !

Info - Wilt u meer te weten komenover onze boeiende vereniging ?Raadpleeg dan onze website waar ueveneens, in beknopte vorm, alleinformatie kan terugvinden in onzedownloadbare PDF kleurenfolder.Meer informatie :www.aegvzw.be

Kortnieuws

De eerste fragmenten van de meteoriet die boven deRussische stad Chelyabinsk ontplofte werden gisterenteruggevonden. Ondertussen kan je online al hier endaar stukken meteoriet kopen. Experts waarschuwenvoor vervalsingen. Wetenschappers van de federaleuniversiteit van de Oeral vonden een vijftigtal kleinefragmenten van de meteoriet nabij het Tsjerbakoel-meer, die werden naar de stad Jekaterinenburggestuurd. Ondertussen worden er al op verschillendeRussische websites fragmenten van de meteoriet tekoop aangeboden. De prijzen die gevraagd wordenvoor de artefacten lopen op tot 7.500 euro. Expertswaarschuwen potentiële kopers voor mogelijkevervalsingen. Maar hoe zie je nu het verschil tusseneen stuk meteoriet en een vervalsing? The Guardiansprak met cosmochemicus Dr Natalie Starkey dievertelde dat men moet kijken naar de korst van demeteoriet. De hitte die ontstaat bij het binnentreden inonze atmosfeer zorgt ervoor dat de buitenkant van desteen smelt en glad en glanzend wordt. Maar om 100procent zeker te zijn dat het om een authentiek stukmeteoriet gaat is volgens Starkey forensisch onderzoeknodig. Bron: The Guardian / 19-02-2013.Wetenschappers hebben een krater met een diametervan 200 kilometer teruggevonden in de AustralischeOutback. Volgens onderzoeker Andrew Glikson moetde meteoriet die deze impactzone heeft gecreëerd eenreus geweest zijn in vergelijking met de Russischemeteoriet van vorige week. Glikson vertelt AFP overdeze nieuwe ontdekking. Volgens hem "is de omvangvan het terrein verbazingwekkend. Het heeft minstenseen diameter van 200 kilometer wat deze krater dederde grootste ter wereld maakt." De schokgolf alsgevolg van het ontploffen van de meteoriet bovenRusland vorige week vrijdag veroorzaakte heel watschade, maar volgens Glikson zou de inslag van dezeasteroïde "globale gevolgen gehad hebben." Dewetenschappers vermoeden dat de asteroïde eenomvang van minstens 10 kilometer had. "We schattendat deze asteroïde deel uitmaakte van een cluster. Deinslag zou zo een 360 miljoen jaar geleden gebeurdzijn. Een asteroïde van die grootte die valt is ergzeldzaam en komt maar eens in tientallen miljoenenjaren voor", vertelt Glikson nog. Bron: The telegraph /20-02-2013.Astronomen hebben met behulp van NASA's Kepler-telescoop de kleinste exoplaneet tot nu toe ontdekt. Dekleine planeet, genaamd Kepler-37b, draait samen mettwee andere exoplaneten dichterbij hun moedersterdan Mercurius rond de Zon. Het planetenstelsel zelfbevindt zich op een afstand van ongeveer 215 lichtjaarvan de Aarde in het sterrenbeeld Lier. ExoplaneetKepler-37b is volgens de onderzoekers kleiner dan deMaan en wellicht gaat het om een wereld vangesteente, zonder water of lucht. De kleine exoplaneetwerd samen met de andere exoplaneten ontdekt metbehulp van de Amerikaanse Kepler ruimtetelescoop.Kepler-37b draait éénmaal om de dertien dagen omzijn moederster (de ster Kepler-37) en heeft eenoppervlaktetemperatuur van ongeveer 427° Celsius.Door de hoge oppervlaktetemperatuur is enige vormvan leven dan ook uitgesloten en gaat men er vanuitdat het een wereld van gesteente is die lijkt opMercurius. Van de twee andere exoplaneten, die deeluitmaken van het Kepler-37 planetenstelsel, is ookKepler-37c kleiner dan de Aarde. Deze exoplaneet zouvolgens de onderzoekers wel een atmosfeer kunnenhebben maar bevindt zich dan weer ver buiten de

zogenaamde 'bewoonbare zone' waardoor vloeibaarwater hier niet kan op voorkomen. Kepler-37c draaitéénmaal om de 21 dagen om zijn moederster en is ietskleiner dan Venus. Enkel Kepler-37d is groter dan deAarde (ongeveer tweemaal zo groot als onze planeet)en doet er veertig dagen over om éénmaal om zijnmoederster te draaien. Volgens de astronomen zouKepler-37d wel eens een zogenaamde 'gasreus' kunnenzijn. NASA's Kepler ruimtetelescoop meet continu dehelderheden van 150 000 sterren. Op het moment dateen exoplaneet voor zijn moederster langs beweegt,gezien vanaf de Aarde, zal de helderheid van de steriets afnemen. Uit de vorm en de tijdsduur van het dipjein de helderheid kunnen astronomen vervolgens veelinformatie afleiden over de exoplaneet. Om de groottevan een exoplaneet uiteindelijk te kunnen bepalen,moet Kepler eerst vaststellen hoe groot de bijhorendemoederster is. Kepler-37b is de eerste exoplaneet dieastronomen hebben ontdekt die kleiner is danMercurius. Uit deze ontdekking blijkt nog maar eensdat planetenstelsels bij andere sterren allerlei soortenplaneten kunnen bevatten. Zo is er tot op heden noggeen enkel planetenstelsel gevonden dat op onszonnestelsel lijkt. Bron: Spacepage / 21-02-2013.De meteoriet die twee weken geleden Ruslandopschrikte, kwam niet ver uit het heelal, maar draaideal heel lang rond de aarde. Het object kwam uit dezogenoemde Apollogordel, een groep meteoren dierond de zon draait. Dat is de uitkomst vanberekeningen gemaakt door de Universidad deAntioquia uit Colombia, beschikbaar via onder-zoeksplatform Arxiv. Aan de hand van getuigen-verklaringen, video en andere gegevens, zijn deColombianen aan het rekenen geslagen. Ze kwamen erachter dat de Chelyabinsk meteoriet een elliptischebaan had die wijd om de zon heen draaide. Binnen diebaan kwam de meteoor geregeld de aarde en Marstegen. Op 15 februari kwam de meteoor door de baanvan de aarde heen, werd aangetrokken door dezwaartekracht en drong de dampkring binnen. Bij datbinnendringen van de atmosfeer had de 10.000 tonzware meteoriet een snelheid van 54.000 kilometer peruur. Door de weerstand van de gassen in de dampkringremde het object zeer snel af, waarbij grotehoeveelheden wrijvingsenergie vrij kwamen. Daardoorwarmde de meteoor snel op; de temperatuur werd zohoog dat hij op 32 tot 47 kilometer hoogteuit elkaarspatte. Volgens de Colombianen is het gat in het ijs opeen nabijgelegen meer vrijwel zeker veroorzaakt dooreen fragment van de meteoriet. Maar ze betwijfelen ofdelen die elders zijn gevonden wel van hethemellichaam afkomstig zijn. Bron: M. Echters / 26-02-2013.

Meer up-to-date nieuws :www.spacepage.be

Voordracht : Galilei's brilDeze voorstelling neemt je mee op reis door ons zonnestelsel in 3 dimensies. Je waant je werkelijkin de ruimte als één van de manen van Mars je bijna letterlijk om de oren vliegt. Na het zien vandeze voorstelling heeft het zonnestelsel geen geheimen meer voor jou.Wie wil kan na de voorstelling nog even een bezoek brengen aan de sterrenwacht en bij helderweer naar de Zon kijken met onze speciaal daarvoor uitgeruste telescopen.

Datum - Woensdag 13 februari 2013. 15.00 uur t/m 17.30 uur. Toegang: 4,00 euro.Locatie - Volkssterrenwacht Armand Pien. Rozier 44 te 9000 Gent. www.rug-a-pien.be - Info@armandpien.be. 059

Guidestar|03-2013

Marcv

ander

Sluys

DDeezzee mmaaaanndd ttee zziieenn......

060

Foto - De Galileïsche manen zijn devier grootste manen van Jupiter. Zezijn ontdekt door Galileo Galilei op 7januari 1610. Deze manen zijnzichtbaar zonder een krachtigetelescoop. Onder perfecteomstandigheden is het zelfsmogelijk om Callisto met het bloteoog te zien.

Rubriek

-Heme

lkalen

der

Vandaag begint de weerkundige lente. Demeteorologische lente omvat per definitie demaanden maart, april en mei. Deastronomische lente begint op 20 maart.Vr. 01 maa. (08.53 uur) - De Maan staat 1,0°ten zuiden van Spica, de helderste ster van hetsterrenbeeld Maagd (+1,0m). De dichtstenadering gebeurt bij ons 4° onder de horizonen bovendien bij daglicht. Bekijk desamenstand rond 7 uur. Het tweetal staat danin het zuidwesten, op een hoogte vanongeveer 12°, 1,4° van elkaar vandaan. De Zonstaat slechts 5° onder de horizon. De Maan isvoor 87% verlicht.Za. 02 maa. (15.18 uur) - De Maan staat 3,8°ten zuiden van Saturnus (+0,6m). De dichtstenadering gebeurt voor een waarnemer in onzestreken onder de horizon en bovendien bijdaglicht. De samenstand is te zien rond 7 uur,of op 3 maart rond 1:30 uur. Het tweetal staatin het eerste geval in het zuidwesten, op eenhoogte van ongeveer 16°, 6,3° van elkaarvandaan. In het tweede geval staan de tweehemellichamen op een hoogte van ongeveer10° in het zuidoosten, 8,0° van elkaarverwijderd. De Zon staat slechts 4° onder dehorizon. De Maan is voor ongeveer 75%verlicht.Zo. 03 maa. (22.28 uur) - In de nacht van 3op 4 maart is een bedekking door deJupiterschijf en een verduistering door deJupiterschaduw van Europa voor een grootdeel te zien. Om 22:28 uur zien we het beginvan de bedekking op het moment dat Europaachter de schijf van Jupiter verdwijnt, en duurttot 1:10 uur, wanneer Europa in de schaduwvan Jupiter verdwijnt. Tussen beide gebeurte-nissen in is te zien hoe Europa van achterJupiter verschijnt (00:57 uur). Voor hetbekijken van een bedekking is een (kleine)telescoop nodig, voor het volgen van eenverduistering is een verrekijker op statiefgenoeg.Ma. 04 maa. (01.20 uur) - Totdat Jupiter laagboven de horizon staat (rond 01:50) zijn vande grote Jupitermanen alleen Ganymedes enCallisto zichtbaar.Ma. 04 maa. (03.35 uur) - De Maan bedektKow Kin (ω 1 Scorpii), een ster met eenhelderheid van +3,9m in het sterrenbeeldSchorpioen. De ster wordt bedekt door deverlichte rand van de Maan om 03:35 uur. Om04:21 uur wordt deze weer zichtbaar aan deonverlichte maanrand. Een waarnemer inUtrecht ziet de Maan aan het begin op eenhoogte van 11° staan, aan het einde van debedekking op 14°. De Maan is voor 59%verlicht.Ma. 04 maa. (13.58 uur) - Mercurius is inbenedenconjunctie en beweegt tussen de

Guide

star|

03-201

3

Aarde en de Zon door. De binnenplaneetbevindt zich op dit moment dicht bij de Zonaan de hemel en is hierdoor korte tijdonzichtbaar. De planeet beweegt 3,7° tennoorden langs de Zon, en er vindt hierdoorgeen overgang plaats. In deze positie staan deZon, Mercurius en de Aarde op één lijn; vooreen denkbeeldige waarnemer op Mercuriusstaat de Aarde in oppositie. Dit is een momentwaarop een binnenplaneet zeer dicht (0,629AE, ofwel 94,2 miljoen km) bij de Aarde staaten een grote (10,7”) schijnbare diameterheeft. Mercurius verruilt hiermee deavondhemel voor de ochtendhemel.Ma. 04 maa. (22.53 uur) - De Maan is in defase van Laatste Kwartier. De linker helft vande Maan is nu verlicht en de Maan is vooral inde late nacht en vroege ochtend zichtbaar.Rond, en vooral na Laatste Kwartier is eengoed moment om het maanoppervlak waar tenemen; Op de grens tussen het verlichte enhet donkere deel van de Maan gaat de Zonnet onder. De lange schaduwen van de bergenen kraterranden brengen een extra diepte-effect met zich mee en het oppervlak van deMaan krijgt daarmee een driedimensionaalkarakter, gezien door een kijker.Di. 05 maa. (19.49 uur) - Tot 19:59 zijn vande grote Jupitermanen alleen Europa enCallisto zichtbaar.Wo. 06 maa. (00.20 uur) - De Maan is in hetpunt van zijn baan dat het dichtst bij de Aardeligt: het perigeum. De afstand tot de Maanbedraagt op dit moment 369957 km. Deschijnbare diameter van de Maan is groter dangemiddeld (32’18,0”), door de kleinereafstand. De Maan is op dit momentafnemend, voor 44% verlicht en is met namein de late nacht en vroeg in de ochtend goedte zien, in het (zuid)oosten, respectievelijkzuiden. Het kaartje toont de Maan om 06:42uur in het sterrenbeeld Slangendrager, op eenhoogte van 16° boven de horizon, in hetzuiden. Al met een verrekijker op een statiefzijn kraters te zien, met name op de grenstussen het verlichte en het donkere deel vande Maan.Do. 07 maa. (08.48 uur) - Mercurius staat4.8° ten noordwesten van Venus (-3.4m). Dedichtste nadering gebeurt in onze streken opeen hoogte van 15°, maar bij daglicht. Bij onsis de samenstand niet of nauwelijks zichtbaar.De helderheid van Mercurius is nu +2,5m.Do. 07 maa. (19.06 uur) - Tussen 19:06 en21:11 uur staan alle Galileïsche manen tenoosten van Jupiter. Vanaf Jupiter gezien zijndat Callisto, Io, Europa en Ganymedes. Jupiterstaat op een hoogte van 51° boven dezuidwestelijke horizon en de planeet isgemakkelijk te vinden. De Zon staat 16° onderde horizon en het is goed donker. Om de

Info - Marc van der Sluysis postdoctoraal onder-zoeker aan de RadboudUniversiteit in Nijmegen.Zijn werk richt zich op de evolutievan compacte dubbelsterren en hetwaarnemen van gravitatiegolven vanwitte dwergen, neutronensterren enzwarte gaten met LIGO / Virgo enLISA. Hij geeft regel-matig populairelezingen en maakt daarnaast depopulair wetenschappelijke website.Meer informatie :http://hemel.waarnemen.com

061

Guidestar|03-2013Galileïsche manen van Jupiter te bekijken iseen stabiele verrekijker voldoende.Do. 07 maa. (21.10 uur) - Callisto is inbenedenconjunctie met Jupiter. De satellietbeweegt tussen de Aarde en Jupiter door,maar er vindt geen overgang over Jupiterplaats. We zien Callisto 3,8” ten zuiden vanJupiter's zuidpool staan.Zo. 10 maa. (19.11 uur) - Tussen 19:11 en1:09 uur (11 maart) staan alle Galileïschemanen ten westen van Jupiter. In toenemendeafstand van de planeet staan Europa, Io,Ganymedes en Callisto. Jupiter staat in hetwesten op een hoogte van 32° boven dehorizon. De Zon staat 31° onder de horizon enhet is goed donker. Voor het waarnemen vande manen van Jupiter is een verrekijker opstatief al genoeg.Zo. 10 maa. (22.31 uur) - De Maan staat 1,4°ten noorden van Mercurius (+1,9m). Dedichtste nadering gebeurt voor eenwaarnemer in onze streken onder de horizon.De samenstand is alleen met veel moeitezichtbaar op 11 maart rond 6:45 uur. De tweeobjecten staan dan boven de oostelijkehorizon, op een hoogte van ongeveer 2°, opeen onderlinge afstand van 5,8°. Kies eenwaarneemplaats met vrije blik op de horizon.De Zon staat slechts 4° onder de horizon. DeMaan is voor 1% verlicht.Ma. 11 maa. (12.02 uur) - De Maan staat 5.2°ten noordwesten van Venus (-3.4m). Dedichtste nadering vindt in de Lage Landenplaats op een hoogte van 33°, maar bijdaglicht. De samenstand is vanuit de Beneluxniet of nauwelijks zichtbaar.Ma. 11 maa. (20.51 uur) - Het is NieuweMaan. Vanaf de Aarde gezien staat de Maanin dezelfde richting als de Zon, zodat de verrekant van de Maan wordt verlicht en dedonkere kant van de Maan naar de Aardegekeerd is. Bovendien is de Nieuwe Maanalleen overdag boven de horizon. Vanwegedeze twee oorzaken kunnen we de Maan opdit moment niet waarnemen. Doordat deMaan zowel minimaal verlicht is, als 's nachtsonder de horizon staat, zijn de dagen rondNieuwe Maan een goed moment voor hetwaarnemen van deepsky-objecten. Er vindt inonze streken geen zonsverduistering plaats,doordat de Maan 3,8° ten noorden langs deZon beweegt.Di. 12 maa. (12.21 uur) - De Maan staat 3,9°ten noordwesten van Mars (+1,4m). Dedichtste nadering vindt bij ons plaats op eenhoogte van 38°, maar bij daglicht. Desamenstand is met veel moeite te zien rond 19uur. De twee objecten staan dan boven dewestelijke horizon, op een hoogte vanongeveer 5°, 4,6° van elkaar verwijderd. DeZon staat slechts 4° onder de horizon. DeMaan is voor 1% verlicht.Di. 12 maa. (19.59 uur) - Volledige overgangvan EuropaIn de nacht van 12 op 13 maart iseen overgang van de Jupitermaan Europa envan Europa's schaduw over de planeetschijfvan Jupiter in zijn geheel waar te nemen. Deovergang begint om 19:59 uur, wanneerEuropa voor de Jupiterschijf verschijnt, enduurt tot 0:59 uur, wanneer Europa's schaduwde Jupiterschijf weer achter zich laat. In detussentijd is te zien hoe Europa de schijf vanJupiter verlaat (om 22:26 uur) en Europa'sschaduw voor de schijf van Jupiter verschijnt(22:32 uur).Di. 12 maa. (21.46 uur) - Tot 0:02 zijn van degrote Jupitermanen alleen Europa en Callistozichtbaar.Di. 12 maa. (23.58 uur) - De planetoïde 29Amphitrite is in oppositie. De planetoïde, diein het sterrenbeeld Leeuw staat, heeft tijdensde oppositie een helderheid van slechts+9,0m en kan alleen met een behoorlijketelescoop worden waargenomen. Amphitritebereikt een maximale hoogte boven dehorizon van circa 41°. Dit gebeurt rond 00:55uur, en geldt strikt genomen voor eenwaarnemer in Utrecht. De kaart (zie hiernaast)toont de positie van de planetoïde en sterren

tot een helderheid van +10,0m.Do. 14 maa. (19.18 uur) - Tot 19:37 zijn vande Galileïsche manen van Jupiter alleenGanymedes en Callisto zichtbaar.Do. 17 maa. (03.21 uur) - De planetoïde 15Eunomia is in oppositie. De planetoïde, die inhet sterrenbeeld Beker staat, heeft tijdens deoppositie een magnitude van slechts +9,6men kan alleen met een behoorlijke telescoopworden waargenomen. Eunomia bereikt eenmaximale hoogte boven de horizon van circa25°. Dit gebeurt rond 00:23 uur, en geldt striktgenomen voor een waarnemer in Utrecht. Klikop het kaartje hiernaast voor een groterekaart, met de positie van de planetoïde ensterren tot magnitude +10,6m.

Zo. 17 maa. (19.47 uur) - De Galileïschemaan Io staat op 6,4” ten zuiden van Europa.Om de manen van Jupiter te bekijken is eengoede, stabiele verrekijker genoeg.Zo 17 maa. (21.03 uur) - Mercurius isstationair in ecliptische lengte. De planeetkeert zijn bewegingsrichting langs de eclipticaom en gaat weer in de gangbare richtingbewegen. Voor een binnenplaneet gebeurt dittussen de benedenconjunctie en grootsteochtendelongatie.Zo. 17 maa. (23.49 uur) - De Maan bedektSAO 93918, een ster van magnitude +6,0 inhet sterrenbeeld Stier. Om 23:49 uur verdwijntde ster achter de onverlichte rand van deMaan en om 00:34 komt deze weertevoorschijn, nu aan de verlichte maanrand.De Maan staat bij de intrede 11° boven dehorizon, bij de uittrede is dat 5°, voor eenwaarnemer in Utrecht. De Maan is voor 34%verlicht.Ma. 18 maa. (3.03 uur) - De Maan staat 2,3°ten zuiden van Jupiter (-1,8m). De dichtstenadering vindt onder de horizon plaats vooreen waarnemer in de Benelux. De samenstandis te zien rond 0:30 uur. De twee objectenstaan dan zo'n 7° boven de westnoord-westelijke horizon, 2,7° van elkaar vandaan.De Maan is voor 34% verlicht.Ma. 18 maa. (04.28 uur) - De Maan staat 2,7°ten noorden van Aldebaran, de helderste stervan het sterrenbeeld Stier (+0,9m). Dedichtste nadering vindt bij ons onder dehorizon plaats. Bekijk de samenstand rond0:30 uur. Het tweetal staat dan zo'n 5° bovende westnoordwestelijke horizon, 3,6° vanelkaar verwijderd. De Maan is voor 34%verlicht.Di. 19 maa. (04.13 uur) - De Maan staat inhet apogeum; het punt van zijn baan om deAarde dat het verst van de Aarde ligt. Deafstand tussen de Aarde en de Maan bedraagt404261 km. Door de grotere afstand lijkt deMaan nu kleiner aan de hemel te staan dangemiddeld: 29’33,5”. De Maan is wassend,voor 44% verlicht en is met name 's avonds (in

Foto - Planetoïden (of asteroïden,zie verderop) zijn stukken materiedie zich evenals planeten endwergplaneten in een baan om deZon bewegen. Er zijn er inmiddelsruim 300.000 bekend. Verreweg demeeste hebben banen tussen deplaneten Mars en Jupiter. Degrootste zijn bijna 1000 km groot,maar de overgrote meerderheid is zoklein als stof. Die laatsten zijn meteen telescoop niet waarneembaar,maar ze komen veelvuldig alsvallende sterren op aarde. Hetmateriaal is soms ijs en somssteenachtig, ijzer- of nikkelhoudend.In 2010 maakte de Verenigde Statenbekend ernaar te streven eenbemande vlucht met terugkeer naarde Aarde te maken naar eenplanetoïde in 2025.

062

eindigt om 22:15 uur, wanneer Europa weeruit Jupiter's schaduw verschijnt. Tussen beidegebeurtenissen in is waar te nemen hoeEuropa in de schaduw van Jupiter verdwijnt(19:47 uur).Do. 21 maa. (19.47 uur) - Tot 21:38 zijn vande grote Jupitermanen alleen Ganymedes enCallisto zichtbaar.Do. 21 maa. (22.15 uur) - Van 22:15 tot 0:50uur (22 maart) staan alle Galileïsche manenten oosten van Jupiter. In toenemende afstandvan de planeet staan Europa, Io, Ganymedesen Callisto. Jupiter staat in hetwestnoordwesten op een hoogte van 14°boven de horizon, dus kies een waarneem-plaats met een vrije blik op de horizon. De Zonstaat 35° onder de horizon en het is goeddonker.Do. 21 maa. (22.40 uur) - Jupiter's satelliet Iostaat 4,5” ten zuiden van Europa.Vr. 22 maa. (04.49 uur) - De planetoïde 14Irene (zie hieronder) is in oppositie. Deplanetoïde, die in het sterrenbeeld Haar vanBerenice staat, heeft tijdens de oppositie eenschijnbare helderheid van +8,9m en moet meteen telescoop worden waargenomen. Vooreen waarnemer in Utrecht staat Irene rond01:14 uur in het zuiden, op circa 53° boven dehorizon. De kaart (zie hiernaast) toont depositie van de planetoïde en sterren tot eenhelderheid van +9,9m.Zo. 24 maa. (19.36 uur) - Tussen 19:36 en0:41 uur (25 maart) nemen we alle groteJupitermanen ten westen van de planeetschijfwaar. In toenemende afstand van de planeetstaan Callisto, Io, Europa en Ganymedes.Jupiter staat in het westen op een hoogte van26° boven de horizon. De Zon staat 27° onderde horizon en het is goed donker. Voor hetwaarnemen van de manen van Jupiter is eenstabiele verrekijker voldoende.Zo. 24 maa. (22.38 uur) - De Galileïschemaan Io staat op 5,7” ten zuiden van Europa.Voor het waarnemen van de Galileïsche manenis een goede, stabiele verrekijker genoeg.Ma. 25 maa. - Dit is een goed moment in hetjaar om het sterrenstelsel M99, bekend als dePin-wheel-nevel, op te zoeken. M99 staat inhet sterrenbeeld Haar van Berenice, heeft eenhelderheid van 9,8m en zijn schijnbareafmeting bedraagt 5,4’. De opkomst van ditobject is om 17:32 uur, de ondergang om08:08 uur en het bereikt zijn grootste hoogteom 00:52 uur, op 52° boven de horizon. Zoekeen donkere waarneemplaats en kijk rondNieuwe Maan, bijvoorbeeld in de dagen rond10 april.Wo. 27 maa. - Dit is een goed moment in hetjaar om het sterrenstelsel M100 waar te

Guide

star|

03-201

3het zuiden) en in de vroege nacht (in hetwesten) goed te zien. Het kaartje toont deMaan om 19:25 uur in het sterrenbeeld Orion,op 57° boven de horizon, in hetzuidzuidwesten. Met een verrekijker, het liefstop statief, zijn kraters te zien, met name op degrens tussen het verlichte en het donkere deelvan de Maan.Di. 19 maa. (18.27 uur) - De Maan is in defase van Eerste Kwartier. De rechter helft vande Maan is nu verlicht en de Maan is metname 's avonds zichtbaar. Rond, en vooralvoor Eerste Kwartier is een goed moment omhet maanoppervlak waar te nemen; Op degrens tussen het verlichte en het donkere deelvan de Maan komt de Zon net op. De langeschaduwen van de bergen en kraterrandenbrengen een extra diepte-effect met zich meeen de Maan is daarmee duidelijk meer dan eengladde schijf, gezien door een verrekijker oftelescoop.Wo. 20 maa. (12.02 uur) - Vandaag begint delente: lente-equinox. De Zon trekt van hetzuidelijk naar het noordelijk halfrond en staatrecht boven de evenaar van de Aarde.Vandaag duurt de dag (ongeveer) even langals de nacht (Latijn: equi = gelijk, nox =nacht), na vandaag duren de dagen langerdan de nachten. De winter duurde 88,99dagen, de lente zal 92,75 dagen lang zijn. Hetfeit dat de seizoenen niet even lang zijn,wordt veroorzaakt door de elliptische baanvan de Aarde om de Zon; wanneer de Aardedichter bij de Zon staat (op dit moment is datin de winter), beweegt zij sneller en duurt datseizoen korter. Voor meer gegevens, zie detabel de seizoenen. Dit wordt deastronomische lente genoemd, deweerkundige lente is op 1 maart begonnen.Op het zuidelijk halfrond zijn de seizoenentegengesteld aan die op het noordelijkhalfrond en daar begint nu de herfst.Wo. 20 maa. (20.57 uur) - In de nacht van 20op 21 maart is een overgang van deJupitermaan Io en van Io's schaduw over deplaneetschijf van Jupiter volledig te zien. Om20:57 uur zien we het begin van de overgangwanneer Io voor de Jupiterschijf verschijnt, enduurt tot 0:25 uur, wanneer Io's schaduw deJupiterschijf weer achter zich laat. In detussentijd is te zien hoe Io's schaduw de schijfvan Jupiter betreedt (om 22:12 uur) en Io deschijf van Jupiter weer verlaat (23:09 uur).Do. 21 maa. (19.31 uur) - Tot 19:43 zijn vande Galileïsche manen van Jupiter alleenGanymedes en Callisto zichtbaar.Do. 21 maa. (19.43 uur) - Vanavond zijn eenverduistering in de Jupiterschaduw en eenbedekking van Europa bijna helemaal waar tenemen. De verschijnselen beginnen om 19:43uur met het einde van de bedekking, wanneerEuropa van achter Jupiter verschijnt, en

Foto - De bovenstaande hemelkaarttoont de sterrenhemel, met planeten,voor de huidige maand. Met dankaan Orion Optics voor het gebruikvan deze kaart. Bron: Orion.

063

Guidestar|03-2013nemen. M100 is te vinden in het sterrenbeeldHaar van Berenice, heeft een helderheid van9,4m en zijn schijnbare afmeting bedraagt6,9’. Het object komt om 17:20 uur op, gaatom 08:12 uur onder en staat om 00:48 uur inhet hoogste punt aan de hemel, op 54° bovende horizon. Helder weer en een donkere,maanloze hemel zijn belangrijker voor hetwaarnemen van deepsky-objecten dan deprecieze datum. Zoek een donkerewaarneemplaats en kijk rond Nieuwe Maan,bijvoorbeeld in de week rond 10 april. Om eendonker moment zonder Maan te vindenkunnen de schemerdiagrammen in hethoofdstuk De Zon van pas komen. Om detailte kunnen zien in een zwakker en contrastarmhemellichaam als dit sterrenstelsel is een

redelijke telescoop nodig.Wo. 27 maa. (10.27 uur) - Het is Volle Maan.De Maan staat vrijwel precies tegenover deZon aan de hemel. Hierdoor is de Maan vrijwelde hele nacht zichtbaar. De verlichte kant vande Maan is naar de Aarde gekeerd. Hoewel deMaan als geheel op dit moment erg goed tezien is, zijn er weinig details op de Maanzichtbaar. Voor een waarnemer in het middenvan het deel van de Maan dat naar de Aardetoe gekeerd is staat de Zon in het zenit, endoordat het zonlicht vanuit de richting van deAarde komt zien we vanaf de Aarde geenschaduwen, zodat er nauwelijks contrast is.Daarnaast is de Volle Maan een stoorzenderbij het waarnemen van zwakkere objecten aande sterrenhemel.

Do. 28 maa. (02.01 uur) - De Maan bedekt ψVirginis, een ster met een helderheid van+4,8m in het sterrenbeeld Maagd. Om 02:01uur verdwijnt de ster achter de verlichte randvan de Maan en om 03:07 komt deze weertevoorschijn, nu aan de zeer dunne onverlichtemaanrand. In Utrecht staat de Maan dan 27°,respectievelijk 23° boven de horizon. De Maanis voor 99% verlicht, wat het waarnemen vande bedekking erg lastig maakt.Do. 28 maa. (15.09 uur) - De Maan staat 33'ten zuiden van Spica, de helderste ster van hetsterrenbeeld Maagd (+1,0m). De dichtstenadering vindt onder de horizon plaats vooreen waarnemer in de Benelux en bovendien bijdaglicht. De samenstand is te zien rond 6 uur,

of op 28 maart rond 21:45 uur. Het tweetalstaat in het eerste geval boven de west-zuidwestelijke horizon, op een hoogte vanongeveer 5°, 6,1° van elkaar verwijderd. In hetandere geval is de samenstand te zien in hetoostzuidoosten, op zo'n 7° boven de horizon,zo'n 4,3° van elkaar vandaan. De Zon staatslechts 4° onder de horizon. De Maan is voorongeveer 98% verlicht.Do. 28 maa. (18.05 uur) - Venus is inbovenconjunctie en beweegt achter de Zonlangs. De binnenplaneet is nu onzichtbaar,doordat deze zich te dicht bij de Zon bevindt.In deze positie staan Venus, de Zon en deAarde op één lijn. De planeet beweegt vanafde Aarde gezien niet exact achter de Zonlangs, maar 1,3° ten zuiden ervan, en wordtniet bedekt door de Zon. In bovenconjunctie

064

staat een binnenplaneet op maximale afstand(1,724 AE, ofwel 257,9 miljoen km) van deAarde en heeft een minimale schijnbarediameter (9,8”). Voor de conjunctie bevondVenus zich aan de ochtendhemel, erna staatde planeet aan de avondhemel.Do. 28 maa. (20.11 uur) - Tot 23:33 zijn vande Galileïsche manen van Jupiter alleenGanymedes en Callisto zichtbaar.Vr. 29 maa. (01.38 uur) - Uranus is inconjunctie met de Zon en beweegt er vanaf deAarde gezien achterlangs. De planeet ishierdoor op dit moment onzichtbaar. Uranus,de Zon en de Aarde staan nu op één lijn. Deplaneet wordt niet bedekt door dezonneschijf, maar beweegt er vanaf de Aardegezien langs, 0,7° ten zuiden ervan. Dit is eenmoment waarop een buitenplaneet ver (21,1AE, ofwel 3149 miljoen km) van de Aardestaat en een kleine schijnbare diameter heeft(3,3”).Vr. 29 maa. (18.29 uur) - De Maan staat 3,8°ten zuidwesten van Saturnus (+0,5m). Dedichtste nadering gebeurt onder de horizonvoor een waarnemer in de Lage Landen enbovendien bij daglicht. Bekijk de samenstandrond 23 uur. De twee objecten staan dan inhet zuidoosten, op een hoogte van ongeveer7°, 4,8° van elkaar vandaan. De Maan is voor92% verlicht.Vr. 29 maa. (22.36 uur) - De Galileïsche maanEuropa staat 8,3” ten noorden vanGanymedes.Za. 30 maa. (23.50 uur) - De Maan bedekt κLibrae, een ster van magnitude +4,8 in hetsterrenbeeld Weegschaal. Vanuit Utrecht isalleen het einde van de bedekking zichtbaar;om 23:50 komt de ster van achter deonverlichte maanrand tevoorschijn, 2° bovende horizon. De Maan is voor 84% verlicht.Zo. 31 maa. (02.00 uur) - Begin van dezomertijd. Om 2 uur Midden-Europese(winter)tijd (MET) wordt de klok een uurvooruit gezet en is het 3 uur zomertijd (MEZT).Zo. 31 maa. (05.51 uur MEZT) - De Maanstaat in het perigeum; het punt van zijn baanom de Aarde dat het dichtst bij de Aarde ligt.De afstand tot de Maan bedraagt op ditmoment 367504 km. Door de geringereafstand lijkt de Maan nu groter aan de hemelte staan dan gemiddeld: 32’30,9”. De Maan iskrimpend, voor 81% verlicht en is met name inde late nacht en vroeg in de ochtend goed tezien, in het (zuid)oosten, respectievelijkzuiden. Het kaartje toont de Maan om 04:56uur in het sterrenbeeld Weegschaal, op eenhoogte van 18° boven de zuidelijke horizon.Met een verrekijker op een statief zijn, vooralop de grens tussen licht en donker op deMaan, de maankraters goed te zien.

Zo. 31 maa. (05.52 uur MEZT) - De ster λLibrae, een ster met een helderheid van+5,0m in het sterrenbeeld Weegschaal, wordtbedekt door de Maan. Vanuit Utrecht is alleenhet begin van de bedekking zichtbaar; de sterverdwijnt om 05:52 achter de verlichtemaanrand, 17° boven de horizon. De Maan isvoor 82% verlicht.Zo. 31 maa. (10.58 uur MEZT) - Deplanetoïde 40 Harmonia is in oppositie (ziehieronder). De planetoïde, die in het sterren-beeld Maagd staat, heeft tijdens de oppositieeen magnitude van slechts +9,9m en kanalleen met een behoorlijke telescoop wordenwaargenomen. Harmonia bereikt eenmaximale hoogte boven de horizon van circa40°. Dit gebeurt rond 01:57 uur, en geldt striktgenomen voor een waarnemer in Utrecht. Dekaart (zie hiernaast) toont de positie van deplanetoïde en sterren tot een helderheid van+10,6m.Zo 31 maa. (20.48 uur MEZT) - Tussen 20:48en 1:22 uur (01/04) staan alle Galileïschemanen ten westen van Jupiter. In toenemendeafstand van de planeet staan Io, Europa,Callisto en Ganymedes. Jupiter staat in hetwesten op een hoogte van 23° boven dehorizon. De Zon staat 24° onder de horizon enhet is goed donker. Om de Galileïsche manenvan Jupiter te bekijken is een verrekijker opstatief al genoeg.Zo 31 maa. (23.50 uur MEZT) - Mercurius isin grootste westelijke elongatie en te vindenaan de ochtendhemel. Mercurius staat op eenafstand van 27°50’ ten westen van de Zon,beweegt voor de Zon uit en komt 's ochtendsvoor de Zon op. De helderheid van debinnenplaneet is +0,5m, hij is voor 50%verlicht en zijn schijnbare diameter is 7,6”. Deplaneet komt om 06:42 uur op, 00:34 uurvoor de Zon. Wanneer 's ochtends deburgerlijke schemering begint (om 06:42 uur)is Mercurius 1° onder de oostzuidoostelijkehorizon te vinden. Dit is dus een zeerongunstige ochtendverschijning (voor meeruitleg over de wisselende zichtbaarheid van debinnenplaneten, zie Waardoor zijn Mercuriusen Venus soms ver van de Zon slechtzichtbaar? in de veelgestelde vragen). Zie ookde horizonkaart voor deze ochtendv-erschijning. De grootte van het stipje op dekaart geeft de helderheid weer. Mercurius ishelderder na de grootste ochtendelongatiedan ervoor. Om Mercurius waar te nemen kanhet gebruik van een verrekijker van paskomen.Op zoek naar meer efemiriden, sterrenkaarten,baangegevens, deep-sky objecten, enz... Raad-pleeg dan de uitgebreide Deep-sky interactiefrubriek op de welbekende Spacepage website.

Guide

star|

03-201

3

Zal komeet Lemmon inonze streken zichtbaar zijn ?Foto - Komeet Lemmon, die op ditmoment door de zuidelijke hemeltrekt, werd genoemd naar zijnontdekking vorig jaar tijdens deMt.Lemmon Survey. Helderder danverwacht, maar nog steeds te zwakom met het blote oog te ontwaren,toont komeet Lemmon een opval-lend limoengroene coma en zwakke,gespleten staart in deze op 4februari gemaakte telescoopafbeel-ding. Bron: Peter J. Ward.

065

Guidestar|03-2013Artikel

JoeriDeRo

Naast komeet PANSTARRS die volgende maandmet het blote oog zou moeten zichtbaar zijnen komeet ISON, die met wat geluk helderderzal worden dan de volle Maan, zou nog eenrelatief heldere komeet in het noordelijkhalfrond kunnen zichtbaar worden. Het gaatom komeet C/2012 F6 Lemmon, die intussenhelderder is geworden dan gedacht en samenmet komeet PANSTARRS waarnemers van hetzuidelijk halfrond een prachtige hemelshowbezorgt.De komeet werd ontdekt op 23 maart 2012door A.R. Gibbs van het Mount LemmonSurvey in Arizona met behulp van eenreflectortelescoop met een spiegelgrootte die1,5 meter bedraagt. Bij haar ontdekking hadde komeet slechts een magnitude van 20,7.Later werd de komeet de naam C/2012 F6(Lemmon) toegekend. Komeet Lemmon is eenlang-periodieke komeet die een zeerlanggerekte ellipsvormige baan rondom deZon beschrijft waarop de komeet elke 10 750jaar een omloop voltooit. Momenteel bevindtde komeet zich in het voor ons onzichtbarezuidelijke sterrenbeeld Tucana en heeft dekomeet een magnitude van 5,5. Dit wil zeggen

dat de komeet daar met het blote oogzichtbaar is vanaf een donkere plaats. Dekomeet vertoont een zwakke staart en eenheldere groenachtige coma, die de resultanteis van het di-atomair gas C2 dat fluoresceert inhet zonlicht.Op 24 maart 2013 zal de komeet een tochtom de zon maken waarbij de komeet juistbinnenin de baan van Mercurius rond de zondraait. Normaalgezien zou de komeet dan 'sochtends voor zonsopkomst vanaf begin meimoeten zichtbaar zijn in een asterisme datbekend staat als 'het Herfstvierkant'. Dit is eengroot, relatief makkelijk herkenbaar vierkantdat het sterrenbeeld Pegasus aan de hemelmarkeert. De magnitude van de komeet zaltijdens deze ochtendverschijning hoogst-waarschijnlijk rond de 6 liggen, en dit houdtdan ook in dat het gebruik van een verrekijkeronontbeerlijk is. Na de verschijning van dekomeet in het sterrenbeeld Pegasus vervolgtde komeet een noordwaartse beweging aande hemel waarbij ze rond 5 juni in hetsterrenbeeld Andromeda zal zichtbaar zijn. Dekomeet haar magnitude zal tegen dan echteral drastisch zijn afgenomen.

AAPPOODD -- SSaattuurrnnuuss''HHeexxaaggoonn eenn rriinnggeenn

066

Rubriek

APOD - Astronomy Picture Of the DayWaarom vormen wolken een hexagonaalpatroon op Saturnus? Niemand weet hetzeker. Want niemand heeft elders in hetZonnestelsel ook maar iets gezien dat tevergelijken valt met dit patroon, dat werdontdekt tijdens de passages langs Saturnusvan de Voyagers in de jaren '80.Alsof de zuidpool van Saturnus niet vreemdgenoeg is, met zijn roterende wervelwind, lijktSatunus' noordpool nog vreemder te zijn. Hetbizarre wolkenpatroon is hierboven afgebeeldin groot detail in een recente opname, diewerd gemaakt door de in een baan rondomSaturnus draaiende Cassini ruimtesonde. Dezeen andere vergelijkbare opnamen tonen hoestabiel de zeshoek is, zelfs meer dan 20 jaar naVoyager. Filmpjes van de noordpool vanSaturnus tonen dat de wolkenstructuur zijnhexagonale patroon behoudt terwijl het

roteert. In tegenstelling tot individuele wolkenop Aarde die soms een zeskantig uiterlijkvertonen, lijkt het wolkenpatroon op Saturnuszes duidelijk gedefinieerde zijden van vrijwelgelijke lengte te hebben.

Overigens zouden er vier Aardes in dezehexagon passen. Hier van opzij bezien, werptde Joviaanse planeet (gasreus) zijn donkereschaduw over een deel van zijn grootseringensysteem, dat rechts-boven gedeeltelijkzichtbaar is. Bron: NASA / JPL / Space ScienceInstitute.

Guide

star|

03-201

3

Info - Rolf Jansen werktaan de School of Earth andSpace Exploration van deArizona State University(College of Liberal Arts & Sciences)waar hij werkt aan hoge-resolutie H-alpha en UV-R beeldmateriaal vannabijgelegen sterrenstelsels verkre-gen door GALEX, HST en Spitzer. Hijis tevens, sinds 2005, de vertalervan de Nederlandse APOD editie.Meer informatie :www.apod.nl

067

Guidestar|03-2013

Wat is Saturnus ?Saturnus is van de zon af gerekend de zesdeplaneet in ons zonnestelsel en op Jupiter na degrootste. Beide gasreuzen zijn zogenaamde'buitenplaneten'. Saturnus is vernoemd naarde Romeinse god van de landbouw, Saturnus.Saturnus is al sinds de prehistorie bekend.De samenstelling van Saturnus lijkt veel op dievan Jupiter. In het centrum bevindt zich eenrotsachtige kern, daaromheen een mantel vanvloeibaar metallisch waterstof, gevolgd dooreen laag van moleculair waterstof. Detemperatuur in de kern bedraagt 12 000 K. Alsgevolg van het Kelvin-Helmholtz mechanismestraalt Saturnus meer energie uit dan hij vande zon ontvangt. Deze energie-uitstralingwordt versterkt door de wrijvingswarmte dievrijkomt wanneer helium in de mantel tegen

waterstof botst. Als gevolg van zijn snellerotatie (10h 14m aan de evenaar, 10h 41m ophogere breedtegraden) is Saturnus naar depolen toe behoorlijk afgeplat en het verschiltussen diameter tussen de polen en deevenaar bedraagt bijna 10% (120 536 km vs.108 728 km). Bij andere (gasvormige)planeten doet dit verschijnsel zich ook voor,maar nergens zo sterk als bij Saturnus. Eenander opmerkelijk feit over Saturnus is dat degemiddelde dichtheid slechts 0,687 kg/Lbedraagt: als enige planeet in ons zonnestelselis dit kleiner dan de dichtheid van water. Als jeeen bak met water zou hebben waar Saturnusin zou passen, zou de planeet blijven drijven.Saturnus is met het blote oog zichtbaar alseen heldere heldergele "ster" die niet flikkert.De ringen zijn niet met het blote oog te zien,met een verrekijker is wel te zien dat Saturnusniet cirkelvormig is.

Kortnieuws

Darpa hoopt in 2016 een eerste proef te doen metproject Phoenix; een ambitieuze onderneming om eensoort wegenwacht in de ruimte te organiseren. DePhoenix-satellieten moeten reparaties kunnenuitvoeren, ruimtepuin opruimen en dure onderdelen,zoals antennes, van afgedankte satellieten ophalenvoor hergebruik. Er moet ook iets aan de overigekunstmanen veranderen, zegt Dave Barnhart, deprojectmanager van Phoenix. ‘Satellieten worden nuniet zo gemaakt dat ze gemakkelijk zijn te repareren ofte recyclen.’ Nasa werkt ook aan een ruimteschip datsatellieten van nieuwe brandstof kan voorzien. Bron:AA / 21-02-2013.Het internationale ruimtestation ISS is dinsdag enkeleuren het contact kwijt geweest met de controlekamerop aarde. Dat heeft de NASA bekendgemaakt. Volgensde Amerikaanse ruimtevaartorganisatie was devluchtleiding in Houston de software aan boord vanhet ISS aan het bijwerken, toen het contact wegviel.Houston kon toen alleen nog met het ISScommuniceren als het boven Russische grondstationsvloog. Na enkele uren was het contact hersteld,meldden Amerikaanse media. Volgens de NASA is allesgoed met het ISS en zijn bemanning. Ironisch genoeghad ISS-astronaut Chris Hadfield 's ochtends nog eenoptimistisch bericht op Twitter geplaatst over desoftware-update. ''Goedemorgen, aarde! Vandaag latenwe de hoofdcomputers van het ruimtestation overgaan op nieuwe software. Er kan onmogelijk iets foutgaan''. Bron: ANP / 20-02-2013.Een 32-jarige Belg heeft zich officieel kandidaat gesteldom als één van de eerste astronauten ooit voet tezetten op Mars. Dat schrijft Het Laatste Nieuws."Sommigen vinden vast dat ik gek ben. Maar ooit gaaner tóch mensen op Mars wonen. Waarom dan niet ik?", zegt Henri Jacquemain, vader van twee kinderen. Hijmeldde zich onlangs bij de Nederlandse organisatieMars One. Die stuurt in september 2022 twee mannenen twee vrouwen de ruimte in om zich na zevenmaanden vliegen te vestigen op de rode planeet.Daarna gaan om de twee jaar nog twee emigrantenhen achterna. De vrouw van Jacquemain heeft het ermoeilijk mee gehad. "Maar uiteindelijk ging zeoverstag. Ik zal met haar en met mijn kinderen welcontact houden via internet. 'Henri Jacquemain, deeerste die op Mars ging wonen.' Dat is voervoorgeschiedenisboeken." Bron: HLN / 20-02-2013.Tijdens zijn missie van meer dan zes maanden in hetInternationaal Ruimtestation ISS zal de Italiaanseastronaut Luca Parmitano de eerste lasagne in deruimte eten, zo heeft het Europese RuimtevaartbureauESA meegedeeld. Goed eten is belangrijk voor degemoedstoestand van een astronaut, want ruimte-vaarders leven ver van het huis, met een hogewerkdruk en in een nieuwe omgeving, legt ESA uit."Zoals elke Italiaan weet, is de beste remedie voorheimwee goed eten uit eigen land", maar voedselvoorbereiden voor een ruimtevlucht is geengemakkelijke taak. Voor Parmitano, die voor hetItaliaanse ruimtevaartbureau ASI zijn vlucht zal maken,heeft vijfsterrenchef David Scabin enkele klassiekerecepten klaargemaakt die 'ruimtevluchtwaardig' zijngemaakt door het Turijnse bedrijf Argotec. Het eten isgedehydrateerd via een speciaal proces om zijn smaakte behouden. Het wordt dan verpakt in aluminium-zakken om de vibraties bij de lancering te kunnendoorstaan. Een maaltijd kan tot 36 maanden worden

bewaard en is vrij van zout. Het is gebleken dat zoutniet goed is voor het beendergestel van astronauten inde ruimte, legt ESA uit. In de ruimte zelf moet deItaliaan enkel kokend water op 70 graden toevoegenom van de ingrediënten een lekkere maaltijd te maken.Het voedsel van Parminato zal eerder in het ISSaankomen dan de astronaut zelf. Bron: Belga / 22-02-2013.India lanceert nog dit jaar een missie naar Mars. Datzei president Pranab Mukherjee. Het land wil meedoenmet de 'ruimterace' waar de Verenigde Staten, Ruslanden China al in zijn verwikkeld. De Indiase presidentontvouwde de ambitieuze ruimteplannen vandaag inhet parlement. In oktober moet een onbemandruimteschip naar de rode planeet vertrekken en na zo'n9 maanden in een baan om Mars worden gebracht. Demissie gaat naar schatting 83 miljoen dollar (ruim 62miljoen euro) kosten. Critici van het ruimteprogrammawijzen op de grote armoede in het land. Bron: AA / 23-02-2013.Europese en Amerikaanse wetenschappers hebben dekleine dubbelplanetoïde Didymos uitgekozen alsreisdoel voor het prestigieuze AIDA-project. AIDA staatvoor 'Asteroid Impact Deflection Assessment' en moetwetenschappers meer inzicht geven over het doenafbuigen van banen van planetoïden. Dergelijketechnieken zijn één van de meest bestudeerdeaangezien deze in de toekomst ooit kan gebruiktworden om de Aarde te beschermen tegen inslagenvan planetoïden. Het AIDA-project zal bestaan uit tweeruimtetuigen. De Amerikaanse Double AsteroidRedirection Test (DART) ontwikkeld door het JohnsHopkins’ Applied Physics Laboratory en de EuropeseAsteroid Impact Monitor (AIM). Terwijl DART eigenlijkeen zwaar projectiel is dat met een snelheid van 6,25kilometer per seconde op de kleinste van de tweeplanetoïden zal worden afgeschoten, moet AIMmetingen verrichten over het effect en de gevolgen vande botsing. Wetenschappers vermoeden dat de impactgevolgen zal hebben op de twee ruimterotsen en ophun baan om de Zon. Aangezien de kracht van deimpact van DART op de planetoïde te vergelijken is metdat van een botsing tussen twee grote ruimtetuigenhopen onderzoekers en ingenieurs ook hierover meerte leren zodat men in de toekomst nauwkeurigecomputermodellen kan opstellen. De twee planetoïdendie werden uitgekozen voor het AIDA-project hebbenelk een afmeting van ongeveer 800 meter en 150meter en bestaan vermoedelijk uit zeer poreusmateriaal. De kleinste van de twee planetoïden draaitom de 11,9 uur om de grootste. Indien alles verlooptvolgens schema moet de AIDA-missie doorgaan in2022. In dat jaar nadert Didymos de Aarde tot op eenafstand van 'slechts' elf miljoen kilometer. Bron:Spacepage / 22-02-2013.

Meer up-to-date nieuws :www.spacepage.be

Voordracht : KlimaatveranderingIn deze voordracht wordt op een wetenschappelijke manier enkele fundamentele vragen over dehuidige klimaatverandering beantwoord; warmt de Aarde echt op? Is dit te wijten aan eenstijgende CO2 concentratie? Stijgt de concentratie CO2 door toedoen van de mens?Er wordt eveneens een overzicht gegeven van de fysische feedbackmechanismen, met aandachtvoor de zekerheden en onzekerheden. Daarbij rijst een nieuwe vraag: zal de klimaatveranderingzich beperken tot een stijging in de temperatuur?

Datum - Zaterdag 9 maart 2013. Vanaf 14.30 uur. Toegang: gratis.Locatie - Volkssterrenwacht Armand Pien, Rozier 44 te 9000 Gent. www.armandpien.be. 069

Guidestar|03-2013

FilipFey

s

MMiinnddeerr ggeekkeennddeeoobbjjeecctteenn iinn CCaassssiiooppeeiiaa

070

Rubriek

-Saste

riaond

erdest

erren

Een tijdje terug in het september nummer van2010 omschreef ik 2 supernova's in hetsterrenbeeld Cassiopeia.Beiden zijn het moeilijke objecten om waar tenemen. Om die trend verder te zetten heb iknog zo een object voor jullie. Nu datCassiopeia terug in het zenit vertoeft, is hetmoment daar om het zwakste lichtdeeltjeopgevangen door de spiegel te ontleden. Westarten met de minder moeilijke reflectie nevelde VDB1. Je kunt dit neveltje vinden op circa25' ten ZZO van de heldere ster Beta-Caph. Gaop zoek naar 3 sterren met een magnitude dieschommelt tussen 8,3 en 8,7. Dus tamelijkhelder en dicht bij elkaar in een gebied van 2'.De 3 sterren vormen een soort pijlpunt dieNNO gericht is. Wanneer je de sterren in hetvizier hebt al naargelang de kijker opening zouje een vormloos neveltje moeten zien rond desterren. Vanaf een 30 cm objectief, moet erwat detail beginnen opduiken in de vorm. Envanaf 40cm moet het mogelijk zijn omhelderheid nuances waar te nemen. Met de20” Newton is het nevelcomplex heelgemakkelijk haalbaar. De rond overkomendenevel bezit een inkeping ten NW en maakt zoplaats voor 2 hoofddelen. Een deel die de tipvan de pijlpunt omspant en een tweede deeldie de basis van de pijlpunt omspant. Dehelderheidstoename van de nevel rond desterren valt heel goed op en vertoont eenzwakke aanzet tot sliert vorming. De randenvan de reflectie nevel zijn tamelijk uitgelijndom dan plots heel zwak uit te waaieren in deachtergrond. Waarneming verricht met LPR en188x vergroting met een beeldveld van circa26'. Geschatte grote van het helderste deelcirca 4'.En nu gaan we voor iets heel zwak, in dezelfde moeilijkheidsgraad zoals de twee supernova waarnemingen gemaakt in september.Dus zet jullie maar schrap en schroef de UHCof OIII filter nu maar op het oculair. Zonderdeze filters en een heel donkere transparantehemel is er niets te bespeuren. Een 40cmtelescoop is een minimum liefst met een kleineF-verhouding onder de F/5! Het gaat om deSH2-188 of Simeis 22. Een L-vormig planetairenevel op 1°.4' van de NGC 457. Na hetinvoeren van de nodige coördinaten komt erop aan om eerst een bepaald sterren patroonop te zoeken. Dit met of zonder LPR en liefsteen groot beeldveld, 1° is oké. Het eersteobstakel dat je moet verwerken, is dehoeveelheid aan sterren in het beeldveld.Meestal ga ik dan via de sterrenkaart op de pcde grensmagnitude instellen op een lagerewaarde. Dit rond magnitude 12 a 12.4. Ditverminderd sterk het aantal sterren enverbeterd zo het algemeen overzicht. Door dittoe te passen breng ik de helderstesterpatronen naar de voorgrond. Vergeet nietdat het beeldveld op je pc, best dezelfde grotebezit of dicht in de buurt komt met het

Guide

star|

03-201

3

beeldveld van het gebruikte oculair. Zoek nuvoor herkenbare sterpatronen tussen kijker enpc-scherm. Als je montering goed is uitgelijndzou je via GoTo heel dicht bij het objectmoeten uitkomen. Zonder GoTo, is hetstarhoppen tot aan de opvallende NGC 457 endan 1°.4 oostwaarts bewegen tussen desterren. Eens de locatie met zekerheid herkendwordt, centreer je nu het gebied in hetbeeldveld. Verwissel van oculair liefst met OIIIen ga onmiddellijk naar een beeldveld vancirca 45'(113x met de 20”Newton).

Geef je ogen even de tijd en er zou een zwaklicht balkje, zichtbaar moeten worden. Dit

Info - Geboren in het jaar1961 te Tielt en opge-groeid in Meulebeke benik een West Vlamink inhart en ziel. Mijn schoolperiode hebik dan ook doorgebracht in omstre-ken en later ook mijn beroep alshooggeschoold houtbewerker enlater als leerkracht aan het VTI teIzegem. Ik ben getrouwd in 1981met Chantal en samen hebben weeen dochter. Sharon is afgestudeerdals Bachelor in Elektro-Mechanica enChantal is professioneel kunstena-res. Reeds meer dan 30 jaar isastronomie een ver doorgedrevenhobby voor mij. Gestart met een 50mm kijkertje en lid van de VVS enlater van de werkgroep Deep-Sky enzonwaarneming is mijn hobbyveranderd in dagelijkse bezigheid.Bepaalde dromen om iets op testarten en mensen een kans tegeven om de sterrenhemel tebewonderen heb ik al tijd in mijgehad. Griekenland lag ons beidennauw aan het hart en de keuze wasvlug gemaakt voor een locatie waarsterren kijken vele nachten verze-kerd was. Nu voel ik mij thuis hierop Kreta en ben ik één van degelukkigen die van mijn hobby eenberoep heb kunnen maken.Meer informatie :www.sasteria.com

071

Guidestar|03-2013gebruik te maken van de 20” Newton. Demaan stond in het zenit en de seeing wasperfect. Oppervlakte details lagen zo voor hetrapen rond het gebied van de krater Yangel.Ina was gemakkelijk haalbaar met de 20”kijker, dus hopen maar dat dit ook het geval ismet de 15 cm Maksutov F/12. Eerst vlug decollimatie controleren van de Maksutov, hetsecundaire spiegeltje wat bij regelen. Viola,perfecte buigingsringen waren te zien in het7mm Nagler oculair.Wel ik ga jullie niet langer laten wachten, meteen vergroting van 120x met een 15mmoculair kon ik een lichte verheldering zien opde plaats waar Ina zou moeten liggen. Alleandere nodige kratertjes beschreven in hetvorige nummer om “Ina” te lokaliseren warengoed haalbaar. Een vergroting van 257x is weleen must met deze kijker om het gebied “InaCaldera” met zekerheid te zien. De twee dichtbijgelegen bergpieken waren gescheiden tezien. Zoals reeds beschreven in het vorigenummer, gebruik je deze bergpieken als basiszijde van een gelijkbenige driehoek. De puntvan de driehoek wijst naar de plaats waar dekleine D-vorm ligt. Waarneming werd verrichtmet de 7mm Nagler zonder filter gebruik. Inakwam over als een klein afgebakend helderdergebiedje die doorgaans de D-vorm prijs gaf.Goed nieuws voor degene die enkel kunnenbeschikken over een 15cm telescoop. Er is weleen vereiste aan verbonden, de lengte van hetbrandpunt zal minimum 1500mm moetenzijn. Ik denk dat anders de afbeelding te kleinzal zijn om “Ina” te zien. De vergrotingopvoeren is niet altijd de oplossing, dit zalleiden tot onscherpe beelden. Een vuistregelbij maximaal uitvergroten is, het getal gelijkaan het objectief diameter in mm. Dus 150mmis hier 150x uitvergroten. Maar mijnondervinding is, bij een goed gecollimeerdekijker en natuurlijk gebruik van degelijkeoptiek is het dubbel zeker mogelijk.Het is nu aan jullie, wacht tot de maan hoogstaat aan de hemel en de seeing perfect is.Neem een foto of de laptop mee met delocatie van “Ina” en ga op zoek. Wie weetwordt “Ina” waargenomen met nog eenkleinere kijker!

Groeten, en wie weet ontmoeten weelkaar hier op het mooie Kreta !

diffuse nevelbalkje is oost-west gericht encirca 2.5' lang. Visueel is dit voor mij hethelderste deel van de L-vormige nevel. Ga nuopzoek om de afbuiging richting noord tevinden. Dat is waar perifeer waarnemen eennood wordt. Met toepassen van deze techniekkon ik een extreem zwak vormloos vlekjeontwaren. De twee delen waren niet metelkaar verbonden maar de locatie tussen desterren was perfect zoals op de sterrenkaarten.Nu de nieuwsgierigheid aangewakkerd is enhet object met zekerheid haalbaar is, moet ermeer uit te halen zijn. Dus 188x was delogische stap om de geheimen van dezeplanetaire nevel verder te ontrafelen.Onmiddellijk viel het eerste licht op van hethelderste balkje. Dit neveltje bezit eenkorrelachtige structuur met enkele fijnefonkelende sterretjes ingebed. Het nevelbalkjetoont nu iets langer, circa 3.5' en waaiertrandloos uit in de ruimte. Het noordelijkgericht deel is waarneembaar zonder perifeerkijken maar blijft een moeilijk nevelstrookje.De grote schat ik op 2', de twee delen sluitennog steeds niet aan elkaar. Een heel zwakkeachtergrond nevel is waarneembaar bijperifeer waarnemen, deze volgt wel de L-vormdie de planetaire nevel bezit op foto's. Naverder uitvergroten kwamen er geen nieuwedetails vrij.Vergeet niet terwijl je in de buurt bent van deopen cluster “de NGC 457” deze eens nader tebekijken. Er is iets moois te zien in hetsterrenpatroon. Dit groepje sterren is altijdgeliefd onder de toeschouwers. Eens ze tehoren krijgen dat ze ofwel een Uil of beternog het kleine ruimtewezentje E.T. kunnenzien tussen de sterren. Wordt het drummenom als eerst aan het oculair te geraken. Duszeker eens doen en je verbeelding de vrije looplaten gaan. Het groepje is in bereik van dekleinste kijkers en bezit een magnitude van 6.4en een radius van 13'.Nu eens een object dat geschikt is voor de watkleinere kijkers. Een tijdje terug in het nummer“GuideStar”10 van 2012 had ik jullie beloofddat ik het gebied “Ina Caldera” nog eens zoubezoeken. Wel op 18 februari was het zover,de 15cm Maksutov werd buiten geplaatst omaf te koelen en de plaats waar Ina zich bevondwerd nog eens grondig bestudeerd. Dit door