magazine over de meest gastvrije kerken van Oost-Nederland

202020

21

GASTVRIJ

Tien verhalen over

tien kerken - in Oost-Nederland

onder andere:

De lotgevallen van een

miraculeuze Maria - in Renkum

Hoe een Duitse toren

belandde in Twente - in Almelo

Een huis van God

en van de buurt - in Nijmegen

2 Open deuren

Huize Almelo en de Grote Kerk vormen samen een authentiek stukje Almelo. De Grote Kerk is zelfs het oudste gebouw in het stadcentrum, met veel aanloop van buren, stadsgenoten, dagjesmensen en toeristen.

Deventer 8De Lebuinus heeft een roemrijk verleden van zo’n duizend jaar. De kerk staat midden in de stad én midden in de samenleving.

In kerkgebouwen komen mensen samen om hun geloof te beleven. Vaak al eeu-wenlang. In zo’n oud kerkgebouw ervaar je soms een gewijde sfeer. Of je vindt er rust die buiten deze eeuwenoude muren ontbreekt. Maar ook voor wie oog heeft voor kunst en cultuur valt er veel te genie-ten. Daarom is het belangrijk dat steeds meer kerkdeuren wagenwijd open gaan voor iedereen. In dit magazine maakt u kennis met tien gastvrije kerken in Gelder-land en Overijssel. Voel u welkom!

Wim den Brabervoorzitter stichting Welkom in de Kerk

Almelo

4

2

COLOFONGastvrij, magazine over gastvrije kerken in Oost-Nederland

Op initiatief van de stichting Welkom in de Kerk vond de verkiezing plaats van de ’meest gastvrije kerk van Oost-Nederland’. Kerken in de provincies Overijssel en Gel-derland konden zich hiervoor aanmelden door een uitgebreide vragenlijst in te vullen. Een deskundige jury met vertegenwoordi-gers uit het kerkelijk leven, de erfgoedwereld en de toeristenbranche kozen uit 69 inzen-dingen tien kerken die gastvrijheid hoog in het vaandel hebben. Met deze kerkgebou-wen maakt u kennis in dit magazine.

check de sites: De gegevens in dit magazine kunnen achterhaald zijn. Kijk voor de meest recente informatie over activiteiten en openingstijden op de website van de desbetreffende kerk.

adviseur: Jorien Kranendijkdeelprogrammaleider Toekomst Religieus Erfgoed

projectcoördinatie: Alinda van GinkelYgerne ten Brinke

bladconcept en art direction:Willemke Wieringa

ontwerp:Hester Nijhoff

fotografie:Juliantien Schipper

redactionele bijdragen:Ellen ter Avest, Bertine ten Brinke, Johan ten Brinke, Alinda van Ginkel, Leo Polhuys, Bram Rebergen, Joke Veerman, Willemke Wieringa

eindredactie:Willemke Wieringa

correctoren:Bertine ten Brinke Gert Schreuders

grafische vormgeving:Topic Creatieve Communicatie, Wierdenwww.topic-cc.nl

op de cover:Paduakerk Nijmegen

uitgever:stichting Welkom in de Kerk, Burg. J.C. van den Bergplein 34, 7642 GT Wierden, tel. 0546 - 577 475, www.welkomindekerk.nl

Duiven

De Witte Kapel was een katholieke huiskapel en werd in de loop der tijd een protestantse kerk. Aan gereformeerd of hervormd doen ze niet in deze ‘thuisplek voor iedereen’.

12

3

INHOUDDe monumentale Ontmoetingskerk is altijd open, iedereen is welkom. Er is veel te zien en te beleven, maar je kunt er ook gewoon rustig zitten en een kaarsje aansteken.

Tubbergen32

Zo klein als dit kunstenaarsstadje is, zo majestueus is de Simon en Judas-kerk. Een kerkgids is altijd aanwezig om bezoekers in te wijden in haar bijzondere historie.

24

20

De missie van de Paduakerk is: er zijn voor anderen. Dit huis van God is ook een huis van de buurt. En op zondag kerkt de Eritrese gemeenschap er.

Nijmegen

In dit eeuwenoude vestingstadje staat de indrukwekkende Maartenskerk. De toren biedt een fenomenaal uitzicht. De vele orgelconcerten zijn wijd en zijd bekend.

Jaarlijks bezoeken vele pelgrims uit bin-nen- en buitenland het beeld van Maria van Renkum. Zij is trekpleister van de Onze Lieve Vrouw Ten Hemelopneming, een Cuyperskerk uit 1922.

28

Het lijkt een pakhuis, maar is een kerk-gebouw: de thuisbasis van de doopsge-zinden. In het geheim beleden ze in deze ‘schuilkerk’ hun geloof, dat destijds streng verboden was.

Winterswijk

36

40

Zaltbommel

Een gezellige gemeente met overlevings-drang, dat is de PKN Tubbergen. Ze zorgen er goed voor elkaar, hun gasten en hun kerkgebouw, een waterstaatskerk uit 1809.

3

IN DE MEEST GASTVRIJE KERKEN

VAN OOST-NEDERLAND

Welkom

16

GROTE KERK ALMELO

“Het doet mij veel, dat ik hier een kaarsje heb mogen branden om mijn ouders te gedenken, die in deze kerk getrouwd zijn.” - een bezoeker

4

Waar komt die toren toch vandaan?

vrijwilligers werken samen om, naast de weke-lijkse vieringen, zo vaak mogelijk open te zijn en gasten te verwelkomen bij een concert, expositie of andere activiteit. Maar ook om een plek van stil-te en rust, bezinning en inkeer te kunnen bieden. “Het komt weleens voor dat er in de stiltehoek ge-sprekken worden gevoerd met mensen in nood; zo nodig verwijzen we door naar gespecialiseerde hulpverleners”, aldus Harry Konijnenbelt. Hoe houd je zo’n kerkgebouw draaiende? Konij-nenbelt: “Het belangrijkste zijn de vrijwilligers. Zij dragen het idee van gastvrijheid uit. Hun enthousi-asme groeit door het doen. Dat trekt weer nieuwe vrijwilligers aan én gasten. En hoe meer vrijwil-ligers, hoe vaker we open kunnen zijn.”

Ook belangrijk: deel informatie, zo veel en zo vaak mogelijk. Een goede relatie met de plaatselijke pers is cruciaal om evenementen, exposities en andere activiteiten onder de aandacht te brengen. Wat er zoal te zien is in de kerk kunnen gasten lezen in bijvoorbeeld een rondleiding-op-papier, weggeefmateriaal en via de website.

Onderhoud en beheer vallen, namens de Protes-tantse Gemeente Almelo, onder de stichting Vrien-den van de Grote Kerk. Verder zorgt de stichting voor de verhuur van parkeerterrein, kerkzaal, andere kerkruimtes en ontmoetingscentrum De Schouw aan verenigingen, koren, harmonieorkesten en scholen. Concertorga-nisten en dirigenten zijn blij met deze gastvrije kerk. Konijnenbelt: “Die zijn laaiend enthousiast vanwege de fantastische akoestiek.”

5

In het centrum van Almelo pronkt de monumenta-le Grote Kerk, het oudste gebouw van de binnen-stad. Gasten zijn er van harte welkom. “Gast-vrijheid en open kerkdeuren horen bij kerkzijn. Onze geloofsgemeenschap is dan ook een open gemeenschap”, zegt woordvoerder Harry Konij-nenbelt. “Dat we een rol spelen in de Almelose samenleving is zeker, maar de impact van onze gastvrijheid is moeilijk in te schatten.”Samen met het nabijgelegen Huize Almelo vormt de Grote Kerk een authentiek stukje plaatselijke historie.

Wie gewoon eens binnenloopt in deze oude wereld wordt na de eenvoudige entree verrast door het witte interieur, met hier en daar een toefje goud en zwart. Vijf grote kroonluchters van trans-parant Venetiaans glas sieren het plafond. In de weldadige rust van deze ruimte klinken regelmatig de tonen van het met bladgoud gedecoreerde rococo-orgel. “Het orgel is een geschenk van de Heer van Almelo in 1754”, vertelt organist Henk Kamphuis, die ook bij het gesprek aanwezig is. “In het koor doet een eenvoudiger orgel dienst bij koor- en cantorijzang.”

Het gebouw komt tot leven in oude verhalen. Over de invloedrijke Heren van Almelo en het geslacht Van Rechteren Limpurg, die in de kerk over een eigen familiebank beschikken, de gravenbank. Over de authentieke grafkelder die nog intact is en waarin grafelijke familieleden rusten. Over de goti-sche bouwstijl, die zichtbaar is in dichtgemetselde ramen. Over sporen van rooms-katholiek verleden in een voormalige altaarsteen mét vijf stigmata, die sinds de Reformatie dienst doet als vloersteen in het koor. En dan de toren, een verhaal op zich. Zo één zie je nergens in deze contreien... (zie pag. 6)

In de Grote Kerk is veel aanloop van buren, Alme-loërs, dagjesmensen en toeristen. Zeker honderd

6

Op een mooie dag wordt graaf Adolph Hendrik verliefd, maar het meisje van zijn dromen woont wel erg ver weg, helemaal in Beieren. Gelukkig kent liefde geen grenzen. Het jonge stel trouwt en overgelukkig neemt graaf Adolph zijn gravinnetje mee naar het voorouderlijk kasteel in Almelo. Tussen twee haakjes: dit is echt gebeurd, lang geleden, om precies te zijn in 1695. En dan leven ze nog lang en gelukkig? Nee, niet. Heimwee plaagt de jonge gravin dag en nacht en de graaf wil niets liever dan haar verdriet verlichten. Maar hoe? Na lang piekeren komt hij op een lumineus idee. Als hij nou eens een stukje Duitsland naar Almelo haalt... Vlakbij zijn kasteel staat de Grote Kerk. Noeste ambachtslieden zijn bezig de kerk te herbouwen, grotendeels op zijn kosten. Door van de toren een Duitse kerktoren te maken, zal zijn geliefde zich vast meer thuis gaan voelen in Almelo. En zo geschiedt. Helaas overlijdt de graaf in 1731 en zijn weduwe in 1758. De toren - een zogenaamde ‘Welsche Haube’ - hebben zij nooit voltooid gezien. Het galante gebaar van de graaf kreeg pas in 1781 zijn beslag.

Een galante graaf

7

welkomAltijd open

van donderdag en vrijdag (12:00-14:00 uur) en op zaterdag (13:00-16:00 uur)

incidenteel op zondagmiddag Om te kijken, te zwijgen, te ontmoeten

Elke zaterdag KerkOpen

(van 15:00-16:00 uur gids aanwezig) Om te genieten van gebouw en orgelspel

Elke zondagochtend (in coronatijd)

Viering in de vorm van een ochtendgebed

4x per jaar WelKomBinnen Om elkaar en anderen te ontmoeten

Follow The Light, eind november, vooraf-gaande aan eeuwigheidszondag

(circa 350 deelnemers) Kerstfeest voor eenieder

Soms een fancy fair

6 gratis concerten per jaar en regelmatig kooruitvoeringen

4 exposities per jaar

van plaatselijke en regionale kunstenaars (circa 600 bezoekers)

Grote KerkKerkplein 15

Almelowww.pga-grotekerk.nl

“Wat een verrassend mooie kerk, al dat wit en licht binnen.”- een bezoeker

het prachtige orgelde kroonluchters

de toren in de stijl van een ‘Welsche Haube’ het grafmonument voor graaf Adolph Hendrik de gravenbank het verhaal van de toren als strip (scan de QR-code op de paal naast De Schouw)

kom kijken naar:

De Lebuinuskerk in Deventer behoort tot de top honderd van Rijksmonumenten in Neder-land. De kerk heeft een roemrijk verleden van zo’n duizend jaar. Ds. Ingrid de Zwart van de Protestantse Gemeente en pr-man Gerard Sizoo zijn trots op ‘hun’ kerk. Geen wonder.

De ruim zestig meter hoge kerktoren is al van verre te zien voor wie de stad nadert vanaf de A1 of met het pontje de IJssel oversteekt. Op zaterdag kan de toren (met de Hemony-beiaard) beklommen worden. De plek biedt een schitterend uitzicht over het middeleeuwse stadscentrum en het groene IJssellandschap.

Bezoekers krijgen een gastvrij onthaal. Ingrid: “Je kunt hier redelijk anoniem rondlopen, maar een gesprekje aanknopen kan ook altijd. We trekken mensen uit binnen- en buitenland en omdat de kerk vlak bij de IJssel ligt, komen er ook vaak schippers langs. Laatst zaten drie schippersgezinnen tegelijk in de dienst.”

De kerk is genoemd naar de Engelse missio-

naris Lebuinus, die in de achtste eeuw de Saksen kwam bekeren. Op een rivierduin bouwde hij een houten kerkje, ongeveer ter hoogte van de huidige Lebuinus. De eerste stenen kerk bouwde bisschop Balderik in de tiende eeuw. Begin elfde eeuw verrees er een enorme romaanse basi-liek van bijna 100 meter lang, de basis van de tegenwoordige kerk. In de middeleeuwen werd de basiliek verbouwd tot een gotische hallenkerk.

Deventer was lange tijd de residentie van het bis-dom Utrecht. Tijdens het kortstondig bestaan van het bisdom Deventer (in de zestiende eeuw) deed de kerk dienst als kathedraal. Ten tijde van de Reformatie (1517) verdwenen beelden en andere uitingen van rooms-katholicisme. Bij restauraties kwamen muurschilderingen en bijzondere voor-werpen weer tevoorschijn, zoals het Pinksterluik.* (zie pag. 10)

Ingrid en Gerard verzorgen regelmatig rondleidin-gen. Ingrid voor basisschoolklassen: “Kinderen zijn altijd onder de indruk van dit monumentale gebouw.” Gerard voor volwassenen: “Amster-

Top honderd kerk8

999

LEBUINUS DEVENTER

dammers - ik ben zelf oud-Amsterdammer - zijn stomverbaasd als ze horen dat Deventer al in de elfde eeuw een welvarende Hanzestad was. Terwijl Amsterdam toen nog bestond uit twee boerderijen…”

Tijdens de laatste grote restauratie werd De Magistraatskapel, vroeger voorbehouden aan de stadsbestuurders, geschikt gemaakt voor kleine bijeenkomsten. Er werd een afscheiding geplaatst met twaalf glas-in-loodramen, ex-pressionistische voorstellingen van profeten en evangelisten. Ingrid: “Sinds kort is hier een ge-denkhoek ingericht voor mensen die door het coronavirus of anderszins met verlies te maken hebben gehad. Ze kunnen er een kaarsje aan-steken, een foto of rouwkaart neerleggen. De ruimte wordt veel gebruikt, ook door mensen die nooit in een kerk komen.”

De Lebuinuskerk staat middenin de stad, maar ook in de samenleving en is vaak place to be voor diverse evenementen. Populair zijn de jaarlijkse kerstmarkt, klassieke concerten

en popconcerten (van Bachs Hohe Messe tot en met De Dijk) en exposities van Deventer Ama-teur Kunstenaars. Tijdens de coronatijd kregen musici er een gratis platform. Rond de jaarlijkse Deventer Boekenmarkt worden lezingen en tentoonstellingen georganiseerd over boeken, bijvoorbeeld de Bijbel.

De orgelconcerten, georganiseerd door de Stichting Lebuinusconcerten, trekken veel bezoe-kers. De bijzondere akoestiek van het gebouw maakt dat de klanken van het Holtgräve orgel uit 1837 goed tot hun recht komen. Dit orgel werd ooit bespeeld door de beroemde tropenarts Albert Schweitzer en de componist J.P. Sweelinck, kleinzoon van de eerste vaste organist van de Lebuinuskerk.

Veel plaatsgenoten bezoeken het gebouw tijdens een cultureel evenement. Dat er nog altijd kerk-diensten worden gehouden is minder bekend. Toch leidt de ruime openstelling van de kerk, die mogelijk wordt gemaakt door de inzet van vele vrijwilligers, tot meer bezoekers dan ooit.

1010

Ingrid: “Bij de laatste kerstnachtdienst telden we ruim 900 bezoekers. Ook het bezoek aan de zondagse diensten en het ledenbestand groeit. Gezinnen uit het westen die naar Deventer ver-huizen, vinden hun plek in onze geloofsgemeen-schap. Dat is leuk. Jonge gezinnen brengen jonge kinderen mee. We bieden kindernevendiensten aan, er is een kinderkoor en een tienergroep.” De crypte, een ondergrondse ruimte die oor-spronkelijk bedoeld was als begraafplaats of verzamelplaats voor relikwieën is nu een plek voor bezinning. Gerard: “Men zit hier graag om tot rust te komen. In een gebedenboek kan men gebedspunten noteren, die tijdens de kerk-dienst worden meegenomen.”

Routebordjes wijzen bezoekers de weg naar de Lebuinus. Vanaf het station is het ongeveer een kwartier lopen naar het Grote Kerkhof. Kinderen kunnen met een speciale app een rondleiding volgen en vragen beantwoorden.

Als men in de middeleeuwen de uit-storting van de Heilige Geest vierde, ging tijdens die vieringen het Pinksterluik open. De pastoor liet dan levende duiven los en strooide bloemen naar beneden als teken van de Geest. Tijdens de Refor-matie werd het luik dichtgemet-seld, maar tegenwoordig is het middeleeuwse gebruik weer nieuw leven ingeblazen. Met Pinksteren dwarrelen steevast papieren duiven en bloemen uit het Pinksterluik.

Pinksterluik

welkomIn de grootste kerk van Overijssel. Elke dag openVan maandag tot en met zaterdag tussen 11:00-17:00 uur.

Kunst & cultuurDe Lebuinus is een plek waar op zondag de eredienst wordt gehou-den, maar vormt tevens letter-lijk een podium voor kunst- en

TorenTekst Iedere Deventenaar is blij als hij de Lebuinusto-ren ziet. Maar wat betekent de tekst op de toren: Fide Deo, Vigila, Consule, Fortis Age? Vertrouw op God, wees waakzaam, ga met overleg te werk, wees sterk - staat daar in het Latijn.

11

de crypte, die de laatste duizend jaar vrijwel onveranderd isde toren met uitzicht over de stad het Pinksterluik

het Holtgräve orgel de schitterend gerestaureerde Magistraats-

kapel met fraaie glas in lood ramen de voormalige armenhuisjes die tegen

de kerk staan gedrukt en deels dienst doen als winkeltjes

kom kijken naar:cultuur uitingen. De toren kan beklommen worden van 1 mei t/m 31 oktober op zaterdag van 13:00-16:00 uur. Toegang via ingang Grote Kerkhof.

Lebuinus Kleine Poot 7, Deventerwww.lebuinuskerk.nl

“De meeste mensen moeten eerst even ‘uitwasemen’ als ze de top bereikt hebben. Daarna is het vol-op genieten van het fantastische uitzicht naar vier zijden. Deventer is hartstikke fotogeniek. We hebben zelfs een modeltreinenclub op bezoek gehad die het zicht op de spoorbrug gebruikte om na te bouwen.” - Ad van Deudekom, torenwachter

11

SAMEN OP WEG KAPEL DUIVEN

12

Thuisplek voor iedereen

de digidiensten te evalueren en te verbeteren. Jolande heeft goede zin om online diensten aantrekkelijk te maken. “Op witte donderdag voor Pasen heb ik thuis de tafel gedekt en een seidermaaltijd bereid. Onder toeziend oog van de camera vertel ik - met de Joodse liturgie erbij - waar het avondmaal vandaan komt.Met Pinksteren filmden we in een tuinderij, waar vrijwilligers groente en fruit telen voor de voedselbank in de Gelderse streek de Liemers. Ik zoek elke keer een originele invalshoek. We merken dat de diensten drukker worden bezocht sinds ze online zijn. Alsof mensen op de één of andere manier op zoek zijn naar houvast. Ook het aantal vrijwilligers in onze gemeente is momenteel hoger dan ooit.”

De Witte Kapel ligt aan de oude verkeersader van Arnhem naar Zevenaar. Een plek met veel passanten, fietsers en automobilisten. Met een grasveld en wat bomen ervoor, is de tuin van de Kapel een ideale plek voor fietsers om even bij te tanken. ’s Avonds valt de Kapel goed op dankzij de schijnwerpers op het fraaie gebouw. Een spandoek nodigt iedereen uit met de woorden: Welkom in de kerk.

De geschiedenis van de Kapel gaat ruim 100 jaar terug. In 1882 werd de eerste steen gelegd van een nieuwe moderne school in Duiven. Initiatiefnemer was hoofdonderwijzer Petrus Matthias Geubbels. Tien jaar later startte hij het ‘Instituut Geubbels’, een katholieke jongenskostschool. Het internaat was bestemd voor kinderen van ouders uit de betere katholieke kringen, die jaarlijks 1500 gulden betaalden, een flink bedrag in die tijd. Bij een katholiek internaat hoorde een eigen huiskapel;

13

Slechts het Oecumenepad scheidt de Samen Op Weg Kapel in Duiven van de Remigiuskerk. De Kapel staat letterlijk in de schaduw van de statige rooms-katholieke kerk. Dat zegt meteen iets over de positie van de protestanten in dit van oudsher overwegend rooms-katholieke deel van het land. Toch kwamen ook de katholieken de afgelopen decennia in een minderheidspositie. Verscheidene kerkgebouwen werden onttrokken aan de eredienst en sloten hun deuren. Reden voor de gelovigen in Duiven om de handen ineen te slaan.

Voor 1965 had Duiven geen protestantse kerk. Maar toen de plaats een vinexwijk van Arnhem werd, kwamen er ook protestanten. Zij organiseerden elke vier weken kerkdiensten in de Witte Kapel (voluit Kapel van de Paters Oblaten van de Onbevlekt Ontvangen Maria). Maandelijks werd wekelijks en nog later werd de Kapel eigendom van de Protestantse Gemeente van Duiven. Maar de laatste jaren kreeg ook de Witte Kapel te maken met teruglopend kerkbezoek. Als remedie gooit de Kapel haar deuren wagenwijd open en schenkt vele kannen koffie. Voor wie maar wil.

“We hebben hier in Duiven nooit aan hervormd of gereformeerd gedaan”, vertelt predikant Jolande van Baardewijk. Momenteel is ook de Gereformeerde Kerk Vrijgemaakt een bondgenoot, zij huren het kerkgebouw voor hun vieringen. Op het moment van schrijven zijn de diensten digitaal en loopt net het filmteam door de kerk om

Bij een katholiek internaat hoorde natuurlijk een eigen huiskapel: de Witte Kapel.

1414 dat werd de Witte Kapel. Vanwege ruimtegebrek werd de Kapel ook gebruikt voor feestjes en gymlessen. In 1943 werd de kostschool gesloten. Na de Tweede Wereldoorlog, in 1946, kwam de Kapel in handen van de Paters Oblaten van de Onbevlekte Maagd Maria en werd onderdeel van de kloostergemeenschap Regina Pacis. Paters die uit de missie terugkwamen, konden er uitrusten. De paters voorzagen de Kapel van het karakteristieke torentje.

In 1983 werd de Kapel nogmaals uitgebreid. In 1990 kwam het gebouw in bezit van de protestanten en volgden er nog enkele verbouwingen. De protestanten plaatsten er een orgel, afkomstig uit een Londense kerk, dat inmiddels 170 jaar oud is.

In januari 2020 haalde Duiven het nieuws. Een woningbrand kostte drie inwoners het leven. Van Baardewijk opende in overleg met de burgerlijke gemeente de Kapel en richtte een speciale stilteruimte in voor nabestaanden. Hier kon men een kaarsje aansteken, praten en steun zoeken bij elkaar. Van Baardewijk: “De mensen waren blij met een plek waar ze hun gevoelens konden uiten. Zij kwamen normaal niet in de kerk, maar toen waren ze er wel. En dat is precies wat wij willen zijn: een thuisplek voor iedereen.”

de kapel met zijn mooie witte buitenkant het torentje de muurschildering in de kerk

kom kijken naar:

Als remedie tegen teruglopend kerkbezoek gooit de Kapel haar deuren wagen-wijd open en schenkt vele kannen koffie. Voor wie maar wil.

15

Onze kerk is toegankelijk en divers. Over alles kan gepraat worden en er is ruimte om dingen anders te zien en beleven. Aan concurrentie doen we niet, we staan open voor andere kerken bin-nen onze gemeentegrenzen. We vinden het belangrijk elkaar te versterken en van elkaar te leren. - Paul Vlaardingerbroek, gemeentelid

welkom

Iedere dinsdag en woensdag open van 10.00 – 13.00 uur, iedere donderdag van

11.00-14.00 uur

Activiteitenjaarlijkse top-2000 dienst en andere op-

tredensOntmoetingssoos ‘Oase’ voor 55-plussers,

eens per vier weken op woensdagmiddag van 14.30 tot 16.30 uur

Jaarlijkse musical van muziekgroep ‘Joy Duiven’

Kinderkerk, elke zondagTienerdienst, iedere derde zondag van de

maandMeditatieve activiteiten, waaronder bij-stand of coaching bij ziekte, burn-out,

echtscheiding, eenzaamheid, et cetera

SOW KapelRijksweg 56b, Duiven

www.pkn-duiven.nl

Modern en monumentaal“Hier kijken we naar elkaar om. We letten er niet op of mensen bij onze gemeente horen of niet”, vertelt beheerder Corry van der Sijs. “Wij willen echt een open kerk zijn.”

Corry is een van de ruim 200 vrijwilligers die ervoor zorgen dat de Ontmoetingskerk in En-schede een ruimte is waar iedereen zich thuis voelt. Het kerkgebouw staat op een markante plek aan een van de singels die de binnenstad van Enschede omsluiten, op de hoek van de Varviksingel en de Dr. J. Wagenaarstraat.Het is een karakteristiek wederopbouwcom-plex, opgetrokken uit baksteen, de ramen

rondom afgezet met Bentheimer steen. Vlak na de oorlog verrees deze kerk in de sterk expande-rende textielstad. Net zoals de nieuwe arbeiders-wijk Pathmos, ontstond ook het ontwerp van de Vredeskerk - de oorspronkelijke naam - op de te-kentafels van architectenbureau De Wijs en Jans, waarin voormalig stadsarchitect Willem Karel de Wijs en de bekende Almelose architect Jan Jans samenwerkten. In 1954 werd het kerkgebouw in gebruik genomen.

Zo monumentaal als het kerkgebouw en de toren van buitenaf overkomen, zo licht, modern en open is de kerk binnen. Helemaal een andere

16

1717omgeving is het hoge lichte ontmoetings-centrum achter de kerk, een serre-achtige, halfronde ruimte met grote raampartijen. Deze aanbouw is met opzet niet in de stijl van het kerkgebouw ontworpen en kwam tot stand in 2014, toen de protestantse gemeente van Enschede het kerkgebouw opnieuw in gebruik nam na een ingrijpende reorganisatie.

“We hebben besloten alle protestantse kerken in de stad te sluiten en te kiezen voor één kerkgebouw”, legt Corry uit. “Het gebouw is vervolgens zodanig verbouwd dat het voor alle leden van onze geloofsgemeenschap een nieuwe kerk was. Ook vonden we dat dit geen verzamelplek moest worden van overgebleven spullen uit de andere kerkgebouwen, maar echt een nieuw gebouw.”

Kerkgebouwen sluiten is meestal een lastig proces. “Ja, dat klopt. Maar we hebben het in alle openheid met elkaar tot een goed einde gebracht. We hebben nu één kerkgebouw, waarin iedereen zich thuis kan voelen, een ontmoetingsplek voor iedereen.Ik heb het als een klein wonder ervaren, dat we zo snel één gemeente zijn geworden.”

De Ontmoetingskerk is elke dag open. Dat

geldt ook voor het Stiltecentrum, een plek waar je even rustig kunt zitten of een kaarsje kunt aansteken. De kerkzaal is multifunctioneel ingericht met een verrijdbaar podium. Er kunnen opstellingen worden gemaakt voor kerkdiensten met bijna 400 mensen en ook voor concerten, lezingen of feesten. “We kunnen de zaal zo verbouwen dat je er voor ongeveer 200 mensen gezellige zitjes kunt maken. Met Pasen rijden we het podium naar het midden van de kerk en zet-ten de stoelen eromheen. Op het podium staat dan een groot kruis en in de paasnacht alleen de nieuwe paaskaars. Heel indrukwekkend.” Aanvankelijk bestonden de binnenmuren uit schoonmetselwerk, zoals destijds gebruikelijk was. Corry: “Op advies van de architect zijn die wit geschilderd, na toestemming van de gemeente Enschede. Ons kerkgebouw is een monument, maar we hebben het toch voor elkaar gekregen. De kerkruimte is licht geworden en de glas-in-loodramen komen nu veel beter uit.” Wat inderdaad een pluspunt is. Alleen al voor die ra-men zou je een bezoek aan de Ontmoetingskerk kunnen overwegen.

‘Hoo leeflijk seent de voot van deegen dee ’n vrae brengt’ staat ingebrand in het zogenaamde

ONTMOETINGSKERK ENSCHEDE

1818

kom kijken naar:

‘vredesraam’ boven de oude hoofdingang. Het is de Twentse vertaling van een Bijbelvers uit Romeinen 10:15. Zeer toepasselijk voor de eerste kerk die na de Tweede Wereldoorlog in Nederland gebouwd werd. Dit vredesraam en ook de andere gebrandschilderde ramen - het zijn er tientallen! - zijn ontworpen door Bram Middelkoop (1906 - 1968), destijds directeur van de befaamde Enschedese kunstacademie AKI. De ramen vormen samen een breed palet aan voorstellingen: van het Oude Testament tot de Griekse mythologie, van het Jodendom tot het Nieuwe Testament. In feite passen ze beter dan ooit bij de plaats die deze unieke kerk in deze tijd inneemt in de Enschedese gemeenschap: een plek waar werkelijk iedereen welkom is.

welkomIn de kerk, van maandag t/m vrijdag van 10.00 – 16.00 uur. In het Stiltecentrum voor contemplatie en gebed. Tijdens zondagse kerkdiensten, 10.00 uur

Tijdens diverse activiteiten op zondagmiddag of zondagavond

Bij de Noabermaaltijd: elke twee weken vindt er een gezamenlijke maaltijd plaats met aansluitend de mogelijkheid tot ontmoe-ting. Kosten € 2, reserveren verplicht.

Bij het coventrygebed: elke vrijdag 13.15 - 13.45 uur in ‘De Wonne’ (Wintertuin), Noorderhagen 25, Enschede

OntmoetingskerkVarviksingel 139, Enschedewww.pgenschede.nl

18

“Van buiten zie je een prachtige, monumentale kerk en als je binnen bent een mooie, lichte kerk. Met veel ruimte, een bijzonder podium en prachtige ramen. Je voelt je er direct welkom.” - Corry van der Sijs, beheerder

het Tudorbogige vredesraam boven de oorspronkelijke hoofdingang overige gebrandschilderde

ramen Flentrop-orgel uit 1955

het verrijdbare podium in de kerkzaal

het moderne ontmoetings- centrum

1919

Alleen al voor die prachtige

ramen zou je een bezoek

aan de Ontmoetings-kerk kunnen overwegen.

ANTONIUS VAN PADUAKERK

NIJMEGEN

20

Van God en van de buurtzelfgemaakte erwtensoep. In de maanden daarna breit men sjaals voor straatmensen, stelt men 850 kerstpakketten samen om uit te delen en worden bruikbare spullen opgeknapt voor verkoop tijdens de kerstmarkt. En zo kan Anneke nog wel even doorgaan, “Maar”, benadrukt ze, “we kunnen dit niet alleen. We trekken in alles gezamenlijk op met de Maranathakerk (PKN) in Nijmegen.”

Wat is nou een uitgelezen moment om als kerk je deuren open te zetten? Precies, tijdens een evenement. En die zijn er hoor, in Nijmegen! De bekendste is natuurlijk de Nijmeegse Vierdaagse. De Paduakerk, midden in het vierdaagse-gebied, is ’s middags open, behalve op de loeidrukke vrijdagmiddag. Veel passanten maken dan gebruik van de gelegenheid om een kaarsje te branden. Ook tijdens monumentendag is de kerk open. Rob van Woerkom vervult veel taken in de kerk, het kosterschap is er één van. Hij vertelt: “Ook buiten de grote evenementen om branden bezoekers graag een kaarsje. Het ritueel doet iets met mensen. Je maakt vuur, dat verwarmt en verlicht. En je richt je aandacht en gedachten op iets of iemand.”

Corné: “Het Pelgrimshuis is ons nieuwe grote initiatief. We leven in een spirituele tijd waarin mensen zoekende zijn, maar niet snel een kerk opzoeken. Samen met het Pelgrimshuis en het oecumenische stadsklooster Mariken organiseren we lezingen en symposia. Ook dát zijn manieren om mensen bij te staan.” Vanuit het Pelgrimshuis wordt er gewandeld, bijvoorbeeld naar de bekende Duitse bedevaartsplaats Kevelaer. De Betuwse katholieke en protestantse kerken zijn bezig met het uitzetten van nieuwe wandelroutes.

21

“Bij ons is iedereen welkom. Wat je huidskleur, seksuele voorkeur of land van oorsprong ook is, of je voorganger, priester, leek bent of niet gelooft; iedereen kan zich hier thuis voelen. We geven elkaar de ruimte.” Aan het woord is Corné van Iersel, actief bij de gemeenschap van de Heilige Antonius van Padua in Nijmegen. Deze kerk en bijbehorende pastorie zijn in 1917 gebouwd naar een ontwerp van de architect Jos Margry.

“In 2015 ving Nijmegen 3.000 vluchtelingen op, onder wie veel mensen uit Syrië, Eritrea en Iran. We hebben dat als kerk opgepakt: contacten gelegd, taalles gegeven, praktische spullen ingezameld. Zo ontstonden de gezamenlijke maaltijden op het kerkplein, waar wel 250 man aanschoof.” Nog altijd is er twee keer per maand ‘Buurt aan tafel’ in het parochiehuis. In deze ruime zaal - mét podium - aanpalend aan de kerk, komt ook de Katholieke Ouderenbond bijeen. De zondag is gereserveerd voor de Eritrese gemeenschap. Zij houden hier hun orthodoxe kerkdiensten. De Antonius van Paduakerk staat bekend als ‘sociale kerk’. Anneke Leisink, voorzitter van de oecumenische werkgroep diaconie, licht graag een paar bijzondere projecten toe. Zo wordt er tijdens de vastenmaaltijd geld ingezameld voor een goed doel en schrijft men kaarten voor tbs’ers. Er worden etenswaren ingezameld voor de Voedselbank Nijmegen-Overbetuwe. De grote september-rommelmarkt geniet grote bekendheid en levert rond de € 11.000 op, waarvan bijna de helft naar een lokale opvang voor ongedocumenteerde vluchtelingen gaat. Bij de Zevenheuvelenloop verkoopt de kerk

“Onze kerk is een ontmoetingsplek. Mensen vinden het leuk om andere mensen te ontmoeten , buiten hun eigen familie- of vrienden kring.” - Rob van Woerkom, koster

Het wordt een meerdaags pelgrimspad langs bezinningsplekken op het prachtige platteland van de Betuwe.”

De missie van de Paduakerk is: er zijn voor anderen. Dat kan door middel van religie, diaconie en cultuur. Rob: “Natuurlijk noemen we het in 2017 verbouwde Verschuerenorgel, dat nu nóg mooier klinkt. Kamerkoor Mnemosyne is een van de muziekgroepen die hier regelmatig een concert geeft.” Elk jaar is er een kerstspel en een paasspel, waar wel zo’n vijftig peuters en kleuters muisstil naar kijken. Anneke: “Ze vinden het magisch. En wij vinden het fijn dat we kinderen en ouders mogen verwelkomen die anders niet in de kerk komen.” Ook de jaarlijkse kersttentoonstelling is een hit. Die kan over kunst gaan, maar ook over gebruiksvoorwerpen bijvoorbeeld. De mensen brengen hun eigen spullen mee, die we etaleren in vitrinekasten en goed belichten. Kortom: wij zijn een huis van God en een huis van de buurt.”

22

23

welkomOp zondagse vieringen van 10.00 - 11.00 uur, met na

afloop koffieOp twee woensdagmiddagen per maand (behalve in de

winter) Om een kaarsje te branden

Antonius van Padua Groesbeekseweg 96, Nijmegen

www.avpnijmegen.nl

het Antoniusaltaar de plafondgewelven

de gerenoveerde biechtstoelen. Omdat ze niet worden gebruikt, hangen hier nu de oude gewaden van

pastoor en kapelaan. de glas in lood ramen, ontworpen door Piet Ger-

rits, vanaf 1920. Onder andere Maria, St. Antonius, Abraham, David komen voorbij. Ook de non-figuratieve

ramen zijn prachtig. de vijf engelenramen achter het koor. Wie deze engelen zijn, is nooit achterhaald. Piet Gerrits

laat ze zweven boven water en vuur. de kruiswegstaties. In 14 delen, olieverf op hard-board, zien we de lijdensweg van Jezus, in 1950-1951

geschilderd door Pieter Geraedts uit Warmond.

De missie van de

Paduakerk: er zijn voor anderen, dat kan door middel van religie,

diaconie en cultuur.

kom kijken naar:

24

Naar Ootmarsum reizen is een feest op zich. Langzaam begint het vlakke land-schap te glooien en voert de weg omhoog naar de Kuiperberg. Eenmaal over de top ligt het prachtige stadje, beneden in het dal. De torenspits van de H.H. Simon en Judaskerk zie je al van verre. De oude bin-nenstad is met zorg en toewijding gebouwd en gerestaureerd. Het is alsof je de wereld van Anton Pieck binnenstapt.  Zo klein als dit kunstenaarsstadje is, zo majestueus is de H.H. Simon en Judaskerk, midden op het Kerkplein. Al in de tiende eeuw stond hier een houten kerkje. In de twaalfde eeuw verrees er een kerkgebouw in Bentheimer steen, die in de daaropvol-gende eeuwen werd uitgebouwd tot deze in 1503 de huidige omvang kreeg. 

Op een regenachtige vrijdagochtend ontmoeten we Jan Haarhuis en Henk Eertman in de voorma-lige pastorie tegenover de kerk. Jan coördineert de werkzaamheden van de kerkgidsen en Henk is voorzitter van de locatieraad.  Hoewel de kerkgang wat terugloopt, vinden nog elk weekend vieringen plaats in de kerk. Tijdens hoogtijdagen, zoals met Allerzielen en Pasen, zijn de zitplaatsen tot de laatste stoel bezet. Henk: ”Wij willen de kerk openhouden. Die is niet alleen van de parochianen maar een centrum voor de hele gemeenschap.” Dat bleek ook wel toen de kerk begin deze eeuw gerestaureerd moest worden. Er was ruim twee ton nodig, er werd een beroep gedaan op de bevolking en binnen korte tijd stond de teller op € 325.209!  “Ik ben gewoon trots op onze kerk”, verklaart Jan. ”Na de Plechelmus in Oldenzaal hebben

Centrum voor de hele gemeenschap

24

2525

H.H. SIMON EN JUDASKERK OOTMARSUM

wij de mooiste kerk. Er is zoveel te zien en te vertellen!” Er volgt een gloedvol betoog over het prachtige Eppmannorgel uit 1814, over het ’duiveltje’ dat ergens hoog in de gewelven de wacht houdt, over de kanonskogels van Prins Maurits in de buitenmuur, over de ’hagio-scoop’ achter het altaar en over de biechtstoel die weg was en weer terugkwam. Hoe dat allemaal zit, kunnen we nu niet uit de doeken doen. Kom zelf maar eens kijken...  Wat maakt deze kerk zo bijzonder? Henk denkt even na, zoekt naar de juiste woorden: ”lk denk het kerkinterieur. De sfeer, de stilte, de gedempte kleuren. Bezoekers komen bin-nen en er daalt rust op hen neer. Dat ervaar ik zelf ook. Mensen gaan zitten, nemen de tijd en branden een kaarsje. Voor de vele hotelgasten in Ootmarsum hoort een bezoek aan de kerk

erbij.” Trouwe bezoekers zijn bijvoorbeeld BN’ers als Dries van Agt en Antoine Bodar.  Net zoals de stad Ootmarsum ademt ook de kerk gastvrijheid. Eén van de 25 kerkgidsen is altijd aanwezig om tekst en uitleg te geven. Henk: ”Onze kerk heeft een bijzondere akoestiek. Koren treden hier graag op. Pas nog kregen we een verzoek van een koor uit België.” Ook het orgel is bijzonder. Veel organisten willen het maar wat graag bespelen. Jan herinnert zich een organist voor wie dat ook gold, maar het was er nooit van gekomen. ”Op een dag werden we gebeld door zijn familie. Hij was ernstig ziek geworden en had nog maar één wens: het Eppmannorgel bespe-len. Daar hebben we natuurlijk aan meegewerkt. De hele familie kwam mee. Met veel moeite werd hij op de orgelbank geholpen, maar toen hij be-gon te spelen merkte je niets meer van zijn ziekte

26

welkomDagelijks, tijdens de zomer en in de vakanties van 10.30 – 12.00 uur en van 14.30 – 16.00 uur. Er is altijd een gids aanwezig.

H.H. Simon en JudaskerkKerkplein 28, Ootmarsumwww.parochielumenchristi.nl/project/ locatie-ootmarsum

De kerk behoort tot de Parochie Lumen Christi

26

het altaar en het priesterkoor de Madonna uit 1450 de wandschilderingen het Epmannorgel uit 1814 de grafkelder van de commandeurs de kanonskogels in de buitenmuur…en probeer het duiveltje in een van

de gewelven te ontdekken

kom kijken naar:

en zorgen. Zo’n speciaal moment, ik zal het nooit vergeten.”  De koffiekan gaat nog eens rond en de verhalen en herinneringen van Jan en Henk rijgen zich aaneen. Over de kruiswegstatie met een zelf-portret van de schilder. Over de preekstoel en het orgel in de protestantse kerk aan de Gan-zenmarkt die oorspronkelijk uit hun kerk komen. Over de ‘Poaskearls’, die van Aswoensdag tot en met Tweede Paasdag zondags tijdens de viering achter in de kerk staan, getooid met hoed en regenjas. Over de grafkelder, die tijdens een res-tauratie werd ontdekt en nog intact bleek. In die grafkelder werden de ‘commandeurs’ begraven. Wie dat waren? Dat vertelt de kerkgids u graag als u de Simon en Judaskerk bezoekt.

Net zoals de stad Ootmarsum ademt ook de kerk

gastvrijheid. Eén van de 25 kerkgidsen is altijd

aanwezig om tekst en uitleg te geven

2727

“Voor mij zijn de sfeer, de stilte, de gedempte kleuren in de kerk bijzonder. Er daalt rust op je neer, dat ervaar ik steeds.” - Henk Eertman, voorzitter locatieraad

O.L.V. TEN HEMELOPNEMINGRENKUM

28

Het beeld doet wat met je, en daar gaat het om.- John Bartels, voorzitter stichting Maria van Renkum

Een miraculeuze Maria

De hertog van Gelre liet de kapel afbreken om ter plekke een klooster te bouwen, waarna het beeld verhuisde naar het klooster van Windesheim. Toen dit klooster tijdens de Reformatie werd verwoest, vluchtten de zusters en namen het beeld waarschijnlijk mee naar Utrecht. Niet duidelijk is waar het daarna terechtkwam. De laatste eigenaar overleed in 1928. Diens protestantse weduwe gaf het terug aan de gloednieuwe katholieke kerk van Renkum. Een stoet van vijftig auto’s begeleidde Maria op haar reis ernaartoe. “Vanaf die tijd werd Renkum een waar bedevaartsoord”, vertelt John Bartels, voorzitter van de Stichting Maria van Renkum. “Ontelbaar veel mensen komen hier naartoe voor haar. Tuurlijk, het is gewoon een eikenhouten beeld, maar het is wel nationaal erfgoed. Het beeld doet wat met je, en daar gaat het om. Ze kijkt je aan, maar blijft op gepaste afstand. Alsof ze zegt: Kom maar, ik breng rust. Protestanten hebben daar weleens moeite mee, omdat het in het christelijk geloof niet om Maria gaat. Maar voor ons voelt ze dichterbij dan Jezus. Ze verwijst naar haar Zoon en niet naar zichzelf.”

Een van de bezoekers die speciaal voor het Mariabeeld komt, steekt wekelijks voor een flink bedrag aan kaarsen aan. Een tachtigjarige plaatsgenoot is ook een regelmatige bezoeker, vertelt Bartels: “Zijn overleden vrouw had een speciale band met deze kerk, daarom vindt hij het fijn om hier te zijn.”

Elke dag staat de koffie klaar, waar flink gebruik van gemaakt wordt. Dat bewijst ook het gastenboek. Sinds de opening van de kerk ligt er een exemplaar. Inmiddels zijn dat er al heel

29

Een oeroud verhaal en een nog ouder eikenhouten beeld zijn de ingrediënten voor het succesverhaal van bedevaartsoort Renkum. Tot op de dag van vandaag bezoeken elk jaar duizenden mensen er de katholieke kerk Onze Lieve Vrouw Ten Hemelopneming.

Als je Renkum binnenrijdt, valt hij meteen op, deze Cuyperskerk uit 1922. Wijd en zijd vermaard vanwege ‘haar’ Maria. Een beeld waarvan in 1380 voor het eerst melding werd gemaakt en waarvan niemand de herkomst kent. In geschriften uit die tijd sprak men van een ‘miraculeuze verschijning’. Ineens stond het beeld in de kapel. Het was een wonder, vond men. Het maakte Renkum internationaal beroemd.

Een mooi beeld, maar schoonheid alleen is niet voldoende voor haar huidige status. Maria had een ‘kruiwagen’: Marie d’Harcourt, een hofdame die opgroeide aan het Franse Hof. Haar huwelijk met de hertog van Gelre bracht haar naar Nederland. Zij was zeer devoot en gaf opdracht tot het maken van een prachtig gebedenboek, dat in een Berlijns museum ligt tentoongesteld.Toen de Française hoorde van het Mariabeeld, reisde ze zeker vier keer samen met haar hofdames te paard vanuit Utrecht naar Renkum om het met eigen ogen te kunnen aanschouwen. Op 17 augustus 1407 reisde ze zelfs met Franse hovelingen vanuit Nijmegen naar Renkum. Zo werd zij als oudste van naam bekende bedevaartganger het symbool voor alle pelgrims die door de eeuwen heen naar Renkum kwamen.

30

wat, oude boeken vol verhalen en tekeningen van gasten (onder wie Titus Brandsma).

Rondom de kerk kronkelt een wandelpad langs diverse iconen. Wandelaars gaan even op een bankje zitten, rusten uit of eten een broodje. “Het kerkgebouw en het meditatiepark zijn altijd open. De mensen vinden hier allemaal iets anders. We leggen contacten met iedereen, ook met wie wat verder weg staan van de kerk. Deze plek heeft een functie voor gelovigen, randkerkelijken, ongelovigen, pelgrims, buren, plaatsgenoten…”

Eenkennig zijn ze in Renkum bepaald niet. Elk jaar in november is er lichtjesavond in het dorp, waaraan ook de kerk meedoet. “We hebben een levende kerststal, bedevaarten, een Sint Maartensfeest, concerten etc. En samen met de Euregio wordt een bedevaartsfietsroute van Renkum naar Kevelaar ontwikkeld. Een route met veel bezienswaardigheden die te maken hebben met Gelders erfgoed, religie en bezinning, en pelgrimage. Om als kerk gastvrij te zijn, moet je out of the box denken”, vindt Bartels. “Durf te fantaseren. Kijk wat jouw kerk bijzonder maakt en doe daar wat mee. Wij laten een bronzen beeld van Marie d’Harcourt maken om voor de deur van de kerk te zetten. Binnenkort heet zij bezoekers welkom.”

31

welkom Voor een kop koffie

De kerk is altijd open van 09.00 – 16.00 uur

Tijdens vieringen

O.L.V. Ten HemelopnemingUtrechtseweg 153, Renkum

www.stichtingmariavanrenkum.nl

het beeld van Maria van Renkum

de kerk, gebouwd naar ontwerp van architect Joseph Cuypers

het park met wandelpad om de kerk de kruiswegstaties aan de wand

kom kijken naar:

Het kerkgebouw en het medita-tiepark zijn altijd open.

De mensen vinden hier

allemaal iets anders.

Maria kijkt je aan, maar blijft op gepaste afstand. Alsof ze zegt: Kom maar, ik breng rust.

- John Bartels

Hoe de kerk van Tubbergen overleeft“Heere help ons, wij vergaan”

32

Op oudejaarsavond 1852 preekt dominee Hattink in het kleine protestantse kerkje van Tubbergen over een tekst uit het evangelie van Mattheüs: “Heere, help ons, wij vergaan!” De woorden staan ook op de pastorie te lezen.

Die kreet klonk uit een vissersboot op het Meer van Galilea, maar dominee Hattink betrekt deze tekst op zijn eigen gemeente; er waren nog maar

vijf protestantse gezinnen over. In het Bijbelverhaal hoort Jezus de noodkreet van zijn leerlingen en legt de stormwind het zwijgen op. Dominee Hattink zorgt op zijn manier ook voor uitkomst: hij port zijn relaties in het westen des lands op om landbouwgronden aan te kopen in Tubbergen en die te verpachten aan protestantse boeren die zich in Tubbergen willen vestigen. Zo kon de gemeente toch weer gaan groeien!

PROTESTANTSE KERK TUBBERGEN

Hoe de kerk van Tubbergen overleeft

“We zijn blij met Esther”, glundert Piet Klingeman. “Er zit leven in de kerkenraad en er komen weer meer mensen in de kerk. De rooms-katholieken hebben een jonge enthousiaste pastoor en wij hebben een jonge enthousiaste predikant. Die kunnen het goed met elkaar vinden.” Piet is een van de drijvende krachten in de gemeente, met diverse petten op: voorzitter van het College van Kerkrentmeesters, bestuurslid van De Delle - het aan de kerk grenzende ontmoetingscentrum - en last but not least beheerder van de Hervormde Begraafplaats.

De koffie in De Delle smaakt goed, maar nu willen we de kerk graag zien. Binnendoor lopend betreden we de kerkzaal via de zij-ingang. We komen in een lichte ruimte met grote ramen aan de zuidzijde. “Iemand zei eens: ‘Deze kerk voelt als een huiskamer’. Dat ervaar ik zelf ook zo. Het is een intieme, knusse kerk”, vindt Esther.

Het kerkgebouw is een zogenaamde ‘waterstaatskerk’ uit het begin van de negentiende eeuw. Tot die tijd hadden de protestanten de veel te grote katholieke kerk in gebruik, want de rooms-katholieke godsdienst was officieel verboden. Maar toen Lodewijk Napoleon in Nederland de scepter ging zwaaien, kregen de katholieken hun kerkgebouwen terug en bouwde de overheid voor de protestanten nieuwe kerken. Dat gebeurde hier in

33

“Dit is een gemeente met overlevingsdrang”, concludeert Esther Scheer - Weijenberg, de huidige predikant van Tubbergen, “Natuurlijk zouden we het nu heel anders doen, maar de actie van dominee Hattink was op dat moment wel heel belangrijk.” Momenteel zoeken de grote katholieke kerk en de nog steeds kleine protestantse gemeente elkaar op en doen al voorzichtig dingen samen.

34

Tubbergen ook, en eveneens in Denekamp en Ootmarsum.

De Tubbergse kerk dateert uit 1810 maar drie in het oog springende elementen lijken veel ouder. Dat klopt ook: de preekstoel, het doopvont - beide van Bentheimer zandsteen - en het orgel werden meegenomen uit de grote St. Pancratiusbasiliek, die op steenworp afstand staat. “Het orgel was veel te groot”, vertelt Esther, “ze hebben het beeld van koning David dat er bovenop stond doormidden moeten zagen. Anders paste het niet onder het plafond.” Ook bij het doopvont hoort een verhaal. Piet: “Die heeft lange tijd als bloembak in de pastorietuin gestaan. Dat snap je toch niet?!” In 1955 wordt een begin gemaakt met de bouw van De Delle, waarvoor de oude bouwvallige pastorie moet wijken. Het gebouw wordt daarna nog herhaaldelijk verbouwd en is zo een multifunctioneel centrum geworden. Maar De Delle werd daarmee ook een financieel blok aan het been. Piet: “We moesten elk jaar 10.000 euro toeleggen op de exploitatie. Toen hebben we De Delle ondergebracht in een stichting en

opengesteld voor verhuur. Inmiddels maken er ruim 65 organisaties gebruik van en houden we jaarlijks € 15.000 over aan de exploitatie. Je moet niet in problemen denken, maar oplossingen zoeken.”Gastvrijheid speelt een belangrijke rol in het gemeenteleven. De Delle is elke dag open en iedereen is er welkom. Vanuit De Delle loop je zo de kerk binnen. Dat vinden ze in Tubbergen geen enkel probleem, vertelt Piet: “Na elke dienst drinken we samen koffie in de kerk, want elkaar ontmoeten is heel belangrijk voor onze gemeente. Iedereen is daar welkom bij, en zeker ook de gasten die onze diensten bezoeken.” Inmiddels kan de kerk op maar liefst 180 vrijwilligers rekenen. “Daar is ook een rooms-katholieke buurman bij”, weet Piet, “die vindt het hier gewoon gezellig.”

Op het officiële zegel van de Tubbergse kerk staat een bootje afgebeeld met een bemanning die duidelijk in paniek is. Daaronder staat: Matth. VIII 25. Terugkomend op het begin van dit verhaal: de hulp van de ‘Heere’ blijft nodig, maar van ‘vergaan’ lijkt totaal geen sprake.

35

welkomElke werkdag van 9.00-22.00 uur

Ingang Let op: probeer niet via de hoofdingang

naar binnen te gaan, maar doe dat via het multifunctionele centrum ‘De Delle’. Even

doorlopen en dan rechtsaf de kerk in.

Elke zondagochtend is er om 10.00 uur een kerkdienst. Na de tijd is er koffie, waar

gasten ook van harte welkom zijn.

Protestantse Kerk Ds. R. Hattinkstraat 29, Tubbergen

www.pkn-tubbergen.nl

het mooie orgel, dat in de negentiende eeuw werd meegenomen uit de rooms-katholieke Sint-Pancratiuskerk

de drie handgeschilderde borden boven de zij-ingang met alle predikantennamen vanaf 1603 de preekstoel en het doopvont, beide vervaardigd uit Bentheimer zandsteen

kom kijken naar:

“Iemand zei eens: Deze kerk voelt als een huiskamer. Dat ervaar ik zelf ook zo.” - Esther Scheer, predikant

Op steenworp afstand van De Markt, in het centrum van Winterswijk, staat de Doopsgezin-de Kerk ‘De Vermaning’. Een beetje verstopt, dat wel. “Toch weten veel mensen de kerk te vinden”, vertelt Jetske Dierdorp, voorzitter van de Doopsgezinde Gemeente en stichting Cultureel Beheer. “Bezoekers moeten zich hier welkom en thuis voelen. De kerk is klein en geeft daardoor een warm en geborgen gevoel.”

Boven de buitendeur staat te lezen dat de bouw van de kerk in 1711 is afgerond. Op-drachtgevers waren de vooraanstaande families Waliën en Willinks. Zij hadden een plek voor ogen waar doopsgezinden hun geloof veilig konden belijden. Want het doopsgezinde geloof was verboden en het kerkje moest zo onzichtbaar mogelijk blijven. De zogenoemde schuilkerk oogt dan ook niet als een kerk, maar

meer als een pakhuis met twee kelders. Het punt-dak met haan, een tentdak, is nét laag genoeg om niet op te vallen. Aan de buitenkant is nog steeds de vluchtdeur te zien. Door deze deur konden kerkgangers ontsnappen als het hun te heet werd onder de voeten.

Zodra je De Vermaning binnenstapt, verrast de intimiteit. De hal is door klapdeuren afgescheiden van de vierkante kerkzaal. In de jaren ’90 is het binnenwerk grondig gerestaureerd en weer in de authentieke kleuren geschilderd. Het houtwerk heeft verschillende tinten blauwgroen en de vloer is ossenbloedrood, kleuren die in het begin van de achttiende eeuw het goedkoopst te verkrijgen waren. De banken staan op gelijke hoogte met de preekstoel en staan rondom in de kerk. “Vroeger zaten de vrouwen in het midden. De mannen eromheen, ter bescherming”, licht Jetske toe.

Altijd sfeervol

36

3737

DOOPSGEZINDE KERK WINTERSWIJK

Kijk je omhoog, dan zie je op de plek waar de vier ribben van het dak elkaar ontmoeten, een prachtige plafondschildering. Een zon, met de inscriptie ‘Die Mynen Namen Vreest, Sal de Sonne der Gerechtigheid Opgaan - Maleachie 4 vers 2’ schijnt over de aanwezigen. Een van de weinige objecten in de kerk is de eeuwen-oude kroonluchter. Jetske: “Soberheid is een kernmerk van de doopsgezinden. Om die reden staan hier geen beelden en zijn er geen extraatjes.”

Sinds 2008 wordt de kerk steeds vaker gebruikt. Elly Bresser, bestuurslid van de Stichting Cultureel Beheer: “We wilden de kerk multifunctioneel maken. Het is een rijksmonu-ment, waar iedereen van mag genieten. Het gebouw moest opgeknapt worden en door in de kerkruimte meer activiteiten te organiseren,

komen er meer inkomsten binnen.” De kerkelijke gemeente en de stichting werken goed samen: Jetske Dierdorp: “Dat gaat fantastisch. We orga-niseren bijvoorbeeld samen ‘Eat & Meat’, waarbij heel Winterswijk welkom is.” Dierdorp: “Alles wat we bedenken moet passen qua entourage.” Bresser: “Er is maximaal plaats voor 100 personen. Het is altijd sfeervol, ook al zijn er maar twintig aanwezigen.”

De Vermaning heeft een partnership met diverse Winterswijkse organisaties. Een plaatselijke boek-handel organiseert literaire bijeenkomsten. Het Gilde tekent voor stadswandelingen, waarin ook een bezoekje aan de kerk is opgenomen. Theater De Storm verwijst voor kleine concerten vaak door naar de doopsgezinde kerk. Bresser: “De akoestiek in de kerk is erg goed. Muziek komt hier geweldig tot zijn recht.”

38

welkomIn de zomermaanden van 10.00 tot 16.00.Eens per maand kerkdienst op zondagmorgen. Elke maand een concert: harp, piano, accor-deon etc.

VluchtelingenOp de dag van de vluchteling: AZC-bewoners worden uitgenodigd voor een leuke activiteit Rondom kerstEen kerstconcert, kerstspel met kinderen, ad-ventsviering met medewerking van het koor, zowel buiten als binnen voor bezinning en glühwein.

De VermaningTorenstraat 4, Winterswijkwww.dgwinterswijk.doopsgezind.nl

38

de authentieke buitendeur de beschildering van de zon

op het dak de eeuwenoude kroonluchter de sfeer moet je proeven!

kom kijken naar:

Ook met de Grote Kerk bestaat een mooie sa-menwerking. Om maar iets te noemen: een half uur voordat een concert begint in De Verma-ning, bespeelt de beiaardier het klokkenspel in de Grote Kerk.

De kerkelijke gemeente, het onderhoud en de ac-tiviteiten worden mede gefinancierd door gemeen-telijke subsidies, giften van (oud-)doopgezinde leden, verhuur van de pastorie en door middel van fondsenwerving. De stichting gaat professioneel te werk. “Uit liefde voor de kerk, de stad en voor elkaar”, besluit Jetske. “De kracht is dat we alles zelf doen met leden en vrijwilligers, dus er zijn weinig kosten.”

Kerkdiensten, boekpresentaties, lezingen, exposities, bruiloften en cursussen. De deuren staan voor iedereen open. Het bruist hier van de activiteiten. Ik ben heel trots dat ‘ons’ kerkje is genomineerd voor de titel ‘Meest Gastvrije Kerk van Oost-Nederland’.  

- Joris Bengevoord, burgemeester

3939

Sinds een aantal jaren is hun programma opgenomen in onze brochure. Een groot succes. Wij krijgen hele po-

sitieve reacties van de gasten. De sfeer,de gastvrijheid,

de mooie intieme voorstellingen… Eigenlijk is het de derde

theaterzaal geworden -Ineke van Empel, directeur theater De Storm                         

SINT MAARTENSKERK ZALTBOMMEL

40

Wat een prachtige kerk, gelukkig zijn hier veel sporen van het rooms-katholieke verleden bewaard gebleven. - Uit het gastenboek

Zo’n grote kerk in zo’n rustig stadje

“De kerkelijke gemeente en De Poorterij organiseren allerlei activiteiten”, vertelt Dico. “Dit gebouw heeft zoveel mogelijkheden.” Het kerkgebouw heeft dan ook een rijke geschiedenis. Er zijn sporen van de Tachtigjarige oorlog, zoals kanonkogels in de muren. Ook de tijd van de Reformatie is hier voelbaar. “Gelukkig zijn veel mooie schilderingen bewaard gebleven uit de periode vóór de Beeldenstorm. De laatste pastoor was zo in ere dat hij een zerkje kreeg in de latere protestantse kerk. Wat de recentere geschiedenis betreft: de familie Philips had een eigen herenbank voordat ze naar Eindhoven vertrok. De familieleden verveelden zich waarschijnlijk, want - kijk - hier kerfden ze hun namen in het hout.”

Activiteiten in de Sint Maartenskerk zijn ondermeer trouwerijen, bedrijfsfeesten, wijn- en bierproeverijen, concerten, diplomeringen, vergaderingen en exposities. Heel speciaal is de Two Rivers Marathon waarbij de Sint Maartenskerk het hoofdkwartier is voor 1500 gasten. En dan de Sint Maartensviering van 11 november. Bij die viering rijdt de heilige te paard (!) geëscorteerd door ridders de kerk binnen. Trompetgeschal en klokgelui completeren het verhaal van Sint Maarten, die zijn mantel deelde om bedelaars wat warmte te bieden.

41

Wie rondwandelt in het eeuwenoude vestingstadje Zaltbommel en omhoog kijkt, naar de kerktoren van de Sint-Maartenskerk, raakt onwillekeurig onder de indruk: zo’n gigantisch gebouw in zo’n lief en rustig stadje. Zeker voor wie over de brug van Noord- naar Zuid-Nederland rijdt, is de toren een echte eyecatcher. Wie de kerk ook weleens van binnen wil zien, is van harte welkom.

Voor de instandhouding van dit middeleeuwse rijksmonument is een samenwerkingsverband gesmeed tussen de protestantse gemeente Zaltbommel (die samenkomt in het kerkgebouw), burgerlijke gemeente, stichting Sint Maarten én stichting de Poorterij. Dico Weyenberg en Bardt Buijs van stichting de Poorterij kunnen urenlang trots vertellen over ‘hun’ kerk. Dico werkt op kantoor, Bardt is beheerder en ‘koster profane zaken’. Bardt: “De Sint-Maartenskerk is een godshuis waar iedereen welkom is. Je hoeft niet kerkelijk betrokken te zijn om te kunnen genieten van wat hier te beleven is. De toegang is vrij.”

Toevallige passanten raken meteen geïmponeerd door het kolossale Wolfferts-Heijnemanorgel. Wie nietsvermoedend binnenloopt tijdens de vrijdagse lessen van organist Hugo Bakker, zal aangenaam verrast zijn. Hij mag er bij komen zitten en genieten van de orgelklanken. Ook andere organisten zijn welkom om in de kerk te spelen, maar doen eerst auditie; daarna wordt bekeken of er ruimte is in de agenda. Orgelconcerten trekken een breed publiek, de kerk zit dan tjokvol.

42

Bardt: “De hele binnenstad doet mee in dit historische toneelspel. Zeker 1500 mensen zitten dan in de kerk en na de viering rijdt Sint Maarten door alle buitenwijken van Zaltbommel.”

Elk hoekje van het gebouw biedt aanknopingspunten voor spannende verhalen. En kijk ook eens naar boven. De geschilderde bloemen op het plafond zijn niet natuurgetrouw, maar het lukte de tuinarchitecte bloembollen te vinden die de schilderingen benaderen. In het voorjaar is de plafonddecoratie terug te zien in de bloembollentuin rond de kerk. Heel mooi te zien vanaf de toren.

Na het bekijken van het kerkinterieur, kan men vervolgens hogerop. Maar liefst 281 uitgesleten treden leiden naar de top van de toren. Het uitzicht is wijds. Geen hinderlijke flatgebouwen in de buurt, de Dom in Utrecht en de Sint Jan in Den Bosch zijn goed zichtbaar. Niet hoger bouwen dan het bisdom, luidde ooit de wet. Dat is hier strak gebeurd, de toren is maar íetsje lager dan de Utrechtse Dom. Ooit was er een spits, nog te zien op een tekening, maar blikseminslag maakte de toren een kopje kleiner. Vanaf de toren kijk je vijfhonderd jaar terug op huizen die ouder zijn dan de kerk zelf.

“Heerlijk gastvrij ontvangen, ik mocht zo gratis de kerk in lopen. En toen de organist begon te spelen wilde ik niet meer weg” - uit het gastenboek.

43

welkom Dinsdag t/m zondag van 13:30-16:30 uurOp afspraak, via info@maartenskerk.nl

Torenbeklimmingen € 5 pp vanaf 16 jaar. Jongeren € 2,50. Vanaf mei 2020 gaan in het weekeinde

gidsen mee boven.

Sint Maartenskerk Kerkplein 1, Zaltbommel

www.maartenskerk.nl

het orgel de muurschilderingen

de tuin in het voorjaar de plafonddecoratie de beeltenis van de komeet van Halley de Heerenbank van de familie Philips

de graven en de historie erachter de kanonkogels in de muren het uitzicht vanaf de toren

de klokken van de Sint-Maartentoren de kenmerken van Nederrijnse gotiek

het uitzicht over de middeleeuwse vestingstad Zaltbommel.

de Sint Janskathedraal in ‘s-Hertogenbosch en de Domtoren in Utrecht vanaf de toren.

kom kijken naar:

Bommelaren kennen de klank van de kerkklokken, maar binnen zijn ze nog niet allemaal geweest. En als dat eindelijk gebeurt, vragen ze zich af ‘Waarom nu pas? We hebben wat gemist!’ - Dico Weyenberg, stichting de Poorterij

44

gastvrijekerk.nl

De verkiezing ‘meest gastvrije kerk van Oost-Nederland’ is een initiatief van de stichting Welkom in de Kerk en werd mogelijk gemaakt door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, het programma Toekomst Religieus Erfgoed,

de Provincie Overijssel en de Provincie Gelderland.

Met een goede vriend tour ik een keer per jaar enkele dagen

door ons mooie land. Per motor. Niet op een gillende buik-

schuiver, zoals vroeger, maar op een keurige oude-mannen-

motor met van die tassen erop. Heerlijk.

Ik hoef u niet te vertellen hoe verrassend en mooi ons land is

en hoe verbluffend de afwisseling van landschappen op dat

kleine oppervlak.

Tijdens onze rit bezochten we ook wat kleine dorpjes,

typische kerkdorpjes met een plein, leuke cafeetjes en een

lokale groenteboer, bakker en slager. Het bekende liedje

van Wim Sonneveld over het tuinpad van zijn vader zie je

voor je ogen opdoemen.

Bij één van die dorpjes zagen we in de bocht, op een bijna

onzichtbare plek, een kapel. Niet zo’n klein kapelletje dat je

vooral in Zuid-Limburg ziet. Nee, dit was eerder een klein

kerkje. Hoewel het coronaspook nog rondzweefde en vele

kerken gesloten waren, was bij deze kapel de deur wagen-

wijd open. Dat zie je normaliter bij rooms-katholieke kerken.

Gewoon elke dag van de week de deur open. Een buitenge-

woon welkome gewoonte.

We stapten af om binnen te kijken en juist op dat moment

kwam een dikke Porsche aanblazen. Een grote, kale man

inclusief tattoos, stapte uit. Ongegeneerd liep hij voor ons

langs de kapel in. Hij was natuurlijk veel te groot om iets te

zeggen of ons te groeten. Ik vond hem een lompe zak. Wat

bedremmeld bleven we voor de deur staan wachten.

De man liep naar het altaartje, pakte een kaarsje en stak het

aan. In het daartoe bestemde bakje deed hij een muntje en

hij knielde neer. Zijn lichaam begon te schokken. Hij huilde.

Na drie minuten zette hij zijn bril weer op, liep langs ons

heen naar zijn bolide en mompelde zachtjes: “Bedankt…”

Toen kochten wij twee kaarsjes. Een voor onszelf. En

een voor hem.

KAARSJE

Bram Rebergen