Het GRATIS digitale magazine van de Astro Event Group vzw Jaargang 6 November 2010

Sterrenkunde, klimatologie en ruimtevaart voor iedereen

Editoriaal

002

Patrick Jaecques is, naast grafischvormgever en hoofdredacteur vandit magazine ook oprichter en voorzitter van de Astro Event Group vzwuit Oostende. Een door passie gedreven levensgenieter die al meerdan een kwart eeuw lang het bredepubliek informeert over de hemelsewonderen.

Patrick Jaecques Redactioneel

003

Deze digitale nieuwsbrief is een nonprofitproduct van de Astro Event Group vzw uitOostende en heeft tot doel sterrenkunde,klimatologie en ruimtevaart te promoten naareen zo breed mogelijk publiek.De redactie bestaat uit: Patrick Jaecques(hoofdredacteur en grafisch vormgever), KrisChristiaens (redactie ruimtevaart) en SanderVancanneyt (redactie sterrenkunde). Vasterubrieken worden voorzien door Dirk Devlies,Kris Christiaens, Marc van der Sluys, PhilippeVercoutter, Philip Corneille en Danny VanHoecke. Werkten mee aan dit nummer: PetraVanlommel, Elke D'Huys, Michel Vandeputte,Koen Van Gorp, Filip Feys, Philippe Vercoutter,Kurt Christiaens, An Van Der Eecken en Dr.Philippe Claeys. Zin om ook een artikel teschrijven of rubriek te onderhouden ?Contacteer dan de hoofdredacteur viainfo@astroeventgroup.be.De Astro Event Group vzw noch enige anderepersoon die in zijn naam optreedt isverantwoordelijk voor het gebruik dat zoukunnen worden gemaakt van de informatie indeze publicatie of voor eventuele fouten die er,ondanks de uiterste zorg bij de voorbereidingvan de teksten, nog in zouden staan. Tevensheeft de redactie alle nodige moeite gedaan omte voldoen aan de wettelijke voorschriften inzakeauteursrechten en om contact op te nemen metde rechthebbenden. Elke persoon die

benadeeld meent te zijn en zijn rechten wil latengelden wordt verzocht zich bekend te maken.Er is een samenwerkingsverband met dewebsites: www.desterren.net en www.astronomie.be. Met de steun van volkssterrenwachtAstroLAB Iris en de Koninklijke Sterrenwacht.Door de steun van de diverse auteurs, de ledenen natuurlijk de sponsoren kunnen we dezedigitale nieuwsbrief gratis verspreiden.Deze nieuwsbrief is volledig ontworpen metgratis opensource en / of freeware softwarezijnde Scribus, Gimp, Foxit Reader, Inkscapeen Paint.net.Ook een enthousiaste lezer van ons magazine?Steun ons dan door lid te worden van onzedynamische vereniging. Het lidgeld, op jaarbasis, bedraagt slechts 15,00 euro. Alvast vanharte dank !

Inhoudelijk

Voorpagina: Een artistieke impressiegemaakt door Ed Hengeveld vanhet uitzetten van de Hubble SpaceTelescoop door de Space Shuttle.Een nieuwe opname van ESOssurveytelescoop VISTA toont eenuitzonderlijk landschap van gloeiendegasslierten, donkere wolken enjonge sterren in het sterrenbeeldMonoceros (Eenhoorn). Ditstervormingsgebied, dat bekendstaat als Monoceros R2, is ingebedin een enorme donkere wolk. Inzichtbaar licht wordt dit gebied doorinterstellair stof vrijwel geheel aanhet zicht onttrokken, maar in hetinfrarood is het een spectaculaireverschijning. Bron: ESO.

06 ESA Olie industrie zoekt toepassingen uit de ruimtevaart.07 Media Is de X37B vermist ?08 VVS Werkgroep meteoren: Meteoren in het najaar 2010.10 Nieuwe IMAX film over de Hubble Space Telescope.12 ESO Over traag groeiende sterrenstelsels.14 Rubriek Het AEG nieuws.16 Serie Licht in de sterrenkunde.20 Sterke signalen uit draaikolk rond zwart gat.21 Rubriek Zijn er nog vragen ?22 Museum met bestemming Mars...24 ESO Vista en het geheim van de eenhoorn.26 Een kijk hoe het er voor de oerknal uit zag...28 Rubriek Lancering in de kijker.30 De Maansteen van Drees.34 ESA Galliumnitride zal getest worden door Proba V.35 Media Opnieuw bewijzen voor de klimaatsverandering.36 25 jarig jubileum Nederlandse astronaut.37 Rubriek Astrofoto van de maand.38 Serie Ruimteweer waarnemenmet eenBelgische satelliet.42 Volkssterrenwacht Armand Pien heeft het druk.44 Rubriek De hemelkalender.49 Media Reizen we binnenkort interstellair ?50 Sasteria onder de sterren.52 Rubriek Woord van de maand.56 Rubriek Observatoria wereldwijd.60 Rubriek De AEG activiteitenkalender.62 Fotoreportage 20 jaar geleden.72 Hotels in de ruimte.76 Waarnemen tijdens de herfstvakantie.78 De K/T grens en het uisterven van de dinosaurirs.

Red. / ESARedactioneelMichel VandeputteRedactioneelRed. / ESOPatrick JaecquesPhilippe VercoutterRed. / RuGRedactioneelPatrick JaecquesRed. / ESOM. HulsplasKris ChristiaensRed. / F. BeunkRed. / ESARed. / IPSRed. / ESAKoen Van GorpP. Vanlommel & E. D'HuysRed. / UGentMarc van der SluysRedactioneelFilip FeysDirk DevliesPhilip CorneilleRedactioneelDanny van HoeckeKris ChristiaensKurt ChristiaensDr. Philippe Claeys

Informatief

Alle artikels, foto's en reclameblokkenvoor de volgende editie moeten bij deredactie binnen zijn tegen uiterlijkmaandag 26 november. Gelieve dezedatum te respecteren !

De ontdekking van een mogelijke nieuwe Aardefascineert wetenschappers over de helewereld. Een astronoom van de universiteit vanWestSydney ontving twee jaar geleden al eensignaal uit de buurt van de planeet. De recenteonthullingen doen het vermoeden groeien datwe misschien toch niet alleen in het heelal zijn.Dr. Ragbir Bhathal heeft de ontwikkelingen vande voorbije dagen met veel aandacht gevolgd.Al twee jaar geleden merkte hij een lichtstraalop die uit de buurt van deze zogenaamdenieuwe Aarde die rond de ster Gliese 581draait afkomstig was. Op dat ogenblik wistenastronomen nog niet dat Gliese 581 mogelijkomringd werd door bewoonbare planeten.Bhathal is lid van een organisatie die op zoekgaat naar signalen en communicatie op andereplaneten. Dat het vreemde signaal in december2008 afkomstig was van de locatie van Gliese581g is wel een heel opvallend toeval. Enkelemaanden na zijn ontdekking maaktenwetenschappers bekend dat ze eengelijkaardige, maar minder bewoonbare planeetgevonden hadden: Gliese 581e. Deze weekraakte bekend dat er zich nog een planeet inde buurt van de ster bevindt: Gliese 581g.Nooit eerder hebben ze een planeet ontdektdie zo sterk op de Aarde lijkt. Bhathal was tweejaar geleden al zeer opgewonden over zijnontdekking. "Op een heldere nacht ga ik naarhet observatorium en onderzoek ik de sterren.Toen ik naar n van die sterren keek, merkteik plots een signaal op", zegt hij. "Ik wilde hetsignaal meteen onderzoeken. We beschikkenover speciale software, want we ontvangen ookveel lawaai. Maar dit was een heel scherpsignaal. En dat is precies waar we naar opzoek zijn." Uiteraard ging Bhathal in devolgende maanden op zoek naar een tweedesignaal, maar hij vond niets meer. Deontdekking dat er rond de ster bewoonbareplaneten konden bestaan, maakte het verhaalplots populair bij het bredere publiek. InOekrane werd zelfs een signaal met 500boodschappen van de bevolking uitgezondenin de richting van Gliese 581. Gisteren liethoofdonderzoeker Dr. Steven Vogt al weten dathij "100 procent zeker is" dat er leven is op deontdekte planeet. De planeet ligt in een zone inde ruimte waar het noch te warm, noch te koudis voor water om oceanen, meren en rivieren tevormen. De planeet beschikt bovendien overeen atmosfeer en zwaartekracht. Dewetenschappers vermoeden dat er nogbewoonbare planeten rond de ster draaien."Anders hadden we deze planeet nooit zo snelontdekt", stellen ze. Bron: GB / 01102010.De befaamde ijsfonteinen van deSaturnusmaan Enceladus worden mogelijkaangedreven door een oceaan van zoutbronwater die schuilgaat onder zijn ijskorst. Datopperden Amerikaanse wetenschappersgisteren tijdens een bijeenkomst vanplaneetdeskundigen die deze week inPasadena (Californi) wordt gehouden. Hetidee van een 'onderijse' oceaan op Enceladusis niet nieuw. Maar tot nog toe kon geen enkelmodel alle waargenomen eigenschappen vande Saturnusmaan verklaren. Het grootsteknelpunt was het ogenschijnlijk ontbreken vanzout (natriumchloride) in de ijsfonteinen, dat instrijd lijkt met het vermoeden dat Enceladus debron is van het natrium dat in de buitensteringen van Saturnus aanwezig is. Volgens dewetenschappers is het ontbreken van zoutverklaarbaar als de oceaan van Enceladusgasbelletjes bevat. Dit zoute bronwater heefteen geringere dichtheid dan ijs en kan dus viabarsten in de ijskorst gemakkelijk naar deoppervlakte stijgen. Daar aangekomen, zoudende gasbelletjes uit elkaar spatten en een fijnemist van zout verspreiden, terwijl de eigenlijkeijsfontein zoutvrij blijft. Bron: NU / 05102010. 005

Astronomen uit Groningen hebben eenradiobundel van ruim een miljoen lichtjaar langontdekt. Deze bundel transporteert als eensoort gigantische kosmische rivier geladenkosmische deeltjes waarna deze in een enormeradiowolk terecht komen. Dat heeft deNederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA) dinsdag laten weten. DeGroningse astronomen Seyit Hocuk en PeterBarthel hebben met de Amerikaanse VeryLarge Array radiotelescoop gedetailleerderadioopnames gemaakt van de radiobundel enkosmische rivier, ofwel de quasar 4C34.47.Quasars zijn perioden van extreme energieuitbarstingen in het inwendige vansterrenstelsels. In dit geval gaat het om eenextreem grote quasar. De bundel wasoverigens in de jaren 80 al ontdekt, maar dewaarnemingen zijn nu pas in detail uitgewerkt.Er was wel een vermoeden dat dezeradioquasar zo'n enorme bundel zou vertonen,maar het is fantastisch dat we hem nu ookzien', met radioogen dan wel te verstaan,zegt Hocuk. Bron: ANP / 05102010.Een van de lege zones in het ringenstelsel vanSaturnus wordt mogelijk veroorzaakt doorTitan, de grootste maan van de planeet. Uit eennieuwe analyse van de gegevens van deruimtesonde Cassini blijkt namelijk dat Titan ineen deel van het ringenstelsel een getijdengolfveroorzaakt. Het ringenstelsel van Saturnusbestaat uit ontelbare kleine brokjes ijs en vormtgeen aaneengesloten geheel. Her en der zittenlege zones, die ook wel scheidingen wordengenoemd. Veel van deze scheidingen wordenin stand gehouden door kleine maantjes die omde planeet cirkelen. Maar niet alle scheidingenlaten zich op die manier verklaren. Een van die'onverklaarbare' scheidingen ligt in dezogeheten Cring. Deze leek bij zijn ontdekkingdoor de ruimtesonde Voyager 1 in 1980 welvijftien kilometer breed, maar toen 25 jaar laterCassini zijn camera op de scheiding richtte,was dat nog maar 2,5 kilometer. Soms leek descheiding zelfs geheel te verdwijnen. Met hetgetijdengolfmodel laat dit vreemde gedrag zichgemakkelijk verklaren. In werkelijkheid is descheiding in de Cring waarschijnlijk nog geenkilometer breed. De deeltjes in dit deel van dering golven door de zwaartekrachtsinlvoed vanTitan echter enkele kilometers op en neer. Endaardoor lijkt de scheiding, afhankelijk van hetstandpunt van de waarnemer, breder of smallerdan hij in werkelijkheid is. Bron: NU / 05102010.De ijskorst van de Jupitermaan Europaverbergt misschien niet alleen een oceaan.Waarschijnlijk vinden er, ondanks de extreemlage temperaturen, ook opmerkelijk snellechemische reacties plaats tussen bevrorenwater en zwavel. Dat stellen wetenschappersvan NASA's Goddard Space Flight Center, diede omstandigheden op Europa in hetlaboratorium hebben nagebootst. Detemperaturen in het ijs van Europa liggen dichtbij de 150 graden onder nul. Doorgaans wordtaangenomen dat chemische reacties onderdeze omstandigheden alleen kunnen optredenals er energie beschikbaar is in de vorm van(deeltjes)straling of licht. En dat is alleen hetgeval in het toplaagje van de dikke ijskorst vande Jupitermaan. Als er zwavel in het ijs zit, endat is op Europa het geval, blijkt die extraenergiebron echter niet nodig te zijn. Ook diepin de ijskorst van deze en andere Jupitermanenkunnen dus chemische reacties plaatsvinden.Bron: NU / 05102010.

Meer uptodate nieuws opwww.spacepage.be !

Kortnieuws

Adaptieve optiek is een techniek die de kwaliteit vanoptische systemen verbetertdoor het effect van bestaande,snel veranderende storingen vooral atmosferische trillingen zo goed mogelijk te reducerenresp. te compenseren. Dezetechniek werd in de jaren 1970voor militaire toepassingenontwikkeld. Pas een kleinetwintig jaar later werd dezetechniek bij astronomischewaarnemingen vanaf de aardetoegepast. Bron: Wikipedia.

006

Een foto genomen door hetMERIS (Medium ResolutionImaging Spectrometer) instrument aan boord van deEuropese Envisat kunstmaanvan de olievlek in de Golf vanMexico (22042010). Bron:ESA.

ESA Olie industrie zoekttoepassingenuitde ruimtevaartESA Artikel

Kurt Christiaens is voormaligwerkgroepleider deepsky vande Vereniging Voor Sterrenkunde en huidig lid van...

Redactioneel Rubriek

007

Media Is de X37B vermist ?

008De Leoniden storm boven deMiddenlandse zee (2002) vastgelegd door Juan Carlos enIsabel Graboleda.

VVSWerkgroepmeteoren:Meteoren in het najaar 2010Michel Vandeputte Artikel

De mondiale temperatuurveranderingen van 1600 tot2000 berekend uit de gletsjerfluctuaties. De temperatuur isgegeven als de afwijking tenopzichte van de gemiddeldewereldtemperatuur tussen1961 en 1990. De verticalebalkjes geven de onzekerheidvan de berekening aan. Dewerkelijke temperatuur ligt met95% zekerheid tussen deuiteinden van de balkjes, dedikke lijn is de meestwaarschijnlijke temperatuur.

Voorbeelden van de tijdreeksen van veranderende gletsjerlengte. Een hokje naar benedenop de verticale as betekent datde gletsjer een kilometer korteris geworden. De datapuntenzijn met elkaar verbonden toteen lengte veranderingsreeks.

009

010

Ook in Belgi (Heizel / Brussel)hebben we een IMAX bioscoopdie echter, sinds enkele jaren,niet langer wordt gebruikt. Endat is een regelrechte schande.Net daarom, als ook het feit dat3D vertoningen steeds meer deregel worden, hebben we hetheft in eigen handen genomenen uitbater Kinepolis gevraagdof hier, in de nabije toekomst,verandering in zal komen. Wezullen zien...

Redactioneel Artikel

Nieuwe IMAX film overde Hubble Space Telescope

Een Russische Molniyaraket heeft vandaagsuccesvol een Russische militaire satellietgelanceerd, zo heeft bevelhebber OlegOstapenko van de Russische raketstrijdkrachten gemeld. De MolniyaM vertrok om19.01 uur Belgische tijd op de in het noordenvan Rusland gelegen lanceerbasis Plessetsk,om volgens luitenantgeneraal Ostapenko eenmilitaire satelliet "perfect" uit te zetten. Nietgezegd is wat de Cosmossatelliet precies zaldoen. De Molniya zal uiteindelijk veld moetenruimen voor onder andere de Sojoez2 die eenopwaardering is van de huidige Sojoez, zeiOstapenko wel. Het was de eerste lanceringvan een Molniya van op Plessetsk sinds 2december 2008, aldus het Russischestaatspersbureau Ria Novosti. Bron: TASS /Belga / Ka / 01102010.Met een stemming in het Huis vanAfgevaardigden heeft het AmerikaanseCongres de begroting 2011 van het Amerikaanse ruimtevaartbureau NASA goedgekeurd.Het nieuwe budget voorziet onder meercommercile ruimtevaart en een extrashuttlevlucht. NASA ontvangt de komende driejaar 60 miljard dollar (44 miljard euro). De teksteen compromis tussen beide kamers van hetCongres en de regering Obama luidt eennieuwe aanpak voor de NASA in. De stemmingkwam er na maanden van debat en hevigekritiek op de nieuwe ruimtevaartbenadering vanObama. Daarbij werd het Constellationprogramma geschrapt, dat onder meer voorzagin nieuwe bemande vluchten naar de Maan.Het Congres laat naast de twee op stapelstaande missies de NASA toe nog een shuttlete lanceren. Nieuw is dat de privsectorbetrokken wordt in het ontwikkelen vancommercile draagraketten die astronauten envracht in een lage baan kunnen brengen.Meteen start ook de ontwikkeling van eennieuwe draagraket die astronauten naar eenasterode of Mars kan schieten, of hen naar hetInternationaal Ruimtestation ISS kan brengen.Daarvoor zijn in de komende drie jaar zowat 7miljard dollar voorzien. De nieuwe raket zou tenlaatste in 2016 klaar moeten zijn. NASAhoofdCharlie Bolden, in 1992 de gezagvoerder vanDirk Frimout tijdens diens historischeruimtevlucht, heeft de nieuwe begrotingtoegejuicht en het Congres bewierookt voor zijn"inzichten, ideen en richting". Hij benadruktdat de NASA meer geld krijgt, dat het Congresde levensduur van het ISS heeft verlengd endat er "duizenden nieuwe jobs wordengecreerd". Bron: Belga / SVM / 01102010.De Amerikaanse infraroodsatelliet WISE zitzonder koelmiddel. Maar dat betekent nog niethet einde van zijn missie. Twee van zijn vierdetectors van infraroodstraling werken ook bijhogere temperaturen. Vanaf januari van dit jaaris WISE voornamelijk bezig geweest met het inkaart brengen van de vrijwel completeinfraroodhemel. De detectoren waarmee datgebeurt, worden met behulp van bevrorenwaterstof afgekoeld tot ongeveer 260 gradenonder nul. Dat is nodig om storende beeldruisten gevolge van de warmte van de satelliet zelfte voorkomen. Nu de temperatuur van desatelliet is opgelopen tot 203 graden onder nul,zal de focus van het onderzoek een beetjeverschuiven. De aandacht gaat nu vooral uitnaar kometen en planetoden in onszonnestelsel (waarvan WISE er overigens alnegentien, respectievelijk meer dan 33.500heeft ontdekt). Ook zal worden uitgekeken naarnabije bruine dwergen ('mislukte sterren').Ondertussen zijn de wetenschappers van hetWISEteam druk bezig met de analyse van demiljoenen objecten die de satelliet de afgelopenperiode heeft vastgelegd. De eerste gegevenszullen in het voorjaar van 2011 aan de 011

astronomische gemeenschap ter beschikkingworden gesteld. Bron: NU / 05102010.China heeft vrijdag een onbemandemaansonde gelanceerd. De sonde werd vanuitde zuidwestelijke provincie Sichuan gelanceerden de lancering werd uitgezonden op destaatstelevisie. De sonde moet apparatuurgaan testen ter voorbereiding op eenonbemande maanlanding die in 2012 moetplaatsvinden. Mogelijk volgt er in 2017 eenbemande missie naar de maan. China wiltevens volgend jaar het eerste deel van eenruimtestation lanceren en kort daarna eenbemand ruimteschip aan het station koppelen.China lanceerde in 2003 voor het eerst eenbemande ruimtevlucht en is samen metRusland en de Verenigde Staten het enige landdat mensen in de ruimte brengt. Na de eerstemissie volgden nog twee andere, waarvan delaatste in 2008 plaatsvond. Bij deze missiewerd voor het eerst een ruimtewandelinguitgevoerd. Bron: NOVUM / 01102010.Toeristen die van comfort en een originelelocatie houden, kunnen over vijf jaar vakantievieren in een luxe ruimtehotel. Het Russischebedrijf Orbital Technologies is van plan eencomfortabele module te maken die in een baanrond de aarde gaat. Dat maakte het bedrijfwoensdag (lokale tijd) bekend. Ruimtetoerismebestond al, maar tot nog toe was het voor derecrerende ruimtereiziger behelpen met eenoncomfortabele plek in het International SpaceStation (ISS), te midden van astronauten. Hettoeristenprogramma van de ISS werd eerder ditjaar stopgezet wegens ruimtegebrek. Deplannen voor het hotel, die volgens het bedrijfal in de ontwerpfase zijn, moeten in 20152016zijn gerealiseerd. ''Een aantal Russische enAmerikaanse investeerders is genteresseerd inhet project, dat honderden miljoenen dollars zalkosten'', aldus directeur Sergej Kostenko. Deeerste module moet twintig kubieke meter grootworden en vier cabines bevatten, geschikt voorzeven passagiers. Het Russische bedrijfEnergia moet het ruimtehotel gaan bouwen,laat Orbital Technologies weten op de website.Hoe duur een ruimtevakantie moet worden, isniet duidelijk. Wel zegt het bedrijf zich te richtenop rijke toeristen en privbedrijven dieonderzoek in het heelal willen doen. Bron: ANP/ 01102010.Afgelopen weekend heeft het MarswagentjeOpportunity de donkere 'steen' onderzocht diehij ruim een week daarvoor in het vizier kreeg.Alle kenmerken van het object duiden er op dathet om een ijzermeteoriet gaat. Daarmee komthet aantal meteorieten dat Opportunity op Marsheeft ontdekt op vijf. Maar het heeft er alleschijn van dat daar binnenkort nog eentje bijkomt. Tijdens het onderzoek van meteorietnummer vijf zagen NASAwetenschappersenkele tientallen meters verderop namelijk ngeen potentile meteoriet liggen. Ook de zesdemeteoriet zal door Opportunity van nabijworden bekeken. Daarna vervolgt hij zijn langeweg naar de krater Endeavour, diewaarschijnlijk zijn eindbestemming zal zijn.Bron: NU / 01102010.

Meer uptodate nieuws opwww.spacepage.be !

Kortnieuws

SELENE (Selenological andEngineering Explorer), ookbekend onder de Japansebijnaam Kaguya, was hettweede Japanse ruimtevaartuigdat in een baan rond de maanwerd gebracht. De SELENEwas geproduceerd door deInstitute of Space andAstronautical Science enNASDA (nu beide onderdeelvan de Japan AerospaceExploration Agency, JAXA). Delancering vond plaats op 14september 2007. In totaaldraaide SELENA een jaar en 8maanden om de maan, waarnamen op 10 juni 2009 hetvoertuig bewust liet neerstortenop het maanoppervlak nabij dekrater Gill. De naam SELENEis afgeleid van de gelijknamigeGriekse maangodin. Debijnaam Kaguya komt uit hetoude Japanse volksverhaalTaketori Monogatari. Bron:Wikipedia.

012Artistieke impressie van descheervlucht van New Horizonslangs de dwergplaneet Pluto.Bron: Ed Hengeveld / PhilipCorneille.

Red. / ESO Artikel

ESO Over traaggroeiende sterrenstelsels

013

Het AEG nieuws

014

De Astro Event Group vzw iseen nonprofit vereniging uitOostende voor volwassenendie genteresseerd zijn insterrenkunde, klimatologie ofruimtevaart. Naast de diverseactiviteiten voor haar eigenleden, zoals voordrachten,kampen, uitstappen, enz...,organiseren ze ook diversezaken voor een breed publiek.Van deze nieuwsbrief tot deorganisatie van de 'Starnights'starparty. Kortom, waarombent u nog geen lid ?

Patrick Jaecques Rubriek

De Amerikaanse president Barack Obama wilzonnepanelen op zijn huis plaatsen. Het WitteHuis wordt in de toekomst dus het groene huisvan Amerika.Het bekendste huis van Amerikanam al eerder groene initiatieven. Maarzonnepanelen installeerde Obama nog niet.Volgend jaar zal het dak van het Witte Huis welvol panelen staan die het water zullenverwarmen en elektriciteit zullen voorzien voorBarack en zijn gezin. Obama is de eerstepresident die zonnepanelen gebruikt voor hetwoongedeelte van het gebouw. Eerder hadJimmy Carter al een systeem gekocht om hetwater van de West Wing te verwarmen metzonneenergie. En George W. Bush gebruiktede zon om een onderhoudsgebouw van energiete voorzien en om het zwembadwater teverwarmen. Vorige maand deden activisten aleen oproep aan Obama om zonnepanelen teinstalleren. Over enkele maanden zal het WitteHuis dus eindelijk echt het goede voorbeeldgeven. Bron: GB / 01102010.De klimaattop in Kopenhagen draaide vorig jaaruit op een teleurstelling. Tijd voor eenherkansing eind november. Dan mag hetMexicaanse Cancun de wereldleidersontvangen. De vooruitzichten zijn niet geweldigen een EUdiplomaat waarschuwt dat deinteresse bij het brede publiek zal verdwijnen alsde top in Cancun een nieuw fiasco zou worden.Het zal in Mexico vooral een kwestie zijn om deviolen tussen alle landen te stemmen. Dat waseen groot probleem in Kopenhagen en hetverhoopte bindende klimaatakkoord bleekonmogelijk. Volgens EUonderhandelaar ArturRungeMetzer kan een mislukking in Cancunfataal worden voor toekomstigeonderhandelingen. "We moeten in Cancun eenstevig resultaat boeken waarmee we een stapvoorwaarts zetten in de strijd tegen globalwarming. Anders kan de problematiekonbelangrijk worden in de ogen van de wereld",zegt RungeMetzer. "We ontmoeten elkaar opprachtige plaatsen en reizen de halve wereld afom er te geraken. Dan is het logisch dat mensenje in twijfel gaan trekken als er geen vooruitgangis." Andere onderhandelaars zijn dezelfdemening toegedaan. Ze kwamen deze weeksamen in het Chinese Tianjin in een poging degeloofwaardigheid en het vertrouwen teherstellen na het debacle van Kopenhagen."Een regering kan vooruit bewegen of blijven stilstaan. Nu is het ogenblik aangebroken om eenkeuze te maken", zei VNklimaathoofdChristiana Figueres bij de opening van dezitting. Deze week zullen de onderhandelaarsalvast nog veel werk hebben. Ze moeten eentekst van 70 bladzijden afslanken en de 1.630haakjes (met doelen en kwesties waarover noggeen akkoord bestaat) wegwerken. In Cancunmoet landen ook verduidelijken hoe ze debeloofde financile steun voor getroffen landengaan betalen. Die belofte werd in Kopenhagengedaan, zonder veel details. Bron: GB / 05102010.Dawa Sherpa heeft al twee keer de top van deMount Everest gehaald, maar hij kijkt niet echtuit naar de volgende beklimming. Alleen al detocht naar het basiskamp, op 5.380 meterhoogte, laat zien wat de gevolgen zijn van destijgende temperaturen, zegt hij. "Desneeuwlaag neemt af, er ontstaan kloven in degletsjers", zegt Dawa. "De laatste twee jaardoen zich vaker lawines voor." Dit jaar verloorhij een lid van zijn sherpateam in een lawine.Hij wijst er ook op dat Appa Sherpa, die altwintig maal de Everest beklom sinds 1990,vorig jaar kleine waterpoelen zag op eenhoogte van 8.000 meter. De ironie is dat Nepalzelf bijna geen broeikasgassen uitstoot. Chinaen India daarentegen, de twee reuzenwaartussen Nepal geprangd ligt, zijn twee van 015

de snelst groeiende economien ter wereld enbehoren daardoor ook tot de landen met degrootste CO2uitstoot. Eerder dit jaar wrevenklimaatsceptici zich in de handen toen bleekdat het rapport van het VNklimaatpanel (IPCC)een fout bevatte over het smelten van deHimalayagletsjers. Er stond dat ze tegen 2.035verdwenen zouden zijn. Het klimaatpaneelheeft ondertussen toegegeven dat het jaartalfout was maar dat het zich niet vergist had overhet smelten zelf. "We hebben ruimschootswetenschappelijke bewijzen dat deklimaatwijziging de Himalayagletsjers doetkrimpen", zegt Madan Shrestha van deNepalese Academie voor Wetenschap enTechnologie. Shrestha bestudeert de Nepalesegletsjers sinds 1974, toen hij deel uitmaaktevan de Glaciologische Expeditie naar Nepal,een gezamenlijk project van Japan en Nepal.Hij zegt dat hij geschokt was toen hij een fotovan de Yalagletsjer (op 5100 tot 5700 meterhoogte) te zien kreeg die in oktober 2009 wasgenomen. "De foto bewees dat degletsjermassa verminderd was en dat determinus aanzienlijk achteruitgegaan was." Eenvergelijkende analyse van foto's die inverschillende periodes gemaakt zijn, tonen datandere gletsjers, zoals de AX010 (op 4950 tot5390 meter hoogte) een gelijkaardig lotondergaan.Ook de Nepalese land en tuinbouwvoelt de klimaatwijziging, zegt JagadishChandra Baral van het ministerie van Bossenen Bodembeheer. Zo kan men in het districtMustang, bij de grens met Tibet, op steedsgrotere hoogte appels kweken. Dhe, een dorpin Mustang, werd onlangs het eerste"klimaatvluchtelingendorp" genoemd in deNepalese pers. Men is van plan het hele dorp,ongeveer 150 mensen, naar een lager gelegengebied te verhuizen, onder meer omdat dewaterbronnen opdrogen en de flora snelverdwijnen waadoor voor de graasdieren,vooral voor de geiten, bijna niets meer te etenoverblijft. Bron: IPS / GB / 04102010.Binnen 20 tot 30 jaar is tijdens de zomer het ijsvan de Noordpool volledig weggesmolten. "Alleswijst erop dat het ijs op zee de komendedecennia verder vermindert", zo heeft hetSneeuw en IJsdatacentrum (NSIDC) in Bouldermaandag (plaatselijke tijd) meegedeeld. Volgensobservaties van deze zomer op de geografischenoordpool is het dikste, meer dan vijf jaar oudeijs, bijna volledig verdwenen. In september bleefdaarvan slechts 60.000 vierkante km over. In dejaren tachtig was dat op hetzelfde tijdstip nogtwee miljoen vierkante km. Het afsmelten van ijsmaakt het poolijs nog kwetsbaarder voor warmweer. Hoewel er dit jaar meer twee en driejarigijs is, blijft de prognose dat de Noordpool binnen20 tot 30 jaar ijsvrij is, aldus NSIDCdirecteurMark Serreze. Bron: Belga / GB / 05102010.De afbraak in de ozonlaag boven de Zuidpool isdit jaar veel minder dan in de afgelopen vijf jaar.De afname bedraagt tussen de 40 tot 60 procent.Dat blijkt uit metingen van het Nederlands/FinseOzon Monitoring Instrument aan boord van deAmerikaanse AURAsatelliet. Het KNMI meldt datvrijdag op de website. Vermindering van deafbraak van de ozonlaag is volgens verwachting,door de afname van het gebruik vanchloorfluorkoolstofverbindingen (cfk's) die de laagaantasten. De ozonlaag zal zich de komendedecennia waarschijnlijk geleidelijk aan herstellen.De sterke vermindering van de afbraak dit jaar isniet het gevolg van de langzame afname vanzogeheten stratosferisch chloor van 0,5 tot 1procent per jaar, maar komt door een plotselingesnelle opwarming in de ozonlaag. Dat was in julien augustus. Bron: ANP.

Meer uptodate nieuws opwww.spacepage.be !

Kortnieuws

Sinds het begin van detwintigste eeuw is de gemiddelde temperatuur met ongeveer 0,74 C gestegen. Dezetemperatuurstijging wordt zeerwaarschijnlijk veroorzaakt doormenselijke activiteiten: door hetverbranden van fossiele brandstoffen, ontbossing en bepaalde industrile en landbouwactiviteiten is de concentratieaan broeikasgassen in deaardatmosfeer sterk gestegensinds 1750. Modelberekeningen geven aan dat degemiddelde temperatuur opAarde tussen 1990 en 2100met 1,1 C tot 6,4 C stijgt. Metname temperatuurstijgingenvan meer dan 2 C zoudengrote veranderingen met zichmeebrengen voor mens enmilieu, door zeespiegelstijging,toename van droogte enhitteperioden, extreme neerslag en andere effecten.

Licht in de sterrenkunde

016

Philippe Vercoutter is voorzittervan volkssterrenwacht AstroLABIris te Ieper waarvan deAstronomische Contact Groepvzw deel van uitmaakt. Hij iseen zeer ervaren waarnemergespecialiseerd in het fotograferen van deepsky objecten.

Philippe Vercoutter Serie (2/5)

017

Een polarisatiefilter zoals dit bijAstroLAB IRIS in gebruik is omde helderheid van een beeldexact in te stellen. Bron:Philippe Vercoutter.

018

Voorbeeld van een zonnespectrum met haar typische absorptieen emissielijnen.

Drie soorten spectra metbovenaan een continu spectrum, in het midden eenemissiespectrum en onderaanhet absorptiespectrum.

019

Deze opname van de Zon in Halfa licht werd door AstroLABIRIS lid Sbastien Kersten op 21mei 2004 gemaakt. In Halfa zietde Zon er normaal rood uit maardoor speciale digitale beeldbewerkingstechnieken wordt ditspecifieke rood omgezet naaroranje. In Halfa zijn zaken tezien die in het gewone lichtonzichtbaar blijven zoals bijvoorbeeld daar zijn protuberansen(uitbarstingen te zien aan de randvan de Zon) en filamenten (ditzijn protuberansen waar we rechtop kijken boven het zonneoppervlak).

020

Het bezoekerscentrum (toegang, winkel en cafetaria) metbovenaan rechts de gigantische koepel van 'La coupole'.Bron: Eureka.

Onder de koepel is er een zeerindrukwekkende tentoonstellingsruimte terug te vinden metdaarin oa een chte V1 en V2.Oude en nieuwe technologieontmoeten er elkaar, dankzijhet gebruik van een heuse 3Dtelevisie en twee overmaatsetablet 'touchscreen' computers.Bron: Eureka.

Redactioneel / RuG Artikel

Sterke signalen uitdraaikolk rond zwart gat

De pas ontdekte 'buckyballs'bestaan uit zestig koolstofatomen en zijn reeds meer daneen kwart eeuw geledenvoorspeld te bestaan in hetheelal. Deze boeiendeontdekking werd gedaan doorhet team van de Belg Jan Camimet behulp van de Spitzerruimtetelescoop van de NASA.Bron: NASA.

Redactioneel Rubriek

021

Zijn er nog vragen ?

022

Het bezoekerscentrum (toegang, winkel en cafetaria) metbovenaan rechts de gigantische koepel van 'La coupole'.Bron: Eureka.

Onder de koepel is er een zeerindrukwekkende tentoonstellingsruimte terug te vinden metdaarin oa een chte V1 en V2.Oude en nieuwe technologieontmoeten er elkaar, dankzijhet gebruik van een heuse 3Dtelevisie en twee overmaatsetablet 'touchscreen' computers.Bron: Eureka.

Patrick Jaecques Artikel

Museum metbestemming Mars...

023

024

Met zijn hoofdspiegel van 4,1meter is de VISTA de grootstesurveytelescoop ter wereld. Hijis bovendien uitgerust met degrootste infraroodcamera vanalle telescopen (67 megapixel).VISTA is speciaal gemaaktvoor het uitvoeren vanhemelkarteringen, die begin2010 van start zijn gegaan. Detelescoop staat op een bergtopnaast de Cerro Paranal, dethuisbasis van ESOs VeryLarge Telescoop in het noordenvan Chili. VISTA profiteert dusvan dezelfde buitengewoongoed waarnemingsomstandigheden in dit deel van deAtacamawoestijn een van dedroogste gebieden op aarde.De slechts twintig kilometerverderop gelegen CerroParanal is onlangs geselecteerd als locatie voor detoekomstige European ExtremelyLarge Telescope. Bron: ESO.

ESA Artikel

ESO Vista en hetgeheim van de eenhoorn

025

026

De locatie van de krater bijBoltysh in Oekrane die medeverantwoordelijk was voor hetuitsterven van de bekende Trex dinosaurir.

M. Hulsplas Artikel

Een kijk hoe het ervoor de oerknal uit zag...

De meeste energierijke deeltjes die vanuit het heelalde aarde bombarderen, komen uit schokgolven dieontstaan als gigantische sterrenclusters met elkaarbotsen. Leidse astronomen hebben zon schokgolfwaargenomen (Science Express, 23 september). Debotsing vindt plaats op een afstand van ruim tweemiljard lichtjaar, in het sterrenbeeld Lacerta (Hagedis).Hij resulteert in een schokgolf die ruim 6 miljoenlichtjaar lang is, honderd maal de diameter van onshele melkwegstelsel. Sterrenclusters zijn grotegroepen van soms wel duizenden sterrenstelsels. Zebehoren tot de grootste structuren in het heelal enontstaan door het met elkaar versmelten van kleinere,oudere voorlopers. Tijdens zulke botsingen, die ntot twee miljard jaar in beslag nemen, bewegen deafzonderlijke sterrenstelsels in de clusters meestallangs elkaar heen. In het ijle gas ertussen ontstaanwel schokgolven. Daarbij ontstaat radiostraling en dieis nu waargenomen met onder andere deradiotelescoop in Westerbork. De radiowaarnemingentonen een dunne, boogvormige structuur die zich opeen afstand van bijna 5 miljoen lichtjaar van hetbotsingscentrum bevindt. Aan de tegenovergesteldekant van het clustergebied is een wat kleinere enbredere schokgolf te zien. De schokgolven bewegenmet een snelheid van rond de 1.000 kilometer perseconde van het botsingscentrum af. De astronomendenken dat er in het heelal vele clusters zijn die zulkeschokgolven produceren, maar dat de meeste te zwakzijn om ze waar te nemen. Theoretische modellenvoorspellen dat in zulke schokgolven elektrischgeladen deeltjes worden opgezwiept tot snelhedenvan bijna die van het licht. Daarmee leveren dezeschokgolven ook een verklaring voor de herkomst vande meest energetische deeltjes die uit het heelal opde aarde af stormen. Deze deeltjes hebben eenenergie van 1019 elektronvolt, meer dan een miljoenmaal die van de meest krachtige deeltjesversneller opaarde, de Large Hadron Collider van CERN inGenve. De schokgolven van exploderende sterrenzijn niet in staat om zulke hoge energien teproduceren, maar de schokgolven van clusterszouden daar wel toe in staat zijn. Bron: G. Beekman /02102010.De bubbel die onze afzondert van de rest van hetMelkwegstelsel is verrassend actief. De tweedeoverzichtskaart die de Amerikaanse satelliet IBEXheeft gemaakt laat zien dat deze buitenste begrenzingvan het zonnestelsel sneller en drastischer verandertdan wetenschappers verwachtten. Of anders gezegd:de bestaande theoretische modellen voor de interactietussen de zonnewind en de interstellaire ruimte zatener gewoon naast. IBEX brengt de grens van hetzonnestelsel in beeld door snelle neutrale atomen opte vangen die van de beschermende bubbel afketsen.Deze bubbel, die officieel de heliosfeer wordtgenoemd, wordt in stand gehouden door dezonnewind de aanhoudende stroom deeltjes die dezon uitzendt. De heliosfeer werkt als eenafweerscherm tegen de geladen deeltjes uit de ruimtedie anders de planeten zouden bestoken. Op deeerste INEXkaart, die vorig jaar werd gepresenteerd,was geheel onverwacht een smalle gordel vanneutrale deeltjes rond het zonnestelsel te zien. Hoedeze gordel ontstaat, is nog onduidelijk, maar hijvertoont wel duidelijke veranderingen. Dat betekentdat het krachtveld dat ons zonnestelsel tegen stralingbeschermt veel wispelturiger is dan gedacht. Volgensastronomen is het denkbaar dat de snelleveranderingen in de heliosfeer verband houden methet afzwakken van de zonnewind. Uit waarnemingenmet twee andere satelliet blijkt namelijk dat de krachtvan de zonnewind en daarmee ook de grootte vande bubbel de afgelopen achttien jaar is gehalveerd.Dat betekent dat de kosmische straling ons nugemakkelijker kan bereiken. Bron: NU / 01102010.Zweedse en Canadese astronomen hebben een steropgespoord die als twee druppels water op de zonlijkt. De ster bevindt zich in de open sterrenhoop M67,op een afstand van 3000 lichtjaar. Dat M67 quachemische samenstelling en leeftijd veel op de zonlijkt, was al langer bekend. Het onderzoek van deafzonderlijke sterren van deze sterrenhoop is echtereen tijdrovend en moeizaam proces. Bij eenvoorselectie, die in 2008 plaatsvond, werdenuiteindelijk tien kandidaten uitgekozen die op heteerste gezicht het meest op de zon leken. Een van diesterren, M671194, is in het eerste kwartaal van 2009nauwkeurig onderzocht met de Europese Very LargeTelescope in Chili. Uit de analyse van de metingenblijkt dat de chemische samenstelling van de sterverbluffend veel op die van de zon lijkt meer nog dandie van zonachtige sterren die veel minder ver vanons verwijderd zijn.Volgens de onderzoekers zijn de 027

overeenkomsten tussen M671194 en de zon zelfsdermate treffend, dat je haast zou denken dat de zonbij haar ontstaan, 4,5 miljard jaar geleden, tot M67heeft behoord. Helemaal onmogelijk is dat niet: uitcomputersimulaties blijkt dat tachtig procent van desterren van M67 in de loop van de tijd uit desterrenhoop is ontsnapt. Maar gezien de nogalverschillende banen die M67 en de zon in hetMelkwegstelsel volgen, lijkt het niet erg waarschijnlijkdat onze zon dit scenario heeft gevolgd. Wel lijkt hetaannemelijk dat de zon is ontstaan in een omgevingdie veel op die van sterrenhoop M67 lijkt. Bron: NU /01102010.De Magelhaense Stroom, een lange staart vanwaterstofgas die achter twee, kleine naburigesterrenstelsels aan sleept, is wellicht niet veroorzaaktdoor de zwaartekrachtsaantrekking van onsMelkwegstelsel. Uit een nieuwe computersimulatiedoor astronomen van het HarvardSmithsonian Centerfor Astrophysics blijkt dat de 'gasstaart' het resultaat isvan de interactie tussen de kleine stelsels zelf. Van debeide dwergstelsels, de Grote en de KleineMagelhaense Wolk, is lang gedacht dat ze al vanoudsher in een wijde baan om het Melkwegstelselheen cirkelden. Enkele jaren geleden bleek echter datdit waarschijnlijk niet het geval is: de twee zoudentoevallige passanten zijn die relatief kort geleden doorons stelsel zijn ingevangen. Deze conclusie brachtechter een probleem met zich mee. Als de beidestelsels nog niet zo lang om het Melkwegstelselcirkelen, waar komt dan die lange gasstaart vandaan?Om daar achter te komen, hebben de astronomen eencomputersimulatie opgezet waarbij de twee Wolkenals stabiel 'dubbelstelsel' onze kant op kwamen. Desimulatie laat zien dat de interacties tussen de beidedwergstelsels sterk genoeg kunnen zijn geweest omal vr aankomst bij het Melkwegstelsel een langesleep van gas te hebben hebben gevormd. Datbetekent overigens niet dat het Melkwegstelsel geenrol heeft gespeeld bij de totstandkoming van dehuidige Magelhaense Stroom. Zijn sterkezwaartekrachtsveld oefent inmiddels wel een groteinvloed uit op de beide Magelhaense Wolken en isdaarmee ook bepalend voor de vorm van hun 'staart'.Bron: NU / 01102010.Volgens onderzoekers van het Finse MeteorologischeInstituut is er de afgelopen eeuw nog nooit zo weinigpoollicht te zien geweest als nu. Met name de laatstevijf jaar is het aantal poollichtverschijningen sterkgedaald. Poollicht is een kleurrijk hemelverschijnseldat vooral rond de poolcirkel vaak waarneembaar is.Het ontstaat als deeltjes van de zogeheten zonnewindvia het aardmagnetisch veld naar de polen van onzeplaneet worden geleid en hoog in de atmosfeer inbotsing komen met de daar aanwezige gasatomen.Een sterke afname van het poollicht wijst op eengeringe zonneactiviteit. Dat laatste kan kloppen. Hetlaatste zonneminimum werd in 2008 bereikt, en passinds een half jaar komt er weer wat leven in debrouwerij. Sindsdien neemt ook het aantalpoollichtverschijningen weer toe. Volgens de Finseonderzoekers is het nog zeer onzeker of zon enpoollicht de komende tijd de draad van hun normale11jarige activiteitscyclus weer zullen oppakken. Hetvolgende maximum wordt in de loop van 2013verwacht. Bron: NU / 01102010.In 2008 ontdekte de Italiaanse mineraloog VincenzoDe Michele via Google Earth een waarschijnlijkeinslagkrater in de woestijn van Egypte. Een expeditienaar de plek van het kosmische onheil, die begin ditjaar plaatshad, heeft bevestigd dat de Kamilkraterdoor een inslag is veroorzaakt. De krater is enkeleduizenden jaren geleden ontstaan door hetneerploffen van een tien ton wegende ijzermeteorietmet een middellijn van ruwweg anderhalve meter. Hetbrok ijzer sloeg een 45 meter breed, 16 meter diep gatin het stenige terrein. Door de droge omstandighedenter plaatse, is de Kamilkrater bijzonder goed bewaardgebleven. In de omgeving van de krater is meer danduizend kilogram aan metaalfragmenten gevonden,waaronder een brokstuk van 83 kilogram dat mogelijkkort voor de inslag van de meteoriet is afgebroken: hetwerd namelijk tweehonderd meter verderopgevonden. Bron: NU / 01102010.

Meer uptodate nieuws opwww.spacepage.be !

Kortnieuws

De LCROSS (afkorting vanLunar Crater Observation andSensing Satellite) was eenrobotruimteschip van deNASA. Het belangrijkste doelvan dit ruimteschip was omaan de hand van het door eenCentaur draagraket opgeworpen stof vast te stellen of erzich al dan geen water nabijeen van de polen van de maanbevond. Inderdaad heeftLCROSS nabij de zuidelijkemaankrater Cabeus ca. 90 literbevroren water aangetroffen.Bron: NASA.

028

Kris Christiaens is reeds sindsjeugdige leeftijd gepassioneerddoor ruimtevaart. Hij is tevensde beheerder van de populairewww.spacepage.be en www.belgiuminspace.be websites.

Kris Christiaens Rubriek

Lancering in de kijker:Sojoez TMA01M

029

Rubriek

030

De Maansteen van Drees mettekstkaart ter gelegenheid vande donatie door de Amerikaanse ambassadeur in 1969.Bron: RijksmuseumAmsterdamMicroscopische opnamen vanhet slijpplaatje, in doorvallend,gepolariseerd licht. Links: Opeen oppervlak van ca. 4,3 bij5,4 mm (schaalbalk is 0,5 mmlang) zien we in de lichte,overstraalde delen een matrixvan kleine (kwarts)kristallen, totca. 20 micrometer (0,02 mm)groot. De bruine partijenbestaan ook uit kwarts, maarzijn gempregneerd met Fe(hydr)oxide roest en bevatteneen goed bewaard rasterwerkvan oorspronkelijke houtcellen.De zwarte materie van decelwanden bestaat waarschijnlijk deels uit zeer fijnkorrelige magnetiet (zie ookvolgende afbeelding) envermoedelijk ook uit koolstof.De structuur is waarschijnlijkontstaan door gedeeltelijkerotting van het oorspronkelijkehout, gevolgd door verkiezeling. Rechts: Detailopnamevan de vaatstructuur, ca. 0,35bij 0,43 mm. Schaalbalk 0,1mm.

Red. / F. Beunk Artikel

De Maansteen van Drees

031

SEMopnamen, met schaalbalkvan 0,1 mm. Links hetoorspronkelijk oppervlak vanhet monster. Behalve idiomorfekwartskristalletjes stekenwanden van houtcellen bovenhet oppervlak uit. Rechts eenoppervlak van een versbreukvlak, met een mozaekvan idiomorfe kwartskristalletjes, onder en rechts deelsbedekt met roesthuidjes.Backscattered electron imagevan een oppervlak van ca. 1 bij1,4 mm. De schaalbalk is 0,1mm lang. Donkergrijze vlekkenlinks en midden zijn met kwartsgevulde roestvrije en houtvrijerottingsgaten in de houtstructuur. De lichter grijzedelen bevatten de roestigeimpregnatie vanwege hunijzergehalte is de gereflecteerde electronenintensiteitdaarin wat hoger. Binnen dezehoutresten ziet men de wandenvan iets lichter getintehoutcellen die een doorsnedevan ca. 0,03 mm hebben. Decelwanden zijn bezet met zeerfijnkorrelige (~1 micrometer)deeltjes ijzeroxide, waarschijnlijk magnetiet, te zien alsminuscule witte stipjes.

Ruimtevaart in ChinaDoor dhr. Kris ChristiaensVoordracht

Op 15 oktober 2003 werd China het derde land in de wereld dat op eigen kracht mensen in de ruimte kan brengen.Alvorens de Aziatische grootmacht hierin slaagde, bracht het in 1970 zijn eerste kunstmaan in de ruimte enontwikkelde het land een hele reeks draagraketten. Vandaag de dag behoort China tot n van de groteruimtevaartnaties en heeft het land bijzonder grote ambities. Tijdens de voordracht 'Ruimtevaart in China' leertruimtevaartkenner Kris Christiaens ons meer over de rijke geschiedenis van de Chinese ruimtevaart en werpenwe een blik in de toekomst.Waar ? Ooststraat 29, 8400 Oostende (B).Wanneer ? Van 20.00 uur tot 22.30 uur (+ pauze) op vrijdag 5 november 2010.Meer info: info@astroeventgroup.be www.astroeventgroup.be Tel.: 059/51.83.88.

In een organisatie van de Astro Event Group vzw. Deelname is GRATIS.

NASA, de European Space Agency (ESA) en deRussische Federale Ruimtevaart Organisatie(Roscosmos) zijn een nieuw lanceerschema voor hetinternationaal ruimtestation (ISS) overeengekomen.De lancering van de laatste spaceshuttle vlucht, STS134 op Endeavour, staat nu gepland voor 27 februarien het Automated Transfer Vehicle2 (ATV2) voor 15februari. Roscosmos houdt voortdurend de Sojoezlanceer en landingsmogelijkheden in de gaten omzich aan het schema te kunnen houden. Dezeafspraken zijn door de organisaties overeengekomentijdens de Internationale Astronautical Conferentie inPraag. Arianespace heeft bevestigd dat ATV2 op 15februari vanuit FransGuyana gelanceerd zal worden.De Ariane 5 raket brengt dan ATV2 in een baan omde aarde. De STS134 vlucht brengt de AlphaMagnetic Spectrometer (AMS) naar het ISS. De AMSis een uiterst geavanceerde deeltjesfysica detector,dat op zoek moet gaan naar verschillende typesongewone materie door meting van kosmischestraling. Het is ontworpen om onderzoek te doen naarfundamentele kwesties zoals materie en het ontstaanen structuur van het heelal. Tijdens deze vluchtworden er drie ruimtewandelingen uitgevoerd en deinstallatie van de AMS aan de buitenkant van het ISSdoor gebruik van de shuttle en de robotarmen. ATV2 vernoemd naar Johannes Kepler staat op schemaom op 26 februari aan het ruimtestation gekoppeld teworden. Het vrachtschip is ontworpen om meer danzeven ton experimenten, stuwstof, water, voedsel enandere bevoorrading van de aarde naar hetruimtestation te brengen. Terwijl het ATV2 aan hetISS gekoppeld is, wordt het aandrijfsysteem van hetATV2 gebruikt om de hoogte van het ISS tecompenseren voor het natuurlijk verval als gevolg vande atmosferische wrijving. Indien nodig is het ATV2ook in staat om, in geval van nood, uitwijkmanoeuvresuit te voeren om het station uit het pad van mogelijkgevaarlijk ruimteafval te bewegen. Hiermee wordtbespaard op stuwstof van het ISS, waar uiterst zuinigmee omgegaan moet worden. Na ongeveer drie eneen halve maand wordt het ATV2 van hetruimtestation ontkoppeld. Het verbrandt dangevaarloos in de atmosfeer boven een onbewoondgebied in the Stille Oceaan. Het eerste ATV, JulesVerne, werd in maart 2008 gelanceerd en keerde inseptember 2008 terug in de atmosfeer. Bron: ESA /05102010.Van op de basis Bajkonoer in Kazachstan heeft eenSojoezdraagraket vanochtend vroeg succesvol eenopgewaardeerde versie van een Sojoezcapsule metdrie nieuwe bewoners naar het InternationaalRuimtestation (ISS) geslingerd.De SojoezFGdraagraket vertrok om 01.11 uur Belgische tijd. Zowatnegen minuten later maakte de Sojoez TMA01M zichlos om autonoom naar het ISS te vliegen en daarzondag om 02.02 uur Belgische tijd te koppelen aande Pojskmodule. Opvarenden van de nieuwe Sojoezzijn de Amerikaan Scott Kelly en de Russen AleksandrKaleri and Oleg Skripotsjka. Het ontvangstcomit inhet ISS bestaat uit de Amerikanen Doug Wheelock enShannon Walker, en de Rus Fjodor Joertsjichin. DeSojoez TMA01M is de 'gedigitaliseerde' versie van deklassieke Sojoezcapsule. De TMA (zonder 01M)kwam pas in dienst in 2002, toen Frank De Winneermee naar het ISS vloog.Het nieuwe type Sojoez, datook als de 'Serie 700' bekendstaat, bevat nieuweapparatuur voor vluchtgeleiding, navigatie enbesturing, niewe apparatuur voor gegevensverwerkingen betere koeling voor de 'avionics'. Bron: Belga / TW/ 08102010.Een van de toeschouwers op Bajkonoer was AnnaChapman, een van de 10 Russische spionnen dieonlangs uit de VS zijn gezet, zo heeft de BBC gemeld.De SojoezFG draagraket vertrok afgelopen nacht om01.11 uur Belgische tijd. Zowat negen minuten latermaakte de Sojoez TMA01M zich los om autonoomnaar het ISS te vliegen en daar zondag om 02.02 uurBelgische tijd te koppelen aan de Pojskmodule. Sindshaar deportatie heeft Chapman, ook bekendstaand alsAnya Koesjtsjenko, zich op de achtergrond gehouden.Het was dan ook een verrassing dat zij opdook bij delancering van de gloednieuwe Sojoez. Zij legde bijhaar eerste publieke optreden sinds haar terugkeernaar Rusland geen verklaringen af. In mediaberichtenluidt het dat zij de lancering bijwoonde als adviseurvan de voorzitter van een Russische bank, aldus deBritse openbare omroep. Bron: Belga / DEA / 08102010.Het Japanse ruimteagentschap JAXA heeftbekendgemaakt dat de capsule die de ruimtesondeHayabusa in juni op aarde afleverde, een stuk ofhonderd stofdeeltjes bevatte. Of daar ook deeltjes van 033

de door Hayabusa bezochte planetode Itokawatussen zitten, staat nog niet vast. Maar onmogelijk isdat niet. De Japanse ruimtesonde is in november2005 tweemaal afgedaald naar het oppervlak vanItokawa. Het was de bedoeling om daarbij kogeltjesop het oppervlak af te schieten en het daardooropspattende gruis op te vangen. Deze opzet mislukteechter en tot zijn terugkeer naar de aarde was hetonduidelijk of er ook maar iets in Hayabusa'sopvangcapsule terecht was gekomen. Deaangetroffen stofdeeltjes zijn buitengewoon klein:ruwweg een duizendste millimeter. Ze zijn met eenelektronenmicroscoop onderzocht, waarbij isvastgesteld dat het geen metaaldeeltjes van decapsule zelf betreft. Nader onderzoek met eendeeltjesversneller zal moeten uitwijzen of hetinderdaad om planetodenmateriaal gaat. 08102010.Het Amerikaanse ruimteagentschap NASA heeft groenlicht gegeven aan een nieuwe onbemande missienaar Mars. Deze missie, de Mars Atmosphere andVolatile Evolution Mission (MAVEN), zal onderzoekdoen aan de atmosfeer van de rode planeet of betergezegd: naar het grotendeels verdwijnen van dieatmosfeer. De lancering van de ruimtesonde staatgepland voor november 2013. De aanwezigheid vandroge rivierbeddingen en waterhoudende mineralenwijst er op dat er ooit vloeibaar water was op Mars. Endat is alleen mogelijk als de atmosfeer van de planeetin het verleden veel dichter is geweest dan nu. Door teonderzoeken hoe het momenteel met de afbraak vande Marsatmosfeer gesteld is, zal MAVEN proberenvast te stellen wat de belangrijkste oorzaak van ditproces is. Hoofdverdachte is de zonnewind deaanhoudende stroom geladen deeltjes die de zonuitblaast. Anders dan de aarde heeft Mars vrijwel geenmagnetisch veld (meer) dat de atmosfeer tegen dezedeeltjes beschermt. 08102010.China heeft woensdag twee satellieten gelanceerd.Die moeten onder meer de straling in de ruimte rondde aarde in kaart brengen. Dat melddestaatspersbureau Xinhua. Met het onderzoek van debeide satellieten bereidt China zich voor op een aantalambitieuze projecten die op stapel staan. Zo wil Chinaover enkele jaren een onderzoeksvoertuig naar demaan sturen. Rond 2020 zou voor het eerst eenChinees voet op het oppervlak van de maan moetenzetten. Bovendien heeft China vergevorderde plannenvoor een eigen ruimtestation. Vorige week lanceerdehet land zijn tweede maansatelliet, de Chang'e 2. Dieis de opvolger van de Chang'e 1. Na de lancering inaugustus 2007 bracht de sonde in een jaar tijd hetoppervlak van de maan in kaart. 08102010.Veertig jaar na de eerste maanlanding zijn nieuwebeelden opgedoken van de historische 'small step forman'. De beelden zullen volgende week in Australivoor het eerst te zien zijn. In de opname van een paarminuten is Neil Armstrong te zien op het moment dathij in 1969 de ladder van de landingsmodule afdaaltom als eerste mens zijn voetafdruk op hetmaanoppervlak achter te laten. De beelden werdenopgenomen door de NASA in Australi, toenArmstrong besloot wat eerder dan gepland de maanop te wandelen. Het signaal kon niet goed meerworden opgepikt door de NASA in de VerenigdeStaten omdat dat gedeelte van de wereld achter dehorizon verdween, waarna de Australirs hetovernamen. Volgens historicus en astronoom JohnSarkissian zijn de beelden van veel betere kwaliteitdan tot nu toe gezien van de maanlanding. "Inopnames die we tot nu toe beschikbaar hadden kun jeArmstrong nauwelijks zien. De nieuw gevondenbeelden zijn van de beste kwaliteit van de afdaling vanArmstrong," zo zei Sarkissian tegen AFP. De opnamewerd de afgelopen veertig jaar als verlorenbeschouwd, maar dook na speurwerk van deonderzoekers op en is hersteld van de effecten die detijd heeft gehad op de beelden. Ze zullen volgendeweek voor het eerst getoond worden tijdens een doorde Australian Geographic Society georganiseerdeuitreikingsavond, waar Buzz Aldrin aanwezig zal zijn.Bron: P. Van der Ploeg / 01102010.

Meer uptodate nieuws opwww.spacepage.be !

Kortnieuws

De NARO1, voordien bekendals de Korea Space LaunchVehicle (KSLV), werd voor heteerst gelanceerd op 25augustus 2009. Deze bescheiden draagraket is gebaseerdop de eerste trap van deRussische Angara raket. Beidelanceringen zijn tot op hedenmislukt. Bron: KARI.

034

De deelnemers aan het EurekaSpace Camp te Ieper samenmet edutainer Dieter Janssooneen gastspreker Bianca Nowak.Zin om er de volgende keer bijte zijn ? Duid dan alvast 25 t/m29 juli 2011 aan in je agenda.Bron: Eureka.

ESA Galliumnitride zalgetest worden door Proba VESA Artikel

De pas ontdekte 'buckyballs'bestaan uit zestig koolstofatomen en zijn reeds meer daneen kwart eeuw geledenvoorspeld te bestaan in hetheelal. Deze boeiendeontdekking werd gedaan doorhet team van de Belg Jan Camimet behulp van de Spitzerruimtetelescoop van de NASA.Bron: NASA.

Redactioneel Rubriek

035

Media Opnieuw bewijzenvoor de klimaatsverandering

036

Fysicus dr. Peter Schall, Vander WaalsZeeman Instituut,Universiteit van Amsterdam.Bron: Bob Bronshoff.

Red. / ESA Artikel

25 jarig jubileum eersteNederlandse astronaut

037

Koen van Gorp is er opnieuw ingeslaagd om een prachtigeastrofoto aan te leveren. Dezekeer heeft hij de komeet103P/Hartley op de gevoeligeplaat vastgelegd. Dit met eengemodde Canon 20D op 800ISO, Canon EF 300mm f/2.8op f/3.2 op een LosmandyGM8 zonder guiding. Verwerktin DeepSkyStacker en PhotoshopCS5.

038

PROBA2 orinteert zich aande hand van de 2 startrackersaan boord van de satelliet. Omte voorkomen dat die verblindworden door het zonlicht, voertde satelliet vier keer peromloop (dus elke 24 minuten)een rotatie uit over een hoekvan 90 (zie rechts onderaan).Iedere rotatie neemt een paarminuten in beslag, zodat erin totaal per omloop ongeveer 20 minuten verlorengaan aan manoeuvres om desatelliet te stabiliseren. Doorhet autonoom verzamelen vanbaaninformatie is de satellietzelf in staat om het bestemoment te kiezen voor hetuitvoeren van deze rotaties.

Deze boeiende serie, die ookgratis verkrijgbaar is als PDFdocument, is geschreven doorElke D'Huys en Petra Vanlommelvan het K.U. Leuven Academisch Vormingsinstituut voorleraren ism de KoninklijkeSterrenwacht van Belgi.

Petra Vanlommel & Elke D'Huys Serie (4/5)

Ruimteweer waarnemenmet een Belgische satelliet

039

De voorspellingspagina vanhet SIDC waarop de kans opzonnevlammen (flares) wordtingevuld.Deze grafieken helpen de voorspeller bij het geven van eenwaarde voor de 10,7 cm fluxvoor de komende drie dagen.Het ruimteweerbericht zoalshet werd opgesteld door hetSIDC op 7 februari 2010. Erwordt melding gemaakt van dezonnevlam en de bijbehorendehalo CME die op de bovenstaande beelden en grafiekente zien was. De CME kwamuiteindelijk iets later aan opAarde dan oorspronkelijkverwacht. Dit werd vermeld inhet ruimteweerbericht van 11februari 2010: The plasmacloud associated with the Mflare of Feb 7 possiblyarrived late Feb 10. Thiscan be concluded fromimages taken by the heliospheric imagers onboardSTEREO A and B. Theinfluence is negligible: Kpreached only a maximum valueof 2.

040

De LYRA radiometer, steedsverder gedemonteerd. LYRA(Lyman Alpha Radiometer) iseen zonneradiometer met vierultraviolette banden, die zogekozen zijn voor hunrelevantie voor de zonnefysica,aeronomie en het ruimteweer.Hij maakt deel uit van dePROBA2missie en isontworpen door de KoninklijkeSterrenwacht van Belgi. Lyragebruikt bandgapdetectorengebaseerd op diamant.Diamanten sensoren maakt hetinstrument resistent tegen deeffecten van de straling diePROBA2 waarschijnlijk gaattegenkomen. PROBA2 houdtde stabiliteit en de opspoorbaarheid van de synchrotronbronstandaard in het oog. Opdeze manier kan mogelijkedegradatie van de detectorenen filters opgemerkt worden.

041

Op het grondgebied van Reduis ook een volgstation van deESA. In het nabijgelegen dorpTransinne is het Euro SpaceCenter gevestigd.

042

De Australische wetenschappers gebruikten de EuropeseVery Large Telescope in Chiliom hun waarnemingen mee tedoen. Bron: ESO.

Red. / UGent Artikel

VolkssterrenwachtArmand Pien heeft het druk

Het oppervlak van de aarde verschuift heellangzaam in noordelijke richting. Dat blijkt uiteen nieuwe analyse van gegevens vansatellieten. Het aardoppervlak beweegt iederjaar ongeveer 0,88 millimeter in de richting vande Noordpool. Die verschuiving wordtveroorzaakt door de veranderingen in dewatermassa op aarde. Dat melden wetenschappers van het NASA Jet PropulsionLaboratory en de TU Delft in hetwetenschappelijk tijdschrift Nature Geoscience.Vooral het smelten van gletsjers sinds heteinde van de laatste IJstijd draagt bij aan debeweging van het aardoppervlak. Doordatgletsjers aan massa verliezen, neemt hetgewicht van de ijskappen af en komt het landonder het ijs iets omhoog. Als gevolg daarvanbeweegt de buitenste schil van de aarde heellangzaam naar het noorden ten opzichte vanhet massacentrum van de aarde, zo blijkt uitverschillende rekenmodellen. De nieuweschatting van de verschuiving is aanzienlijkgroter dan de verschuivingen die eerderemodellen suggereerden, verklaart hoofdonderzoeker Xiaoping Wu op Livescience.com Deverplaatsing van het centrum van de aarde zalons dagelijks leven niet benvloeden. Het is eenbeweging van minder dan een millimeter perjaar. Pas als het een centimeter zou zijn,zouden we een groot aantal veranderingenzien, aldus Wu. De wetenschappersverzamelden voor hun model verschillendegegevens over de zwaartekracht op aarde, hetaardoppervlak en de massa van de oceanen.Daarbij maakten ze gebruik van satellieten enhet GPSsysteem. Een mogelijk gevolg van deverschuiving van het aardoppervlak is wel dater veranderingen ontstaan in metingenwaarmee we wetenschappers bewegingen vansatellieten in kaart brengen. Satellieten dierond de aarde bewegen verzamelen informatievanuit de ruimte, maar onze meetinstrumentenstaan op aarde. De verschuiving van hetaardoppervlak benvloed dus de metingen vande bewegingen van satellieten", verklaart Wu.Bron: NU / 01102010.Met de eerste telescoop van het PanoramicSurvey Telescope & Rapid Response System(PanSTARRS) is een planetode ontdekt diede aarde half oktober op een veilige afstandvan ongeveer 6,5 miljoen kilometer zalpasseren. Het bijzondere aan de ontdekking isdat de planetode, die slechts ongeveer dertigmeter meet, is opgespoord toen hij meer dan30 miljoen kilometer van de aarde verwijderdwas. Volgens de wetenschappers van PanSTARRS is hun surveytelescoop momenteelhet meest gevoelige instrument is voor hetopsporen van nieuwe planetoden die de aarde(ooit) dicht kunnen naderen. Weliswaar zijn demeeste grote planetoden die in de buurt vanonze planeet komen inmiddels wel bekend,maar het vermoeden bestaat dat er nog veleexemplaren kleiner dan anderhalve kilometerop ontdekking wachten. Ook die 'kleine'ruimterotsen kunnen bij inslag eenverwoestende uitwerking hebben. De kans datde nu ontdekte planetode, die de aanduiding2010 ST3 draagt, binnen afzienbare tijdfrontaal op de aarde afstevent, is overigensgering. Maar de verwachting is dat met PanSTARRS de komende jaren nog meer dan eenmiljoen kleine planetoden worden opgespoord.Bron: NU / 02102010.Het merkwaardige object Phaethon, dataanvankelijk als een planetode en later als eeninactieve komeet werd beschouwd, werd in juni2009 plotseling tweemaal zo helder. Datsuggereert dat Phaethon niet zo 'dood' is alsdoorgaans wordt aangenomen. Kometenbestaan uit een mengsel van ijs en gesteente.Steeds als zij in de buurt van de zon komen, 043

verdampt een deel van dat ijs en laat dekomeet een lang spoor van fijn gruis achter. Zolang de voorraad strekt, natuurlijk. OokPhaethon heeft zo'n gruisspoor, dat steeds indecember door de aarde wordt doorkruist. Hetwaarneembare gevolg daarvan is de jaarlijksterugkerende meteorenzwerm van deGeminiden. Afgezien van het gruis dat hijachterliet, vertoonde Phaethon eigenlijk nooit'kometengedrag'. Totdat zijn helderheid op 30juni vorig jaar, kort na het bereiken van zijnkleinste afstand tot de zon, plotseling tweemaalzo groot werd. Volgens de astronomen DavidJewitt en Jing Li van de universiteit vanCaliforni in Los Angeles was diehelderheidstoename het gevolg van de uitstootvan een wolk stofdeeltjes. Omdat Phaetonvrijwel zeker geen ijs meer bevat, achten Jewitten Li het echter onwaarschijnlijk dat opwarmingdoor de zon de directe oorzaak van hetverschijnsel is geweest. Volgens hen moet destofuitstoot worden toegeschreven aan destralingsdruk van de zon, die fijne stofdeeltjesvan het oppervlak van Phaethon wegblaast.Een uitbarsting in de zonneatmosfeer, die eenhalve dag eerder plaatsvond, kan dit effectversterkt hebben. Bron: NU / 02102010.Een team Amerikaanse wetenschappers heeftvastgesteld dat het bevroren oppervlak vanEris, voor zover bekend de grootstedwergplaneet van ons zonnestelsel,voornamelijk uit stikstofijs bestaat. In datopzicht lijkt hij sterk op de langst bekendedwergplaneet, Pluto. De ontdekking is nietalleen gebaseerd op waarnemingen van Erisen Pluto, maar ook op onderzoek in het nieuwe'ijslaboratorium' van Northern ArizonaUniversity. In dat lab worden de ijzigeomstandigheden op de verre dwergplaneten (390 graden Fahrenheit oftewel 234 gradenCelsius) nagebootst. Vervolgens wordenijsmonsters gemaakt door mengsels vangassen zoals stikstof, methaan en argon telaten bevriezen. Door de ijsmonsters met lichtte beschijnen, kan worden vastgesteld welke'chemische vingerafdrukken' (spectraallijnen)de diverse gasmengsels in het licht achterlaten.Deze vingerafdrukken worden ten slottevergeleken met telescoopwaarnemingen vanEris en Pluto. De conclusie is dat hetijsoppervlak van Eris voor negentig procent uitbevroren stikstof en voor tien procent uitbevroren methaan bestaat. 05102010.Astronomen hebben met de HubbleRuimtetelescoop (HST) ontdekt dat de kosmos11 miljard jaar geleden oververhit is geraakt, zoheeft de NASA, vooruitlopend op een publicatiein het wetenschappelijke vakblad AstrophysicalLetters meegedeeld. Tijdens die periodehebben quasars als de heldere kern vanactieve sterrenstelsels zo veel stralinggeproduceerd dat de groei van sommigedwergstelsels gedurende bijna 500 miljoen jaarwerd geremd. Tussen 11,7 en 11,3 miljard jaargeleden ontdeed het ultraviolette licht vanactieve sterrenstelsels heliumatomen van hunelektronen. Door dit ionisatieproces werd hetintergalactisch helium van zowat 10.000 gradencelsius tot meer dan het dubbele verhit. Ditverhinderde dat het gas gravitationeel in elkaarklapte om in kleine sterrenstelsels nieuwegeneraties sterren te doen ontstaan. Bron:Belga / GB / 07102010.

Meer uptodate nieuws opwww.spacepage.be !

Kortnieuws

Op de Amerikaanse websitewww.ifitwasmyhome.com kanmen niet alleen zien hoe grootde olie vlek (aan het oppervlak)reeds is, maar ook hetoppervlak hiervan vergelijkenmet waar men woont. Eenbeeld zegt, ook deze keer,meer dan woorden...

044

Marc van der Sluys is Nationaal Fellow van het CanadeesInstituut voor TheoretischeAstrofysica (CITA) aan deUniversiteit van Alberta. Hijwerkt aan de evolutie vandubbelsterren en het waarnemen van gravitatiestraling vanneutronensterren en zwartegaten met LIGO en Virgo.NGC 1555 is een reflectienevelin het sterrenbeeld Stier. Hetwerd op 11 oktober 1852ontdekt door de Britse astronoom John Russell Hind.

Marc van der Sluys Rubriek

De hemelkalender

045

Rubriek

046

Gegevens van de bedekkingvoor een aantal plaatsen inNederland en Belgi. Kolom 1geeft de plaatsnaam aan.Intrede: (kolo

047

Meteorenzwermen zijn zwermen van meteoren, vaakafkomstig van stof en gruisachtergelaten door kometen.Wanneer een komeet in debuurt van de zon komt, gaathet ijs verdampen en viageisers door de korst van dekomeet breken. Het stof dathierbij vrijkomt, kan later eenmeteorenzwerm veroorzaken.Interessant bij een meteorenzwerm is dat alle deeltjes uitdezelfde richting komen. Doorhet perspectiefeffect lijkt danalsof de trajecten van deveroorzaakte meteoren, bijachterwaartse verlenging, uiteen zelfde punt lijken te komen(net zoals de sporen van eenlange, rechte spoorweg). Ditpunt noemt men de radiant vande zwerm. Meteorenzwermenworden doorgaans genoemdnaar het sterrenbeeld waarinhun radiant gelegen is. Omdatin de paar dagen dat eenzwerm te zien is de aardeverder trekt in zijn baanverschuift de radiant enigszins.

048

Fides is een planetode in eenbaan om de zon, in deplanetodengordel tussen debanen van de planeten Marsen Jupiter. Fides heeft eenellipsvormige baan, die ietsmeer dan 3 helt ten opzichtevan de ecliptica. Tijdens eenomloop varieert de afstand totde zon tussen de 2,175 en3,108 astronomische eenheden. Fides werd op 5oktober 1855 ontdekt door deDuitse astronoom RobertLuther in Dsseldorf. Lutherhad eerder al vier planetodenontdekt en zou in totaal 24planetoden ontdekken. Fidesis genoemd naar Fides, in deRomeinse mythologie de godinvan het vertrouwen en depersonificatie van de loyaliteit.

SETI, de "Search for Extraterrestrial Intelligence" (Dezoektocht naar buitenaardseintelligentie) is een projectwaarbij door gevoelige radiotelescopen wordt gezocht naarsignalen uit de ruimte diekenmerken hebben waaruitblijkt dat ze veroorzaaktzouden kunnen zijn door eenbuitenaardse beschaving.Bron: Wikipedia.

Redactioneel Rubriek

049

Media: Reizen webinnenkort interstellair ?

050

Het gat in de ozonlaag bovenAntarctica waargenomen doorhet SCIAMACHY instrument op1 september 2005. Bron: KNMI/ ESA.

Filip Feys Artikel

Sasteria onder de sterren...

De AEG leden samen met enkele sympatisanten alsook deschepen Yves Mirroir en burgemeester Jean Vandecasteeletijdens de viering van onzetiende verjaardag. Bron: DeZeewacht.

051

052

Dirk Devlies is, naast lid van deAstro Event Group vzw, ookactief in de Vereniging VoorSterrenkunde waar hij zetelt inde raad van beheer. Zowat elkvrij moment steekt hij in z'nzelfgemaakt sterrenkundig enruimtevaartgericht woordenboek. Een omvangrijk werk datal enkele duizenden pagina'stelt.

Dirk Devlies Rubriek

Woord v/d maand:Lagrangepunten

A B

053

Rubriek

054

De afbeelding toont de OBassociaties tot ongeveer 1.500parsec die voor Hipparcosbekend waren. Met N wordt hetaantal sterren aangegeven meteen absolute magnitudehelderder dan 5. Voor eenverklaring van magnitudes, zieGuidestar februari 2010..

Na negen jaar is een einde gekomen aan eenbaanbrekend wetenschappelijk onderzoek inde ruimte. De WMAP heeft zijn vaste plaats op1,5 miljoen kilometer van de aarde verlaten endraait nu voorgoed in een baan rond de zon.Dat meldde de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA woensdag. Met de WMAPwisten astronomen in 2003 de leeftijd van hetheelal nauwkeuriger dan ooit tevoren tebepalen: 13,75 miljard jaar, met een foutmargevan slechts n procent. Het gezaghebbendewetenschappelijke tijdschrift Science noemdede ontdekking de belangrijkste doorbraak vanhet jaar 2003. De in 2001 gelanceerde WMAPdeed onderzoek naar de zogeheten kosmischeachtergrondstraling. Dit is het restant van deoerknal waarmee het heelal ontstond. Door desatelliet ontdekten astronomen ook dat deeerste sterren eerder zijn ontstaan dangedacht. Bron: ANP / 06102010.De toeristische racket SpaceShipTwo vanVirgin Galactic heeft in de Amerikaanse staatCaliforni zijn eerste solovlucht gemaakt.SpaceShipTwo werd gisterochtend lokale tijdtot op zo'n 13.700 meter hoogte gebracht doorhet moederschip en boven de Mojavewoestijnlosgelaten. Volgens een woordvoerder van hetbedrijf landde het ruimteschip achteraf op eenlandingsbaan van de luchthaven, gevolgd doorhet moederschip. De volledige vlucht van deSpaceShipTwo bedroeg zo'n 25 minuten. Hettuig ondergaat momenteel zware testsvooraleer het toeristen tot in de ruimte kanbrengen. In de jongste test werd de raketmotor,waarmee het schip tot in de ruimte kan stijgen,nog niet gebruikt. Bron: HLN / TW / 11102010.James C. Tilton, een wetenschapper bij NASAsSpace Flight Center, deed 25 jaar geleden alonderzoek naar de pixels in bepaaldeafbeeldingen. Hij bedacht een algoritme datafbeeldingsegmentatie het groeperen vanpixels op verschillende detailniveaus veelhoger tilde. Hij vond niet alleen regionaleobjecten, maar ook gespatieerde gebieden engroepeerde die in regionale klasses. Metandere woorden: op een satellietfoto kon hijniet alleen meren van verschillende diepte vanelkaar onderscheiden, hij kon ook merenonderscheiden van andere klassen flora zoalsbomen. Hij noemt de techniek recursivehierarchical segmentation. Deze wordt al volopgebruikt om fotos van NASAs Landsat enTerraruimtetuigen te analyseren. Het resultaatwordt bijvoorbeeld gebruikt om sneeuw enijskaarten te verbeteren of potentilearcheologische graafplekken te vinden. Nuwordt de techniek ook gebruikt ommammografien, echografien, rntgenfotosen meer te ondersteunen. Mijn origineleconcept was volledig gericht op de wetenschapvan de aarde, zegt Tilton, die in het begin vrijsceptisch tegenover de mogelijke verbeteringvan bijvoorbeeld mammografie was. Ik hadnooit gedacht dat mijn algoritme de medischewereld zou kunnen bijstaan. Bewerkteafbeeldingen van lichaamscellen tonen detailsdie nooit zichtbaar kunnen zijn in onbewerktefotos. De celeigenschappen zijn erg duidelijkzichtbaar, aldus Tilton. Bartron is iets goed ophet spoor. Bartron Medical Imaging uitConnecticut heeft sindsdien het MEDSEGsysteem ontwikkeld, dat onlangs nog werdgoedgekeurd door de Amerikaanse Food andDrug Administration. Diezelfde FDA zegt weldat het systeem niet (of niet meteen) primairgebruikt zal worden om diagnoses te stellen.Bartron, dat de software bestudeerde dankzijGoddards Innovative Partnerships ProgramOffice, kreeg in 2003 een licentie om degepatenteerde technologie te gebruiken in eensysteem dat moeilijk zichtbare delen in 055

medische fotos aan het licht brengt. Het bedrijfbegon een intensieve samenwerking metdokters om CATscans, MRIscans, echografien en andere te analyseren. De techniekhelpt vooral vrouwen met een hoge borstdichtheid, of families met een borstkankergeschiedenis. Zij moeten momenteel onder deMRIscanner. Die zijn niet alleen duur enoncomfortabel, maar leveren ook erg veel valsepositieven op, waardoor een hele hooponnodige biopsies plaatsvinden. Het MEDSEGproces onderzoekt de afbeelding, waardoordokters veel meer detail kunnen zien.Desoftware kan patinten een hoop geld besparendoor het aantal dure en onnodige tests terug tedringen. Bron: ZDNET / 15102010.Twee Duitse radarsatellieten vliegen sinds kortin tandemformatie om de aarde. Samen zullenzij gaan werken aan de meest gedetailleerdedriedimensionale kaart die ooit van onzeplaneet is gemaakt. TanDEMX en TerraSARXzijn elkaar genaderd tot op 350 meter envliegen met een snelheid van zeven kilometerper seconde op een hoogte van ruimvijfhonderd kilometer. Doordat zij vanuit ietsverschillende 'standpunten' omlaag kijken,kunnen de beide satellieten hoogteverschillenop het aardoppervlak meten. De gemetenhoogtes zijn tot op minder dan twee meternauwkeurig. TerraSARX werd al in 2007gelanceerd, maar TanDEMX pas in juni van ditjaar. Sindsdien zijn de beide satellieten steedsdichter naar elkaar toe gemanoeuvreerd. Dekomende drie jaar zullen zij bij elkaar in debuurt blijven. Hun nieuwe hoogtekaart van deaarde moet in 2014 gereed zijn. Bron: NU / 16102010.De astronauten die als eerste naar Marsvertrekken, zullen er nadien geen stoereverhalen over kunnen vertellen. De eerstemissie naar de rode planeet goed voor eentrip van 8 maanden wordt volgens tweeAmerikaanse wetenschappers namelijk een'enkele reis'. Dat vertellen ze in het bladJournal of Cosmology. "De kosten om deastronauten weer veilig terug naar de aarde tebrengen, zijn te hoog om een reis naar Marsbinnen afzienbare tijd uit te voeren", zeggennatuurkundige Paul Davies en geoloog DirkSchulzeMakuch. "Daarnaast kan de exploratiealleen maar plaatsvinden op basis van enkelereizen. Er moet een permanente basis komendie constant bemand wordt. Zie het als eenmissiepost. Denk aan de eersteontdekkingsreizigers die Europa verlieten. Zijhadden ook weinig kans op een terugkeer."Bron: HLN / 21102010.Inflatie kent geen grenzen, zo blijkt uit eenwaarschuwing van een Russische ruimtevaartfunctionaris. De prijs van een maaltijd inhet Internationaal Ruimtestation ISS is dit jaarmet 40 procent gestegen.Per bemanningslid isde gemiddelde kost van het dagelijks eten naarzowat 15.000 roebel (350 euro) gestegen, zo iswetenschapper Viktor Dobrowolsvi inMoskouse media geciteerd. In 2009 bedroegde prijs 11,000 roebel (250 euro). De gestegenkost heeft volgens Dobrovolski te maken metde inflatie die de prijzen heeft getroffen van deproducten om ruimtemaaltijden te maken.Opvarenden van het ISS verorberenoverwegend vooraf klaargemaakte maaltijdendie zij met water erbij opwarmen in eenmicrogolfoven. Het gaat om 1,6 1,75 kilo perdag. Een maaltijdrotatie duurt acht dagen.Dobrovolki is directeur van het instituut datverantwoordelijk is voor de voeding vankosmonauten in de ruimte. Bron: DPA.

Meer uptodate nieuws opwww.spacepage.be !

Kortnieuws

In november 2001 was de bemanning van het internationaleruimtestation ISS getuige vande Leoniden meteorenstorm.Bron: NASA..

056

Philip Corneille is AEG lid enData Management consultantmet bijzondere interesse voorsterrenkundige applicaties. AlsFellow of the British Interplanetary Society schrijft hijregelmatig over onbemanderuimtevaart en sterrenkundevoor internationale vakbladen.De auteur aan de cassegrainfocus onderin de imposante4.20m WHT. Het blauweinstrument is de AuxiliaryCamera met juist daaronder deLIRIS spectrograaf. Bron:Philip Corneille.De indrukwekkende 4.2mWilliam Herschel telescoop metde Cassegrain focus onderinen beide Nasmyth focii bovenop de groene altazimuth montering. Bron: Philip Corneille.

Philip Corneille Rubriek

Observatoria wereldwijd4,2mWilliamHerschel telescoop

057

Rubriek

058

Het WHTgebouw toornt hoogboven de wolken op de 2366 mhoge Pico Fuente Nueva LaPalma, terwijl de GLAS laserguide star wordt getest. Bron:Javier Mendez / ING.

060

Het gat in de ozonlaag bovenAntarctica waargenomen doorhet SCIAMACHY instrument op1 september 2005. Bron: KNMI/ ESA.

Redactioneel Rubriek

De AEG activiteitenkalender

061

Kortnieuws

Het beeld op de achtergrond iseen optisch beeld van Hanny'sVoorwerp en nabijgelegensterrenstelsel IC2497 (copyright: William Keel, AnnaManning, 3.5m WIYN Telescope). Op de voorgrond zijn dehoge resolutie beelden te zien(oranje en paars) die in hetonderzoek zijn verkregen.Twee hele compacte bronnenzijn waargenomen in de kernvan sterrenstelsel IC2497 methet Europese netwerk vanradiotelescopen, waaruit blijktdat er een heel zwaar zwart gataanwezig is in de kern van hetstelsel. De omliggenderadiogolven zijn ontstaan uiteen zogenoemde "nuclearstarburst", een enorme uitbarsting van sterren in de kern vanIC2497. Bron: Astron.

Sterrenkundigen weten zich nog steeds nietgoed raad met het kleine hemellichaamPhaethon. Komt uit het ene onderzoek dat hijnog het meest op een komeet lijkt, stellenandere sterrenkundigen weer vast dat hetwaarschijnlijk toch een planetode betreft. Netals een komeet laat Phaethon een spoor vandeeltjes achter, dat op aarde een jaarlijksterugkerende 'meteorenregen' veroorzaakt.Maar sterrenkundigen uit Spanje, Griekenland,Frankrijk en de VS hebben nu vastgesteld datzijn samenstelling opvallend sterke overeenkomsten vertoont met Pallas, een groteplanetode die tussen de banen van deplaneten Mars en Jupiter om de zon draait. Ookde baaneigenschappen van Phaethon laten demogelijkheid open dat hij een brokstuk is datzich van Pallas heeft losgemaakt. 11102010.De atmosfeer boven de polen van de planeetVenus is ruimschoots de helft ijler dan tot nogtoe werd aangenomen. Dat blijkt uit onderzoekmet de Europese ruimtesonde Venus Express,die een tiental keren door de hoogste regionenvan deze atmosfeer gevlogen is om deluchtweerstand te kunnen meten. DeVenusatmosfeer reikt tot een hoogte vanongeveer 250 kilometer. De ruimtesonde is erop een hoogte van ongeveer 175 kilometerdoorheen gevlogen. Dat had niet alleen tot doelom meer te weten te komen over de structuurvan de Venusatmosfeer, maar ook om demogelijkheid te onderzoeken om VenusExpress nog dieper de atmosfeer in te latenduiken. Dat zou het mogelijk maken om deomloopbaan van de ruimtesonde te verkleinenen de duur van zijn succesvolle missie teverlengen. De huidige baan van Venus Expressis zeer langgerekt. Het verste punt ligt met66.000 kilometer zo ver van de planeet, dat deruimtesonde een beetje uit koers wordtgetrokken door de zwaartekracht van de zon.Om dat de corrigeren moet eens in de veertigtot vijftig dagen worden bijgestuurd, watuiteraard brandstof kost. In het huidige tempozal de tank van de ruimtesonde in 2015opraken, tenzij hij in een lagere omloopbaankan worden gebracht. Volgende week duiktVenus Express nogmaals de Venusatmosfeerin. Ditmaal zal hij nog eens tien kilometerdichter bij het planeetoppervlak komen. Bron:NU / 06102010.Met zowel de Hubbleruimtetelescoop als deinfraroodsatelliet WISE zijn opnamen gemaaktvan komeet 103P/Hartley 2. De opnamen zijnbedoeld voor de missie van de ruimtesondeDeep Impact, die begin november op eenafstand van slechts 700 kilometer langs dekomeet moet scheren. Uit analyse van deHubblebeelden blijkt dat de kern van dekomeet ongeveer anderhalve kilometer groot is,wat in overeenstemming is met eerdereschattingen. Ook is vastgesteld dat de coma,de reusachtige wolk van waterdamp rond dekomeetkern, opmerkelijk gelijkvormig is. Hetlijkt er op dat er geen specifieke gebieden opde komeetkern zijn waar grote hoeveelhedenwaterdamp en stof de ruimte in wordengeblazen. De verdampingsactiviteit van Hartley2 lijkt over zijn hele oppervlak verdeeld te zijn.De WISEopname geeft een goede indruk vande bijna twee miljoen kilometer lange staart dieachter de komeet aan sleept. Deze staartbestaat uit de ontelbare stofdeeltjes die dekomeet bij nadering van de zon verliest. Bron:NU / 06102010.Nieuw onderzoek door een student van deuniversiteit van Victoria (Canada) vormt eenuitdaging voor de bestaande theorie over devorming van het buitengebied van onszonnestelsel. Tijdens de bijeenkomst vanplaneetdeskundigen die deze week in

Pasadena wordt gehouden, heeft Alex Parkerbewijs laten zien dat de planeet Neptunus geengrote aantallen planetoden heeft 'weggepest'.Tot nog toe is dat het idee achter de vormingvan de zogeheten Kuipergordel buiten de baanvan Neptunus. De Kuipergordel is een plattering die zich uitstrekt van zes miljard tot zevenmiljard kilometer van de zon. In deze gordelbevinden zich duizenden ijsachtige planetodengroter dan honderd kilometer, die wordenbeschouwd als een overblijfsel uit de tijd dat deplaneten van ons zonnestelsel werdengevormd.Een flinke aantal van deze ijsdwergen ruwweg n op de drie draait in paren om dezon. Uit Parkers computersimulaties blijkt datveel van die dubbele ijsdwergen van elkaargescheiden zouden zijn als de Kuipergordelinderdaad door de zwaartekrachtswerking vanNeptunus naar zijn huidige locatie verbannenwas. Het lijkt er sterk op dat de ijsdwergengewoon in de buurt van hun huidige locatie zijnontstaan. Bron: NU / 06102010.Sterrenstelsels ter grootte van het Melkwegstelsel ontstaan gemakkelijk en zijn al ruim driemiljard jaar lang de grootste spiraalstelsels inhet heelal. Dat blijkt uit nieuw onderzoek doorastronoom Kambiz Fathi van de universiteit vanStockholm. Astronomen denken datsterrenstelsels ontstaan door een ingewikkeldecombinatie van processen waarbij niet alleensterren en gaswolken zijn betrokken, maar ooksuperzware zwarte gaten en de mysterieuzedonkere materie waarin elk sterrenstelselgehuld is. Grote sterrenstelsels zoals onsMelkwegstelsel zwemmen in een zee van velekleinere stelsels en groeien door zo nu en daneen van die kleintjes op te slokken. Sinds dejaren zeventig is bekend dat het aantal sterrenin het deel van een spiraalstelsel waar despiraalstructuur het duidelijkst is, nooit veelgroter is dan in het Melkwegstelsel. Dat wordtook wel de wet van Freeman genoemd, naarde Australische astronoom die dit gegevenontdekte. Tot nog toe was de wet van Freemanslechts voor enkele tientallen stelselsgeverifieerd. Fathi heeft dat aantal nuopgevoerd tot dertigduizend. Deze veel groteresteekproef bevestigt de door Freeman ontdektewetmatigheid niet alleen voor nabijespiraalstelsels. Hij blijkt ook te gelden voorstelsels op afstanden tot 3,4 miljard lichtjaar,die we dus zien zoals ze 3,4 miljard jaargeleden waren. Bron: NU / 12102010.Astronomen hebben met de South PoleTelescope een grote cluster van sterrenstelselsontdekt op een afstand van 7 miljard lichtjaar.De cluster, die de aanduiding SPTCL J05465345 draagt, telt honderden afzonderlijkestelsels en bevat ruwweg 800 biljoenzonsmassa's aan materie. Daarmee is het eenvan de zwaarste clusters die op deze afstandzijn ontdekt. Doordat het licht van de cluster er7 miljard over doet om ons te bereiken, zien wede sterrenstelsels dus zoals ze 7 miljard jaargeleden waren. Het heelal was toen ongeveerhalf zo oud als nu: ons zonnestelsel bestondnog niet eens. Toch was de verre cluster op datmoment al zo zwaar en omvangrijk als de groteclusters die we in onze omgeving waarnemen.Geschat wordt dat hij inmiddels al vier keer zogroot geworden is, maar vanaf de aarde kandat pas in de verre toekomst wordenvastgesteld. Cluster SPTCL J05465345bestaat uit volgroeide sterrenstelsels. Datbetekent dat zijn vorming al in de eerste tweemiljard jaar na de oerknal moet zijn begonnen.

Meer uptodate nieuws opwww.spacepage.be !

De NASA heeft dinsdag in de Nepalesehoofdstad Kathmandu een nieuw systeemgelanceerd waarmee het effect van klimaatverandering in de Himalaya gecontroleerd kanworden. Wetenschappers, regeringen enhulporganisaties hebben onlinetoegang totsatellietbeelden van de regio en kunnen zovroeg zien of er overstromingen of andererampen op handen zijn. Ook bedreigingen voorde biodiversiteit en ijsmassa's worden in degaten gehouden. ''Dit is belangrijk voorrampenmanagement en de toekomstigeverkrijgbaarheid van water'', aldus eenvertegenwoordiger van Nepalese instantie voorbergontwikkeling Icimod, die het systeemgenaamd Servir met de Amerikaanseruimtevaartorganisatie opzette. Ongeveer 1,3miljard mensen zijn afhankelijk van smeltwatervan de Himalayagletsjers, die volgens expertsrazendsnel wegsmelten. Hierdoor dreigen inhet gebied in eerste instantie overstromingen teontstaan en later grote droogte. Er is relatiefweinig bekend over het effect vanklimaatverandering in het uitgestrekte gebied,vergeleken met de Noord en Zuidpool.Milieuactivisten noemen het de derde poolvanwege de enorme waterreserves in de vormvan ijs en sneeuw. Bron: ANP / 05102010.De hittegolf die Rusland afgelopen juli enaugustus trof, heeft duizenden mensenlevensgekost. Ten opzichte van dezelfde periode vorigjaar werden er bijna 56.000 doden meergeregistreerd. Dat blijkt uit cijfers van hetRussische statistiekbureau Rosstat. Volgens destatistieken van Rosstat, die online teraadplegen zijn op www.gks.ru, registreerdeRusland 191.951 overlijdens in augustus, datzijn er 41.262 meer dan in augustus 2009. Degegevens voor juli spraken van 14.474 extradoden. De nooit geziene hittegolf lag eveneensaan de basis van de zware bosbranden die hetland teisterden. Bron: AFP / LPB / 07102010.Brussel heeft meer dan 6.000 ton C02 nietuitgestoten. Dat is te wijten aan 'P.L.A.G.E.' of'Plan voor Lokale Actie en Gebruik vanEnergie'. Dat maakte de Brusselse ministervoor Leefmilieu, Energie en Stadsvernieuwing,Evelyne Huytebroeck, bekend. P.L.A.G.E. moetde gebruikers van grote gebouwen goedegewoonten aanleren op het vlak van zuinigenergieverbruik. De eigenaars die bij het planaansluiten kunnen rekenen op technischesteun door het aanwerven van een energieverantwoordelijke, en op een financile steunvan 35.000 tot 135.000 euro naargelang hetproject. De eerste fase liep over de periode20062009 en was gericht op gemeenten enziekenhuizen. In de gemeenten werden 70gebouwen geselecteerd. Het gasverbruikdaalde er met 15,8 procent en hetelektriciteitsverbruik met 4,3 procent. Dat komtneer op een besparing van 1,3 miljoen euro eneen vermindering van de CO2uitstoot met2.695 ton CO2.In de ziekenhuizen verminderdehet gasverbruik met 14,3 procent en dat vanelektriciteit met 0,6 procent, tegenover eenjaarlijkse verhoging met 2 procent. De CO2uitstoot verminderde met 4.000 ton. Wat devolgende fase van het project is, werd nietbekend gemaakt. Bron: Belga / EDP / 06102010.Het zal steeds vaker voorkomen dat oogstenop grote schaal mislukken, zoals Ruslandonlangs met zijn tarwe heeft meegemaakt. Deoorzaak is de toename van extremeweerfenomenen als gevolg van deklimaatwijziging, zegt een Britse studie. Maarde onderzoekers zeggen ook dat oplossingenmogelijk zijn. Rusland kreeg dit jaar af terekenen met grote droogte en zwarebosbranden. Een aanzienlijk deel van de 069

tarweoogst ging daardoor verloren. Rusland,een van de grootste graanuitvoerders terwereld, stopte meteen de uitvoer van tarwe.Dat leidde tot forse prijsstijgingen op deinternationale grondstoffenmarkten. Volgensonderzoekers van de universiteiten van Leedsen Exeter en het Met Office Hadley Centre zaldit steeds vaker gebeuren naarmate deklimaatwijziging meer voelbaar wordt. "Hetheeft gevolgen voor iedereen op de planeet,niet alleen voor landbouwregio's", zegthoofdauteur Andy Challinor van de School ofEarth and Environment van de Universiteit vanLeeds. De studie onderzocht tarweoogsten inhet noordoosten van China. Op basisvanklimaatmodellen doet het oogstvoorspellingen tot het einde van deze eeuw. Deonderzoekers zijn van plan deze methode nuook op andere regio's toe te passen. Volgensde onderzoekers kan de landbouw zich aan denieuwe situatie aanpassen. En zaligmakendeoplossing is er niet. Maar de combinatie van deontwikkeling van nieuwe gewassen die betertegen warmte en droogte kunnen, ensociaaleconomische maatregelen zoals grotereinvesteringen kunnen de ergste gevolgentemperen, zeggen ze. Volgens medeauteurEvan Fraser (Universiteit van Leeds) zullenarmere regio's meer hulp nodig hebben om ookzich tegen die extreme weerfenomenen tewapenen. De nieuwe studie verscheen in deBritse vakpublicatie Environmental ResearchLetters. Bron: IPS / KVE / 10102010.Op de Wereldluchtvaarttop in het CanadeseMontral is voor het eerst een resolutie overklimaatverandering aangenomen na druk vanhet Belgi, dat sprak in naam van 44 landen.Dat meldt staatssecretaris voor MobiliteitEtienne Schouppe. "Deze resolutie is eenprimeur: voor de eerste maal wordt eenwereldwijde resolutie over co2uitstootaanvaard, waardoor er meteen een belangrijkebijdrage is geleverd aan de doelstellingen vanCancun". Schouppe was op de top aanwezig inzijn functie van voorzitter van de Europesetransportministers. "Ik ben zeer verheugd dat ikdeze fantastische primeur kan aankondigen. Ikbeschouw dit als een van de belangrijksterealisaties van mijn voorzitterschap van deEuropese transportministers." Belgi konspreken met een mandaat van 44 Europeselanden (27 lidstaten van de EU en de leden vande European Civil Aviation Conference). Wat deresolutie precies inhoudt, en waartoe deluchtvaarsector zich werkelijk heeftgengageerd blijft vaag. Bron: Belga / EDP /10102010.Een zwakke maar constante nachtelijkeblootstelling aan licht kan het gewicht doentoenemen. Dat concluderen onderzoekers vande Universiteit van Ohio in het Amerikaansewetenschappelijke blad Proceedings of theNational Academy of Science. Deonderzoekers stelden jonge muizen acht wekenlang elke nacht bloot aan zwak licht. In dezeweken werden de jonge muizen 50 procentzwaarder dan hun soortgenoten die eennormale hoeveelheid licht te verduren kregen.Volgens de onderzoekers aten de proefdierenonder invloed van het nachtelijke licht op hetverkeerde moment. ''Iets in het licht zorgde