magazine 02

AP

R-

ME

I-J

UN

20

15

Afg

ifte

kan

too

r O

ost

en

de

X -

P 9

184

86

- D

rie

maa

nd

elij

ks t

ijdsc

hri

ft -

V.U

.: F

ilip

Co

sse

me

nt

- B

ld. d

es

Can

adie

ns

118

- B

-771

1 D

ott

ign

ies

VAC (Vlaams Administratief Centrum) - Gent © Luc Roymans

JOURNAL FOR THE FACILITY MANAGER

Duurzaamheid en Facility

Management:

MIS GEEN KANSEN

v

Workbays Developed by Vitra in Switzerland Design: Ronan & Erwan BouroullecVitra Belgium N.V. Woluwelaan 137 ∙ 1831 Diegem ∙ T. 02/7258400 ∙ www.vitra.com ∙ info@vitra.be www.vitra.com/workbays

Vitra_ad_Workbays_Overview_210x297_BE_FM-Magazine_925+926.indd 1 25.02.15 08:50

3INHOUD

Interview Tony Keane Voorzitter en CEO IFMA International

EventFacility Awards 2015

Duurzaamheid en Facility Management: mis geen kansen

6 News Visie 30 Eén van de grote uitdagingen van ‘big data’: Het strategisch potentieel van databeheer Events 36 Flanders DC: inspireren rond innoveren 48 Dag van FM 2015: Praktijktips voor een beter FM-beleid

50 Nieuwe leden

12

32

44

38

16

“De Facility Manager wordt de key-user van het gebouw van de toekomst.”Congres IFMA Belgium en RES (Real Estate Society)

BIM is het instrument dat kan bijdragen tot de innovatieve integratie van de Facility Manager in het ontwikkel- en bouwproces van een gebouw.

Geert Mertens, PMV

The

Edge

© R

onal

d Ti

llem

an

The

Edge

© R

onal

d Ti

llem

an

DirecteurMieke LonckeT. 02 424 12 80M. 0485 69 77 93mieke.loncke@ifma.be Office ManagerMuriel WalterT. 02 424 12 80M. 0468 13 81 25secretary@ifma.be Pegasuslaan 5

1831 Diegemwww.ifma.be

4 VOORWOORD

Beste FM-professional, Beste IFMA-lid,

De 10e editie van de Facility Awards op 12 mei was een groot succes. De Federale Over-heidsdienst Mobiliteit mocht de prestigieuze award voor ‘Facility Management Project of the Year’ ontvangen uit handen van Federaal Minister Maggie De Block, die in haar speech een duidelijke link onderstreepte tussen de verantwoordelijkheden binnen haar vakgebied sociale zaken en volksgezondheid en die van de Facility Manager.

Zo verzekert de hedendaagse economische realiteit de Facility Manager een uitdagende toekomst. Niet alleen moet hij met de nodige creativiteit enerzijds de benutbare opper-vlakte per personeelslid verminderen en anderzijds streven naar duurzame oplossingen. Bovendien wordt hij ook geconfronteerd met de “war for talent” in de zoektocht naar het juiste profiel om het facilitair departement te versterken. De onderwijswereld kan hier een deel van de oplossing aanreiken. Vandaag stel ik im-mers tot mijn spijt vast dat er in Vlaanderen nog steeds geen master FM ingericht is, in tegenstelling tot in Wallonië. Bij deze dus een warme oproep, niet in het minst aan de politieke wereld, om hier samen met de beroepsfederatie werk van te maken.

Het leiden van een facilitair departement kan vandaag de dag niet meer worden losge-koppeld van de verantwoordelijkheid van ieder bedrijf tot maatschappelijk verantwoord ondernemen. Voor de Facility Manager is dit begrip heel divers. Het is afhankelijk van zijn takenpakket, gaande van de aankooppolitiek, over het beheer van technische installaties in gebouwen tot het uitwerken van een duurzame mobiliteitspolitiek, al dan niet in sa-menspraak met HR. De Facility Manager van de toekomst kan hier duidelijk het verschil maken: elk facilitair project dient afgetoetst te worden aan de ecologische voetafdruk van het bedrijf.Wie bijvoorbeeld datacentra in zijn portefeuille heeft, kent onvermijdelijk de verplichtin-gen in het kader van leefmilieu door het inzetten op free cooling of andere milieuvrien-delijke oplossingen, maar ook door deel te nemen aan een bewuste aankooppolitiek met betrekking tot de geïnstalleerde vermogens. Een goede mix van verschillende maatre-gelen kan hier leiden tot een drastische vermindering van de CO2-uitstoot en dus tot een beter milieu.

Zo zie je maar dat de wereld van Facilities boeiend is en blijft. In deze tweede editie van FM-Magazine nemen we je graag terug mee in onze wereld.

Geniet ervan!

Jean MorrenVoorzitter IFMA

Colofon

Periodiciteit: DriemaandelijksHoofdredactie: Tilly Baekelandt tilly.baekelandt@fcomedia.beT + 32 (0)56 33 42 72 Redactie: Philip Declercq, Jed Link,Koen Vandepopuliere, Bill Conley,Jan Flament, Philip VandenbonReclame-advies: Karl BossuytT +32 (0)475 386 204karl.bossuyt@fcomedia.beVerantwoordelijke uitgever:Filip Cossement Boulevard des Canadiens 118 B - 7711 DottigniesVormgeving: marieke.veys@fcomedia.be

Version française sur simple demande

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar ge-maakt worden door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke wijze ook, zonder voorafgaande schriftelij-ke toestemming van de uitgever. Voor ondertekende artikels zijn alleen de auteurs aansprakelijk. Voor de inhoud van de advertenties zijn enkel de ad-verteerders aansprakelijk. De uitgever erkent geen enkele verplichting tot opname van aangeboden advertenties.

Lid van de Unie van de Uit- gevers van de Periodieke Pers

Contact us:

De nieuwe collectie Pergo vinylvloeren is een revolutie op vinylgebied. Natuurlijke uitstraling wordt gecombineerd met Pergo-duurzaamheid. De TitanV™ beschermende toplaag sluit het oppervlak volledig af, waardoor de vloer beter bestand is tegen vlekken en vuil, beschermd tegen krassen en makkelijk te reinigen. En dankzij een nieuw productieproces en een nieuwe kliktechnologie beschikken de vloeren over een ongeëvenaarde stabiliteit en kunnen ze sneller en eenvoudiger dan ooit geïnstalleerd worden.

Revinylution!

pro.pergo.be

6 NEWS

De Leuvense start-up Bringme innoveert het proces van het ontvangen en verzen-den van pakjes disruptief én duurzaam. Mensen kopen meer en meer online en laten die privépakketjes leveren op het werk. Veel werkgevers staan dit niet langer toe. Bringme speelt hier handig op in met de Bringme Box. Deze wordt geplaatst bij bedrijven of in appartementsgebouwen. Werknemers of bewoners maken er gratis gebruik van. Niet alleen leveren àlle koeriers in de box, maar even goed leveranciers, lokale handelaars, diensten tot zelfs vrienden en collega’s. De box ontvangt, tekent af en stuurt zelfs terug als dat nodig is. Bringme is plezierig én makkelijk, via de mobiele Bringme App blijf je als gebruiker live op de hoogte van de status van je pakketje. En je haalt je pakketje uit de box op een

Het nieuwe A+ label is de meest efficiënte categorie volgens de nieuwe energieclassificatie zoals per 1 januari 2015 op-gesteld door Eurovent. ACS-AFPRO ontwikkelde als een van de eerste bedrijven in Europa een luchtfilter met dit label. De nieuwe ‘low energy’ serie kan zowel in nieuwe projecten als in bestaande worden toegepast ter vervanging van de luchtfilters (alle F7, F8 en F9) in de luchtsystemen. Aangezien de nieuwe filter een com-pact filter is neemt deze minder ruimte in beslag in een ventilatiesysteem. De filter wordt dan ook vaak gebruikt in bijvoorbeeld datacenters, industrieën, gasturbines en renova-tieprojecten. Op jaarbasis kan een low energy serie luchtfilter tot 70%* energiekosten besparen per luchtfilter (bij vergelijking van een F9 (E) met een F9 (A+) luchtfilter). * Dit percentage kan afwijken per installatie.

www.acsfilters.com

AFPRO Filters lanceert ‘low energy” serie luchtfilters met A+ energielabel

YIP café Brussel15 juli 2015

YIP café Gent19 augustus 2015

Facility Cycling Tour 09 september 2015Hageland (Rotselaar)

Bedrijfsbezoek Unilin15 september 2015Ooigemstraat 3, 8710 Wielsbeke

Start Postgraduaat FM17 september 2015Haute Ecole Province de Liège

Talent sourcing event17 september 2015

Halve dag opleiding brandbeveiliging30 september 2015

Washroommythes ontkracht01 oktober 2015

Start Posthogeschoolopleiding FM – Odisee01 oktober 2015

World Workplace IFMA International 07 - 09 oktober 2015Denver

Utility 2 Build23-24 maart 2016Kortrijk Xpowww.utility2build.be

Agenda

moment dat jou goed uitkomt. Begin dit jaar startte, met de steun van de provincie Vlaams-Brabant, een pilootpro-ject in Leuven zodat vandaag al duizenden werknemers hun pakketjes laten leveren in de Bringme Box op het werk. Ondertus-sen is Bringme commericeel actief in de hele Benelux.

www.bringme.com

Pakjes ontvangen wordt makkelijk met innovatieve BRINGME-box

World FM Day – IFMA Belgium brengt Belgische FM-markt in kaart

Wat zijn de belangrijkste facilitaire trends en ontwikkelingen, wat is de omvang van de Belgische FM-markt en welk percentage hiervan wordt uitbesteed? IFMA riep naar aanlei-ding van de World FM Day op 10 juni op om vanuit uw beroep de trends, evoluties en verwachtingen voor de facilitaire wereld te omschrijven. Dit in hoofdzaak via meerkeuzevragen die slechts acht minuten van uw

tijd innemen. Tot op heden bestaat er geen gestructureerd overzicht van de omvang en evolutie van de FM-markt in België. De informatie is fragmentarisch: verschenen in vakliteratuur, gepresenteerd op events ed. Vanaf dit jaar zal IFMA Belgium hier verandering in brengen door het in kaart brengen van de Belgische FM-markt. Om de twee jaar zullen de resultaten gepubliceerd worden samen met een uitgebreide analyse en bijdragen tot de verdere professio-nalisering van het vakdomein. Bovendien zullen alle acto-ren dankzij deze resultaten hun activiteiten beter kunnen sturen.

www.ifma.be

= IFMA-events

European Facility Management Conference 2015 in Glasgow

Van 1 tot 3 juni vond in Glasgow (Schotland) de jaarlijkse EFMC (European Facility Ma-nagement Conference) plaats. Deze conferentie wordt georganiseerd door Euro FM en IFMA. Gastheer dit jaar was BIFM (British Institute for Facility Management). Het thema van de conferentie People – Performance – Partnership reflecteert de focus van FM van-daag: het aantrekken, behouden en ontwikkelen van medewerkers, service excellence, integratie en samenwerking. De bijna 400 internationale deelnemers hadden een ruime keuze uit lezingen, workshops en panelgesprekken, gelijk verdeeld tussen FM professio-nals en mensen uit de FM research- en onderwijswereld. Onder de sprekers ook een aan-tal bekende Belgische gezichten, zoals Guy Vanhoorde (Stad Gent), Frank van Massen-hove (FOD Sociale Zaken), Johan Dewachtere (Alcatel-Lucent) en Steven Lambert (MCS).

www.efmc-conference.com

7NEWS

Dyson werpt nieuw licht op haar technologie

Jake Dyson en zijn team zullen voor-taan deel uitmaken van Dyson om hun core lighting technology – ontwikkeld in de afgelopen 10 jaar – verder uit te breiden. Jake blijft de leiding houden en werkt sa-men met de 2.000 ingenieurs van Dyson om toekomstige technologie te ontwik-kelen. Jake ontwikkelde met zijn CSYS™ task light en binnenkort met de Ariel™ LED-plafondverlichting core lighting technology om de problemen van de huidige LED-verlichting te overwinnen. LED-technologie bestaat uit halfgeleider chips die licht produceren maar ook grote hoeveelheden hitte genereren. Na verloop van tijd beschadigt dit de chips, waardoor

Freestone kiest voor specialisatie

Freestone vaart vanaf 1 september 2015 een eigen koers in drie gespe-cialiseerde afdelingen. De afdeling PEOPLE levert experten voor kort- en langlopende trajecten om bouw- en facilitaire projecten strategisch én operationeel uit te voeren en op te volgen. De afdeling FACILITY is spe-cialist op het gebied van facilitair management en levert advies om op strategisch niveau een structurele visie op de facilitaire noden te ont-wikkelen. Daarbij nemen de experten ook verantwoordelijkheid bij langlo-pende trajecten. De kwaliteit van de opdrachten wordt gewaarborgd door een constante opvolging in recht-streeks overleg met de klant. Bij FREESTONE LAB krijgen zowel de klant als de medewerkers bijscho-lingsmogelijkheden en infosessies en kunnen ze ervaringen uitwisselen.

www.freestone.be

Air3 acoustic pod van Bulvano

Bulvano’s bekroonde reeks Air3 acoustic pod werd in 2014 gelanceerd. De reeks biedt losstaande vergaderzalen, pri-véruimtes, telefooncellen en zitruimtes.

Het esthetische ontwerp is een combina-tie van glas en zachte akoestische pane-len van hoge kwaliteit, wat voor betere isolatie en privacy zorgt. Door de verwis-selbare panelen kan u de kleuren en stof-fen op elk gewenst moment verwisselen, wijzigen en opfrissen. Een internationaal gepatenteerd openend daksysteem met een modern brandvei-ligheidssysteem werd ontwikkeld voor kantoren en gebouwen met een blusin-stallatie. Air3 is ontwikkeld als een glo-baal podsysteem. Het kan overal ter we-reld worden gebruikt, is demonteerbaar en er bestaan 17 standaardsystemen. De Air-20 mini pod is een nieuwe toevoeging en werd voornamelijk ontworpen als pri-véruimte of telefooncel voor een persoon die de ruimte voor een aantal uur nodig heeft.

www.bulvano.be

de lichtsterkte afneemt en de kleur ver-vaagt. Geïnspireerd door de technologie van de koelsystemen voor satellieten, ontwikkelde Jake een hittepijptechnolo-gie voor LED-lampen. De hitte die door de LED-verlichting wordt opgewekt, vloeit weg van de chip, waardoor de lichtsterkte, kleur en energiezuinigheid hetzelfde blij-ven. Deze technologie is ontwikkeld om meer dan 37 jaar mee te gaan.

www.dyson.co.uk/lighting

8 NEWS

De nieuwe giroflex 313: the chair to share

Het geheim van de giroflex 313, bekroond met de Reddot Design Award 2015, zit in het door giroflex ontwikkelde Balan-ce-Move-concept, ontworpen en ontwik-keld onder het gepatenteerde «Swiss Made» brevet. De stoel, die voldoet aan de norm EN 1335-B en het Cradle to Crad-le certificaat heeft, biedt vanaf het eer-ste ogenblik optimaal zitcomfort en kan eenvoudig worden bediend. Alleen de zit-hoogte en de vergrendeling in de rechte zitpositie worden handmatig ingesteld. De stoel doet de rest.

www.giroflex.com

Planon lanceert nieuw IWMS-platform met Cloud-service

Planon lanceerde recent de nieuwste ver-sie van haar IWMS-oplossing: Planon Uni-verse. Het platform maakt gebruik van de veilige en betrouwbare Cloud-service van het bedrijf en biedt gebruiksvriendelijke interactie afgestemd op alle relevante gebruikersprofielen. Eindgebruikers, vast-goedmanagers, backoffice specialisten, field engineers en service providers wor-den verenigd in één geïntegreerd plat-form, dat relevante en gemakkelijk te ge-bruiken functionaliteiten op verschillende soorten devices biedt. Organisaties profiteren direct van het feit dat het platform verschillende gebruikers- interacties ondersteunt: het realiseert snelle acceptatie door gebruikers, keten-integratie en end-to-end controle in elk

Nieuwe Z-Facility afleveringen op Kanaal Z en Canal Z

Kanaal Z en Canal Z brengen on-der de Z-Industry koepel en in sa-menwerking met ondersteunende partners IFMA en FM-Magazine sinds juni 2015 nieuwe Z-Facility afleveringen. In de twee eerste af-leveringen wordt dieper ingegaan op het thema brandpreventie. U krijgt onder meer informatie over een goed brandpreventieplan, een goede voorbereiding, detectie en bestrijding van brand, de wet- en regelgeving en het opvragen van praktisch advies bij een externe partner. Daarnaast zijn er portret-ten van toonaangevende bedrijven en geven experts concrete tips en adviezen. In de eerste aflevering op donderdag 18 juni werd aandacht besteed aan Somati FIE (beide zenders), expert in duurzame- en ecologische brandbeveiliging. De tweede aflevering op donderdag 25 juni focust op Limotec (Kanaal Z), dat brand- en gasdetectiesyste-men ontwikkelt en produceert.Elke aflevering is na uitzending ook online te bekijken op:

www.kanaalz.bewww.ifma.be

vastgoed- of facility management proces. De oplossing beschikt over volledige in-tegratie met sensortechnologie, waardoor organisaties de bezettingsgraad van werk-plekken en vergaderruimtes kunnen ver-hogen. Naast de Accelerator best practice is er ook standaard een nieuwe innovatie-ve E-learning omgeving beschikbaar, als-ook slimme samenwerkingstools.

www.planonsoftware.com

Nieuwe publicatiereeks ‘Facility management’

IFMA Belgium en Politeia sloegen de han-den in elkaar om een nieuwe publicatie-reeks ‘Facility management’ te maken op maat van de Facility Manager. Wat mag u verwachten? Toegankelijke en praktijkge-richte pockets over actuele onderwerpen (geschreven door auteurs uit het eigen werkveld), talrijke tools, checklists, stap-penplannen en tips. De pockets vormen een onmisbaar werkinstrument voor iede-re Facility Manager. IFMA-leden genieten van een voordeelprijs (meer info via de site).

Doe mee aan de wedstrijd en ontdek nu de eerste titels uit de reeks: Risicomanage-ment, Afvalbeheer & Technisch gebouwbeheer. We geven 10 pakketten weg. Wie zijn de auteurs van de pockets Risicomanagement, Afvalbeheer & Technisch gebouwbeheer? Bezorg ons het juiste antwoord op FMmagazinewedstrijd@politeia.be. Tip? Neem een kijkje op:

www.politeia.be

Wedstrijd:

9NEWS

FaKL-benchmark.be lonend voor gemeente- en OCMW-besturen

April 2015: uitrol van het FaKL-benchmark project van Odisee hogeschool en IFMA Belgium naar alle Vlaamse steden en ge-meenten. Via een webtoepassing worden op een gestructureerde manier kostenken-getallen van een aantal gebouwen uit de vastgoedportefeuille van de gemeenten verzameld. Na verificatie en verwerking worden deze samen met de bevindingen terug ter beschikking gesteld aan de deel-nemende besturen. Op die manier kunnen zij hun kosten analyseren en, indien ge-wenst, anoniem vergelijken met andere organisaties en waar nodig hun beleid optimaliseren.

Mei 2015: in navolging van het lance-ringsmoment met honderd deelnemers te Temse op 16 april 2015 werden in de vijf Vlaamse provincies opvolgvergaderingen georganiseerd. Voor deze werkvergadering schreven bijna zestig deelnemers in, waar-van meer dan de helft nieuwe contacten.

Facilicom wil meest klantgerichte facilitaire onderneming worden

Facilicom heeft zich tot doel gesteld om tegen eind 2016 de meest klantgerichte facilitaire onderneming te worden. De fa-cilitair specialist heeft in haar dienstver-lening altijd gewaakt over operationele kwaliteit. In 2011 voegde de onderneming daar de notie van relationele klantgericht-heid (hostmanship) aan toe en nu wil het bedrijf nog een stap verder gaan. Meer luisteren naar wat de klant wil en samen naar de beste oplossingen zoeken voor de uitdagingen van de klant staan hierbij centraal. Opdat de hele organisatie door-drongen zou worden van dit klantgerichte denken, werd een specifiek programma ontwikkeld. Naast het opzetten van een online kenniscentrum met cases en al-lerlei informatie, worden ook “klanten- arena’s” georganiseerd. Guy Claes (Alliance Manager): “Dit moet ook uitmonden in een competitief voordeel: ‘De continuïteit van een onderneming wordt almaar afhanke-

Freestone Real Estate & Workplace Advisory wordt CRESA BELGIUM

Sinds 1 maart maakt de business unit Real Estate & Workplace Ad-visory van Freestone integraal deel uit van de internationale groep Cresa en lanceert zich op de markt als Cresa Belgium. Hiermee be-antwoordt Freestone de vraag van internationale klanten die ook in België met een vastgoed- en/of werkplekvraagstuk zitten. Cresa ziet in dit partnership de mogelijkheid om zich verder te integreren in de Europese markt. Na het Verenigd Koninkrijk en Nederland krijgt de groep ook voet aan wal in België. Het betreft een strategisch partner-ship waarbij er geen aandelenwis-sel plaatsvindt.

www.cresa.beManpower Technical Academy

De Manpower Technical Academy geeft in samenwerking met Maseos praktijktrainingen voor vaste mede-werkers in technische sectoren. De opleidingstrajecten op maat vinden plaats bij de klant. Aan deze formu-le wordt nu een vervolg gebreid. Samen met ManpowerGroup zal Maseos ook werkzoekenden upskil-len met het oog op tewerkstelling als technisch operator, industrieel elektricien of onderhoudstechnie-ker. Gemotiveerde uitzendkrachten of werkzoekenden met een goede werkattitude en voldoende leer-vermogen doorlopen een intensief opleidingstraject van vier weken. De deelnemers leren de theorie via een toegankelijke E-Learning mo-dule. De aanpak is volledig gefocust op tewerkstelling. Tijdens het trai-ningstraject gaat Manpower proac-tief op zoek naar geïnteresseerde klanten en plant contactmomenten in met potentiële werkgevers. Meer info via Kaat Pauwels, kaat.pauwels@manpower.be

www.manpower.be

Juni 2015: ondertussen is het aan de lokale besturen om voor eind juni cijfermateriaal te verzamelen en in te voeren, teneinde de broodnodige managementinformatie te verzamelen. Want benchmarking van faci-litaire kosten van lokale besturen loont! Meer info en ondersteuning via onder-staande site of info@FaKL-benchmark.be.

www.fakl-benchmark.be

lijker van klantenbehoud. Luisteren naar wat klanten beweegt en hier flexibel op inzetten is duidelijk de sleutel naar succes in de toekomst.’

www.facilicom.be

Stroomlijn uw services met de software van TOPdeskOntdek het meest gebruiksvriendelijke FMIS

Met de software van TOPdesk kunt u uw Facility Management

klantvriendelijk en efficiënt organiseren. Of het nu gaat om

meldingen, reserveringen of gebouwonderhoud; met onze

software handelt u ieder verzoek en iedere taak razendsnel af.

U houdt het overzicht en uw klanten zijn tevreden!

TOPdesk is niet alleen voordelig voor Facility Management: in

onze software kunt u alle serviceprocessen van uw organisatie

onderbrengen. TOPdesk is namelijk de enige tool die Facility

Management, ICT en HRM perfect integreert. U beheert alle

informatie in één tool, terwijl iedere serviceafdeling zijn eigen

veilige werkomgeving behoudt. Wij geloven dat u door samen

te werken in TOPdesk, uw klanten nog beter kunt helpen.

Meer weten?Bezoek www.topdesk.be/facilitair

Service Management Simplified

11NEWS

Facilicom klant EMC wint European FM Award

EMC’s EMEA Real Estate & Facilities heeft op 2 juni de Euro FM Partners Accross Borders Award gewonnen tijdens de European Facility Management Network Conference 2015 in Glasgow. De award is een erkenning voor de EMEA Real Estate & Facilities transformatie en partners die betrokken zijn in het programma, waarbij een groep van individueel werkende service providers zich inzet als partner van EMC en er samengewerkt wordt zonder de competitie aan te gaan. EMC’s partners werken ernaar om de strategie en visie van EMC binnen de EMEA-regio uit te dragen. Onlangs werd in Frankfurt met alle partners een congres geor-ganiseerd onder het thema One Team Leadership, waar Facilicom de “One Team Achievement Award” mocht ontvangen. Facilicom maakt deel uit van dit partnership met EMC waarbij het bedrijf als partner van EMC diensten levert in BeNeLux, Oostenrijk en Zwitserland.

www.facilicom.be

Verhuis hoofdzetel Randstad Group Belgium

Randstad Group Belgium heeft zijn intrek genomen in het gloed-nieuwe pand ‘Access’ op de site ‘Atlantis’ in Sint-Agatha-Berchem. De keuze van het pand past in de visie van duurzaam ondernemen. Dankzij het energiezuinige ontwerp kan de CO2-uitstoot aanzien-lijk teruggedrongen worden. Men wil ook de zachte mobiliteit be-vorderen. De ligging van het gebouw vlakbij het openbaar vervoer en de grote verkeersassen maakt een efficiënte combinatie van vervoersmiddelen mogelijk. Daarnaast stellen nieuwe technolo-gieën het personeel in staat om flexibel te werken. Dankzij het nieuw telefoonsysteem is iedere werknemer overal bereikbaar op zijn eigen telefoonnummer. Op dezelfde manier biedt het nieuw IT-platform de werknemers de mogelijkheid om altijd en overal toegang te hebben tot alle gegevens op de servers. Tot slot is er nog het pakket met Google-diensten waarmee interne informatie kan worden uitgewisseld en een audio- of videoconferentie kan worden georganiseerd. Nieuwe contactgegevens: Keizer Karellaan 586 bus 8, 1082 Sint-Agatha-Berchem, Tel.: +32 (0)2 612. 21.74

www.randstad.be

Prijs voor Faciliteam

Het is het in het onderhoud van gebouwen voor B2B ge-specialiseerde Faciliteam dat met de ondernemerschap-sprijs ‘Grand Prix Wallon de l’Entrepreneuriat’ in de cate-gorie ‘startende ondernemer’ aan de haal is gegaan. Een prijs waar een honderdtal veelbelovende beginnende bedrijven naar meedongen. Wat de jury voor Faciliteam deed kiezen, was de interne organisatie, de dynamiek en de meerwaarde die de onderneming haar klanten weet te bieden via haar diensten. Een bewijs dat de FM-activiteit niet alleen een centrale plaats inneemt in de huidige economie, maar ook op er-kenning van overheidswege mag rekenen.

www.faciliteam.be

Bernice neemt kunstverhuur-activiteiten van Arterent over

Bernice heeft sinds 1 januari 2015 de kunstverhuuractiviteiten van sectorgenoot Arterent overgenomen en zet de service bij zo-wel bedrijven als particulieren in België verder: “We zijn opgeto-gen met deze nieuwe stap en kijken uit naar de nieuwe klanten en hun wensen.”

www.bernice.be

12

Wat is het grootste verschil tussen Facility Management in de VS en in Europa?Tony Keane: “Ik heb de wereld rondgereisd en met veel mensen uit de FM-wereld gepraat over hun job. Het is me duidelijk geworden dat we veel meer gelijkenissen hebben dan verschillen. Er zijn natuurlijk geringe verschillen op het vlak van prio-riteiten en regelgevingen. Een belangrijk verschil tussen FM in de Verenigde Staten en Europa is de gemiddelde leeftijd van gebouwen en het onderhoud en de kos-ten die dat verschil met zich meebrengt.

Europese gebouwen zijn ontworpen om langer mee te gaan dan gebouwen in de VS, en dat heeft natuurlijk een effect of de levenscycluskosten en -planning voor die gebouwen. En uiteraard zijn er verschillen in de taal en cultuur. De uitdaging zit in het creëren van internationale normen om die verschillen te overbruggen. Op die manier kunnen we oplossingen vinden die cultuur- en taalgrenzen overschrijden. Dat is een van de belangrijke waarden van IFMA, en het is ook om die reden dat IFMA inspanningen levert inzake de huidige ISO-normen.”

Wat ziet u wanneer u naar de Belgische FM-markt kijkt? Wat kunnen we leren van andere landen/goede praktijken?

Tony Keane: “In de meeste gevallen is de verscheidenheid binnen een bepaalde geografische regio groter dan de ver-scheidenheid tussen de geografische re-gio’s zelf. België heeft een bruisende en diverse markt. De Belgische FMs kunnen veel van elkaar leren, en IFMA wil ervoor zorgen dat dat ook gebeurt. Maar op het-zelfde moment leren veel FMs in België en de VS van elkaar en van collega’s uit andere landen. De Belgische en Europe-se FM-gemeenschap stelt vooral de norm op vlak van energiezuinige gebouwen. De modernste energievernieuwingen in Bel-gië worden aangewakkerd door een geva-rieerde politieke, regulerende en culture-

le omgeving. Maar we streven natuurlijk naar een gezamenlijke verbetering van onze industrie en planeet.”

Welke trends ziet u in grens-overschrijdende contracten op het gebied van Facility Management?Tony Keane: “FM-dienstverleners die ook in het buitenland actief zijn, krijgen vaak te maken met dezelfde uitdagingen en kansen. Er is nood aan flexibiliteit om aan de unieke vereisten te voldoen van een specifieke markt, maar tegelijkertijd is er ook nood aan een bepaald niveau van standaardisatie om kwaliteit en doel-treffendheid te garanderen. Veel bedrijven vertrouwen op verschillende marktindi-catoren om hun overeenkomsten inzake dienstverleningsniveau te vormen.”

Wat is uw visie op geïntegreerd Facilitair Management in Europa en in de wereld?Tony Keane: “Geïntegreerd FM is een van de belangrijkste factoren in de toename van FM. IFMA stelt al tientallen jaren lang FMs in staat om de tactische en strategi-sche waarde van facilitair management aan te tonen bij hun moederbedrijven, om zo carrière te maken en hun beroep op te waarderen. Wereldwijd vinden steeds meer bedrijven een concurrentievoordeel met geïntegreerd FM, of ze het nu bin-nenshuis doen of samenwerken met ex-terne partners. Daarom is het belangrijker

“Nu de FM-industrie sneller dan ooit aan het evolueren is, mag de vraag niet zijn of u al dan niet lid moet worden van IFMA. De vraag is of u het zich kan veroorloven om geen lid te zijn?” Aan

het woord is Tony Keane, Voorzitter en CEO van IFMA International, met hoofdzetel in Houston.

“Kan u het zich veroorloven om geen IFMA-lid te zijn?”

Tony Keane, Voorzitter en CEO IFMA International

INTERVIEW

IFMAIFMA is met 24.000 leden in 105 lan-den ‘s werelds grootste en meest er-kende internationale vereniging voor facilitair management. De leden van de vereniging, die wereldwijd verte-genwoordigd zijn in 134 afdelingen en 17 raden, beheren meer dan 3,4 miljard vierkante meter eigendom en besteden elk jaar meer dan 90 miljard euro aan producten en diensten. De vereniging werd in 1980 opgericht en verleent certificaten omtrent fa-cility management, voert onderzoek, voorziet opleidingsprogramma’s en organiseert World Workplace (’s we-relds grootste congres en expositie betreffende facilitair management).

13

dan ooit dat FMs over de nodige vaardig-heden beschikken om op grotere schaal en met grotere inzetten te slagen. Enkele tientallen jaren geleden werd er van de FM niet meer gevraagd dan ervoor te zor-gen dat de werkplaats functioneerde zo-als verwacht. Geleidelijk aan zijn die ver-wachtingen veranderd. Bedrijfsleiders en ondernemers begonnen te eisen dat het gebouw functioneerde als een instrument om specifieke organisatorische doelen te bereiken. Facilitaire managers vonden dat ze een beter ondersteuningssysteem no-dig hadden om hun nieuwe strategische-re taken te kunnen voltooien, en daarom hebben ze in 1980 IFMA opgericht. Van-daag de dag spelen FM’s een bijzonder essentiële rol in het bereiken van grootse organisatorische doelen: van de producti-viteit en het welzijn van de werknemers tot operationele efficiëntie en kostenbe-sparing.”

Wat zijn de voornaamste uitdagingen/bedreigingen voor de FM?Tony Keane: “De groeiende rol die FMs in de wereldeconomie spelen zal in de na-bije toekomst waarschijnlijk niet verande-ren. Dat betekent dat het er goed uitziet. De grootste uitdaging voor wie te maken heeft met toenemende verantwoorde-lijkheden, krimpende budgetten en grote verwachtingen is het denkbeeld dat men voor elk probleem alleen staat. De dagen van FMs in afzondering zijn voorbij. Nieu-we technologie zal onze vroegere praktij-ken blijven ontwrichten en samen zullen

we leren hoe we er gebruik kunnen van maken: van big data tot robots en radio-grafisch bestuurde vliegtuigen. We moe-ten leren samenwerken om de grenzen van ons kunnen te bereiken, met de hulp van IFMA.”

Hoe kunnen we FM van een operationeel niveau naar een tactisch of misschien zelfs strategisch niveau brengen?

Tony Keane: “De overgang van operatio-neel naar tactisch en strategisch is overal gaande. De belangrijkste beleidsvormers verwachten immers meer van de ont-worpen omgeving en de mensen die de omgeving beheren. De cruciale vraag is hoe FMs zich kunnen voorbereiden op de groeiende rol die ze kregen. IFMA’s pro-fessionele certificaten – Certified FM® (CFM®), Facility Management Professional (FMP) en Sustainability Facility Professi-onal® (SFP®) – zijn ontworpen rond die vaardigheden en bieden precies die trai-ning. Wie IFMA-certificaten behaalt, wordt zich ervan bewust dat men niet alleen klaar is om aan de toenemende vereisten te voldoen, maar dat men ook over de no-dige kwaliteiten beschikt om op een ho-ger niveau een leiderschapsrol op zich te nemen in de organisatie.”

Hoe ziet u de rol van Facility Managers in de toekomst? Wat zijn de eigenschappen van een goede FM?

Tony Keane: “Gebouwen worden slimmer, werkplaatsen productiever en systemen efficiënter. Indien het zo verdergaat, dan spelen FMs de komende decennia een on-miskenbare rol in de strategie en tactiek van hun organisatie. Om FM’s te helpen klaarstomen voor die groeiende rol, maakt IFMA een globale takenanalyse waarin we vaardigheden vaststellen die vereist zijn om succesvol te zijn in facilitair manage-ment. De elf kerncompetenties die we aan de hand van onze recentste analyse hebben vastgesteld, bevatten zaken zoals communicatie, technologie, leiderschap en strategie, financiën en zaken. Die sleu-telelementen vormen de basis voor IFMA’s professionele certificaten en opleidingen van wereldklasse.”

Welke raad hebt u voor jonge Facility Managers?Tony Keane: Mijn raad voor jonge FMs is dezelfde als die voor de oudere FMs. Stop

nooit met leren. Het lijkt misschien intu-itief onaannemelijk, maar de meest des-kundige en erkende FMs worden vrijwel altijd teruggevonden in de opleidings-segmenten van IFMA-congressen, zoals World Workplace. Zij zijn de experten bin-nen ons vakgebied, maar leren steeds bij. Voor jonge FMs is die opleiding van nog groter belang. IFMA heeft een ruim aan-bod leermiddelen om hen op weg te hel-pen: van gratis handleidingen tot witboe-ken en professionele certificaten.”

Tot slot: waarom moeten FMs lid worden van IFMA?Tony Keane: “Voor sommigen zijn het de kwalificatieprogramma’s van wereldklas-se die overal worden erkend, voor anderen het grensverleggend onderzoek, bench-marking en nieuws uit de industrie. Ook zijn er velen die het als een kans zien om te netwerken met andere FMs in hun om-geving of uit andere landen. Hierdoor kun-nen ze eigen FM-oplossingen innoveren en optimaliseren. De persoonlijke voorde-len van elk lid worden afgestemd op hun specifieke behoeften. Elke FM heeft baat bij het deelnemen aan de groeiende inter-nationale FM-gemeenschap. Nu de FM-in-dustrie sneller dan ooit aan het evolueren is, mag de vraag niet zijn of u al dan niet lid moet worden van IFMA. De vraag is of u het zich kan veroorloven om geen lid te zijn?” (Door Jed Link)

“De uitdaging zit in het creëren van internationale normen om de verschillen te overbruggen. Op die manier kunnen we oplossingen vinden die cultuur- en taalgrenzen overschrijden.”

Tony Keane (Voorzitter en CEO IFMA) tijdens IFMA’s 2014 World Worldplace Conference and Expo: “Moderne Facility Managers krijgen dankzij IFMA toegang tot een wereldwijde organisatie waarin ze hun krachten kunnen bundelen, kennis en optimale praktijken delen en leren hoe ze het best omgaan met de uitdagingen die hen te wachten staan.”

INTERVIEW

Tony Keane, CAE, is Voorzitter en CEO van IFMA International. In die hoedanigheid maakt hij ook deel uit van de raad van bestuur van IFMA Foundation. Bij IFMA ziet hij toe op de algemene organisatie vanuit het Service Center of Excellence in Houston, Texas. Keane is een gediplo-meerde executive met veel ervaring in de non-profitsector. Hij bouwde ervaring op in diverse sectoren, van boekhouden tot bedrijfsmanage-ment. Keane maakt ook deel uit van de raad van bestuur van GlobalFM en The Greater Houston Convention and Visitors Bureau. Vroeger was hij het hoofd van Council of Engineering and Scientific Society Executives. Hij is ook lid van American Society of As-sociation Executives.

Tony Keane

14 REPORTAGE

Momenteel telt het West-Vlaamse bedrijf ongeveer 25 medewerkers, waaronder een 15-tal sales en techniekers. Tot het uit-gebreide productaanbod behoren onder meer schrobzuigmachines, veeg-zuigma-chines, stofzuigers, industriële stofzuigers, ATEX-stofzuigers en éénschijfmachines.

“Bedrijven kiezen voor het out- of in-sourcen van maintenance in functie van hun schaalgrootte”, aldus Perla Van Bel-le, sinds begin dit jaar General Manager van Gesco. “Bij grotere bedrijven wordt maintenance bijna altijd geoutsourcet. Belangrijk is dat dit outsourcingproces goed begeleid wordt. Vaak vraagt het wat tijd vooraleer leverancier en klant mekaar gevonden hebben. Voor grotere bedrijven is het vaak een vorm van comfort indien men alle onderhoudstaken aan een one stop shop marktspeler kan uitbesteden. De klant kiest zelf de gewenste onder-houdsformule: jaarlijks, halfjaarlijks, elk kwartaal…. De meeste van onze klanten zijn eindklanten, maar ook op de markt van de maintenance-bedrijven zijn er af-nemers van onze machines.”

Sterk in industriële stofzuigersOnder druk van de economische crisis blijkt de periodiciteit van het onderhoud een heikel punt voor sommige bedrijven. Beknibbelen op onderhoud verkort echter de levensduur van het toestel, wat bete-kent dat er sneller moet geïnvesteerd wor-den in een nieuwe machine. “Eén en ander hangt uiteraard ook samen met de inten-siteit van het gebruik, en de netheid van de werkomgeving in kwestie. Bij sommige klanten zijn onze industriële stofzuigers - één van de sterke punten van Gesco - reeds meer dan 15 jaar in werking. Deze toestel-len hebben het vaak hard te verduren. Bij regelmatig onderhoud zijn er weinig

of geen problemen. Niet elke industriële stofzuiger is echter geschikt voor om het even welke werkomgeving. Vandaar ook dat motoren, filters,... verschillen van model tot model”, aldus Perla Van Bel-le. “Eventuele defecten zijn meestal een gevolg van verkeerd gebruik (‘iedereen mag het toestel gebruiken’), zeer intensief gebruik in combinatie met onvoldoende of slecht uitgevoerd onderhoud, extreem vervuilde ruimte enzoverder”.

Meer gesegmenteerd communicerenTot voor kort was Gesco een vrij back of-fice gedreven organisatie. “In de toekomst

Met inmiddels bijna 40 jaar op de teller blijft de firma Gesco, gegroeid uit een familiebedrijf, investeren in de toekomst. Het Oostendse bedrijf verkoopt en verdeelt industriële

reinigingsmachines voor in- en outdoor gebruik. Zowel de bakker om de hoek, middelgrote ondernemingen als grote bedrijven zijn er klant. “Mede door onze expertise en ervaring inzake floorcare spreken we een breed cliënteel aan. Door meer customer oriented te functioneren en meer contactmomenten te creëren, willen we partnerships met onze klanten uitbouwen”, aldus Perla Van Belle (General Manager Gesco).

“Meer contactmomenten met klanten creëren”

“Wij zijn geen echte sectorspeler, onze sterkte bestaat er in dat we de volledige maintenance-markt kunnen bedienen, ook de multinational.” Perla Van Belle, General Manager Gesco

15REPORTAGE

willen we meer customer oriented func-tioneren. Dit door meer gesegmenteerd te communiceren en op die manier part-nerships met onze klanten uit te bouwen”, zegt Perla Van Belle. “Meer contactmo-menten met onze klanten creëren kan op verschillende manieren. Recent was er onze VIP Client Village in een loungy sfeer waarop we meer dan 100 klanten moch-ten verwelkomen. Verder zijn er uiteraard de ‘spontane’ contactmomenten met onze sales-reps en customer service medewer-kers. Ook de bedrijfscommunicatie wordt op punt gesteld. Er is de maandelijkse di-gitale newsletter, en onze druk bezochte en zeer responsive website, van op om het even welke device te consulteren. Ook op vakbeurzen en -events zoals Matexpo, Horeca-beurs, Dag van de Inkoop & Logis-tiek… zijn we een vaste exposant. Verder willen we ook meer werk maken van spe-ciale acties rond reinigingsmiddelen, en elke klant hoe dan ook minstens eenmaal per jaar contacteren.”

Leasing en renting voor heavy duty“De meeste reinigingsmachines worden aangekocht, maar bij de zwaardere mo-dellen, waar de investering voor de klant zwaarder doorweegt, winnen de formu-les leasing en renting aan belang. Perla Van Belle: “We zijn geen echte sector-speler, onze sterkte bestaat er in dat we de volledige maintenance-markt kunnen bedienen, ook de multinational. Vooral voor deze laatste categorie bedrijven zijn leasing en renting interessante opties. Een staalverwerkend bedrijf, dat wereld-wijd actief is, heeft in zijn Belgische vesti-ging een 100-tal van onze reinigingstoe-stellen in gebruik.”

Technische profielen: moeilijk te vindenEén van de prioriteiten voor Gesco is het heroriënteren van het sales- en ser-viceconcept. “Onze sales-reps zijn reeds

in hun regio woonachtig. Bedoeling is dat ook onze nieuwe servicemedewerkers straks in hun eigen regio worden ingezet. Het vinden van de juiste technische pro-fielen is in de meeste regio’s niet evident. Bedoeling is het aantal medewerkers op termijn uit te breiden tot een 30-tal personen. Ik geloof sterk in het principe van tribal knowledge. Kennis en erva-ring moeten kunnen mixen met jong en nieuw bloed. In een verdere toekomst wil ik kernteams - elk met een eigen portfo-lio - uitbouwen. Dit vraagt uiteraard tijd, en ook een andere mindset binnen onze organisatie, gezien de eerder back office gedreven traditie”, aldus Perla Van Belle. ‘Consultative approach’Met klanten, verspreid over het ganse land, lijkt de bedrijfslocatie (Oostende) niet ideaal. “Maar in essentie zijn het onze sales of servicemensen die bij de klanten langs gaan, en niet andersom. De meeste toestellen worden bij de klant zelf gede-monstreerd en verkocht. Onze medewer-kers moeten de locatie van de klant goed kunnen inschatten, bijvoorbeeld om na te gaan welk type vloeren er ligt, dit in- en/of outdoor. De consultative approach, het begeleiden van de klant in zijn mogelijke aankoop, is een belangrijke factor. Onze sales beschikken elk over een eigen be-drijfsvoertuig met speciale aanhangwa-gen, met daarin de voor de klant in kwes-tie meest aangewezen machinemodellen. Ook onze techniekers gaan binnenkort elk met een eigen, nieuw ingerichte, service camionnette op de baan.”

Online: potentieel Online business is geen evidentie voor deze nichemarkt. “Toch zijn er mogelijk-heden”, aldus Perla Van Belle. “Ik denk onder meer aan onze nieuwe Viper-lijn, een laagdrempelige serie reinigingstoe-stellen. Volledig e-commerce gaan is in deze branche wellicht een brug te ver, ik zie online sales eerder als een additioneel verkoopssegment. Onze grote schrobzuig-machines, bijvoorbeeld, daar moeten toe-komstige investeerders en gebruikers zelf mee in de weer geweest zijn. Zeker hier is de look & feel zeer belangrijk.”(Door Philip Declercq)

www.gesco.be

Tot het productaanbod behoren onder meer schrobzuigmachines, veegzuigmachines, (industriële) stofzuigers, ATEX-stofzuigers en éénschijfmachines

Met de nieuwe Viper-lijn, een laagdrempelige serie reinigingstoestellen, kan online business gecreëerd worden.

“Bij de zwaardere modellen reinigingsmachines winnen de formules leasing en renting aan belang.”

16 FM@WORK

Geert Mertens, een gedreven veertiger met West-Vlaamse roots, groeide op in Gent. Afkomstig uit een familie van zelfstandigen kreeg hij de ondernemerszin met de paplepel ingegeven. Onder

het motto “verder kijken dan de eigen kerktoren”, geboeid door techniek en innovatie, koos hij voor technische studies in de Arteveldestad. We ontmoeten hem in het kloppende hart van Brussel, aan de Oude Graanmarkt, waar de hoofdzetel van de Vlaamse investeringsmaatschappij PMV is gevestigd. Ondertussen is hij er drie jaar Facility, Property & Technical Manager: “Kritisch en betrokken zijn, initiatief nemen, vooruitdenken, klantgerichtheid en loyaliteit zijn waarden die ik hoog in het vaandel draag, doorspekt met een portie gezond verstand.”

Geert Mertens - Facility, Property & Technical Manager bij doe- en durfbedrijf PMV

“De functie van Facility Manager meer en meer naar een hoger niveau tillen”

01

17FM@WORK

PMVDe Vlaamse investeringsmaatschappij PMV nv financiert al dertien jaar belofte-volle ondernemers van bij de prille start tot aan de groei en internationalisering van hun bedrijf. Zij investeert ook in grote infrastructuurprojecten, vastgoed en groe-ne energie. Haar focus is gericht op de duurzame economische ontwikkeling van Vlaanderen, met aantoonbare meerwaar-de voor economie en maatschappij. PMV beheert een portefeuille van 900 miljoen euro aan activa. De Vlaamse overheid is voor 100% aandeelhouder, wat een grote transparantie naar de markt impliceert. Als doe- en durfbedrijf koppelt PMV het economisch overheidsinitiatief aan de-marches uit de private markt, stimuleert zij publiek-private samenwerkingsprojec-ten, verzorgt publiek vastgoed en let op de duurzame economische ontwikkeling van de regio. Ook als adviseur bij de financiële structurering van belangrijke initiatieven en door samen te werken met diverse en-titeiten van de Vlaamse overheid of met lokale besturen is PMV toonaangevend. Elke partij behoudt daarbij zijn eigenheid doordat de diverse partners hun bijdrage leveren op basis van hun eigen missie, doelstellingen en sterktes.

GME@PMV.EUGeert Mertens is de eerste Facility Ma-nager in het hoofdkantoor van PMV, dat vlakbij de Brusselse beurs gesitueerd is en 110 medewerkers telt. Hij staat ook in voor het commercieel en operationeel runnen van Kartuizer 63, een eigentijds en volledig uitgerust bedrijvencentrum met huisvesting voor verschillende ambitieuze organisaties en ondernemingen. Een goe-de Facility Manager moet volgens hem niet enkel een goede onderhandelaar zijn met betrekking tot de facilitaire kosten, hij dient ook een ondernemer te zijn: “Hij moet steeds die diensten leveren waar de klanten om vragen, opmerkzaam zijn, detecteren waar de risico’s zitten en waar het beter kan. Door de snelle groei van PMV heeft beperkt thuiswerk en optimali-satie van de huisvesting voor continuïteit van de kwaliteit gezorgd. Er werden meer werkplekken op dezelfde m² gecreëerd en het parkeerbeleid werd beter ingevuld. De integratie van het Participatiefonds Vlaanderen was in 2014 ook een boeien-de huisvestingsoefening. Strategisch en financieel meedenken is een meerwaarde die de Facility Manager kan bieden aan de onderneming en bedrijfsdoelstellingen.

Een slim bedrijfsmanagement voorziet in een actieve betrokkenheid en samen-werking van de ondersteunende diensten zoals HR, ICT en zeker FM. Voorheen waren hier te veel eilandjes. Momenteel zorgt de overschrijdende samenwerking voor een vereenvoudiging en optimalisatie van de bedrijfsprocessen, een echte quick win met directe impact op de bedrijfsdoelstel-lingen.”

Naast Facility Manager is Geert Mertens ook Property Manager binnen de Business Unit Vastgoed: “De FM moet reeds betrok-ken worden vanaf de tekentafel, een ac-tieve inbreng hebben vanaf het ontwerp en anticiperen op de kerntaak van het ge-bouw. Hij moet hierbij, met het oog op een goede balans in functionaliteit; dienstver-lening en kosten, kritisch en gelijktijdig door de bril van de gebruiker, beheerder en investeerder/eigenaar kijken.”Een derde functie binnen zijn job is die van Technical Manager, waarbij hij het ten

dienste stellen van zijn technische baga-ge aan de collega’s/ investeringsmanagers als een leuke afwisseling in het beroep ziet: “Mijn rol als adviseur in complexe dossiers met een groot technisch gehalte helpt om te evalueren wat de eventuele risico’s zijn verbonden aan de gevraagde financiering.”

MODUKID, het sleutel-op-de-deur kinderdagverblijfPMV treedt op als regisseur, projectma-nager of eventueel als investeerder. De competitiviteit en omwenteling van onze economie, de sociaal demografische druk en duurzaamheidsdoelstellingen op lan-ge termijn leiden immers tot een aantal complexe vastgoedvraagstukken waarin een publieke participatie gewenst is. PMV werkt daarom samen met publieke en private partners. De opbrengsten van de projecten worden gebruikt om competen-ties en reserves op te bouwen waarmee nieuwe producten en diensten worden

01. Geert Mertens (Facility, Property & Techni-cal Manage PMV): “Voorheen waren hier te veel eilandjes. Een slim bedrijfsmanagement voorziet in een actieve betrokkenheid en samenwerking van de ondersteunende diensten zoals HR, ICT en zeker FM.”

02. PMV nv, gevestigd nabij de Brusselse beurs, is een doe- en durfbedrijf dat de toekomst van de Vlaamse economie vormgeeft. PMV financiert be-loftevolle ondernemers van bij de prille start tot en met groei en internationalisering en realiseert met en voor de overheid en andere partners projecten die belangrijk zijn voor de welvaart en het welzijn in Vlaanderen.

“Een goede Facility Manager moet ook een ondernemer zijn, steeds die diensten leveren waar de klanten om vragen, opmerkzaam zijn, detecteren waar de risico’s zitten en waar het beter kan.”

02

18 FM@WORK

ontwikkeld. Diverse illustraties in dit ar-tikel en bijhorende uitleg geven een idee van de uiteenlopende projecten waarmee de investeringsmaatschappij bezig is. We lichten er MODUKID uit, een project met een mooie toekomst en waarin Geert Mer-tens een bijzondere verdienste heeft. Om een oplossing te bieden voor het tekort aan opvangplaatsen voor kinderen tot drie jaar, ontwikkelde PMV bovenop het investeringsfonds KidsInvest een modu-lair opvangconcept dat tegemoet komt aan het tijdelijk karakter van de bijkomen-de behoeften. Hierbij werd geopteerd voor de Design, Build, Finance & Maintain of DBFM-formule. Geert Mertens: “Het con-cept beoogt een tijdelijk verhoogd aanbod aan gebouwen (50 modulaire gebouwen, elk circa 250 m² voor 28 kinderen) om voorschoolse kinderopvang te realiseren, goed voor 1.400 opvangplaatsen. Deze

duurzame gebouwen zullen door PMV aan exploitanten ter beschikking worden gesteld tegen betaalbare huurprijzen. Ge-zien het tijdelijke en acute karakter van de behoeften was het zinvol om de levens-duur van de nieuwe infrastructuur, 32 jaar, hier volledig op af te stemmen. De kwa-liteits- en comfortstandaarden van deze nieuwe generatie modulaire huisvesting zijn niet te vergelijken met de “containers” die tot op heden ingezet worden als tij-delijke huisvesting. De meerwaarde van het doordacht ontwerp (zie illustratie) en het beheer ervan ligt in het ontzorgen van de uitbater, zodat hij zich kan focussen op datgene waar hij goed in is, namelijk kwalitatief hoogstaande kinderopvang. Wat de fysieke inplanting betreft, wordt omwille van de talrijke voordelen onder andere gedacht aan vrij liggende terrei-nen van scholen. Geschikte terreinen van

onder meer lokale besturen komen ook in aanmerking.”

BIM: een krachtige tool voor de Facility ManagerGeert Mertens is binnen IFMA actief be-trokken in de werkgroep FM & architec-tuur, waar de samenwerking tussen Archi-tect en Facility Manager centraal staat: “Building Information Management is het instrument dat kan bijdragen tot de inno-vatieve integratie van de Facility Manager in het ontwikkel- en bouwproces van een gebouw. Hij kan zijn kennis en knowhow van de gebruiksfase inzetten om de im-plementatie van de behoeften van het gebouw voor de volledige levenscyclus te bepalen en te optimaliseren. Deze ke-tensamenwerking zal volgens mij het volledige bouwproces ten goede komen, zowel naar kwaliteit en efficiëntie toe als

“Building Information Management is het instrument dat kan bijdragen tot de innovatieve integratie van de Facility Manager in het ontwikkel- en bouwproces van een gebouw.”

03

04

19

op economisch vlak. De slimme overdracht van deze beschikbare en gevalideerde BIM gebouweninformatie naar een real-time digitale (open) bibliotheek zal de Facility Manager toelaten om in de exploitatiefa-se efficiënter te werken. De strategische data zijn op die manier in zijn handen en hij zal er kunnen mee uitpakken. Ik zie veel strategische voordelen en zal dit performante asset management systeem ook toepassen in ons MODUKID-project.” Niettemin zijn er nog een aantal zaken

die aan de markt moeten worden aange-reikt om het BIM-verhaal te vervolledigen: “Een hiaat betreft de koppeling aan be-staande FMIS of een soort mini-FMIS als betaalbaar alternatief. Tevens is er input nodig op het vlak van standaardisatie. Ik denk ook aan inventarisatie van de aan te leveren BIM-data en sub-modellen per gebruikersniveau, en een automatische en bi-directionele koppeling van de BIM-data met (bestaande) FMIS. Tot slot stel ik me de vraag of hier een voorbeeldrol is weg-

gelegd voor de overheid en waar de FMIS ontwikkelaars, technische beheerders en FM-dienstverleners staan? Waar zijn de gerealiseerde best practices te vinden en welke rol kan IFMA spelen als centraal platform en kenniscentrum? Ik vind dit zeer boeiend en ben benieuwd naar wat het op korte termijn zal brengen voor de Facility Manager en vastgoedeigenaar/be-heerder/investeerder.” (Door Tilly Baekelandt)

www.pmv.eu

FM@WORK

03. Modukid: Om een oplossing te bieden voor het tekort aan opvangplaatsen voor kinderen tot drie jaar, ontwikkelde PMV bovenop het investeringsfonds KidsInvest een modulair opvangconcept dat tegemoet komt aan het tijdelijk karakter van de bijkomende behoeften. Het concept beoogt een tijdelijk verhoogd aanbod aan gebouwen (50, elk circa 250 m² voor 28 kinderen) voor voorschoolse kinderopvang te realise-ren van 1.400 opvangplaatsen.

04 & 05. Vlaanderen wordt onder meer in de zorg- en onderwijsinfrastructuur geconfronteerd met capaciteitstekorten. PMV buigt zich over de heront-wikkeling van brownfields (Blue Gate Antwerp, Slim Turhout, Eiland Zwijnaarde), de activering van het overheidspatrimonium (Kasteel Ter Ham Steenokker-zeel), de herbestemming van onroerend erfgoed via de Vlaamse Erfgoedkluis (Nationale Bank van België in Antwerpen, valorisatie en herontwikkeling van de historische loodswezensite aan de Tavernierkaai in Antwerpen, Handelsbeurs Antwerpen) en het stimuleren van innovatieve projecten voor woonzorg (Inclusie Invest) en kinderdagverblijven (Modukid). Foto: Ghent Tech Lane (p18 onderaan), Imalso Ant-werpen p19 bovenaan)

06. PMV werkt samen met de Provincie Oost-Vlaan-deren aan de herontwikkeling van de Leopoldska-zerne in Gent, een ambitieus project. Geert Mertens: “We voorzien een gemengde ontwikkeling die verschillende stedelijke functies combineert. PMV zal de provincie verder begeleiden en haar expertise aanbieden als projectregisseur voor de gebiedsont-wikkeling van publiek vastgoed en als adviseur bij de valorisatie van de provinciale eigendommen.”

IFMA speelt volgens Geert Mertens als kenniscentrum een centrale rol om in de noden aan bijscholing, ondersteuning en samenwerking van de Facility Manager te voorzien: “Ik doe graag beroep op de vereniging. Dit enerzijds om te ontdekken hoe creatieve collega’s de alsmaar complexere vraagstukken hebben opgelost, te weten welke innovatie en trends er op ons afkomen en anderzijds om mijn erva-ring en kennis te delen.” Daarenboven zou volgens hem, gelijklopend aan de reeds bestaande Master Real Estate opleiding, een universitaire Master of Master na Mas-ter-opleiding een belangrijke troef kunnen zijn om de continuïteit van de huidige FM te garanderen: “Zeker omwille van de meer en meer strategische inbreng van de Facility Manager en de pertinente rol in het bedrijfseconomisch meedenken met het management.”

IFMA als kenniscentrum/Masteropleiding extra troef

05

06

20 REPORTAGE

Multimediaal vergaderenTijdens vergaderingen kunnen via het DCN multimedia vergadersysteem van Bosch teksten, audio of video aan me-dewerkers worden aangeboden via het netwerk of internet (zie foto). Zij kunnen op hun beurt eigen informatie presente-ren wanneer ze aan het woord zijn. Het energiezuinig systeem werkt eenvoudig en intuïtief en vereist geen specifieke op-leiding. Doordat de documenten digitaal worden aangeboden, is het mogelijk om een aanzienlijke besparing op print- en papierkosten te realiseren. DCN multimedia is gebaseerd op IP-tech-nologie. Zonder hardware te vervangen, kan de functionaliteit uitgebreid worden met software en apps. Het systeem is be-

schermd tegen ongeoorloofde toegang en sabotage.

Draadloos vergaderenHet aanleggen van een vergadersysteem impliceert vaak diverse aanpassingen. We denken aan het boren van gaten of aanleg-gen van kabels. Wanneer gebruikgemaakt wordt van een draadloos vergadersysteem kan dit in een mum van tijd opgesteld en weer verwijderd worden. Op die manier kan er optimaal gebruikgemaakt worden van beschikbare ruimtes. Naast de eenvou-dige installatie is het systeem gemakkelijk te bedienen. Storing door mobiele tele-foons en andere apparatuur die Bluetooth- of microgolfsignalen uitzenden, wordt beperkt. Het systeem maakt gebruik van veilige draadloze communicatie.

Opnemen met HD-camerabeeldenDoor gebruik te maken van High Definiti-on of HD-camera’s kunnen vergaderingen in goede kwaliteit opgenomen worden. Daarnaast kan de spreker automatisch in beeld gebracht worden. Door de speci-ale HD-SDI (Serial-Digital-Interface) die Bosch heeft ontwikkeld, is het mogelijk om snelle beeldbewerking uit te voeren. Zo lopen de beelden en het geluid syn-chroon. De combinatie met HD-camera’s geeft een extra dimensie aan zakelijke bijeenkomsten.

Live webcastingVergaderen op afstand wordt steeds be-langrijker voor veel bedrijven. Wie een vergadering niet kan bijwonen kan de meeting met DCN webcasting op een later tijdstip bekijken. Met deze oplossing kan tevens een online vergaderarchief worden opgebouwd. Dit verhoogt de betrokken-heid van medewerkers en bespaart kosten.

Bedrijven die trainingen geven of con-ferenties organiseren, hebben met DCN webcasting eveneens een marketingin-strument in handen. Naar keuze kunnen beelden openbaar of beschermd toegan-kelijk worden gemaakt. De webcastviewer kan aangepast worden aan de huisstijl van het bedrijf, en in de bedrijfswebsite geïntegreerd worden.

Real-time feedbackTijdens sommige vergaderingen, bijvoor-beeld van de raad van bestuur, worden er stemmingen gehouden op basis waarvan besluiten genomen worden. Met het multi-mediale vergadersysteem van Bosch kun-nen digitale stemmingen opgezet worden, waardoor de verwerking van stemmingen aanzienlijk sneller en gemakkelijker gaat. De resultaten van een stemming worden geregistreerd en kunnen desgewenst om-gezet worden in duidelijke grafieken en diagrammen. Dit kan bij grotere vergade-ringen en vergaderingen op afstand snel verduidelijking geven. Een andere handige tool is de real-time enquête. Een toepassing hiervan is bij-voorbeeld het vragen van feedback aan kijkers van een webcast. Ook deze resulta-ten worden opgeslagen en kunnen net als de resultaten van de digitale stemming gepresenteerd worden op verschillende manieren.

DeelnemersidentificatieMet persoonlijke ID-cards kan er automa-tisch geregistreerd worden of een mede-werker aanwezig is op een vergadering. Handmatig registreren behoort tot de verleden tijd, waardoor er reeds vanaf het begin tijdswinst kan worden geboekt.

www.boschsecurity.be

Een vergadersysteem is momenteel niet meer

te vergelijken met een van pakweg tien jaar geleden. Een nieuw product op de markt is bijvoorbeeld het multimedia vergadersysteem van Bosch, dat bedrijven de mogelijkheid biedt om gebruik te maken van geavanceerde multimediale middelen tijdens hun vergaderingen.

Efficiënt vergaderen in het multimediale tijdperk

CWS Paradise Roestvrij Staal

Staalharde condities tegen een zacht prijsje V.

U.:

Gin

o V

erbe

len

- 03

-201

5. R

ed S

pot.

Voor het volledige RVS-gamma, neem gerust een kijkje op www.cws-boco.be

Paradise Paper Slim

Servetautomaat

Paradise Paper Slim Paradise Superroll

Toiletpapierautomaat met jumbo-rol of 4-rols carroussel

Paradise SuperrollParadise Foam Slim

Verdeler voor zeepschuim of zeepcrème

Paradise DUO

Toilepapierdispenser voor 2 rollen

Afvalbak

Stijlvol klapdeksel in optie verkrijgbaar

CWS-boco BeLux N.V. | Berchemstadionstraat 78 | B-2600 Berchem

Tel. +32 (0)3 328 11 00 | Fax +32 (0)3 326 37 28 | www.cws-boco.be | partnerbe@cws-boco.be

Paradise Dry Slim

Handdoekautomaat voor katoenen rollen

ADV-168*125-RVS-V3.indd 1 6/03/15 13:25

Akoestiek

Werkcomfort

Mobiliteit

Find a place

you trust ...

Find more mobility, privacy and comfort for a place ...

to work, to meet, to wait, to chat, to communicate, to relax, to focus, to examine, to be alone,to make conference-calls, ...

Find new facility solutions for creating new spaces in environments like offices, healthcare, education, hospitality, public spaces ...

Bezoek onze nieuwe toonzaal op afspraak.

Ambachtstraat 49700 Oudenaarde

Tel. +32 (0)491 39.09.24sales@becomfort.bewww.becomfort.be

Bindomatic: de oplossing voor al uw professionele documenten

www.bindomatic.be +32 (0) 3 808 52 20 • contact@bindomatic.be

BENIEUWD NAAR ONZE NIEUWE DROP & GO TECHNOLOGIE?

Bindomatic: inbindmachines voor klein én groot gebruik

NEW

www.laurenty.be

PLASTIBAC | Z5 MOLLEM 260 | 1730 ASSE

T E L : 0 2 4 5 2 9 5 6 1 | FA X : 0 2 4 5 2 2 8 2 8

a fva lbakken, asbakken &

peukenzui lenc o r r e c t s o r t e r e n | b e t e r r e cy c l e r e n

Sol ide par tner van fac i l i ta i re d ienstenVraag de brochure v ia market ing@plast ibac.eu

15.006 Pub FM Magazine Probbax FCO Media.indd 1 1/21/2015 10:00:30 AM

23FMJ

Laten we even de klimaatverandering, droogte en de uitputting van natuurlijke hulpbronnen vergeten en de aandacht vestigen op het meest relevante voordeel van duurzaam handelen voor wie succes nastreeft in de zakenwereld. Duurzaam-heid betekent voor aandeelhouders een op lange termijn rendabel bedrijf om in te investeren. Voor bedrijfsleiders betekent het winst, vernieuwing, concurrentievoor-deel en een positief imago. Voor Facility Managers (FM) betekent het gestroomlijn-de verrichtingen, verbeterde efficiëntie, klanttevredenheid en kostenbesparingen.We laten tijdelijk even twee van de drie P’s (People, Planet, Profit) terzijde, namelijk de mensen en de planeet, en we richten ons op winst.

Geld verdienenOm geld te verdienen, is er een systeem nodig. In films hebben de helden altijd een systeem. Om geld te winnen in Ve-gas moet iemand een systeem hebben, of moet die persoon het systeem weten te verslaan om de hoofdprijs te kunnen winnen. Het lijkt erop dat wanneer we het over winst hebben, een systeem de nei-

ging heeft om een belangrijke gemeen-schappelijke noemer te zijn. Waarom zou dat concept dan anders zijn wanneer het om verantwoordelijkheden gaat in de za-kenwereld of in het echte leven? Een goed systeem hebben en zich houden aan dat systeem biedt een groot aantal voordelen. Hoe beter het systeem wordt ontworpen en nageleefd, hoe voordeliger de belonin-gen zullen zijn.

Ons gezond verstand leert ons dat wan-neer een doel op goed geluk wordt bena-derd, de kans klein is dat het ook wordt bereikt. En hoewel Ralph Waldo Emerson ooit zei dat ‘de samenleving altijd over-rompeld wordt door een nieuw voorbeeld van gezond verstand’, schittert gezond

verstand in de wereld van Facility Ma-nagement door zijn aanwezigheid. Facility managers hebben kenmerkend beide voe-ten op de grond en zijn bijzonder alert. Ze missen niet veel en weten hoe ze moeten handelen. Voor vakmensen uit de wereld van Facilitair Management is het bijzon-der (gezond) verstandig om een systeem samen te stellen.

Duurzaamheid kan waarde creëren door de positieve sociale en economische ef-fecten, en de positieve effecten op het milieu te maximaliseren, en tegelijkertijd de negatieve invloeden op de volledige gesloten kringloop van het waardesys-teem van een bedrijf te minimaliseren. De kritieke toestand van het milieu en het hedendaagse economische en socia-le systeem vullen de steeds toenemende complexiteit, snelheid en onzekerheid aan. Hoewel duurzaamheid populair en bijzonder in lijkt te zijn, zijn er momen-teel weinig modellen voor geslaagde duurzame ontwikkeling. Die onderling verbonden en ingewikkelde uitdagingen voor duurzaamheid moeten praktisch en doelgericht worden aangepakt.

Duurzaamheid is in de huidige zakenwereld geen bevlieging. Het doordringt met vaste tred elk beroep en elke industrie. Het concept heeft een onmiskenbaar effect in de wereld van facilitair

management. Om een duurzaam programma op facilitair niveau uitvoerbaar en uiterst waardevol te maken, moeten de basisregels van het programma doorgetrokken worden naar de hele organisatie. Een uitvoerig systeem moet in de praktijk worden gerealiseerd en een businesscase moet worden opgemaakt om aan te tonen dat iets goeds doen ook winstgevend kan zijn.

Het belang van systeemdenken ter ondersteuning van duurzaamheid

Duurzaamheid betekent voor Facility Managers gestroomlijnde verrichtingen, verbeterde efficiëntie, klanttevredenheid en kostenbesparingen.

24 FMJ

SystemenEen systeem is een reeks regels, een sa-menvoeging van dingen of een groep samenhangende onderdelen die samen-werken om een gemeenschappelijk doel te bereiken. Facility Managers zijn het gewoon om naar het grotere geheel te kijken. Ze zien de bedrijfsactiviteiten en de functies van de departementen op een holistische manier. Maar dit alles moet een stap vooruit, voorbij het behandelen van die specifieke noden. Alles moet ei-genlijk samenwerken.

Systeemdenken is een transdisciplinair vermogen om onderlinge verbanden te zien in plaats van processen, het zien van patronen in plaats van individuele kiek-jes. Het is een manier van denken over de krachten en dynamiek die het gedrag van systemen vormen. Systeemdenken is ook een taal om die krachten en dynamiek te omschrijven en te begrijpen. Het zorgt er-voor dat we systemen op een doeltreffen-dere manier kunnen wijzigen, en dat we meer in overeenstemming kunnen hande-len met de natuurlijke processen van het milieu en de economische wereld.Systeemdenkers stellen zich problemen voor ten opzichte van gedrag na verloop van tijd, in plaats van zich te richten op bepaalde gebeurtenissen. In plaats van naar iets microscopisch, streven ze naar iets macroscopisch. Systeemdenkers zien verder dan de details van de verhou-dingscontext waarin ze zich verankeren. Dat concept kan doeltreffend worden ge-bruikt door facilitaire managers om duur-zaamheidsuitdagingen aan te pakken.In elk system zullen er hoe dan ook va-riabelen zitten, zelfs wanneer het bijzon-der stevig is opgebouwd. Wanneer we de loop van een variabele volgen, zullen we causale lussen vinden in het sys-teem. Causale lussen zijn een belangrijk leermiddel in het systeemdenken en ze tonen aan hoe sommige variabelen el-kaar voortdurend kunnen versterken of in evenwicht brengen. Als de energiezuinig-heid bijvoorbeeld toeneemt, dan zal het energieverbruik afnemen. En omdat het bedrijf vervolgens minder afhankelijk is van energiebronnen, groeit de bedrijfsac-tiviteit en wordt er meer geïnvesteerd in efficiëntie. Die variabelen verwekken bij-gevolg een versterkende lus.

Omdat efficiëntie vaak wordt aangepre-zen als de fundamenteelste en goed-koopste (of gratis) oplossing voor een duurzame strategie, kan het begrijpen van het concept en het herkennen van het ver-schijnsel tot verdere nuttige ontwikkelin-gen leiden.

Via systeemdenken heeft een FM het ver-mogen om eerste stappen te zetten rich-ting de drie P’s, en in het bijzonder richting een duurzame economische ontwikkeling. Dat leidt tot sociaal verantwoordelijke be-drijven, en het versnellen van hun groei en hun impact door duurzame protocol-len in te stellen die geïntegreerd zijn in de hele organisatie. Door samen te wer-ken en te coördineren met verschillende departementen en het leidinggevend management, kunnen Facility Managers systemen ten uitvoer brengen die ervoor zullen zorgen dat organisaties hun sociale transformatie nastreven.

Ergens beginnen Progressieve Facility Managers hebben uitgewerkt hoe ze winst kunnen maken door iets goeds te doen. Verwarring en conflicten zijn nog steeds aanwezig in bedrijven, overheden en de academische wereld wanneer het over duurzaamheid met winstoogmerk gaat. De bikkelharde realiteit voor om het even welke organi-satie is ‘geen geld, geen missie’. Gelukkig bevinden Facilitaire Managers zich in een ideale positie om te bewijzen dat duur-zaamheid financiële voordelen kan te-weegbrengen.

Bepalen hoe aan de slag te gaan met duurzame handelingen kan een enorme uitdaging zijn – en Facility Managers zit-ten op de perfecte plaats om die uitda-ging aan te gaan. Specialisten hebben de neiging om duurzaamheid door de lens van hun specialiteit te zien. Omdat ze het systeem met hun eigen modellen filteren, kunnen ze gemakkelijk op de verkeerde

manier beginnen. Hun kortzichtige plan-ning maakt dat er kansen over het hoofd worden gezien en hulpbronnen worden verspild.

FM’s zijn generalisten en worden niet ge-hinderd door kunstmatige of educatieve vooroordelen. De brede omvang van het FM-beroep laat zich in met een meer uit-voerige aanpak van een duurzaamheids-systeem. Van de vijf bedrijfsfuncties voor duurzaam ondernemen vallen er twee, efficiëntie en volgzaamheid, rechtstreeks binnen het domein van Facility Managers. Die functies op een geslaagde manier be-sturen, effent de weg voor systematisch programmabeheer. En dat leidt vervol-gens tot concurrentievoordelen via door-zichtigheid en resulterende groeiende inkomsten.

Met dat vooruitzicht kunnen FM’s gun-stige gelegenheden creëren om begrip en samenwerking te bevorderen tussen alle betrokken groepen in het duurzaam-heidsproces. Ze kunnen ook vernieuwing en versnelling aanmoedigen in het be-reiken van gemeenschappelijke doelen. Een duurzaamheidssysteem waarbij alle partijen betrokken zijn, zal tot een beter begrip leiden van hoe voorspoedige han-delingen kunnen worden beheerd. Dat zal werknemers die de neiging hebben om hun collega’s uit andere departementen te veroordelen en de schuld te geven voor fouten helpen inzien dat problemen gro-tendeels structureel zijn in plaats van aan prestaties gerelateerd.

De sleutel tot succes voor inspanningen met meerdere belanghebbenden is daar-om een gevoel van vertrouwen. Indien vertegenwoordigers van om het even welk deel van het systeem voelen dat ze niet worden gewaardeerd, dat de beslissingen al zijn genomen of dat het geen zin heeft om te onderhandelen, is de kans groot dat er geen vooruitgang wordt geboekt. Op het meest elementaire niveau betekent dat het tot stand brengen van een ge-meenschappelijk doel – zoals duurzaam-heid – met bewezen resultaten, waardoor iedereen zich een winnaar kan voelen. Het is van uiterst belang voor een vlot lopend systeem dat kennis en bekrachtiging aan-wezig zijn op alle niveaus.

De sleutel tot succes voor inspanningen met meerdere belanghebbenden is een gevoel van vertrouwen.

25FMJ

Nog een andere belangrijk ingrediënt om zinvolle veranderingen tot stand te brengen is afstand nemen van een positie waarin iets moet worden gedaan om er-voor te zorgen dat niemand zich schuldig hoeft te voelen. Het is daarentegen beter om een visie te ontwikkelen van een po-sitieve toekomst en te bespreken wat er kan worden gedaan. Er zijn beperkingen binnen elke industrie, elke organisatie en elk proces. Streven naar een realistisch doel is al een bijzonder grote stap rich-ting prestaties op lange termijn. Dit is een sleutel tot psychologisch leren, want het brengt mensen onmiddellijk voorbij het korte termijn denken en het moedigt hen aan om op een andere manier om te gaan met problemen. Een natuurlijk resultaat van dat proces is het voortbrengen van creatief denken en innovatie.

Aan de hand van een modern manage-mentsysteem dat strategische voorne-mens en dagelijkse administratieve en operationele handelingen met elkaar ver-bindt, kan een FM de dringendste duur-zaamheidseisen identificeren, bevorderen en doeltreffend aanpakken.

Op basis van het model ‘Plan, Doe, Onderzoek en Handel’, kunnen de volgende reeks stappen worden genomen om een veelomvattend duurzaamheidssysteem ten uit-voer te brengen:• Stel strategische doelen: zowel op korte als op lange termijn.• Beoordeel de huidige status van duurzaamheid in de organisatie of het departement.• Ontwerp een duurzaamheidsprogramma waaraan iedereen deelneemt, maak het multidisciplinair.• Bericht over het programma.• Geef prioriteit aan de dringendste eisen, stel doelen en verdeel verantwoordelijkheid.• Wees SMART bij het stellen van een doel (zorg ervoor dat projecten Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch en Tijdgebonden zijn).• Geef aanzet tot projecten die duurzaamheidsdoelen dichterbij brengen.• Voltooi projecten.• Beoordeel de impact van die projecten ten opzichte van doelen op korte en lange termijn.• Bepaal nieuwe mogelijkheden voor verbetering.• Begin opnieuw.Met de journalistieke formule ‘wie, wat, wanneer, waar, waarom en hoe’, kan het proces verder worden afgebakend en verfijnd.• Wie zal verantwoordelijk zijn voor de goede afloop van het werk?• Welke doelen zullen deze projecten bereiken en zijn die doelen belangrijk voor het algemene programma?• Wanneer zullen de projecten van start gaan en wanneer worden ze beëindigd?• Waar worden de nodige hulpbronnen gehaald?• Hoe wordt het werk gedaan en beoordeeld?

Model ‘Plan, Doe, Onderzoek en Handel’

Systeemdenken is een transdisciplinair vermogen om onderlinge verbanden te zien in plaats van processen, het zien van patronen in plaats van individuele kiekjes.

26 FMJ

Er zijn stappen voor een duurzame ont-wikkeling die Facility Managers onmid-dellijk kunnen nemen en die onmiddellijk kostenvoordelen zullen tonen. Door ieder-een bij het proces te betrekken en al het personeel te trainen, kunnen vrijwilliger-programma’s ontwikkeld worden en kan er misschien wel een duurzaamheidsco-mité worden opgericht binnen de organi-satie. De leden van dat comité treden ver-volgens op als vertegenwoordigers van duurzaamheid en kunnen de organisatie helpen bij het verminderen, opnieuw ge-bruiken, recycleren en heroverwegen van grondstoffen.

Op levenscyclus gerichte bedrijfsnor-men, doelen, benchmarking en prestatie-metingen kunnen in de praktijk worden gebracht om efficiëntie te bevorderen. Doelen inzake het milieu en duurzaam-heid kunnen worden gesteld aan de hand van handelingen die worden beheerd in het departement. Energiebeheer, waterbe-houd en het directe/indirecte beheer van broeikasgassen sparen natuurlijke hulp-bronnen, en dat bespaart geld.Levenscyclusanalyses van producten en diensten die bedrijven toekennen, kunnen worden uitgevoerd door te garanderen dat verkopers en leveranciers het belang begrijpen van groene producten en dien-sten, natuurlijke hulpbronnen beheren en kosten drukken. Afvalbeleid vermindert het storten van afval en beschermt die natuurlijke hulpbronnen, terwijl de kosten voor afvaltransport en -verwerking wor-den geminimaliseerd.

Al deze praktijken helpen bij nalevings-problemen, besparingen en sancties. De kostenbesparende technieken leiden tot positieve interne en externe transparan-tiemaatregelen die kunnen worden geop-timaliseerd door voortdurende commu-nicatie, training en betrokkenheid van de belanghebbenden, en dat alles leidt tot meer handel.

EindresultaatDuurzaamheid is een fundamenteel initi-atief. Hoewel de hooggeplaatste leiding-gevende managers mogelijk begrijpen dat duurzaamheid belangrijk is voor hun or-ganisatie, hebben ze er vaak geen idee van hoe ze een dergelijk systeem moeten ver-wezenlijken en beheren. Het kan helpen om een programma verplicht te maken en het te laten goedkeuren door het hoger management. De FM wordt vervolgens beschouwd als de voorvechter van het doel. Maar soms moet de FM als rebel op-treden en het status quo verstoren om po-sitieve veranderingen teweeg te brengen. Via de Facility Managers kunnen pro-gramma’s worden opgesteld die als mo-

del kunnen dienen voor de rest van de organisatie. Die programma’s kunnen ook dienen om op korte en lange termijn geld te besparen, en dat geld kan dan worden gebruikt om duurzaamheid te stimuleren. FM’s kunnen de gewenste doelen bereiken die in relatie staan met winst doorheen de volledige gesloten levenscyclus van dien-sten met de minste kosten, inspanningen en risico’s. Het kan niet van de ene op de andere dag worden gedaan, maar het kan worden gedaan.

Elk systeem is perfect ontworpen om de doelen te bereiken waarnaar het streeft. Een Facility Manager aan het roer is bij-na een vereiste voor succes. Hij kan niet alleen bewezen leiderschap gebruiken om processen te versterken en te verbe-teren, de bestaande infrastructuur tot het uiterste te benutten en het personeel in staat te stellen tot actie over te gaan ten voordele van hun bedrijf en hun levens-kwaliteit, maar hij of zij kan de einduit-komst ook exponentieel doen toenemen. En niettegenstaande dat de focus alleen op geld lijkt te liggen, zal een duurzaam systeem toch voordelig zijn voor onze pla-neet en haar inwoners, en dat maakt het een redelijk gegrond dossier. (Door Bill Conley)

Dit artikel verscheen oorspronkelijk in de uitgave juli/augustus van FMJ, het officiële magazine van International Facility Ma-nagement Association (www.ifma.org/fmj), en werd met de vereiste toelating overge-nomen.

Soms moet de FM als rebel optreden en het status quo verstoren om positieve veranderingen teweeg te brengen.

UZ Brussel pro� teert net als veel andere organisaties van de gebruiksvriendelijke en modulaire mogelijkheden van Ultimo Facility Management. De software voorziet de facilitaire, technische en IT-dienst van organisaties uit alle branches van � exibele oplossingen.

“De inzet van Ultimo helpt ons bij het in optimale staat houden van alle faciliteiten, apparatuur en hulpmiddelen, topprioriteit voor ons ziekenhuis. Tegelijkertijd zijn wij in staat om de effi ciency te verbeteren, kosten te besparen en de dienstverlening aan onze interne klanten te verbeteren.”

FacilityManagement

Techniek en overige faciliteiten in goede conditie

Jan Flament, General Manager of Technical & Administrative Operations, UZ Brussel

24022015_AlgemeenFacilitair_adv_210x297_3mm_01.indd 1 05-03-15 11:49

Was het nu de X, Y of Z-generatie?

X, Y, Z, Millenials, post-babyboomers, de jeugd van tegenwoordig: al die benamingen praten ons soms al een identiteitscrisis aan nog voor we goed en wel aan onze quarterlifecrisis kunnen begin-nen. Op de werkvloer valt het op dat het al eens afwijkende gedrag van al dat jonge geweld gelinkt wordt aan de hokjesberichtgeving in de media. De auteurs van die columns of opiniestukken zijn echter zelf meestal van de U-, V- of W-generatie.Gelukkig laat IFMA ons, -35jarigen, bij deze wél aan het woord. Op deze manier is deze column de logische verderzetting van wat ondertussen vier jaar geleden bij onze oprichting begonnen is: de Young (IFMA) Professionals een stem geven door ze over de drempel te helpen om actief deel te kunnen nemen aan netwerkmogelijkheden en opleidingen.

De discussie over de ‘nieuwe generatie’ wordt regelmatig gemakkelijkheidshalve herleid tot “ze willen thuiswerken en zelf hun uren kunnen kiezen”, terwijl de focus bij de Young Professionals meer ligt op de honger naar de nu meer dan ooit beschikbare kennis en het durven in vraag stellen van “the way we do things around here”. YIP (Young IFMA) richt haar programma dan ook op het bijschaven van de skills die nodig zijn voor onze leden om hun leidinggevende over dat hokje heen te helpen kijken. Denk maar aan thema’s zoals People Management, Personal Branding, Onderhan-delingstechnieken en Time Management. We willen het jeugdig enthousiasme zowel aanmoedigen als helpen kanaliseren naar een constructief voorstel.

Wat het bestuur betreft pakken we het YIP-jaarthema “Meer Leren” dan ook met volle moed en zelf-opoffering aan: niet alleen naar organisatiewerk toe, maar ook letterlijk. Sinds dit jaar wordt jaar-lijks de helft van het YIP-bestuur gewisseld voor nieuwe krachten. Qua statement van een lerende organisatie kan dit tellen: het YIP-bestuur is immers dé plaats bij uitstek voor Young Professionals om zelf zaken uit te proberen, zowel op operationeel, tactisch als strategisch niveau. De muur waar ze tegenaan lopen als het niet verloopt zoals initieel gepland, is bij YIP een pak zachter dan in het ‘echte werkveld’. Een petri-schaaltje voor het echte werk dus, waarbij het bestuur er voor gekozen heeft om zichzelf weg te cijferen teneinde de YIP-doelstellingen maximaal te realiseren.In de komende edities van dit magazine zullen jullie enkele van die YIP’ers aan het werk zien en zal blijken dat de P in YIP even goed voor Potentials had kunnen staan.

Alle individuen van de nieuwe generatie(s) over éénzelfde kam scheren is gevaarlijk, maar als de-terminerende factoren zouden wij eerder ambitieus en innovatief willen gebruiken, in plaats van onbezonnen of onverantwoordelijk. Over ‘soms wat ongeduldig’ willen we gerust nog discussiëren. Maar het gesprek tussen de verschillende generaties laten aangaan, daar doen wij alvast ons best voor. Want het is daarmee dat “Meer Leren” steeds start.

Niki Van Hee, Voorzitter Young Ifma

28 YOUNG IFMA

www.purocoffee.com - 0800/44 0 88

Wij geloven in eerlijke lonen voor de boeren die onze koffie telen.Puro zet zich ook in voor de beschermingvan de regenwouden. Voor elk kopjekoffie dat u drinkt, staan wij een financiële bijdrage af aan de natuurbeschermingsorganisatieWorld Land Trust om bedreigde stukken tropisch regenwoud in Zuid-Amerika duurzaam te beschermen.

Facility Solutions

Onze activiteiten :

- facility management & coordination- projectmanagement- maincontracting- facility Quick Scan- procurement FM- building maintenance- reception services- integrated facility management

De juiste mensen op de juiste plek

Noorderplaats 7/1- 2000 Antwerpen03/224 38 21info@facilicomfs.bewww.facilicomfs.be

IFMA 2015 NL.indd 1 24/02/15 13:12

Databeheer wordt binnen de publieke en semi-publieke sector eerder een strategische activiteit dan een louter tactisch beheer

van operationele bouwstenen. De veelheid aan data die wordt vergaard, maakt nieuwe manieren van management mogelijk.

Het strategisch potentieel van databeheer

Eén van de grote uitdagingen van ‘big data’:

30 VISIE

Het toenemend belang van data wordt geïllustreerd door het feit dat men schat dat alle gegevens die sinds mensenheu-genis tot 2003 verzameld werden, over-eenstemmen met circa 5 exabytes (Eric Schmidt, Google). In 2012 schatte men in dat de hoeveelheid aangemaakte data (voor alle activiteitsdomeinen samen) ca. 2,5 exabytes per dag (!) omvat. Een aantal dat bovendien om de 40 maanden ver-dubbelt. Goed datamanagement lijkt een groot strategisch potentieel te hebben. McKinsey schatte in 2011 dat de ontwik-kelde economieën in Europa ca. 100 mil-jard euro zouden kunnen besparen aan operationele efficiëntie in hun overheids-administratie door het structureel gebruik van zogenaamde ‘big data’. 4 jaar later heeft datzelfde McKinsey vastgesteld dat er met dat potentieel zeer weinig (tot niets) gebeurd is.

Onvoldoende benutDe reden hiervan ligt ondermeer op het terrein van het aansturen en het beheren van het menselijk kapitaal. Onze organi-saties zijn nog teveel geënt op de logica waarbij ‘centrale leidinggevenden’ strate-

gische beslissingen nemen, het midden-kader die beslissingen tactisch uitwerkt en een brede basis ervoor zorgt dat er een operationele implementatie wordt gere-aliseerd. Hierdoor gaan opportuniteiten van goed databeheer aan ons voorbij, na-melijk meer doen met met minder midde-len, aan een hogere kwaliteit en dat alles binnen een veranderend verwachtingspa-troon van de betrokken actoren. Zo is er de toenemende autonomie van medewer-kers, de war for talent, de empowerment van de klant.

Organisatorische aanpassingen worden een noodzaakOm een antwoord te bieden op de gestel-de uitdaging moeten onze organisaties zich aanpassen op een aantal domeinen waaronder de manier waarop we ons or-ganiseren en hoe we sturen. Vandaag zien we dat vooral facilitaire en technische bedrijfseenheden meestal zeer centraal en corporatistisch georganiseerd zijn. De verschillende silo’s krijgen dan duidelijke targets en worden daarop afgerekend. Dat daarbij de som van de delen afbreuk doet aan het potentieel van het geheel van de

organisatie, is een soort ingecalculeerde collateral damage. Een mogelijke oplossing kan gevonden worden in het opzetten van wat Porter & Thomas integrated practice units (IPU) noemen, kleinere deelentiteiten die vol-ledig rond en in functie van het proces functioneren, eerder dan in functie van het betreffende domein of functiespecia-lisme. IPU’s zijn afkomstig uit de zorg en zijn alternatieven op gekende concepten zoals ‘integraal management’ of ‘zelfstu-rende teams’. Zonder in detail te treden, is de doelstelling van dergelijke gede-centraliseerde aanpak dat er meer ingezet wordt op expertise en maatwerk (toepas-sing van data!) doordat er maximaal geor-ganiseerd wordt rond een bepaald proces (waarin dan ook ruime ervaring ontstaat). Dit maakt standaardisatie mogelijk, wat een voorwaarde is om structureel kwali-teitsverhogend te werken.

Standaardisatie zorgt voor voorspelbaarheidStandaardisatie en maatwerk zijn geen tegengestelden. Standaardisatie van pro-cessen zorgt voor een voorspelbaarheid waardoor de meerwaarde en creativiteit van de experten die het proces beheren, kan geconcentreerd worden op die mo-

Jan Flament (Directeur Administratieve & Tech-nisch-Facilitaire diensten, UZ Brussel): “Onze orga-nisaties zijn nog teveel geënt op de logica waarbij ‘centrale leidinggevenden’ strategische beslissingen nemen, het middenkader die beslissingen tactisch uitwerkt en een brede basis ervoor zorgt dat er een operationele implementatie wordt gerealiseerd. Hierdoor gaan opportuniteiten van goed databeheer aan ons voorbij.”

31VISIE

menten in het proces waar er een afwij-king is van ‘de normale gang van zaken’ (en er dus expertise en ervaring gewenst is). Die geïntegreerde manier van werken veronderstelt een fundamenteel andere organisatie en kan meer kwaliteit koppe-len aan een lagere kostenstructuur.

Geen garantie op succesDecentraliseren of integreren op zich is geen toverformule. Het is een middel binnen een veel breder kader van maatre-gelen om met de veelheid van data/infor-matie om te gaan. Het breder kader dient echter wel centraal gestuurd te worden. Belangrijk is dat alle data eenduidig en eenvoudig raadpleegbaar moet zijn voor de zelfsturende teams opdat zij zelf in staat zouden zijn hun potentieel te maxi-maliseren. Bovendien moeten de resulta-ten van de prestaties niet enkel gemeten maar liefst ook publiek gerapporteerd worden om opnieuw een positieve impact op de kwaliteit te genereren.

De wisselwerking in de netwerk-organisatieDe complexiteit van dit alles ligt echter in de wisselwerking tussen centraal en decentraal binnen een organisatie. Wat zijn de verwachtingen ten aanzien van elkaar? En op welke basis worden beslis-singen genomen die tegemoetkomen aan de échte behoeften van zowel organisatie als klanten? Elke organisatie moet een brug maken tussen het strategische, het tactische en het operationele niveau door te beseffen dat ‘de manier waarop’ even belangrijk is als de (soms vage) missies en visies uitgetekend in directiekamers. Big data zorgt aldus voor uitdagingen maar vooral opportuniteiten op alle niveaus van de nieuwe netwerk-organisatie. (Door Jan Flament)

“Elke organisatie moet een brug maken tussen het strategische, het tactische en het operationele niveau door te beseffen dat ‘de manier waarop’ even belangrijk is als de (soms vage) missies en visies uitgetekend in directiekamers.”

Bronnen:1. Porter Michael E. & Lee Thomas H., The strategy that will fix health care, Harvard business review October 2013, p2-192. David Court, Getting big impact from big data, McKinsey Quarterly, januari 2015.3. Coucke Philippe A., Patient Empowerment - Er staan de volksgezondheid enorme uitdagingen te wachten!, Healthcare executive nr79 2014, p40-424. McKinsey Global Institute, Big data: the next frontier for innovation, competition and productivity, mei 20115. Kenney Charles, Transforming Health Care – Virginia Mason Medical Center’s Pursuit of the Perfect Patient Experience, 20116. Matt Ariker, Peter Breuer, Tim McGuire, How to get the most from big data, December 2014, McKinsey 7. Stefan Biesdorf, David Court en Paul Willmott, Big data: What’s your plan? McKinsey Quarterly, maart 2013

Organizations should focus on finding ‘translators’, people who can bridge different functional areas.Bron: Ariker, Breuer en McGuire, How to get the most from big data, December 2014, McKinsey

Analytics

Datascientists

Analyticconsultants

ITBusinessdecisionmakingData

strategists

Head of analytics

Ensure best-in-class models and algorithms support internal customers

Drives the design and execu-tion of the overall data and analytic strategyProvides link across IT, analytics, and business

Have solid understan-ding of statistics and analytics to improve business decisions

Ensure futere data requirements and delivery road map are robust and complete

32 CONGRES

The Edge © Ronald Tilleman01

33CONGRES

Van intelligent over smart… Namens CoreNet, een organisatie die Real Estate managers wereldwijd groepeert, gaf Jos Teunissen een overzicht van de evolutie van zogenaamd ‘domme’ gebou-wen naar ‘smart buildings’. Hij duidde hoe deze evolutie een impact heeft op de taak van de Facility Manager. Aan de hand van een matrix opgesteld door drie onderzoe-kers van de Sheffield University bracht hij de wijzigingen in het definiëren van een ‘intelligent gebouw’ in kaart. Een eerste definitie dateert uit 1988: ‘Intelligente gebouwen zijn gebouwen die bijna zelf denken.’ De technologische vooruitgang noopte tot meer verfijnde definities. “Een ‘intelligent gebouw’ beheert systemen zoals CCTV en branddetectie afzonderlijk, terwijl een ‘smart building’ via een IP net-werk alle gebouwinformatie integreert in een centraal punt, waar deze informatie maximaal kan worden aangewend. Een smart building kenmerkt zich vooral door de verregaande analyse van data”, aldus Jos Teunissen.

… naar connected “Vandaag evolueren we in de richting van ‘connected buildings’. Hierbij zijn de verschillende systemen niet enkel aan elkaar gelinkt, maar ook aan het internet. Connected buildings zijn ook verbonden via het net met (utiliteits-)leveranciers. Via the cloud wordt alle (ook real time,

streaming…) informatie opgeslagen in grote datacenters. Het volume en de grote variëteit aan Big Data maakt visualisatie aan de hand van scorekaarten, dashboards en benchmarks mogelijk”, aldus Teunissen. “Dit inzicht in data zorgt voor nieuwe per-spectieven vanuit business-oogpunt. Ook de Facility Manager moet leren omgaan met deze nieuwe realiteit die bepaalde specifieke skills vereist.” Teunissen deel-de het FM proces op in een viertal fases: de selectiefase (welk soort gebouw wil men?), de contractfase (zorg voor een SLA met de gebouwbeheerder), de fit-out-fase (welke materiaalkeuzes moet de Facili-ty Manager maken?) en de gebruiksfase (pas u aan de mogelijkheden van smart building aan). De Facility Manager wordt de key-user van het gebouw van de toe-komst. Hij zal elk gebruik van een gebouw (via apps op bijv. smartphone, tablet of PC) kunnen controleren en monitoren. Daar-om is het belangrijk dat hij én de Real Estate manager zich de IT-taal volledig eigen maken. The EdgeVervolgens toonde Teunissen een voor-beeld ‘par excellence’ van een connected building, het prestigieuze hoofdkantoor van Deloitte in Amsterdam, genaamd ‘The Edge’. Het heeft een indrukwekkend atri-um en een unieke vorm. Dit gebouw ont-ving als eerste in de Benelux het BREEAM Outstanding-ontwerpcertificaat, en heeft nu het oplevercertificaat voor meest duur-zame kantoorgebouw ter wereld. Innova-tieve werkwijzen en ingenieuze oplossin-gen werden toegepast. Zo werd The Edge onder meer uitgerust met een state of the art ‘connected’ verlichtingssysteem op maat, dat meer dan 6.000 verlichtingsar-maturen telt. Dit systeem wordt ook voor

andere doeleinden dan verlichting aange-wend. Zo is één op de twee verlichtings-armaturen uitgerust met een multi-sensor die niet enkel licht, maar ook beweging, temperatuur en infraroodgegevens meet. Elke armatuur heeft een unieke code en is naadloos geïntegreerd in het IT-net-werk van het gebouw. Via een dashboard, dat toegang verleent tot alle real-time en historische data, heeft de Facility Manager een overzicht over het gebruik van het ge-

bouw door iedereen die toegang heeft. Dit systeem biedt hem ook de mogelijkheid om zeer gedetailleerd elk facet van The Edge te monitoren en te managen. Ook de werknemers zijn in de mogelijkheid om via hun smartphone of tablet de tempera-tuur of de lichtintensiteit in hun kantoor-ruimte aan te passen aan hun individuele behoeften.

Revolutionair business ecosysteemEr werden nog meer ingenieuze oplossin-gen bedacht. Het Atrium is het kloppende, ademende hart van deze nieuwe business community. De vervuilde lucht die uit de kantoren wordt afgezogen, komt in deze majestueuze, open ruimte terecht. Wan-neer deze vervuilde lucht de top van het atrium bereikt, wordt ze door middel van twee ventilatoren naar buiten geblazen. Tegelijkertijd wordt er op het gelijkvloers

Het toenemende milieubewustzijn en de stijgende energiekosten vereist een gebouwmanagement dat intelligente oplossingen voor efficiënt energieverbruik biedt. Tijdens een seminar van IFMA

Belgium en RES (Real Estate Society) op de Realty beurs in Tour & Taxis te Brussel op 19 mei, gingen experten dieper in op de impact van deze evolutie op de activiteiten van de Facility Manager en de Real Estate professional.

Intelligente gebouwen: wat brengt de toekomst?

“Het is belangrijk dat de Facility Manager en de Real Estate manager zich de IT-taal volledig eigen maken”. Jos Teunissen, CoreNet

01. Voorbeeld ‘par excellence’ van een connec-ted building is het hoofdkantoor van Deloitte in Amsterdam, genaamd ‘The Edge’ (ontwikkeld door Projectontwikkelaar OVG). Dit gebouw ontving als eerste in de Benelux het BREEAM Outstanding-ont-werpcertificaat, en heeft nu het oplevercertificaat voor meest duurzame kantoorgebouw ter wereld.

34 CONGRES

verse, geconditioneerde lucht het gebouw ingeblazen. Naast het verlichtingssysteem toont ook dit project rond luchtverversing aan dat men er in geslaagd is in The Edge een revolutionair business ecosysteem te creëren. Afrondend gaf Teunissen nog een blik op de volgende stappen in de ontwik-keling van The Edge, naar bijvoorbeeld met smartphone bediende toegangscon-trole, printers of koffieautomaten.

The CrystalEen ander modelproject dat inmiddels tal van credits verzamelde, is The Crystal in Frankfurt. Dit gebouw groeide uit een Sie-mens-initiatief rond duurzame steden, dat deze steden lange termijn infrastructuur oplossingen wil bieden. Naast een plat-form voor globale samenwerking tussen sleutelspelers inzake duurzame steden, is het gebouw ook een studie- en leer-centrum voor de uitdagingen die steden,

wat hun impact op de omgeving betreft, te wachten staan. Naast thuisbasis voor de grootste ‘vakbeurs’ inzake duurzame steden wereldwijd, huisvest The Crystal ook een conference center, en het Sie-mens Center of Competence Cities. Het gebouw heeft een totale oppervlakte van meer dan 6.300 vierkante meter, waaron-der een auditorium voor 270 personen en een 100-tal kantoorruimtes. Dit complex wekt zijn benodigde elektriciteit voor 100% zelf op, is uitgerust met een bodem water warmtepomp, lage energiesyste-

men en een energierecuperatiesysteem. Een showcase op technologisch vlak, zeg maar. Door de driedubbele, strategisch ge-plaatste beglazing wordt het gebouw voor 70% via daglicht en voor 30% middels ra-diatoren verwarmd. De verlichting bestaat voor 65% uit fluorescerende verlichting en 35% uit LED-verlichting.

Joachim Kiauk (Manager Solutions and Integration, Building Technologies Sie-mens): “The Crystal is een toonbeeld van energie-efficiëntie. Het complex verbruikt 50% minder stroom en stoot 65% min-der koolstofdioxide uit dan vergelijkbare kantoorgebouwen. Met behulp van her-nieuwbare energiebronnen wordt aan de verwarmings- en koelingsbehoeften van The Crystal voldaan. Een fotovoltaïsch systeem genereert groene stroom, en re-genwater wordt gerecupereerd. Op de internationale beoordelingsschalen voor

02

03© Siemens © Siemens

“De BREEAM en LEED-scores maken The Crystal tot één van ‘s werelds groenste gebouwen”. Joachim Kiauk, Siemens

35CONGRES

energie-efficiënte gebouwen, BREEAM en LEED, haalt The Crystal topscores: 90% water self sufficiency (BREEAM Outstan-ding) en 42% verbeterde energie-effici-entie (BREEAM Platinum). Deze scores maken het tot één van ‘s werelds groenste gebouwen.”

Sensoren maken gebouwen intelligentOok Joeri Uyttendaele (M2M & Energy Ex-pert bij Actility, een Frans bedrijf, in 2010 opgericht door een aantal specialisten uit de telecomwereld) was één van de gast-sprekers. Actility voorziet oplossingen voor Low Power Wide Area netwerken (LPWAN) met LoRa technologie, en heeft een Benelux filiaal in Zoersel en in Brus-sel. “Sensoren met Low Power Long Range Radio Technology kunnen de toekomst van intelligente gebouwen in een nieuwe richting sturen. De eerste Internetrevo-lutie optimaliseerde de interactie tussen mensen. Nu zijn we bij de ‘Internet of Eve-rything Revolution’ aanbeland, waar het er op aan komt zaken op een globale schaal te optimaliseren. Mogelijke voorbeelden: het optimaliseren van maintenance, van distributie van utilities, minder verlies van tijd en middelen…. De missing link om tot een echt Internet of Things te komen kan bijvoorbeeld het Thingpark Wireless po-wered by LoRa zijn.”

Smart ParkingJoeri Uyttendaele gaf enkele voorbeel-den van Smart Building toepassingen, die reeds door ThingPark Wireless van Actility mogelijk gemaakt worden. “Building ma-nagers kunnen de energie performantie

van hun industriële sites of gebouwen monitoren door te voorzien in real-time data en analysetools. Trends in de huidi-ge sensortechnologie zijn ongetwijfeld de energiebesparende en de submetering oplossingen. Data storage infrastructuur en analyse tools stellen Energy Mana-gers in staat om hun exacte load curve te kennen, en aanleunend een energie-effi-ciëntie plan met beschikbare flexibiliteit te ontwikkelen. Een bedrijf zoals Actility berekent op basis van onsite LoRa senso-

ren de Energy Performance Indicator voor woningen, wat reeds wordt toegepast in het ‘Habitat Toulouse’ project in de gelijk-namige Franse stad, in samenwerking met CSTB. Daarnaast faciliteren onze draad-loze parkeersensoren innovatieve Smart Parking oplossingen in Spanje.” (Door Philip Declercq)

www.ifma.bewww.siemens.com

www.actility.com

02. The Crystal in Frankfurt verbruikt 50% minder stroom en stoot 65% minder koolstofdioxide uit dan vergelijkbare kantoorgebouwen.03. De verlichting in The Crystal bestaat voor 65% uit fluorescerende verlichting en voor 35% uit LED-verlichting. 04. Sensoren met Low Power Long Range (LoRa) Ra-dio Technology kunnen de toekomst van intelligente gebouwen in een nieuwe richting sturen.

04 © Actility

© Siemens © Siemens

“De missing link om tot een echt Internet of Things te komen kan bijvoorbeeld het Thingpark Wireless powered by LoRa zijn”.Joeri Uyttendaele, Actility

36 INNOVATIE

Flanders DC, de Vlaamse organisatie voor ondernemingscreativiteit, werd opgericht in 2004. Toen startte ook het ‘Districts of Creativity Netwerk’ dat, naast Vlaanderen, nog 12 creatieve regio’s in de wereld sa-menbrengt. De werking is opgebouwd rond drie teams die zich richten op, res-pectievelijk, de creativiteitssector, inspi-rerende events voor het brede publiek, en de traditionele bedrijfswereld. “Met deze drie teams slagen we erin om zelf rechtstreeks 3.000 bedrijven op jaarba-sis te bereiken. Om het even waarvoor men nieuwe ideeën wil genereren, een gestructureerde aanpak en het betrekken van alle stakeholders, zijn cruciaal”, aldus projectverantwoordelijke Peter Bertels (zie ook kaderstuk).

CreativiteitssessieOp deze IFMA-creativiteitssessie waren onder meer Facility Managers uit de ban-caire wereld, de Europese instellingen en ondernemingen actief in diverse sectoren aanwezig. In twee groepen konden de deelnemers aan de slag met de GPS-me-thodiek op basis van vijf klassieke trends (duurzaamheid, klimaatverandering, het nieuwe werken…) en één open categorie, namelijk ‘the sky is the limit’. De ronde schijf met trends ging letterlijk de tafel

rond zodat elk thema bij elk duo deelne-mers aan bod kwam. Gewapend met een stapeltje post-its kon hij of zij telkens zijn ideeën (1 idee per post-it!) neerschrijven en in het betreffende vak op de schijf kle-ven. In een volgende fase werden de beste ideeën geselecteerd, in de groep doorge-sproken, en beoordeeld op hun haalbaar-heid op korte, dan wel op lange termijn. Schuif nieuwe ideeën niet te snel aan de kant“Het ene idee brengt het andere voort. Schuif nieuwe ideeën niet te snel aan de kant”, waren enkele tips die Tom Suyker-buyk van Flanders DC meegaf. Uit de voor-beelden die hij aanhaalde, blijkt het gene-reren van nieuwe ideeën van alle tijden en plaatsen. Op de recente tentoonstel-ling ‘Dyson Design, geheimen onthuld’ in

het Design museum Gent, bleek dat elke ingenieur er op zijn eerste werkdag een notitieboek voor zijn ideeën en schetsen krijgt. De collectie notitieboekjes wordt tot op heden achter slot en grendel be-waard. Enkel oprichter van het bedrijf Ja-mes Dyson heeft toegang… “

Customer Journey MapEén van de tools om na te gaan hoe een klant zich doorheen de dienstverlening van een bedrijf beweegt, is het aanmaken van een Customer Journey Map met ver-schillende mappen: klantbeleving, dienst-verlening... tot en met de post service period. Elke schakel binnen de organisatie heeft zicht op zijn stukje in het dienst-verleningsproces, maar er wordt vaak te weinig ingezoomd op het geheel. Elke schakel kan nuttige informatie genere-

Het associatieve, de andere insteek, uitstel van oordeel, een stap achteruit (durven) zetten, het waren enkele van de kerngedachten waarmee Peter Bertels van Flanders DC de creativiteitssessie

voor IFMA-leden on go zette. De interactie tussen een 20-tal Facility Managers uit uiteenlopende sectoren leverde inspiratie en nieuwe inzichten rond innoverend ondernemen op.

Flanders DC: inspireren rond innoveren

“Een Business Model Canvas staat tot een businessplan, zoals de eerste schets van een architect staat ten opzichte van het detailplan dat hij achteraf uitwerkt.”

01

© T

om S

uyke

rbuy

k

37INNOVATIE

ren. Sowieso zal er altijd een stuk overlap zijn die moet worden gevisualiseerd in de Customer Journey Map. Deze tool, ontwik-keld door Marc Stickdorn, biedt de moge-lijkheid om na te gaan of het plaatje wel klopt met wat men effectief aanbiedt aan de klanten.

Business Model Canvas Via een Business Model Canvas kan een volledig businessmodel van een bedrijf in kaart worden gebracht. Facility Manage-ment maakt hier deel van uit en heeft een impact op de andere facetten. Bij innova-tieprocessen kijken bedrijven te vaak naar de producten op zich terwijl het business-model op zich aan innovatie toe is. Het Business Model Canvas, een concept in 2004 gelanceerd door Alex Osterwalder in zijn boek ‘Business Model Generation’, is een tool bij uitstek om bepaalde wijzigin-gen in Facility Management of ruimtelijk beheer door te voeren. Door middel van een Business Model Canvas kan men een helikoptervisie ontwikkelen voor zijn be-drijf of organisatie. Pas in een later stadi-um - het businessplan zelf - worden aller-lei aspecten tot in de details becijferd en uitgewerkt. Deze manier van werken laat toe de value proposition voor de klanten beter te realiseren. Het uittekenen van een Business Model Canvas voor een or-ganisatie kan bij wijze van spreken in een tijdspanne van 30 minuten gebeuren. “Een Business Model Canvas staat tot een businessplan, zoals de eerste schets van een architect staat ten opzichte van het detailplan dat hij achteraf uitwerkt”, vrij vertaald naar Alexander Osterwalder. Be-langrijk is altijd te kunnen terugvallen op (de flexibiliteit van) het canvas business-plan. En van daaruit rond nieuwe ideeën te brainstormen”, aldus Bertels.

38% van de Vlaamse KMO’s innoveert (nog) niet“Vandaag hebben we IFMA-leden, actief op managementniveau, over de vloer, maar de bedoeling is dat ze straks ook binnen hun bedrijf of organisatie mede-werkers mee laten brainstormen. We moe-digen niet enkel enterpreneurship, maar ook intrapreneurship en innovatiecultuur in het algemeen, aan”, aldus Bertels. “In-zake technologisch gedreven innovatie scoort Vlaanderen goed, niet-technische innovatie ligt heel wat moeilijker. Euro-pese studies wijzen uit dat 38% van de Vlaamse KMO’s niet innoveert. In Duits-land bedraagt dat percentage slechts

21%. Ook hier kunnen we er in slagen om dat percentage te bereiken. We willen zo-wel kleine als grote bedrijven stimuleren om innoverend te ondernemen. Sommige bedrijven scoren vandaag bijvoorbeeld al hoog op technologische innovatie, andere zijn dan weer goed in innovatieve marke-ting. Maar gezien uit onderzoek blijkt dat de meest succesvolle bedrijven meerdere vormen van innovatie combineren, is er in elk bedrijf nog een groot innovatiepoten-tieel. In de sfeer van het Facility Manage-ment is bijvoorbeeld EcoNation met zijn innovatief businessmodel achter slimme verlichting een geslaagd voorbeeld.”

Stap achteruit durven zettenOp de vraag hoe Flanders DC zelf inno-vatief en creatief aan de slag blijft, hoeft Bertels niet lang na te denken: “Door in alles wat we doen, telkens een stap ach-teruit te durven zetten, en onze aanpak in vraag te stellen. Enkele voorbeelden. Er is een partnership met de Antwerp Management School. Vooraleer we naar hen toestappen met een nieuw onder-zoeksidee, zoeken we eerst zelf uit of er voldoende interesse is bij Vlaamse KMO’s. Met de Vlerick Business School voeren we een grootschalig onderzoek rond kruis-bestuiving tussen sectoren onderling. Via

het ontwikkelen van toolboxen en het opleiden van interne medewerkers, pro-beren we creativiteit als een mindset in een bedrijf binnen te brengen. We zorgen er tevens voor in uiteenlopende sectoren actief te blijven.” (Door Philip Declercq)

www.flandersdc.bewww.ikinnoveer.be/bestellen

www.ifma.be

Voor Peter Bertels, dr. in de computerwetenschappen en postgraduaat in de be-drijfskunde, is innoveren een tweede identiteit. Met zijn Dwengo-project, opgestart in 2009, slaagde hij erin om Vlaamse jongeren uit de middelbare school zelf robot-jes te laten maken. Inmiddels slaat dit project wereldwijd aan en lopen er onder meer schoolprojecten met zelflerende robotjes in Nederland, Argentinië, India en Zwitserland. Voor Bertels dé trigger om bij Flanders DC als projectverantwoordelij-ke aan de slag te gaan.

Getriggerd door innoveren

01. Dr. Peter Bertels (Projectverantwoordelijke bij Flanders DC): “Aangezien uit onderzoek blijkt dat de meest succesvolle bedrijven meerdere vormen van innovatie combineren, is er in elk bedrijf nog een groot innovatiepotentieel. In de sfeer van het Facility Management is bijvoorbeeld EcoNation met zijn innovatief businessmodel achter slimme verlichting een geslaagd voorbeeld.”02. Op de IFMA-creativiteitssessie gingen Facility Managers uit uiteenlopende sectoren aan de slag met de GPS-methodiek.

De eerste 200 lezers van FM Magazine die zich aanmelden op ‘ikinnoveer.be’ kunnen een gratis exemplaar van de toolkit ‘Innoveren doe je zo!’ van Flan-ders DC verkrijgen.

02

38 DUURZAAMHEID

We trokken naar twee duurzaamheidse-vents in Gent, en één in Antwerpen. Het eerste, in Gent, focuste op circulair aan-kopen en vond plaats op 26 februari. Het richtte zich tot wie bevoegd is voor aanko-pen en aankoopbeleid. Organisatoren wa-ren Plan C (Vlaams transitienetwerk voor duurzaam materialenbeheer), Business & Society (referentienetwerk voor bedrijven die streven naar de uitbouw van een duur-zame maatschappij) en KAURI (Belgisch netwerk voor duurzaamheid en maat-schappelijk verantwoord ondernemen).

Circulair aankopenVandaag is onze economie grotendeels lineair. Grondstoffen worden gewonnen om producten te maken die we na gebruik weggegooien. Anders gaat het in de cir-culaire economie. Basisprincipe daarvan is dat afval niet meer bestaat. In de plaats daarvan keren biologische grondstoffen veilig in de biosfeer terug. En technische grondstoffen (metalen, verdunners,...) die aan het einde van hun levensduur zijn ge-komen, vinden een nieuwe toepassing: op productniveau (hergebruik, levensduur-verlenging) of op grondstofniveau (recy-cling). Op het event werd een online tool

voorgesteld die helpt bij dit circulair aan-kopen: http://www.businessandsociety.be/CirculairAankopen/

BMA ErgonomicsEr kwamen ook twee voorbeelden aan bod van producenten die voluit gaan voor de circulaire economie. Eén ervan is BMA Ergonomics. Die firma houdt al tijdens de ontwerpfase van de stoelen rekening met het milieu, legde Account Manager Jeroen Lauwereys uit. Onder meer zijn ze ‘desig-ned for disassembly’, wat wil zeggen dat ze volledig modulair zijn opgebouwd. Elk onderdeel kan daardoor makkelijk worden vervangen, wat de levensduur van de stoel verlengt.De klanten van BMA Ergonomics kiezen van meet af aan voor hetzij kopen, hetzij huren. De stoelen die zijn verkocht, koopt de firma aan het einde van de levenscy-clus terug. En gehuurde neemt ze terug en vervangt ze door nieuwe. De verouderde stoelen worden behandeld volgens drie stromen. Ideaal is natuurlijk het hergebruiken van complete stoelen, na reiniging en technische revisie. Maar soms is de tweede behandelingsstroom nodig: via een demontagelijn haalt de fir-

ma de stoelen helemaal uit elkaar. De ver-schillende componenten worden herge-bruikt of gaan terug naar de leveranciers om daar te worden verwerkt tot nieuwe onderdelen. De derde stroom, tenslotte, bestaat uit onderdelen die end-of-life zijn. Deze gaan terug naar de leverancier. Ze worden gerecycleerd en herwerkt tot nieuwe onderdelen.

InterfaceEen ander, wereldvermaard voorbeeld, kwam aan bod: dat van tapijtfabrikant In-terface. De oprichter van deze firma, Ray Anderson, introduceerde in 1994 ‘Mission Zero’. Het komt erop neer dat men wil dat Interface tegen 2020 het milieu op geen enkele manier belast. Onder meer, stelde Head of Sustainable Development Gean-ne van Arkel, neemt de firma sinds 1995 tapijttegels aan het eind van hun levens-duur terug, om ze een tweede leven te geven of om de grondstoffen te herge-bruiken.

Vlaams Administratief Centrum, GentOp 19 maart vond een ander gebeuren plaats dat inspiratie bood wat duurzaam-

Steeds meer mensen zien duurzaamheid als sleutel naar de toekomst. In de wereld van Facility Management is het niet anders. De voorbije maanden vonden dan ook diverse events plaats die wat

dat betreft inspiratie gaven. Een zeer ruim scala invalshoeken kwam aan bod: aankopen, mobiliteit, catering, ICT, vastgoed, energie en nog veel meer. Een beknopte weergave.

Duurzaamheid en Facility Management: mis geen kansen

01

39DUURZAAMHEID

heid betreft. Het was georganiseerd door IFMA, en omvatte een bedrijfsbezoek aan het VAC (Vlaams Administratief Centrum) te Gent. Het VAC is opgeleverd in 2014 en herbergt de werkplek van 1.290 per-soneelsleden. Voor het Facilitair Manage-ment van het gebouw staat Het Facilitair Bedrijf in, met Frank Geets als Adminis-trateur-Generaal. “Het project heeft een duurzaamheidsniveau van vier sterren volgens de handleiding ‘Waardering van Kantoorgebouwen’ van de Vlaamse Over-heid”, zegt hij. “Hoe meer sterren een ge-bouw heeft, hoe duurzamer het is. Vier sterren is op vandaag het gebouw met de hoogste kwalificatie. Het is de bedoe-ling in de toekomst geen gebouw meer te huren of te bouwen van minder dan vier sterren.”Heel opmerkelijk in dat streven naar meer duurzaamheid was de aankoop van het meubilair. Daarvoor werkte Facilitair Be-drijf samen met firma NNOF (Nearly New Office Facilities). Geets: “We besloten het meubilair van onze vroegere gebouwen zoveel mogelijk naar hier mee te nemen, en het indien nodig te laten repareren of refurbishen. Enkel als het niet anders kan, kopen we nieuw meubilair aan, maar dat moet dan wel beantwoorden aan enkele duurzaamheidscriteria.”

“Met die beslissing maakten we het ons niet makkelijk. Want we moeten rekening houden met de Wet Overheidsopdrachten. Het is makkelijk om te zeggen: ik heb 100 schermen nodig, en dat zijn de specifica-ties waaraan ze moeten voldoen. Je gaat naar de markt, kiest de beste, en je hebt de 100 schermen. Maar als je op voorhand

niet weet waarover het zal gaan -hoeveel er te repareren zijn, in welke mate, hoe-veel om te vormen zijn naar een ander meubel,.... dan is dat niet eenvoudig. Toch is het gelukt, en vandaag is het een stan-daardprocedure geworden. Als we naar het volgende nieuwe VAC-gebouw gaan, in Brussel, zal iedereen zijn meubels mee-nemen. Eventueel wordt het gerepareerd, gerefurbished, omgeturnd naar een ander meubel. Je ziet dat niet: de meubels zien er nieuw uit.”“Resultaat is dat we 14 ton CO2 uitspaar-den, en heel veel brandstof. Ook spaarden we 20 ton afval uit: dat zijn tussen de 10 en 20 containers. Want voor zo’n meubi-lair van 10 jaar oud krijg je niets meer. Vooral, echter, hebben we heel veel geld uitgespaard. In plaats van 5 miljoen euro spendeerden we slechts 1,4 miljoen euro aan het nieuwe meubilair.”“Intussen heeft de Vlaamse overheid be-slist dat de opdrachtcentrale tegen 2020 100% duurzaam moet aankopen. Het zou ons, én de belastingbetaler geld opleve-ren. Het is economisch beter, én duurza-mer.”

Den Bell, Antwerpen Antwerp-ITCCO (International Center for Corporate Learning on Business Ethics & Sustainability) wijdde op 21 april een in-teractieve studiedag aan Duurzaam Faci-lity Management. Dat impliceerde een in-teractief bedrijfsbezoek aan Den Bell. Dat is het administratief centrum van de Stad, en één van de grootste en meest duurza-me kantoorgebouwen van Antwerpen. Eerste spreker was Peter Wollaert, Gene-ral Manager Antwerp-ITCCO. Hij legde uit dat het seminar Facility Management in de breedte zou behandelen, meer bepaald aan de hand van tien subtopics. Een eerste subtopic kwam aan bod via Kathleen Overmeer. Zij is Bedrijfsdirecteur Stadsbeheer bij Stad Antwerpen. Ze legde uit hoe in 2006 de vorige eigenaar van het gebouw, Alcatel Bell, besloot te verhuizen. Het stadsbestuur koos daarop het gebouw van 21.400 m2 als nieuw kantoorgebouw. Er volgde een renovatie. Sedert 2009-2010 is den Bell thuishaven van ongeveer 2.000 medewerkers van de stad en het OCMW. Met het ambitieus centralisatieproject wilde de stad onder meer haar onder-houds- en energiekosten drukken. Dat is

gelukt. De energiekosten zijn 28% ge-daald. De CO2-uitstoot is 43% afgenomen. Volgende spreekster was Veerle Follens, architecte bij Conix RDBM Architecten. Ze stelt vast dat veel gebouwen leeg staan en moeilijk voor een andere functie te gebruiken zijn. Denk bijvoorbeeld aan his-torisch vastgoed, zoals kloosters. Tegelijk is er een tekort aan gebouwen voor aller-lei functies: scholen, woonzorggebouwen, enzovoorts. Er is dus op de vastgoedmarkt een mismatch tussen vraag en aanbod. De kwestie beschrijft ze uitgebreid in haar boek ‘Maatschappelijk Verantwoord Vast-goed’.

Follens pakt uit met diverse oplossingen. En één van de voorbeelden van een nieu-we aanpak, is het binnenplein van den Bell. Het is toegankelijk voor de personen die werken in den Bell, maar ook voor buurtbewoners en ander publiek. Zelfs voor buurtfeesten, jongeren die willen basketballen,... Poorten die het plein na de werkuren afsluiten, zijn er dus niet. On-danks die buitengewone openheid zijn er nog geen noemenswaardige problemen, zoals vandalisme, geweest.

ICT & kantoor Tom Verbelen, Bedrijfsdirecteur Bestuurs-zaken bij Stad Antwerpen, maakte met veel voorbeelden duidelijk dat ICT een grote bijdrage kan leveren aan duurzaam-heid. Zo is voor den Bell één gezamenlijk digitaal archief ontwikkeld met een ca-paciteit van 60 terabyte. Dat komt over-een met 75.000 klasseerkasten gevuld met A4-documenten. De inkomende post wordt digitaal verwerkt. Er is een clean desk-beleid en slechts zeer beperkte ar-chiveringsruimte. De rest wordt centraal opgeslagen en is beschikbaar via Scan On Demand. Het systeem is zo opgezet, dat mensen samen aan één document kunnen werken, wat dubbel werk vermijdt en een wildgroei aan documenten.

“In plaats van 5 miljoen euro hebben we slechts 1,4 miljoen euro aan het meubilair besteed.” Frank Geets - Het Facilitair Bedrijf

© Luc Roymans

40 DUURZAAMHEID

In den Bell is ook afgestapt van het klas-sieke kantoorconcept, zodat ruimte wordt bespaard. Concreet zijn er 1.703 basis-werkplekken voor de ongeveer 2.000 werknemers. De deelratio is 85%, en per persoon is er 14m2. Een strategie om dit te bekomen is de medewerkers niet lan-ger aan één vast bureau te laten werken.

Ze kunnen hun werkplek kiezen in functie van hun taak van het moment. Ook het optimaal digitaal werken en het gebruik-maken van groepsklassementen bespaart veel ruimte (en papier).

AankoopbeleidIris Gommers is coördinator Duurzame Stad, Stad Antwerpen. Zij vertelde meer over duurzaam aankopen. Vermijd onno-dige aankopen, stelt ze. Kies bijvoorbeeld kraantjeswater in plaats van flessenwater. Vermijd ook dat niet hernieuwbare grond-stoffen worden aangekocht. Als dat niet kan, beperk het dan. Ga voor gerecycleer-de materialen en hernieuwbare grond-stoffen. Vermijd ook gevaarlijke stoffen (denk aan verven, lijmen, inkten,...). Voorts

is Antwerpen fair trade gemeente en is er veel sociale tewerkstelling: voor schoon-maak, onderhoud,...Waar mogelijk werkt Stad Antwerpen met labels en certificaten. In elk bestek staat dat ze dat belangrijk vindt. En alle over-heidsopdrachten worden getoetst aan de waarden van maatschappelijk verant-woord ondernemen en duurzame ontwik-keling.Sensibiliseren van personeel, tenslotte, gebeurt in een traject in samenwerking met de vzw Ecolife.

Energie Patrick Perdaen, Hoofd exploitatie gebou-wen van Stad Antwerpen kwam daarna aan het woord, samen met enkele van zijn collega’s. Na de centralisatie zijn er jaarlijks 170.000 euro minder kosten aan energie dan ervoor, vertelden ze. Er wordt 41% minder gas gebruikt. En 17% minder elektriciteit. Van de vele maatregelen die zijn genomen, kunnen we er slechts enke-le vermelden.

In het najaar van 2011 was er een ener-gieaudit. Als actiepunten zijn toen ver-schillende zaken genoteerd. Zoals: het gebouwbeheersysteem energetisch op-timaliseren en de comfortparameters verbeteren. Het sanitair warm water zou beter worden gescheiden van de hoofd-stookinstallatie. Aansluitingen van de evenwichtsfles bleken foutief: dat werd geremedieerd. Er ontstond ook twijfel of het warmtewiel goed werkt. Dat con-troleren, werd dus de boodschap. De bi-bliotheek moest worden voorzien van destratificatoren (‘luchtmengers’), en de restwarmte van de serverruimte gerecu-pereerd.

Onder meer uitte zich dat in het aanpak-ken van de ventilatie. Soms bleken ruimtes 11 uur te worden geventileerd, terwijl ze slechts 2 uur werden gebruikt. Een ver-gaande optimalisatie van de werkingstij-den van de ventilatoren bracht een mooie besparing met zich mee. Belangrijk bleek ook zoveel mogelijk te automatiseren en centraal te werken (bijvoorbeeld qua rege-ling hoe warm het in een kantoorruimte is). Wat ook veel besparingen opleverde was een zeer planmatig onderhoud. Dus het periodiek vervangen en onderhouden van onderdelen van een gebouw.

02

01. Op 19 maart organiseerde IFMA een bedrijfsbe-zoek aan het VAC (Vlaams Administratief Centrum) te Gent. Het project heeft een duurzaamheidsniveau van vier sterren volgens de handleiding ‘Waardering van Kantoorgebouwen’ van de Vlaamse Overheid.02. Overal in het VAC-gebouw zijn meubels te zien die nagelnieuw lijken, maar eigenlijk gemaakt zijn van oude meubels.

© Maarten Marcheau

© Maarten Marcheau

41DUURZAAMHEID

Duurzaamheid impliceert onder an-dere: meer hergebruiken. Een orga-nisatie die daarmee bezig is, is or-ganisatie Hu-Bu (Human Business). Die is in 2009 opgericht en wil ver-enigingsleven en bedrijfswereld met elkaar in contact brengen. Onder meer zorgt Hu-Bu ervoor dat bedrijven tweedehands kantoormeu-bilair en ander kantoormateriaal aan organisaties kunnen doneren. Veel organisaties, zoals ngo’s en scholen, kunnen zich namelijk niet veroorlo-ven om dat te kopen. Geïnteresseerd? Surf naar http://hu-bu.org/materiallogin.aspx?l=nl Maar voor iets te hergebruiken is, is het soms nodig dat op te knappen (beter bekend als ‘refurbishen’). Wel-nu, de Kringwinkel, stad Antwerpen en designerscollectief ONBETAAL-BAAR sloegen de handen in elkaar om saai, afgedankt kantoormeubilair een hip tweede leven te schenken en daarmee de afvalberg te verklei-nen. Zo zijn bijvoorbeeld stoelen er gecreëerd met gerecupereerde grondstoffen, en door lokale soci-ale economiepartners. http://www.dekringwinkelantwerpen.be/Paginas/workpalace.htm

Hergebruiken en opknappen

In de stad vordert een gewone fiets 13 kilometer per uur, een wagen 14 km per uur, en een elektrische fiets 16 km per uur.

03. In den Bell zijn 11 elektrische wagens voorzien.04. Het binnenplein van den Bell is voor iedereen toegankelijk, dag en nacht. Ook voor jongeren uit de buurt die er op bankjes zitten, basketbal spelen, of feestjes organiseren.

0403

CateringKurt De Bilde is Manager bedrijfsrestau-rants via firma ‘met Sense’. Eén van haar uitbatingen is dat van den Bell. 600 à 800 medewerkers van de Stad en het OCMW maken dagelijks gebruik van dat restau-rant.Het bedrijfsrestaurant in het adminis-tratieve hoofdgebouw Den Bell draagt duurzame voeding hoog in het vaandel. Zo zijn er fair trade, biologische en lokale producten. En er wordt nog slechts 100 gram vlees per bord geserveerd in plaats van 170 gram. Om het systeem op punt te zetten, werk-ten ze samen met de Vredeseilanden vzw. Die heeft een vormingsaanbod om groot-keukens te leren zo duurzaam mogelijke menu’s aan te bieden. In het restaurant worden ook langdurig werklozen aan de slag gezet.

MobiliteitDries Willems is projectleider duurzame mobiliteit bij Stad Antwerpen. Hij legt on-der meer uit dat het gebruik van de auto om naar het werk te gaan, is afgenomen. 40% van de mensen neemt het openbaar vervoer. 35% kiest de fiets, een cijfer dat onder meer te danken is aan een fietsver-goeding van 35 cent per kilometer. Maar ook douches en kleedkamers voor fietsers spelen een rol. Net als bluebike-vouchers, het aanbieden van helmen, fluo-vestjes en poncho’s. Voorts stelt Stad Antwerpen

lockers ter beschikking, stellingen voor bakfietsen, een compressor voor banden-standen en een laadstation voor elektri-sche fietsen. De resultaten zijn er. Vroeger kwam 41% altijd met de auto naar het werk, nu nog 15%. Ook al omdat hen geen parkeer-plaats wordt aangeboden. Voor carpoolers is er echter wél parking voorzien. Wat dienstvoertuigen betreft, zijn 11 elek-trische wagens voorzien. Tevens zijn er 40 gewone dienstfietsen en 15 elektrische fietsen. De elektrische fietsen zorgen er-voor dat zelfs rijden tegen wind en bergop met zeer weinig moeite gaat. De keuze voor de elektrische fiets volgt ook uit de vaststelling dat in de stad de gewone fiets 13 kilometer per uur vordert, een wagen 14 km per uur, en de elektrische fiets... is de snelste, met 16 km per uur.

Veelomvattend conceptIn den Bell kwamen nog veel meer duur-zaamheidsaspecten aan bod. Bert Maes, Project Manager Antwerp-ITCCO, vermeld-de onder meer de rolstoelplatformen, rolstoeltoiletten en de maatregelen voor mensen met kleurenblindheid. Hij wees erop dat aan de bureaus bewust geen vuilnisbakken zijn geplaatst: dat remt mensen wat om afval te produceren. Ook is vermeden dat op elke bureau een prin-ter staat. Er is één gemeenschappelijke printer voor alle personen in een straal van 30 meter. Belichting gebeurt met zo-necontrole. En de bureaustoelen zijn van zeer goede kwaliteit, wat leidt tot minder ziekteverzuim. Duurzaamheid wordt dus alsmaar meer veelomvattend, en dringt steeds dieper door in de weefsels van Facility Manage-ment. Wie dat niet beseft, mist kansen. (Door Koen Vandepopuliere)

Een kostenefficiënt gebouwbeheer kan pas wanneer zorgvuldig is nagedacht over het hele bouwtraject, waarbij elke tussenfase

op zich een niet te onderschatten impact heeft op het geheel. Deze proactieve doordachtheid geldt ook voor safety & security gerelateerde installaties, die tenslotte zorgen voor een veilige en beveiligde werkplek.

Goed “disaster management”:anticiperen op het ergste

42 VEILIGHEID

Safety hand in hand met security: een paradox?Het ontwerp van een veiligheidsplan gebeurt van ‘binnen naar buiten’. Bij een (grote) calamiteit moet immers een snelle ontruiming mogelijk zijn. Om alle aanwe-zigen hiervan tijdig te verwittigen, is het wettelijk verplicht om evacuatiesirenes, noodverlichting en branddetectieappara-tuur te plaatsen. Echter, bij de opmaak van een securityconcept, wordt de omgekeer-de richting onder de loep gehouden, van ‘buiten naar binnen’ dus. Meestal wordt dan een alarminstallatie voorzien, bij voorkeur in combinatie met een camera- en toegangscontrolesysteem.

Automatische of manuele detectie van een brandhaardBij een (beginnende) brand is het niet voldoende om een sirene te doen loeien en de noodverlichting automatisch aan te schakelen. Op dat kritieke moment dienen tevens de branddeuren dicht te vallen, de liften eenmalig naar het gelijkvloers te gaan, het blus- of sprinklersysteem geac-tiveerd en de rookluiken aangestuurd. Om de brand niet aan te wakkeren, moet ook de HVAC-installatie worden uitgescha-

keld. Last but not least dienen ook de toe-gangsdeuren, die worden beheerd vanuit de access controle, los komen te staan, óók bij spanningsuitval of een kabelbreuk.

Intelligente koppeling van safety en securityHet is niet verkeerd om te vertrouwen op de continue werking van het interne TCP/IP-netwerk, maar niet blindelings. Meer en meer worden subsystemen softwarematig – soms via een UTP-kabeltje, waarbij de U staat voor Unshielded – gekoppeld met een mastersysteem dat alles 24/7 con-troleert, de pijnpunten visualiseert en lo-gisch bijstuurt. Een dergelijke set-up kan risico’s inhouden, want ook in een worst-case scenario moeten bepaalde subsys-temen kort beheersbaar blijven. Stel dat de technische ruimte of de IT-room is be-schadigd, de elektriciteit is weggevallen én een groot deel van de netwerkbekabe-ling is doorgebrand? Dat zou kunnen be-tekenen dat sommige deuren, tourniquets en poorten niet automatisch ontgrende-len of dat de liften blokkeren, waardoor de (panikerende) mensen als ratten in de val zitten. Het is dus van belang om de vitale sturingen tevens hardwarematig te laten

gebeuren aan de hand van brandbesten-dige kabels die relaiscontacten aanstu-ren. Als alternatief, wanneer dikke kabels trekken een te grote kost zouden zijn, is het raadzaam om een vitaal subsysteem lokaal en volgens het ‘fail safe’-concept aan te sturen.

Bijkomend gevaar: de stijgende sirene-apathieStudies tonen aan dat bij het afgaan van visuele en akoestische evacuatiesignalen er (bijna) geen kat reageert. In sommige crisissimulaties moeten de mensen zelfs worden ‘aangemoedigd’ om de plaats des onheils te verlaten. Echter, indien de evacuatiemelding via een PA-systeem ge-beurt, holt iedereen naar buiten. Op het moment dat er moet worden ontruimd, zal in de luidsprekers een meertalige en vooraf ingesproken alarmboodschap weerklinken. Let wel: wanneer een PA-sys-teem ook voor evacuatiedoeleinden wordt aangewend, moet alle bekabeling con-form de vigerende brandnormering wor-den uitgevoerd (i.e. kabeltype FR2: 1 uur conform NBN 713-020, Addendum 3). En, opdat ook doven en slechthorenden het alarm zouden capteren, is het raadzaam ook een visuele signalering te voorzien.

Tot slot ‘Praise the Lord!’ voor de mensen – wa-ren het de Facility Managers? – die eraan dachten om fluobanden op de nooddeu-ren van het World Trade Center-complex te bevestigen, want die reflecterende lichtbakens waren van ver en ook in het donker zichtbaar. Een groot gedeelte van de Nine Eleven-overlevenden, waaronder de vele heldhaftige hulpverleners, hebben hun leven hieraan te danken. Een goed idee, denkt u? Of eerder esthetisch onver-antwoord? (Door Philip Vandenbon)

DICENTIS Wireless Conference System – for a truly exceptional meeting experienceCombine standard Wi-Fi technology, smart wireless management, touch-screen functionality, acoustical excellence and wireless connectivity, and you get the most advanced, flexible and user-friendly conference system on the market. Being wireless, and so quick and easy to set-up and use, DICENTIS systems are ideal for multipurpose rooms, historical buildings and boardrooms where cable clutter is unwanted. Take advantage of DICENTIS today. Contact your nearest Bosch representative or visit www.boschsecurity.com

DICENTIS Wireless Conference SystemMaximum flexibility. Zero interference

44 EVENT

Foto’s: Bernard De Keyzer

Monique Kallen (BNP Paribas Fortis) Jean-Benoit Schrans (Spadel)

45EVENT

FOD Mobiliteit & Vervoer sleept FM Project of the Year award in de wacht

Het BIM-gebouw kleurde op 12 mei zowaar nog groener: 310 genodigden uit de facilitaire wereld werden door IFMA aan-gespoord om hun kledij van een groen accent te voorzien ter gelegenheid van de tiende editie van de Facility Awards - FM Project of the Year. In het eerste nummer van FM-Magazine werden de zes genomineerde projecten (ALD Automotive, BNP Paribas Fortis, Euroclear, FOD Mobiliteit & Vervoer, NAVO en Spadel) uitgebreid voorgesteld. De FOD Mobiliteit & Vervoer mocht uiteindelijk de prestigieuze prijs uit handen van minis-ter van Sociale Zaken en Volksgezondheid Maggie De Block in ontvangst nemen. De jury was vooral onder de indruk van de spectaculaire facilitaire kostenbesparing die het projectteam van Mobi4U kon voorleggen. De publieksprijs was voor BNP Paribas Fortis. Presentator en “Hofnar van het bedrijfsleven” Bob Delbecque mocht nog een aantal winnaars naar voor roe-pen: Pieter Cardinaels (Best FM Thesis Odisee 2015, “Shopcon-troller in de retailsector”), Laurence Le Gall (Best FM Thesis HEPL 2015, “Etude d’intégration de critères RSE en amont de la création d’une société) en Best FM Thesis Erasmus 2015 (Laurent Saufnay, “Strategische benchmark ter optimalisatie van de maintenance kosten bij BNP Paribas Fortis).

www.ifma.be/facility-awards-facility-project-of-the-year-2015

Winnend team bij FOD Mobiliteit & Vervoer

Bart De Sutter (Euroclear) Els Brackeniers (NATO) Pascale Huppertz (ALD Automotive)

46 EVENT

Foto’s: Bernard De Keyzer

Jan Mathu (FOD Mobiliteit & Vervoer)

Winnaar publieksprijs: BNP Paribas Fortis(Monique Kallen en presentator Bob Delbecque)

Alain Delahaut (coördinator postgraduaat FM HEPL), Bob Delbecque, Laurence Le Gall (Best FM Thesis HEPL)

Bob Delbecque en Laurent Saufnay (Best FM Thesis Postgraduaat Strategisch FM)

Jean Morren (voorzitter IFMA), Maggie De Block (Federaal Minister Sociale Zaken en Volksgezondheid), Mieke Loncke (Directeur IFMA), Bob Delbecque

Pieter Cardinaels (Best FM Thesis Odisee), Cliff Mostien (coördinator posthogeschoolopleiding FM Odisee)

De nieuwe werkplek. Duurzaam beheer en onderhoud van gebouwen. Slimme logistiek en mobiliteit. Evenwichtig en gezond

eten op het werk. Facilitaire dienstverlening die écht het verschil maakt voor het bedrijf, zijn werknemers en zijn klanten.

Z-FFaacilitty: de actualiteit, tendensen en best practices in facility management. Elke donderdag op Kanaal Z.

In samenwerking met Z-Facility, ook te bekijken op www.kanaalz.be

OB62527_Z-facility.indd 1 22/04/15 10:47

PROOF PDF

www.vanhoutfacilities.be

Technisch en bouwkundig onderhoudHerstellingen en diensten

Brede ervaring, specifieke kennisEén partner, een unieke aanpak, 24/7

Uw gebouw, onze zorg !

48 EVENT

“Correct rekenen en dynamisch simuleren

Geert Bellens (Zaakvoerder Best Building Concept) had het over optimalisatie van comfort en ener-gieverbruik van gebouwen door simulaties. Het ingenieursbureau is gespecialiseerd in dynamische simulaties, comfort- en binnenklimaatmetingen, binnenklimaatbewaking en stookplaatsmonitoring met comfortbewaking. Geert Bellens: “Ontwerpen naar een goed comfort en laag energieverbruik kan volgens onderzoekers gemiddeld 10 tot 15% productiviteitsverbetering opleveren. Alles start met correct rekenen en dynamisch simuleren aan de hand van een gebouwmodel, een ab-solute noodzaak bij energiezuinig bouwen. Het geeft een realistisch beeld van het energieverbruik én het comfort, rekening houdend met de inertie van het gebouw en de regeling van de technieken. Het comfort moet tijdens het ontwerp geverifieerd worden en conform de wetgeving (KB 4 juni 2012) zijn. De PMV/PPD-methode is hierbij uitgebreider, maar vollediger.”

Zelf uitrekenen? http://smap.cbe.berkeley.edu/comforttool/

Koen Mees

Mocht u er dit jaar niet bij geweest zijn, dan geven we u een aantal goede redenen om de Dag van Facility Management (26 maart 2015, ALM, Berchem) volgend jaar niet te missen: uw sector is

in volle ontwikkeling en permanente bijscholing is een must, u krijgt er praktijktips van specialisten omtrent een beter FM-beleid, dit alles in een aangenaam kader en met de mogelijkheid om te netwerken. We selecteerden enkele lezingen die in het oog sprongen.

Dag van FM 2015 Praktijktips voor een beter FM-beleid

“De tien vuistregels voor een professionele FM-inkoopaanpak”

Manu Matthyssens (Solvint) gaf uitleg bij de tien vuistregels voor een professionele FM-in-koopaanpak: 1. 1x per jaar scherpe ‘as is’ foto, 2. Welke inkoopstrategie en waarom?, 3. Ana-lyseer de FM-dienstketens, 4. Tenderen of investeren in business case?, 5. Geheim zit in de specs en proceskosten, 6. DNA van de leveranciers, 7. Customer of choice, 8. Kost, waarde en risico balans, 9. Leveranciersmanagement, 10. Interne reporting via dashboard. Manu Matt-hyssens sloot af met de vraag welke uw score op tien is en de gevleugelde woorden “The biggest room in the world, is the room for improvement. (Anonymous)”.

49EVENT

“Goede ergonomische visie noodzakelijk voor optimaal functioneren”

Els Huijgens (Vitra Benelux) onderstreepte dat een goede ergonomische visie noodzake-lijk is om de werknemer optimaal te laten functioneren: “Nog slechts 39% van de kantoor-medewerkers zit voortdurend aan een vaste werkplek. Inrichten van kantoorruimtes gaat om ruimtes die een nieuwe dynamiek ontwikkelen en die tegelijkertijd voor efficiëntie en performance, welzijn en motivatie zorgen. Hierbij moet rekening gehouden worden met de omgevingsfactoren verlichting, klimaat, akoestiek, kleur en materiaal. Een goede ergo-nomische visie is noodzakelijk om de werknemer optimaal te laten functioneren. Bij de inrichting staat de mens centraal. Vergeet ook de regelgeving omtrent beeldschermwerk, stoel en werkplek niet.”

Tips ivm de keuze van de juiste kantoorstoel en guidelines voor het instellen van je werkplek? Zie deze presentatie via de IFMA-website.

“Uitdagingen bij de introductie van BIM binnen een bedrijf”

Dr.ir. Thomas Vandenbergh (BIM Manager bij BESIX) superviseerde verschillende internationale BIM-projecten, zoals het Grand Egyptian Museum in Caïro (uitgebreide projectbeschrijving: zie pow-perpoint). Hij is ook docent BIM aan de École Polytechnique in Louvain-la-Neuve. BIM kan onder de noemer “Build it digitally before physically” tijd- en kostenbesparend zijn en een hogere kwaliteit bieden, maar daarnaast zijn er diverse uitdagingen en moeilijkheden bij de introductie ervan binnen een bedrijf. Een toekomstige uitdaging is onder meer BIM voor Facility Management. Moeilijkheden kunnen onder andere zijn dat de zwakste schakel het resultaat beïnvloedt, het ontvangen en delen van modellen en het vinden van onderaannemers met BIM-competenties. Thomas Vandenbergh: “Fo-cus niet enkel op soft- en hardware, maar ook op de mensen en nodige opleiding.” (Door Tilly Baekelandt)

HVACRHVACR

HVACRHVACRHVACR

HVACRHVACRHVACR

HVACRHVACR

HVACR

HVACRHVACR

HVACRHVACRHVACRHVACRHVACRHVACR

HVACRHVACR

HVACR

HVACR

HVACRHVACR

HVACRHVACRHVACRHVACRHVACRHVACRHVACRHVACR

HVACRHVACRHVACR

HVACRHVACRHVACR

HVACRHVACR

HVACRHVACRHVACRHVACRHVACRHVACR www.climatechno.be

14+15 OKTOBER 2015• BRABANTHAL LEUVEN •

Uitgebreide info/slides van de presentaties/het volledige programma kan worden gedownload via www.ifma.be

“De sterkte en expertise van het IFMA-netwerk”

Anouar Zeriouh is als Procurement & Facility Manager verantwoordelijk voor aankopen (exclusief IT producten/diensten) en facilitaire diensten/prestaties (inclusief Real Estate) voor Adecco België (HQ + 88 kantoren). Waarom lid geworden/verwachtingen?Vanuit mijn interesse voor de evoluties en trends binnen de sector, nieuwe con-cepten en ideeën. Ik hoop bij IFMA vooral ondersteuning en best practices te vinden, alsook diverse initiatieven rond vernieuwingen, technologische evolu-ties en hoe we kostenbesparend kunnen werken. Ik reken op de sterkte, exper-tise en het netwerk van IFMA.”

“Synergie”

Silvia Spiljard is gebouwenbeheerder bij AG Stadsontwikkeling Leuven voor het Politiehuis Leuven en crèche De Girafant. Waarom lid geworden/verwachtingen?“Wij zijn nieuwsgierig naar het aanbod van IFMA omdat de organisatie een groot netwerk vertegenwoordigt, dat kennis en mensen bij elkaar brengt, informeert en in de keuken van andere bedrijven laat kijken. We verwachten van IFMA vooral dat organisaties en mensen gekoppeld worden, wat niet zo evident is. Op die manier kan men elkaar ondersteunen en op ideeën bren-gen. Kortom: synergie. IFMA speelt daarenboven steeds in op vernieuwende thema’s en dat maakt het zeer interessant.”

“Hoe doen anderen het?”

Cofinimmo is een Belgische beursgenoteerde investeerder in vastgoed bestemd voor verhuring en een belangrijke speler op de Europese markt. Wim Plaum (Senior Project Manager departement Project Management) staat in voor het beheer van grote nieuwbouw- en renovatieprojecten vanaf de studie tot de oplevering (programma, kwaliteit, planning, budget) en werd lid van IFMA via het seminarie omtrent BIM.

Waarom lid geworden/verwachtingen?Het is belangrijk dat projectbeheerders rekening houden met het beheer van het gebouw achteraf. Uitwisseling van info tussen FM en PM is dus cruciaal. We doen dit intern want we beheren zelf onze vastgoedportefeuille maar het is ook noodzakelijk om te weten hoe anderen het doen, welke ondersteunende tools beschikbaar zijn op de markt, wat de trends in FM zijn enz. IFMA heeft binnen dat kader een belangrijke rol te vervullen.”

Addeco

Cofinimmo

AGSL

50 NIEUWE LEDEN

“Ik coördineer bij UCB alle facilitaire activiteiten die ISS er levert”, zegt Mohamed. “We ondersteunen daarmee de medewerkers van UCB in deze gebouwen. Zodat zij voor de hele wereld therapeutische producten van topkwaliteit kunnen maken.” Die professionele houding weerspiegelt het karakter van ISS – een half miljoen toegewijde mensen wereldwijd, die uw medewerkers service leveren met oplossingen op maat en de kracht van de Human Touch. Allemaal om uw business te doen groeien.

“Onze kennis is een radertje in het geheel.”

Mohamed Temsamani, Contract Manager bij UCB in Anderlecht en Eigenbrakel

F A C I L I T Y M A N A G E M E N T | C L E A N I N G | S U P P O R T | P R O P E R T Y | C A T E R I N G | S E C U R I T Y | issworld.com/fm

HT_UCB_A4_FCOMedia_NL.indd 1 18/02/2015 12:56:08

In toiletruimtes is mogelijk geen papier aanwezig, waardoor handen niet

kunnen worden gedroogd. Dat is onhygiënisch.

Papieren handdoeken moeten voortdurend worden bijgevuld,

opgeruimd en worden weggegooid. Dat is duur en heeft nadelige

gevolgen voor het milieu.

Voor meer informatie: bel 078 – 150 980 of ga naar www.dysonairblade.be

Dyson is hygiënisch, kostenbesparend en milieuvriendelijk.

En papier?

23.02.2015 10:01 -C72592_DYS_AB_BE_NL_FM-MAG_PRESS-AD_210x297_BENL_15_4c0s