Guidestar 05-2012

82

description

Sterrenkunde, klimatologie en ruimtevaart voor iedereen !

Transcript of Guidestar 05-2012

  • HetGRATISdigitalemagazinevandeAstroEventGroupvzw-Redactie@aegvzw.be-www.aegvzw.be-Jaargang7-Mei2012

  • Info - Patrick Jaecques is, naast grafisch

    vormgever en hoofdredacteur van dit

    magazine ook oprichter en voorzitter

    van de Astro Event Group vzw uit

    Oostende. Een door passie gedreven

    levensgenieter die al meer dan een

    kwart eeuw lang het brede publiek

    informeert over de diverse hemelse

    wonderen. . .

    PatrickJaecques

    O

    O

    v

    v

    e

    e

    r

    r

    d

    d

    e

    e

    n

    n

    k

    k

    b

    b

    e

    e

    e

    e

    l

    l

    d

    d

    i

    i

    g

    g

    e

    e

    d

    d

    r

    r

    e

    e

    m

    m

    p

    p

    e

    e

    l

    l

    s

    s

    .

    .

    .

    .

    .

    .

    002

    Foto - Een beeld van de indrukwek-

    kende lichtvervuil ing boven Europa en

    omstreken. Genomen door de Ameri-

    kaanse DMSP kunstmaan als onderdeel

    van de National Oceanic and Atmospheric

    Administration. Bron: US Defence /

    ESA.

    Editoriaal

  • Deze digitale publicatie, beschikbaar als PDF,

    Flash en iPad bestand, is een non-profit product

    van de Astro Event Group vzw uit Oostende en

    heeft tot doel sterrenkunde, klimatologie en ruimte-

    vaart te promoten bij een zo breed mogelijk

    publiek.

    De redactie bestaat uit: Patrick Jaecques (hoofd-

    redacteur en grafisch vormgever), Hendrik De

    Rycke (redactie), Kris Christiaens (redactie) en

    Sander Vancanneyt (redactie). De vaste rubrie-

    ken worden onderhouden door Phil ip Corneil le,

    Dirk Devlies, Kris Christiaens, Marc van der

    Sluys, Fi l ip Feys en Danny Van Hoecke. Zin om

    ook een artikel te schrijven en / of rubriek te

    onderhouden. Contacteer ons dan via redactie

    @aegvzw.be.

    De Astro Event Group vzw, noch enige andere

    persoon die in zijn naam optreedt, is verant-

    woordelijk voor het gebruik dat zou kunnen

    worden gemaakt van de informatie in deze

    digitale publicatie of voor eventuele fouten die

    er, ondanks de uiterste zorg bij de voorbereiding

    van de teksten, nog in zouden staan. Tevens

    heeft de redactie alle nodige moeite gedaan om

    te voldoen aan de wetteli jke voorschriften inzake

    auteursrechten en om contact op te nemen met

    de rechthebbenden. Elke persoon die bena-

    deeld meent te zijn en zijn rechten wil laten

    gelden wordt verzocht zich bekend te maken.

    Er is een samenwerkingsverband met diverse

    websites. Deze digitale publicatie kan genieten

    van de steun van volkssterrenwacht AstroLAB

    Iris. Dankzij de steun van de diverse auteurs,

    de leden en natuurl i jk de diverse sponsoren

    kunnen we deze digitale publicatie gratis

    verspreiden.

    Deze digitale publicatie is vol ledig ontworpen

    met gratis open-source en / of freeware

    software zijnde Scribus, Gimp, Foxit Reader,

    Ink-scape en Paint.net.

    Informatief

    Inhoudelijk

    04 - Nederland biedt ons de ruimte aan . . .

    1 0 - Rubriek : Lancering in de kijker.

    1 3 - De mysteries van het ontstaan van leven.

    1 4 - Geen nieuwe ijsti jd voor Europa.

    1 5 - Tijdl i jn zonnestelsel klopt niet.

    1 6 - Rubriek : ESO.

    1 8 - Earth Hour - Goed bedoeld, maar zinloos.

    1 9 - Rubriek : De boekbespreking.

    22 - Van big bang naar big data.

    24 - Rubriek : Observatoria wereldwijd.

    28 - Association for amateur astronomy.

    29 - Vakoverschrijdende aanpak van sterrenkunde in de klas.

    32 - Rubriek : Astrofoto van de maand.

    34 - Rubriek : Amateur-astronoom in de kijker.

    36 - Nederland bij nacht vanuit het ISS.

    37 - Rubriek : Lanceeroverzicht van de maand.

    38 - Rubriek : ESA.

    42 - Rubriek : Space History - Columbia STS-1 (deel 1 2).

    49 - Pri jswinnaar VSO werkt telescoop af.

    52 - Rubriek : Woord van de maand.

    55 - ALMA schijnt l icht op nabij planetenstelsel.

    56 - Geheimen van het noorderl icht.

    59 - Ster met mogeli jk tien planeten ontdekt.

    60 - Rubriek : Het AEG nieuws.

    64 - De AEG winter waarnemingsactiviteiten.

    68 - Op zoek naar 400 jaar sterrenkunde in de lage landen.

    74 - Rubriek : Hemelkalender.

    78 - Rubriek : Sasteria onder de sterrenhemel.

    Kris Christiaens

    Kris Christiaens

    Erwin Louagie

    Red. / IPS

    Chiel Versteeg

    Rodrigo Alvarez

    Eva Mulderberg

    Redactioneel

    ASTRON

    Phil ip Corneil le

    Brecht Lannoye

    Anne-Lize Kochuyt

    H. Van Den Broeck

    Phil ip Corneil le

    Redactioneel

    Kris Christiaens

    ESA

    Danny Van Hoecke

    Jean-Pierre Grootaerd

    Dirk Devlies

    Marieke Baan

    Tim Kraaijvanger

    Redactioneel

    Redactioneel

    Phil ip Corneil le

    Patrick Jaecques

    Marc van der Sluys

    Fil ip Feys

    NGC 51 28, ook bekend als Centaurus A,

    met z'n indrukwekkende donkere stof-

    wolken gezien door de WFC3 camera

    van de Hubble ruimtetelescoop. Bron:

    ESA / NASA.

    003

    De Astro Event Group vzw, kortweg AEG, is een non-profit sterrenkundige vereniging voor

    volwassenen uit Oostende die genteresseerd zijn in sterrenkunde, kl imatologie en / of ruimtevaart.

    Iedereen met passie voor deze boeiende wetenschappeli jke takken is er van harte welkom. Van

    absolute beginner tot ervaren amateursterrenkundige en dit voor een boeiende, leerri jke en vooral

    gezell ige beleving van z'n hobby.

    Ook wie niet in de ruime omgeving van Oostende woont heeft er baat bij om lid te worden. Want de

    vereniging staat ook in voor een resem andere realisaties. Van de diverse boeiende websites,

    tentoonstel l ingen, voordrachten, het jaarl i jkse prakti jkgerichte 'Starnights' evenement tot dit

    uitvoerige maandblad. Kortom, steun onze vereniging en stort vandaag nog 1 5,00 euro (of meer)

    op rekening nummer IBAN: BE84 9730 0675 3759 / BIC: ARSPBE22 met vermelding van "l idgeld"

    alsook uw naam, adres en e-mail . Wij danken u alvast voor uw steun !

  • Foto - Space Expedition Curaao (SXC)

    is een op Curaao gevestigd bedri jf dat

    beoogt commercile ruimtevaartvluch-

    ten aan te bieden. De firma wil vanaf in

    201 4 met een Lynx ruimtevl iegtuig

    vluchten uitvoeren vanuit Curaao.

    Het bedri jf mikt in eerste instantie op

    ruimtetoerisme en heeft daartoe een

    deal met de KLM gemaakt, maar ook op

    wetenschappeli jke klanten voor onder-

    zoek en trainingen in de ruimte. Op

    langere termijn wil SXC zich ook

    inzetten voor het, op flexibele manier, in

    hun baan rond de aarde brengen van

    kleine satel l ieten en het reizen naar

    afgelegen plekken op aarde. Hierbij gaat

    het om het afleggen van langere

    afstanden in een korte ti jd.

    Meer weten over dit thema ?

    www.spacexc.com

    N

    N

    e

    e

    d

    d

    e

    e

    r

    r

    l

    l

    a

    a

    n

    n

    d

    d

    b

    b

    i

    i

    e

    e

    d

    d

    t

    t

    o

    o

    n

    n

    s

    s

    d

    d

    e

    e

    r

    r

    u

    u

    i

    i

    m

    m

    t

    t

    e

    e

    a

    a

    a

    a

    n

    n

    .

    .

    .

    .

    .

    .

    KrisChristiaensHoofdartikel

    004

  • 005

  • 006

  • 007

    Foto - Orkaan Jimena vastgelegd via de

    MODIS sensor aan boord van de Aqua

    satel l iet op 2 september 2009. Bron:

    NASA / ESRI.

    Meer weten over dit thema ?

    www.kmi.be

  • Organiseert u, als vereniging, volks-

    sterrenwacht of andere weten-

    schappeli jke instantie, een publieke

    voordracht of tentoonstel l ing rond

    sterrenkunde en / of ruimtevaart ?

    Laat het ons dan weten via . . .

    [email protected]

    009

    Kortnieuws

    Superaardes bli jken niet zo gemakkeli jk in staat

    te zi jn om leven in hun zonnestelsel te

    verspreiden. Dat concluderen onderzoekers

    nadat ze het planetaire systeem Gliese 581

    bestudeerd hebben. Dit systeem bestaat uit

    een ster en zeker vier en mogeli jk zes planeten

    die daaromheen draaien. En planeet Gliese

    581 d is een superaarde en bevindt zich ook

    nog eens in de leefbare zone. Dat wil zeggen

    dat de planeet niet te ver, maar ook niet te dicht

    bi j de ster staat en dat er dankzij die perfecte

    afstand vloeibaar water kan bestaan.

    Onderzoekers Laci Brock en Jay Melosh

    vroegen zich af of het in theorie mogeli jk was

    dat Gliese 581 d levende microben op andere

    planeten zou brengen. En van de grote

    wetenschappeli jke vraagstukken is hoe het

    leven begon en hoe het zich door het

    universum verspreidde, stelt Melosh. Dat

    speelt ook in ons eigen zonnestelsel. Zo is het

    best mogeli jk dat het leven niet op aarde, maar

    op Mars begon en dat meteorieten vervolgens

    microben naar de aarde brachten. Maar zou

    zon zelfde proces ook in Gliese 581 mogeli jk

    zi jn? Het l i jkt er niet op. De onderzoekers

    ontdekten nameli jk dat het heel moeil i jk is voor

    materialen om zich vanaf Gliese 581 d door het

    zonnestelsel te verspreiden. Het l i jkt zelfs nog

    moeil i jker dan dat het in ons zonnestelsel is. De

    vier planeten rondom de ster Gliese 581

    draaien met fl inke snelheid om de ster heen.

    Het materiaal dat van Gliese 581 d afkomt,

    heeft te weinig snelheid en kan dus heel

    moeil i jk op de andere planeten belanden. In

    plaats daarvan komt het materiaal ti jdens

    simulaties voornameli jk buiten het planetaire

    systeem terecht. Planeet d l igt welbeschouwd

    dan ook tameli jk gesoleerd. Veel gesoleerder

    dan de binnenste planeten in ons zonnestelsel.

    Voor de verspreiding van materialen tussen

    planeten is een uitgestrekter zonnestelsel

    nodig. Geen van de zonnestelsels die we tot

    op heden gevonden hebben, hebben zoals ons

    zonnestelsel de mogeli jkheid om leven tussen

    verschil lende planeten te verspreiden,

    concludeert Melosh. Het laat ons zien hoe

    uniek ons zonnestelsel is, voegt Brock toe.

    Bron: C. Hoek / 01 -04-201 2.

    Een internationaal team van astronomen heeft

    een reusachtige fotocollage van de Melkweg

    samengesteld, waarop meer dan een mil jard

    sterren te zien zijn. Het kleurenpanorama werd

    donderdag 29 maart gepresenteerd ti jdens een

    gezamenli jke bijeenkomst van Britse en Duitse

    astronomen in Manchester. Aan de totstand-

    koming van de foto is tien jaar gewerkt door

    wetenschappers uit Europa en Chil i . Daarbij

    zi jn gegevens gebruikt van de UK Infrared

    Telescope op Hawa en ESO's VISTA-survey-

    telescoop in Chil i . Er is voor deze telescopen

    gekozen omdat zi j opnamen in het nabij-

    infrarood kunnen maken - een golflengtegebied

    waarin de stofwolken tussen de sterren tameli jk

    transparant zi jn. Helemaal compleet is de foto

    nog niet: hier en daar zitten er nog wat 'gaten'

    in. Maar desondanks geeft hi j een goede indruk

    van het centrale vlak van ons Melkwegstelsel,

    waarvan de vorm wel wordt vergeleken met

    twee ruggelings op elkaar gelegde gebakken

    eieren met een (donkere) vul l ing daartussen.

    Wie dat wil kan het vol ledige panorama van

    39.300 bij 3750 pixels downloaden, maar ook

    online inzoomen op verschil lende delen van de

    foto. Bron: NU / 01 -04-201 2.

    Een spectaculaire vondst op de zon:

    wetenschappers vonden er een tornado waar

    de aarde vijf keer in zou passen. De

    onderzoekers deden de ontdekkingen vorig

    jaar september al. Maar de onderzoekers

    hadden enige ti jd nodig om de waarnemingen

    te verwerken in een paper. Tijdens de National

    Astronomy Meeting die van 27 tot 30 maart

    plaatsvindt, konden ze dan eindeli jk hun

    resultaten bekendmaken. De onderzoekers

    bestudeerden de tornado met behulp van het

    Solar Dynamics Observatory. Deze ruimte-

    sonde houdt de zon al enige ti jd nauwlettend in

    de gaten. Aan boord van het observatorium

    bevindt zich de Atmospheric Imaging Assembly

    en daarmee bestudeerden de onderzoekers de

    atmosfeer van de zon tot in detai l . Zo ontdekten

    ze op 25 september vorig jaar deze enorme

    tornado die net zo breed is als vi jf aardes. We

    zien met het Solar Dynamics Observatory

    roterend materiaal nabij protuberansen en in de

    leegtes in de corona van de zon, zo schri jven

    de onderzoekers in een kort persberichtje.

    Vaak vinden er nadat deze rotaties zijn

    geobserveerd grote coronale massa-ejecties

    plaats. Het onderzoek van de wetenschappers

    verschijnt binnenkort in het blad Astrophysical

    Journal. Bron: C. Hoek / 01 -04-201 2.

    In het omvangri jke Hubble-archief zitten nog

    heel wat pareltjes verborgen. En u kunt ze

    opsporen en de roem geven die ze verdienen.

    De Hubble-telescoop is al meer dan twintig jaar

    actief en in die periode heeft de telescoop meer

    dan een mil joen fotos gemaakt. Een deel van

    die fotos is in het verleden al eens gepubli-

    ceerd. Maar een fl ink deel is eigenl i jk nog nooit

    goed bekeken. In het Hubble-archief bevinden

    zich dan ook ongetwijfeld heel wat pareltjes die

    eigenl i jk nooit de aandacht hebben gekregen

    die ze verdienen. En daar kunt u verandering in

    brengen. ESA roept mensen op om in het

    archief te gaan spitten en te zoeken naar die

    verborgen schatten. En daar hoeft u geen

    astronomie voor gestudeerd te hebben.

    Iedereen kan meedoen. Het is heel simpel: duik

    het archief in, vind mooie plaatjes die eigenl i jk

    nog nooit gepubliceerd zijn, bewerk het plaatje

    indien nodig en plaats de foto in de Hubbles

    Hidden Treasures Contest Fl ickr Group. Meer

    weten over deze zoektocht? Kijk dan ook eens

    hier! Mensen die wel enige kaas van astro-

    nomie hebben gegeten, kunnen hun zoektocht

    naar een hoger plan ti l len door observaties van

    Hubble niet al leen te ontdekken, maar ook met

    behulp van professionele software van ESA te

    verwerken. Daarover kunt u hier meer lezen op

    www.spacetelescope.org. Bron: C. Hoek / 01 -

    04-201 2.

    Meer up-to-date nieuws op

    www.spacepage.be

    Voordracht : 50 jaar SETI door Philip Corneille

    In 1 960 begon astrofysicus Frank Drake een zoektocht naar radio-signalen van een mogeli jk

    intel l igente buitenaardse beschaving (S.E.T. I . ). Hierbi j kreeg hij de steun van bekende astronomen

    zoals Carl Sagan en Bruce Murray, die het S.E.T. I . - project bekendheid gaven bij het grote publiek.

    Met de komst van de home computer medio de jaren 1 990, maakte het project een grote

    vooruitgang. In het nieuwe mil lennium verkregen de onderzoekers een nieuwe telescoop dankzij de

    steun van MicroSoft mede-oprichter Paul Allen en vorig jaar vierde S.E.T. I . zn 50ste verjaardag.

    Tijdens deze voordracht bl ikken we terug op de S.E.T. I . geschiedenis en geven een huidige stand

    van zakenY

    Datum: Vri jdag 4 mei 201 2. 20.30 uur t/m 22.30 uur. Toegang: GRATIS.

    Locatie: Openbare bibl iotheek Kris Lambert, Well ingtonstraat 7 te 8400 Oostende (B).

  • NN

    o

    o

    o

    o

    r

    r

    d

    d

    -

    -

    K

    K

    o

    o

    r

    r

    e

    e

    a

    a

    a

    a

    n

    n

    s

    s

    e

    e

    r

    r

    a

    a

    k

    k

    e

    e

    t

    t

    s

    s

    l

    l

    a

    a

    a

    a

    g

    g

    t

    t

    o

    o

    p

    p

    n

    n

    i

    i

    e

    e

    u

    u

    w

    w

    n

    n

    i

    i

    e

    e

    t

    t

    i

    i

    n

    n

    h

    h

    a

    a

    a

    a

    r

    r

    m

    m

    i

    i

    s

    s

    s

    s

    i

    i

    e

    e

    KrisChristiaens

    Rubriek

    L

    L

    a

    a

    n

    n

    c

    c

    e

    e

    r

    r

    i

    i

    n

    n

    g

    g

    i

    i

    n

    n

    d

    d

    e

    e

    k

    k

    i

    i

    j

    j

    k

    k

    e

    e

    r

    r

    Info - Kris Christiaens is al sinds

    jeugdige leefti jd gepassioneerd door

    ruimtevaart. Door zijn gedrevenheid en

    kennis over ruimtevaart werd hij enkele

    jaren terug medebeheerder van de

    populaire websites Spacepage en

    Belgium In Space. Daarnaast schri jft

    Kris Christiaens ook artikelen voor het

    maandblad van de Vereniging Voor

    Sterrenkunde en werd hij in 201 0

    secretaris van de Astro Event Group

    vzw.

    01 0

    Foto - Volgens Noord-Korea zou de

    draagraket Unha-3 een waarnemings-

    satel l iet in een baan rond de aarde

    brengen. Met dat plan zou de 1 00ste

    verjaardag van de als stichter van de

    staat en "eeuwige president" vereerde

    Kim I l Sung morgen gevierd worden. De

    Verenigde Staten, Zuid-Korea en Japan

    zagen in de lancering evenwel een

    verborgen test van een intercontinentale

    raket, die een kernkop kan dragen.

    Bron: AFP.

    Meer weten over dit thema ?

    www.spacepage.be

  • 011

  • 01 2

    Foto - Ondanks fel protest van de

    Westerse wereld heeft Noord-Korea

    gisteren toch een lange afstandsraket

    gelanceerd. Die lancering verl iep niet

    volgens plan en na nog geen twee

    minuten in de lucht stortte de raket de

    zee in. Bron: AFP.

    Meer weten over dit thema ?

    www.spacepage.be

  • 01 3

    ArtikelErwinLouagie

    D

    D

    e

    e

    m

    m

    y

    y

    s

    s

    t

    t

    e

    e

    r

    r

    i

    i

    e

    e

    s

    s

    v

    v

    a

    a

    n

    n

    h

    h

    e

    e

    t

    t

    o

    o

    n

    n

    t

    t

    s

    s

    t

    t

    a

    a

    a

    a

    n

    n

    v

    v

    a

    a

    n

    n

    l

    l

    e

    e

    v

    v

    e

    e

    n

    n

    Foto - Melkzuur is een stof die onder

    andere bij verschil lende biologische

    processen vri jkomt.

    Het is dit zuur, dat verzuurde melk haar

    zure smaak geeft en dat zich bij zware

    inspanning door anaerobe afbraak van

    suiker ophoopt in de spieren en daar

    voor ti jdel i jke spierpi jn zorgt. In neutraal

    en basisch mil ieu (pKa = 3,85), dus ook

    in het l ichaam, dissocieert melkzuur tot

    een negatief geladen lactaation en twee

    positief geladen waterstofionen. De

    verzuring is niet het gevolg van lactaat.

    Lactaat is nameli jk een substraat dat

    kan gebruikt worden om glucose te

    vormen in de lever via de gluconeo-

    genese. De verzuring in de spieren is

    het gevolg van een ophoping van H-

    atomen die niet meer gebufferd kunnen

    worden door waterstofcarbonaat.

    Meer weten over dit thema ?

    www.e-gezondheid.be

  • GG

    e

    e

    e

    e

    n

    n

    n

    n

    i

    i

    e

    e

    u

    u

    w

    w

    e

    e

    i

    i

    j

    j

    s

    s

    t

    t

    i

    i

    j

    j

    d

    d

    v

    v

    o

    o

    o

    o

    r

    r

    E

    E

    u

    u

    r

    r

    o

    o

    p

    p

    a

    a

    Red./IPS

    Artikel

    Foto - Een ijsti jd of glaciatie is een

    geologisch ti jdvak waarin i jskappen

    voorkomen. Om verwarring met het

    begrip glaciaal te voorkomen is het

    beter te spreken van een ijsti jdvak.

    Aangezien er heden ten dage ijskappen

    liggen op bijvoorbeeld Groenland en

    Antarctica, leven we tegenwoordig in

    een ijsti jdvak; het Kwartair. Er is in de

    gehele geologische geschiedenis van

    de Aarde minstens vijfmaal sprake

    geweest van een ijsti jd.

    Meer weten over dit thema ?

    www.ijstijd.net

    01 4

  • 01 5

    Artikel

    ChielVersteeg

    T

    T

    i

    i

    j

    j

    d

    d

    l

    l

    i

    i

    j

    j

    n

    n

    z

    z

    o

    o

    n

    n

    n

    n

    e

    e

    s

    s

    t

    t

    e

    e

    l

    l

    s

    s

    e

    e

    l

    l

    k

    k

    l

    l

    o

    o

    p

    p

    t

    t

    n

    n

    i

    i

    e

    e

    t

    t

    Foto - Het chemisch element samarium

    (Sm), met een atoommassa van

    1 50,36(2) u, bezit 5 stabiele isotopen:

    1 44Sm, 1 49Sm, 1 50Sm, 1 52Sm en

    1 54Sm, waarvan de voorlaatste het

    meest abundant is (ongeveer 26,75%).

    Daarnaast komen ook 2 radio-isotopen

    in de natuur voor: 1 47Sm en 1 48Sm,

    met een repectieveli jke halfwaardeti jd

    van 1 06 mil jard en 7 bil jard jaar. De

    overige 30 radio-isotopen zijn onstabiel

    en hebben een relatief korte half-

    waardeti jd (de meesten minder dan een

    seconde). Op Aarde komen ook sporen

    voor van de radio-isotoop 1 46Sm, dat

    een halfwaardeti jd van 1 03 mil joen jaar

    bezit en via -verval overgaat in de

    stabiele isotoop neodymium-1 42.

    Meer weten over dit thema ?

    www.ptable.com/?lang=nl

  • MM

    i

    i

    l

    l

    j

    j

    a

    a

    r

    r

    d

    d

    e

    e

    n

    n

    r

    r

    o

    o

    t

    t

    s

    s

    a

    a

    c

    c

    h

    h

    t

    t

    i

    i

    g

    g

    e

    e

    p

    p

    l

    l

    a

    a

    n

    n

    e

    e

    t

    t

    e

    e

    n

    n

    i

    i

    n

    n

    l

    l

    e

    e

    e

    e

    f

    f

    b

    b

    a

    a

    r

    r

    e

    e

    z

    z

    o

    o

    n

    n

    e

    e

    s

    s

    i

    i

    n

    n

    d

    d

    e

    e

    m

    m

    e

    e

    l

    l

    k

    k

    w

    w

    e

    e

    g

    g

    RodrigoAlvarezRubriek

    E

    E

    u

    u

    r

    r

    o

    o

    p

    p

    e

    e

    a

    a

    n

    n

    S

    S

    o

    o

    u

    u

    t

    t

    h

    h

    e

    e

    r

    r

    n

    n

    O

    O

    b

    b

    s

    s

    e

    e

    r

    r

    v

    v

    a

    a

    t

    t

    o

    o

    r

    r

    y

    y

    Info - De Europese Zuidel i jke Sterren-

    wacht is een Europese organisatie die

    zich bezighoudt met astronomisch

    onderzoek. Het hoofdkantoor is geves-

    tigd in Garching, nabij Mnchen. De

    ESO beheert twee sterrenwachten in

    Chil i , een op La Sil la, ten oosten van La

    Serena, de ander op Paranal, ten

    zuiden van Antofagasta. Op Paranal

    bevindt zich de Very Large Telescope

    (VLT). Op dit moment wordt een derde

    facil iteit gebouwd op de hoogvlakte van

    Chajnantor, op 5000 m hoogte, in de

    buurt van San Pedro de Atacama, waar

    de Atacama Large Mil l imeter Array

    (ALMA) zal verri jzen.

    Contact - Rodrigo Alvarez, Koninkl i jk

    Planetarium. E-mail: eson-belgium@eso.

    org.

    01 6

    Foto - Deze artists impression toont

    een zonsondergang, zoals gezien vanaf

    de superaarde Gliese 667 Cc. De

    helderste ster aan de hemel is de rode

    dwerg Gliese 667 C, die deel uitmaakt

    van een drievoudig stersysteem. Ook de

    beide andere sterren, Gliese 667 A en

    B, die verder weg staan, zi jn aan de

    hemel te zien. Astronomen schatten dat

    er al leen al in onze Melkweg tiental len

    mil jarden van zulke rotsachtige werel-

    den om rode dwergsterren cirkelen.

    Bron: ESO.

    Meer weten over dit thema ?

    www.spacepage.be

  • 01 7

  • EE

    a

    a

    r

    r

    t

    t

    h

    h

    h

    h

    o

    o

    u

    u

    r

    r

    -

    -

    G

    G

    o

    o

    e

    e

    d

    d

    b

    b

    e

    e

    d

    d

    o

    o

    e

    e

    l

    l

    d

    d

    ,

    ,

    m

    m

    a

    a

    a

    a

    r

    r

    z

    z

    i

    i

    n

    n

    l

    l

    o

    o

    o

    o

    s

    s

    EvaMulderbergArtikel

    Foto - Het evenement wordt gespon-

    sord door het Wereld Natuur Fonds in

    Austral i (WWF), een mil ieu lobby

    groepering en de Sydney Morning

    Herald. Het eerste uur der aarde werd

    gehouden in Sydney Austral i tussen

    1 9:30 en 20:30 op 31 maart 2007. Het

    uur der aarde in 2007 heeft voor een

    verminderd energieverbruik gezorgd van

    geschat tussen 2,1 % en 1 0,2%

    gedurende het uur, waaraan meer dan

    2.2 mil joen mensen meededen. Het

    tweede uur der aarde in 2008 werd

    internationaal georganiseerd door de

    stad Sydney en tal van andere grote

    steden en individuen in de wereld.

    Meer weten over dit thema ?

    www.earthhour.org

    01 8

  • 01 9

    RubriekRedactioneel

    D

    D

    e

    e

    b

    b

    o

    o

    e

    e

    k

    k

    b

    b

    e

    e

    s

    s

    p

    p

    r

    r

    e

    e

    k

    k

    i

    i

    n

    n

    g

    g

    Zin om een door ons aangeleverd

    gloednieuw sterrenkundig en / of ruimte-

    vaartgericht boek te lezen en kort te

    bespreken ? Neem dan contact op met

    de redactie via [email protected].

  • 021

    Kortnieuws

    20 jaar geleden, op 24 maart 1 992, vertrok Dirk

    Frimout als eerste Belgische astronaut met

    Space Shuttle Atlantis richting ruimte voor de

    missie "ATLAS 1 ". Samen met zes Ameri-

    kaanse astronauten, waaronder de huidige

    Nasa Administrator Charles Bolden, nam hij

    deel aan de missie "ATLAS 1 " voor het

    bestuderen van de aardse atmosfeer en de

    interactie Zon - Aarde. Sinds zijn jeugd was

    Dirk Frimout gepassioneerd voor de ruimte; hi j

    besteedde er dan ook zijn hele professionele

    loopbaan aan als onderzoeker. In 1 977 stelde

    hij zich kandidaat voor de eerste selectie van

    astronauten voor het Europees ruimtevaart

    agentschap (ESA). Doch, 1 5 jaar later, vertrekt

    hi j als astronaut voor NASA naar de ruimte.

    NASA koos hem voor zijn werk van hoge

    kwaliteit over de fysieke en chemische

    samenstel l ing van de atmosfeer en voor het

    ontwerpen en op punt stel len van een

    rasterspectrometer die meegenomen werd aan

    boord van STS 45. Toenterti jd werkte hij in het

    onderzoekscentrum van de Europese

    ruimtevaartorganisatie van Nederland (ESA-

    ESTEC). Voorheen had hij een 1 3 jarige

    carrire als jong onderzoeker achter de rug aan

    het Belgisch Instituut voor Ruimte-aronomie

    (BIRA). De tentoonstel l ing die het Euro Space

    Center aan Dirk Frimout wijdt, herbergt

    persoonli jke objecten die gedurende de vlucht

    STS 45 gebruikt werden, notitieboekjes en

    vluchtschema's om zijn werk tot een goed

    einde te brengen. Videodocumenten over de

    grote momenten van de vlucht (lancering,

    videoconferentie en landing) en artikels uit de

    media. Het hele jaar 201 2 gratis te bezoeken in

    het Euro Space Center.

    Als het aan wetenschappers l igt, hebben

    satel l ieten in de toekomst maar enkele drup-

    pels brandstof nodig om ver te komen.

    Wetenschappers van de cole Polytechnique

    Fdrale de Lausanne hebben in samen-

    werking met onder meer het Nederlandse TNO

    een bijzonder compacte motor ontwikkeld. De

    motor stelt kleine satel l ieten in staat om met

    heel weinig brandstof heel ver te reizen. En

    daardoor worden de verkenningstochten van

    de satel l ieten een stuk goedkoper. De

    onderzoekers hebben reeds een prototype van

    de motor vervaardigd. Dit prototype weegt

    slechts 200 gram en dan is de motor al gevuld

    met brandstof. De motor moet satel l ieten met

    een gewicht van n tot 1 00 kilogram gaan

    aandri jven. Deze kleine satel l ieten worden op

    dit moment veelvuldig gebruikt. Ze zijn doordat

    ze zo klein zi jn nameli jk relatief goedkoop. Wat

    de kleine satel l ieten echter missen, is een

    effectieve manier van aandri jving. En hierdoor

    kunnen ze alleen maar in een baan om de

    aarde draaien: op verkenning gaan, is

    onmogeli jk. Op het moment zitten nano-

    satel l ieten vast in hun baan, vertelt onder-

    zoeker Herbert Shea. Ons doel is om ze te

    bevri jden. Wat de nieuwe motor die daartoe

    wordt aangewend zo bijzonder maakt, is dat

    deze piepklein is en ook nog eens heel weinig

    brandstof nodig heeft. Hoe kan dat? De motor

    verbrandt geen brandstof. In de motor zit een

    vloeistof die bestaat uit elektrisch geladen

    moleculen (ionen). De ionen worden uit de

    vloeistof gehaald en dan met behulp van een

    elektrisch veld uitgestoten. En met die

    beweging wordt de satel l iet als het ware

    voortgeduwd. Wanneer een satel l iet met deze

    motor in een baan om de maan moet belanden

    dan doet deze daar zes maanden over. En in

    die zes maanden verbruikt de satel l iet dan

    slechts 1 00 mil l i l i ter brandstof. Het is de

    bedoeling dat de motor CleanSpace One aan

    gaat dri jven. En ook enkele Nederlandse

    nanosatel l ieten moeten door middel van deze

    motor op de plaats van bestemming aankomen.

    Bron: C. Hoek / 01 -04-201 2.

    Rusland heeft zaterdag een afgedankte

    mil itaire satel l iet in de Sti l le Oceaan laten

    plonzen. De 1 600 kilo zware Molni ja-1 T was

    tevoren al grotendeels in de atmosfeer

    verbrand, zei een ruimtevaartexpert in Moskou

    tegen persbureau Ria Nowosti. De Molni ja-1 T

    was in 1 996 gelanceerd. Hij was onderdeel van

    een groep van acht mil itaire communica-

    tiesatel l ieten. Rusland heeft de apparaten in

    2006 vervangen door een moderner type. Bron:

    ANP / 07-04-201 2.

    In de Amerikaanse staat Californi is gisteren

    een raket met een geheime lading opgestegen

    vanop de luchtbasis Vandenberg. De lancering

    van de Delta IV-raket was met bijna een week

    uitgesteld vanwege motorproblemen. Het

    National Reconnaissance Office (NRO), het

    Amerikaanse agentschap dat verantwoordeli jk

    is voor spionagesatel l ieten, houdt de l ippen sti jf

    op elkaar over de ruimtemissie. Volgens

    inl ichtingenspecial isten gaat het echter om een

    satel l iet die met behulp van radartechniek in

    staat is beelden te verzamelen in het donker en

    ti jdens slecht weer. Bron: AP / AD / 04-04-201 2.

    Nederland gaat nauwer samenwerken met

    Zuid-Korea in de ruimtevaart. Onder toeziend

    oog van minister van Buitenlandse Zaken

    Rosenthal tekenden Netherlands Space Office

    en de Zuid-Koreaanse ruimtevaartorganisatie

    KARI gisteravond in Seoul een samenwer-

    kingsovereenkomst. De landen gaan samen-

    werken op het gebied van ruimtevaart-

    technologie en toepassingen van satel l ietdata.

    Zuid-Korea heeft onder het Korea Aerospace

    Research Institute een volwaardig ruimte-

    vaartprogramma, met eigen satel l ieten en een

    lanceerder. De Zuid-Koreaanse belangstel l ing

    gaat met name uit naar de Nederlandse

    expertise op het gebied van satel l ietinstru-

    menten voor aardobservatie. Hierop hebben

    Nederlandse bedri jven en instituten door de

    ruimte-instrumenten SCIAMACHY, OMI en

    TROPOMI een internationaal erkende status.

    De samenwerking, zoals vastgelegd in het

    Memorandum of Understanding (MoU), strekt

    zich verder uit naar onderdelen voor raketten

    en satel l ieten, en het onderzoek naar nieuwe

    toepassingen van satel l ietdata. Bron: NSO / 01 -

    04-201 2.

    Meer up-to-date nieuws op

    www.spacepage.be

    Organiseert u, als vereniging, volks-

    sterrenwacht of andere weten-

    schappeli jke instantie, een publieke

    voordracht of tentoonstel l ing rond

    sterrenkunde en / of ruimtevaart ?

    Laat het ons dan weten via . . .

    [email protected]

    Voordracht : Ingenieur vanaf ...

    RVO-Society organiseert ook dit jaar weer het Zomerkamp Ingenieur vanaf 1 3 van 1 6 tot 20 jul i

    201 2 en van 6 tot 1 0 augustus 201 2. Jongeren die starten in het 6de leerjaar tot het 2de

    middelbaar mogen er LEGO-treintjes elektronisch manipuleren, zodat de trein zi jn l ichten in het

    donker aansteekt, voor een obstakel stopt of toetert naar een object op het spoor. Tussendoor

    staan er ook leuke randactiviteiten op het programma, zoals zelf een luidspreker leren maken,

    solderen, een spannende schattenjacht, een avontuurl i jke vlottentocht, . . .

    Voor jongeren die starten in het 3de middelbaar tot het 5de middelbaar is er een Zomerkamp

    Ingenieur vanaf 1 5 van 20 tot 24 augustus. De jongeren leren - aan de hand van LEGO-treintjes -

    via software echt programmeren.

    Datum: 1 6 t/m 20 jul i en 6 t/m 1 0 augustus. Pri js: 90,00 euro.

    Locatie: ESAT, Katholieke Universiteit Leuven, Kasteelpark Arenberg 1 0, B-3001 Heverlee.

  • VV

    a

    a

    n

    n

    b

    b

    i

    i

    g

    g

    b

    b

    a

    a

    n

    n

    g

    g

    n

    n

    a

    a

    a

    a

    r

    r

    b

    b

    i

    i

    g

    g

    d

    d

    a

    a

    t

    t

    a

    a

    :

    :

    A

    A

    S

    S

    T

    T

    R

    R

    O

    O

    N

    N

    e

    e

    n

    n

    I

    I

    B

    B

    M

    M

    z

    z

    o

    o

    e

    e

    k

    k

    e

    e

    n

    n

    n

    n

    a

    a

    a

    a

    r

    r

    o

    o

    o

    o

    r

    r

    s

    s

    p

    p

    r

    r

    o

    o

    n

    n

    g

    g

    v

    v

    a

    a

    n

    n

    h

    h

    e

    e

    t

    t

    h

    h

    e

    e

    e

    e

    l

    l

    a

    a

    l

    l

    ASTRON

    Artikel

    Info - ASTRON is het Nederlands

    instituut voor radioastronomie, onder-

    deel van de Nederlandse Organisatie

    voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO).

    ASTRON stelt zich ten doel om ontdek-

    kingen op het gebied van radioastro-

    nomie mogeli jk te maken middels het

    ontwikkelen van nieuwe en innovatieve

    technieken, het exploiteren van topklasse

    radioastronomische facil iteiten en het

    doen van fundamenteel astronomisch

    onderzoek.

    Meer weten over dit thema ?

    www.astron.nl

    022

  • VV

    a

    a

    n

    n

    b

    b

    i

    i

    g

    g

    b

    b

    a

    a

    n

    n

    g

    g

    n

    n

    a

    a

    a

    a

    r

    r

    b

    b

    i

    i

    g

    g

    d

    d

    a

    a

    t

    t

    a

    a

    :

    :

    A

    A

    S

    S

    T

    T

    R

    R

    O

    O

    N

    N

    e

    e

    n

    n

    I

    I

    B

    B

    M

    M

    z

    z

    o

    o

    e

    e

    k

    k

    e

    e

    n

    n

    n

    n

    a

    a

    a

    a

    r

    r

    o

    o

    o

    o

    r

    r

    s

    s

    p

    p

    r

    r

    o

    o

    n

    n

    g

    g

    v

    v

    a

    a

    n

    n

    h

    h

    e

    e

    t

    t

    h

    h

    e

    e

    e

    e

    l

    l

    a

    a

    l

    l

    023

    Foto - IBM heeft al eerder met ASTRON

    samengewerkt, nameli jk aan het

    ontwerp, de techniek en de productie

    van zeer snelle en energiezuinige chips

    voor analoge en gemengde signaal-

    verwerking die speciaal voor een

    prototype van de SKA werden

    ontwikkeld. Bovendien hebben de twee

    organisaties samengewerkt bi j de

    implementatie van Blue Gene, een

    supercomputer van IBM die momenteel

    wordt gebruikt voor het verzamelen en

    analyseren van informatie van LOFAR.

    De plannen voor de locatie van de SKA

    zijn nog niet afgerond. De overgebleven

    kandidaten zijn Austral i en Zuid-Afrika,

    landen die geschikt zi jn voor plaatsing

    van de mil joenen antennes die vereist

    zi jn voor het opvangen van de zeer

    zwakke signalen uit het heelal.

    Meer weten over dit thema ?

    www.research.ibm.com

  • 11

    7

    7

    m

    m

    M

    M

    A

    A

    G

    G

    I

    I

    C

    C

    -

    -

    L

    L

    a

    a

    P

    P

    a

    a

    l

    l

    m

    m

    a

    a

    PhilipCorneilleMScFBIS

    Rubriek

    O

    O

    b

    b

    s

    s

    e

    e

    r

    r

    v

    v

    a

    a

    t

    t

    o

    o

    r

    r

    i

    i

    a

    a

    w

    w

    e

    e

    r

    r

    e

    e

    l

    l

    d

    d

    w

    w

    i

    i

    j

    j

    d

    d

    Phil ip Corneil le is AEG lid en Data

    Management consultant met bijzondere

    interesse voor sterrenkundige applica-

    ties. Als Fellow of the British

    Interplanetary Society schri jft hi j regel-

    matig over onbemande ruimtevaart en

    sterrenkunde voor internationale vak-

    bladen.

    024

    Foto - De auteur aan de MAGIC-I I

    cherenkov telescoop op de ORM

    sterrenwacht van het Canarische eiland

    La Palma. Bron: Phil ip Corneil le.

    Foto - De MAGIC-I I telescoop tezamen

    met de 30-spiegels HEGRA CT-3 teles-

    coop op hun 2200 m hoge locatie op La

    Palma. Bron: Phil ip Corneil le.

    Meer weten over dit thema ?

    www.magic.iac.es

  • 025

  • Foto - De 1 7m MAGIC-I cherenkov

    telescoop is opgebouwd uit 956

    spiegelsegmentjes in een lichtgewicht

    buizenframe alt-az montering. Bron:

    Phil ip Corneil le.

    Foto - In 2009 werd de MAGIC-I I

    cherenkov telescoop operationeel. Let

    op de weerspiegeling van de MAGIC-I in

    de 247 spiegelpanelen. Bron: Phil ip

    Corneil le.

    Meer weten over dit thema ?

    www.magic.iac.es

    026

  • 027

  • AA

    s

    s

    s

    s

    o

    o

    c

    c

    i

    i

    a

    a

    t

    t

    i

    i

    o

    o

    n

    n

    f

    f

    o

    o

    r

    r

    a

    a

    m

    m

    a

    a

    t

    t

    e

    e

    u

    u

    r

    r

    a

    a

    s

    s

    t

    t

    r

    r

    o

    o

    n

    n

    o

    o

    m

    m

    y

    y

    BrechtLannoyeArtikel

    028

    Info - Via hun Facebook pagina wil len

    ze geli jkgezinden met elkaar in contact

    brengen en hun kennis en ervaringen

    i.v.m. astronomie delen.

    Ben ji j ook in de ban van het heelal en

    al les daaromtrent, dan ben je zeker

    welkom om deze groep verder uit te

    bouwen tot een ware hobbyclub.

  • 029

    ArtikelAnne-LizeKochuyt

    V

    V

    a

    a

    k

    k

    o

    o

    v

    v

    e

    e

    r

    r

    s

    s

    c

    c

    h

    h

    r

    r

    i

    i

    j

    j

    d

    d

    e

    e

    n

    n

    d

    d

    e

    e

    a

    a

    a

    a

    n

    n

    p

    p

    a

    a

    k

    k

    v

    v

    a

    a

    n

    n

    s

    s

    t

    t

    e

    e

    r

    r

    r

    r

    e

    e

    n

    n

    k

    k

    u

    u

    n

    n

    d

    d

    e

    e

    i

    i

    n

    n

    d

    d

    e

    e

    k

    k

    l

    l

    a

    a

    s

    s

    Foto - Het Planetarium van de

    Koninkl i jke Sterrenwacht van Belgi

    verwelkomt u in een totaal vernieuwde

    projectiezaal. De zaal beschikt over een

    state of the art projectiesysteem dat is

    opgebouwd uit acht videoprojectoren

    met de laatste nieuwe technologie. De

    toeschouwer wordt op deze manier

    ondergedompeld in een indrukwekkende

    beeldervaring die de volledige projec-

    tieoppervlakte van 840 m beslaat. Meer

    nog, dankzij de database die meer dan

    1 00.000 sterren bevat, is het vanaf nu

    mogeli jk om tussen de planeten te

    reizen, het oppervlak van Mars te

    overvl iegen en de ringen van Saturnus

    van naderbij te bekijken. Maar waarom

    zouden we daar al stoppen? Durft u de

    grenzen van ons Zonnestelsel of zelfs

    die van de Melkweg te overschri jden?

    Laat u verleiden tot het verkennen van

    de verste verten van het universum!

    Bron: P. Jaecques.

    Meer weten over dit thema ?

    www.planetarium.be

  • 031

    Kortnieuws

    Cassini heeft een prachtige foto gemaakt van

    het sproeiende maantje van Saturnus: het i jzige

    Enceladus. Op de foto zien we de zuidpool van

    Enceladus. Wateri js en waterdamp verlaat hier

    de poolregio. Een deel ervan komt rondom

    Saturnus terecht en beregent de planeet. Dat is

    heel bi jzonder: voor zover bekend is Enceladus

    het enige hemell ichaam dat een ander

    hemell ichaam beregent. Nadat Cassini de foto

    gemaakt had, naderde deze Enceladus nog

    verder. Het doel? De samenstel l ing van

    hetgeen Enceladus sproeit vaststel len.

    Hiervoor naderde Cassini het maantje tot de

    afstand tussen de twee slechts 74 kilometer

    bedroeg. Nadat ook die metingen achter de rug

    waren, maakte Cassini ook nog een foto van

    het kleine maantje Janus en de maan Dione.

    De fotos werden gemaakt terwij l tussen

    Cassini en Janus een afstand van zon 44.000

    kilometer zat. En ook Dione werd vanaf

    ongeveer zon afstand vereeuwigd. Bron: C.

    Hoek / 01 -04-201 2.

    In jul i 1 994 werd de reuzenplaneet Jupiter

    getroffen door de ijzige brokstukken van de

    uiteengevallen komeet Shoemaker-Levy 9. Die

    inslagen veroorzaakten grote donkere 'l ittekens'

    in de dampkring, doordat materiaal van grotere

    diepte in de Jupiteratmosfeer naar boven werd

    getransporteerd. In jul i 2009 werd opnieuw zo'n

    l itteken in de Jupiterdampkring ontdekt, maar

    als dat ook is veroorzaakt door een inslag, is

    het verschijnsel zelf in elk geval niet waar-

    genomen, evenmin als het op Jupiter afstor-

    mende projectiel . Amerikaanse astronomen

    hebben nu gedetai l leerde computersimulaties

    uitgevoerd om te achterhalen om wat voor

    soort object het gegaan zou kunnen zijn.

    Daaruit trekken ze de conclusie dat de 2009-

    inslag onder een veel vlakkere hoek heeft

    plaatsgevonden, en dat het om een relatief

    klein object ging. Mogeli jk een komeetachtig

    hemell ichaam met een middell i jn van ongeveer

    een kilometer, maar vermoedeli jk een kleinere,

    rotsachtige planetode van ca. 500 meter groot.

    Bron: NU / 01 -04-201 2.

    Metingen van de 1 0-meter South Pole

    Telescope op Antarctica leveren belangri jke

    nieuwe inzichten op over de evolutie en

    samenstel l ing van het heelal. Met de telescoop

    - een soort radioschotel - wordt de kosmische

    achtergrondstral ing bestudeerd - het afge-

    koelde overbl i jfsel van de energieri jke stral ing

    die kort na de oerknal vri jkwam. Clusters van

    sterrenstelsels veroorzaken een soort

    'schaduwen' in deze achtergrondstral ing; op die

    manier zi jn met de South Pole Telescope al

    honderden tot dusver onbekende verre clusters

    ontdekt. Door op verschil lende afstanden de

    verdeling van clusters in de ruimte te

    bestuderen, kan informatie worden afgeleid

    over onder andere de mysterieuze donkere

    energie in het heelal en de massa van het

    neutrino. Op het congres van de American

    Physical Society in Atlanta zijn nu resultaten

    gepresenteerd op basis van metingen aan

    slechts honderd clusters. Die bl i jken al een

    sterke bevestiging te vormen voor het idee dat

    de donkere energie een onveranderl i jke

    eigenschap is van de lege ruimte, vergeli jkbaar

    met de befaamde kosmologische constante die

    ooit door Albert Einstein werd gentroduceerd.

    Ook is op basis van de nieuwe resultaten een

    bovengrens afgeleid voor de massa van het

    neutrino, die goed overeenstemt met metingen

    in deeltjeslaboratoria. De onderzoekers ver-

    wachten dat er nog veel stringentere conclusies

    getrokken kunnen worden als t.z. t. al le

    waarnemingen geanalyseerd zijn. Bron: NU /

    02-04-201 2.

    De superzware zwarte gaten in de kernen van

    sterrenstelsels groeien in de loop van de ti jd

    door passerende dubbelsterren uiteen te

    rukken. Daarbij verdwijnt n component van

    de dubbelster in het zwarte gat, terwij l de

    andere met hoge snelheid het sterrenstelsel uit

    wordt gesl ingerd. Dat is in ieder geval de

    conclusie van een theoretische studie van Ben

    Bromley van de Universiteit van Utah en zijn

    col lega's, die vandaag gepubliceerd is in

    Astrophysical Journal Letters. Bromley deed

    eerder onderzoek aan hypersnelle sterren, die

    aan de zwaartekracht van het Melkwegstelsel

    ontsnappen. Modelberekeningen laten nu zien

    dat zulke hypersnelle sterren kunnen ontstaan

    wanneer ze oorspronkeli jk deel uitmaakten van

    een dubbelstersysteem dat te dicht in de buurt

    kwam van het superzware zwarte gat in de

    kern van het Melkwegstelsel. Door waar-

    nemingen aan de Melkwegkern te combineren

    met theoretische berekeningen, leiden de

    astronomen af dat het centrale zwarte gat

    gemiddeld eens in de duizend jaar een

    dubbelster uit elkaar rukt. Die frequentie komt

    goed overeen met het waargenomen aantal

    hypersnelle sterren. In tien mil jard jaar zou het

    superzware zwarte gat op die manier op deze

    manier gemakkeli jk zi jn huidige massa van

    enkele mil joenen zonsmassa's bereikt kunnen

    hebben. Bron: NU / 02-04-201 2.

    De teams achter NASA's belangri jkste ruimte-

    onderzoeksmissies kunnen opgelucht adem-

    halen: al le negen missies hebben de twee-

    jaarl i jkse 'Senior Review' doorstaan. Bij eerdere

    reviews werd de geldkraan voor de zwakste

    missies dichtgedraaid, maar ditmaal had de

    reviewcommissie lovende woorden voor het

    huidige arsenaal aan satel l ieten. Vooral voor de

    leiding van de Kepler-missie, die naar planeten

    buiten ons zonnestelsel zoekt, zag het er een

    ti jdje somber uit. Maar ook voor deze satel l iet is

    er toekomst: zi jn missie is verlengd tot en met

    201 6. Voorlopig althans, want in 201 4 is de

    volgende Senior Review. Slechts enkele van de

    doorgelichte ruimteonderzoeksmissies hebben

    bij deze review wat kleerscheuren opgelopen.

    Zo kri jgt de missie van de gammasatel l iet

    Fermi vanaf 201 4 te maken met een

    bezuiniging van tien procent per jaar, en zal

    voor infaroodsatel l iet Spitzer naar al le

    waarschijnl i jkheid in 201 5 het doek vallen.

    Bron: NU / 04-04-201 2.

    Meer up-to-date nieuws op

    www.spacepage.be

    Organiseert u, als vereniging, volks-

    sterrenwacht of andere weten-

    schappeli jke instantie, een publieke

    voordracht of tentoonstel l ing rond

    sterrenkunde en / of ruimtevaart ?

    Laat het ons dan weten via . . .

    [email protected]

    Voordracht : Sterrenkunde en klassieke muziek door Frank Deboosere

    In de klassieke muziek komen alle mogeli jke themas aan bod, en sterrenkunde is zo

    allesomvattend dat er tussen beide domeinen wel raakvlakken moeten zijn. Frank Deboosere is

    thuis in beide werelden, dus hij is de ideale gids om deze wandeling langs de sterrenhemel te

    maken, begeleid door mooie hemelse muziek. En het zal heus niet al leen de gekende compositie

    The Planets van Gustav Holst zi jn (een trouwens astrologisch genspireerd muziekstuk) zi jn die

    de revue zal passeren.

    Datum: Vri jdag 05 mei - 1 9.30 uur tot 22.00 uur. 6,00 euro.

    Locatie: Volkssterrenwacht Mira, Abdijstraat 22, 1 850 Grimbergen (B). Info: www.mira.be.

  • H.VanDenBroeckRubriek

    032

    A

    A

    s

    s

    t

    t

    r

    r

    o

    o

    f

    f

    o

    o

    t

    t

    o

    o

    '

    '

    s

    s

    v

    v

    a

    a

    n

    n

    d

    d

    e

    e

    m

    m

    a

    a

    a

    a

    n

    n

    d

    d

  • 033

    Info - Mars is vanaf de zon geteld de

    vierde planeet van ons zonnestelsel, om

    de zon draaiend in een baan tussen die

    van de Aarde en Jupiter. De planeet is

    kleiner dan de Aarde en met een

    (maximale) magnitude van -2,9 minder

    helder dan Venus en meestal minder

    helder dan Jupiter. Mars wordt wel de

    rode planeet genoemd maar is in

    werkeli jkheid eerder okerkleurig. De

    planeet is vernoemd naar de Romeinse

    god van de oorlog.

    Meer weten over dit thema ?

    www.spacepage.be

  • TT

    o

    o

    n

    n

    n

    n

    y

    y

    V

    V

    a

    a

    n

    n

    m

    m

    u

    u

    n

    n

    s

    s

    t

    t

    e

    e

    r

    r

    PhilipCorneilleMScFBIS

    Rubriek

    Info - Amateurastronomie is een onder-

    deel van de astronomie dat door

    amateurs wordt beoefend. Hoewel de

    meeste amateurastronomen hun hobby

    uit-voeren voor hun plezier en om hun

    persoonli jke kennis uit te breiden is

    astronomie tevens n van de weinige

    takken van wetenschap waar amateurs

    een belangri jke bijdrage kunnen leveren

    aan de wetenschappeli jke kennis over

    het heelal, met name op het terrein van

    veranderl i jke sterren, waarnemingen

    van planetoden en sterbedekkingen

    door de maan. Op deze terreinen

    kunnen profes-sionele astronomen niet

    de ti jd en de middelen besteden waar

    amateurs met bescheiden middelen en

    mobil iteit juist wel veel nuttige

    waarnemingen kunnen doen.

    Meer weten over dit thema ?

    www.spacepage.be

    034

    A

    A

    m

    m

    a

    a

    t

    t

    e

    e

    u

    u

    r

    r

    -

    -

    a

    a

    s

    s

    t

    t

    r

    r

    o

    o

    n

    n

    o

    o

    o

    o

    m

    m

    i

    i

    n

    n

    d

    d

    e

    e

    k

    k

    i

    i

    j

    j

    k

    k

    e

    e

    r

    r

  • 035

  • Nederland bij nacht vanuit het ISS

    RedactioneelArtikel

    Foto - De Nederlandse steden Amster-

    dam, Utrecht, Rotterdam en Den Haag

    kan men op bovenstaande foto herken-

    nen. Rechts ziet u Athene, de hoofdstad

    van Griekenland.

    Meer weten over dit thema ?

    www.esa.int

    036

  • 037

    Rubriek

    L

    L

    a

    a

    n

    n

    c

    c

    e

    e

    e

    e

    r

    r

    o

    o

    v

    v

    e

    e

    r

    r

    z

    z

    i

    i

    c

    c

    h

    h

    t

    t

    v

    v

    a

    a

    n

    n

    d

    d

    e

    e

    m

    m

    a

    a

    a

    a

    n

    n

    d

    d

    KrisChristiaens

    Datum

    03-04-201 2

    1 2-04-201 2

    20-04-201 2

    23-04-201 2

    26-04-201 2

    Uur (GMT)

    23.1 2 uur

    22.39 uur

    1 2.50 uur

    22.1 8 uur

    02.1 7 uur

    Raket

    Delta-4M+ (5.2)

    Unha-3

    Sojoez-U

    Proton-M Briz-M

    PSLV-XL

    Lanceerbasis

    Vandenberg

    Sohae Satel l ite

    Launching Station

    Bajkonoer

    Bajkonoer

    Satish Dhawan

    Space Center

    Vracht

    NROL-25 (USA 234)

    Kwangmyngsng 3

    Progress-M 1 5M

    YahSat-1 B

    RISAT 1

    Land

    USA

    Noord Korea

    Rusland

    Ver. Arab. E.

    Indi

    Gewicht

    ? Kg

    1 00 Kg

    7.250 Kg

    6.000 Kg

    1 .855 Kg

    Doel

    Spionage

    Aardobservatie

    ISS bevoorrading

    Communicatie

    Aardobservatie

    Baan

    11 00 x 11 00 km

    Mislukt

    LEO

    GEO

    LEO

    Verklarende woordenlijst

    GEO Geostationary Earth Orbit

    LEO Low Earth Orbit

    Mil . Com. Mil itaire Communicatiesatel l iet

    Mislukte lancering

  • AA

    s

    s

    t

    t

    r

    r

    o

    o

    n

    n

    a

    a

    u

    u

    t

    t

    T

    T

    i

    i

    m

    m

    P

    P

    e

    e

    a

    a

    k

    k

    e

    e

    k

    k

    r

    r

    i

    i

    j

    j

    g

    g

    t

    t

    n

    n

    a

    a

    t

    t

    t

    t

    e

    e

    v

    v

    o

    o

    e

    e

    t

    t

    e

    e

    n

    n

    Rubriek

    E

    E

    u

    u

    r

    r

    o

    o

    p

    p

    e

    e

    a

    a

    n

    n

    S

    S

    p

    p

    a

    a

    c

    c

    e

    e

    A

    A

    g

    g

    e

    e

    n

    n

    c

    c

    y

    y

    Info - De Europese Ruimtevaart-organi-

    satie ESA houdt zich in Europees

    verband bezig met projecten op het

    gebied van ruimtevaart, onderzoek van

    de Aarde, ruimteonderzoek, ontwikkeling

    van op satel l ietsystemen gebaseerde

    techno-logien en de bevordering van

    de Europese economie. Door bundeling

    van financile en intel lectuele bronnen

    is de ESA in staat projecten te

    realiseren die voor afzonderl i jke

    l idstaten onbereikbaar zijn. De ESA

    werkt ook nauw samen met Europese

    (DLR, NLR, CNES etc.) en interna-

    tionale ruimtevaartorganisaties (waar-

    onder de NASA, Japan Aerospace

    Exploration Agency (JAXA) en de Indian

    Space Research Organisation (ISRO)).

    De ESA is onder andere verantwoor-

    del i jk voor de ontwikkeling van de

    Arianeraketten waarmee kunstmanen in

    de ruimte worden gebracht. De ESA is

    in 1 975 ontstaan uit de European Space

    Research Organization (ESRO) en de

    European Launcher Development

    Organisation (ELDO). De ESRO leverde

    aanvankeli jk raketten en satel l ieten voor

    deelnemende landen en had haar

    eerste lanceringen op 6 en 9 jul i 1 964.

    038

  • 039

  • SN

    E

    L

    I

    N

    S

    C

    H

    R

    I

    J

    V

    E

    N

    !

    N

    o

    g

    s

    l

    e

    c

    h

    t

    s

    z

    e

    v

    e

    n

    p

    l

    a

    a

    t

    s

    e

    n

    b

    e

    s

    c

    h

    i

    k

    b

    a

    a

    r

  • 041

    Kortnieuws

    Nieuw onderzoek van de universiteit van

    Californi wijst erop dat de oceanen al zeker

    honderd jaar bezig zi jn om warmer te worden.

    Dat schri jven de onderzoekers in het blad

    Nature Climate Change. Ze baseren hun

    conclusies op uitgebreid onderzoek met Argo.

    Argo is een systeem dat bestaat uit bi jna 3500

    sondes die op de oceaan dri jven en onder

    meer de temperatuur van het oppervlaktewater

    meten. De temperatuurmetingen van Argo

    legden de onderzoekers naast de metingen die

    vele jaren geleden aan boord van HMS

    Challenger werden gedaan. HMS Challenger

    was een schip waarmee onderzoekers in de

    negentiende eeuw de oceanen bestudeerden.

    Tussen 1 872 en 1 876 werd onder meer de

    temperatuur van de oceanen op zon 300

    verschil lende punten vastgesteld. Die metingen

    hebben onderzoekers er nu weer bij gepakt om

    conclusies te kunnen trekken over de

    ontwikkeling van de watertemperatuur. De

    resultaten l iegen er niet om. In de bovenste

    delen van de oceaan (tot 700 meter) is de

    temperatuur met zon 0,33 graden Celsius

    gestegen. Aan het oppervlak is de temperatuur

    het sterkst gestegen, nameli jk met 0,59 graden

    Celsius. Op grotere diepte (900 meter) is

    sprake van een temperatuursti jging van 0,1 2

    graden Celsius. Het onderzoek laat niet al leen

    zien dat er wereldwijd sprake is van

    opwarming, maar toont ook aan dat de

    opwarming van de aarde al veel langer bezig is

    dan gedacht. De temperatuursti jging die de

    onderzoekers gemeten hebben, is nameli jk

    twee keer zo groot als de temperatuursti jging

    die de laatste 50 jaar werd gemeten. Dat zou

    betekenen dat de opwarming van de oceanen

    al zeker 1 00 jaar bezig is. Ook wijst het erop

    dat de aarde al veel langer dan gedacht

    daadwerkeli jk opwarmt. Wetenschappers zijn

    heel genteresseerd in de temperaturen van de

    oceanen. Naarmate de oceanen opwarmen,

    zetten ze nameli jk uit. En zo leveren ze een

    bijdrage aan de sti jging van de zeespiegel. Om

    te kunnen voorspellen hoe sterk de zeespiegel

    zal sti jgen, is het dan ook noodzakeli jk om de

    temperatuur van de oceanen te voorspellen. En

    hoe meer we van de historie van de oceanen

    weten, hoe gemakkeli jker dat zal zi jn. Bron: C.

    Hoek / 03-04-201 2.

    Het Atlantisch orkaanseizoen van 201 2 belooft

    minder hevig te worden dan gewoonli jk. De

    vooruitzichten die Amerikaanse meteorologen

    vandaag hebben gepubliceerd maken gewag

    van tien zware stormen, waarvan er vier

    orkanen kunnen worden. Het orkaanseizoen

    loopt van juni tot en met november. De

    meteorologen van de universiteit van Colorado

    verwachten dat de activiteit van tropische

    cyclonen een kwart minder zal zi jn in

    vergeli jking met de gemiddelde activiteit. In

    2011 lag de activiteit bi jna de helft hoger. De

    onderzoekers raden de bevolking van de

    Amerikaanse oostkust toch aan om opnieuw

    zoals elk jaar de gebruikel i jke voorrangs-

    maatregelen te nemen. Bron: Belga.

    De aarde is tegen het jaar 2050 1 ,4 tot 3

    graden warmer. Dat bl i jkt uit 1 0.000 simulaties

    die met behulp van vri jwil l igers werden

    uitgevoerd. Een fl ink deel van de klimaat-

    onderzoeken van tegenwoordig is gebaseerd

    op computersimulaties. Toch zijn deze nieuwe

    simulaties heel bi jzonder. Zo zijn de modellen

    die ti jdens de simulaties zijn gebruikt heel

    ingewikkeld. En er zijn ontzettend veel

    simulaties uitgevoerd: zon 1 0.000. Dat is veel

    meer dan de enkele tiental len die weten-

    schappers anders kunnen uitvoeren. Dat er

    zoveel simulaties zijn gedaan, hebben de

    onderzoekers te danken aan vri jwil l igers die

    hun thuiscomputers ter beschikking van de

    wetenschap stelden. Zodra deze vri jwil l igers

    hun PC aanzetten, gingen de simulaties op de

    achtergrond lopen. Resultaten werden online

    naar de onderzoekers verstuurd. Uit het

    onderzoek bli jkt dat de aarde wanneer we

    zoveel broeikasgassen bli jven uitstoten nog

    deze eeuw twee graden warmer is dan

    voorheen. Maar ook een opwarming van drie

    graden (boven de gemiddelde temperatuur die

    tussen 1 961 en 1 990 werd gemeten) behoort

    tot de mogeli jkheden. Zelfs als we de uitstoot

    iets terug weten te dringen. Sterker nog: uit het

    onderzoek bli jkt dat een opwarming van 3

    graden in 2050 net zo plausibel is als een

    opwarming van 1 ,4 graden Celsius. Dat al les

    wijst erop dat de aarde veel snel ler opwarmt

    dan gedacht. Beleidsmakers zouden er volgens

    de onderzoekers dan ook rekening mee

    moeten houden dat het waarschijnl i jk niet bi j

    een opwarming van 2 graden Celsius bl i jft. De

    voorspell ingen van de onderzoekers zijn zoals

    gezegd gebaseerd op modellen. Deze

    modellen bleken eerder al in staat om de

    temperaturen van de afgelopen vijftig jaar zeer

    nauwkeurig te achterhalen. Het vol ledige

    onderzoek is gepubliceerd in het blad Nature

    Geoscience. Bron: C. Hoek / 04-04-201 2.

    Onderzoekers aan de prestigieuze universiteit

    van Yale schatten dat een nieuwe energiebron

    mil jarden mensen van energie kan voorzien,

    zonder broeikasgassen uit te stoten. In

    rivierdelta's kunnen nameli jk turbines

    aangedreven worden door de druk die ontstaat

    wanneer zoet water van rivieren in aanraking

    komt met zout water van de zee. De twee

    onderzoekers, Menachem Elimelech en Ngai

    Yin Yip, beschri jven in hun rapport hoe het

    proces in zi jn werk gaat. Het gaat hier om

    zogenaamde 'pressure-retarded osmosis'

    (PRO), en kan best vertaald worden als druk

    gelimiteerde osmose . Bij deze techniek wordt

    er elektriciteit opgewekt uit de druk die ontstaat

    door osmose. Bij PRO stroomt zoet water door

    een halfdoorlatend membraan zodat zodat het

    zout water aan de andere kant wordt verdund.

    De druk die daardoor ontstaat, doet een turbine

    draaien en die produceert zo elektriciteit.

    Volgens Elimelech en Yip kan zo voor 520

    mil joen mensen energie worden opgewekt door

    amper 1 0 procent van het rivierwater door

    membranen te laten stromen. Bovendien stoot

    deze methode geen broeikasgassen uit.

    Meer up-to-date nieuws op

    www.spacepage.be

    Organiseert u, als vereniging, volks-

    sterrenwacht of andere weten-

    schappeli jke instantie, een publieke

    voordracht of tentoonstel l ing rond

    sterrenkunde en / of ruimtevaart ?

    Laat het ons dan weten via . . .

    [email protected]

    Voordracht : Cursus spectroscopie door Marc Trypsteen

    In een driedelige lescyclus richten we de schijnwerper op de manier waarop gedetai l leerde

    informatie te bekomen is uit het spectrum van sterrenl icht. Na inwijding in de theorie van de

    astrospectroscopie hebben we vooral aandacht hoe dit relatief nieuwe domein voor de amateur-

    astronoom grensverleggend kan zijn. In een tweede les wordt een overzicht gegeven van de hard-

    en software gebruikt in dit boeiende vakgebied. Tenslotte besteden we in een derde les aandacht

    aan het interpreteren van opgenomen sterrenspectra en evalueren we hoe een pro-am-

    samenwerking tot stand kan komen.

    Datum: Vri jdag 11 , 1 8 en 25 mei 201 2 - Deelname: GRATIS (inschri jven verpl icht).

    Locatie: AEG - Ooststraat 29 te 8400 Oostende (2e verdiep). www.aegvzw.be. [email protected].

  • 049

    Artikel

    Jean-PierreGrootaerd

    P

    P

    r

    r

    i

    i

    j

    j

    s

    s

    w

    w

    i

    i

    n

    n

    n

    n

    a

    a

    a

    a

    r

    r

    V

    V

    l

    l

    a

    a

    a

    a

    m

    m

    s

    s

    e

    e

    S

    S

    t

    t

    e

    e

    r

    r

    r

    r

    e

    e

    n

    n

    k

    k

    u

    u

    n

    n

    d

    d

    e

    e

    O

    O

    l

    l

    y

    y

    m

    m

    p

    p

    i

    i

    a

    a

    d

    d

    e

    e

    w

    w

    e

    e

    r

    r

    k

    k

    t

    t

    t

    t

    e

    e

    l

    l

    e

    e

    s

    s

    c

    c

    o

    o

    o

    o

    p

    p

    a

    a

    f

    f

    Foto - Wouter Van De Pontseele kreeg

    de derde pri js uit handen van Annelies

    Cloet-Osselaer in het planetarium van

    Brussel.

    Meer weten over dit thema ?

    www.vvs.be

    De Vlaamse Sterrenkunde Olympiade

    Na het succes van de vierde editie, de andere Vlaamse olympiades (chemie, biologie,

    fysica, wiskunde en geografie) en de Nederlandse Sterrenkunde Olympiade wordt dit jaar

    de vijfde editie van de Vlaamse Sterrenkunde Olympiade georganiseerd.

    Het doel van de VSO is op die manier de populariteit van de sterrenkunde te bevorderen.

    We wil len zo veel mogeli jk leerl ingen stimuleren tot meer interesse in sterrenkunde.

    Daarnaast wil len we jonge amateurastronomen de kans geven deel te nemen aan een

    eigen olympiade.

    Op 8 apri l laatstleden werden de deelnemers van de tweede (en laatste) ronde

    bekendgemaakt. Op 5 mei aanstaande is er de finaledag met pri jsuitreiking. De eerste pri js

    is een waarnemings met de Mercator telescoop op La Palma (Spanje) inclusief reis en

    verbl i jf. De tweede pri js is een sterrenkundig totaalpakket. En de derde pri js is een

    sterrenkundig boekenpakket.

    www.sterrenkundeolympiade.be

  • 051

    Kortnieuws

    Afgelopen week zijn op Mauna Kea, Hawaii , de

    eerste succesvolle sterrenkundige waarne-

    mingen verricht met een gloednieuw infrarood-

    instrument, MOSFIRE geheten. MOSFIRE

    (Multi-Object Spectrometer For Infra-Red

    Exploration) is een afbeeldende spectrograaaf

    die gemonteerd is op de 1 0-meter Keck I-

    telescoop. Hij heeft een veel groter beeldveld

    dan eerdere infraroodcamera's, en door

    gebruik te maken van een speciale

    sluitertechniek kan hij van 46 astronomische

    objecten tegeli jkerti jd een infraroodspectrum

    opnemen. Met het nieuwe instrument zal

    onderzoek worden gedaan naar de geboorte

    van sterren in donkere stofwolken en naar de

    allereerste sterrenstelsels in het heelal. 06-04-

    201 2.

    De Prijs Akademiehoogleraren van de KNAW is

    dit jaar toegekend aan Ewine van Dishoeck,

    hoogleraar moleculaire astrofysica aan de

    Universiteit Leiden, en Peter Hagoort, hoog-

    leraar cognitieve neurowetenschappen aan de

    Radboud Universiteit Nijmegen. Aan de pri js,

    die op 21 juni wordt uitgereikt, is een bedrag

    verbonden van een mil joen euro, dat beide

    onderzoekers kri jgen voor wetenschappeli jk

    werk. De pri js is bedoeld als een 'l ifetime

    achievement award' voor onderzoekers - een in

    de sociale of geesteswetenschappen, en een in

    de natuur-, technische of levenswetenschap-

    pen - die hebben aangetoond dat ze tot de

    absolute top van hun vakgebied behoren.

    Ewine van Dishoeck bestudeert de chemie in

    het heelal. De ruimte tussen de sterren is niet

    helemaal leeg, maar gevuld met i j le, i jskoude

    gaswolken, zoals de donkere gebieden in de

    Orionnevel. Van Dishoeck bestudeert de

    moleculen die daarin te vinden zijn. Bi jzondere

    aandacht heeft ze voor de vorming van sterren

    uit ineenstortende wolken en voor het maken

    van planeten in de stofschijven rond de jonge

    sterren. Voor dit onderzoek maakt ze onder

    meer gebruik van ESO's Very Large Telescope

    (VLT) en de Atacama Large Mil l imeter Array

    (ALMA) in Chil i . Momenteel doet ze met de

    infraroodsatel l iet Herschel onderzoek naar de

    waterkringloop in het heelal en de rol die deze

    speelt bi j de vorming van sterren. Peter

    Hagoort doet onderzoek naar de neuro-

    biologische fundamenten van het menseli jk

    taalvermogen. Hij ki jkt naar de hersenen in

    actie: hoe regelen de hersenen de productie

    van taal, en het taalbegrip? Hagoorts grote

    verdienste is dat hi j als een van de eersten

    psychologische theorien met neuroweten-

    schappeli jke modellen combineerde, en zijn

    ideen hebben het vakgebied sterk benvloed.

    Bron: NOVA / 06-04-201 2.

    Een internationaal team van astronomen heeft

    twee witte dwergsterren opgespoord die tot de

    oudste in hun soort behoren. De beide

    dwergen, die slechts ongeveer 1 00 lichtjaar van

    de aarde verwijderd zijn, hebben leefti jden van

    11 tot 1 2 mil jard jaar. Witte dwergen zijn de

    overbl i jfselen van sterren die veel op de zon

    li jken. Aan het einde van hun bestaan blazen

    deze sterren een groot deel van hun materie

    weg, waarna een compacte kern ter grootte

    van de aarde overbl i jft die heel geleidel i jk

    afkoelt. Aan de temperatuur van zo'n witte

    dwerg kan worden afgemeten hoe lang die

    afkoelingsperiode al bezig is. In het geval van

    de witte dwergen WD 0346+246 en SDSS

    J11 02 moet dat proces al mil jarden jaren aan

    de gang zijn. Hun oppervlaktetemperatuur l igt

    rond de 3500 graden Celsius, terwij l dat bi j een

    jonge witte dwerg meer dan 1 00.000 graden is.

    1 1 -04-201 2.

    De nog in aanbouw zijnde Atacama Large

    Mil l imeter/submil l imeter Array (ALMA), onder-

    deel van de Europese Zuidel i jke Sterrenwacht

    in Chil i , heeft voor een grote doorbraak

    gezorgd in het onderzoek van een nabij

    planetenstelsel-in-wording. Met ALMA hebben

    astronomen ontdekt dat de planeten die om de

    ster Fomalhaut cirkelen veel kleiner moeten zijn

    dan oorspronkeli jk werd gedacht. De

    ontdekking is te danken aan nieuwe scherpe

    opnamen van de ring van stof rond de ster, die

    op ongeveer 25 lichtjaar van de aarde staat. De

    opnamen tonen aan dat zowel de binnen- als

    de buitenrand van de dunne stofschijf heel

    scherp begrensd is. In combinatie met

    computersimulaties brengt dit de astronomen

    tot de conclusie dat de stofdeeltjes binnen de

    ring worden gehouden door de zwaarte-

    krachtswerking van twee planeten - een die

    zich dichter bij de ster bevindt dan de schijf en

    een daarbuiten. Hun berekeningen geven ook

    een indicatie van de waarschijnl i jke grootte van

    de beide planeten: groter dan Mars, maar niet

    groter dan een paar keer de aarde. Dat is veel

    kleiner dan astronomen voorheen dachten. Het

    ALMA-onderzoek laat zien dat de breedte van

    de ring ongeveer 1 6 keer zo groot is als de

    afstand zon-aarde en ongeveer zeven keer zo

    dun als breed - smaller en dunner dan eerder

    werd gedacht. De afstand van de ring tot

    Fomalhaut is ongeveer 1 40 keer de afstand

    zon-aarde. Ter vergeli jking: in ons zonnestelsel

    is de afstand van Pluto tot de zon ongeveer 40

    keer de afstand zon-aarde. 1 2-04-201 2.

    Het Kapteyn Instituut, de sterrenwacht van de

    Rijksuniversiteit Groningen (RUG), kan

    nauweli jks waarnemingen in de ruimte doen

    omdat de telescoop wordt verbl ind door grote

    l ichtletters op de gevel van een nabijgelegen

    gebouw. Dat meldde het instituut vri jdag. De

    lichtletters pri jken op de Linnaeusborg, een

    nieuw gebouw van de universiteit dat sinds

    januari tegenover het Kapteyn Instituut staat.

    Hoewel beide gebouwen onderdeel uitmaken

    van de RUG, bl i jkt het lastig om het l icht uit te

    kri jgen. Het Kapteyn Instituut moet van tevoren

    een verzoek indienen om de lichtletters uit te

    zetten. ''Maar in verband met het weer wordt

    alti jd zo laat mogeli jk besloten om te gaan

    waarnemen'', zegt directeur Reynier Peletier.

    Het instituut zou een eigen l ichtknopje kri jgen

    zodat het de stroomsterre aan de overkant kan

    uitschakelen, maar dat is er nog niet. Bron:

    ANP / 20-04-201 2.

    Meer up-to-date nieuws op

    www.spacepage.be

    Organiseert u, als vereniging, volks-

    sterrenwacht of andere weten-

    schappeli jke instantie, een publieke

    voordracht of tentoonstel l ing rond

    sterrenkunde en / of ruimtevaart ?

    Laat het ons dan weten via . . .

    [email protected]

    Reis : 20-jarige vlucht Dirk Frimout door Euro Space Society

    24 maart 201 2 - Burggraaf Dirk Frimout werd twintig jaar geleden onze eerste Belgische astronaut.

    Van 24 maart tot 2 apri l 1 992 cirkelde hij als payload special ist aan boord van de shuttle missie

    STS045 van de NASA met de Spaceshuttle ATLANTIS 1 43 maal om de aarde: iets meer dan 21 4

    uren in de ruimte! Van 24 tot en met 28 september 201 2 nodigt hi j als voorzitter van de Euro Space

    Society de ganse bemanning van de zending STS045 uit om in Belgi deel te nemen aan

    conferenties en debatten over ruimteonderzoek in het kader van de Space Week 201 2. Dit

    evenement zal plaats gri jpen in verschil lende wetenschappeli jke instituten en universiteiten en heeft

    als doel jongeren te motiveren voor wetenschappeli jke en technische studies.

    Datum: 24 t/m 28 september 201 2. Deelname : Onbekend.

    Locatie: www.spaceweek201 2.com - www.eurospace.be. Op diverse locaties in het land !

  • SS

    y

    y

    l

    l

    v

    v

    a

    a

    i

    i

    n

    n

    J

    J

    u

    u

    l

    l

    i

    i

    e

    e

    n

    n

    V

    V

    i

    i

    c

    c

    t

    t

    o

    o

    r

    r

    A

    A

    r

    r

    e

    e

    n

    n

    d

    d

    DirkDevliesRubriek

    W

    W

    o

    o

    o

    o

    r

    r

    d

    d

    v

    v

    a

    a

    n

    n

    d

    d

    e

    e

    m

    m

    a

    a

    a

    a

    n

    n

    d

    d

    Info - Dirk Devlies is, naast l id van de

    Astro Event Group vzw, ook actief in de

    Vereniging Voor Sterrenkunde waar hij

    zetelt in de raad van bestuur. Zowat elk

    vri j moment steekt hi j in z'n zelfgemaakt

    sterrenkundig en ruimtevaartgericht woor-

    denboek. Een buitengewoon omvangri jk

    werk dat al enkele duizenden pagina's

    telt.

    052

    Info - Ontdek nog meer belangri jke

    Belgische onderzoekers op het vlak van

    sterrenkunde en ruimtevaart via de

    onderstaande website . . .

    Meer weten over dit thema ?

    www.belgiuminspace.be

  • 053

  • Foto - Deze mooie opname (1 mei

    1 957) van de komeet Arend-Roland

    werd gemaakt door L. Kresak met de

    9.5 duim f/5 reflector op de Sterren-

    wacht van Bratislawa. Hij gebruikte

    hiervoor een Raman panchromatische

    plaat en belichtte deze gedurende 60

    minuten. Bron: OMA.

    Meer weten over dit thema ?

    www.astro.oma.be

    054

  • 055

    ArtikelMariekeBaan

    A

    A

    L

    L

    M

    M

    A

    A

    s

    s

    c

    c

    h

    h

    i

    i

    j

    j

    n

    n

    t

    t

    l

    l

    i

    i

    c

    c

    h

    h

    t

    t

    o

    o

    p

    p

    n

    n

    a

    a

    b

    b

    i

    i

    j

    j

    p

    p

    l

    l

    a

    a

    n

    n

    e

    e

    t

    t

    e

    e

    n

    n

    s

    s

    t

    t

    e

    e

    l

    l

    s

    s

    e

    e

    l

    l

    Foto - ALMAs opname van Fomalhauts

    ring (in het oranje) gecombineerd met

    een eerdere opname van de Hubble-

    ruimtetelescoop (in het blauw). Bron:

    ALMA / ESO.

    Meer weten over dit thema ?

    www.spacepage.be

  • GG

    e

    e

    h

    h

    e

    e

    i

    i

    m

    m

    e

    e

    n

    n

    v

    v

    a

    a

    n

    n

    h

    h

    e

    e

    t

    t

    n

    n

    o

    o

    o

    o

    r

    r

    d

    d

    e

    e

    r

    r

    l

    l

    i

    i

    c

    c

    h

    h

    t

    t

    -

    -

    A

    A

    c

    c

    t

    t

    i

    i

    e

    e

    v

    v

    e

    e

    z

    z

    o

    o

    n

    n

    l

    l

    e

    e

    v

    v

    e

    e

    r

    r

    t

    t

    p

    p

    r

    r

    a

    a

    c

    c

    h

    h

    t

    t

    i

    i

    g

    g

    e

    e

    t

    t

    a

    a

    f

    f

    e

    e

    r

    r

    e

    e

    l

    l

    e

    e

    n

    n

    o

    o

    p

    p

    .

    .

    .

    .

    .

    .

    KarinAnemaArtikel

    056

    Info - Wil je op de hoogte bli jven

    wanneer de kans zich voordoet dat men

    vanuit Belgi pooll icht kan waarnemen ?

    Raadpleeg dan geregeld onderstaande

    website. Zeker de moeite waard !

    Meer weten over dit thema ?

    www.poollicht.be

  • GG

    e

    e

    h

    h

    e

    e

    i

    i

    m

    m

    e

    e

    n

    n

    v

    v

    a

    a

    n

    n

    h

    h

    e

    e

    t

    t

    n

    n

    o

    o

    o

    o

    r

    r

    d

    d

    e

    e

    r

    r

    l

    l

    i

    i

    c

    c

    h

    h

    t

    t

    -

    -

    A

    A

    c

    c

    t

    t

    i

    i

    e

    e

    v

    v

    e

    e

    z

    z

    o

    o

    n

    n

    l

    l

    e

    e

    v

    v

    e

    e

    r

    r

    t

    t

    p

    p

    r

    r

    a

    a

    c

    c

    h

    h

    t

    t

    i

    i

    g

    g

    e

    e

    t

    t

    a

    a

    f

    f

    e

    e

    r

    r

    e

    e

    l

    l

    e

    e

    n

    n

    o

    o

    p

    p

    .

    .

    .

    .

    .

    .

    057

    Foto - Voordat de wetenschap met de

    verklaring voor het ontstaan van het

    pooll icht kwam, waren er meerdere

    verklaringen voor het pooll icht te vinden

    in de folklore en mythologien van

    verschil lende culturen. Het beeld op

    leven en dood, het verband met de

    geestenwereld en de stri jd tussen

    bovennatuurl i jke krachten in de hemel,

    zi jn hiervan een voorbeeld. Men denkt

    ook dat het verschijnsel voor veel

    mensen angstaanjagend was.

    Meer weten over dit thema ?

    www.gi.alaska.edu/AuroraForecast

  • 058

    Foto - De Zonnecyclus van Schwabe is

    de elfjarige cyclus van zonneactiviteit,

    en samenhangend daarmee de periode

    waarin het aantal zonnevlekken op de

    zon varieert. Gedurende de perioden

    met de meeste activiteit, bekend als de

    zonnemaxima (solar maximum), ver-

    schijnen zonnevlekken. Perioden met de

    laagste zonneactiviteit staan bekend als

    de zonneminima. Het laatste zonne-

    maximum was in 2001 . De zonnecyclus

    conformeert zich niet precies aan het

    gemiddelde van elf jaar. Recent zi jn er

    korte cycli van slechts 9 jaar waar-

    genomen, en ook zeer lange van 1 4

    jaar.

    Meer weten over dit thema ?

    www.poollicht.be

  • 059

    ArtikelTimKraaijvanger

    S

    S

    t

    t

    e

    e

    r

    r

    m

    m

    e

    e

    t

    t

    m

    m

    o

    o

    g

    g

    e

    e

    l

    l

    i

    i

    j

    j

    k

    k

    t

    t

    i

    i

    e

    e

    n

    n

    p

    p

    l

    l

    a

    a

    n

    n

    e

    e

    t

    t

    e

    e

    n

    n

    o

    o

    n

    n

    t

    t

    d

    d

    e

    e

    k

    k

    t

    t

    Foto - Exoplaneten zijn planeten die

    draaien om andere sterren dan de Zon.

    Het bestaan van deze planeten is

    voornameli jk afgeleid van indirecte

    waarnemingen en daarop gebaseerde

    berekeningen. Deze planeten werden

    voor het eerst ontdekt in de jaren '90,

    toen de technologie ver genoeg was

    gevorderd om voldoende gevoelige

    telescopen te maken. Er worden steeds

    meer exoplaneten ontdekt, vanaf 11

    november 2011 staat de tel ler op 697

    exoplaneten. Tot dusver zijn er planeten-

    stelsels gevonden met meerdere exo-

    planeten in een baan rond n of twee

    sterren (dubbelsterstelsel); er zi jn ook

    stelsels met meer dan twee sterren

    gevonden met slechts n exoplaneet,

    zoals 1 6 Cygni.

    Meer weten over dit thema ?

    www.spacepage.be

  • HH

    e

    e

    t

    t

    A

    A

    s

    s

    t

    t

    r

    r

    o

    o

    E

    E

    v

    v

    e

    e

    n

    n

    t

    t

    G

    G

    r

    r

    o

    o

    u

    u

    p

    p

    v

    v

    z

    z

    w

    w

    n

    n

    i

    i

    e

    e

    u

    u

    w

    w

    s

    s

    Rubriek

    060

    Wilt u meer te weten komen over onze

    boeiende vereniging ? Raadpleeg dan

    onze website waar u ook, in beknopte

    vorm, alle informatie kan terugvinden in

    onze downloadbare PDF kleurenfolder.

    Meer weten over dit thema ?

    www.aegvzw.be

    Foto - Een sfeerbeeld van het 'Dag van

    het park' van verleden jaar waarop Dirk

    Devlies, op een bijzonder energieke en

    gedreven wijze, het publiek mee nam

    langsheen het planetenpad.

  • 061

    www.vormingplusow.be

    Info - In deze rubriek kan u een selectie

    van onze uitgebreide activiteitenkalen-

    der terugvinden. De gehele kalender,

    die steeds loopt tot op het einde van het

    jaar, kan u terugvinden op onze wel-

    bekende website . . .

  • 063

    Kortnieuws

    De planeet Venus genereert zelf geen

    magnetisch veld, maar kan desondanks het

    toneel zi jn van magnetische 'kortsluitingen'. Dat

    bl i jkt uit onderzoek met de Europese

    ruimtesonde Venus Express, waarvan de

    resultaten deze week in Science zijn

    gepubliceerd. Planeten die een eigen

    magnetisch veld produceren, zoals de aarde en

    Jupiter, zi jn omgeven door een onzichtbare

    'magnetosfeer'. Hun magnetische veld weert de

    geladen deeltjes af die de zon voortdurend

    uitstoot. Dat resulteert in een beschermende

    'bel ' om de planeet, die aan de nachtkant

    uitloopt in een lange staart. Bi j Venus gaat die

    vl ieger niet op: de zonnewind kan daar

    ongehinderd de hoogste lagen van de

    atmosfeer bereiken. Maar net als bi j de aarde

    zorgt ultraviolette zonnestral ing ervoor dat

    atomen en moleculen in de hoge atmosfeer

    hun elektronen kwijtraken, waardoor er een

    laag van geladen gas ontstaat. Interacties

    tussen deze 'ionosfeer', de zonnewind en het

    magnetisch veld dat deze laatste meevoert,

    hebben tot gevolg dat ook aan de nachtzi jde

    van Venus een magnetische 'staart' ontstaat, zi j

    het een veel kortere dan bij bi jvoorbeeld de

    aarde. Waarnemingen die in 2006 met de

    Venus Express zijn gedaan, laten zien dat in de

    magnetische staart van Venus net zulke

    kortsluitingen tussen tegengesteld gerichte

    veldl i jnen optreden als bij de aarde. Deze

    zogeheten magnetische reconnecties kunnen

    niet al leen magnetische stormen en pooll icht-

    verschijnselen veroorzaken, maar ook helpen

    verklaren hoe en waarom Venus atmosferisch

    gas kwijtraakt. 1 7-04-201 2.

    Een internationaal team van astronomen, onder

    wie Albert Zij lstra van de universiteit van

    Manchester, heeft ontdekt dat rode

    reuzensterren aan het eind van hun leven een

    soort zandstorm produceren. Dat bl i jkt uit

    onderzoek met de Europese Very Large

    Telescope in Chil i , waarvan de resultaten deze

    week in Nature verschijnen. Sterren zoals onze

    zon sluiten hun leven af met een 'superwind'

    die honderd mil joen keer zo sterk is al een

    normale zonnewind. In die, naar astronomische

    maatstaven, korte levensfase van ongeveer

    tienduizend jaar verl iest de ster soms wel de

    helft van zijn massa. Bij de zon zal dit over

    ongeveer vijf mil jard jaar gebeuren. De oorzaak

    van deze superwind was alti jd een raadsel.

    Wetenschappers gingen ervan uit dat zulke

    winden worden aangedreven door minuscule

    stofdeeltjes die in de atmosfeer van de ster

    ontstaan en zijn l icht absorberen. Het sterl icht

    zou deze deeltjes als het ware van de ster

    wegduwen. Modelberekeningen gaven echter

    te zien dat dit mechanisme niet goed kan

    werken. De stofdeeltjes zouden zo heet worden

    dat ze verdampen voordat ze weggeduwd

    kunnen worden. De nieuwe waarnemingen

    helpen dat probleem uit de wereld: de deeltjes

    in de atmosferen van rode reuzen kunnen veel

    groter worden dan gedacht. De astronomen

    hebben deeltjes ontdekt die bijna een

    micrometer groot zi jn - kolossaal voor een

    sterrenwind. Deeltjes van deze grootte

    absorberen sterl icht niet, maar weerkaatsen het

    juist. Hierdoor bl i jven ze koel en kan het

    sterl icht ze wegduwen zonder ze te vernietigen.

    De ontdekking zou wel eens de sleutel tot de

    oplossing van het superwindraadsel kunnen

    zijn. De grote stofdeeltjes verlaten de ster met

    snelheden van ongeveer 1 0 kilometer per

    seconde - raketsnelheid dus. Het effect

    daarvan is vergeli jkbaar met een zandstorm.

    Bron: NU / 11 -04-201 2.

    Wetenschappers hebben voor het eerst in

    lange ti jd weer pooll icht kunnen waarnemen bij

    de verre i jsplaneet Uranus. De 'l ichtshow' op de

    planeet - zwakke lichtplekjes die slechts enkele

    minuten bestaan - is vastgelegd met de

    Hubble-ruimtetelescoop. Eerder was het

    pooll icht van Uranus alleen waargenomen door

    de ruimtesonde Voyager 2, die in 1 986 langs

    de planeet raasde. Pooll icht is een eigenschap

    van de magnetosfeer - het gebied rond een

    planeet waar diens eigen magnetische veld en

    de zonnewind (geladen deeltjes die de zon

    uitzendt) om de hegemonie stri jden. Het

    ontstaat waar de zonnedeeltjes door

    magnetische veldl i jnen de atmosfeer boven de

    magnetische polen in worden geleid. Over het

    pooll icht van de aarde, Jupiter en Saturnus is

    vri j veel bekend, maar de magnetosfeer van

    Uranus is nog vri jwel onbekend terrein. Het

    onderzoek ervan wordt bemoeil i jkt doordat de

    planeet 4 mil jard kilometer van de aarde

    verwijderd is, en doordat Uranus vri jwel op zijn

    kant 'l igt' en zijn magnetische as excentrisch is

    en ook nog eens zeer schuin op de rotatie-as

    staat. Het recent waargenomen pooll icht

    verschilt niet al leen sterk van dat van de aarde,

    maar ook van het pooll icht dat ruim 26 jaar

    geleden bij Uranus te zien was. De

    wetenschappers denken dat dit het gevolg is

    van de compleet verschil lende orintatie van

    het magnetische veld van de planeet ten

    opzichte van de zon. Desti jds stond de

    mag