E-magazine FretNatuurlijk 02

No. 2 - November 2013

FRET NATUURLIJK

Interessante frettenlezingen

Alles over het vierde

Nederlandse Frettensymposium

Medisch, voeding, sociaal gedrag, middenoorproblemen

Actieve WorkshopsZes onderwerpen met de fret in het middelpunt

Enthousiaste reacties

GRATIs E-mAGAzINE mET ALLEs wAT JE ALTIJd AL (of JUIsT NIET) ovER dE fRET wILdE wETEN

Colofon

Fret Natuurlijk is een uitgave van Stichting Het Frettensymposium. Dit e-magazine wordt gratis uitgegeven ter ere van het Frettensymposium. Het magazine is te downloaden op de website www.frettensymposium.nl

Stichting Het Frettensymposium kVk 57804052rekeningnummer rabobank

RedactieBirgit van der laanDanielle van Zadel

foto- en videoverantwoordingDe fotos van het symposium zijn gemaakt door kitty Batist en Cees G. De filmpjes van de lezingen/workshops zijn gemaakt door Chaimel lerou, inger van der laan en Danielle van Zadel.

Contact bestuur Stichting Het frettensymposium

Hanneke Roest | Voorzittere-mail: [email protected]

Birgit van der Laan | Secretarise-mail: [email protected]

Nanja Kroon | Penningmeestere-mail: [email protected]

DisclaimerKennis en ervaring blijft in beweging. Het kan gebeuren dat artikelen onvolledig of bij nieuwe inzichten achterhaald blijken. Meningen in artikelen geven niet altijd het standpunt weer van Stichting Het Frettensymposium.

VooRwooRd

Het zit er weer op. Na maanden - bijna een jaar - van voorbereiding is het vierde Frettensymposium veel te snel voorbij gegaan. Op deze dag stond t Dak in Leerdam bol van de informatie over fretten.

in dit e-magazine is een terugblik te lezen op dit unieke frettenevenement. Vijf studenten van

Studievereniging archaeopteryx (Diergeneeskunde) werkgroep konijnen, knaagdieren en Fretten, hebben aantekeningen gemaakt van de lezingen en workshops. Deze -en enkele verslagen van andere auteurs - zijn terug te vinden in dit magazine. Nogmaals bedankt hiervoor! Ook een extra bedankje voor Danielle en kick die de veiling georganiseerd hebben. Deze veiling heeft 743,- opgeleverd. Geweldig, bedankt!!

Op het Frettensymposium werden voor het eerst workshops verzorgd. een gok natuurlijk of het zou aanslaan, maar het bleek een succes. De enige klacht van de deelnemers was dat ze de andere vier workshops moesten missen. Om daarin tegemoet te komen, zijn in dit e-magazine verslagen te vinden van alle lezingen en workshops. interessant om te lezen en een mooie manier om na te genieten van het Frettensymposium. Veel leesplezier!

Birgit van der laanSecretaris & hoofdredacteur

Inhoud November 2013 o nummer 2

3 Voorwoord

4 Het vierde Frettensymposium: een terugblik

6 Lezing: Ontwikkelingen op medisch gebied

8 Lezing: De voeding van de fret

10 Lezing: Sociaal gedrag en biologie van de fret

12 Lezing: Oormijt en middenoorontsteking

14 Workshop: Frettensignalen

16 Workshop: A match made in heaven?

18 Workshop: Voeding, wat en hoe?

20 Workshop: Terug naar de basis: fretteren

24 Workshop: Verrijking voor de fret

28 Workshop: Medische aandoeningen

30 Evaluatie Frettensymposium

32 Het LICG, voor iedereen die huisdieren houdt!

34 Uitslag fotowedstrijd Groeten uit..

36 Standhouders

38 Wij bedanken..

16

182420

14 28

3 Frettensymposium 20132 Fret Natuurlijk Nr. 2 Fret Natuurlijk Nr. 2

beurt aan Hanneke roest om een lezing te geven over middenoorontsteking. tijdens de lunch konden de bezoekers de frettenstands van diverse organisaties bezoeken. Stichting De Fret, de Frettenstichting en Frettig Gestoord waren aanwezig met een stand. Maar ook andere standhouders met superleuke frettenspullen en natuurlijk de veiling.

in de middag volgden praktische workshoprondes. Bezoekers hadden zich ingeschreven voor twee van de zes interessante onderwerpen. Verslagen van deze workshops en lezingen zijn te vinden in dit e-magazine.

Dat frettenhouders vol enthousiasme uren kunnen doorpraten over de fret bleek ook vandaag. Het programma liep uiteindelijk flink uit, maar de meeste frettenliefhebbers vonden het helemaal geen probleem om extra lang informatie op te slurpen over hun favoriete huisdier.

aan het eind van de dag werd de Positieflijst kort toegelicht en was er ruimte voor het stellen van vragen. enkele van deze gestelde vragen zijn hiernaast te vinden. er werd afgesloten met een dankwoord. elke spreker ontving niet alleen een fleurige bos bloemen, maar ook een prachtig en uniek frettenbeeldje, gemaakt door Marjolein kramer. een prachtige herinnering!

op zondag 3 november vond het vierde frettensymposium plaats in Partycentrum t dak in leerdam. En het was hoog tijd, het was alweer ruim drie jaar sinds het laatste symposium. Er was dus genoeg te vertellen rondom ontwikkelingen en inzichten over de fret. Het enthousiasme werd gedeeld: er waren zon 150 frettenliefhebbers, dierenarts(assistent)en en andere genteresseerden uit nederland en Belgi aanwezig om de lezingen en workshops rondom de fret te volgen.

Het Frettensymposium begon al vroeg. Om 9 uur kwamen de eerste bezoekers al aan in leerdam. Om half 10 heette Hanneke roest samen met Nico Schoemaker iedereen welkom, met in het bijzonder de frettenorganisaties. Nico nam als talkhost het woord over en introduceerde alle sprekers. Na dit welkomstwoord en de introductie werd gestart met de lezingen. in de ochtend werden er uiteenlopende lezingen over de fret verzorgd. Nico Schoemaker en Yvonne van Zeeland gaven een lezing over ontwikkelingen op medisch gebied, zoals het bijnieronderzoek en onderzoek naar bloeddrukmeting bij fretten. Na deze lezing was het woord aan esther Plantinga over de voeding van de fret. Claudia Vinke en Hanneke roest vervolgden met een gezamenlijke lezing over de biologie en sociale gedrag van de fret. Na de pauze tenslotte was het de

Gestelde discussievragen (en antwoorden)

enkele vragen die werden gesteld aan het einde van het

symposium.

Is een fret bestand tegen Salmonella bij het voeren van ei?

als de fret gezond is, is de kans klein dat het dier wat oploopt.

let wel altijd op bij jonge, oude, zieke en drachtige dieren.

Het grootste risico bij het voeren van rauw ei is echter voor

de eigenaar. Mensen kunnen er behoorlijk ziek van worden.

Niet alleen in het rauwe ei kan Salmonella zitten, maar ook

in de ontlasting van de fret. Zorg er dus voor dat je altijd

hyginemaatregelen neemt, zoals het wassen van je handen.

Tijdens de lezingen is gesproken over wilde fretten in

nieuw-Zeeland. wat voor fretten zitten daar dan?

in Nieuw-Zeeland zijn jaren geleden gewone fretten ingevoerd

ter bestrijding van konijnen. Op zich was dat succesvol, alleen

die fretten ontsnapten en wisten zich voort te planten en te

verwilderen. Vervolgens zijn ze ook op lokale Nieuw-Zeelandse

dieren gaan jagen. Ze zijn nu dus een bedreiging voor de

inheemse dieren en mogen ook niet overal meer gehouden

worden of gebruikt voor het fretteren. Maar de Nieuw-

Zeelandse fretten zijn dus verwilderde frettenpopulaties.

Gebruik je bij het fretteren op konijnen een grote of een

kleine fret?

Voor konijnen gebruik je een kleine fret, voor ratten gebruik

je een grote fret. Voor ratten wil je een felle fret hebben, die

niet terugdeinst voor de felle rat. Hiervoor kiezen sommige

fretteurs ervoor om hun frettenvrouwtjes te laten dekken door

een bunzing. Voor de jacht op konijnen wordt vaak gekozen

voor kleine, snelle fretjes. Deze fretjes maken de konijnen

alsnog goed bang, waardoor ze de burcht willen ontvluchten,

maar de kans is kleiner dat ze het konijn te pakken krijgen en

kunnen doden. Ook komen deze kleine fretjes minder snel

vast te zitten in de burcht en kan het konijn langs de fret heen

vluchten.

Birgit van der laan

HET VIERdE fRETTEnSymPoSIum: EEn TERuGBlIk

5 www.frettensymposium.nl Frettensymposium 20134 Fret Natuurlijk Nr. 2 Fret Natuurlijk Nr. 2

Frettensymposium

Studievereniging archaeopteryx

Bekijk de lezing door hierboven te klikken. Bekijk hier op je scherm.

lEZInG: onTwIkkElInGEn oP mEdISCH GEBIEd door nico Schoemaker en yvonne van Zeeland

de afgelopen jaren is er onderzoek gedaan naar hormoonpaden (door nico), de preventie van tumoren (door nico) en bloeddrukmeting (door yvonne). Hoe staat het intussen met deze onderzoeken? wat is het doel, wat weten we nu, en welke vervolgonderzoeken zullen volgen?

HormoonpadenHormoonpaden zijn van belang voor het onderzoek naar bijniertumoren, welke extreem veel bij fretten voorkomen: meer dan 75% van de fretten kan tumoren ontwikkelen. Verschijnselen die hierbij te zien zijn, zijn symmetrische kaalheid, jeuk, prostaatzwelling en gecastreerde moertjes kunnen plots loops worden.

eind jaren 90 is onderzocht welke hormonen bij bijniertumoren betrokken zouden kunnen zijn. Hieruit bleek dat cortisol, een stresshormoon, geen duidelijke rol speelt, terwijl cortisol bij mensen en honden juist wel de belangrijkste rol speelt bij bijniertumoren. Bij fretten spelen de hormonen een rol die voor het grootste deel in het hormoonpad liggen dat leidt naar de productie van geslachtshormonen. Waarom spelen bij fretten andere hormonen een rol dan bij mensen en honden? Hier probeert Nico in zijn onderzoek een antwoord op te vinden. in een eerder onderzoek werd de hypothese gesteld dat tijdens de embryonale ontwikkeling van de fret cellen van de gonaden (geslachtsklieren) zijn achtergebleven in de bijnier. Deze cellen zouden dan kunnen ontaarden in tumorcellen. Het doel van de huidige studie was het karakteriseren van de hormoonproducerende tumorcellen. Hiervoor werden bijnieren van gezonde fretten gebruikt en bijnieren van fretten met bijniertumoren. De conclusies die uit dit onderzoek naar voren kwamen, waren dat de enzymen in het gonadepad gevormd worden en dat oestrogeen wordt geproduceerd in de bijnier.

Maar zijn de cellen die in tumoren ontaarden dan gonadecellen of zijn het bijniercellen die eigenschappen gaan ontwikkelen van gonadecellen? Om hier achter te komen zal als vervolgstap stamcelonderzoek gedaan kunnen worden.

Preventie bijniertumorenOok wordt onderzocht hoe bijniertumoren voorkomen kunnen worden (preventie). De hypothese is dat castratie van fretten een belangrijke rol kan spelen bij het ontstaan van bijniertumoren. Maar wat gebeurt er dan precies in het lichaam na een castratie? Wat heeft het voor effect op de hormoonhuishouding? als een dier nog intact is (niet gecastreerd), zorgen de geslachtshormonen in de testikels of eierstokken ervoor dat de hypothalamus in de hersenen geremd wordt. De hypothalamus zet de eierstokken of testikels aan tot het produceren van geslachtshormonen. Door de negatieve terugkoppeling (remming), blijven de hormonen in balans. als de testikels of de eierstokken weg worden gehaald bij castratie, wordt de hypothalamus niet meer geremd en gaat deze meer GnrH (gonadotropin-releasing hormone) en lH (luteniserend hormoon) afgeven. lH stimuleert de bijnier tot afgifte van hormonen. Verhoogde stimulatie zou een risico kunnen vormen voor het ontstaan van tumoren. Het gebruik van implantaten kan een alternatief zijn voor chirurgische castratie om dit effect te omzeilen. Met het gebruik van implantaten in plaats van chirurgische castratie is er geen stijging van lH en hierdoor zouden tumoren voorkomen kunnen worden.

Om te onderzoeken of dit inderdaad het geval is, werd een groep vrouwelijke fretten gebruikt, waarvan de helft chirurgisch gecastreerd werd. De andere helft kreeg jaarlijks een implantaat (een implantaat werkt over het algemeen twee jaar, maar Nico wil er zeker van zijn dat alle dieren onder de invloed van dit implantaat staan). Van de dieren die chirurgisch gecastreerd werden, werd de helft op reguliere wijze gecastreerd en de helft laparoscopisch. Dit laatste bleek overigens geen voordeel te hebben boven reguliere wijze van opereren. alle fretten worden hun hele leven lang gevolgd. er wordt jaarlijks bloed afgenomen en een Ct -scan gemaakt van de bijnieren. Op de Ct-scan wordt bekeken of de bijnieren in grootte zijn toegenomen. Dit wordt per fret nauwkeurig bijgehouden. in 2016 zullen alle hormonen gemeten worden. Op dit moment zijn er nog onvoldoende data beschikbaar om te kunnen zeggen of een implantaat inderdaad het optreden van bijniertumoren kan voorkomen.

Bloeddrukmetingtijdens het Frettensymposium in 2009 was al gesproken over bloeddrukmeting bij fretten. er werd uitgelegd waarom een onderzoek naar bloeddrukmeting bij een fret zinvol is: wat kan de bloeddruk ons vertellen over de toestand van de fret? Het kan aanwijzingen geven dat het dier in shock is, het is te gebruiken bij het onderzoeken van hartpatinten en mogelijk heeft de bloeddruk ook een relatie met bijniertumoren. Hoe zit dat precies?

De bijnier bestaat uit drie lagen. in de binnenste laag wordt testosteron geproduceerd, in de middelste laag wordt cortisol geproduceerd en in de buitenste laag wordt aldosteron geproduceerd. aldosteron is een hormoon dat betrokken is bij het regelen van de bloeddruk. Bij fretten liggen in de buitenste laag veel receptoren voor lH. Zoals eerder besproken, zorgt een stijging van lH voor een verhoogde productie van geslachtshormonen. als er bijniertumoren zijn, kan dus ook de bloeddruk verhoogd zijn. en dit willen we dan op tijd kunnen meten!

Hoe gaan we die bloeddruk dan meten? De staart van de fret is het meest geschikt om hiervoor te gebruiken. De bloeddruk meten bij een wakkere fret kan nogal lastig zijn, doordat het dier constant beweegt. er is ook geprobeerd om wat lekkers aan te bieden om het dier af te leiden, maar de fretjes gingen alleen maar trillen omdat ze het zo lekker vonden. Dat werd dus niks..

De beste manier om bloeddruk te meten bleek om de fret eerst te sederen met 0,2 mg/kg Midazolam en 0,2 mg/kg Butorphanol. eerst moeten de fretjes even wennen aan de omgeving, dan krijgen ze een injectie met de sedatiemiddelen en vervolgens kan het best 15 tot 20 minuten na de injectie begonnen worden met de meting. Voor dit onderzoek zijn proefdieren van de faculteit en fretten van particulieren gebruikt. De conclusies die uiteindelijk getrokken konden worden na het bloeddrukonderzoek, zijn dat de bloeddruk goed te meten is bij fretjes, dat ze niet veel afwijken van die van de mens (referentiewaarden bij de fret zijn 90-150 mm Hg), en dat de sedatie niet heeft geleid tot bijwerkingen. in de toekomst kunnen bloeddrukmetingen nu uitgevoerd worden bij patinten en kan onderzocht worden of de bloeddruk inderdaad verhoogd is bij fretten met een bijniertumor.

Meer informatieDownload de presentatie

Meer over Nico Schoemaker

Meer over Yvonne van Zeeland

7 Verslag van de lezingen6 Fret Natuurlijk Nr. 2 Fret Natuurlijk Nr. 2Frettensymposium 2013

lEZInG: dE VoEdInG Van dE fRET door Esther Plantinga



Meer over Esther Plantinga

Website Esther Plantinga

Hoe voer je je fret op de juiste manier? Brokken, KVV, hele prooidieren? Hoe zit het met kwaliteit en verteerbaarheid? Waar let je op bij de aanschaf van voeding voor de fret? Op deze en andere prangende vragen is ingegaan tijdens de lezing over frettenvoeding.

De fret is een ware carnivoor. Dit kan je zien aan de

anatomie van de fret:

de vorm van de bek en het gebit (lijkt op dat van een

kat, heeft hoektanden en scheurkiezen);

de stand van de ogen (aan voorzijde van de kop om

de afstand te schatten tot het prooidier);

onderontwikkeld caecum (blinde darm, voor de

vertering van plantendelen);

zeer kort maagdarmkanaal (de buikholte wordt

voornamelijk ingenomen door de lever in

tegenstelling tot planteneters die een groot

maagdarmkanaal hebben);

een relatief inefficinte omzetting van -caroteen

(plantenstof ) in vitamine a;

de behoefte aan arginine (een aminozuur om

stikstof af te breken, veel stikstof zit in een eiwitrijk

dierlijk dieet).

een veel gehoord advies is dat fretten gevoerd kunnen

worden met gewoon kattenvoer. Dit is echter niet waar!

in het droogvoer van een kat zitten teveel plantendelen

die de fret niet kan verteren. Door deze hoge fractie

plantdelen stijgt de urine-pH waardoor er struviet-

kristallen kunnen onstaan (ook wel blaasgruis genoemd).

Door de hoge fractie koolhydraten

in kattenvoer stijgt de bloedglucose-

concentratie waardoor er meer insuline

geproduceerd moet worden en is er

een verhoogd risico op het ontstaan

van insulinomen.

Ook in het meest verkochte frettenvoer (totally

Ferret) zitten veel koolhydraten waardoor de kans op

insulinomen vergroot wordt.

Groente en fruit voeren aan fretten is ook onverstandig,

omdat hier ook veel koolhydraten en zetmeel inzitten.

Wat is dan wel een goed dieet voor fretten? Hiervoor is er

gekeken naar wat wilde fretten eten. Hun dieet bestaat

voornamelijk uit kleine zoogdieren en vogels. Deze

prooidieren bestaan uit 60-65% eiwit, 20-25% vet, 0-5%

koolhydraten en 10% as (botdelen en veren/haren). Deze

verhouding is niet terug te vinden in brok.

De samenstelling van brokvoeding zou 42-55% eiwit, 18-

30% vet, 8-15% koolhydraten en 1-3% vezel moeten zijn.

Maar helaas is het niet zo makkelijk dat dit gewoon van het

etiket afgelezen kan worden. De samenstelling zegt niets

over de kwaliteit van de ingredienten. alternatieven voor

brokvoeding zou natvoer, kVV of prooidier kunnen zijn.

in haar presentatie vergelijkt esther de voedingswaarden

van kVV en natvoer, maar geeft ook hierbij aan dat het

lezen van een etiket ingewikkelder is dan we denken.

Het beste lijkt om prooidieren te gaan voeren, echter

zitten ook hier enkele nadelen aan verbonden:

Fretten kunnen voer gaan verstoppen om later op te

eten. Dit kan leiden tot bederf.

jonge prooidieren hebben te lage gehaltes aan

vitamines, mineralen en calcium. Dit kan leiden tot

botgebreken. Daarnaast bevatten ze vaak hoge

fosfaatgehaltes, wat kan leiden tot nierproblemen.

De herkomst van het voer is erg belangrijk met

betrekking tot de voedselveiligheid. Denk hierbij

aan Salmonella in kip. als de fret besmet kippenvlees

eet kan het tot 11 dagen nadien nog bacterin

uitscheiden in de feces (poep) en deze zijn gevaarlijk

voor de mens. Daarnaast is de eSBl-producerende

bacterie in kippen- en rundvlees erg gevaarlijk. Dit

is een e.coli die erg resistent is tegen alle soorten

antibiotica. als de mens hiermee besmet wordt, dan

wordt het erg lastig om hiertegen te behandelen.

Onervaren fretten kauwen het voer niet goed

genoeg, waardoor botdelen kunnen vastlopen in het

maagdarmkanaal.

De conclusie is dat het voeren van prooidieren

voldoet aan het dieet dat geschikt is voor de fret, maar het

is belangrijk om te letten op de betrouwbare herkomst

van de prooidieren in verband met de voedselveiligheid

en volksgezondheid. Ook is het belangrijk om variatie in

prooidieren te geven, om zo te voorkomen dat de fret

tekorten aan bepaalde voedingsstoffen ontwikkelt.


lEZInG: SoCIaal GEdRaG En BIoloGIE Van dE fRET door Claudia Vinke en Hanneke Roest


Bekijk de lezing door hierboven te klikken. Bekijk hier op je scherm.Klik hier om deze in volledig scherm te bekijken

Als je kijkt naar het natuurlijke gedrag en leefwijze van een dier, kun je veel te weten komen over het dier zelf. Waar leeft hij en hoe gaat hij om met zijn omgeving? En van de interessante aspecten bij de fret is het sociale gedrag. Is de fret een sociaal dier of juist niet?

Claudia Vinke heeft in deze lezing een toelichting gegeven op de sociale organisatie van dieren in het algemeen. Hanneke Roest is hierna dieper ingegaan op de fret en aansluiten met haar ervaringen uit de praktijk. Wat zijn de dos en donts bij het sociaal huisvesten?

Bij dieren die in groepen leven, is het handig dat dieren elkaar meteen begrijpen. Dit uit zich in zogenaamde meta-communicatieve displays: signalen of signaalcombinaties die overduidelijk eenduidige informatie moeten communiceren naar de ontvanger. Signalen worden bijvoorbeeld overdreven uitgevoerd of extra zichtbaar gemaakt. Bij sociale dieren zijn deze displays ver ontwikkeld en leidt dit tot veiligheid bij sociale interacties. Duidelijke voorbeelden hierbij zijn de hond en het paard. Beide diersoorten communiceren met hun lichaamshouding, oren en staart. een fret heeft echter weinig communicatieve displays en gezichtsexpressies. Dit is een extra aanwijzing dat deze dieren niet in groepen leven, maar solitair zijn. Ze communiceren heel basaal, door te ontwijken, vermijden, vocaliseren en spelen. De fret is echter in de loop van de evolutie aangepast aan een sociale leefstructuur.

Fretten stammen af van de bunzing. Ze vertonen territoriaal gedrag en leven solitair. een territorium

wordt verkregen en behouden door te vechten en te dreigen. in het eigen territorium voelt een dier zich sterk, daarbuiten overheerst de neiging tot vluchten. De territoria van mannelijke en vrouwelijke dieren kunnen

overlappen en afhankelijk van de hoeveelheid voedsel en het seizoen (paartijd) kunnen de individuen samenleven. een territorium wordt gemarkeerd door geurmarkering via de ontlasting, anaalklieren, huidklieren en urine. Fretten ruiken aan de anus en in de nek van andere fretten om informatie te krijgen over de sexe (man of vrouw), hormonale status, potentiele concurrenten en familiebanden/bekenden. Het verdedigen van een territorium kan leiden tot agressie; liever ontlopen de dieren elkaar.

Bij jonge pups is spelgedrag heel belangrijk. Dit is een voorbereiding op het latere jagen, seksueel gedrag en vechten. Het spel eindigt als n van de dieren wegloopt (vlucht) of gaat hissen. Bij de bunzing verdwijnt het spelgedrag na 18 weken leeftijd, maar bij de gedomesticeerde fret blijft het spelgedrag aanwezig.

Dit onderlinge speel- en vechtgedrag is bij intacte (ongecastreerde) dieren sterker aanwezig dan bij gecastreerde dieren en kan problemen geven binnen de groep. Vooral in de periode van januari tot maart kan een mannelijk, intact dier heel vervelend agressief gedrag naar zijn groepsgenoten gaan vertonen. Dit gedrag is erger buiten het hok dan binnen het hok.

We kunnen verschillende acties zien: in de nek likken/bijten en eventueel slepen Stand-over gedrag (pootje over andere fret leggen,

afgezwakt dekgedrag) anaalklieren laten gaan Buiten de bak poepen/plassen Na het poepen over de grond schuren eigenaar en andere fretten aanvallen achter andere fretten aanjagen Op andere fretten springen

in de natuur kan n van de partijen vluchten/weglopen, maar dit is niet mogelijk in een kooi/huis. Hierdoor kunnen fretten gestrest raken en tekenen van niet-welzijn

tonen, zoals regelmatig hissen, apathie (passieve gelatenheid), een soort aDHD gedrag vertonen en bijten naar de eigenaar. als de fret langdurig stress ondervindt, dan kan de maagbacterie Helicobacter mustulae maagzweren veroorzaken. Maagzweren worden vaak niet opgemerkt en de fret kan er plots aan overlijden.Waar ligt nou de grens tussen spelgedrag en agressie? Dit is niet precies duidelijk, maar het is wel duidelijk dat fretten niet in te grote groepen kunnen samenleven en dat er geen fretten in de groep moeten zitten met sterk territoriaal gedrag. een fret met sterk territoriaal gedrag en/of weinig aanpassingsvermogen kan beter solitair (alleen) gehouden worden.

er zijn fretten die wel in groepen kunnen leven. Succesvolle matches kunnen behaald worden met gecastreerde fretten, fretten die elkaar al langer kennen, fretten die van jongs af aan al gewend zijn aan andere fretten, fretten die dezelfde leeftijd hebben, als het eerste contact verloopt zonder agressie en de combinatie van een mannetje met een vrouwtje. De optimale huisvesting kan zijn dat iedere fret wel zijn eigen kooi heeft, maar een gezamenlijk speelterrein en dat de groep uit maximaal 3 fretten bestaat. echter verschilt dit natuurlijk per individueel dier.

Belangrijk om te onthouden is dat een fret ook prima alleen gehouden kan worden. Dat is niet zielig. Van nature leeft de bunzing alleen.

Meer informatieDownload beide presentaties

Meer over Claudia Vinke

Meer over Hanneke Roest - website


lEZInG: ooRmIjT En mIddEnooRonTSTEkInGdoor Hanneke Roest


Chronische ontstekingen in het middenoor, welke ontstaan vanuit een oormijt- of luchtweginfectie, zijn een groot probleem voor fretten. Over de symptomen en gevolgen voor de fret wordt nadere uitleg gegeven. Maar ook over mogelijkheden om het te voorkomen.

Het oor van de fret is anatomisch vergelijkbaar met

het oor van de hond. echter is het middenoor bij de

hond gevuld met lucht en bij de fret bestaat deze uit

trabeculaire structuren. Hierdoor kan een ontsteking

beter standhouden en is de diagnostiek en therapie

moeilijker dan bij honden. een middenoorontsteking bij

de hond is op rntgenfotos herkenbaar aan verdichting

van de holte die normaal zwart hoort te zijn. Bij de fret

is deze holte op rntgenfotos altijd al dichter door de

trabeculaire structuur van het middenoor.

Symptomen van een middenoorontsteking zijn

gehoorproblemen en evenwichtsstoornissen.

We kunnen de volgende symptomen zien:

Doofheid

Scheve kophouding

rondjes lopen

kopschudden

Minder goed kauwen op brokjes (kruimelen)

afvallen

Hoesten

Veelvoudig slikken

Minder goed in nekvel te pakken

traanogen

Misselijkheid en braken

De oorzaak kan oormijt zijn. Deze oormijten kan

de dierenarts zien lopen als hij of zij een otoscopie

uitvoert. De therapie hiervoor is een behandeling

met Stronghold (Selamectine), die tweemaal wordt

toegepast met een tussentijd van een maand. Bekijk

voor het volledige behandeladvies de website van de

Fretttenkliniek.

De diagnose middenoorontsteking wordt gesteld

op basis van de anamnese en het klinisch beeld. De

fret is moeilijker in zijn nekvel te pakken, zijn bek kan

niet goed geopend worden en kan een overdreven

gevoeligheidsreactie geven bij palpatie van de bulla

tympanica. Bij een keelinspectie zou nog glottisoedeem

en/of ontstoken amandelen gevonden kunnen worden.

We onderscheiden twee varianten van de

middenoorontsteking.

1) Acute middenoorontsteking

een acute middenoorontsteking kan bijvoorbeeld

ontstaan door een oormijt-infectie. Complicaties zijn

een hersenvliesontsteking (meningitis) of het chronisch

worden van de middenoorontsteking.

Behandeling:

antibiotica. tMP/S of amoxicilline zijn eerste keus

middelen, maar vaak niet werkzaam. Marbocyl

(Marbofloxacine) is vaak wel werkzaam, maar

een derde keus middel waarbij het inzetten van

bacteriologisch onderzoek noodzakelijk is. Helaas

is het moeilijk om een swab te nemen van het

middenoor.

antihistaminica. Bijvoorbeeld Poloramine, dit zorgt

voor een afname van zwelling van de weke delen.

Pijnstilling. NSaiDs (Metacam of rimadyl, maximaal

3-4 dagen) + Omeprazole (maagzuurremmer) +

ulcogant (maagwandbeschermer). Fretten kunnen

niet goed glucoronideren waardoor het geven van

NSaiDs goed gecontroleerd moet worden.

Vasten en een subcutaan infuus.

Na 24 uur kan een lauwwarm Waltham papje (royal

Canine Convalescence) gegeven worden.

eventueel het uitvoeren van een myringotomie

(openen van trommelvlies).

GeeN corticosteroden geven.

De prognose is goed, mits een tijdige behandeling wordt

ingesteld. Na 2-14 dagen treedt dan verbetering op.

2) Chronische middenoorontsteking

een chronische middenoorontsteking is vooral zichtbaar

bij warm weer. De bacterin gaan dan broeien,

waardoor de mate van ontsteking weer toeneemt.

Naast bovenstaande symptomen kunnen we ook nog

keelproblemen (zoals reutelen) zien, omdat de buis van

eustachius mee kan gaan doen in het ontstekingsproces.

De kauwproblemen vallen vaak meer op, omdat bij het

openen van de bek de kaak tegen het ontstekingsproces

duwt. Daarnaast kunnen omliggende structuren ook mee

gaan doen aan het ontstekingsproces zoals omliggende

zenuwen, waardoor een facialisparalyse of het syndroom

van Horner kan ontstaan.

Complicaties die op kunnen treden zijn bacteriemie

en daardoor een secundaire nefritis (nierontsteking),

maagzweren door stress, pneumonie (longontsteking)

door verslikken, keelpoliepen, de middenoorontsteking

kan weer acuut worden, en een meningitis.

De therapie is vergelijkbaar met die van de acute

middenoorontsteking, alleen moet je ook eventuele

complicaties behandelen.


Meer over Hanneke Roest - website


Fretten laten slecht zien dat ze ziek zijn of pikken we de signalen die ze daarover aangeven niet op? Een fret zal altijd ondanks pijn of ongemak zo lang mogelijk gewoon blijven rondlopen. Maar hoe weet je dat er iets mis is? Hanneke Roest zal met korte filmpjes ingaan op kleine specifieke gedragingen waarmee je fret aangeeft dat hij een probleem heeft of zich niet lekker voelt. Wist je bijvoorbeeld dat de manier waarop een fretje zijn Waltham papje eet, al iets kan betekenen?

waarom zien we niet dat een fret ziek is? een fret wisselt normaal gedrag af met ziek gedrag.

Plat liggen kan verschillende betekenissen hebben De eigenaar went aan het zieke gedrag. Ouderdom wordt verward met ziek gedrag. Onvoldoende kennis over ziek gedrag.

wat kun je zelf doen (als eigenaar) om de gezondheid van de fret in de gaten te houden?je kunt de fret bijvoorbeeld elke week een keer wegen. let hierbij wel op dat fretten in de zomer minder wegen dan in de winter. Ook geldt dat hoe ouder de dieren worden, hoe minder het verschil wordt tussen het zomergewicht en het wintergewicht en het gewicht in het algemeen neemt af.

Ook kun je de fret regelmatig temperaturen. een normale temperatuur voor een fret is 38C - 39C (volgens Nico is dit 38C - 40C). als een dier zijn temperatuurregulatie niet op orde heeft, dan is het dier erg ziek. Ook kun je als eigenaar de ademhaling in de gaten houden. een fret heeft normaal per minuut 20 -30 ademteugen (n ademteug is n in- en uitademing). De ademhaling kun je bij de fret het best beoordelen door naar de flanken te kijken als het dier in rust is. tot slot doe je er als eigenaar verstandig aan om het dier elk jaar te laten nakijken door de dierenarts. Lees hier meer.

Signalen dat er met een fret iets aan de hand is: veranderd gedrag of bewustzijn (bv. sloom) afwijkende houding en gang (bv. wankel lopen,

kreupelheid) veranderingen in het ademhalingsapparaat (bv.

verhoogde ademfrequentie, hoesten) veranderingen in de vacht verminderde eetlust daling in gewicht verandering in ontlasting (bv. diarree, zwart,

bloederig, grijswit) smakken (kan duiden op misselijkheid of de fret

probeert de buis van eustachius open te zetten wanneer het lijdt aan middenoorontsteking)

veel likkebaarden, speekselen kruimelen bij het eten (kan duiden op

middenoorontsteking) knarsetanden duidt altijd op pijn! spieren bewegen op de kop krabben naar de bek kop naar de buik richten (kijkt naar buik) kan duiden

op buikpijn (maagontsteking) optillen doet pijn

Helicobacter mustulae is een bacterie in de maag van de fret en kan een maagontsteking veroorzaken. Verschijnselen kunnen optreden wanneer de weerstand daalt (immuunsuppressie). Overgroei van deze bacterie leidt tot een dunne maagwand en kan uiteindelijk de maagwand perforeren. Wat je hierbij ook kunt zien is bloed in de darmen en in de nieren kunnen infarcten ontstaan. een maagontsteking ontstaat in de meeste gevallen door stress (waardoor een immuunsuppressie ontstaat). Maagdarmproblemen zijn de meest voorkomende problemen bij fretten.

Grijswitte ontlasting betekent dat er een obstructie is van de galweg, waardoor de gal niet meer afgevoerd kan worden. Dit is een spoedgeval!

laat je niet verwarren door het feit dat de fret nog eet. een fret kan heel ziek zijn en alsnog gewoon eten!

woRkSHoP fRETTEnSIGnalEn door Hanneke Roest, frettenkliniek.nl

Vragen die gesteld zijn tijdens de workshop:

Zie je bij middenoorontsteking vieze oren? Nee, want de ontsteking zit in het middenoor en dit ligt nog achter het trommelvlies (dus niet in de gehoorgang).

al mijn fretten kruimelen met hun eten, hebben ze nu allemaal middenoorontsteking? Dat is lastig. Dit verschijnsel wordt wel vaak gezien in combinatie met middenoorontsteking, maar wat er kan gebeuren als je ergens als dierenarts extra op gaat letten, is dat je het opeens overal lijkt te zien, geeft Hanneke aan.

mijn fretje traant veel, is dit echt een link naar middenoorontsteking? Dat is wel erg waarschijnlijk, omdat de nervus facialis (een zenuw van de kop) door het middenoor loopt, en deze bij een ontsteking in het middenoor ook benvloed wordt. Hierbij gaat de fret tranen.

worden er meer ziektes gezien bij bepaalde kleurslagen fretten? Dit is Hanneke niet opgevallen. Wel wordt doofheid gerelateerd aan fretten met veel wit op de kop.

worden fretten minder oud dan vroeger?Hanneke zit 25 jaar in het vak en heeft dit idee niet. Door betere voeding en medicatie zouden fretten juist iets ouder moeten worden.

drs. Hanneke Roest Hanneke roest is Nederlands bekendste frettendierenarts. Ze heeft haar eigen kleine zelfstandige onderneming De Frettenkliniek binnen het pand van Dierendokters kalmoesplein te eindhoven. Daar behandelt ze dagelijks fretten en ontwikkelt nieuwe medische technieken, zoals de automatische beademing met zuurstof bij de narcose en chirurgie van

oudere fretten.



Meer over Hanneke Roest

Website Frettenkliniek

15 Verslag van de workshops14 Fret Natuurlijk Nr. 2 Fret Natuurlijk Nr. 2Frettensymposium 2013

Betje Schijf Betje Schijf is geen onbekende in de frettenwereld.

Ze vangt sinds 2003 fretten op bij de Frettenstichting in Breda. Hier kan iedereen terecht voor informatie omtrent het houden, verzorgen, huisvesten en aanschaffen van fretten. Daarnaast zorgen zij voor de opvang en het herplaatsen van fretten die zijn gevonden of afgedankt.

De Frettenstichting werkt samen met de dierenasiels, dierenambulances, dierenbescherming en andere stichtingen ten behoeve van de fret. De stichting beoogt geen winst. alle inkomsten komen ten goede van de fretten in de opvang.

Betje is degene die de opvang cordineert en de fretten plaatst. De afgelopen jaren heeft zij meer dan 2.000 fretten herplaatst bij allerhande liefhebbers. Hierdoor heeft ze veel kennis en ervaring opgedaan in het matchen tussen fret en eigenaar, maar vooral ook tussen fretten onderling.

Charlotte Bersee en

annaleah Melstad


Meer over Betje Schijf

Website Frettenstichting

De afgelopen jaren is er veel veranderd in de inzichten over het sociale gedrag van fretten. In het verleden werd er vaak gedacht dat fretten groepsdieren zijn en absoluut samen gehouden moeten worden. Die inzichten zijn veranderd: steeds vaker worden fretten alleen of in kleine groepen gehouden.

Maar is een fret alleen niet zielig? En als je een fret samen met een andere fret wilt houden, hoe koppel je de fretten dan en nog belangrijker: hoe zie je dat het goed gaat tussen de fretten onderling? Soms lijkt het goed te gaan, maar is er eigenlijk een wapenstilstand. Betje liet in de workshop aan de hand van filmpjes en voorbeelden zien waar je op moet letten als je meerdere fretten samen houdt om te zien of het eigenlijk wel goed gaat.

De workshop begon met een foto van een groep fretten in een lade. Hier worden steeds meer vraagtekens bij gezet. De fretten liggen heerlijk bij elkaar, maar betekent dit ook dat ze sociaal zijn? Vroeger werden fretten vaak in grote groepen gehouden. toch is het in praktijk ook aan te bevelen om kleinere groepen te houden.

Bij een mismatch kunnen de gevolgen voor de fret behoorlijk ernstig zijn. Denk hierbij aan Helicobacter waar een fret behoorlijk ziek van kan worden. Deze bacterie kan ook maagzweren veroorzaken waar de fret zelfs aan kan overlijden. een ander nadeel van grote groepen waar de opvang vaker mee te maken heeft, zijn de kosten die (zieke) fretten met zich meebrengen. De dierenartskosten kunnen dan behoorlijk oplopen en niet elke eigenaar kan dit betalen. De frettenopvang van de Frettenstichting wordt dan nog weleens om hulp gevraagd. Ook moet er rekening mee gehouden worden dat fretten een

jaar of acht kunnen worden en dat er in die tijd veel kan gebeuren. Bij bijvoorbeeld een relatiebreuk, start van een studie of verlies van een baan

hebben eigenaren niet altijd nog tijd en geld voor grote groepen fretten. Die fretten komen ook regelmatig in een opvang terecht. Betje adviseert daarom om niet teveel fretten te houden, maximaal 3 a 4 dieren. Die kunnen ook in meerdere groepen gehouden worden. als fretten in kleine groepjes (en niet in tweetallen) worden gehouden, gaat het vaak beter als er een nieuwe fret gekoppeld wordt na het overlijden van n van de fretten. Mits het allemaal sociale fretten zijn natuurlijk.

De Frettenstichting krijgt regelmatig te maken met fretteneigenaren die per se een fret erbij willen. Vaak willen zij die fret erbij voor zichzelf, niet voor hun eigen fret. er mag niet vergeten worden dat de fret uiteindelijk 24/7 (ongevraagd) met een andere fret in het hok gezet wordt. er moet dus in de eerste plaats gevraagd worden of de fret wel een maatje erbij wil.

Bij het matchen van fretten moet er ook rekening gehouden worden met eventuele hormonen van de fret. Pubers en ongecastreerde fretten gaan vaak een machtsstrijd aan met andere fretten. Dit kan vaak opgelost worden met een implantaat of castratie (vanaf een maand of zes). Castratie of een implantaat is echter geen garantie dat het erna wel goed gaat tussen twee of meerdere fretten. Ook zieke fretten gaan weleens bij elkaar liggen, maar dat betekent niet altijd dat het lief is of dat ze vriendjes zijn. Het kan ook zijn dat ze bijvoorbeeld de warmte opzoeken.

Stress mag ook niet vergeten worden. Ook dit is van invloed op het (onderlinge) gedrag van fretten. Niet alleen stress van andere fretten, maar ook van de omgeving of zelfs van de eigenaar. Fretten kunnen gevoelig reageren op de stress van de eigenaar en er zelfs door gaan bijten. Ook kunnen niet alle fretten tegen drukte van bijvoorbeeld kinderen of honden. rustige fretten kunnen het beste in een rustige omgeving geplaatst worden.

woRkSHoP a maTCH madE In HEaVEn? koPPElEn En SoCIaal GEdRaG Van fRETTEn

door Betje Schijf, frettenstichting.nl

aan het eind van de workshop was ruimte voor vragen. er werden veel vragen gesteld, waaronder:

mijn fret heeft altijd samen gezeten en zijn maatje is overleden, is het niet zielig als hij alleen blijft?Nee, dat is niet zielig. Vaak heeft een fret helemaal geen behoefte aan een nieuw maatje, zeker niet als ze wat ouder zijn. Zie het als bij mensen: als een opa en een oma 60 jaar samen zijn geweest en opa overlijdt, wil oma vaak ook geen nieuwe vriend meer. Zker niet een die 40 jaar jonger is.. een fret mist ZijN maatje, niet eeN maatje.

wij houden onze fretten apart, maar ze trekken steeds naar elkaar toe en springen tegen het schot. willen ze bij elkaar? Nee. Dat fretten naar elkaars kooi of losloopruimte gaan en er per se in willen, betekent niet dat ze bij elkaar willen zijn. Ze willen naar elkaar territorium. Ze willen dus weten wie of wat er in de kooi of achter het schot te vinden is. in sommige gevallen kunnen ze de andere fret ook als indringer zien. mijn fret is ook wat angstig, heb ik nu een frunzing?een frunzing (kruising bunzing x fret) is meer dan alleen een wat angstig dier. Het is een totaalpakket van kenmerken, zoals de bespiering, gedrag, uiterlijk etc. angstig gedrag bij een fret kan ook komen door gebrek aan socialisatie.

mijn fretten blazen naar elkaar, maar spelen ook samen. Is dit een goede match?als fretten regelmatig naar elkaar blazen, is dat een teken dat het geen goede match is. Ook als een fret steeds achter een andere fret aanloopt (soms zelfs obsessief ) kan dat een teken zijn dat het een slechte match is. Dat betekent niet dat ze graag bij elkaar willen zijn.

Betje concludeert met dat je als eigenaar moet denken vanuit de fret en ook moet zien welke signalen de fret afgeeft. Wees niet te eigenwijs, maar realiseer je dat sommige fretten gewoon niet samen klikken. Hoe jammer wij dat ook vinden.


dr. Esther Hagen-Plantinga

esther Hagen-Plantinga is geboren in 1975. in 1996 is zij begonnen aan de studie Diergeneeskunde in utrecht. in 2003 heeft zij, na een onderzoekstraject van 3,5 jaar, met succes haar proefschrift verdedigd, genaamd Meervoudig onverzadigde vetzuren en chronisch nierfalen bij de kat. kort daarop, in 2004 heeft zij haar dierenartsdiploma behaald in de specialisatierichting gezelschapsdieren.

Na enkele jaren praktijkervaring opgedaan te hebben is esther in 2007 begonnen als universitair Docent-Onderzoeker aan de afdeling Diervoeding van de Faculteit Diergeneeskunde in utrecht, waar zij tot op heden werkzaam is. Haar expertise ligt op het gebied van (veterinaire) voeding van gezelschapsdieren. tevens is zij in opleiding tot het behalen van haar europees specialisme op het gebied van veterinaire diervoeding. Daarnaast heeft esther een Diervoedingsadviesbureau, genaamd Nutrissues, waarbij zij dierenartsen, diereigenaren en diervoedingsbedrijven adviseert op het gebied van goede voeding.

Marianne Boymans

Tijdens de voedingsworkshop lag de nadruk op het bediscussiren van praktische vragen over voeding van de fret. Dit kan over brokvoeding gaan, maar ook over KVV of het voeren van prooidieren. De inhoud van de workshop is uiteindelijk bepaald door de deelnemers.

De workshop over voeding werd goed bezocht. Niet alle deelnemers konden rond de tafel zitten, maar dat was geen probleem. Ook op de tweede rang was alles goed te volgen.

De vrouw die naast mij zat, begon direct met de vraag of eigenlijk de conclusie, dat haar fret geen prooi wilde eten, wat ze ook probeerde. Nanja haakte daar geweldig op in, want bijna iedere fret lust uiteindelijk prooi. enkele oplossingen die Nanja voorstelde waren: zet eventjes geen brokken neer en de fret zal van de honger wel een muisje kunnen verorberen. Beginnen met een baby-muisje of een fuzzie is ook een optie. en geef de muisjes op kamertemperatuur. Waar ik wel om moest lachen was, dat Nanja voorstelde een muisje aan een kattenhengel te binden en zo een spelletje met de fret aan te gaan. Spelenderwijs zal hij de prooi willen vangen (en uiteindelijk willen eten). Natascha Schellekens vertelde dat een fret van 8 jaar, die nog nooit prooi had gegeten, compleet op de prooidieren was gekomen. iedereen was het er echter over eens, dat wanneer je met prooi begint wanneer het nog pups zijn, het allemaal wat makkelijker gaat.

esther nam met de powerpointpresentatie over de diverse merken brokvoer het gesprek weer over en legde uit, waar je op moet letten als je brokken koopt voor de fret. Het eiwitgehalte in de brokken moet bijvoorbeeld hoog zijn; rond de 45%. Vetgehalte moet rond de 20% zijn en de koolhydraten moeten lager zijn dan 25%.

Voorbeelden van juiste brokken zijn o.a. totally Ferret (bij de meeste fretteneigenaren bekend), Orijen en

Hills kitten (kip). Ook de voeders die minder goed uit de bus kwamen, werden genoemd.

Het natvoer (blikvoer) werd ook besproken (weliswaar in mindere mate), omdat dit minder goed door fretten wordt gewaardeerd. een opmerking was, dat diabetes kVV voer voor katten ook voor fretten geschikt kan zijn, omdat er geen rijst of ander plantaardig materiaal in zit.Carnibest komt altijd goed door de tests, hoewel de meeste fretten ook dit voer moeten leren eten. Ze vliegen er echt niet allemaal op af.

De prooidier-voorstanders werden erop gewezen, dat men het menu voor de fret wel moet variren. alleen muizen zouden op den duur te weinig juiste voedingsstoffen voor de fret bevatten. Dit is natuurlijk logisch, want als mens wil je ook niet 365 dagen per jaar boerenkool. er is keuze genoeg wat prooidier betreft. een eendagskuiken is helemaal niet erg tussendoor, hoewel de voedingswaarde laag is. Verder zijn er natuurlijk ratten, kwarteltjes of duiven en kleine diertjes genoeg om aan je fret te geven.

Ga beslist geen varken of rund voeren. Daar kwam esther gelijk op haar waarschuwing goed op te letten voor besmet vlees. Gebruik je ogen en je neus om te controleren of de prooi goed is. Dit is niet altijd het geval. een mevrouw uit Belgi kon voor 50,- aan prooidieren (gekocht in Belgi) bij thuiskomst direct in de vuilnisbak gooien. er ging ook een foto in de rondte, waarop een eigenlijk ondefinieerbaar stuk vlees stond, en dat moest doorgaan voor prooidier.

We leerden ook dat taurine veel voorkomt in vlees en vis. taurine komt van nature voor in het lichaam en vervult een functie in de hartspier en de zenuwcellen. Wanneer je de fret dus prooi geeft, krijgen ze genoeg taurine binnen. er zouden ook (fretten)snoepjes bestaan die taurine bevatten. Hierdoor was de overstap naar supplementen snel gemaakt en omegatoevoegingen werden onder de loep genomen. Omega is een groep meervoudig

woRkSHoP VoEdInG: waT En HoE?door Esther Plantinga, nutrissues

onverzadigde vetzuren. Het kan geen kwaad de fret af en toe wat druppels te geven. Doe dit wel met mate. Ook hier geldt weer dat wanneer de voeding goed is en gevarieerd alle voedingsstoffen wel binnenkomen.

Hygine is natuurlijk altijd belangrijk en dat geldt ook voor de voeding van de fret. Zorg, dat het voer voor de fret niet in aanraking kan komen met het eten, dat voor de mens bestemd is. Hou het daarom ook in de koelkast goed gescheiden. Hou voerbakken goed schoon en ook de poepbakken. Want wat er aan de voorkant ingaat moet hyginisch worden behandeld, maar wat er aan de achterkant uitkomt, dient met dezelfde hyginische maatregelen te worden verwijderd. Dit is in het belang van mens en dier.

tenslotte kwam Carnivoor ter sprake. Zelf had ik nog nooit van Carnizoo gehoord, maar dit is voer dat voor dierentuinen gemaakt wordt. Nemen ze het daar dan niet zo nauw wat betreft hygine? Nou geloof ik niet, dat ik het voer wat bestemd is voor bijvoorbeeld een leeuw ook zo maar aan mijn fretten zou geven. Carnizoo wordt dus ook verkocht in kleinere porties voor honden en katten en zou dus gemakkelijk ook voor de fret gekocht kunnen worden. Dit is beslist niet de bedoeling .

als ik alles zo hoor, ben ik blij met Prooidier.nl en Nanja. ik heb in al die jaren nog nooit slechte spullen bij haar gezien. Dat mijn fretten verwend zijn en bepaalde prooidieren niet blieven, is niet de schuld van Nanja maar heb ik helemaal aan mezelf te danken.

ik vond de workshop heel informatief en nuttig. iedereen heeft er weer iets van opgestoken. De een wat meer dan de ander. Complimenten aan esther en Nanja!


Meer over Esther Plantinga

Website Nutrissues


Robert van frettenleven

robert is 15 jaar geleden begonnen met fretteren. Hij maakte kennis met de fretten bij een kennis en vond het leuke, interessante dieren. er kwamen al snel fretten bij hem in huis. robert gebruikt de fretten niet alleen voor de jacht, maar heeft ook verschillende lijnen opgezet waar hij mee fokt. kleine fretten voor de jacht op konijnen en wat grotere dieren voor de ratten.

robert beheert de website Frettenleven. Deze site is begonnen als weblog om de mensen kennis te laten maken met (jacht)fretten, het fretteren en alles daaromheen. er waren tot een paar jaar geleden geen of weinig websites over dit onderwerp. in dat gat is Frettenleven gesprongen en de site heeft ook andere mensen genspireerd voor het fretteren.


Meer over Robert

Website Frettenleven.nl

wat is nu precies fretteren?Dat is niets meer of minder dan het jagen op konijnen met gebruik van fretten. Dit wordt al eeuwenlang gedaan en de romeinen hebben de eerste fretten gedomesticeerd. Vroeger waren fretten dan ook alleen voor de elite.

robert werkt veel samen met een valkenier en samen jagen ze dan op konijnen, kraaien en ratten. De fret jaagt de prooien uit het hol, maar doodt ze niet. Bij de uitgang lopen ze dan vast in een netje of een vangkooi en worden ze gedood door de jagers, of de roofvogel grijpt ze. De vangnetjes worden zelf gemaakt door de fretteur, dit wordt ook wel boeten genoemd.

Fretteren wordt gedaan op plekken waar niet gejaagd mag worden met geweren, zoals bewoonde gebieden. Voorbeelden zijn volkstuintjes, begraafplaatsen en groentekwekerijen. Fretteurs bestrijden overlast van konijnen (overbevolking) die schade aanrichten aan de omgeving door het kaalvreten van groen en grondverzakkingen door het graven van holen. Daarom mag er ook gefretteerd worden buiten het jachtseizoen.Fretteren kan worden gezien als nuttige hobby en als taak van Natuurbosbeheer.

Manieren om te fretterenHet meest toegepaste is het fretteren met netten. De zelfgemaakte netten worden bij een bouw (een konijnenburcht) voor de uitgangen van de konijnen gangen geplaatst. een uiteinde een stukje in het gat

en de rest dan opengespreid om de uitgang af te dekken. Het net zit vast met een lus aan een pen, in de grond. Vervolgens worden er fretten los gelaten in de gangen. Deze jagen

de konijnen naar buiten. Soms is het voor een konijn al genoeg om frettenlucht in de gang te ruiken, om het hazenpad te kiezen en naar buiten te vluchten. Het konijn raakt bij de uitgang het net, wat zich door het gewicht en de snelheid direct om het konijn sluit. Het konijn zit verstrikt in het net. Het is dan de taak van de fretteur om het konijn te doden. De gang wordt snel weer afgedekt met een ander netje, wachtend op een volgend konijn dat de vrijheid tegemoet denkt te rennen. Het doden gebeurt snel middels de rekken-en-strekken methode waarbij cervicale dyslocatie optreedt. Dit is een snelle, pijnloze manier van doden door de hoeveelheid adrenaline in het bloed.

een andere mogelijkheid is fretteren met geweer. Samen met de fretteur is er iemand met een geweerjacht vergunning aanwezig. een fretteur kan natuurlijk ook zelf een jachtvergunning hebben. Fretteren doe je echter niet alleen. De fretten worden in de bouw losgelaten om de konijnen naar buiten te jagen. Op het moment dat de konijnen naar buiten vluchten, worden deze afgeschoten. er kan daarbij gekozen worden om gebruik te maken van een hond. Dit mag hier in Nederland echter alleen een hond van het aanwijstype of pointer zijn. er kan ook gekozen worden om een aantal uitgangen van de bouw af te sluiten met een rekje of een net. Dit om de wegvluchtende konijnen naar een of enkele uitgangen te drijven, wat het afschieten vergemakkelijkt. Dit kan alleen in gebieden gebeuren waar geweerjacht wettelijk is toegestaan.

tot slot kan er samen met een valkenier gefretteerd worden. een valkenier heeft roofvogels die de vluchtende konijnen vangen. Het meest gebruikt zijn haviken; de gewone europese havik en de Harris hawk zijn de meest

woRkSHoP TERuG naaR dE BaSIS: fRETTEREn door Robert, frettenleven.nl

gebruikte soorten. De vogels worden door de valkenier getraind om snel en effectief een konijn te grijpen. Over het algemeen is het konijn dan ook direct dood. De vogel mag dan als beloning wat van de kop van het konijn eten, zodat het een volgende keer weer willig is om voor de valkenier te jagen. Bij deze vorm van fretteren zijn meerdere vogels nodig en wordt het ook wel gecombineerd met de netten. Voor het valkenieren moet de bouw ook op een voor roofvogels gunstige plek zijn. De vogels moeten kunnen aanvliegen.

in het buitenland, met name in Groot Brittani, wordt er ook met zogenaamde lange honden gefretteerd. Deze honden vangen de konijnen als ze de bouw uitvluchten. in Nederland is dit verboden.

Fretteren is niet afhankelijk van een jachtseizoen en de fretteur heeft geen jachtvergunning nodig. een grondgebruikers verklaring voldoet en als de grondeigenaar/huurder zelf bij het fretteren aanwezig is, is zelfs dat niet verplicht. Fretteren kan in principe onder alle weersomstandigheden gebeuren en is met netten in bewoonde gebieden toegestaan. Fretteren gebeurt in het kader van schadebestrijding. iedereen kan een fretteur inroepen om konijnen of ratten te verdrijven.

de fretten van RobertMet de fretten van robert wordt al enkele jaren gejaagd en dan worden ze ingezet als fokmateriaal. als er een nestje geboren wordt, wordt er een selectie gemaakt van de goede dieren en de andere pups worden verkocht aan collegas of frettenliefhebbers. robert houdt zijn fretten op een natuurlijke manier in de buitenlucht. Ze krijgen prooi en vers vlees, hebben individuele nachthokken en een gezamenlijke ren waarin ze gedoseerd en onder toezicht met elkaar kunnen spelen en rennen om zo hun jachtgedrag en conditie te kunnen ontwikkelen.

robert gaat bijna dagelijks met zijn zelf gefokte fretjes op jacht. Hij draagt de diertjes in een handig kistje wat hij

Van oorsprong werd de fret gehouden voor het werk: de jacht. Het is pas sinds tientallen jaren dat de fret massaal als huisdier gehouden wordt. Toch zijn er in Nederland nog vele fretteurs die jagen met de fret, want de fret is en blijft een roofdier. In deze workshop neemt Robert u mee in de wereld van het fretteren. Wat is het eigenlijk? Hoe herken je een goede werkfret en kan elke fret gebruikt worden voor het fretteren? Robert gaf met zijn collega een demonstratie en beantwoordde vele vragen.

karen Pedro en



Bekijk de demonstratievideo door hierop te klikken

om de schouder kan hangen. Zijn fretten zijn klein, snel, intelligent en fel, maar absoluut tam en zacht voor de mens. Ze hebben goede jachtpassie (sterke neus) en lopen snel door de bouw. Het zijn actieve diertjes en bij voorkeur zijn ze niet (veel) zwaarder dan 400 gram. kleine fretjes hebben voordeel in de konijnengangen. Ze zijn wendbaar, een konijn kan nog over of langs het fretje naar een uitgang schieten en wat misschien nog belangrijker is...ze doden de veel grotere konijnen niet zo snel. Dan loopt de fretteur het risico dat de fretjes in de gangen achterblijven om hun eigen gevangen maaltje te verorberen. Ook is het risico op verwonden bij de fret daardoor veel kleiner, al is er altijd de mogelijkheid van verwondingen. Het is dan ook zaak om het fretje na terugkeer uit de bouw goed te controleren en eventueel te behandelen.

De fretten van robert worden nooit gewassen, want hetgeen wat wij als huisdierfrettenhouders eigenlijk zo min mogelijk willen, wil robert juist heel graag... Stinkende Fretten (door natuurlijke lijflucht, geen vieze fretten!)!!Veel konijnen slaan namelijk al op de vlucht als ze de geur van een fret ruiken in hun gangen. Dat ziet robert natuurlijk het liefst, want dat brengt de minste risicos voor zijn fretjes met zich mee.

Gevaren tijdens met fretterenDe fretjes hebben allen een natuurlijke jachtfelheid. Dat maakt ze erg fanatiek als ze de bouw ingaan en de felheid maakt dat een konijn ook werkelijk op de vlucht slaat. Vanwege de risicos fretteert robert het liefst met moertjes. Naast het feit dat moertjes wat fanatieker en minder agressief zijn, is de kans kleiner op een doodgebeten fret door een bunzing. Bunzingen worden regelmatig in konijnengangen aangetroffen en rammenverdedigen hun territorium zeer agressief met hand en tand. een eventuele frettenram wordt dan ook gelijk een kopje kleiner gemaakt bij een ontmoeting in een bouw. Moertjes daarentegen worden eerder getolereerd in het territorium en zullen veelal kunnen wegkomen van een bunzing. Behalve een bunzing of een fel konijn zijn er nog een aantal andere gevaren waar een fretteur mee rekening moet houden. er kan een vos of een ander dier in of rond de bouw zijn, die de

fret kwaad kan doen of zelfs doden. Ook kunnen er in de gangen wespennesten zitten. Het is dus erg belangrijk om je fret goed te observeren en te kijken wat er aan de hand is als je fretje niet naar

binnen wil. Gegarandeerd is het geen onwil om te jagen. Het is voor een fretteur dan ook een goede zaak om de bouw te inspecteren voordat er met fretteren begonnen wordt en sporen te leren lezen.

de konijnenjachtjaarlijks worden er in Nederland zon 7 miljoen konijnen gevangen, die verantwoordelijk zijn voor zeer grote schadeposten. Denk aan het runeren van begraafplaatsen, zo ver dat er zelfs menselijke resten te voorschijn komen; campings en bungalowparken, waar woningen letterlijk de grond in zakken doordat ze ondergraven zijn; sportcomplexen waarvan de speelvelden onder de konijnengangen zitten; boeren grasland wat gemaaid moet worden en bezaait is met gangen en holen; aspergekwekers die hun kostbare gouden goedje in de konijnenmagen ziet verdwijnen (konijnen zijn gek op asperges!). Ook duin en bosgebieden kunnen erg te lijden hebben onder konijnenplagen. Bast die afgevreten wordt waardoor bomen sterven en beschoeiingen en duinen die instorten door konijnengangen. kortom er zijn te veel konijnen en ze zorgen voor grote schade. in de kweekperiode van konijnen kan er eventueel uitgeselecteerd worden. Dat wil zeggen dat ze vrouwelijke konijnen die zichtbare tepels hebben(en dus drachtig zijn of jongen hebben) weer terugplaatsen in de bouw na het afronden van de jacht. Zo blijft er een constante bezetting, maar geen overschot. Bij echte plagen wordt alles gedood. in Nederland is dat echter zeer uitzonderlijk.

jagen op rattenVoor het fretteren op ratten is een groter en robuuster type fret nodig. een moedig en gespierd dier met een super jachtinstinct, wat het tegen de agressieve verdedigende rat op kan nemen. ratten vluchten lang niet altijd. Ze kunnen zich ook tegen de aanvaller keren en met de vervaarlijke snijtanden een fret makkelijk zwaar verwonden of zelfs doden. De juiste rattenjager reageert daar adequaat op, door de rat te bespringen en in de nek/achterkant van de schedel dood te bijten. De wel vluchtende ratten worden door de fretteur snel gedood. Voor deze jachtfretten wordt er soms wel gebruik gemaakt van bunzingen bij het fokken. Dit gebeurt al eeuwenlang om het natuurlijke jachtinstinct, de bespiering en de felheid te waarborgen, die bij het fretteren zo noodzakelijk is. Voor de duidelijkheid: in Nederland mag er niet opzettelijk met wilde bunzingen gekruist worden. Bunzingen mogen niet gehouden worden.

wat als de fret niet terugkomt?een enkele keer gebeurt het wel eens dat een fret achterblijft in de bouw na het afronden van de jacht. Soms hebben ze een leuke bezigheid gevonden, iets eetbaars te pakken gekregen of zijn ze zelfs in slaap gevallen. er zijn verschillende manieren om zon fret dan weer te vangen. er kan gebruik gemaakt worden van een lokfret. Deze heeft een harnasje met een belletje om en zit aan een lange lijn. Het wordt de bouw ingestuurd om zijn of haar maatje ervan te overtuigen om weer naar buiten te komen. Door het belletje en de lijn kan de fretteur ongeveer inschatten waar het diertje zit en eventueel zelf gaan graven om de rakkers boven water te krijgen. Daarnaast kan je ze terughalen met voedsel; dode duif, eendagskuiken of een konijnenstaart. er zijn ook halsbandjes met een elektronische zender te koop. Deze doe je om bij de fret voordat ze de bouw ingezonden worden. Mocht er eentje achterblijven, kun je met een lezer direct bekijken waar je fretje zit. Dan mag je gaan graven.... een andere mogelijkheid is, om alle uitgangen af te sluiten behalve een en daar een vangkooi voor te plaatsen. De volgende dag kun je dan je fret gaan ophalen.

Fretteren gebeurt eigenlijk nooit alleen. er wordt veel samengewerkt met fretteurs onderling, maar ook met valkeniers en (geweer)jagers. Daarbij is het belangrijk dat de verschillende gebruikte dieren (fret, hond,valk) met elkaar geconditioneerd zijn, zodat er geen onderlinge gevechten uitbreken. robert fretteert nu zon 20 jaar. Hij maakt veel van zijn gebruiksmaterialen zelf, zoals de netten en het draagkistje voor de fretten. Op het Frettensymposium heeft hij niet alleen een aantal fretten bij zich, maar ook twee haviken: imposante vogels! robert is duidelijk gek op zijn fretjes en een boeiend verteller over zijn passie: fretteren.


inger van der laanClaudia Vinke

Claudia Vinke is gedragsbioloog. Sinds 1996 is zij als wetenschappelijk medewerker werkzaam bij Departement Dier in Wetenschap en Maatschappij aan de Faculteit Diergeneeskunde. Hier rondde zij diverse projecten af rondom het welzijn van dieren. Sinds 2002 is zij universitair docent/ onderzoeker en tevens werkzaam in de Gedragskliniek voor Dieren. Dierenwelzijn, gedrag en gedragsproblemen bij dieren, zijn haar onderzoeksfocus. Door haar ervaring met marterachtigen publiceerde zij samen met Nico Schoemaker een welzijnkaart voor fretten.

Birgit van der laan Birgit maakte in 1997 kennis met de fret als huisdier. Sindsdien is ze een enthousiast frettenliefhebber Momenteel heeft ze n fret: Meneer Sjeng van Bakel. Het is niet alleen Sjeng die haar bezig houdt, maar vooral de fret in het algemeen. in 2004 richtte ze Het Frettenforum op: een forum dat uitgroeide tot het grootste Nederlandse forum over fretten en waar dagelijks vragen gesteld n beantwoord worden over de fret.


Meer over Birgit - website

Meer over Claudia Vinke

Claudia Vinke leidt de workshop theoretisch in. De definitie van omgevingsverrijking luidt: `Een omgevingsverrijking is een aanpassing of verandering in de leefomgeving van een dier in gevangenschap, dat het dier in staat moet stellen om beter in zijn normale soortspecifieke behoeften te kunnen voorzien.`

aan de hand van praktische voorbeelden wordt dit later in de workshop nader uitgewerkt. Met behulp van het normwaarde model (zie lezing) wordt uitgelegd welke betekenis verrijking voor het dier heeft. De interne toestand zoals door het dier wordt ervaren wordt hierin uitgezet tegen de huidige situatie. Bij een verschil tussen beide toestanden ontstaat bij het dier een gedrag om deze situatie in evenwicht te brengen. De interne norm kan bijv. een hongergevoel zijn bij het dier en de externe toestand de aanwezigheid van een bak brokjes. Dit leidt tot het gedrag eten. Vervolgens neemt het lichaam van het dier de volgende interne toestand waar: een volle maag (verzadiging) en door deze negatieve terugkoppeling stopt het dier weer met eten. er is dus een constante wisselwerking tussen het dier (interne toestand) en zijn omgeving (externe toestand).

VerrijkingWat zegt dit nu over verrijking? allereerst heeft het dier soortspecifieke behoeften en wil het dus bijbehorend gedrag vertonen om tegemoet te komen aan deze behoeftes. Bij een fret is bijvoorbeeld jagen en graven een soortspecifieke behoefte. als de fret dit gedrag niet (voldoende) kan uitvoeren, kan stress ontstaan. Dit kan een negatieve invloed hebben op het gedrag van het dier, er kunnen bijvoorbeeld gedragsproblemen ontstaan en het kan ook gevolgen hebben voor de gezondheid van het dier.

Het gedrag wat het dier wil vertonen, hoeft echter niet per se het gedrag te zijn dat het dier in de natuur ook zou vertonen. Zo hoef je je fret niet

achter een konijn aan te laten jagen, maar kan je ook een speelhengel kopen. Gedrag heeft een bepaalde mate van flexibiliteit, waardoor het juist toepassen van verrijking in gevangenschap ook succesvol kan zijn om te voldoen aan de soortspecifieke behoeftes van het dier. Dit draagt bij aan een goed welzijn.

Verrijking kan bestaan uit objecten of inrichting van het verblijf. Bijvoorbeeld een prooihokje of een speelbal. Waar wel rekening mee gehouden moet worden, is dat het dier hierop uitgekeken kan raken (habituatie = gewenning) en dus het effect hiervan minder wordt. Daarom wordt het regelmatig wisselen van objecten of het herinrichten van het verblijf aanbevolen.

Het hebben van soortgenoten kan ook gezien worden als een vorm van verrijking door de sociale interactie die hierdoor optreedt. Bij fretten dient er wel rekening mee gehouden te worden dat er sprake moet zijn van een goede match tussen de dieren. Binnen een groep kan tevens monopolisatie van verrijkingsobjecten door een soortgenoot voorkomen. Bijvoorbeeld als een dier te geobsedeerd raakt door een bepaald speeltje en uit alle macht wil voorkomen dat de andere fret erbij kan. Dit kan een bron van stress zijn door de conflicten die hierdoor optreden. tot zover de theorie, nu:

aan de slag met de fret!Verrijking voor fretten werkt. Het draagt bij aan een meer stimulerende omgeving en uit onderzoek is gebleken dat dieren -ook fretten- graag werken voor hun voer (contrafreeloading). als ze kunnen kiezen tussen een bak vol brokjes of de brokjes stuk voor stuk uit een speelelement peuteren, hebben ze voorkeur voor het laatste. Werk aan de winkel dus voor de baasjes! in dit geval mochten ze meteen aan de slag. Drie opdrachten worden verdeeld over de groep en fret Sjeng van Bakel is de geluksvogel die alles mag uitproberen.

woRkSHoP VERRIjkInG VooR dE fRETdoor Claudia Vinke en Birgit van der laan

a. VoedselverrijkingOp de tafel liggen verschillende speelelementen, die beschikbaar gesteld zijn door Dierendenkspellen.com en Prooidier.nl. Verschillende soorten voeding mogen op rij gelegd worden van meest geschikt naar ongeschikt. achteraan de rij komt al het plantaardig materiaal te liggen: stukjes groente, brood en rozijntjes kunnen voor andere diersoorten een prima beloning zijn. Voor fretten als carnivoor is dit slecht voor de gezondheid en is dit dus heel ongeschikt. De brokjes en snoepjes voor katten bevatten vaak nog te veel plantaardig materiaal en weinig echt vlees en hebben daarom ook niet de voorkeur. kleine gedroogde brokjes van 100% vlees (snackies) zijn geschikte vormen van verrijking, mede door hun grootte kunnen ze goed gecombineerd worden met de spellen en dit zorgt ervoor dat de fretten wat langer bezig zijn.

een kant-en-klare vorm van voedselverrijking is een prooidier zelf. Dit stimuleert het natuurlijk gedrag: complete prooi biedt verschillende structuren, fretten moeten moeite doen om het te verscheuren en op te eten, het lijkt het meest op hun natuurlijke dieet en ook verstoppen fretten de restanten graag. kortom, het ideale voedermiddel voor de fret. Ware het niet dat niet iedere fret dit eet. Sommigen verstoppen het alleen of spelen ermee. Niet iedere eigenaar is even gecharmeerd van een dood kuikentje of een konijnkop, zeker niet als deze na vier dagen onder de kast vandaan gepeuterd moet worden. Dus voordat we te vroeg hebben gejuicht dat we d oplossing hebben gevonden, werpen we toch nog een blik op het overige aanbod.

Vrijwel alle spellen zijn gemaakt voor kat en hond. Dit maakt ze niet per se ongeschikt voor fretten, maar er zijn wel wat kanttekeningen. Zo gebruiken katten hun poten veel bij hun spel en het verkrijgen van hun voedsel. Niet alle spellen zijn hierdoor voor de fret fysiek mogelijk om uit te voeren. Bij het hondenspeelgoed zit een spel dat losse onderdelen bevat. Ook dit is minder geschikt voor fretten, omdat ze dit kunnen meenemen en verstoppen. . Veel voerspeelgoed voor katten bestaat uit bakjes met klepjes die opzij geschoven, omhooggeduwd of eraf getild moeten worden. Sjeng geeft hiervan een kort demonstratie, waarbij hij laat zien dat hij eenvoudig het klepje weg schuift en het brokje pakt. De mentale

Claudia Vinke en Birgit van der Laan verzorgden tijdens het frettensymposium de workshop verrijking. De vraag die in deze workshop centraal stond was hoe wij het leven van de fret kunnen verrijken. Het grootste deel van de dag (18 uur) brengt de fret slapend door, maar hoe komt een fret de overige 6 uur van de dag gestimuleerd door en vooral waarom zouden we dit doen?


stimulatie van dit spel zal niet bijzonder groot zijn (zodra het dier het trucje door heeft). Wel moet de fret zoeken naar het voer en is er hierdoor langer mee bezig. De uitdaging kan worden vergroot door de fret meer te laten zoeken (niet in ieder klepje voer) en te zorgen dat het iets meer moeite kost om de klepjes te openen.

B. Verrijking voor de freter zijn veel verschillende soorten speelgoed voor de fret. De opdracht bestaat uit het kiezen van speelgoed voor de fret, welke het meest optimaal benut zullen worden. in de ren mag Sjeng de gemaakte keuzes zelf uitproberen. in de ren ligt een speelkleed met doolhof waar hij in kan, een buis en een hondendenkspel met voer erin. Opvallend is dat er niet gekozen werd voor het speelgoed mens, want toen een van de deelnemers in de ren met Sjeng ging spelen, begon hij enthousiast te stuiteren. Wij als mensen zijn ook een enorme verrijking voor de fret (mits de fret vertrouwd is met mensen).

er zijn ook andere vormen van verrijking. (clicker)training voor de fret zorgt voor mentale stimulatie. Fretten kunnen ook aan een lijntje buiten wandelen. Hoe het dier hierop reageert is afhankelijk van het individu, maar ook de situatie. Zo vond Sjeng het als intacte ram geweldig om aan een lijntje te lopen. Na de implantaat was hij duidelijk wat angstiger.

aandachtspunten bij verrijking: Veiligheid: Fretten mogen niet gewond kunnen

raken, klem komen te zitten of schadelijke stoffen binnen kunnen krijgen. in een filmpje zijn fretten te zien die veel lol hebben in een bak schuimpinda. Dit kan gevaarlijk zijn in verband met afbijten en binnen krijgen van kleine stukken.

Passend bij het natuurlijk gedrag: in het filmpje is een fret te zien die in het zwembad wordt gezet en snel naar de kant zwemt. echt leuk lijkt het dier het niet te vinden. Belangrijk is het bij het dier passende gedrag te kennen en dit te stimuleren. uiteraard zijn er individuele verschillen tussen dieren in wat dieren als prettig ervaren of juist niet.

interactie met andere dieren: fretten zijn roofdieren. Prooidieren worden in het algemeen dood gegeven. in een filmpje is een fret te zien die (zeker 8 minuten)

met een volwassen rat speelt. Voor de fret lijkt het spel, want hij doet geen serieuze poging de rat te doden. De rat is zeer gestrest en kan ook de fret flink bijten uit angst.

C. kooiverrijkinger staat een Ferret Nation, bestaande uit twee verdiepingen klaar, die door de deelnemers mag worden ingericht met de elementen die op de tafel liggen. De opdracht bestaat uit het inrichten van een minimale kooi en een optimale kooi.

Minimaal:De minimale kooi is voorzien van een waterflesje, voerbak, slaaphokje en frettenbak.

Optimaal:De optimale kooi is ruimschoots voorzien van speel- en slaapplekken. uiteraard zijn in deze kooi ook de standaardelementen aanwezig: waterflesje, voerbak, slaaphokje en frettenbak. Verder staat er een waterbed, graafbak en hangt er een hangmat. De kooi zelf is relatief klein en daardoor ook erg vol, dus de fret zal tijdens zijn actieve momenten wel enige tijd uit de kooi moeten kunnen.

Sjeng verkiest in de optimale kooi meteen het slaaphokje boven alle andere verrijkingselementen om uit te rusten van alle indrukken.

aandachtspunten bij kooi-inrichting: De frettenbak wordt zover mogelijk van de drinken

eetplaats neergezet. in dit type kooi is daar relatief weinig ruimte voor.

in de kooi ligt een doek op de bodem. Sommigen lijkt dit prettiger voor de fret. Opgemerkt wordt dat dit niet noodzakelijk is en ook minder hyginisch kan zijn, omdat dit minder makkelijk is schoon te maken dan een vlakke ondergrond.

een doek over de kooi kan in de huiskamer meer rust geven. Het ritme van de fret past niet naadloos in het ritme van de eigenaar, doordat laatstgenoemde het grootste deel van de tijd besteed aan slapen. Door de doek wordt de fret wat afgeschermd van alle prikkels in huis. Sommigen kiezen ervoor om alleen de voorkant open te laten, anderen ook de zijkant. Het gebruik van de doek hangt ook af van de plaats in de huiskamer. Op een beschuttere en meer rustige plek wordt dit niet nodig gevonden.

Prooihokje: Bij fretten die prooidieren of delen hiervan te eten krijgen, wordt aangeraden om een apart prooihokje te plaatsen. Dit lijkt op een (houten) slaapnest, maar bevat geen nestmateriaal (doeken). Fretten verstoppen graag hun resterende prooiresten en door ze hiervoor een vaste plaats

aan te bieden, kan het verblijf zelf schoner worden gehouden (wel tijdig verwijderen).

Veranderingen in inrichting. Door het veranderen van de inrichting of het regelmatig verwisselen van speelelementen blijft de omgeving uitdagender voor de fret. alleen voor meer angstige individuen kan dit stressvol zijn.

de fret versus de bunzingDe fret is een gedomesticeerd dier en heeft zich in grote mate weten aan te passen aan het leven als gehouden dier. Belangrijk verschil in gedrag is dat de bunzing minder sociaal is dan de fret en een groot territorium heeft. in verschillende sheets wordt dit uiteen gezet (zie lezing). Voor frettenhouders is de belangrijkste conclusie dat de fret een zeer flexibel dier is als we kijken naar het leven van de bunzing. als eigenaren kunnen we tegemoet komen aan de natuurlijke behoeften van de fret door het toepassen van verrijking.

in deze workshop zijn aan de hand van praktische voorbeelden de basisbehoeften van de fret en vormen van geschikte en minder geschikte verrijking bekeken en besproken. Verrijking moet veilig zijn en passend bij het dier. Fretteneigenaren hebben hiermee handvatten gekregen om hun fret(ten) een nog meer stimulerende en uitdagende omgeving te bieden. Hiermee houden ze hun fret gezond en het draagt bij aan verlaging van stress, kortom hiermee hou je de fret uit zijn bed!

Bekijk enkele fragmenten van de workshop door hierop te klikken.Bekijk hier in volledig formaat.


dr. nico SchoemakerNico Schoemaker studeerde in 1994 af als dierenarts aan de universiteit van utrecht. Sinds 1995 is hij als dierenarts/wetenschapper aan de afdeling Vogels en bijzondere dieren van de Faculteit Diergeneeskunde verbonden. in november 2003 is hij gepromoveerd op het onderzoek naar de werking van de bijnieren bij fretten. Sinds 2009 is Nico ook kleine-zoogdierspecialist. Hij houdt zich momenteel bezig met diverse onderzoeken. Het belangrijkste onderwerp voor onderzoek is nog steeds het voorkomen van bijniertumoren bij fretten.

dr. yvonne van ZeelandYvonne van Zeeland is werkzaam als dierenarts-specialist bij de afdeling Vogels en Bijzondere Dieren in utrecht, waar zij haar kliniekwerkzaamheden combineert met het doen van onderzoek en geven van onderwijs. Ook op het gebied van de kleine zoogdierengeneeskunde heeft ze niet stilgezeten. Ze heeft diverse publicaties op haar naam staan en deelgenomen aan (inter)nationale

congressen. Daarnaast is ze actief betrokken bij patintenzorg, onderwijs, nascholing en onderzoek met betrekking tot de kleine zoogdieren. en van deze onderzoeken is de bloeddrukmetingen bij fretten.

Meer informatieDownload beide presentaties

Meer over Nico Schoemaker

Meer over Yvonne van Zeeland

Als eigenaren of dierenartsen tegen een gecompliceerd medisch probleem aanlopen bij de fret, wordt er vaak gezegd Neem contact op met Utrecht. Daarmee worden in praktijk vaak Nico Schoemaker en Yvonne van Zeeland bedoeld. Zij worden regelmatig geconfronteerd bij vaak gecompliceerde medische problemen of onderzoeken bij de fret. In de workshop wordt toegelicht worden wat er gedaan wordt in Utrecht. Ook zullen een aantal veelvoorkomende problemen bij fretten besproken worden.

Ziekteherkenning van de fret ligt grotendeels bij de eigenaar. Neem daarom als dierenarts altijd de klachten van de eigenaar serieus, ook als ze enigszins wat vaag zijn. Geadviseerd wordt om als eigenaar een filmpje te maken van de (zieke) fret wanneer het dier thuis is, omdat gedrag kan veranderen als het dier eenmaal op de behandeltafel staat.

als de eigenaar belt over een zieke fret wordt er altijd onderscheid gemaakt tussen levensbedreigende spoedgevallen, situaties met een dringend karakter en overige situaties. levensbedreigende spoedgevallen:

Hierbij is direct ingrijpen vereist. Gedacht kan worden aan bijttrauma, bloedingen die niet te stelpen zijn, brandwonden, (verdenking op) vergiftiging, ernstige benauwdheid, flauwtes/toevallen en bloederige of zwarte ontlasting.

Situaties met een dringend karakter: Binnen enkele uren (24-48 uur) is diergeneeskundige hulp nodig. Voorbeelden zijn oogtrauma, anorexie, plots ontstane zwellingen, botbreuken, braken, diarree en verstopping (geen ontlasting).

Overige gevallen: Diergeneeskundige interventie is niet-direct dringend, maar verder onderzoek is wel nodig.

Dit kan enkele dagen wachten, terwijl het dier goed in de gaten gehouden wordt.

een zieke fret wordt herkend aan veranderd gedrag of bewustzijn, afwijkende houding en gang en veranderingen in de ademhaling, vacht, eetlust, gewicht en ontlasting. Daarnaast zou oog- of neusuitvloeiing of abnormale verdikkingen gezien kunnen worden. Symptomen van misselijkheid bij de fret zijn: bek krabbelen, ataxie of een bolle rug, veel likken en verminderde eetlust. Bij een fret met exsudatieve/pussige ooguitvloeiing moet altijd gedacht worden aan hondenziekte, ook wel Canine Distemper Virus genoemd. tegen deze aandoening kan gent worden met Puppy DP Nobivac op 9 weken en 14 weken leeftijd en de jaarlijkse herhaling.

tijdens de anamnese worden vragen gesteld met betrekking tot het probleem (aard, duur, verloop, behandeling), algemeen functioneren (eten, drinken, ontlasting, gedrag), huisvesting & voeding en de voorgeschiedenis (eerdere ziektes).

Na de algemene indruk wordt het lichamelijk onderzoek uitgevoerd. Deze bestaat uit: ademhaling (33-36/min) Pols (200-250/min) temperatuur (37,8-40,0 C) Slijmvliezen (Crt aan de voetzooltjes) turgor (huidplooi optillen en bij loslaten kijken hoe

de huid weer verstrijkt) lymfeknopen (zijn normaal niet of nauwelijks te

voelen, ongeveer zelfde als bij de hond) Buikpalpatie (fretten hebben een vrije grote milt

normaal)Na het algemeen onderzoek kan gekozen worden voor aanvullend onderzoek, zoals bloedonderzoek of beeldvormende diagnostiek (echo, rntgen, Ct). Dit wordt het liefst gedaan bij de slapende fret.

woRkSHoP VEElVooRkomEndE mEdISCHE aandoEnInGEn door nico Schoemaker en yvonne van Zeeland

Vragen tijdens de workshop:

Hoe zit het met de implantaten bij fretten?Bij fretten met bijniertumoren wordt vaak een Suprelorin-implantaat toegepast. een implantaat van 4,9 mg werkt gemiddeld 1,5-2 jaar en jaarlijkse controle is nodig. De werkingsduur van het implantaat verschilt per individu, bij sommige fretten werkt het langer dan 3 jaar. Dit heeft te maken met individuele stofwisseling. als je niet met een moertje wil fokken en het implantaat is uitgewerkt, kun je het implantaat laten zitten. als je wel met een moertje wil fokken, en er zit een implantaat in, moet deze er eerst uitgehaald worden.

Overige informatie die ter sprake kwam: Midazolam met butorphanol zorgt voor een sedatie

met minimale bijwerkingen op het cardiovasculaire systeem.

Stollingstijden voor een DNaB kunnen bij de fret bepaald worden door middel van een bruine naald.

als eventuele behandeling voor otitis media werd door Hanneke Marbocyl genoemd, maar dit is een 3e keus middel. De universiteitskliniek gebruikt dit middel in principe niet, alleen op basis van bacteriologisch onderzoek + antibiogram en na goedkeuring van de apotheek. Stel dat het dier in zeer slechte toestand verkeert, kun je de kuur met dit middel opstarten en van tevoren een kweek inzetten, zodat wanneer de uitslag van de kweek er is, en blijkt dat de bacterie niet gevoelig is voor Marbocyl, er een ander middel ingezet kan worden. als eerste keus staat amox/tMPS beschreven en als tweede keus Synulox, maar deze antibiotica werken niet in het binnenoor.



EValuaTIE fRETTEnSymPoSIum

Na afloop van het Frettensymposium hebben we alle deelnemers gevraagd voor vertrek een korte evaluatie in te vullen. Zo weten wij hoe jij het vond en welke tips de organisatie mee wilt geven. Aan die vraag heeft u massaal gehoor gegeven, want er werden maar liefst 96 formulieren ingeleverd. Bedankt! Hieronder de samenvatting van de resultaten.De algemene vragen geven een beeld van de gemiddelde bezoeker. Bijna 70% van de aanwezigen is frettenhouder. Daarnaast is 17% dierenarts(assistent) of -student, 6% is van een frettenorganisatie of -opvang en 7% is genteresseerde. Bijna iedereen was met de auto gekomen, slechts 9% had de trein genomen. Van de aanwezigen kwam 18% uit Belgi, de rest uit Nederland. er waren veel nieuwkomers: 66% van de bezoekers gaf aan dat ze in 2009 het Frettensymposium niet bezocht hadden. Opgegeven redenen waren vaak omdat ze toen geen fretten hadden of het Frettensymposium niet kenden. Door 92% werd aangegeven dat ze de prijs-/kwaliteitverhouding voor het symposium goed vonden.

Hoe heb je gehoord van het frettensymposium? Veel bezoekers hadden op internet gehoord van het Frettensymposium. Genoemde bronnen zijn Frettenforum.nl of de digitale nieuwsbrief van het Frettensymposium. Ook Facebook wordt genoemd.

andere manieren zijn via de Frettenkliniek, de frettenorganisaties (Stichting De Fret, Frettenstichting, Frettig Gestoord, VZW De Frettenark). Ook wordt de dierenarts genoemd en via via.

Ben je van plan volgende keer terug te komen? De belangrijkste vraag van de vragenlijst werd door 84% met een volmondig ja beantwoord. een aantal mensen twijfelen nog of ze weer komen, omdat het onder andere afhankelijk is van het programma, plaats en tijd.

Op de volgende vragen konden mensen reageren op stellingen op de schaal van 1 tot 5. Hierbij was 1 het laagst haalbare en 5 het hoogste cijfer. We zijn er trots op dat we behoorlijk hoog scoren!

waarom kom je naar het frettensymposium?ik wil meer leren over fretten in het algemeen 4,5 ik wil meer leren over fretten op medisch gebied 4,5 ik wil mensen ontmoeten en ervaringen uitwisselen 3,4 Hoe waardeer je..? Het Frettensymposium werd ook goed gewaardeerd. De organisatie en de sfeer scoorden een 4,4, op de voet gevolgd door het programma met een 4,3. De locatie (Het Dak) en de bereikbaarheid (leerdam) kregen een 4.1. De stands tenslotte werden met een 4,0 beoordeeld.

Hoe waardeer je de lezingen/workshops? Ook de lezingen en workshops werden zeer goed gewaardeerd door alle aanwezigen. allen scoorden tussen de 4 en 4,6 *trots*.

Oormijt en middenoorontsteking 4,6 De voeding van de fret 4,4 Sociaal gedrag en biologie van de fret 4,4 Ontwikkelingen op medisch gebied en fretten 4,1

Workshop Frettensignalen 4,4 Workshop Voeding 4,4 Workshop Verrijking 4,3 Workshop Fretteren 4,1 Workshop Medische aandoeningen 4,1 Workshop Sociaal gedrag 4,0

Tips en aandachtspuntenNatuurlijk hebben we via de vragenlijst en ook op andere momenten nog gevraagd of er tips of verbeterpunten waren voor een volgende editie. Meestgenoemd werd meer pauzes of meer afwisseling op de dag (bijvoorbeeld lezing / pauze / workshop). Nu was het ochtendprogramma voor sommige een vrij lange zit en er was relatief weinig tijd om bij te praten of de stands te bezoeken. Ook werd opgemerkt dat het s morgens vrij koud was in de zaal, maar dit kon gelukkig ter plekken opgelost worden. Wat de medische lezing aangaat van Nico en Yvonne werd enerzijds aangegeven dat deze te technisch was, terwijl anderen hem juist teveel gericht vonden op de eigenaar.

er werden (nog) niet zoveel suggesties gedaan voor een volgend Frettensymposium. Maar net als begin dit jaar zullen we je uiteraard voor aanvang van de organisatie benaderen welke suggesties jij hebt voor lezingen en workshops tijdens het vijfde Frettensymposium. Nogmaals bedankt voor de input. jullie enthousiasme voor de fret en het Frettensymposium is voor ons al het halve werk! Bekijk meer fotos op www.frettensymposium.nl

31 www.frettensymposium.nl30 Fret Natuurlijk Nr. 2

Dat is natuurlijk niet de bedoeling. Wie een huisdier koopt, hoopt daar veel plezier van te hebben. en voor het welzijn van het huisdier is het belangrijk dat zon aanschaf een succes wordt. De kans daarop is veel groter als eigenaars meer kennis hebben over hun dier.

onafhankelijke informatieOm te zorgen dat er goede, betrouwbare en objectieve informatie beschikbaar is voor iedereen die een huisdier overweegt of er al een heeft, bestaat het liCG: het landelijk informatieCentrum Gezelschapsdieren. Op www.liCG.nl is heel veel gratis informatie te vinden over allerlei soorten huisdieren.

Huisdier kopen? lees eerst de bijsluiter!een van de belangrijkste producten van het liCG zijn de Huisdierenbijsluiters. Hierin staat alles wat je moet weten voor je aan een huisdier begint. Bijvoorbeeld over huisvesting en voeding, maar ook over de kosten en de benodigde ervaring. er zijn huisdierenbijsluiters voor meer dan 100 diersoorten. Ze kunnen gemakkelijk worden gedownload en geprint.

Geef hem meeNatuurlijk is er ook een bijsluiter over de fret! Handig om mee te geven aan mensen die een fret overwegen, bijvoorbeeld door iedereen die zelf fretten fokt, bij een frettenopvang werkt of mensen kent die een fret als huisdier willen hebben.

nog meer onderwerpenBehalve de huisdierenbijsluiters geeft het liCG nog veel meer informatie, op de website te vinden onder het kopje Praktisch. Daar vind je artikelen over allerlei huisdierenzaken, zoals gezondheid, gedrag en wetgeving, maar ook over wat je moet regelen als je met je huisdier naar het buitenland wilt reizen. Ook voor frettenhouders belangrijk, want fretten vallen onder dezelfde regels als honden en katten en moeten dus een paspoort, chip en vaccinaties hebben!

Het lICG is er voor iedereenVoor kinderen is er een speciaal kids gedeelte waar ze op een leuke manier veel te weten kunnen komen over huisdieren. Professionals die met huisdieren bezig zijn kunnen terecht op het Professionals deel, onder andere voor campagne-informatie of om bijsluiter-widgets te downloaden. Met deze mini-appjes kunnen bijvoorbeeld fokkers of een opvang gemakkelijk de liCG bijsluiters op de eigen website zetten, op zon manier dat ze altijd up-to-date blijven, ook als er iets wijzigt.

Zo heeft het liCG iets te bieden voor iedereen die (van) huisdieren houdt. Neem dus eens een kijkje op www.LICG.nl

HET lICG, VooR IEdEREEn dIE (Van) HuISdIEREn HoudT!

In nederland hebben heel veel mensen een huisdier. dat is niet vreemd, want een huisdier is gezellig of boeiend en kan veel plezier geven. Helaas begint niet iedereen even doordacht aan een huisdier. dieren worden soms in een impuls aangeschaft: omdat ze er zo schat

E-magazine FretNatuurlijk 02

Documents

Transcript of E-magazine FretNatuurlijk 02