Religieus

In het vorige nummer van Ego heb ik geschreven over de ongodsdienstigheidvan het moderne humanisme. Ik eindigde toen met de zin: 'Betekent dat allesnu dat de humanist gespeend is van iedere rdigictlze ervaring? 0, neen, datniet! ~laar daarover in het volgende Hummer V:lIl Ego: Ik moet nu dus trachtenduidelijk te makcll wat het woord religieus voor humanisten kan betekenen.

Ik maak dus onderscheid tussen godsdienstigheid en religiositeit. Niet allereligieuze mensen zijn godsdienstig en omgekeerd durf ik wcl beweren datwaarschijnlijk lang niet alle mensen, die zichzelf godsdienstig noemen werkelijkreli6r:ÎCtlS zijn.

\Vat te verstaan onder religieuze ervaring?

Het is in de eerste plaats de ervaring, het gevoeL opgenomen te zijn in eenons omvatteudc totaliteit. Deze ervaring is iets anders dan het verstandelijkvaststellen dat de wereld groter en omvattencIcr is dan ikzelf en dat ik een deelbell van die wereld. Dat zal ook de niet-religieuze mens wel erkennen. Om eenvergelijking te treffen (die natuurlijk mank gaat): Als Jan vaststelt dat Piet eenmoeder heeft, dan behoeft dat niet meer te zijn dan een verstandelijk vaststellenvan feiten. Heel wat anders is het als Piet zegt en weet: ik heb ('en moeder.Deze laatste uitspraak opent een wereld van betrekkingen en emoties. In dereligieuze ervaring gaal het nu juist om de beleving vall het deel-hebben, vanhet opgenomen-zijn.

Een tweede element van deze ervaring is dat het zijnde cn het zijn wordtervaren als mysterie. Ook hier moet weer verschil worden gemaakt tussen besefen ervaring. Ook de niet-religieuze mens beseft dat m~ns en wereld nog niet ofonvoldoende door ons worden gekend en dus mysterie zijn. ~(aar in de reli~gieuzc mens w('kt deze mysterie~ervaring diepgaande emoties. Om weer ecnvergelijking te wagen: het beluisteren van bepaalde muziek kan een ontroeringin ons wekken die veel verder gaat dan een analyse van de muzikale en tech-nische kwaliteiten van de compositie rechtvaardigt; het is alsof uit diepstegronden zekerheden tot ons komen die nimmer door het verstand zullen kunnenworden bevestigd.

Het is in zekere mate ook de lokroep van het onbekende, de innerlijke,onwl'Crstaanbare drang om uit te stijgen boven wat ik ben en wat ik keil, deonthechting: van al het bekende in de aanraking, met wat nimmer benoemd ofgekencl zal worden.

~(isschicn is dat de kern van iedere religieuze ervaring: Het is alsof we aan-geraakt worden door het ongekende. het onbenoembare.

Deze religieuze ervaring kan de melis voeren tot een diep geluk. tot momell-ten van verwondering en vreugde, tot een werkelijk gevoel van harmonie, vaneenheid, met al wat is. ;\Iaar cr is ook de andere kant van deze ervaring. Deontgoocheling van de momenten dat de vereniging van het eigene en hetongekende niet realiseerbaar is, dat de religieuze mens in het gevoel van tekort-koming Cll schuld op zichzelf wordt teruggeworpen en zich in eenzame angstgeplaatst ziet voor ecn hopeloos niets. De religicuze ervaring kcnt, overdrachte-lijk begrepen, zijn 'hemel' en zijn 'hel'.

Een laatste element van de religieuze ervaring is het gevoel van verbonden-heid met de ander die met mij in één situatie van hoop en verwachting, vanontgoocheling ell wanhoop staat, het zich opgenomen-weten bij de ander, zoalsde ander bij mij is opgenomen, samen in één mysterieuze 10tsgemC'enschap dieonontkoombaar is. Het menselijk antwoord op deze situatie heet dl' liefde.

De religieuze ervaringen waarvan hier sprake is wellen op uit de mens, zezijn cn hlijven ook gericht op de mens. lIet gaat om een menselijke, een aardsereligie.

Ik beweer niet dat alle humanisten dezc en"aringen kennen maar het is welzo dat dit <religieuze' humanisme ook in het Humanistisch Verbond een belang-rijke plaats inneemt. HED.

2

ego.\luulllfMml I'tlfl de llullw>li,çtisc1lC

g('c~,telij/.:('t:crz"r~i>l.l:' t:oor militairen

.\'0 •. 13 - 1!OI.cml)cr jfHI.)3d£' ;nurg(mg,

H('dach'nr: H. Lips, Hoofdraadsman

Adn's f(,dactit'" en administratie;

BllrC(l1l IIooldrauc1smUII,

Coomllcrtlluis, lIool,ütrnut 8.J, Dde~Iwrgen

tt'1cllJlm 0,1-138 - 2878

Vaste me<i('wt'rkeTS:

Jan Rrollw('r

x. lIaashrtwk

'V. J(.SS('

Henk J. :'oki!'r

H. Vllysje

T. 'Veerilt"ym

Dick Zaal

Ahonnementsprijs: f !5,- per jaar, testor1en op p()st~irof('kening 480414t.n.v, Hoofdraadsman HumanistischeGe<"stelijkc V('rzorgin~ teDrie!Jergcll,

:'o(i[itairen ontvang-en h('t blad op

3Ull\"T,l<lJ.: zonder betaling.

Bij de nwr,.lu(jt

lImlr lud, 111'1"/1 iets elroedgs. lIall'')roerlic kijkt Ilog 'J(~dremmeld ill hellege blik. Gulzig Ileelt hij lietr,'.dllfltk t:rucll'er~1a'l opgeslorpt.,"icz/. diegen zocmetl 0111 Illm Iroo/d-ks. Zij 1}I'merken het "iet ('CIl.f dietteee, :0 verl"ll1d tearen ze t:flll ditIleer/ijk toetje. Tom 'Vee,.liC!/11I Ollt-

",o{'tle dit .11'/lI1 op :::i;1l rei! door,\raMi;.

Charles Aznavour, een van de allergrootsten

']'étais Ic plus grand des granll..•fall.taisistes, faisant un succès si fort queles gells ffi'aeclamait"nt dehouL .. '

'Ik was de grt)(lbtC artiest van alle-maal, ik had zoveel suect's dat de rot'lJ.sen me staande ovatk-s brachten .. :

Een kleine zanger in een glanzendblauw, goed gesnt.."'l:!en, pak zingt hoc hijzi<:h vroeger de toekomst droomde:Charles Aznavour. Zijn hx.komstdroomis uitgl.komcn, hij heeft llll ("norm vt'Pi

SIlL'CeS,hij behoort bij de gwolsh..'l\ vanhet ehan,wlIl.

Zijn l('wn! Op 22 mei 1924 werd dekleine Charles Aznavourian geboren.het gezin (vader, moeder en Aida) be-stond nu uit vief it'(len. De familip Az-navourian, Annel'll.S van oril-,rine,WOOTl-ede toen al enige jaren in Parijs. Vadt'fMiseha had een klein restaurant in deRut.' de la lhu:hette, quartier Latin. Zijnklanten bestaan voornamelijk uit vluch-telingen uit :\tidden-Europa.

De kleine Charl("Sgroeit op te middenvan de volksliederen die er voortdurelHlgezongcn worden. Hij wil zelf laterook artiest worden. Op driejarige leef-tijd beklimt hij voor het eerst hettoneel en draagt op een Arme('nsc avondgedic:hten voor, Toen al had hij SUcces.

Toneellessen

In 1933 neemt hij toneelJessen entrcctlt op bij een klein gezelschap, Hijtrekt door het bll(I. llij legt zich voor-namelijk toe op imitaties van Chaplin,Al spoedig krijgt hij werk in de grotereParijse theaters: fib'lmmtenrolletjes voor-namelijk.

Zijn eerste film is La guerre des gos-se's. Ilij zingt dan nog niet. De familieAznavourian maakt mne1lijke oorlogsja-rcn door. Charles blijft toneel!ess('u 'vol-gen, speelt behoorlijke rollen en maakt

""" tournees door het land...., In 1942 schrijft hij zijn eerste chansoll

'n y a des hihoux: dans Ie beffroi' en'Père :\'oH est swing ... 1'De oorlogsjan'n zijn moeilijk, vadt'r Az-navouri:ln verberhrt mensen voor de Gcs-tapo, er hlO('rst armoede, Charles vechtin die jaren he'gen de honger en v(x)rhet succes. De honger was na HJ45 g('('l1vijand meer; bleef het succes. EdithPiaf ontdekt het duo Aznavour-Roche.Zij ziet dirt'ct Aznavours grote tal('nt.Ze introduceert ze in de theaters, in <1eduhs, Heemt ze mlo('op tournee,

Groot succes

In 1950 schrijft Charles Aznavour het('erste chanson dat, naar zijn zeggen,'het beluistert'n waard is,' '.Ic haisles dimanches' heet het. Piaf wil hetniet, Julielte Gréco maakt er een gr(X)tsucces van. AznaVOllr legt û(:h 1111 toeop het schrijven van chansons, EddicCOllstantine en Gilbert Récaud ('Viens','Donne.moi', 'Je vetl.\: te dire adieu',nog altijd bckend) mak('ll ('r W'hmikvan,

In 19.52prolwt,rt hij h('t weef zelf: hij

".ingt onder m('{'r in de dub CrazyHorse. lIij is ('chter te weinig persoon-lijk op het toneel, imik(:rt te ved. Daar-bij schrok men van zijn hese stem: den'('eIlSl'lIt('1l hadden geen goed \voonlvoor hem ov('r, '1lij maakt g(){~lechan-sons, maar laat hij ze in g<xlsllaam nietzelf 7.ingen.' Dat was de algemene me-ning,

Hij zet echter toch door, wil echter geenchansons meer zingen die anderen alop het f('lwrtoire hebhen. En tijdenscen tOUrIl('Cin !'\oord-Afrika komt hetsucces, ovaties van lH't puhliek, wel-willl'nde kritil'ken. ;-.Ja dertien jaar be-wnt Aznavour licht te zien. I~n in 1954IS Bruno Coquatrix, direetL'Ur van het)"Iekka van het Chanson, L'Olympia, cÎn-delijk hert'Îd Aznavour zijn kans te ge-ven. ~Iaar Ill't puhliek strihbelt nogaltijd wat tegen: men is 'mooie' stem.men gcw('nd, gladde chansons. En nuk:)Int zo'n onooglijk klt'in mannetje metéén stem hand op hd t01l1'('1zijn lied-j('S uitschreeu\venl

'Tophit"

De platenmaa~ehappijell weigeren ('nhloc zijn chansons op te nemen. Ein-delijk vindt mllziekuitgever Raoul Bre-ton de firma Ducrdet-Thomson bereidde Cl'rste platen te maken. (.:'\11 werktAznavour uitsluiknd V(Xlrhet label Bar.day.) \Vat verder ge1>l,tlf(Ic,is in grotetrekken bekend: Aznavour wl'rd de lop.hit' van het Franse chanson, en is ditnu al zo'n zeven jaar. Alle tegen.standerszijn zo langzaam aan op hun vooroordc~len tNuggekomen: de hese stem is doorvelen nagevolgd,

Aznavours vl''('lzijdigheid hlijkt o.m.uit zijn films: hij toont zich een goedackm in 'Passage du Rhin' (waarinhij (x)k het praehtigc ehanson zin~ 'L'-amour et la guerrc', 'pourquoi doneirais - je ellcore à la guerre, après ceque fai vue, avl'C ce que je sais .... '),in 'La tète cnntre les murs' ('n voor-al ook in zijn favoriete film, van Truf-faut 'Tin'z sur Ic pianiste'. )"laar fil-men blijft voor Aznavour op de tW('e-de plaats komen: 'Ik hen ehansotlilier.('n dan pas acteur. ~llIzi('k is in mijn le-ven her hl'!angrijkste.'

De man van wie vroeger niemand hetaandurfde een plaat te maken, hL'dt nu('('n indmkwekkend aantal platen op zijnnaam staan. II(xlgtepunten: Sa jeunesse,Parel' que, Sur ma viL'. Après l'amollf,Vivf(' avec toi. Je veux te dire <l<üeu,Si jl' n'avais plus, Pom faire un jam,Sur la tabie. Cos'Se de Paris, Tu étaistrop jolie (alle hij Ducretet-Tilomson/Pathb).

Liefdesliedjes

Een wn zijn eerste platen bij Bar-day was de vo!treffN Tu t'laisses al-ler. \vaarin hij op navrante wijzl' bezingtho(' de onverschilligheid van zijn vrouwIwt geluk wed kapot te maken. Hij blijftliefdesliedjes zingm, natuurlijk, maar

de tlu'ma's wordpIl toeh gevarieerder.Er zijn (x,k Je m'voyais déj,\. Commedl'S étrangers (oek over de vervrecm-ding tussen gelidden), Les comédiens,Tu n'as plus, Je t'attl'nds, FormidahIe,A ma Wie ken vader tot zijn toekom.stige schoonzoon. die hem zijn doehterI:al afnl'men), Qnand f('n aurai assez.

En zo rolt de ene trdft'r na (h' :lIl.dele zijn pen uit. Aznavour wijst dkeovereenkomst hlssen zijn chansons enlijn privi'-leven ('Daarmee h(,(,ft nie-mand ieb te makcn') van <1ehand. Tochneemt de liefde, vaak het enige motiefvan zijn chansons, ('Pil gro~e plaats inzijn leven in. Twt'e maal is hij getrouwdgeweest en hij heeft twee kinderell (vijf.til'n en achtti('n jaar), Op zoek naareen denle huw('lijksparlm'r Iwdl hij ookvele kortstondige en langen' verhoti<lin.gen gehad: 'Als ik \\leer trouw, modhet voor altijd zijn. Ik zoek J.,TQL'd.'

OntroerendJ 1<'1ontnwrendst zijn volgens mij de

ehansolts waarin hij de verwijdering, deteleurstellingen van een huwelijk be-zingt, als in Tu t'laissl's aller en Commedps étrang('rs,

Bij de Ix~te, recente, langsp('e1pla-ten die Barday onlangs uitlmv:ht vanCharles Aznavour, behoort, meen ik, LPBAHCLAY 80241, met o.a. Que c'est triste Venise, Tu t'amuses, Le temps, QuandJ('n aurai assez. Sterk aanbevolen ook70(j81 medium, met o.a. Hier eneore. Ama fille en 70704 medium, met o.a.Avec en 11 te suffisait 'luc je t'aime.Op de nieuwste lp, Charles Aznavour65 (BAHCLAY 80:255), staan ehansonsals Le toréador, Je te réchaufferai, Lesfilll"S d'aujourd'hui en C'L"Stfini. VoorAznavour-fans juweeltjes!

HANt"EKE ~IEEHU~I TEHIVOGT

3

Ipcress FileToen rit' Jame.~-Bond rage in Engelandzijn hoogtepunt hereikte, kwam auteurJohn le Carrl' (pst'udonÎ('m van ex-dpiln-mati(,kdiellstman David COTllWl'lI metTIl(' SJJY who (,(/I/Ie itl lrolll fhe ('old -("('11 literaire sell.~atie.InuTIf'rs, op hpt hoogtepunt van detriomfen van lau Fleming ell OSS.Ilï.ereatoT je<111 Bruee (heiden OVt'r!('i1l'Il)

v('[\vaehtte mell vrijwel allt'S: imitaties,

Ocer de spionage/il", 'w/,IJen ICc

het al eeHS (>erder gdwcl (Ego. aug.'6.5). IJl/f !cas rUUif (Jllll!dc!illi!. VlllI

Georges Lautlu'rs eerrukkeli;keparodie LES HAIWOUZES.Ditmaal aandacht voor de mcaw:rieuze kl/ut can dit gl'IlH? Dathdekellt niet. dat ft:e de jamcs-Hond films (um de orde stellen;c1ie zijn - !lOC seriefis bedoehlook - al parodie ge1l0eg ;11 zich~elf.

IPCHESS FILE (Dossier JJlcres,~-str('tlg geheim) is gebaseerd vp('('11 boek, dilt meer aalL\praak OJloriginaJiteit, artisticiteit eli aut1leu-ticiteit kali make" dim het heleoeuvre van de heer Flemillg. Ho-VCIll/iCIl hccft de allieur, LelllJeig1lton, /log mccr pi;lell op :"i;1Iboog: hi; is ecu erkend expert OJlgaMrO/lOmisch gebied ell verzorgtÎll Engeltmd eCII aantal kookrll-briek"u i'l lllll!ldi;ke dagbilUlC'lI.Jli; hait zelfs ('('" kooklw(.,k rdt-gegevetl dat ({/lll uitt:(}£'ring (eo-ver-illustraties e.d.) Pllst in :.i;11serie spiollageboekelt.

4

verfilmingeTl, modej..,'TiIlen. t'JlZO-voorts. ", dil" ook alle kwamell. ~laarmt"ll verwachtte niet {bt de man diezou aantonen dat Fleming ('en onder-maats dt'rd{'r,ulgs-auteur was, in zijngenre ook nog Sl1{'('{'Szou lwhhen metdie pOg'ing,Ofschoon Lp Carré's eerste romans(Cal/for tlle demi & A Munler of Qllali-ty d('t,ls dezelfde uitgangspuntell had-den en zdfs dlvJ;elfdl' fij.!llrell (gc,h('ime-dienstrnan Gt.,(lrg{' Smilt,y) bevatten,\vas llt.'t met The Spy ... dat Lc Carrél)r<ll'ht.

FI LMBESPREKINGwereldfaam verovcnlt,. Zijn aangt,koll-digt1t' vit'rde roman, 1'he lookiflg gUISSrL'ar, was kwalitatief zeker niet minder,maar miste iets van de verr,L<;sendespanning die The Sl'Y tot levt"n had ge-

Eersteling

Datzdfdt' lot trof de eerstelilJ!-("van L('nDeighton, The Ipcress File, want hetIxx'k kwam ('ven n:a Spy op de markt.Toeh had Dt'ightoll in lf'crcss dt, reali-teit van d{~ g{,heim{' dienst{'n iu Enge~land zo dit'ht henadpni, dat dt, 'DailySkt'leh' onder mper sehwef: 'Deauthenticiteit van het lx}{~kis zo sterk,(lat :\1.1.5 (:\tilitary Intelligencl' afdeling,5 zich zal afvraj.!{'n waar Dt'ighton zijnmateriaal vandaan hedt .. .'Ilo{'wel gehalldk'apt door dl' s{:hadu\vdie Le Carré's sueL'es over Iperesswierp, proc1Ut'('l'nie Deighton na l'en uit-stekende ontvangst van zijn e('rstdingsnel nog tWt'(' an<!('re: Horsc llIu!cr u;a-ter ell FWlC!ralin Jkrlirl.Horse was t'{'1J tt'rllgj.!ang, maar FII"c-

ral maakte dat ruimseiHxlts \\"l"(~rgoed.Bovendi(~n was Dl"ightnn aan ("eli rt'van~ehe tOl'. Lt~ C.ur{~ was als perstp metzijn roman yt'rselieTlt'II, maar IlU ,..owe1SP!I ah Ipcrc8s vt,rfilmtl w('nlen, zorg~dtl James-13oIltUilm pnx]ucer Hari)..Saltzman (Dr, No From R"ssia u.:ithLOl,;e en GoM/inger t'rvoor, dat zijn Ip-eressfilm met ~lichael Cainc in dehoofdrol l'('nier op de markt was dandc Spy-verfilmill!-(" met Hit'hanl BurtOll

TegenpoolIn Ipcress File zien we Deightonsnaamloze geheim(liellstman (hier IlarryPalmer gt,hdt'n) in de fij..,'l.lIIrvall ~Ji-eh,u,1 Caitlc al<; tegenpool van de held-haftige pn altijd ehannante JamcsBond. Palmer draagt ('en hril, is bru-taal tt'gen zijn nlecnll'ren, maar VTil'lI~ddijk tegen zijn tegenstanders, ht,t,ft zo-als il'ltlt,W jong('u van zijn lecftijd (hij is ~nauw{'lijks dertig ('n ongdwlIwd) dl' no-,-,tligt' avontuurtjes - ht'tgel"n overigensniet hetekent cL'lt de vrouwtjes (zoalshij Bond) als gdlradt'n ldppetjes komt'llaanvliegen.:--J{'{', Palmer moet er - zoals voor al-I('s - mo{"itl' voor dOPIl, Zijn overgangvan de ene dit'nst naar de andt're inte-rt."Sst'ert hem maar matig; wat ht>m welintt>rt'sset'rt: of hij tlaanloor meer z,'llga.•'lll vt'nliPllclI. In {Ic'zt' allt'Szins n'dePil ac<:t'plahde almosft,t'r olltrolt zich('Pil schijnhaar irrt'i.;P} komplot, waarinPalmer - zOIHler het t'erst zelf te Wt'-kil - verzeild raakt. ~faar daarovt'rnit"ts, want de film ('n z{,kt'r hd h{wkVt,rtell{'Tldat vt'{,1 heter {'n a.•Ul"j('nlijkt'rspanllellticr dali wij hicr kuunt'1I tlOl'.

Der IelzIe MannJn onze zich stormllchtit.!, ofltlcikkdcflclcrlUllItsc1ull'lJij i.<; de film Cli nwk doodt:erklallTd. Toen cle geluid.\film zi;n in-trede deed, heette het dat de /ilmkrllL\.t

Lillb l'11p,dwd ouder:

l,,("rcu; rolltitlC' rfllJlJfJrtl'1I eu reële lu-fek.

Ikdth middeu:

Vl' hIHJrkaz('nlf', Dof lJf'dllf1ll Icmiddencun miliof!l1f'n.

dood was, toen de tek-'tJisÎe kwam, wasde film r;olgens r;e/en ten dode opge~schn'{;en; maar steed .••weer is geblekelldat film zich naast toneel, televisie enlltl(/ere schi;nballr concurrerende mediaheeft tceten te JUlIldJull;efl.

Tocn de gc1ui{hfilm h\'am (omstn'eks1927), heeft de filmkunst (bar imler-daad een tijd onder geleden: eindelozedialogen schenen het mooiste te zijn \vatfilmprodueers en -regisseurs konden be-denken,De komst van de televisie heeft op filmeen omgt'keerd eff<'Ctgehad: terv.'ijl degrote theaters U()g steeds moeten woc-keren met hun uitgaven en budgetkrin-

,.gt'n, komen de kleinere theaters die deI'-Ogella:unde'hek'rc films' brengen, deArthotlses, stet'(is meer naar voren.Typerend voorheeld hiervan is het Am-sterdamse reprisetheater Ciuétol, dat ophijzon<!t'r grondige ('n \'erLorgd{, wijzeoude maar actuele films wecr in roula-tie brengt. Xiet zo maar een greep, maareeu vt'rantwoorde keuze, waarbij Ciné-tol-diredeur Koppies et'U stroming(Franse films anno '65 of Duit!óe filmanno 1920) of zelfs een rt'j,{isseur(Inj,{-mar llergmall is e(,1J typerend voor-b('{'ld daarvan) in zijn hoogtepuntenhn'ngt; soms ook in zijn dit'ptepunten -om lu,t pllhli(,k de (:ontrastwerking telatt'n zien,Aan i'i'n van deze films uit dl;' serie'Duitse film van de jaren '20' willen\\'t' even aandacht lwsted('n: ~Iurnau'sDer Let::.te Mmm.Emil Janning.<;is hote1portier in het Ber-lijn van de 'Roaring Twenties' - e('nBerlijn dat niet onderd{'Cdvoor X{'wYorkof Lonllen. ~faar dat allt's j,{aataan dehotdportier V(Klrhij - letterlijk ('n fi-

••••••guurlijk. 'Vant ondl'r ht,t vernis van han-deloze rijkdom leven de annen in krot-

.." h'll en sloppen. Ook de hotelporticr!Hij heeft {'en baantje zoals ie<1f'fandt'r,zou men d('nken. i\it't hett'r of minderdan de kolensjouwer, de schoenpoetser

of de krantenverkoper. ~Iaar in Berlijn,in Duitsland steekt hij met kop en schou-dl;'rs lIit boven de rest van 7jjn lotge-noh'lI, want... hij ht'eft ('en uniform.In dat uniform wandelt de oude heermet zijn Franz-Josefbaard statig naarhuis. In <le huurkazerne is hij de lieve-ling van dt~ oudere vrouwen, Als m{'nhem groet, salueert hij plechtig eH v('r-levendi,l.,'tdaardoor het grauwe bestaanvan alle dag.Als op (X'n dag echter hlijkt dat een

ander zijn plaats in heeft genomen, stortzijn wereld ineen. Voor de bruiloft vanzijn dodltcr (de volgende (L'lg)stt'elt hijnog eenmaal het uniform {'n niemandontdekt het. Hij is nog' stce<l<;de gevier-de getinifonnt'{'rde 'keizer' van de huur-kan'me. Maar de volgende dag valt hijdoor de maml. De b<.•••.olking van dehuurkazerne - beroofd van de illusievan Iwt uniform - kijkt hem met denek aan (>ndoodongelukkig stort de olld(,man inrt'n.

Voor het romantiek liev('mle publiek to<:hl'en (later toegevoegd) happy ending:('en miljonair laat hem zijn vermogenna en de pom('r laat zich in 'zijn eigenhotel' vorstelijk hedienen.

Ya.lse schijnAb we dit artificiële slot l'ven vergt'-

ten, tekent regisseur Friedrieh Wilhelm~lurnall hier vlijmscherp ('('n aspect vandl' samt'nlevinj..\:in Duitsland. ~ict alle('nlH't Duitsland van de jaren '20, maar ookdat van vandaag, \Vant: dl' liefde totHet uniform maakt VIK)rdie Duitsers t't'IJhele hoop andere dingen goed. Ze spiel!l'-lt'n zieh aan <1eva1<;('sdlijn en ontlenen

{'r {"t;'1l imaginaire waardigheid aan. Inzijn analyse van de ScJiutzst(lffeln inDuitsland, The SS, Alibi of Cl Natiorl,schrijft Gerald Reitlinger daarover nog(zond{'r ~Iurnau's 'Lt'tzk Mann' te ken.lwn):

'De Duit<;e beambte, de burger-auto-riteit, ht'l'ft geen overge1evenl gevoelvan waardigheid dat hij ontle('nt aanzijn zwarte jas en 7jjn wit boonlje. In-tegendeel, tussen de schitterende pettenen dl' glanzende laar,f.eTlVot,lt hij zich

uitp;('Sprokt'llnaakt ... V(,d Duitse hu.reaueraten gaVt'n tot~ aan de vrellg<1('nvan het zwarte uniform en de zilverenSS-rum'n en realiseen:lt'n zich niet datze in de positie kwanwTlV:lIlde Arabit'fdie brood en zout met zijn vijand hedtgej,{eten: vanaf dat moment konden zijlJt'rJ,tensmeer tegen protesteren wat inverband stond met dc initial('11 SS, . .'

Loze glans'Vat dat betreft H(,p I\lurnau md 7jjn

'Letzte I\tann' tien jaar voor; want in1~)34was de SS in e('n positie om \vaartt' makt'll wat de oude hotelportier mis-te: de 't'er' van het uniform, een valseeer, omdat hij nergens op berustte. Enwat l'r omk'r dftt uniform wéér tien jaarlakr is gebeurd, w('et zo langzamerhandwel ie<lereen.

En ~llImau's f('nomeen blijft niet be-perkt tot Duitsland, De waardering vooreen uniform mot:t niet wonlen outle('IH1aan de loze glans van het ding, maaraan tlatge('u waarvlKlr hd pen symboolis; anders kUllIl{'nwe ook wel saluNenvoor een etalagenlit waarachter ct'n g('-nt'raalsuniform op ('t'n modepop staatuitgest;\ld.

IIE~K J. 'IElER

5

Een jaar humanistische geestelijke verzorging

--

In lH't \'orig(.' nummer VUil Ego heh-hen WL' gcs(.'hrcn'n ()\'(.'f dc praktischeprohl('lIu'n die 7jdl voordoen na één jaarhumanistische gcestelijke verzorging inde ~edcrlandse strijdkrachten. Dit h'cr,••.illcl1 wc een aantal meer principiëlezaken hehandell'n. liet hlijkt uI. dat crIlOl!: stl'l'd ...•, allerlei misverstanden t.a.v,het humanisme en de humanistischegcestelijke verzorging bestaan; een dui-delijke uiteenzetting zal, hoop ik, enigeopheldering verschaffen.

Vaak worden ons \Tagl.'l1 gl'stdd als:hoe denken humanisten in politiek op-zicht, hoc denken ze over het konings-huis. hoc denken ze o\'er hewapening,enz.?

Heeds de \Taagstclling getuigt vall l't-'nonjuist inzicht in het humanisme, het 1...;111.helemaal niet zo dat alle humanis-ten over dit soort \Taagstllkken dC'7-clfdemening hehben. Binnen het christendomvindt men fervente voorstanders van he-\vapening en oVt'rtuig<1e pacifisten. veelchristencn zijn mOlIarchistisch ingesteld,maar mell vindt er ook repuhlikein.'igezin-den.

Geen groot verschil

\Vaarom zou dit all(h'rs zijn hinnendl' kring van humanisten?

Een Icn.'nsO\'crt\liging spreeld zich uitover mens, len.'n en dood en heeft alsregel daarnaast opvattingen over den'rhoudingen van de lllen.'ó('11ondt,r1ing.D('Zc opvattingen zijn sanwn te vattenin hegrippen als vrijheid, venlraag-J:aam-heid, recllh'aardi!-dwid, trouw. Globaalgezien h('staat cr tussen de westerselevcnsoH'rhligingen geen groot verschilvan mening over dl' waarde \'om dezehe,l.,"Tippenen ze zijn dan ook de grond-waarden geword(.'1l voor het menselijkhandden en dus ook voor de politiek.

111het algemC'en hebben de politiekepartijen zich geconstitllecnl op de grond.slag van deze waarden, l'('n afwijkingdaarvan wordt ogl'nhlikke1ijk als ecnlevcns''(t'ellHl denwIlt in hd IX)litiekedenken aangevoeld. Daarop herust depolitieke verwerping van fasci'OnlC cncommunisme. Zolang de ll'iders \'an depolitieke partijen zich hepalell tnt Ilt'tge\'en van principi;,;ie, tlll"oTl,tische he-sehollwing(.'n over de politieke grond-,vaar<len lx'staat l'r, meen ik, in eenland als Xl"derland weinig versehil vanmening.

~taar in de politiek guat hl'! in \\'ezenom ecn underc zaak, nl. om de vraaghot., l'en maatsdHlppeiijk bestel kanworden \'erwezenlijkt met zijn duizender-lei problemen: welvmlTts\'enneen!ering,welvaartverdeling, lasten\'erdeling, destaatsburgerlijke n'chtl'n en plichten, dein1l'rnatiolla!t' vl'rhoudingl'll, de orde (.'ndl' \'eilil-\:hl'id, opvo(.'(ling en ondenvijs,olll'nbare \'CJOrzieningen, enz., enz.

En om de vraag hoe dc inrichting valldat maatschappelijk l>t,,~telop de groll<l-slagen van d(~ vrijht'ill, d(, v('niraagzaalll~

6

h(.'id en de rechtvaardigheid dient te g(.'-sdlÎe<len.

En daarO\'er kan lllen hij alle gnds-dienstige of 1111lllanistische l'cnsgC"LÏnd-lu'id nog iwmeisbrt'('(l van mening \.er-schUk'lI.

Vandaar dat nodl alle christenen nochalle humanisten elkaar \"inden in éénpolitieke partij, in l'('U opvatting over debewapening, in ('('n mening on'r dewaarde vall de monan. ..hie.

Het bovenstaande diende g(.'Zcgd te\\!orden om misversianden te voorkomen,lllaar in het volgende wil ik tod, trach_ten het politieke denken hinnen hllllla-nistisehe kring wat nader te hepalen.

"Bon ton'Lang niet allc mensen interes..;eren

zich \'OOr politieke naagshlkken. Het ishier en daar in Nc(lerland zelfs 'honton' geworden om 'de politiek cr bui-ten te laten' en het aantal Nederlandersdat politiek maar eell hedenkelijke zaakvindt, is waarschijnlijk niet ~ering,

Ik meen te mogen zeggcn dat dit Oll-der hl1m-anbien niet zo heel vcd voor.komt. I fumanisten hebhelI als regel tewel belall~stelling voor het menselijk loten tie menselijke samenleving om poli-tiek ongeïnteresseerd door het leven tekunnen gaan.

Er is, gelijk hekend, in N'ederlantl geenllumanistis<...he politieke partij. Op grondvan het ho\'('nstaande zou dat ook nietlogisch zijn. Als regel vindt men dehumanisten óf in de liherale politiekegroeperingen óf in de socialistische.

Het Iiheralisme is vanouds de voor-\'eeht<'r van het \'fije staatsburgerschapmet de daarhij hehorende vrijheid vanondt'rnemen (.'n handelen. Het zijn voor-al de liberalen, die in de 19dc ecuw,onder aam'oering van Thorlx'-eke, he-invloed (Ioor de hrrote Europese stro ..mingcn van die tijd, <Ic ,I.,"Toll(lslagenIw],-hen gek-gd voor (Ic politieke demoeraticdie ons land ~indsdien kent. De \Tijlleidvan de individuele staatsburger in gods_dienstig, politiek, economisch en artis-tiek opzicht is dl' hoof<lgt'(laehte van hetgeestelijk (.'n politiek liberalisme.

Het socialisme vertegenwoordigt voor-al de gedachte van dc sociale gerech-tigheid, het heeft de stoot gegeven totde vrijmaking van dl' .Irh(.'idende klasseuit de sndulc onderdrukking, het i.~ devlHlrn'chtt'r V.III de bescherming van dearheid en de arbeidende mens in de so-dule gemeenschap. liet liberalisme is\"()()ral hct politieke ideaal Vrul de ge-goede hurgerij g(."weest, het soc:Îulismedat van de arheidende klasse,

ScheidSlijnen

De hoofdlijnen in de Nederlandse po-litiek zijn de laatste honderd jaar ge-vormd door de sdwidslijnell tussen Ii-heralisme en sodalislne. Keiharde poli-tieke l'n socÎ.11e strijd is daar vaak het~e\'()lg vall w;.wt'e~i.

Humaniskn zijn uiteraard daarhij nit,t

onlx.'wogen gebleven. Vanuit hun hllma-nistisdw inzichten cn uiteraard ook ge-dreven door hun persoonlijke omsiandig_ht.'t1cn of sentimenten, hebhen zij partijgekozen voor de ene zijde of de andere.

Boe was dat mogelijk? Omdat een le-vellsovt~rtuiging nu eenmaal geen volle-dig uitsluitsel geeft t.a.v. politieke enmaatschappelijke denkbeelden. Dit wordtmede bepaald dOoor milieufactoren, doorverstandelijke lx.'(}()rdelingcn en d(}()r gt'-voclsoverwegingen. Vrijht'id (.'n gt'f(,<:h-tigheid hellOren heide thuis in een hu-manistisl'hc Icvensov('rtlliging, maar devraag in welke politieke en maatschap~pelijke eon,"iellatie zij het meest tot hunrecht komen, is niet een levensheschou-welijke vraag.

)Jatuurlijk is de humanist ook in het.politieke leven aan l>t'paalde grenzen ge-bonden. Een sodalisme dat individuelevrijheid loochent, zal \'(}()r hem evenminaanvaardhaar zijn als een liberalisllledat de sot'Îalc venUltwoor'deiijkheid ont-kent.

In ons land echter hebben wc de ont-wikkeling gezien van liberalisme en so-cialisme naar moderne opvatting-t.'n,waarin hij beide zowel de \Tijheid alsdo gere<.~htigheid (.'('n plaats ht'eft ge.kregen, ~Iaar ('r zijn (x)k vandaag nogduidelijke vcrs<:hillen.

Werkelijke kansenDe humani ••tischc levt'nsov(.'rtuiging

stimuleert haar aanhangers tot politiekeen sodale stellingname. omdat in de po-litit.'ke en sociale strijd mede de vraag:heslist wordt hocveel ,,'erkelijke kansen(Ie mens als mens zal krijgen. Het hu.manisme is echter lx>venal een oprot.1)tot pcrstxmlijke heslis~ing, Ill't elideertniet. het schrijft niet voor, maar hetno{ligt uit tot persoonlijk denken en han-dden, ook in politiek opzicht.

Humanisten gaan in politiek opzichtverschillende \\lcgen, maar altijd zullenze zich geïn .••piret.~J'(1 moeten gevoelendoor de humanistische denkbeelden. Alsdat niet langer het geval is, dan bevin.den ze zieh in ieder geval op een \'er-keerde politieke weg.

In de kringen van het 1I1l11lanistisehVerhond \incIt men (lw; zowel liberalenals socialisien. Het lijk-t mij een verrij.king, dat mensen die verschillende poli.tieke en sociale opvattingen koesteren,e1ka..1r in één geestelijke bcwc~ing lerenkennen en wa.arderen.

Nu heeft zÎ(.'h de luutstc jaren eennieuwe scheidingslijn in het politieke le-ven geopenhaard. nl. die tussen de voor-standers van de militaire bewapeningen de tegenstanders daarvan. In wezenis die scheiding reeds vecl lungcr aan.wezi~, maar onder im')ocd vall de mo-derne hewapening is ze uchlecl en do_milR'relHi geworden,

Het 1i6rt niet in mijn }X'<loc!ing op ditogenhlik op dit \Taagshlk uitvoerig inte gaan, dat is ft't-cls <'('rd(.'r in Egogeheunl (.'n het zal nog wel \"aker ge-

RegistratienummerOnderdeelGelegerd te

HUMANISTISCH VORMINGSCENTRUM'HET COORNHERTHUIS'

(volledig militair adres)

wenst deel te nemen aan een Vormings- en Bezinningshijeenkomst van hetHumanistisch Thuisfront in het Coornherthurs te Driebergen in de maand

(maand van deelname).

Handtekening:

Hoofdstraat 84 - Driebergen

In het Coomherthuis worden regelmatig bezinningsbijeenkolllsten gehoudenvoor militairen.Er wordt daarbij gesproken over allerlei levensvragen. Daarnaast zijn crboeiende programma's over hedendaagse kunst.Iedere militair kan hielV'ooruitzonderingsverlof krijgen.Wie iets gevoelt voor deelname aan zo'n bijeenkomst vuUe hel onderstaandeformulier in en sture het op naar het Coornherthuis.Ondergetekende (naam, voorletters, rang)

(landmacht/luchtmacht)

Regerlngsvorrn

Indien men in de wereld rondkijkt,kan men onmogelijk volhouden dat demonarchie de enig mogelijke regerings-vorm is. Voor ;\ederland kan wel wor-den gesteld dat in de loop van de histo-rie volk en koningshuis zozeer zijn sa-mengegroeid dat ze hijna door alleNed('rlandcrs als hij elkaar behorendwor<len l:>es<-'hOll\\rd.Daarom vinden re-publikeinse acties in ons land ook wei-nig weerklank. \Vat niet we.!:,'llt-'emtdater zeker een aantal Nederlanders zijndie in principe eigenlijk mt-'('rvoor eenrepuhliek gevoelen en dat dat zowel uiteen christelijke als uit en humanistischevisie een oorbaar achtenswaardig stand-punt is.Ik heb in dit twt..'t:"tleartikel onder de

titel 'Eén jaar humanistische geestelijkeverl.Orging' enkele \'fagen trachten tehespreken die ons nogal eens wordengeste1(1. In een laatste artikel wil ikgrang' ingaan op het doel van de huma-nistische g('c~telijkc verzorging, wantook daarover hestnan misverstanden.Ditmaal mag ik hesluiten met opte merken dat dat doel in ie{lcr gevalniet is het verkondigen of propagerenvan hepaalde politieke opvattingen. Ikhoop dat dat uit het hovemiaandc dlli~dclijk is geworden. I I. LIPS

huis nog niets af te doen, humanistenkunnen ook kritiek hebben op ledenvan het koningshuis en dat behoeft dannog geenszins in te houden dat ze repu_blikeins gezind zijn.

ken anarchistische denkheelden vindtmen weinig in humanistische kring.

GewetensbeslissingenToch lil-{genhier voor humanisten (zo-

als ook voor christenen) wel grenzen.Indien het staatsgez..1.gde burger voorwerkelijke gcwctensheslissingcn plaatst,dan zal die hurg(~rin gemo('dc niet an-ders kunnen doen dan dat wat zijn ge-weten hem voorsehrijft. Daarom zal eenw('.rkelijk<~dem(x'ratie in zijn wetgevingde mogelijkheid daartoe bieden. Dat isin ons land b.V. geheurd in de wet opgewetcmhezwaanlen t,a.v. de militairedienstplicht.De humani<;tzal 'dus, in een democm.

tie, in het algemeen geen bezwaar heb-hen om het staatsg'ezag te aanvaardent.'Jldaaraan te gehoorLamen.~Iaar of dit staatsgezag een monar-

chale of rt-1lUhlih~insevonngeving he-homt te hebben, daarover l.:unnen hu-manisten van mening verschillen.Ons land is in de loop der eeuwen

samengegroeid met een koningshuis datons, chrbtenen zowel als humanistendierbaar geworden is. VeIe leden va~het Oranjehuis hehben een hijna ollschat-bare verdienste, ook VOOI de groei vanonze democratie. \Villem de Zwijger isde nationale figuur bij uitstek. Dat neemtniet weg dat we onze kritiek kunnenhehhen op leden van ons konulgshllis;?eker niet uit te sluiten.Humanisten kunnen voor- en tegen-

stander zijn van een monarchale rege-ringsvorm, dat behoeft aan hun wanr-dering voor de leden van het konilll-{s-

heuren. Toc.h wil ik er graag een enkc.Ie opnlt'rldng over maken.Alle humanisten streven naar een w('-

reld waarin vrijheid en gerechtigheid zalheersen en wa.arin het oorlogsgeweld zalzijn uitgebannen.~laar die wereld is er vandaag niet.

Op vele plaatsen is het oorlogsg-eweldonthrand, \Tijheid t.'n gcrt.,,<-"htig!lcidwor-den overal in de wereld met Je voc-tengetreden en wantrouwen en haat zijn nog:dominerende factoren in de wereldpoli.tiek.In deze wereld \'an bijna onoverhmg-

hare tcgcnstdling:en, geladen met ideo-logische, nationale en raci..•tische harts.tochten, is het welhaast onmog"elijk omduidelijke lijnen naar (.'cn betere. meer

Antspannen tockom.~t te trekken. Er zijn~CCII \Wg:en die veiligheid en zekcrhcid

garanderen.

Vraagstuk

~Icnsen hmncn vandaag: niet meerdoen dan met nimmer aflatende trouwvoorlopige mog:dijkhl..-,<lcncreëren. Datgeldt ook \'oor het vraagshIk van dehewapening. ~icmand kan ons garande-ren dat de weg \':m de voortgaande he-wapening: niet tot een wereldramp zalleiden, maar niemand ook kan ons ze-kerheid gevl'n dat ('en (.'('nzijdigeontwa_pening niet tot ondergang zal leiden.Dat wederzijdse ontwapening de beste

weg is wed uiteraard iedereen.Ik wil in dit nummer de argumenten

van yoorstanders en tcgen~tanders vanhewapening niet verder uiteenzetten. Zezouden hekend moeten zijn. ~laar welwilik stellen dat zO\vel vanuit ('''l'n ehriste-lijk als vanuit een humanbtisehc visietoegewijde, intelligente en eerlijke men-sen het ene en het andere standpunt

"ler~ledigen. Daamit hlijkt opnieuw dat'hnstendom, noch humanh,ne zon<ler

••••••11('(..ruitsluitsel geven over de praktisdlCpolitieke Wl.."g die wij hehben te gaan.~[en maakt zic-h te gemakkelijk van dezaak af als men hewecrt (lat teg'enstnn-dcrs op het plint van de hewapcnings-kwestie w_"Cngoede christenen of hu-manbien kunnen zijn. Dat is nietalll'enj..{emakkdijk,het is ook hoogmoedil-{.Evcnals onder de christenen vindt men

onder de humanisten mensen die zieh,met I-{rotcen eerlijke toewijding, Vl.'r-zettl.'n tCg'{'nde Nt-'l(lerlandsebewapeningen de dedname van Nederland aan de~AVO, krwijl men ook in hei(le levens-overhligingell, even t-'t-'rlijk,intelligent entoegewijd, ll1eIl.'.envindt die menen datwe vandaag nog niet nan bewapeningkllnllt'n ontkomen.Blijft de kwestie van de monarchie.

Tot voor kort was dat in Nederlandgecn actuele 7.aak. De gebcurlenis~envan de laatste jaren hebben opnieuw deaandacht erop gevestigd. Ik meen te mo~gen stellen dat in humanistische kringenhet democratisch tot stand gekomenstaatsgezag wordt aanvaard. Uitgespro-

7

Miles Davis. Nieuwe stap vooruit?

\\'anneer je de Tt'C(Onte platt-nprouuk-tic van Milt'S Davis overziet, springenhepaalde n"gt'lmatight'(!t"1lin het on).!;.Eens in de paar jaar maakt hij <'('Tl

lp die bijna uitsluitend glotxinil'uw('composities bevat en die meestal ookeen muzikale stap vooruit betekent.

Als we 'Kind of hluc', l'en lp van('('n jaar of Z('S ge!edt'll dil' het ht'J.~illmarkeerde van het improviserell op tOOIl-[(.(.kseo in plaats van akkoordeJlsciwma'stot uitgangspunt Ilemen, zien we dathet sleutelstuk van die plaat, So I/:lwt(ge!);)st'erd op de dorische toonladder)hinnen t"('n paar jaar nog twee maalop de plaat w('nl g("",d CAt CanJt'git,Ilall' l'1l 'Saturday night at tIlt" B1ad-ha,,"k'). Die lp's 'H'rden verder gevuldmet songs als Someday my prillce Idl!come, [I 1 u:erc a bell en Spring is hert'.en oudere rep('rtoirestukkt'n als 01eo (ditHollinsstuk uit '54 staat zdh op heidelp's) en \Vell, YOIl 'leed,,',.

De volgende sprong voomit kwam in'63: de helft van de p1..•at 'Seven stepsto hCfWCII liet i\.filt'S horen met een st'n-satiOllt'le nieuw(' ritmes('etil', waarin hettOt'n zeventit'njarige drumtalent Ton)'Williams de lakens uitdt>t'ldl'. \\'illiamswas de opvolger van grote mannen alsPhill)' Joe Jones en Jimmy Cobb, dmm-mprs die hinnen 111"thard hop-idioom('('n ongekend swingl'nd(, perf('l'til' had-dpn berdkt, maar hij .~dlr()k er nidvoor terug radicaal md hun tradili£' tl'hreken.Vernieuwingen

De t'1'rsh' st'ssinll met \\'iIliam.~ I£'_verdc dril' stukk('n op, allem,lal compo-sities Van pianist Vidor Fddman, die.\files' groep toen nd had vt,riateu. Opde volgende Davis-Jp '.\liles Davis inEurope' werden de <1001'\Villiams in-g('vot'nltl rihnisehe vl'Olieuwingell ge-Luns()lit1et'rd aan (Ic hand van JO,~.jl!Ul

(t't'rl van do drie Feldman-stukken), (lt.songs Autl/mll lefll:es en All of YOll eTlde Davis-c1assics 'Valki,,' ('53) en .\tile-staties ('58). Sinds<liL'n zijn twee nieuw(~Davi~platt'n op dc markt gekom('u, ('ndil' \vil ik in dit artikel htospn,hn.

'AJy IWlrlY Valelltillc' (CBS H2510werd in fehmari '64 opgenomen tijdensf'en concert in Xew York ten batf' vande campagne voor (neger)kiezers:egi-stratie in .\lississippi en LOllisiana. D(,plaat. ml't zijn vier songs en zijn eneoudere original (All blues, afkomstigvan 'Kind of hlue', i.~ een verdere uit-werking van de ideeën die nwt 'Sel:ellsteps to helll:e,~' werden ge1anct'('f(1. Dl'm('('Stt' stukkt'n worden ingezt'l als 1Ial-lad, na t'en korte expositie, soms nidme'er dan t>t'n vage aanduiding van ht'tthema in vrij tempo, volgen de impro-visaties in mt>tlium tempo.

D(~ tot l>t'n homoge('n ge1l£'d gegroei-dl' rilml's('die (pianist Ht'rhit, Bancoek,hassist H(m Cm.tl'r t'"ll Tony \\'illiams)nt't'lTlt t'normt' risico's, maar hd looptallemaal verhluffl'Il<.1 got>tl af. lidtigswingende passages gaan bijna zonder

8

hlssensta(üum over in stagnerende pl'-riodl'S van schijnbare stiL~tand.

\VilIiams speelt soms het duhhele tl'm-po, tt'rwijl Carkr rustig op dl' oorspron.kelijke VOtAdoorgaat. Op and('f(' ogen-hlikhn acn'nhlt't'ft de dnmuner de af-ter-beat met een nadrukkelijkht>id dieaan d(' Dixit'lan(ltijd herinnert, of speelthij lijden lang helemaal nid me('. Car-kr wisSl'lt regelmatig vk'r-nokn-per-maat-spel af met sot'lwl gdlllppel à laPanl Chamhprs of met eindeloos door-klinkende noten die nauwelijks mepr eenritmische fundie vl'rvullell. Ilancoek isvooral in de introducties, w:tIl('er hij alst'nigt, .\1iles (lIl(h'rskunl, huitc.'ngl'woollop dn'pC !'lIet (>t'n minimum aan no-teil (maar die vonnen dan ook zeerorii-One1e akkoorcl('u), omlijst door lan-ge stiltes, wet'! hij ngenblikkdijk {'{'nc.'nonne sfet'r Ie Sdl£'PPt'Il.

7\liles zpl( wordt c.1lx)rdt, voortdurt,u-(Ie verrassingen pn het bliksemsnelle

aanpassingsv{'nnogl'll van zijn !leg(,lei-ders gpstimult'('rd lot ongekt'nd kleurrijkspeL Oe onophoudelijk variërende Oll-dersteuning stelt hem in staat binnenc.'-{>nsolo ('('n heel scala van emoties teverklanken, van \'l'rstilde c1rot,fheïd totuitlmndige vrt'lIgdt', Van vredige rust tott'xplosieve opwillding. AlIel'll tenoristCeorge Coleman valt wat uit de toon.Hij is een st{'vige hlazer, die in eeneOllventionek omge,,;ng tot goede din~.wnZOII kUllIwn kmnt'lI, maar di{' ('enVOll.tlig niet villdill1~rijk J!t'tlOt'g is om op ditniv('au met' te komen.

Op l'en plaat al.~ 'Sfltllrday night atrhe Blackh(w:k' spl"'t'ldl' ook e('n teno.rist (lIank .\Iobley) met', die onder dl'maat hll'(,f, maar tiaar hadd('n dt, pro-c1ut't'lltt'n Ilt't gtK'd(' il!(,t' om zijn soli {'ruitte knippen, ZO(i<Itdl' kopt'rs toch Iwtvolle pond (40 minuten fijnt> muziek)kwgl'n. TegemHxmlig zijn tie tc.'C.hnidvan CBS ('chh'r in staat m{'er dan ('{'n!llJr muziek op t~{>nlp te zt'ltl'n, zodatze dl' ColeJllall-soli kOIH1t'n handbavell,zonder dp ;..lil{'Sfan..~h' kort te doell.Teamwork

lIot.' knap cr ook op ',\l!1 11I/lIIY Va.

ientine' wordt gespeeld, het gebruikteth('malisdw materiaal is toch wat It'(>t'nvormig ell te eonv('ntiOlH>t,1 om ("{'nvolle lp lang te kunnen bnt'Ït'n. \Vat datIx'trefl is 'E. S. P. (CBS 62577) heelwat interC5santer. Dl' plaat is een mooistuk teamwork: nid nllt't'n zijn de vertol-kingt"n huitengew(xm hom()g(>t'n (jc hcx)ftvijf mllski dil' samen sllt'len, Iliet (>i'ngrote S()list, waar:wn tie rest zich moetom1erwellwn), ook het repertoire kwamnit de groep zelf voort. Hon Carterschreef drie stukken (waarvan ét'-n met;...lil('S saml'n), lIerbie lIancock Il'Vl'nleLittle olie (evellt'('ns in samenw('rkingmet de leh1c'r), dl' nieuwe tl'1l0rist \VayueShortcr sehn,ef Jlt"t titelstuk (.\Blesweef cu-composer en Iris, pn ten slottekwam .\lil{'S nog met Agitati(n1. De stuk.k('t1 zijn incI{'nlaa{1 originab ell g('('nhaasti~!l' riffj('s om dt, aut('ursn't ...lltt'1lop te kunnen strijken; {Ie sit1emen kOIl-den via hun composites hun eigen muzi-kale ideeën realis('ren.

Vooral Carter is l,('U helan"'•.••vckkendcomponist: Eightu.(me hegint als (>t'nspringerig hop-themaa!jl', maar na devijfde maat wordt'n verrasst'IHII' Ian!~I'rusteIl afgewisseld door knap ~l'timede,geïsoleerde noten. De has speelt bij-na voortdurend een ostinatofiguurtje, dl'piano Iwge!{'ült md b1okakkoortlen, Iwlhele shlk ademt {'en I){'zwt'n'nde sf('prdil' aan hl't wPrk van hd Coltranc-kwartet dod denken.

Carters thema RJ. wordt allt'{'n doordl' t('nor gespeeld; ('I' zit l>t'n kort in-terme"..zo in half h'mpo in, dat tJok tij-dt'lls tie improvisalies h-mgkeert. ~Ioodis ('t'1I m(>tliulll sluk in l dat (xlk Wl'crop l'en b:'L'i-ostin.ltofiguurtje is geba-seerd; het harmonische klimaat herin-nert aan de Spaall.~c muziek (en aan'Ol{\ C()ltranc'. Van dl! antl('n' stukkenis Iris vt'mlt'ldellswaanl; lid i.~ {'cn.•••.langzaam thema, dat {'eTlVTt'(lige sdl(xlIl-~heid ah Coltranes hallad ~<tima lX'zit.

De naam Coitraul' is nu al drie maalgevallen; het zal duidelijk zijn dat ;...lil('s('n zijn malllwn {'pn aantal it1e('ën vande vroegen' Davis-sideman ht'bht'u ge-lel'nt!. Dat 1lt'tl'k('l1t t't'hter nid dat zeaan het imiteren zouden zijn geslagen:de vefwt'fking van de- ideeën is st('ed.~zo pe-rsoonlijk, dat t'r totaal nieuwl' mu-zipk is ontstaan. A1I("{'11al 1wt gc1nÎ{ls-volume wijkt sterk af van wat wc vanColtranc gewend zijn, Touy \Villiamswerkt nu t't'nmaal met and('re, subtie-k're middelen dan Elvin Jones. ShorterIlt'l,ft uiteraanI naar Tr:lIlt'S tenorspelgl'inisknl, maar hij Iwdt mt'! zijn ijl{"gladde Icxm ('eli llt'd eigell gt'!uid g{'-von{len (verrass('nd, na "jjn nogal te-!eur.'ileUende spel tijdens het .\Iiles-con-cert van septemher '64).

lid is allt,s hij t'lkaar ('l'n Ixwi('nc1l'plaat; llt't wachh'n is IlII op e1e volgendc'lp, waarop tie ideei.;n van 'E.S.P: waar-schijnlijk vt-'rder wonl('11 uitgewerkt.

BEHT \'UIJSJE

'Hard hitter' Rudi LubbersBoksen heeft het TV-scherm bereikt.

liet werd tijd! JarenlanJ!:was deze sporttalx}Cvoor dit machtige Ille<lillill.~len""Olld blijkbaar 'the nohle art of self~defence' niet geschikt om als m:lssuvoeraan de ~cderlandse kijker te worden ge-presenteerd. Vorige maand heeft deAVHO als eerste dit tahoe doorbroken:TV~kijkcnd ~cdcrland maakte via dehecldbllL•• kennis met enige zeer promi.nente amateur-boksers.Het gaat de laatste jaren niet zo

slecht met de hokscrij! Enige jOlIgerenhebben zich in zeer korte tijd tot gcde-

~!.!;cn krachten voor ons nationale team..,. opgewerkt. T".'L'C van hen kon nwn die

avond in de Haagse Dierenhlin aan het\verk zien; Charles Gans en Genie tePaskc, twee driftige kemphanen die vanhun partij een ware 'show' maakten.Ik wil het evenwel niet over dit twee-

tal hebben, lnaar ()v<-'rC'Cn",tadgenootvan hen, die nog sneller dan zij de sprongnaar oe ~ederlandse en Europese topheeft gemaakt. Et.'n bokser van wie menvorig jaar tijdens een ix)k.<iinterlandin\Vales zei: 'That Dutehman is a hardhitter: Wel die Hollander die de \Velsh.men zon'cl ontzag inlxlCzemdc, i.."HudiLubhers, 19 jaar oud <-'nleerling aan dcvijfjarige h.h.s.-A te Amsterdam.Hij is snel g",komen, ,die jongste uit

het boksgeslacht Luhht'rs. In nog geenvier jaar werkte hij zich op van een on.ht.'lillidende nit~t1welingtot ~ederlalldskampiom in het halfzwaargewieht 1965.

Eerste partij'Het was op cen winderige najaars-

avOluI. ~lijn hroers Frans en Jan, eenstuk ollder dan ik, waren hij "Onw"

:"JtJis Biss(:ilop op ix)ksen. Ik had dieanmd niet veel huiswerk en j..,"În,C:mee,om eens llaar die training te kijkt'll. lIe!heviel me wel cn ik gaf me als derdcLubbers op bij "Omc" I\'elis. Veertiendagen daanla bokste ik mijn t'('TSlt'nieuweiingenpartij. liet was een lwdfeest in de familie, ~lijn vader had mcnogal geplaagd. Hij Vl'T'\vaehttcer nietveel van. ~Iaar toch wilde hij IIlCgraagzien l)()kscn. ~Iijn ouders stonden tOCHmet een tent op de kermis, Voor diea\'tmd sloot hij de hele boel. liet kosttehem ved geld, Jllaar ik ,,1elde hem ge-lukkig niet teleur, want ik WOnen datviel pa nog best mee.'Hudi Lubbers vertelt het met enige

ironie. \Vie had ooit kunnen denken dathij in zo'n korte tijd, zijn heide broerszou overvleugclen?'Ik moest hard studeren. ~1ijn ouders

trokken met de wagen het hele landdoor, Ik bleef (Ian in Amsl(onlam enwoondc op een piep-klein zoldt'rkamertjein de \V,,'(;,s1x'rstraat."Omc" Nclis let-te erop, dat ik tussen mijn trainingendoor mijn huiswerk maakte, Hij was indie jaren t-..:'n geweldige ~1elln voorme: 1\'u lwcft Rucli Lubbers 'Ome'~elis daarvoor nid lIlct.'r nodig, HetIXlksenheeft hcm snener gerijpt.

Geen professional'~Iijn toekomst? In prindpc \vil ik

gt'Cn professional \\'Onlen. \Veet je, nahet gedeeltelijk fakn in Tokio - :ikkreeg in de eerste nm<1e ook mett.,,<-'nde la!ere olympisehe kampioen de ita-liaan Pinto,' zegt hij verontschuldigend,'voel ik er toch wel iets v(x)r om ~Ie:d-co in 1HOS tc halen. Ik ben dau een jaar

of drieëntwintig en dat is toch echt niettc oud. Tokio maakte op mij een over-weldigende indruk. Ik geloof dat ik metmijn achttiendc jaar eigenlijk nog ietste jong was. Om lIle te "re\'ancheren"zou ik voor de twe~_"(lemaal dc Olym-pisehe Spelen hest willen beleven:Hcvanchcren, heeft Hudi Lubbers dat

nodig? Op het ogenhlik wanneer ik ditsehrijf, medio oktober, is hij met de ~e-derlamlsc hokspiocg in \Vales. Het iszeer waarschijnlijk, dat hij daar als enigeeen overwinning zal behalen. De jongsteLlIhbers is in de ~e(lerlandsc lXJksplocglx'n hecht fllmbment geworden,In zijn rush naar de top heeft hij niet

al te \'eel tegenstand ondervonden.'Ome' ~dis had het na t~nkele wekenal door, 'Daar zit wat in,' mompeldehij vader Lubbers in het (X)r. Van denicllwclingt'n ging Huud ovcr naaT deC-, 13-en A-kla...•sc, veroverde alle titelsen werd senior. De an~st van zijn va-dt'r, dat hij daar te licht \"oor zou zijn,logenstrafte zcxm Hund snel. In dl' B.zowel als de A-t.'ategorie eiste Blind detitt'l \'oor zich op.

Afzesproken werk'Verleden jaar !,"Înghet wel ht,,<-,1erg

vfl'emd. Ik moest de finale boksen tegenmijn hroer Jan. Hij is nu prof, dus kanik het wel vertellen, maar heus het wasafgesproken werk. ~lijn broer zei voorde wedstrijd: 'Rudi, jij moet winnen,want je hebt met'r kans op ToJdo danik. Nou wc maal..-tcner een leuke partijvan, zonder dat iemand iets van onzeaf"'1lmak merl..1e. liet ging lekkcr, eentechnisch knappe w("(l.,trijd, Er vielennÎ<:.'tal te veel harde klappen. Ik kanme herinneren, dat de hanten over eengoede partij spraken. Ze gaven elkaarhet volle pond, schreven ze:Daarna volgden de selectiewedstrijden

voor Tokio, \Velb1rijden waaraan hetNederlands Olympisdl Comité nogal welwaarde hechtte. Hndi doorstond dezeproef met s,wces. Zowel in Roemeniëals in \\'ales "wonhij, Collega GerSehuurman, indertijd in \Vales, schreefover de partij tegen John Kassidy: 'Hll-di Luhhers maakte het verlies van "Ien.ten goed. Onze halfzwaargewkht wasnog geen minuut in de ring of dl' toe-sehollwt.'rs spraken al met ontzag overhem, In de tweede ronde gdlCurde dan(X)~wat al enige tijd in het voomitzichtlag. Luhhers trof zijn tegenstandt.'r meteen keiharde COlmter van rechts. Kassi.dv kwam nog wel overeind, maar wasg~'en partij Illeer voor Lubbers en directdaarna stopte cic scheidsredlter van\\'ales het ongelijke gevecht:Dit is een van de vele prO".r.;:\stukh'n

die in de loop der jaren al over HudiLubbers zijn geschreven. Rlldi haalt zijnschouders op en zegt: 'Als ik mijn cind-exalTll'nhaal, dan ga ik naar de Acade-mie voor Lichamelijke Opvoeding enhlijf ik altijd in de sport.'

WI~I JESSE

9

De Wapenbroeders

De roman De wapenhrot'deTs van Panlvan der LocH plaatst de in vrede le-vende lezer mi<i<I{'11 in de 'oorlog'. Eenoorlog tussen aanhalingstekens, omdateT geen helden zijn, zoaL.. die vonrko-men in zgn. keiharde, realistische eIJvooral authcntiekt" omh'rwl'be maaTnog altijd 'in' zijnde V<'t'htfilms.De ikpersoon Paul en het jeugdige

net"fje Rt'jnier in De wapenbrortlt'fS zijnin zich zdf gekeerde figuren. Zij heh-bt'1l notie van f'en eigl'1l wereld, std-len alles in het werk om die te h('r-krijgen of te behnu<!ell. 11,,11dientenge-volge tot hddl'll te Ix'stempelen, zouheiden diskwalifit."t'Tell. J lt:'t zou eL'n mis-plaatste uitll'g van hun angst, Iaflwid.zwijgen of ovennot."-'(I het(,k('I)('II. Dat hungedrag, hun daadwerkelijk opln'den,soms een heldhaftig karaktt'r draagt,vindt nid zijn norl:aak in t'en sterk aan-wezige d()('lhewuste basis, maar is l'enondanks zich zdf.Paul zit in militaire dienst. Hij t'.'\('r-

n'l'rt, maakt washakkt'n zowel als wa-pens schoon, ondergaat de vuurdoop opd", gevedltsbaan van de Harskamp,staat op wacht, krijgt geestelijkt, v{'r-zorJ,..ring,groet op straat voor et'n mt't'r-dere, Zil't films met DIE:\'STGEJlEL\[,doet de tijgersluipgang, t«"('th a,lIl vooralarm, leert met l"('n gasmasker om-gaan, enz. Daarhij denkt hij nog na, ofrpalis('f'rt hij zieh wat de zin der acti-viteiten van een leger in VTt'destijd is.Conereter: weet zich overal ('1\ voortdu.rend van 7ijn vrijlwid 11('TOofd.Dit tenaanzien van 7jjn dagelijks (moeten) han-delen en het zich willen uiten. Hij con-stat(,l'Tt zijn beperking al vrij snt,l, na-dat hij (Ie kazf'rnepoort is hiOlH'ngegaall.

Conflict

lIet is evenwel pas in het laatstehoof(lstllk van Dl~ wapenhroeders dathet zieh op Panl afgL'Zt'tte eonflid Int{'('U oplos.sing komt: Paul wordt ontsla-gen uit dl' militaire dit'ILst, op grond vangl"('stelijkc ongt'Schiktheitl. lid ontslagvindt plaats na gesp«,kken met domi-Ilf'f', arts, psychiater en kolom'l. Delaatste is, h(ll'wel zich daar zP1f nau-welijks van hewust, de v",rhinuingsfi-guur tussen de ikpersoon Paul en hetj..({'noemde neefje van Pau1, Hl'inier.Het is nl. Ht'inier die op {'en got"(ie, en

als fec.~telijk IX'doeide dag van de ko-lom,1 t't'n n'l'imkje ten geschenke krijgt.Aanl{'iding daartoc is de vooriwt'ldi.lH'wijze waarop de jongen ('eli door hemontdekt graf uit de Tw(,{'(I{~'Ven~ldoor-log he.dt vermrgd. liet graf is gevon.den op een van de vde dagen dat Rei-nier op de lH'i sp(x,lt. De plaats waarhij in de wl'ekeinden hij zijn spel vet'1.al vergezdd wordt door Panl. Zijn gro-te Iwef, die imm{'rs in miiitairf' dit'nstis, een echte soldaat is. H{'inier vraagtPaul voort<1un'lHl OVl'r zijn di"'llst enhe{,ft het (x)k over dode soldakll. Panlbegrijpt daar langzaam, maar pijnlijkzeker dIl hetekf'nis van. Hij v(x)rvot'1t

10

Cadeau

Kort nadat Rf'inier het W'iwim aanPaul toevertrouwt, WOnl('ll I:x'iden inhun spd betrapt (1<x)reen gnx)t.majoorvan de legerplaats waar Panl dient.Het gevolg is dat Panl, vnl. uit an",•....•tvoor straf, het grafgeheim t'n daarm('('HeinÎ{'r wrraadt als hij bij dl' kolonelmoet komen. De kolonel nl'('mt contactop met dc ouders van Hl'inicr, infor-meert naar t'cn cadeau waar hij hetjnngdje nu ('('ns ('t.ht een plezier meckan <1ncn. lid wordt het {'enlt'r aange-stipte r('ebokje dat al z{'('r spoedig nietmeer is.Reinier wed zich ('r te sterk voor În

de stf't,k gl'!aten door zijn inmiddelsdui(h'lijk millder grote neef en bovt'll-dien door zijn oudt'Ts. Oudt~rs die slechtsvragen of constalt'ren dat zij toch maareen zeer merkwaardig killd hebhen. Rei-nier neemt het r('{,hokje, gaat naar deplaats waar hij t'('lt~ samen met Panleen hut houwde, steekt het Ix~estje indt~ fik, wordt Iliet ontdekt door zijn opde rookslierten afkomende ouders plusP.nd, keert tt'nJg naar huis, gaat naarzijn kamer, hoort voebtappen hen",den,op de trap, stt'mm{'Il, sluit de deur voorzijn angsti~e moeder, zijn hijna zwijgen-de va(1t.'r en voor zijn zieh gl'('11 raadwt'knde neef. In een laatste wanhopigepoging tracht Palll Heinier te hesdlt'r-men:

(pag. 222) 'u kunt nu niet naar hinnen,tante Baya.' Ik raak g('spannen,st('eds strakker. Xog even en ik stt'l'ktwee stijve ••ing",rs dit,p in ha.lr ogen.Laat ze oppa.'iSl'n.'\Vaarom lIi(,t, PauJ, wat is dat nu?'vraagt oom Igor. Hij staat zenllw<lch_tig stijfjes achter zijn vrouw, kijktangstig. 'Ik kan het nid uitleggen,oom. Ht't kan nid.' \Vaarom gelovenze ml' nit,t?'Xe"" dat is Ie gl.k, Paul,' zegt tnll_te Hara, kwaad nu, laat me ('r<loor.'Ze proheert zieh tussen dl' d(,tlr en mijk wringen. Dan druk ik haar weg,aehteruit l'Il sla plotseling hard ophaar gezieht; vlakke hand, kOlHlewang, groh' sehrikogell. \Ve staan v{'r-stijfd, l'V{'n maar.'Pau!!' TOept oom Igor sehor.Achter de deur ine('ns hd gt'roffdvan vol't('n. Dat hd) je ervan, Heinierkomt met ('('I] mitrailleur en knaltjullie Ht'('r. Ik zit~ ze luist<-'f('n nwtstrakk(, og('n. llij honst l{'gen d(, deur('n dan 'tok', hij heeft dl' sl('uh,1 om-gl"llraaid. Vl'rrader, vl'rra<I{'r, nu I)('nik ook huitl'ngt'sloten. Sehoft, kloot-zak, Rt'illier, doe ml' open en dan deurw('('r dkht. Ze heh\x'n er nit'ts meete maken. Laat ze weggaan, zej..( datZ(' weggaan, weg, Wt'g. Xog st('Pt1sstaan we daar ml't (HlS drid;n, elkaaraan te kijken. Zwijgend. Wc ad('men"Int:'('lls hrl't'kt de draad. ( ... )

Zinvolle daad

Oom 19or ma<1kt Paul duidelijk dathet nu maar heter is om weg te gaan.Paul gaat, mt'! plllnjt'Zak l'n met de gt'-daehte dat hij zijn plieht heeft g("llaan.Ilij ht'(,ft Ht'inil'T, zijn \\'apenl~rt){.tlt'rV{'rdedigd. Eindelijk f'en zinvolle daad,ook al werd hij hijna tegelijh'rtijd d(xlTdily..:e1fdt' Rt'inier huitl'ngesloten, verra-den. En Heinil'r? lIeeft hij zijn vrij-hl'id, zijn eigt.'11 werdd, kunnen \wholl-den? Lakn tante Ilaya en oom Igor Iwmna het )"echokinddent nll t'indt'iijk b{,~~aan, geven zij Heinier zich zt'if, zijneigen verlangen, dromen, ,verkelijkheid?De wapenhrm.dt'fs laat de vragen Oll-

heantwoord. Iletzdfde geldt ten aanzienvan Paul. 'Vaar zijn nu ('indelijk Ilt'r--.'

MV

womWII vrijheid toe leidt, wordt nietduiddijk aangegCVt'n. Ih'denkend even-wel dat vrijheid, juist op Iwt momentdat men denkt haar volledi~ gf'H'ali.scerd te hebben, steeds omgeven en hc-dreigd wordt dGGr v('rraad, bolt'ln{'nt ('11(vooral psychische) hcnaU\\"(,llis, <Iraagtde situatie van Paul op z'n 7.achbtnitgt'l~~ukt .. dir~'cl .rt't'(.I.~ al!<; symplom{,l1~van hJd",h]khl'HI lil ZIch. I e meer daalde terugslag rl'eds aanwezig kan zijn'--eu rt'(,ds een eigen lev",n It'idt, nogvoordat het zich laat Vl'T\\"oorc1l'Il. I ldslot van De wapt'llim)(,<!l'fS duidt hiermin of meer op:

(pag. 22.1) Ik trek de deur dicht. Ik1tX)P l1<'t voortuintje door, llt'kje door,dl' straat op. Ik zie dt, alld('n~ hui-zen, de an<1t'n' voortuintjl"S, de trot-toirtegels. Ik loop. Ik voel de zak,zwaar. Ik vOl'l me opgepropt als t'enmummie cn ik 1(X)pdoor, doodmoe. Ikkali haast niet ad ,'men.

De wapenbroec!l'rs î.s te V<lllw'n OIl<.lerde not'mer w('('rgave van een tijtlsheddzowel als dp Tllman der gemiste kan-sen. liet laatste ('nerzij(L~ ten aanzit'uvan de \\"et'r~egeven diell."tsituatie, all-der/.ijds ten aanzien van £1<'olldeT.s vallHdnier, respedievt'!ijk <1e yt'rhoudiIlgnlss",n de jongeIl ('11 zijn ouders, en om-gekeerd. Tante Ilaya ",IJ oom I~or v",rte-genwo(lT(ligen de (semi-)intellecnl('lemo('dl'r elJ vader dit' v('el go{'(1 bedoe-

len, maar nog mcer kwaad doen. Zijdoen denken aan de mensen die nwt('en handleiding der psycholob'"Îein dt,hand dkt' readit~ van hun kind kunnenv('rklaren, maar Iwt kind in W('Zt'llnietht'grijpell.

Betrekkelijke winst

lid is zondpr met;"rjammer dat Pau1van dt'r LocH dit op zich zeU belang-wekkende fenomeen door t'en te wei-nig meegeven van background.informa-ti(' inzake de ouders soms tot iets ka-rikaturaals maakt. De winst, nl. rIat hetjongt'tje Rt'inier erdoor sterker naar vo-rt'n komt, die Panl van tIpr LOt.ff op diemanier in De wapenbroeders boekt, iseen betrekkelijke ,,-jnst. Vooral ook om-

~ lat de auteur Rt'ÏnÏt'r zo levensecht t'npsycholo!-,risch kna.p (inclusief de pro-jectie die Heinier in wt"'.lpn is van deikpersoon Paul) IleCr.l('t, tlat tlit extraal1('('n maar storend werkt. Konwn deouders in hun tekt'uing iets te kort, deikpersoon Paul in zijn dienstsituatielijdt aan een teveel.

liet is niet ZOZ('t'rhet duidelijk, echtweergeven der diellslsituatie, als wel deenmmentaar erop, dat het tev('('1 uit-maakt. Daardnor is de zgn. zinluos.heid van het soldah'niwstaan in vre-destijd net iets te nadrukkelijk gesteld.

Een nadrukkdijkheicl dil' het ilJ dc (."0111-Ilwntaar opgesloten denken it'ls ollgt.-llualH.'t.'erds geeft. Cezien tie jeugdigt,leeftijd der ikpt'rsoon {'Ilook zijn ni('u\\"('vreemde situatie, kan men zich voor-sh'IIt'1l dat er weinig ruimte is vooret"n gl'ar!-,'llllll'nt{"('rdrt'l.lgef{'llop de mi-litaire dienst. 1'oeh 1,011 Panl van derLo~,ffmet pen mt:'er 'ver/,wijgend' schrij-ven en meer suggestie de dienstsitua-tiE'nog heviger op dl' 1{'Zerhebben doenafkomen. Hij wu er waarsehijnlijk l'{'nhijna volmaakte roman m('C gescllr('-veil Iwbhell_ Dat hij in De wapenbroe-ders desondanks ('t'n 11('(,1eintl in degoede richting is, komt vooral door degl'nuall(.'('l'nle \\-ijze waarop hij zijn ro-man heeft g('compolll'I'n:1.

Kort ,~ilm('ngevat: de ikpersoon Paulen llt't Ileefje Ht'init'r krijgen om debeurt hun hoofdstuk. IIo('\n'1 PauI indl' h(xlfdstukkpn van Ht'inier steeds aan-wezig is, speelt ReinÎer er de hoofdrolin en is daarhij kVt'IlS de regisseur.IIet zijn bowndien hoofdstukken die hdslot (Ier \"npenhroeders inluiden, liptuit elkaar rakt,u van Paul en Rt'jni(~ris dan ook geen vt'rras~illg, maar ('enlogisehe consequentie van hun wd nol.astmaar lIonjt of z{.lden bij ('Ibar zijn. lidis dezelfde situatie als tllS.~en Panl env('le van zijn kamergenoten, tussen

Paul en dl' don"lillt,{"arts, of psyehiater,of als tussen oom 19or, tante Ilaya cnHl'inier. Een ieder is opgesloten in zichzelf, of zoals dl' f1aph'kst zt'gt: elkemens is hier t'('11kazt'TlH' in zich zelf.

AI md al ('en tijdsbeeld in zowd alshuiten de Itogerplaats, vol met wapen-hroeders. ~Iet dien verstande dat ermeer naast Pil teglC'ndkaar dan met d-kaar 'gev{)chkn' wordt. Dat dit tijds~heeld niet v(xlrtdurend t'n in al 7ijnfa('et1t'n triest hehoeft te zijn, hewijstPanl van der Loeff herhaaldelijk metzijn geslepl'n humor in Dt' wapenhroe-dt'rs zelf. Hij suggereert het daarnaastdoor zijn hoek als ondertitel mt't-' tegeven: Of ~H,(,fmijn portie maar aanFikkie_ liet is overigl'ns wd {'('n Immmmd ('('n duhbele bodem. CvnismL' ('nironie lopl'n door elkaar. Het is humordie als camouflage voor de w(~rkelijkheiddient. Dit niet te durv"!~ oBlierkt'nnen,maakt m.r het geven van welke portieaan welk fikkie ook moeilijk, zo niet bt'-lIauwend onmogelijk.

De IClI}'t'llbroedcrs, verscheen bij deI/Îtgel:eri; COlltacf te Amsterdllml Ant-lI:erJlcll, in de serie (lf/tcllrs nUl detll.:ecde eellll:helft.

DlCKZAAL

/

/I

(,/

~-

- ..- lfi -~ -9

11

VROUWEN

DeArabischevrouw ontluikt

12

-'kCT e1l meer schudt zij de velebcperkingen die haar in de loopder eemeen ziin opgelegd von zichaf. De eerste stap van dit <vrouw-u;orc1eu' L~bi;na volbracht. In de1!TOte steden dragen de vrOIlWelt

geell sluiers meer en kleden zijzich naar de westerse mode. Ophet plattelmu[ daarentegen, bete-kent zij voor cic man nog niet veelmeer clan eelt soort 'edeUlUisdier'.Daarom bezocht Tom \Veerheymjuist deze strekelt. Het uIl daar nog;aren duren voordat de vrouw ge-heel is geëmancipeerd.

~-- - •Ir;",t•