Guidestar 08-2011

HetGR

ATISdigitalemagazinevandeAstroEventGroupvzw-Jaargang6-Augustus2011-Redactie@aegvzw.be-www.aegvzw.be

Patrick Jaecques is, naast grafisch

vormgever en hoofdredacteur van

dit magazine ook oprichter en voor-

zitter van de Astro Event Group vzw

uit Oostende. Een door passie ge-

dreven levensgenieter die al meer

dan een kwart eeuw lang het brede

publiek informeert over de diverse

hemelse wonderen. . .

Patrick Jaecques Redactioneel

EEddiittoorriiaaaall

002

De 1 00 meter radio telescoop van

Effelsberg (Duitsland) wordt vol-

gende maand 40 jaar oud. Reden

te meer om aandacht te schenken

aan dit technisch wonder. . .

De eerste foto genomen door de

VST telescoop toont de stervor-

mingsregio van Messier 1 7. Ook

bekend als de Omega of Zwaan

nevel gelegen nabij het centrum

van de melkweg in het sterrenbeeld

Sagittaurus. Bron: ESO.

Deze digitale publicatie, beschikbaar als PDF,

Flash en iPad bestand, is een non-profit product

van de Astro Event Group vzw uit Oostende en

heeft tot doel sterrenkunde, klimatologie en ruimte-

vaart te promoten bij een zo breed mogelijk

publiek.

De redactie bestaat uit: Patrick Jaecques (hoofd-

redacteur en grafisch vormgever), Hendrik De

Rycke (redactie), Kris Christiaens (redactie) en

Sander Vancanneyt (redactie). De vaste rubrie-

ken worden onderhouden door Phil ip Corneil le,

Dirk Devlies, Kris Christiaens, Marc van der

Sluys, Dieter Janssoone, Fil ip Feys en Danny

Van Hoecke. Zin om ook een artikel te schrijven

en / of rubriek te onderhouden. Contacteer ons

dan via [email protected].

De Astro Event Group vzw, noch enige andere

persoon die in zijn naam optreedt, is verant-

woordelijk voor het gebruik dat zou kunnen

worden gemaakt van de informatie in deze

digitale publicatie of voor eventuele fouten die

er, ondanks de uiterste zorg bij de voorbereiding

van de teksten, nog in zouden staan. Tevens

heeft de redactie alle nodige moeite gedaan om

te voldoen aan de wetteli jke voorschriften inzake

auteursrechten en om contact op te nemen met

de rechthebbenden. Elke persoon die bena-

deeld meent te zijn en zijn rechten wil laten

gelden wordt verzocht zich bekend te maken.

Er is een samenwerkingsverband met diverse

websites. Deze digitale publicatie kan genieten

van de steun van volkssterrenwacht AstroLAB

Iris en de Koninkl i jke Sterrenwacht. Dankzij de

steun van de diverse auteurs, de leden en

natuurl i jk de diverse sponsoren kunnen we

deze digitale publicatie gratis verspreiden.

Deze digitale publicatie is vol ledig ontworpen

met gratis open-source en / of freeware

software zijnde Scribus, Gimp, Foxit Reader,

Ink-scape en Paint.net.

Informatief

003

IInnhhoouuddeelliijjkk04 - 40 jaar radiotelescoop Effelsberg.

1 0 - Rubriek: Lancering in de kijker.1 2 - Het raadsel van de verdwenen CO

2

.

1 4 - Rubriek: European Southern Observatory.1 6 - Rubriek: Boekbespreking.1 7 - Rubriek: Zi jn er nog vragen ?20 - Ruimtevaart in het klein.

22 - Rubriek: Observatoria wereldwijd.26 - Rubriek: Astrofoto van de maand.30 - Rubriek: European Space Agency.32 - Rubriek: Space history.39 - Toponderzoekschool NOVA wordt verlengd.

40 - Kampioenschat waterraketten lanceren.

41 - Antimaterie achter slot en grendel.

42 - Rubriek: Woord van de maand.46 - Moeten we contact met buitenaardsen vermijden ?

48 - Zakkenrol ler actief nabij de Melkweg.

50 - Rubriek: De AEG activiteitenkalender.51 - Rubriek: Sterrenbeeld van de maand.52 - Beelden van onze magnetische staart.

54 - Rubriek: Sasteria onder de sterren.58 - Een nieuwe kijk op de classificatie van sterren.

61 - Rubriek: Het AEG kortnieuws.62 - De allerlaatste Space Shuttle lancering.

64 - Meteoren deze zomer, en in het najaar. . .

65 - Rubriek: Wedstri jd.68 - Skylon: de toekomst van de ruimtevaart ?

70 - Rubriek: Hemelkalender.75 - Klimaatverandering slaat hard toe in Amerika.

76 - Dubbel interview met Wubbo Ockels en Thomas Reiter.

78 - Sterrenwacht Eindhoven laat spiegel hercoaten.

80 - Tien jaar Starnights.

Patrick Jaecques

Kris Christiaens

Marl ies ter Voorde

ESO

Redactioneell

Redactioneel

Job Beckers

Phil ip Corneil le

Bart Delsaert

ESA

Danny Van Hoecke

NOVA

Hans van der Lande

L. Van Rooyen

Dirk Devlies

Redactioneel

Maarten Muns

Redactioneel

Dieter Janssoone

Marl ies ter Voorde

Fil ip Feys

Astron

Redactioneel

ESA / NASA / Red.

Michel Vandeputte

Redactioneel

Kris Christiaens

Marc van der Sluys

Red. / SPS

Jacques van Oene

Jean-Piere Grootaerd

Kurt Dequick

4400 jjaaaarr 110000 mmeetteerrrraaddiioo tteelleessccoooopp EEffffeellssbbeerrggPatrick JaecquesHoofdartikel

004

Op zaterdag 1 0 september opent

de 1 00 meter radio-telescoop

van Effelsberg z'n deuren voor

het publiek. Een uiterst unieke

gelegenheid die zich slechts

om de vijf jaar voor doet.

Reden genoeg om een mini-

bus hier naartoe in te zetten.

Interesse om mee te gaan ?

Raadpleeg dan de 'Activiteiten'

rubriek op. . .

Meer weten over dit thema ?www.eurekashop.be

De eerste pogingen tot radio-

astronomie stammen uit 1 894,

toen Sir Oliver Lodge centi-

meterstral ing van de zon pro-

beerde te detecteren. De hier-

opvolgende 40 jaar gebeurde

er verder weinig omdat de

detectietechnieken onvoldoende

waren ontwikkeld.

Meer weten over dit thema ?www.spacepage.be

005

Het begint er somber uit te zien voor de James

Webb Space Telescope (JWST), de beoogde

opvolger van de succesvolle Hubble-ruimte-

telescoop. Hoewel belangri jke onderdelen van

de nieuwe ruimtetelescoop al klaar zi jn, is

al lerminst zeker dat het instrument ooit

gelanceerd gaat worden. Dat bl i jkt uit de

bezuinigingen op het NASA -budget voor 201 2

zoals die zi jn voorgesteld door een

begrotingscommissie van het Amerikaanse

Huis van Afgevaardigden. In dat voorstel wordt

de JWST, die met ernstige kosten-

overschri jdingen kampt, geschrapt. Eerder was

naar aanleiding van het eindrapport van een

interne onderzoekscommissie van NASA al

vastgesteld dat de lancering van de JWST

waarschijnl i jk moest worden uitgesteld tot 201 8

- vi jf jaar later dan aanvankeli jk de bedoeling

was. Aan de ruimtetelescoop, een samen-

werkingsproject van de ruimteagentschappen

van de VS, Europa en Canada, is al drie mil jard

dollar uitgegeven. Dat is echter minder dan de

helft van de totale kostpri js: het schrappen van

het prestigieuze project zou dus nog een

aanzienl i jke besparing opleveren. Amerikaanse

wetenschappers hebben furieus op het voorstel

gereageerd. Zij beschouwen de JWST als het

toekomstige vlaggenschip van de Amerikaanse

sterrenkunde. Maar het lot van de JWST ligt nu

in handen van het Amerikaanse parlement en

het Witte Huis. Bron: NU / 07-07-2011 .

Wetenschappers hebben voor het eerst een

kolossaal onweersgebied op de planeet

Saturnus kunnen onderzoeken met de

ruimtesonde Cassini. Uit de waarnemingen

bli jkt onder meer dat in het gebied hevige,

vri jwel onophoudeli jke bl iksemfl itsen optraden

(Nature, 7 juni). Op 5 december 201 0 zag

Cassini het onweersgebied, dat nog steeds

bestaat, voor het eerst. Het verscheen op

ongeveer 35 graden noorderbreedte als een

witte wolk, die zich in de loop van enkele

weken over vri jwel de gehele omtrek van de

planeet uitbreidde. Daarmee was het

weersysteem ongeveer 500 keer zo groot als

het grootste stormgebied dat tot dan toe door

Cassini was waargenomen. Op zijn hoogtepunt

genereerde het meer dan tien bliksem-

ontladingen per seconde. Volgens de

wetenschappers die zich met het onderzoek

van Saturnus bezighouden gedraagt het weer

op deze planeet zich heel anders dan dat op de

aarde of Jupiter, waar heel vaak onweersbuien

ontstaan. Het weer op Saturnus kent

jarenlange perioden van betrekkeli jk rust,

onderbroken door sterke oplevingen. De laatste

keer dat een onweersgebied van deze omvang

te zien was, was in 1 990 op beelden van de

Hubble-ruimtetelescoop. Sinds hij in 2004 bij

Saturnus aankwam, heeft Cassini tien

onweersgebieden op Saturnus waargenomen.

Deze bevonden zich bijna al lemaal op het

zuidel i jk halfrond, waar het op dat moment

zomer was. Twee jaar geleden begon echter de

lente op het noordeli jk halfrond van de planeet:

het nu waargenomen onweersgebied is daar

een eerste uiting van. Bron: NU / 07-07-2011 .

Sterrenstelsels werden lang gezien als

vraatzuchtige ti jgers, maar volgens een nieuw

onderzoek met NASA's infraroodsatel l iet

Spitzer zi jn het eerder grazende koeien. Uit dat

onderzoek bli jkt nameli jk dat de sterrenstelsels

in het verre, vroege heelal er heel lang over

hebben gedaan om het gas te verzamelen

waaruit zi j sterren konden vormen. Dat gaat in

tegen de eerdere theorie dat sterrenstelsels

aan hun brandstof kwamen door andere

sterrenstelsels te verorberen. Voor dit

onderzoek onderzochten astronomen meer dan

zeventig sterrenstelsels waarvan het l icht er

twaalf tot dertien mil jard jaar over heeft gedaan

om ons te bereiken. Dat betekent dat we deze

stelsels zien zoals ze n twee mil jard jaar na

de oerknal waren (ons heelal is ongeveer 1 3,7

mil jard jaar oud). Tot verrassing van de

astronomen produceert zeventig procent van

de verre stelsels veel zogeheten H-alfastral ing -

stral ing die afkomstig is van waterstofgas dat

door ultraviolet sterl icht is getroffen. Een hoge

H-alfa-intensiteit wijst erop dat er veel nieuwe

sterren worden gevormd. Bij eerder onderzoek

in het ultraviolette deel van het spectrum werd

nog een veel geringere stervormingsactiviteit

geconstateerd. Volgens de astronomen komt

dit doordat de verre stelsels ri jk zi jn aan stof,

dat wel ondoorzichtig is voor ultraviolet-, maar

niet voor infraroodstral ing. Uit verdere analyse

bli jkt dat de verre sterrenstelsels sterren

produceerden in een tempo dat tiental len keren

hoger l igt dan de huidige stervormingsactiviteit

in ons melkwegstelsel. Bovendien strekte de

stervorming zich uit over honderden mil joenen

jaren. Dat maakt het onwaarschijnl i jk dat

botsingen tussen sterrenstelsels in het spel

waren, omdat deze zich over veel kleinere

ti jdschalen voltrekken. Het l i jkt er sterk op dat

de stelsels gewoon het gas uit hun omgeving

afgraasden. Bron: 07-07-2011 .

De Europese gamma-satelliet Integral heeft

metingen verricht die van groot belang kunnen

zijn voor de fysica van ruimte en tijd. Uit de

metingen blijkt dat de kwantumstructuur van de

ruimte veel fijnkorrelige is dan tot nu toe werd

gedacht. Volgens de algemene relativiteits-

theorie van Einstein, die de eigenschappen van

de zwaartekracht beschrijft, is de ruimte een glad,

ononderbroken weefsel. Volgens de kwantum-

theorie zou de ruimte op de allerkleinste schaal

echter korrelig moeten zijn, zoals een zandstrand.

Fysici doen al decennialang verwoede pogingen

om deze beide concepten aan elkaar te knopen

tot een theorie, die kwantumzwaartekracht wordt

genoemd. De resultaten van Integral leggen

strikte grenzen op aan de mogelijke afmetingen

van de 'kwantumkorrels'. Uit berekeningen blijkt

namelijk dat de korrelstructuur van de ruimte van

invloed zou zijn op de manier waarop

gammastraling zich voortplant. De korrels zouden

de richting waarin de gammagolven op en neer

gaan moeten verdraaien - een verschijnsel dat

polarisatie wordt genoemd. En hoogenergetische

gammastraling zou sterker gepolariseerd moeten

worden dan laag-energetische; uit het verschil in

polarisatiegraad kan dan de grootte van de

kwantumkorrels worden afgeleid. Integral-

metingen van een gammaflits die op 1 9

december 2004 plaatsvond in een ver

sterrenstelsel laten echter geen verschil in

polarisatie zien tussen gammastraling van

verschillende energien. Daaruit kan worden

afgeleid dat de kwantumkorrels minstens tien

biljoen keer zo klein zijn als de door sommige

theorien voorspelde Planck-schaal, die 1 0

biljoensten van een biljoenste van een biljoenste

meter bedraagt. 07-07-2011 .

Nieuwe beelden van de infraroodsatel l iet WISE

laten zien dat komeet Hartley 2 een spoor van

ijsbal letjes achterlaat. Uit onderzoek van de

ruimtesonde Deep Impact, die op 4 november

201 0 dicht langs de komeet vloog, was al

gebleken dat Hartley 2 pluizige brokjes i js van

golfbalformaat en groter uitstoot. En nu is dus

vastgesteld dat deze 'kruimels' lang genoeg

bli jven bestaan om een lang spoor achter de

komeet te vormen. De WISE-waarnemingen

laten verder zien dat de komeet, ondanks zijn

toegenomen afstand tot de zon, nog steeds

grote hoeveelheden kooldioxidegas uitstoot.

Wetenschappers hadden verwacht dat deze

activiteit geleidel i jk zou afnemen, maar daar

l i jkt nog geen sprake van te zijn. 1 5-07-2011 .

Meer uptodate nieuws opwww.spacepage.be

Kortnieuws

Een nieuwe berekening van de

grootte van de quantumkorrels

aan de hand van waarnemin-

gen met de Integral-satel l iet,

zorgt voor nieuwe randvoor-

waarden aan dergeli jke

theorien. Als de berekeningen

van de fysici kloppen, kunnen

wetenschappers daardoor direct

een aantal varianten van onder

andere de bekende snaar-

theorie als kandidaat schappen.

www.esa.int

009

Rusland en de voormalige

Sovjet-Unie hebben een grote

rol gespeeld in de geschie-

denis van de ruimtevaart. In de

beginjaren van de ruimtevaart

boekte de Sovjet-Unie al lerlei

successen (de eerste kunst-

maan, de eerste mens in de

ruimte, enzovoort), maar werd

later voorbij gestreefd door de

Verenigde Staten. Nadat de

Sovjet-Unie uit elkaar gevallen

was, dreigde Rusland als

ruimtevaartnatie op de achter-

grond te raken. Dankzij grote

financile bijdragen, met name

vanuit de Verenigde Staten, en

dankzij verwoede pogingen

een plaats te veroveren in de

commercile ruimtevaart, slaagt

de Russische ruimtevaart in

het begin van de 21 e eeuw er

redeli jk in om het hoofd boven

water te houden. In juni 2006

werden nieuwe plannen be-

kend gemaakt om een nieuwe

onbemande maanmissie (Loena-

Glob) te startten in 201 2.

Meer weten over dit thema ?www.spacepage.be01 0

Kris Christiaens Rubriek

SSppeekkttrrRR mmeett eeeennZZeenniitt 33FF ddrraaaaggrraakkeettLLaanncceerriinngg iinn ddee kkiijjkkeerr ::

011

Rubriek

HHeett rraaaaddsseell vvaannddee vveerrddwweenneenn CCOO22De Nij l (in het Arabisch

an-nl) is met een lengte van

5499 tot 6695 km (door

verschil lende manieren van

meten) de langste of de op n

na langste rivier van de wereld

(dit hangt er van af welke

lengte men aan de Amazone

toekent; hierover is niet

iedereen het eens).

De koolstofkringloop is de

bekendste biogeochemische

kringloop en beschri jft al le

processen waarmee het ele-

ment koolstof door het systeem

Aarde circuleert. De koolstof-

kringloop beschri jft onder

andere wat er gebeurt met

door mensen uitgestote kool-

stofdioxide in de atmosfeer.

Omdat koolstofdioxide een

belangri jk broeikasgas is,

vormen de onduidel i jkheden

binnen de koolstofkringloop

een belangri jk onderzoeks-

terrein binnen de biochemie,

geochemie en klimatologie.


Marlies ter Voorde Artikel

01 2

De Jenisej (Russisch: )

is een rivier in Siberi en een

van de machtige rivieren die dit

gebied in zuid-noordrichting

doorsnijden en de waterri jkste

rivier van Rusland. Haar lengte

bedraagt 5870 kilometer, als

deze wordt gemeten via de

langste zijrivieren: dat is de

route langs de Ider, de Selenga

en de Angara. De Angara voert

bi j de samenvloeiing met de

eigenl i jke Jenisej dan ook het

meeste water aan, maar geldt

om historische redenen als

zi jrivier. De eigenl i jke Jenisej

begint bi j Kyzyl in de republiek

Tuva, waar haar bronrivieren

de Kleine Jenisej en de

(kortere!) Grote Jenisej bi jeen-

komen.


01 3

01 4

Sinds het begin van het derde

mil lennium is de Very Large

Telescope het vlaggenschip

van de Europese sterrenkunde

op aarde. Het is het meest

geavanceerde optische instru-

ment ter wereld, bestaande uit

vier afzonderl i jke telescopen

('Unit Telescopes') met hoofd-

spiegels van 8,2 meter en vier

verplaatsbare 1 ,8-meter hulp-

telescopen ('Auxil iary Teles-

copes'). Deze telescopen kun-

nen samenwerken, in groepjes

van twee of drie, en zo een

reusachtige interferometer vor-

men: de Very Large Telescope

Interferometer (VLTI). Daarmee

kunnen astronomen details

waarnemen die 25 keer zo

klein zi jn als de kleinste detai ls

die de afzonderl i jke telescopen

laten zien. De lichtbundels

worden in de VLTI gecombi-

neerd met behulp van een

ingewikkeld stelsel van spie-

gels in ondergrondse tunnels,

waar de honderd meter lange

lichtwegen tot op minder dan

een duizendste mil l imeter geli jk

aan elkaar moeten worden

gehouden. Met dat soort

precisie is de VLTI in staat om

afbeeldingen te reconstrueren

met een resolutie van enkele

duizendsten van een boog-

seconde dat is zoiets als het

van elkaar onderscheiden van

de beide koplampen van een

auto op de afstand van de

maan. Bron: ESO.


VVLLTT oonnddeerrzzooeekkttvveerrsstt vveerrwwiijjddeerrddee qquuaassaarrESO Rubriek

EEuurrooppeeaann SSoouutthheerrnn OObbsseerrvvaattoorryy ::

BBooeekkbbeesspprreekkiinngg

Zin om een gloednieuw sterren-

kundig en / of ruimtevaartgericht

boek te lezen en hiervan een

korte boekbespreking over te

schri jven ? Dan helpen wij u

graag verder ! Kortom, neem

contact op met de redactie via

[email protected].

Redactioneel Rubriek

01 6

ZZiijjnn eerr nnoogg vvrraaggeenn ??Hebt u een vraag rond het

thema sterrenkunde, kl imato-

logie of ruimtevaart ? Laat het

ons dan weten ! Wij proberen

deze dan zo goed mogeli jk te

beantwoorden in deze rubriek.

Hebt u een praktische vraag ?

Stel deze dan op het forum op.. .

www.spacepage.be


01 7

Telescopen

SkyWatcher Heritage 130PDe Heritage-1 30P is een echte allrounder.

Krachtig genoeg om de maan, mars, jupiter,

saturnus en de bekendste deep-sky objecten mee

waar te nemen. Standaard worden er twee

oculairs meegeleverd, nameli jk 1 0 en 25 mm.

Uiterst compact wat deze 1 3 cm Dobson

telescoop ideaal maakt om mee te nemen op reis.

169,50 euroInclusief verzendings- en verpakkingskosten (Belgi) !

Telescopen

Scopos ED APO 66/400De compacte Scopos ED APO 66 refractor biedt

een bijzonder hoge optische prestatie met een tot

200 voudige vergroting. Scherp en contrastri jk. En

zonder kleurfouten. Bijzonder geschikt voor het

waarnemen van de maan en de planeten.

Eveneens geschikt voor zowel aardse- als

astrofotografie met gebruik van een camera

adapter. Beschikbaar in zi lver of brons kleur.


Schaalmodellen

Dragon 'diecast' schaalmodellenOntdek onze verschillende Dragon 'die-cast' schaal-

modellen. Hoge kwaliteit, bijzonder fijn afgewerkt en

reeds op voorhand geschilderd ! Exclusieve Hong-

Kong import !

Ideaal voor op uw bureau en / of boekenkast en

voldoende gedetailleerd om ook te gebruiken in

tentoonstellingen. Dus ook geschikt voor volksster-

renwachten en musea's !


Bordspelen

De ruimteschepen van CatanTwee ruimteschepen uit Catan zijn in het heelal

verdwaald. De bemanningen hebben geen idee hoe

ze naar de aarde zullen terugkeren: de grondstof-

fenvoorraad is bijna uitgeput. Net op tijd ontmoeten de

kosmonauten vreemde volken die hen helpen om een

handelspost op te zetten. Vreemde diplomaten

beloven de kosmonauten zelfs te helpen bij hun

terugkeer naar Catan. De bemanningen moeten zich

echter eerst bewijzen door in de Galactische Raad te

worden opgenomen. . .24,50 euroInclusief verzendings- en verpakkingskosten (Belgi) !

Nachtki jker

Bresser Nightvision 3x20De Bresser Nightvision 3x20 digitale nachtki jker is

een stevig digitale low-l ight versterker. De beeld-

weergave komt tot stand door gebruik te maken

van een speciale high-end l ichtgevoelige camera

chip. Stroom wordt geleverd door batteri jen. De

korte scherpstel afstand zorgt ervoor dat deze

restl ichtversterker op een breed terrein inzetbaar

is. Ook ideaal om meteoren mee waar te nemen !


Telescopen

SkyWatcher Evostar 150 EQ5De Skywatcher Evostar 1 50 is een achromatische

refractortelescoop, geschikt voor serieuze begin-

ners en gevorderden. Dit type telescoop staat

erom bekend zeer hoog contrasterende beelden

weer te geven. In combinatie met het EQ5 statief

en montering is deze telescoop het meest geschikt

voor astrofotografie. . .


Audio

Kosmische krachtenAan de hand van dageli jkse verschijnselen en

anekdotes geeft de van radio en tv bekende

natuurkundige uitleg over onder meer de mecha-

nica, magnetisme, atoomstructuur, relativiteit,

quantummechanica en veldentheorie. De afbeel-

dingen in het bi jbehorende boekje zorgen voor

extra verduidel i jking. Dit audio-boek bevat zes

audio cd's met een totale speelduur van 440

minuten ! Volledig Nederlandstal ig.


DVD / Boek

Ruimtevaart boxGeschiedenis van de ruimtevaart is de meest

complete collectie over al les wat zich de laatste 50

jaar binnen de ruimtevaart heeft afgespeeld. Deze

ruimtevaart box bevat maar l iefst negen indruk-

wekkende DVD's goed voor vele uren kijkplezier.

Daarnaast ontvangt u in deze collectorsbox het

enige echte ruimtevaart naslagwerk 'In het spoor

van Spoetnik' van Piet Smolders. 257 pagina's vol

ongekende tekstuele en gel lustreerde verdieping

in de ruimtevaart.49,50 euroInclusief verzendings- en verpakkingskosten (Belgi) !

P

P

r

r

i

i

j

j

z

z

e

e

n

n

g

g

e

e

l

l

d

d

i

i

g

g

t

t

o

o

t

t

3

3

1

1

-

-

0

0

8

8

-

-

2

2

0

0

1

1

1

1

o

o

f

f

z

z

o

o

l

l

a

a

n

n

g

g

d

d

e

e

v

v

o

o

o

o

r

r

r

r

a

a

a

a

d

d

s

s

t

t

r

r

e

e

k

k

t

t

.

.

L

L

e

e

v

v

e

e

r

r

i

i

n

n

g

g

i

i

n

n

g

g

a

a

n

n

s

s

d

d

e

e

B

B

e

e

n

n

e

e

l

l

u

u

x

x

(

(

+

+

b

b

u

u

u

u

r

r

l

l

a

a

n

n

d

d

e

e

n

n

)

)

!

!

R

R

a

a

a

a

d

d

p

p

l

l

e

e

e

e

g

g

g

g

e

e

r

r

e

e

g

g

e

e

l

l

d

d

o

o

n

n

z

z

e

e

w

w

e

e

b

b

s

s

i

i

t

t

e

e

v

v

o

o

o

o

r

r

s

s

p

p

e

e

c

c

i

i

a

a

l

l

e

e

p

p

r

r

o

o

m

m

o

o

t

t

i

i

e

e

s

s

.

.

O

O

n

n

t

t

d

d

e

e

k

k

o

o

n

n

z

z

e

e

n

n

i

i

e

e

u

u

w

w

s

s

b

b

r

r

i

i

e

e

f

f

!

!

E

E

u

u

r

r

e

e

k

k

a

a

s

s

h

h

o

o

p

p

T

T

i

i

p

p

!

!

O

O

n

n

t

t

d

d

e

e

k

k

e

e

v

v

e

e

n

n

e

e

e

e

n

n

s

s

o

o

n

n

z

z

e

e

b

b

o

o

e

e

i

i

e

e

n

n

d

d

e

e

w

w

o

o

r

r

k

k

s

s

h

h

o

o

p

p

s

s

,

,

k

k

a

a

m

m

p

p

e

e

n

n

e

e

n

n

b

b

i

i

n

n

n

n

e

e

n

n

-

-

e

e

n

n

b

b

u

u

i

i

t

t

e

e

n

n

l

l

a

a

n

n

d

d

s

s

e

e

d

d

a

a

g

g

u

u

i

i

t

t

s

s

t

t

a

a

p

p

p

p

e

e

n

n

!

!

SScciieennccee aanndd ffuunn ffoorr eevveerryyoonnee !!wwwwww..eeuurreekkaasshhoopp..bbeeE

E

-

-

m

m

a

a

i

i

l

l

:

:

i

i

n

n

f

f

o

o

@

@

e

e

u

u

r

r

e

e

k

k

a

a

s

s

h

h

o

o

p

p

.

.

b

b

e

e

-

-

T

T

e

e

l

l

.

.

:

:

0

0

5

5

9

9

/

/

5

5

1

1

.

.

8

8

3

3

.

.

8

8

8

8

O

O

f

f

f

f

i

i

c

c

i

i

l

l

e

e

v

v

e

e

r

r

d

d

e

e

l

l

e

e

r

r

v

v

a

a

n

n

o

o

a

a

:

:

BBeezzooeekk oonnzzee ssttaanndd ooppSSTTAARRNNIIGGHHTTSS

De spaceshuttle Atlantis, die vri jdag de lucht in

gaat, heeft 30 muizen aan boord. De reis van

de diertjes is voor een experiment. Weten-

schappers wil len zo het verl ies van botmassa

ti jdens een ruimtevlucht onderzoeken, meldden

het Belgische farmabedri jf UCB en zijn

Amerikaanse sectorgenoot Amgen woensdag.

''Verl ies van botmassa is een typische

astronautenziekte'', aldus UCB. De bedri jven

wil len een middel hier tegen testen. De helft

van de muizen kri jgt het middel, de ander niet.

Bron: NU / 06-07-2011 .

Rode wijn kan mogeli jk voorkomen dat

astronauten l ichameli jke klachten kri jgen als

gevolg van gewichtsloosheid. Dat hebben

Franse wetenschappers aangetoond. Het

ingredint resveratrol in rode wijn kan

waarschijnl i jk de botontkalking tegengaan die

vaak optreedt bi j een lang verbl i jf in de ruimte

door het gebrek aan lichaamsbeweging dat

ontstaat bi j gewichtsloosheid. Ook de

spiermassa van astronauten zou minder

kunnen afnemen door regelmatige consumptie

van resveratrol. Dat meldt nieuwssite

SmartPlanet op basis van een onderzoek dat is

gepubliceerd in het wetenschappeli jk ti jdschrift

Journal of the Federation of the American

Societies for Experimental Biology (FASEB).

Onderzoekers van het Centre National de la

Recherche Scientifique in Strasbourg kwamen

tot hun bevindingen door de effecten van

resveratrol te testen op ratten. De dieren

werden ti jdens een langdurig experiment

opgehangen aan hun staarten om

gewichtsloosheid te simuleren. De helft van de

ratten ontving elke dag een dosis resveratrol,

de andere helft van de dieren kreeg geen

voeding met dit ingredint. De ratten die het

ingredint van rode wijn niet ontvingen, kregen

last van botontkalking en afname van

spiermassa. Deze klachten treden ook vaak op

bij astronauten die lange ti jd in de ruimte

verbl i jven. De proefdieren die wl resveratrol

kregen toegediend, ontwikkelden de symp-

tomen echter niet. Volgens de wetenschappers

leidt voeding met resveratrol tot een

verandering in de stofwissel ing op celniveau

die ervoor zorgt dat de cellen intern ademen'.

Daardoor zou het negatieve effect dat

inactiviteit normaal gesproken heeft op het

l ichaam voor een groot deel teniet worden

gedaan. Volgens de onderzoekers is het

aannemeli jk dat resveratrol hetzelfde effect

heeft op het menseli jk l ichaam, maar dat moet

nog worden onderzocht. Het menseli jk l ichaam

heeft beweging nodig, maar een gewichtsloze

omgeving maakt dat bi jna onmogeli jk voor

astronauten, schri jft deskundige Gerald

Weismann in het ti jdschrift FASEB.

Resveratrol is geen volledige vervanging voor

l ichaamsbeweging, maar het vermindert

mogeli jk wel het verval van het l ichaam dat

optreedt totdat de astronauten weer zelf aan

lichaamsbeweging kunnen doen op aarde.

Bron: NU / 04-07-2011 .

Ooit baanbrekend en revolutionair, nu

verouderd en toe aan vervanging. Voor de

laatste keer gaat een spaceshuttle de ruimte in.

De Atlantis moet vri jdag beginnen aan een reis

naar het internationale ruimtestation ISS. Na

terugkeer wordt het ruimteveer tentoongesteld

op de lanceerbasis Cape Canaveral. De vier

bemanningsleden gaan 1 2 dagen naar het ISS.

Ze brengen voorraden en verrichten onder-

houdswerk. Iedereen is doordrongen van het

naderende afscheid. ''We proberen te genieten

van dit moment. We wil len later tegen onze

kinderen en kleinkinderen kunnen zeggen: 'ik

weet nog dat er ooit een spaceshuttle was'", '

zei bevelhebber Chris Ferguson onlangs op

een persconferentie. Met het pensioen van de

Atlantis, en eerder al van de Discovery en de

Endeavour, komt een einde aan 30 jaar space

shuttles. 1 35 missies hebben de ruimteveren

uitgevoerd om mensen en satel l ieten in een

baan rond de aarde te brengen. Dat voor het

eerst een ruimtevaartuig kon worden

hergebruikt, moest de kosten voor weten-

schappeli jk onderzoek bij de aarde drukken.

''Het haalt de astronomische kosten uit

ruimtereizen'', zei president Richard Nixon toen

hij in 1 972 de plannen voor de ruimteveren

onthulde. In 1 981 ging voor het eerst een

spaceshuttle de ruimte in. 5 jaar later, bi j de

25e vlucht, sloeg het noodlot toe. Om te

bewijzen hoe toegankeli jk de ruimtevaart was

geworden mocht voor het eerst een burger mee

naar het heelal, lerares Christa McAuliffe. Ruim

een minuut na de lancering brak er brand uit in

de spaceshuttle Challenger. McAuliffe en haar

zes medebemanningsleden kwamen om het

leven. Een tweede ramp luidde het einde van

het spaceshuttleti jdperk in. Na het ongeluk met

de Columbia in 2003, waarbij zes astronauten

waren omgekomen, besloot de Amerikaanse

regering dat de ruimteveren uit de vloot zouden

worden gehaald. Die pensionering van de

spaceshuttles begon in maart, toen de

Discovery voor het laatst landde. Vorige maand

maakte de Endeavour zijn laatste kilometers.

Wat de toekomst brengt, is onduidel i jk.

Voorlopig zi jn de Amerikanen afhankeli jk van

de Sojoezraketten van Rusland, de vroegere

aartsvi jand. Het duurt nog zeker 5 jaar voor de

spaceshuttle een opvolger heeft. Die moet de

mens terugbrengen naar de maan, en ooit

Mars binnen bereik brengen. Zulke ambities

hadden de Verenigde Staten laten varen met

de spaceshuttles. Bron: ANP / 05-07-2011 .

Met een sl imme truc, door het Europese

ruimteagentschap ESA omschreven als 'ruwe

hack', is de Cluster-missie van de ondergang

gered. In maart ging het mis met Cluster, toen

een cruciaal instrumentenpakket niet meer op

commando's reageerde. Maar inmiddels werkt

het viertal satel l ieten, dat zonneonderzoek

doet, weer normaal. De vier identieke Cluster-

satel l ieten draaien in een strakke formatie in

een baan om de aarde. Van daaruit

onderzoeken ze de wisselwerking tussen de

zonnewind - de stroom geladen deeltjes die de

zon onafgebroken uitstoot - en het magnetische

veld van de aarde.Een belangri jke rol is daarbij

weggelegd voor het instrumentenpakket WEC,

dat elektrische en magnetische velden meet.

Om de gewenste metingen te kunnen doen,

moet WEC in alle vier de satel l ieten werken.

Op 5 maart wilde het pakket in satel l iet 3 echter

niet meer opstarten, en geen van de

standaardprocedures om dat probleem te

verhelpen haalden iets uit. Latere tests l ieten

zien dat de aan/uit-schakelaars van de vijf

instrumenten die WEC vormen allemaal op 'uit'

stonden - een totaal onvoorziene situatie. Toen

dat eenmaal duidel i jk was, kon aan een

oplossing worden gewerkt, die eerst op een

van de zustersatel l ieten werd getest. Op 1 juni

werd de computerhack naar satel l iet 3

gezonden, en tot ieders opluchting bracht dat

het instrumentenpakket weer tot leven. 05-07-

2011 .


Kortnieuws

01 9

De Cluster-satel l ieten zijn vier

in formatie vliegende satell ieten

van de Europese Ruimtevaart-

organisatie (ESA) die in drie

dimensies metingen verrichten

aan de interactie tussen de

zonnewind en het aardmag-

netisch veld. Bron: ESA.

www.esa.int

T

T

i

i

p

p

!

!

O

O

n

n

t

t

d

d

e

e

k

k

e

e

v

v

e

e

n

n

e

e

e

e

n

n

s

s

o

o

n

n

z

z

e

e

b

b

o

o

e

e

i

i

e

e

n

n

d

d

e

e

w

w

o

o

r

r

k

k

s

s

h

h

o

o

p

p

s

s

,

,

k

k

a

a

m

m

p

p

e

e

n

n

e

e

n

n

b

b

i

i

n

n

n

n

e

e

n

n

-

-

e

e

n

n

b

b

u

u

i

i

t

t

e

e

n

n

l

l

a

a

n

n

d

d

s

s

e

e

d

d

a

a

g

g

u

u

i

i

t

t

s

s

t

t

a

a

p

p

p

p

e

e

n

n

!

!

wwwwww..eeuurreekkaasshhoopp..bbeeE

E

-

-

m

m

a

a

i

i

l

l

:

:

i

i

n

n

f

f

o

o

@

@

e

e

u

u

r

r

e

e

k

k

a

a

s

s

h

h

o

o

p

p

.

.

b

b

e

e

-

-

T

T

e

e

l

l

.

.

:

:

0

0

5

5

9

9

/

/

5

5

1

1

.

.

8

8

3

3

.

.

8

8

8

8

RRuuiimmtteevvaaaarrtt iinn hheett kklleeiinn

Bij een paraboolvlucht volgt

een vliegtuig een parabolisch

vluchtpad als van een vri je val,

zodat in dit vl iegtuig micro-

gravitatie ('gewichtloosheid')

heerst. De baan van een object

in vri je val heeft de vorm van

een kogelbaan of parabool. Het

vl iegtuig is niet echt in vri je val,

er is luchtweerstand die door

de motoren wordt gecompen-

seerd. Voorwerpen en perso-

nen in het vl iegtuig zi jn wel in

vri je val: ze ondervinden van

de zwaartekracht dezelfde

versnell ing als de versnell ing

die het vl iegtuig heeft, waar-

door ze niet tegen de vloer of

de wand gedrukt worden.


Job Beckers Artikel

020

BB

o

o

e

e

i

i

e

e

n

n

d

d

e

e

s

s

t

t

e

e

r

r

r

r

e

e

n

n

k

k

u

u

n

n

d

d

i

i

g

g

e

e

e

e

n

n

r

r

u

u

i

i

m

m

t

t

e

e

v

v

a

a

a

a

r

r

t

t

g

g

e

e

r

r

i

i

c

c

h

h

t

t

e

e

d

d

a

a

g

g

u

u

i

i

t

t

s

s

t

t

a

a

p

p

p

p

e

e

n

n

v

v

o

o

o

o

r

r

i

i

e

e

d

d

e

e

r

r

s

s

b

b

u

u

d

d

g

g

e

e

t

t

!

!

22,,55 mm SSllooaannDDiiggiittaall SSkkyy SSuurrvveeyy

De auteur nabij het Sunspot

Astronomy Center, dat tevens

dienst doet als visitor center

voor het Apache Point Obser-

vatory & SDSS, op Sacramento

Peak. Bron: Phil ip Corneil le.

De 2,50 m SDSS telescoop op

het westel i jk platform van het

Apache Point Observatory op

2800 m in de Sacramento

Mountains, New Mexico (VSA).

Bron: APO-SDSS.

Phil ip Corneil le is AEG lid en

Data Management consultant

met bijzondere interesse voor

sterrenkundige applicaties. Als

Fellow of the British Inter-

planetary Society schri jft hi j

regelmatig over onbemande

ruimtevaart en sterrenkunde

voor internationale vakbladen.


Philip Corneille Rubriek

022

OObbsseerrvvaattoorriiaa wweerreellddwwiijjdd ::

Deze 0,76 m Aluminium plug

plates werden per gezichtsveld

voorzien van 640 gaatjes

waaronder glasvezels het

beeld per object naar de

spectrograaf stuurden. Bron:

Phil ip Corneil le.

Een internationaal team van

sterrenkundigen ontdekten op

9 januari 2007 zo'n zeven (tot

vermoedeli jk acht) dwerg

sterrenstelsels gelegen rondom

de melkweg. Dit met de Sloan

Digital Sky Survey I I . Bron:

Penn State.


024

025

Microsoft World Wide Telescope

(WWT) is een virtuele teles-

coop van Microsoft die je vanaf

je computer kunt bedienen. Al

wat je nodig hebt is een

Windows Client of een Web

Client die je gratis van de site

kunt downloaden. Voor

sterrenfanaten is dit een niet

te missen stukje technologie

van Microsoft Research.

Microsoft Research koppelde

WWT aan Kinect, zodat je de

virtuele telescoop ook met

bewegingen kunt bedienen.

Tussen 2000-201 0 realiseerde

het SDSS project de eerste 3D

kaart van 25% van de

noordeli jke sterrenhemel. Bron:

APO-SDSS.


Astrofoto v/d maandBart Delsaert heeft opnieuw

een pracht van een deep-sky

opname gemaakt vanuit z'n

thuis in Overi jse (Belgi). De

gebruikte telescoop was een

FSQ 1 06 ED op een G11 OAG

montering. De gebruikte camera

was een QHY9 en de

belichtingsti jd bedroeg 8 x 1 0

minuten ha (R) + 9 x 1 0

minuten O3 (B) en synthetisch

G. Gebruikte software: Nebu-

losity & PS. En dan nu volop

genieten. . .

Astrofotografie is een special i-

satie binnen de fotografie dat

zich richt op het nemen van

foto's van objecten aan de

nachtel i jke hemel, zoals

planeten, sterren en zgn. Deep

sky objecten. In West-Europa

zijn er veel amateurs die zich

bezighouden met astrofoto-

grafie.

Astrofotografie wordt gebruikt

om objecten zichtbaar te

maken die te zwak zijn om met

het blote oog waar te nemen.

Dit is mogeli jk omdat zowel

klassieke als digitale camera's

in staat zi jn om over een

langere periode voldoende

lichtdeeltjes te verzamelen.

De eerste astrofoto wordt

toegeschreven aan John

Wil l iam Draper, die in 1 840 een

foto nam van de Maan. Zijn

zoon, Henry Draper, fotogra-

feerde in 1 880 als eerste de

Orionnevel, wat in feite de

eerste vastlegging was van

een Deep Space Object. Sinds

het begin van de jaren '90 zijn

de meeste professionele

observatoria overgeschakeld

op het gebruik van CCD

camera's. Door de techno-

logische ontwikkeling wordt de

ccd-camera ook meer en meer

gebruikt door de amateur-

astronoom. Ook het gebruik

van de digitale camera kent

een sterke opkomst in de

astrofotografie en heeft de

klassieke emulsie vri jwel

verdrongen.

Door de lichtvervuil ing is het

maken van goede astrofoto's

een moeil i jke taak. Hierdoor

zoeken vele amateurs regel-

matig donkere hemels op.

Enkel het gebruik van dure

camera's, speciale fi lters, . . .

kunnen iets doen aan de

lichtvervuil ing, maar maken

ook dat astrofotografie enkel

weggelegd is voor de gegoede

amateurs.

027

Luchtbombardementen tijdens de Tweede

Wereldoorlog blijken achteraf een interessant

klimatologisch experiment te zijn geweest. Je

kunt er uit afleiden wat het effect van kunst-

matige wolken op het weer is, melden Engelse

onderzoekers in het International Journal of

Climatology. Die wolken zijn dan de

condensstrepen die werden getrokken door

Amerikaanse bommenwerpers, die s ochtends

massaal richting Duitsland vertrokken (niet de

Britse, die vlogen s nachts). Na de start

cirkelden ze alti jd nog een tijdje rond op zon 5

kilometer hoogte om te wachten op de rest van

hun squadron en hun aanvalsformaties te

vormen, zodat boven een klein deel van

Zuidoost-Engeland rg veel van die strepen

ontstonden. Als je de temperatuurwaarnemingen

op de grond vergelijkt met waarnemingen van

een eindje verderop, waar de bommen-werpers

niet kwamen maar de weersomstandigheden

verder ongeveer hetzelfde waren, moet je een

aardige indruk kunnen krijgen van het effect van

die condensstrepen. Handig is daarbij dat er in

die tijd nauwelijks ander vliegverkeer was, zodat

de waarnemingen daar niet door kunnen worden

verstoord. In de archieven hebben de

onderzoekers gezocht naar dagen met hoge

luchtactiviteit. Uiteindeli jk kozen ze voor 11 mei

1 944, toen maar liefst 1 .444 toestellen tegelijk

opstegen in een verder vrijwel wolkenloze lucht.

Ze komen tot de conclusie dat de temperatuur in

de delen van Zuidoost-Engeland, waar die

vliegtuigen langs kwamen, significant minder

snel opliep dan wanneer die vliegtuigen er niet

waren geweest. Het verschil was overigens

maar 0,8 graden Celsius. Bron: Wiley Blackwell /

08-07-2011 .

Langdurige blootstell ing aan luchtvervuil ing kan

tot fysieke veranderingen in de hersenen leiden,

naast aandoeningen als depressie en

leerstoornissen. Dat bli jkt uit onderzoek bij

muizen van de Ohio State University.Langdurige

blootstell ing aan luchtvervuil ing kan tot fysieke

veranderingen in de hersenen leiden, naast

aandoeningen als depressie en leerstoornissen.

Dat bli jkt uit onderzoek bij muizen van de Ohio

State University. Eerdere studies toonden al de

kwalijke effecten aan van luchtvervuil ing op het

hart en de longen. Maar dit is de eerste studie

die de gevolgen voor de hersenen aantoont,

zegt Laura Fonken, doctoraatstudent neuro-

wetenschappen aan de Ohio State University.

Fonken publiceerde haar bevindingen in het

wetenschappelijke tijdschrift Molecular

Psychiatry. De onderzoekers stelden twee

groepen muizen tien maanden lang - ongeveer

de helft van hun leven - zes uur per dag bloot

aan respectieveli jk gefilterde of vervuilde lucht.

De vervuilde lucht bevatte roet en fijn stof zoals

in stedelijke omgeving door industrie en

transport. Na de tien maanden werden de twee

groepen dieren onderworpen aan geheugen- en

leertests. De muizen werden in het midden van

een fel verlichte ruimte geplaatst en kregen twee

minuten om de uitgang te vinden. Ze werden

daarvoor vijf dagen getraind. Uit de oefening

bleek duideli jk dat de muizen die blootgesteld

waren aan vervuil ing meer tijd nodig hadden om

de uitgang te leren vinden en zich later minder

goed konden herinneren waar die uitgang zich

bevond. Uit andere tests bleek dat de bloot-

gestelde dieren meer tekenen van depressie

vertoonden en angstiger waren. Vervolgens

gingen de wetenschappers op zoek naar de

oorzaken van die gedragsveranderingen. Ze

vonden daarbij een invloed op de hippocampus,

een belangrijk orgaan voor leercapaciteiten,

geheugen en depressie. Bij dissectie bleek dat

de hippocampus in de blootgestelde muizen

duideli jk fysieke veranderingen had ondergaan

door de blootstell ing. "Het onderzoek toont aan

dat langdurige blootstell ing zichtbare, negatieve

effecten kan hebben op de hersenen, die leiden

tot een heel gamma gezondheidsproblemen,"

zegt Fonken. "Dit kan belangrijke en

zorgwekkende consequenties hebben voor

mensen die leven en werken in vervuilde

gebieden overal ter wereld." Bron: IPS / SPS /

07-07-2011 .

De huidige watertoets werkt niet zoals het hoort.

Dat stellen de Milieu- en Natuurraad van

Vlaanderen (Minaraad) en de Sociaal-Econo-

mische Raad van Vlaanderen (SERV) na een

grondige evaluatie van de knelpunten. De

watertoets gaat na of een initiatief schadelijke

effecten veroorzaakt als gevolg van een

verandering in de toestand van het opper-

vlaktewater, het grondwater of de water-

afhankelijke natuur. Het resultaat van de toets

wordt als een paragraaf opgenomen in de

vergunning of in de goedkeuring van het plan.

Volgens beide organisaties tonen recente

overstromingen van nieuwbouwwoningen aan

dat de watertoets niet voldoet. De Vlaamse

overheid moet efficintere procedures uitwerken

en weigeringen van bouwvergunningen beter

motiveren. Bij een bouwverbod moet bovendien

een eerli jke schaderegeling voorzien worden.

Daarnaast eisen de SERV en de Minaraad dat

een stedenbouwkundige al meteen wordt

gewaarschuwd voor mogelijk overstromings-

gevoelig gebied. Zo kan de aanvrager vooraf

inspelen op de situatie en aangeven hoe hij er

bij het ontwerp van het bouwplan rekening mee

heeft gehouden. Bron: Belga / 1 3-07-2011 .

Het kwik is vandaag (1 4-07-2011 ) in Ukkel niet

hoger geklommen dan 1 4,3 graden. Dat is de

koudste maximumtemperatuur op 1 4 juli sinds

het begin van de metingen in 1 833, meldt

weerman David Dehenauw. In het noorden van

het land was het bovendien zeer nat. Op de

luchthaven van Deurne viel de voorbije 24 uur

25 mm regen. In de haven van Zeebrugge werd

over een zelfde tijdspanne 22 mm geregistreerd.

Bron: Belga / SVM / 1 4-07-2011 .

En jaar na de zware overstromingen in

Pakistan dreigt een nieuwe ramp. Het land is

helemaal niet voorbereid op nieuwe zware

moessonregens. Dat zegt de Britse niet-

gouvernementele organisatie (ngo) Oxfam

vandaag, bij de start van het nieuwe

regenseizoen. Zo'n 5 miljoen Pakistanen leven

momenteel aan de oevers van de Indus die

dreigt opnieuw te overstromen. Tienduizenden

inwoners zijn nog steeds dakloos en miljoenen

dreigen honger te gaan lijden omdat ze niet in

staat zijn geweest gewassen te telen. Bij de

vloedgolf van vorig jaar stond ongeveer een

vijfde van Pakistan onder water, alles samen

een gebied groter dan Engeland. Zo'n 20

miljoen inwoners waren getroffen, duizenden

Pakistanen kwamen om.Maar een jaar na datum

blijkt de centrale overheid te weinig te hebben

gedaan om een nieuwe ramp te voorkomen. Er

bestaat geen waarschuwingssysteem voor

overstromingen en er is amper beschermende

infrastructuur gebouwd zoals dijken of kanalen.

Oxfam wijt dat aan parallelle circuits en

onduideli jkheid over de verantwoordelijkheid van

de autoriteiten. Bovendien werd slechts 70

procent van de vereiste 2 miljard dollar noodhulp

uitgekeerd, en ging minder dan 1 0 procent van

dat geld naar preventieve maatregelen. Bron:

AFP / ADV / 26-07-2011 .


Kortnieuws

029

Het Koninkl i jk Meteorologisch

Instituut van Belgi (KMI) is

een Belgische federale

instel l ing, die wetenschappeli jk

onderzoek verricht over het

weer, en informatie hierover

verleent aan diverse organi-

saties. Oorspronkeli jk was het

Koninkl i jk Meteorologisch Insti-

tuut, als een van de weinige

meteorologische diensten in

Europa, een onderdeel van

een sterrenwacht: de Konin-

kl i jke Sterrenwacht van Belgi.

Op 31 jul i 1 91 3 werd het KMI

een autonome instel l ing onder

haar huidige naam en Jean

Vincent werd de eerste

directeur.

www.meteo.be

Artemis (Advanced Relay and

Technology Mission) is de

naam van een satel l iet,

gebouwd onder leiding van het

bedri jf Alenia Spazio (I tal i).

Artemis is ontworpen om

nieuwe technologien te

introduceren welke interorbit

communicatie mogeli jk maakt.

Via Artemis is het mogeli jk om

binnen West-Europa extra

nauwkeurigheid binnen GPS

en GLONASS aan te brengen.

In 2004 kwam het eerste

operationele signaal voor het

Europese satel l ietnavigatie-

systeem EGNOS beschikbaar.

Dit aanvullend signaal verhoogt

de nauwkeurigheid van GPS

en GLOSNASS van twintig tot

twee meter.

Het grondstation van Redu

(Belgi) heeft bi jgedragen tot

het succes van Artemis. Bron:

ESA.

Meer weten over dit thema ?www.spacepage.be030

AArrtteemmiiss ssaatteelllliieettttiieenn jjaaaarr iinn ddee rruuiimmtteeESA

EEuurrooppeeaann SSppaaccee AAggeennccyy ::

Het Koninkl i jk Meteorologisch

Instituut van Belgi (KMI) is

een Belgische federale

instel l ing, die wetenschappeli jk

onderzoek verricht over het

weer, en informatie hierover

verleent aan diverse organi-

saties. Oorspronkeli jk was het

Koninkl i jk Meteorologisch Insti-

tuut, als een van de weinige

meteorologische diensten in

Europa, een onderdeel van

een sterrenwacht: de Konin-

kl i jke Sterrenwacht van Belgi.

Op 31 jul i 1 91 3 werd het KMI

een autonome instel l ing onder

haar huidige naam en Jean

Vincent werd de eerste

directeur.

www.meteo.be

031

Artikel

TTooppoonnddeerrzzooeekksscchhoooollNNOOVVAA wwoorrddtt vveerrlleennggdd

Een groepsfoto van afgelopen

jaar. Raadpleeg onze nieuwe

Starnights website voor meer

beeldmateriaal, bl i jf up-to-date

dankzij ons forum of raad-

pleeg. . .


NOVA Artikel

039

KKaammppiiooeennsscchhaappwwaatteerrrraakkeetttteenn llaanncceerreennEen waterraket is een raket

gemaakt van een petfles. De

voortstuwing vindt plaats door

de petfles voor ongeveer 1 /3 te

vul len met water en de rest van

de fles onder druk te zetten

met behulp van een fietspomp.

De fles wordt ondersteboven

gelanceerd. Een waterraket

wordt wel gebruikt om te

experimenteren met de aero-

dynamica, thermodynamica en

andere vlakken van de

natuurkunde.


Hans van der Lande Artikel

040

AAnnttiimmaatteerriiee aacchhtteerrsslloott eenn ggrreennddeellCERN is een Europese organi-

satie die fundamenteel onder-

zoek doet naar elementaire

deeltjes. De organisatie is

gehuisvest ten westen van

Genve op de grens van

Frankri jk en Zwitserland. Het

wereldwijde web (www)

ontstond bij CERN als een

uitvinding van twee informatici,

de Engelsman Tim Berners-

Lee en de Belg Robert Cail l iau.


L. van Rooyen Artikel

041

Dirk Devlies is, naast l id van de

Astro Event Group vzw, ook

actief in de Vereniging Voor

Sterrenkunde waar hij zetelt in

de raad van beheer. Zowat elk

vri j moment steekt hi j in z'n

zelfgemaakt sterrenkundig en

ruimtevaartgericht woorden-

boek. Een omvangri jk werk dat

al enkele duizenden pagina's

telt.


KKSSBB KKoonniinnkklliijjkkeeSStteerrrreennwwaacchhtt vvaann BBeellggiiDirk Devlies

WWoooorrdd vvaann ddee mmaaaanndd

043

Rubriek

De Koninkl i jke Sterrenwacht

van Belgi werd opgericht in

1 826, nog voor het ontstaan

van het onafhankeli jke Belgi,

wanneer Wil lem I , de koning

der Nederlanden, een Konin-

kl i jk Besluit ondertekent ter

oprichting van een sterren-

wacht in Brussel. Initiatief-

nemer is de astronoom

Adolphe Qutelet, die in 1 830

tot directeur van de instel l ing

wordt benoemd door de

voorlopige regering. Het

duurde nog tot 1 834 vooraleer

het gebouw voltooid werd, en

de toestel len in gebruik gesteld

konden worden.


044

045

In 2009, naar aanleiding van

het internationale jaar van de

sterrenkunde, werd de projectie-

zaal van het Koninkl i jk Plane-

tarium grondig gemoderniseerd

en kunnen de bezoekers

heden genieten van indruk-

wekkende digitale projecties.

Bron: P. Jaecques.


MMooeetteenn wwee ccoonnttaacctt mmeettbbuuiitteennaaaarrddsseenn mmiijjddeenn ??

Independence Day is een

Amerikaanse sciencefictionfi lm

uit 1 996. De fi lm werd geregis-

seerd door Roland Emmerich,

die tevens het script schreef

samen met Dean Devlin.

Independence Day werd over

het algemeen goed ontvangen.

Toch vonden critici dat de plot

van de fi lm teveel leek op H.G.

Wells The War of the Worlds.

Bron: 20th Century Fox.

The War of the Worlds (1 898),

door H.G. Wells, is een science

fiction roman die gaat over een

invasie van buitenaardse wezens

in Engeland. Het is een van de

oudste en bekendste werken

over een buitenaardse invasie,

en heeft vele andere auteurs

genspireerd. Van het verhaal

is een hoorspel gemaakt, en

het verhaal is meerdere malen

verfi lmd zoals laatst in 1 995

door Steven Spielberg. Bron:

Paramount Pictures.


Redactioneel Artikel

046

047

Close Encounters of the Third

Kind is een science fiction fi lm

uit 1 977 geregisseerd en

geschreven door Steven

Spielberg. Hij draagt ook wel

de titel Close Encounters of the

Third Kind: Special Edition (de

re-release uit 1 980 waarin het

moederschip van binnen te

zien is) en de werktitels The

Close Encounter of the Third

Kind en Watch the Skies. Bron:

Columbia Pictures.

Skyline is een Amerikaanse

sciencefictionfi lm uit 201 0,

geregisseerd en geproduceerd

door de Gebroeders Strause.

De fi lm gaat over een

wereldwijde buitenaardse

invasie o.a in Los Angeles. De

hoofdrol len worden vertolkt

door Eric Balfour, Scottie

Thompson en Donald Faison.

Bron: Rogue pictures.


The Day the Earth Stood Sti l l is

een science fiction rampenfi lm

uit 2008 onder regie van Scott

Derrickson. Het verhaal hieruit

is gebaseerd op dat uit de

geli jknamige fi lm uit 1 951 .

Jaden Smith won voor zijn rol

een Saturn Award. De fi lm zelf

werd genomineerd voor onder

meer een Saturn Award voor

beste science fiction fi lm en

Satel l ite Awards voor beste

geluid en beste visuele

effecten, maar ook voor de

Razzie Award voor slechtste

remake. Bron: Twentieth

Century Fox.


ZZaakkkkeennrroolllleerr aaccttiieeffnnaabbiijj ddee MMeellkkwweegg

De Magelhaense wolken zijn

twee grote stergroepen die

satel l ietstelsels zi jn van onze

melkweg. De Magelhaense

wolken zijn genoemd naar de

Portugese ontdekkingsreiziger

Ferdinand Magelhaen. Ze

staan allebei aan de zuidel i jke

hemel en zijn vanaf de breedte

van de Benelux niet te zien.


Maarten Muns Artikel

048

Neptunus doet precies 1 5 uur, 57 minuten en 59

seconden over n aswenteling. Dat is het

resultaat van onderzoek door planeetweten-

schapper Erich Karkoschka van de universiteit

van Arizona, die de bewegingen van details in

de atmosfeer van de Neptunus nauwkeurig in

kaart heeft gebracht. Anders dan de aardse

planeten - Mercurius, Venus, de aarde en Mars -

hebben de grote buitenplaneten van ons

zonnestelsel geen vast oppervlak. Ze bestaan

grotendeels uit gassen die voor een belangrijk

deel in vaste en vloeibare vorm voorkomen. Het

enige wat je van buitenaf aan zo'n planeet kunt

zien, zijn wolken en andere weersverschijn-

selen. En doorgaans zijn die niet geschikt om de

rotatietijd van de planeet vast te stellen: de ene

wolk beweegt nu eenmaal sneller dan de

andere.Om dat probleem te omzeilen, is lange

tijd gebruik gemaakt van de regelmatig

varirende radiostraling die de grote gasplaneten

uitzenden.Recent is echter gebleken dat de

variaties in die radiostraling niet zo regelmatig

zijn als ze leken, wat betekent dat ze

waarschijnli jk niet precies synchroon lopen met

de draaiing van het planeetinwendige. Vandaar

dat Karkoschka teruggreep op de wolken-

methode, waarbij hij gebruik maakte van

honderden opnamen van de Hubble-ruimte-

lescoop en de Voyager-ruimtesondes. Het gros

van de structuren in de Neptunusatmosfeer

bleek de bekende grote snelheidsvariaties te

laten zien, maar enkele ervan vertonen een

grote regelmaat, net als de Grote Rode Vlek op

Jupiter. Volgens Karkoschka wijst die regelmaat

erop dat de bewegingen van deze

weersystemen de rotatie van het inwendige van

Neptunus op de een of andere manier volgen.

Bron: NU / 01 -07-2011 .

Astronomen hebben met behulp van de

Europese infraroodsatell iet Herschel een

belangrijke bron van kosmisch stof ontdekt. Het

stof is waargenomen bij het restant van een

supernova, wat de theorie bevestigt dat er bij

zo'n sterexplosie veel stof vrijkomt (Science, 8

juli). Kosmisch stof speelt een belangrijke rol bij

de vorming van nieuwe sterren. De onderzochte

supernovarest bevindt zich in de Grote

Magelhaense Wolk, een klein buurstelsel van

onze Melkweg. Op 23 februari 1 987 stortte een

uitgeputte zware ster in dat stelsel onder zijn

eigen gewicht ineen, wat een kolossale

ontploffing tot gevolg had. Uit de waarnemingen

van Herschel bli jkt dat het hart van het restant

van de supernovarest rijk is aan stof met een

temperatuur van 250 graden onder nul. De

hoeveelheid is enorm: er is voldoende materiaal

om 200.000 aardes van te maken. De

onderzoekers zijn verrast over deze hoeveel-

heid. Het stof bestaat uit materiaal dat bij de

ontploffing van de ster is weggeblazen. Maar

onduideli jk is nog of dat direct na de explosie al

is gebeurd of in de loop van de afgelopen 24

jaar. Hoe dan ook: het li jkt er sterk op dat de

hoeveelheid stof in de Grote Magelhaense Wolk

- en waarschijnli jk ook in andere sterrenstelsels -

voor een groot deel aan supernova-explosies

kan worden toegeschreven. 07-07-2011 .

Wetenschappers zijn er lang van uitgegaan dat

het heelal volkomen symmetrisch is. Maar

recente bevindingen van onderzoekers van de

universiteit van Michigan wijzen erop dat dit toch

niet zo is. Om de vermeende symmetrie van het

heelal te toetsen, inventariseerden de natuur-

kundige Michael Longo en een team van

studenten de rotatierichting van tienduizenden

spiraalstelsels, die zijn vastgelegd bij de Sloan

Digital Sky Survey. In een volkomen

symmetrisch heelal zou in elke richting evenveel

stelsels te zien moeten zijn die met de klok mee

draaien als stelsels die de andere kant op

roteren. Dat bli jkt echter niet zo te zijn. Het

hemelgebied in de richting van de noordpool

van ons Melkwegstelsel telt meer

'l inksdraaiende' stelsels - stelsels die tegen de

klok in draaien - dan 'rechtsdraaiende'. En dat

effect strekt zich uit tot een afstand van meer

dan 600 mil joen l ichtjaar. Het getalsmatige

verschil is niet zo heel groot - een procent of

zeven - maar de kans dat dit op toeval berust is

heel klein. Volgens Longo kan dit betekenen

dat het heelal al sinds zijn ontstaan om een

bepaalde as draait. En als dat zo is, zou in de

richting van de galactische zuidpool juist een

overschot aan 'rechtsdraaiende' stelsels te zien

moeten zijn. Of dat inderdaad zo is, zal moeten

bli jken uit een survey van de zuidel i jke hemel

die momenteel wordt uitgevoerd.

Eind juni is een storing opgetreden in een

elektronisch circuit van de ionenmotor van de

ruimtesonde Dawn. Het mankement is enkele

dagen later verholpen door een backupsysteem

in te schakelen, maar de storing heeft wel

gevolgen voor zijn aankomsttijd bij de planetode

Vesta. Doordat na de herstart wat meer 'gas' is

gegeven, bereikt de ruimtesonde zijn omloop-

baan niet later maar juist bijna een dag eerder.

Enkele dagen na de motorpech werd Dawn nog

door een ander mankement getroffen, waarbij

n van de meetinstru-menten - een

spectrometer - zichzelf uitschakelde. Wat deze

'reset' precies heeft veroorzaakt, is onduideli jk,

maar na een herstart leek de spectrometer weer

normaal te functioneren. Dawn spiraalt

momenteel naar Vesta toe. Eind volgende week

zal hij het ruim 500 kilometer grote

hemellichaam zo dicht zijn genaderd, dat hij

vanzelf door diens zwaartekrachtsveld wordt

ingevangen. Na nog enkele baanmanoeuvres

zal Dawn dan een jaar lang om Vesta blijven

cirkelen. De planetode wordt gezien als een

protoplaneet: een planeet-in-wording die nooit

volgroeid is. Door Vesta te onderzoeken hopen

weten-schappers meer inzicht te krijgen in de

begintijd van ons zonnestelsel. 07-07-2011 .

De planeet Neptunus is jarig. Op dinsdag 1 2 jul i

is de planeet precies n keer rond de zon

gedraaid sinds hij in 1 846 ontdekt werd. Dat

meldt de Volkssterrenwacht Mira. "Op 1 2 jul i

2011 bereikt de planeet Neptunus een positie

aan de hemel die overeenkomt met de positie

waar de planeet zich bevond toen die ti jdens

de nacht van 23 op 24 september 1 846 door de

Duitse astronoom Johann Galle samen met zijn

assistent Heinrich d'Arrest van op de sterren-

wacht van Berl i jn werd ontdekt", stelt de

Volkssterrenwacht in een bericht op zijn

website. Neptunus is de planeet die het verst

verwijderd is van het zonnestelstel. Zi j heeft

1 64,79 aardse jaren nodig om een volledige

baan rond de zon te beschri jven. Bron: MIRA /

1 2-07-2011 .

De verre dwergplaneet Pluto heeft niet drie,

maar minstens vier manen. Dat volgt uit

waarnemingen met de Hubble-ruimtetelescoop.

Het bestaan van de vierde maan kwam aan het

l icht bi j een zoektocht naar een mogeli jk

ringenstelsel rond Pluto. De nieuwe maan, die

voorlopig P4 heet, is ruimschoots de kleinste

van de vier. Hij is naar schatting slechts 1 2 34

kilometer groot. Ter vergeli jking: de grootste

Plutomaan, Charon, meet ruim duizend

kilometer, en de afmetingen van Nix en Hydra

worden geschat op 32 tot 11 3 kilometer.

Vermoed wordt dat al le manen van Pluto zijn

ontstaan na een botsing tussen Pluto en een

kleinere soortgenoot. Bij die gebeurtenis, die

zich in de beginti jd van het zonnestelsel moet

hebben voltrokken, is veel i jzig puin de ruimte

in geblazen, dat vervolgens tot manen en

maantjes is samengeklonterd.


Kortnieuws

049

Dawn is een ruimtesonde die

op 27 september 2007 door

NASA werd gelanceerd om

twee grote planetoden in de

planetodengordel te onder-

zoeken; te weten de planetode

Vesta en de dwergplaneet

Ceres. Als al les volgens plan

verloopt zal Dawn Vesta tussen

2011 en 201 2 kunnen verken-

nen, en Ceres in 201 5. Dawn is

het eerste ruimtevaartuig dat in

een baan rond een

hemell ichaam zal gaan vliegen,

verkenningswerk zal uitvoeren,

en dan weer door zal vl iegen

naar een ander hemell ichaam.

Bij al le voorgaande missies

waarbij meerdere hemellichamen

tegeli jk werden bekeken, zoals

het Voyagerprogramma, vloog

de sonde in kwestie enkel

langs de planeet en kon

derhalve enkel vlug wat

metingen doen.

www.nasa.gov

DDee AAEEGG aaccttiivviitteeiitteennkkaalleennddeerr

Gedurende de maanden juni

en jul i kri jgen onze leden een

driedelige praktijkgerichte cursus

aangeboden waarin ze leren

werken met de 68cm NMPT

telescoop (en randapparatuur)

van AstroLAB Iris te Ieper.



050

SStteerrrreennbbeeeelldd vvaann ddee mmaaaannddEen sterrenbeeld is een verza-

meling sterren die ogenschijn-

l i jk een figuur vormt als men ze

door l i jnen zou verbinden. De

sterren van een sterrenbeeld

l i jken dichtbi j elkaar te staan

aan het hemelgewelf in een

herkenbare vorm. Sterrenbeel-

den kri jgen de naam die de

menseli jke fantasie heeft

gegeven aan de vorm. Reeds

in de oude ti jden herkende

men bepaalde patronen aan de

nachtel i jke hemel waaraan

men macht toeschreef. Meestal

bevinden zich een of meer

heldere sterren in de figuur. De

samenstand is in de meeste

gevallen slechts een

schijnbare: het is vaak zo dat

de ene ster veel verder weg

staat dan de andere.


Dieter Janssoone Artikel

051

De zonnewind is geen echte

wind, maar een continue

stroom van elektrisch geladen

atomen die met gigantische

snelheden vanuit de zon de

ruimte in worden gestraald. Het

magneetveld van de aarde

vormt een schild tegen deze

deeltjes. Zi j bereiken de aarde

dus niet; behalve via de

magnetosheath bij de polen,

waarna ze door hun interactie

met de atmosfeer het beroemde

pooll icht veroorzaken.

IBEX-beeld van de plasma-

sheet. De witte l i jnen zijn de

magnetische veldl i jnen die

naar aanleiding van de

observaties te verwachten zijn.

De kleuren geven de dichtheid

aan van de ENAs. Rood is de

hoogste dichtheid. De plasma-

sheet is hier n geheel. Bron:

NASA/ IBEX Science team.

IBEX-beeld van de plasma-

sheet, een kleine twee weken

eerder. De witte l i jnen zijn de

magnetische veldl i jnen die

naar aanleiding van de

observaties te verwachten zijn.

De kleuren geven de dichtheid

aan van de ENAs. Rood is de

hoogste dichtheid. De plasma-

sheet bestaat hier uit twee

delen. Bron: NASA / IBEX

Science team.


BBeeeellddeenn vvaann oonnzzeemmaaggnneettiisscchhee ssttaaaarrttMarlies ter Voorde

053

Artikel

Geboren in het jaar 1 961 te

Tielt en opgegroeid in

Meulebeke ben ik een West

Vlamink in hart en ziel. Mijn

schoolperiode heb ik dan ook

doorgebracht in omstreken en

later ook mijn beroep als

hooggeschoold houtbewerker

en later als leerkracht aan het

VTI te Izegem. Ik ben getrouwd

in 1 981 met Chantal en samen

hebben we een dochter.

Sharon is afgestudeerd als

Bachelor in Elektro-Mechanica

en Chantal is professioneel

kunstenares. Reeds meer dan

30 jaar is astronomie een ver

doorgedreven hobby voor mij .

Gestart met een 50mm kijkertje

en l id van de VVS en later van

de werkgroep Deep-Sky en

zonwaarneming is mijn hobby

veranderd in dageli jkse

bezigheid. Bepaalde dromen

om iets op te starten en

mensen een kans te geven om

de sterrenhemel te bewon-

deren heb ik alti jd in mij gehad.

Griekenland lag ons beiden

nauw aan het hart en de keuze

was vlug gemaakt voor een

locatie waar sterren kijken vele

nachten verzekerd was. Nu

voel ik mij thuis hier op Kreta

en ben ik n van de

gelukkigen die van mijn hobby

een beroep heb kunnen

maken. Het derde jaar komt

eraan en we kijken er terug

naar uit om jul l ie wegwijs te

maken in de wonderen van het

heelal hier op Kreta.

054

DDuuiisstteerr hheemmeelllliicchhaaaammbbeeddeennkktt ddee ppllaanneeeett VVeennuussFilip Feys

SSaasstteerriiaa oonnddeerr ddee sstteerrrreenn

055

Rubriek

Protuberansen kunnen onge-

veer 50.000 1 00.000 km

boven het oppervlak van de

zon uitsteken. De grootste die

ooit werd waargenomen was

350.000 km hoog. Protube-

ransen en fi lamenten kunnen

verschil lende maanden oud

worden, maar sommige verdwijn-

en veel snel ler weer.


056

EEeenn nniieeuuwwee kkiijjkk oopp ddeeccllaassssiiffiiccaattiiee vvaann sstteerrrreennASTRON of ASTRonomisch

Onderzoek in Nederland is het

Nederlands instituut voor

radioastronomie (in het Engels:

Netherlands Institute for Radio

Astronomy), een organisatie

die zich bezighoudt met onder-

zoek en ontwikkeling op astro-

nomisch gebied. ASTRON

houdt zich vooral bezig met de

ontwikkeling van instrumentatie

en faciliteiten voor de radioastro-

nomie en het bouwen van de

infrastructuur daarvoor. Het is

een vri j internationaal gerichte

organisatie en zij heeft nauwe

contacten met het bedri jfs-

leven. Het grootste gedeelte

van de kantoren bevindt zich

nabij Dwingeloo op de locatie

van de Dwingeloo Radio

Telescoop, gemeente Wester-

veld, in noordoost Nederland.

ASTRON opereert onder de

paraplu van NWO de Neder-

landse Organisatie voor Weten-

schappeli jk Onderzoek.


Astron Artikel

058

De Amerikaanse ruimtesonde Dawn is in een

baan om de asterode Vesta geraakt. Dat heeft

de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA

zondagochtend bekendgemaakt. Naar

verwachting zal de sonde binnen 1 6.000

kilometer van Vesta komen om het oppervlak

van de asterode te onderzoeken. Vesta is een

van de grootste asterodes van ons

zonnestelsel. De sonde werd op 27 september

2007 vanaf Cape Canaveral in Florida

gelanceerd voor een rondreis van 8 jaar om de

mysteries van ons zonnestelsel te ontrafelen.

Dawn moet een jaar lang om de

aardappelvormige asterode bli jven draaien. Uit

het onderzoek van het naar schatting 4,5 tot

4,6 mil jard jaar oude hemell ichaam hopen

wetenschappers belangri jke conclusies over

het ontstaan van het zonnestelsel te kunnen

trekken. Vesta is ontstaan in het begin van het

zonnestelsel. Als Dawn Vesta heeft verlaten,

richt de sonde zich op een andere asterode,

Ceres. Die draait eveneens ergens tussen de

planeten Mars en Jupiter rond de zon, maar

heeft een geheel andere samenstel l ing. Bron:

ANP.

Kort voordat de NASA-ruimtesonde Dawn zijn

omloopbaan om Vesta bereikt, komt het

vakti jdschrift Astronomy & Astrophysics met

een opmerkeli jk artikel over de evolutie van de

omloopbanen van Vesta en haar grotere

soortgenoot Ceres. Computerberekeningen

door astronomen van de sterrenwacht van

Pari js laten zien dat deze banen chaotisch

gedrag vertonen. En dat bl i jkt niet al leen

gevolgen te hebben voor de beide planetoden.

Ceres en Vesta zijn de grootste objecten in de

planetodengordel tussen de banen van Mars

en Jupiter. Ceres is 6000 keer en Vesta nog

eens een factor vier zo l icht als de aarde.

Aantrekkingskracht Desondanks oefenen de

beide planetoden aantrekkingskracht uit - niet

al leen op elkaar, maar ook op de 'echte'

planeten van het zonnestelsel. Uit de Franse

berekeningen bli jkt dat hun omloopbanen zich

op de lange termijn volkomen onvoorspelbaar

gedragen. Er bestaat zelfs een kleine, maar

niet verwaarloosbare kans dat het ooit tot een

botsing komt. Verrassend is ook dat de kleine

zwaartekrachtsinvloed van Ceres en Vesta

voldoende is om variaties te veroorzaken in de

vorm van de aardbaan. Concreet betekent dit

dat de excentriciteit ('langgerektheid') van de

aardbaan, die van invloed is op het kl imaat aan

haar oppervlak, zich niet langer dan 60 mil joen

jaar laat volgen. Dat is verdrietig nieuws voor

wetenschappers die de klimaatgeschiedenis

van de aarde onderzoeken: analyses die verder

teruggaan dan 60 mil joen jaar staan op losse

schroeven. Zeker is wel dat ruimtesonde Dawn

zaterdagochtend vroeg door de zwaartekracht

van Vesta wordt ingevangen, en vervolgens

een jaar lang om de planetode bli jft cirkelen.

Als voorproefje heeft NASA een nieuwe

opname van Vesta gepresenteerd, die van een

afstand van 41 .000 kilometer is gemaakt. Bron:

NU / 1 5-07-2011 .

Wetenschappers van het Leibniz-instituut voor

Astrofysica in Potsdam (Duitsland) heeft twee

nieuwe bruine dwergsterren ontdekt op

afstanden van slechts 1 5 en 1 8 l ichtjaar van de

zon. Ter vergeli jking: de dichtstbi jzi jnde

buurster van de zon, Proxima Centauri, bevindt

zich op een afstand van iets meer dan vier

l ichtjaar. En de eerder ontdekte bruine dwergen

die om de nabije ster Epsilon Indi draaien, zi jn

twaalf l ichtjaar van ons verwijderd. De nieuwe

buren van de zon heten WISE J0254+0223 en

WISE J1 741 +2553, wat aangeeft dat ze zijn

opgedoken in gegevens die zi jn verzameld met

de NASA-satel l iet WISE. Ze vielen op doordat

ze veel infraroodstral ing produceren, maar

vri jwel geen zichtbaar l icht - een bekende

eigenschap van bruine dwergen, die als

ondermaatse, 'mislukte' sterren worden

beschouwd. Hun nabijheid bleek uit het feit dat

zi j zich relatief snel verplaatsen ten opzichte

van verre achtergrondsterren. De beide

dwergsterren zijn bruine dwergen van het

koelste soort. Hun oppervlaktetemperaturen

bedragen slechts enkele honderden graden

Celsius. Het is niet uitgesloten dat in de

omgeving van de zon nog meer van deze

ultrakoele sterren op ontdekking wachten.

Bron: NU / 1 5-07-2011 .

Amerikaanse astronomen hebben twee witte

dwergsterren ontdekt die met halsbrekende

snelheden om elkaar heen wentelen. De

sterren zijn elkaar al zo dicht genaderd, dat ze

minder dan een kwartier nodig hebben om een

rondje te volbrengen. Maar hun onderl inge

afstand wordt nog steeds kleiner: binnen een

mil joen jaar zul len ze met elkaar in botsing

komen en een kolossale explosie veroorzaken.

Witte dwergen zijn oude, uitgeputte kernen van

sterren zoals onze zon. De twee witte dwergen

cirkelen met een snelheid van maar l iefst 600

kilometer per seconde om elkaar heen. De

helderste van de twee is ongeveer zo groot als

de planeet Neptunus en 'weegt' ongeveer een

kwart zonsmassa. Zijn begeleider is twee keer

zo zwaar, maar ook aanzienl i jk compacter: hi j is

niet veel groter dan de aarde. Zware, compacte

objecten als deze kunnen worden gebruikt om

de algemene relativiteitstheorie te toetsen.

Volgens deze theorie veroorzaken bewegende

objecten rimpelingen in het weefsel van ruimte

en ti jd, die zwaartekrachtsgolven worden

genoemd. Het daarmee gepaard gaande

energieverl ies is de oorzaak van de kleiner

wordende afstand tussen de twee

dwergsterren. Door de geleidel i jk steeds sneller

wordende omwentel ingen van de dubbelster

heel nauwkeurig te timen, hopen de

onderzoekers dit energieverl ies te kunnen

meten. Op die manier kan - indirect - het

bestaan van zwaartekrachtsgolven worden

aangetoond. Bron: NU / 1 5-07-2011 .

Het Planetary Science Institute in Tucson,

Arizona, heeft een overeenkomst getekend met

het ruimtevaartbedri jf XCOR Aerospace voor

het gebruik van het toekomstige suborbitale

ruimtevl iegtuig Lynx. Dit als waarnemings-

platform van de Atsa-ruimtetelescoop. Atsa

('adelaar' in de taal van de Navajo-indianen) zal

vooral gebruikt worden voor het bestuderen

van objecten in het zonnestelsel die zich -

gezien vanaf de aarde - relatief dicht bi j de zon

aan de hemel bevinden; zulke waarnemingen

zijn vanaf de grond moeil i jk uit te voeren

vanwege de storende, verstrooiende werking

van de dampkring. Het gaat daarbij

voornameli jk om planetoden en kometen die

zich ti jdel i jk binnen de baan van de aarde

bevinden. Door gebruik te maken van het in

ontwikkeling zijnde ruimtevl iegtuig Lynx kan

Atsa waarnemingen verrichten boven de

aardse dampkring, zonder de kostbare

aspecten van een daadwerkeli jk satel l iet-

observatorium. Bron: NU / 1 6-07-2011 .


Kortnieuws

059

Sterren worden geklasseerd

aan de hand van hun licht-

kracht. Dwergsterren zijn ster-

ren die weinig l icht uitstralen.

Ze bevinden zich aan de

onderkant op de hoofdreeks

van het Hertzsprung-Russell-

diagram. Dit in tegenstel l ing tot

reuzensterren. Dit kenmerk is

het enige gemeenschappeli jke

aan de term dwergster. De

benaming dwerg zegt niets

over de massa of over de

omvang van de ster, noch

wordt er eenzelfde ontstaans-

geschiedenis of fase in hun

leven mee aangeduid. Er zi jn

dwergsterren die heet zi jn en

dwergsterren die koel zi jn.

Hieraan danken zij de verschil-

lende benamingen (bruin,

oranje, rood, geel, wit en

zwart).

www.eso.org

HHeett AAEEGG kkoorrttnniieeuuwwssTip ! Ontdek de vele honderden

foto's van onze activiteiten op

onze Flicr pagina of ki jk wat je

de komende weken en maan-

den mag verwachten in onze

werking via onze up-to-date

Facebook pagina. Om nog maar

te zwijgen van onze portaal

website op. . .

www.aegvzw.be


061

DDee aalllleerrllaaaattsstteeSSppaaccee SShhuuttttllee llaanncceerriinnggDe STS-1 35 Bemanning voor

lanceerinstal latie 39A in Florida

bestaande uit 'mission specia-

l ists' Rex Wallheim en Sandy

Magnus, pi loot Doug Hurley en

commandant Chris Ferguson.

Bron: NASA / KSC.


ESA / NASA Artikel

062

Astronomen gaan er doorgaans van uit dat

el l iptische sterrenstelsels heel oud zijn. Maar

nieuw onderzoek wijst erop dat dat niet alti jd

het geval is. Het idee dat el l iptische sterren-

stelsels oud zijn, is gebaseerd op het feit dat zi j

weinig gas bevatten, waardoor er weinig of

geen nieuwe sterren worden gevormd en de

sterrenpopulatie relatief oud is. Dat resulteert in

een geschatte leefti jd van zeven tien mil jard

jaar. Uit onderzoek door een internationaal

team van astronomen bli jkt echter dat het duo

NGC 680/NGC 5557 hooguit drie mil jard jaar

geleden is ontstaan door het samengaan van

twee reusachtige spiraalstelsels. Deze

schatting is gebaseerd op het bestaan van

zwakke uitlopers aan de randen van deze

ell iptische stelsels. Deze uitlopers zijn het

gevolg van de geti jdenkrachten die optraden

ti jdens hun samengaan. Voor zover bekend

kunnen zulke uitlopers niet langer dan een paar

mil jard jaar bestaan. De onderzoekers zijn

bezig met een systematisch onderzoek van

meer dan honderd nabije el l iptische stelsels.

Als veel meer van deze stelsels uitlopers

vertonen, komt het standaardmodel voor

el l iptische sterrenstelsels op losse schroeven te

staan. Bron: NU / 21 -07-2011 .

Nieuwe waarnemingen met de Europese

infraroodsatel l iet Herschel tonen een vreemde,

verdraaide ring van gas en stof in het centrum

van ons Melkwegstelsel. Slechts een paar

delen van de ring, die zich over meer dan 600

lichtjaar uitstrekt, waren eerder bekend. Het is

voor het eerst dat hi j vol ledig in beeld is

gebracht. De ring l igt in het hart van de centrale

'balk' van het Melkwegstelsel - een langwerpig

gebied van sterren en gaswolken. Deze balk is

op zijn beurt weer ingebed in een nog grotere

ring. Ook andere sterrenstelsels vertonen zulke

balken en ringen. Hoe deze structuren ontstaan

is nog niet helemaal duidel i jk, maar computer-

simulaties laten zien dat ze het gevolg kunnen

zijn van zwaartekrachtsinteracties. Volgens

sommige theorien zijn balken het gevolg van

interacties tussen verschil lende sterrenstelsels.

Zo zou de balk in het melkwegcentrum het

gevolg kunnen zijn van de invloed van onze

grote buur, het Andromedastelsel. Bron: NU /

21 -07-2011 .

Een team van Amerikaanse astronomen heeft

een planeetovergang waargenomen bij een

ster op slechts 40 lichtjaar van de aarde - een

steenworp afstand naar kosmische

maatstaven. De exoplaneet, die 55 Cancri e

heet, is tweemaal zo groot als onze planeet en

bijna negen keer zo zwaar. Hij heeft

waarschijnl i jk een vast, rotsachtig oppervlak

waar de temperatuur kan oplopen tot 2700

graden. 55 Cancri e werd zeven jaar geleden

ontdekt doordat hi j zi jn moederster enigszins

doet schommelen. Hij doet dat overigens niet

al leen: rond de ster draaien nog minstens vier

andere planeten. Omdat de afstand tussen 55

Cancr

Guidestar 08-2011

Documents

Transcript of Guidestar 08-2011