บทท 2

เอกสารและงานวจยทเกยวของ

การวจยครงนเปนการศกษาผลของการสงเสรมการสนบสนนทางสงคมตอบทบาทการเปนมารดาของสตรต งครรภวยรน ผวจยไดทบทวนวรรณกรรมทเกยวของเพอใชเปนแนวทางในการศกษา ซงมเนอหาครอบคลมหวขอดงน

1. การตงครรภในวยรน 2. บทบาทการเปนมารดาในสตรตงครรภวยรน 3. การสนบสนนทางสงคมในสตรตงครรภครรภวยรน

การตงครรภในวยรน

องคการอนามยโลก ไดใหนยามค าวา “วยรน” วาหมายถง ผทมอายตงแต 13-24 ป สวนองคกรควบคมและปองกนโรคตดตอของสหรฐอเมรกา (The Center of Disease Controls and Preventions, CDC) ไดใหความหมายวา เปนผทมอายตงแต 10-20 ป (บญยง มานะบรบรณ, 2553) ปจจบนการตงครรภของวยรนมแนวโนมเพมสงขน เปนปญหาทางสงคมในระดบประเทศทเกดขนทวโลก สวนใหญเปนการตงครรภทไมพงประสงค (WHO, 2004) วยรนเปนวยทยงไมพรอมทงทางดานรางกายและจตใจส าหรบการตงครรภ เนองจากวยรนยงอยในระยะทมการเปลยนแปลงของรางกาย มการเจรญเตบโตอยางรวดเรวในชวงนเพอเขาสวยผใหญ (Perry, et. al., 2006) และมการเปลยนแปลงทางดานจตใจทมการพฒนาสตปญญา มความคดเปนรปธรรม มความสามารถในการเรยนร คดวเคราะหไดดวยตนเองเหมอนผใหญ แตยงขาดประสบการณและการย งคดหรอไตรตรองอยางรอบคอบ ท าตามความตองการและอารมณของตนเอง (พนม เกตมาน, 2550)

10

ความหมายของการตงครรภในวยรน การตงครรภในวยรน หมายถง การตงครรภในขณะทสตรยงมอายนอย โดยทวไปหมายถงการตงครรภขณะอาย 10-19 ป ซงในภาษาองกฤษใชค าวา Teenage Pregnancy หรอ Adolescent Pregnancy (WHO, 2004) แตในบางประเทศหมายถงการตงครรภขณะอาย 13-16 ป (Horgan & Kenny, 2007) พฒนาการของสตรวยรน พฒนาการของสตรวย รนประกอบดวย พฒนาการทางดานรางกาย (physical development) พฒนาการดานอารมณ (emotional development) และพฒนาการทางดานสตปญญา (cognitive development) ดงรายละเอยดตอไปน พฒนาการทางดานรางกาย เปนการเปลยนแปลงของอวยวะตางๆในรางกายทแสดงใหเหนถงการเจรญเตบโต มการหลงฮอรโมนตางๆ โดยเฉพาะฮอรโมนเพศ ทท าใหสตรวยรนเกดการเปลยนแปลงของรางกายอยางชดเจน คอ มสวนสงและน าหนกตวเพมขน มลกษณะทตยภมทางเพศ ไดแก มการขยายของเตานมและสะโพก มขนขนบรเวณอวยวะเพศและทตางๆ (Perry et. al., 2006) เรมมประจ าเดอนครงแรก (menarche) ในชวงอาย 12 ป ซงประจ าเดอนในชวงแรกๆ อาจจะยงมาไมสม าเสมอ หากมการตงครรภจะท าใหสตรวยรนยงไมทราบหรอไมแนใจวาตนเองก าลงตงครรภ (Olds, London, Ladewig, & Davidson, 2008) พฒนาการทางดานอารมณ สตรตงครรภวยรนเปนวยทมอารมณเปลยนแปลงไดงาย เกดอารมณออนไหวและรนแรง เรมแสดงออกถงสงทตนเองชอบหรอถนด ตองการการยอมรบและยกยองจากเพอนหรอบคคลอน มกแสดงออกโดยตรงแตขาดการควบคมในการแสดงออก มความมนใจในตนเอง ตองการความเปนอสระ แตมกจะขดแยงกบความคดของผใหญ (วนดดา ปยะศลป และพนม เกตมาน, 2550) พฒนาการทางดานสตปญญา สตรต งครรภวยรนมการพฒนาสตปญญาสงขน จนมความคดเปนรปธรรม ความสามารถเรยนร คด ว เคราะห สงตางๆไดมากขนตามล าดบ ความสามารถทางสตปญญาเพมมากขนจนเหมอนผ ใหญ แตในชวงระหวางวยรนน ยงขาดประสบการณ ขาดความรอบคอบ ย งคดหรอไตรตรอง ท าอะไรววาม หรอท าตามความตองการทาง

11

เพศทมมากขน พฒนาการทางดานนจะชวยใหวยรนมการย งคด ควบคม และปรบตว (adjustment) ตอสงแวดลอมไดดในเวลาตอมา (Perry, Wong, Hackenberry, Lowdermilk, & Wilson, 2010) พฒนกจของวยรน สตรวยรนจะเผชญวกฤตในชวงหวเลยวหวตอเขาสวยผใหญไดโดยการผานพฒนกจใหส าเรจ ซงขนอยกบชวงระยะเวลาของวยรน คอ วยรนตอนตน (young or early adolescent) วยรนตอนกลาง (middle adolescent) และวยรนตอนปลาย (late adolescent) (Erikson, 1959 as cited in Reeder, et al., 1997) ซงพฒนาการและพฒนกจของวยรน (Adolescent development and development tasks) ในแตละระยะมรายละเอยดดงน วยรนตอนตน อายต ากวา 14 ป เปนระยะทมการเจรญเตบโตและพฒนาการอยางรวดเรว การเปลยนแปลงทงรางกายและจตใจจะมผลตอภาพลกษณตวตนของวยรน ในระยะนวยรนจะมพฤตกรรมทางเพศเกดขนกบเพอนตางเพศ สวนความคดของวยรนเรมมการแสดงออกมาอยางเหนไดชด และยงขาดความคดทรอบคอบ ตองการการยอมรบจากครอบครวและเพอน การท าตามเพอนจะเปนสงส าคญส าหรบวยรนระยะน (Leifer, 2008) ซงอาจจะท าใหเกดความขดแยงระหวางวยรนกบบดามารดาได (Olds, et al., 2008) วยรนตอนกลาง มอายระหวาง 15-16 ป ในระยะน การเปลยนแปลงลกษณะทางเพศของรางกายจะสมบรณ รางกายจะมการเปลยนแปลงท าใหวยรนเกดภาพลกษณใหม วยรนตอนกลางจะมงเนนไปในการท าใหตนเองเปนจดสนใจ จะมการแลกเปลยนประสบการณทจะน ามาสบทบาทใหมแกกนและกน เรมเปนคนทมความคดเปนของตวเองมากขนและรสกอยากเอาชนะ จงมการทดลองหรอทดสอบดวยตนเองกท าใหเกดพฤตกรรมเสยงขนได เชน ยาเสพตด แอลกฮอล และเพศสมพนธ (Littleton, & Engebretson, 2005) วยรนอยากจะเปนอสระจากครอบครวและพยายามจะคดคานครอบครว วยรนตองการทจะท าตวเหมอนผใหญ แตจะมพฤตกรรมนขนๆลงๆ และอาจจะส านกหรอไมส านกในพฤตกรรมเสยงทจะเกดผลเสยแกตนเอง (Leifer, 2008) วยรนตอนปลาย มอายระหวาง 16- 19 ป ลกษณะของวยรนระยะนจะสามารถควบคมตนเองได มการแลกเปลยนสมพนธภาพกบสงคมรอบตว ครอบครวกลบมามความส าคญ แตอยางไรกตาม การเปนอสระจากบดามารดา และสามารถท ากจกรรมตางๆไดดวยตนเองเพอใหครอบครวและเพอนยอมรบจะเปนพฒนกจหลกในระยะน วยรนตอนปลายจะเรมมองภาพลกษณตนเองทเปนจรงชดเจนมากขนและดแลรปรางกรยาทาทางของตนเองเปนพเศษ สวนลกษณะทางเพศจะมความคงทแนนอนในระยะน (Leifer, 2008; McKinney, et. al., 2006)

12

บทบาทการเปนมารดาในสตรตงครรภวยรน

การตงครรภในวยรนมผลกระทบตอบทบาทการเปนมารดาเรมตงแตในระยะตงครรภ (Olds, London, Ladewig & Davidson, 2004) เนองจากวยรนจะเปนวยทเปลยนผานจากวยเดกสวยผใหญ อาจเกดความสบสนระหวางบทบาทการเปนมารดาในระยะตงครรภและบทบาทการเปนวยรน จะท าใหเกดผลกระทบทางดานจตสงคม ไดแก การไมมวฒภาวะทางอารมณทเหมาะสมตอการเปนมารดา การเปลยนแปลงของฮอรโมนทมผลตออารมณทแปรปรวนไดงายรวมถงการแสดงพฤตกรรมทไมเหมาะสม (วโรจน อารยกล, 2553; Olds, et. al., 2008) พฒนกจของสตรตงครรภวยผใหญ

พฒนกจของสตรตงครรภวยผใหญจะเรมตนเมอสตรรบรวาตนเองตงครรภ และพฒน

กจจะส าเรจไดเมอสตรมพฤตกรรมการเปนมารดาภายหลงคลอด (Mercer, 1985) สตรทสามารถบรรลหรอประสบความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาจะเกดภาพลกษณของมารดาทดและมสมพนธภาพทดระหวางมารดาและทารกซงจะมผลตอสขภาพของทารก

รบน (Rubin, 1984 as cited in McKinney et. al., 2006) ไดกลาวถงพฒกจของการตงครรภเพอการเปนมารดา ทประกอบดวย พฒนกจ 4 ดาน ไดแก 1) คนหาความปลอดภยส าหรบตนเองและบตร (seeking safe passage) 2) ตองการการยอมรบส าหรบตนเองและบตรในครรภ (securing acceptance) 3) การเสยสละ (learning to give of self) 4) ความผกพนกบบตรในครรภ (commitment herself to the unknown child) และในสวนของ วอง เพอรร ฮอคเคนเบอรร โลวเดอมลด และวนสน (Wong, Perry, Hockenberry, Lowdermilk & Wilson, 2006) ไดกลาวถงพฒนกจของการตงครรภ ซงประกอบดวย พฒนกจ 5 ดาน ไดแก 1) การยอมรบการตงครรภ 2) การหาเอกลกษณของการเปนมารดา 3) การสรางสมพนธภาพกบมารดาและคสมรสของตน 4) การสรางสมพนธภาพกบทารกในครรภ และ 5) การเตรยมตวส าหรบการคลอด

เลยเฟอร (Leifer, 2008) ไดอธบายวาแตละพฒนกจจะเกยวของเปนไปตามแตละไตรมาสและเกดขนกบสตรตงครรภทกคน ซงไดแบงพฒนกจออกเปน 4 พฒนกจตามไตรมาส คอ พฒนกจท 1 การยนยนการตงครรภ (pregnancy validation) ในไตรมาสแรกสตรจะยนยนการตงครรภและสนใจกบสงทเกดขนกบตวเอง สตรตงครรภจะมงเนนในการทะนถนอมและปกปองทารกในครรภ ในระยะนสตรตงครรภอาจจะมค าถามเกยวกบบคลกลกษณะบทบาทสตรทวไปและการเปนมารดา

13

ส าหรบ พฒนกจท 2 ทารกเรมมตวตนชดเจน (fetal embodiment) ระหวางไตรมาสทสอง สตรตงครรภมกจะพยายามในการรวมทารกเขากบลกษณะรปลกษณของตนเอง สตรตงครรภเรมปรบบทบาทของตนเองและสมพนธภาพกบบคคลอน ในระยะนสตรตงครรภจะมความพยายามพฒนาตนเองใหผานไปได ในสวนของ พฒนกจท 3 ลกษณะททารกเปนอกชวตหนง (fetal distinction) เมอสตรตงครรภรสกวาทารกในครรภดน ทารกเรมมลกษณะเฉพาะตวและแยกจากตวมารดา ในระยะนสตรตงครรภจะฝนถงทารก มการพดคยกบทารกในครรภ และนกภาพทารกไวอยางสวยงาม และ พฒนกจท 4 การเปลยนผานบทบาท (role transition) ในระหวางไตรมาสทสาม สตรตงครรภจะรสกวาทารกเปนอกชวตหนงและมการวางแผนส าหรบทารก เชน สตรตงครรภอาจจะซอเสอ ผาออม เบาะทนอน และในระยะนสตรต งครรภมการแสดงอารมณหงดหงด อาจจะบนในเรองความไมสขสบายของรางกายทเกดขน และตองการใหการตงครรภยตหรอคลอด โดยสตรตงครรภจะเผชญอาการไมสขสบายดวยการพกผอนไมท างานและตองการการสนบสนนทางดานอารมณและการแนะน าในการปฏบตตวในระยะคลอดและหลงคลอดตอไป

จากการศกษาของกรรณการ กนธะรกษา (Kantaruksa, 2001) เกยวกบประสบการณการเปลยนผานของสตรไทยในการตงครรภครงแรก พบวา สตรตงครรภแรกจะมการใชกระบวนการของ การจะเปนมารดา แบงไดเปน 4 ระยะ คอ ระยะท 1 เรมตงแตสตรสงสยวาตนเองตงครรภและหวงกงวลวาต งครรภจรงหรอไม สตรมการตรวจสอบเพอยนยนการตงครรภ และเมอทราบวาตนเองตงครรภจรง จะมความตองการและกงวลในเรองความผาสกของทารกและตนเอง ระยะท 2 เรมตงแตสตรตงครรภรสกถงการดนของทารกในครรภเปนครงแรก ในระยะนความตองการและความหวงกงวลเรองความผาสกของทารกและตนเองเพมมากขน เนองจากรบรถงความเปนมนษยของทารกในครรภ ระยะท 3 เรมตงแตสตรตงครรภรบรถงการเปลยนแปลงภาพลกษณของตนเอง สตรตงครรภจะมความกงวลเกยวกบสมพนธภาพระหวางตนเองและสามซงจะเปนบดาในอนาคต และระยะท 4 เรมเมอสตรตงครรภรบรวาใกลถงก าหนดคลอด สตรตงครรภมความหวงกงวลถงระยะคลอดทใกลจะมาถง

เมยและมาลหมสเตอร (May & Mahlmeister, 1994) ไดอธบายเรองบทบาทหนาทของการเปนมารดาในระยะตงครรภทสตรตงครรภจะตองกระท าใหส าเรจนน พจารณาไดจากพฒนกจ (developmental tasks) ในระยะตงครรภทง 6 ดาน ซงมรายละเอยด ดงน

1. การยอมรบการตงครรภ ( accepting the pregnancy) เมอสตรคดวาตนเองอาจจะตงครรภ บางคนอาจจะไมไดใหความสนใจหรอสงเกตอาการแสดงของการต งครรภในชวงระยะแรก และเมอทราบแนชดวาตนเองตงครรภ อาจรสกตกใจ ตนเตน ดใจ โกรธ เสยใจ หรอสลบกนไปมา สตรทรสกเปนสขและดใจตอการตงครรภจะรบแจงขาวใหสามทราบทนท แตถารสก

14

ผดหวงหรอเสยใจ หรอคาดวาสามจะรสกไมพอใจ จะรสกลงเลหรอปลอยเวลาใหผานไปหลายวน จงจะแจงสามใหทราบ การยอมรบการตงครรภจะเกดเมอสตรยอมรบความจรงเกยวกบการตงครรภและยอมรบความจรงวารางกายของตนนนไดใหอกชวตหนงอยรอดซงในระยะแรกสตรจะยอมรบการตงครรภในระดบความคด (intellectual level) ซงในระยะตอมาสตรตงครรภจะยอมรบการตงครรภในระดบความรสก (emotional level) คดวาตนเองตงครรภแนนอน

2. การสรางสมพนธภาพกบทารกในครรภ (establishing a relationship with the fetus) การทสตรตงครรภจะสรางสมพนธภาพกบทารกในครรภไดนน จะเกดขนเมอมดลกมการขยายใหญขนและรสกถงการดนของทารกในครรภ สตรตงครรภจะรบรวาทารกในครรภเปนอกชวตหนง เมอเขาสไตรมาสทสอง แตบางคนอาจจะรสกเรวกวาน โดยจะรสกวาทารกในครรภยงคงเปนสวนหนงทมคณคาและตองพงพาอาศยตนอย สตรตงครรภจะเรมคดฝนเกยวกบทารกในครรภ เรมมการพดคยและมปฏสมพนธกบทารกในครรภ ซงเปนสญญาณทแสดงถงการมความผกพนระหวางมารดาและทารกในครรภ

3. การปรบตวตอการเปลยนแปลงในตนเอง (adjusting to change in self) เมยและมาลทมสเตอร (May & Malhmester, 1994) ไดแบงเปน การปรบตวทางดานรางกาย (physical) และการปรบตวทางดานอารมณ (emotional change) ดงน

3.1 การเปลยนแปลงดานรางกาย สตรต งครรภจะมการปรบตวตอการเปลยนแปลงทางดานรางกาย เชน ขนาดของรางกาย การเคลอนไหว การท าหนาทของรางกาย ซงการปรบตวเหลานจะตองเรมตนทนททตงครรภ ในระหวางตงครรภมดลกจะมการขยาย มดลกจะโตขนตามอายครรภ ท าใหหนาทองของสตรขยายขนาดเหนไดชดเจน หลงเดอนท 2 ของการตงครรภพบวาเตานมจะขยายใหญขน และเหนเสนเลอดด าใตผวหนงไดชดเจน หวนมจะใหญขน การขยายของหนาทองและหนาอก อาจท าใหเกดความรสกทางลบตอรางกายของตน บางคนไมคลองแคลวเหมอนเดม ในสวนของการเปลยนแปลงของฮอรโมนและของผวหนง ท าใหผนงหนาทองมเสนสด าน าตาลตรงกลางเกดขน บางครงกมปนสน าตาลขนาดแตกตางกน เกดทหนาและคอ นอกจากนผวหนงบรเวณลานนมและอวยวะเพศกจะมสคล าขน เมออายครรภมากขน ผวหนงบรเวณหนาทองจะแดงและแตกเปนรอย และบางครงจะเกดกบผวหนงบรเวณเตานมและตนขา (London et al., 2003) ในระยะตงครรภสตรตงครรภจะมน าหนกเพมจากเดมประมาณ 10-12 กโลกรม รปรางจะเปลยนแปลงอยางชดเจนในไตรมาสทสอง และไตรมาสทสามของการตงครรภ รางกายมการเผาผลาญอาหารเพมขน สตรตงครรภจงมเหงอออกไดมากและมกลนเหงอ กลนตวมากกวาคนปกต (ธระพง เจรญวทย และคณะ, 2548 ) ซงการเปลยนแปลงของรางกายจากการตงครรภ อาจจะท าให

15

สตรตงครรภรสกอายและกลววารปรางไมสวยงามส าหรบสาม เพอน หรอบคคลอนๆ ในขณะทบางคนอาจยอมรบวาการเปลยนแปลงของรางกายเปนสวนหนงของการตงครรภ ความสนใจตอภาพลกษณจะยงคงมอยตลอดการตงครรภจนถงระยะหลงคลอด นอกจากการเปลยนแปลงทไดกลาวมาแลว รางกายยงม การเปลยนแปลงของระบบตอมไรทอ ท าใหเกดการเพมขนของฮอรโมน มผลตอการท างานของอวยวะตางๆในรางกาย การเปลยนแปลงของระบบทางเดนปสสาวะ ท าใหมการปสสาวะบอย การเปลยนแปลงระบบทางเดนอาหาร ท าใหมอาการคลนไส อาเจยน เบออาหาร แสบยอดอก หรอมอาการทองอด ทองผกได ซงอาการทกลาวมาในทกระบบจะมผลท าใหเกดความไมสขสบายแกสตรตงครรภ 3.2 การเปลยนแปลงดานอารมณ สตรตงครรภมกจะมอารมณทเปลยนแปลงอยางรวดเรวเมอถกกระตนจากสงแวดลอมบางอยางซงอาจเปนผลมาจากการเปลยนแปลงดานฮอรโมน บางคนอาจมความวตกกงวลเพมมากขน มความกลววาตนเองกบทารกในครรภจะไมแขงแรง หรอวตกกงวลเกยวกบการเจบคลอดและการคลอด การทจะตองรบผดชอบและมพนธะผกพนตางๆ ในฐานะทเปนมารดาทจะเกดขนในระยะเวลายาวนาน สตรตงครรภบางคนอาจมการฝนราย ซงเปนผลมาจากมความวตกกงวล ความกลว และความขดแยงโดยไมรตว 4 การปรบเขาสการเปลยนแปลงดานสมพนธภาพกบคสมรส (adjusting to the changing couple relationship) การเปลยนแปลงดานสมพนธภาพกบคสมรสทส าคญม 2 ดาน ดงน คอ

4.1 มการพงพาอาศยมากขน (increases in dependence) สตรตงครรภจะมการพงพาคสมรสมากขน ทงดานรางกายและอารมณ ถาความตองการดานอารมณ และความตองการชวยเหลอตางๆ ไดรบการตอบสนองอยางเตมทจะชวยท าใหสตรตงครรภสามารถปรบตวตอการตงครรภและการเปนมารดาไดเปนอยางด จากการศกษาของ ซค รลค ฮส และเกรลเมล (Zeck, Bjelic-Radisic, Haas & Greimel, 2007) ในเรองผลกระทบของสตรตงครรภวยรน ดานสงคม ครอบครว และการศกษาในมารดาวยรนอาย 17 ป และหลงคลอดบตรภายใน 5 ป จ านวน 131 คนแบงเปน 2 กลม คอกลมมารดาวยรนหลงคลอด 2 ป และ 2-5 ป โดยการสมภาษณทางโทรศพท พบวา มารดาวยรนหลงคลอดทไมไดรบการสนบสนนจากสาม และครอบครว จะเกดผลกระทบในเรองของสมพนธภาพกบสาม ระดบการศกษา อาชพ ความไววางใจ การคบเพอนและการคมก าเนด

4.2 การเปลยนแปลงดานความสมพนธทางเพศ (changes in the sexual relationship) สตรตงครรภจะตองการความรก ความสนใจเพมมากขนในระยะตงครรภ แตความตองการทางเพศและการมเพศสมพนธอาจมการเปลยนแปลงไป สตรตงครรภบางคนอาจจะรสกวารปรางทเปลยนแปลงในขณะตงครรภไมเปนทดงดดใจ บางคนอาจจะกลววาการมเพศสมพนธจะท า

16

ใหเกดอนตรายตอลกในทอง สตรตงครรภทสามารถพดคยกบสามในเรองเพศอยางเปดเผยจะมความยงยากตอการเปลยนแปลงดานเพศสมพนธนอย ในขณะทสตรตงครรภทไมกลาพดคยกบสามในเรองเพศ จะมปญหายงยากตอการปรบตวตอการเปลยนแปลงนไดมากกวา

5. การเตรยมการคลอดและการเปนมารดา (preparing for birth and early motherhood) กระบวนการปรบตวตอบทบาทการเปนมารดาในระยะตงครรภจะสมบรณเมอสตรตงครรภมการเตรยมตวส าหรบการคลอด และเตรยมตวส าหรบบทบาทการเปนมารดา แมวากระบวนการดงกลาว จะเกดตลอดชวงเวลาของการตงครรภ แตสตรตงครรภมกจะเรมมการเตรยมตวอยางจรงจงในชวงไตรมาสทสามของการตงครรภ การเตรยมการคลอดอาจจะเตรยมโดยการเขาชนเรยนทมเนอหาเกยวกบการเตรยมตวเพอการคลอดและการดแลเดก สตรตงครรภจะมการเตรยมของใชส าหรบเดกดวย เปนตน นอกจากน สตรตงครรภอาจจะรสกกลวเกยวกบการคลอด กลววาตนเองและทารกจะไมปลอดภยจากการคลอด ความกลวดงกลาวจะขจดไปไดดวยการไดรบขอมล การสนบสนนและใหความมนใจจากพยาบาล จากสาม จากมารดาหรอเพอนทเคยผานการคลอดมาแลว และทส าคญสตรตงครรภตองสามารถเผชญกบความกลวนไดดวยตนเอง

6. การยอมรบบทบาทการเปนมารดา (accepting the maternal role) สตรตงครรภจะเรมตนกระบวนการเรยนรบทบาทของการเปนมารดาในระหวางตงครรภในเวลาเดยวกนกบทสตรตงครรภเรมมความผกพนกบทารกในครรภ การเรยนรทางสงคมเกยวกบบทบาทการเปนมารดาจะเกดขนโดยไดรบจากแหลงตางๆ เชน จากจนตนาการ การสงเกตจากมารดาคนอนๆ การเลอกพฤตกรรมเพอเลยนแบบอยางหรอหลกเลยง การทดลองแสดงบทบาทสมมตโดยการทดลองเลยงเดกอนๆ การเรยนรเหลาน จะชวยใหสตรตงครรภสามารถเตรยมตวส าหรบบทบาทการเปนมารดาได เมอทารกเกดมารดาจะสามารถแสดงบทบาทและบรรลความส าเรจในบทบาทของการเปนมารดาไดอยางตอเนอง ซงความส าเรจในการแสดงบทบาทการเปนมารดานนจะเกดขนเมอมารดารสกสบายใจพงพอใจและรสกวาตนเองสามารถเปนมารดาทดได

จากพฒนกจของการตงครรภทมผกลาวถงไวหลายแนวคด ส าหรบในการศกษาครงน ผวจยไดน าแนวคดพฒนกจของการตงครรภของเมยและมาลทมสเตอร (May & Malhmester, 1994) มาใชในการศกษาบทบาทการเปนมารดาตามพฒนกจของการตงครรภซงเปนบทบาทมารดาในระยะตงครรภทสตรตงครรภตองกระท าใหส าเรจและจะสะทอนใหเหนถงความสามารถในการเขาสบทบาของการเปนมารดาในระยะตงครรภ โดยพจารณาไดจากการแสดงพฤตกรรมทเหมาะสมกบบทบาทความคาดหวงของสงคม (เยาวลกษณ เสรเสถยร, 2543)

17

พฒนกจของสตรตงครรภวยรน พฒนกจในแตละชวงของวยรนซงเปนชวงวยทกวางมระยะหางระหวางวยรนตอนตนและวยรนตอนปลาย ในแตละกลมจะมการตอบสนองพฒนกจทแตกตางกนกนไป ซงการทวยรนสามารถพฒนาความคด (cognitive thinking) และแสดงออกลกษณะทางเพศทเหมาะสม จะมผลตอการตอบสนองพฒนกจของวยรน รวมถงมผลเมอเกดการตงครรภขนดวย ซงการตอบสนองการตงครรภของสตรวยรนในแตละชวงระยะมความเหมอนและแตกตางกน ดงตอไปน (Piaget, 1969 as cited in Littleton & Engebretson, 2005) วยรนตอนตน จะไมรจกอาการของการต งครรภ คดวาอาการทเกดขนเปนการเปลยนแปลงของรางกาย (Olds, et al., 2004) หากทราบวาเปนอาการของการตงครรภจะปฏเสธ เกดความลงเลสบสนในการตงครรภและหาทางหรอวธทจะยนยนวาตนเองตงครรภจรงลาชา มความกลวทจะบอกเรองการตงครรภแก ครก บดามารดา หรอคนอนๆ (Davidson, et. al., 2012) ท าใหการดแลตนเองในการตงครรภมนอยมากหรอไมมเลย จงขาดความรในเรองอาการผดปกตทพบในขณะตงครรภ ในระหวางตงครรภจะมอารมณหงดหงด วตกกงวล เกยวกบรปรางทเปลยนแปลงไปโดยเฉพาะหนาทอง มพฤตกรรมเสยง เชน การใชสารเสพตด เปนตน และมความสบสนหรอขดแยงในบทบาทการเปนมารดา ในระยะไตรมาสสดทาย สตรตงครรภวยรนจะรสกกลวการเจบครรภและการคลอด และขาดความรในการวางแผนตอไปในอนาคต การตงครรภในสตรวยรนกลมนสวนใหญครกมกจะไมมสวนรวมในการตงครรภ วยรนตอนกลาง ในระยะแรกจะมการตอบสนองการตงครรภเหมอนวยรนตอนตน คอไมรจกอาการของการตงครรภ ปฏเสธการตงครรภ มความสบสนลงเลหรอมความตองการทจะตงครรภ และกลวทจะบอกเรองการตงครรภแกครกหรอบดามารดาเหมอนกน (Olds, et al., 2008) แตเมอทราบวาเปนอาการของการตงครรภจะมการตรวจสอบดวยตนเองหรอใหผเชยวชาญเปนผตรวจให จงอาจมผเชยวชาญใหการชวยเหลอในการดแลการตงครรภของสตรวยรน ท าใหบางคนมทกษะในการแกไขอาการทผดปกตขณะตงครรภได ในระหวางตงครรภ สตรวยรนจะมความสบสนในภาพลกษณของตนเองและการเปลยนแปลงของรางกาย (Pillitteri, 2007) สวนพฤตกรรมเสยงและมความสบสนหรอขดแยงในบทบาทการเปนมารดาจะเหมอนกบวยรนตอนตน วยรนในชวงระยะน จะสามารถเรยนรเกยวกบการเจบครรภและการคลอดได แตยงมความรสกกลวตอการคลอดทจะเกดขน (Larkin, Begley, & Devane, 2009) และอาจมความสามารถในการวาง

18

แผนการตงครรภรวมกบพจารณาสงทจะเกดขนตอไปได และครกจะมสวนรวมในการตงครรภในบางเวลา (Littleton & Engebretson, 2005)

การเปลยนแปลงทางดานรางกายจากการตงครรภ มผลตอภาพลกษณของสตรวยรน โดยเฉพาะสตรต งครรภวยรนตอนตนและตอนกลาง ทจะมความวตกกงวลเกยวกบรปรางทเปลยนแปลงไปโดยเฉพาะหนาทองทมการขยายใหญขน สตรตงครรภวยรนตอนกลางจะมความสบสนในภาพลกษณของตนเองและการเปลยนแปลงของรางกาย (Olds et al., 2008) การทรางกายและหนาทองมการขยายขนตามอายครรภท าใหการแตงกายของสตรตงครรภควรมการปรบเปลยนใหเหมาะสมกบรปรางและหนาทอง แตในสตรตงครรภวยรนจะมความรสกวาการใสชดคลมทองเปนเรองทนาอาย รปรางไมสวยเหมอนเดม หรอกรณทเปนการตงครรภทไมพงประสงค สตรตงครรภอาจมการแตงตวตามปกตเพอปกปดการตงครรภ (Davidson, et. al., 2012) จากการศกษาของวนเพญ กลนรศ (2530) ในเรองภาพลกษณ ตอการปรบตวตอการเปนมารดาของสตรวยรนในระยะตงครรภ โดยกลมตวอยางเปนสตรตงครรภวยรน จ านวน 100 ราย พบวา ภาพลกษณจะมความสมพนธทางบวกกบการปรบตวตอการเปนมารดาในระยะตงครรภ หากสตรตงครรภวยรนรสกวาตนเองมภาพลกษณทไมดในขณะตงครรภ กจะมผลตอบทบาทการเปนมารดา

นอกจากน การเปลยนแปลงแตระบบของรางกายในระยะตงครรภ อาจจะท าใหเกดอาการคลนไส อาเจยน ปสสาวะบอย ทองอดหรอทองผก ตะครว อาการดงกลาวมผลท าใหเกดความไมสขสบายแกสตรตงครรภวยรน ซงเปนวยทก าลงมกจกรรมตางๆรวมกบเพอนหรอสงคม (Olds, et. al., 2008) ความไมสขสบายจากการตงครรภจงอาจจะท าใหสตรวยรนไมยอมรบการตงครรภ รสกวาการตงครรภเปนอปสรรคในการท ากจกรรมตางๆของตนเอง (Ladewig, et. al., 2006) ท าใหการปรบตวตอบทบาทของมารดาในระยะตงครรภเปนไปไดยากยงขน

วยรนตอนปลาย การตอบสนองของวยรนในชวงระยะนสวนใหญจะแตกตางจากวยรนตอนตนและตอนกลาง รจกและทราบอาการของการตงครรภ และจะมการตรวจสอบการตงครรภดวยตนเองและยนยนการตงครรภโดยใหผเชยวชาญเปนผตรวจ มการสนใจดแลตนเองในระยะแรกของการตงครรภ มการบอกเรองการตงครรภแกครก มารดา และคนอน (Davidson, et. al., 2012) เมอเกดการเปลยนแปลงของรางกายในระหวางการตงครรภ สามารถยอมรบการเปลยนแปลงได มพฤตกรรมเสยงลดลง ยอมรบบทบาทมารดาหากมความตองการการตงครรภ และมความสามารถในการแกไขปญหาในระหวางตงครรภ มความเขาใจการเจบครรภและการคลอดอยางแทจรง และวางแผนส าหรบอนาคตตอไปได ครกทเปนวยรนตอนปลายเหมอนกนหรอวยผใหญจะมสวนรวมในการดแลสตรตงครรภ (McKinney, et. al., 2009 ; Olds, et. al., 2008)

19

พฒนกจทขดแยง

การตงครรภของวยรนสวนใหญจะเปนการตงครรภทไมไดวางแผนหรอยงอยในชวงทตองผานขนตอนของพฒนกจตามวย ซงพฒนกจของวยรนเปนกระบวนการทท าใหวยรนบรรลพฒนาการในชวงนไปได การตงครรภทเกดขนในวยรนอาจจะท าใหพฒนกจเกดความขดแยงหรอท าใหการเปลยนผานบทบาทสวยผใหญและการเปลยนผานสบทบาทมารดาของวยรนเปนไปไดยากยงขน (Littleton & Engebretson, 2005) และท าใหเกดความขดแยงในพฒนกจ (conflicting developmental tasks) ทงในบทบาทของวยรนและบทบาทมารดาของสตรตงครรภวยรนได โดยสรปรายละเอยดความขดแยงระหวางพฒนกจของวยรนและพฒนกจของสตรต งครรภ ดงรายละเอยดตอไปน (Pillitteri, 2007) 1. การเหนคณคาของตนเองของวยรน (personal value system) กบการคนหาวถทางทปลอดภยทงตนเองและทารกในครรภ (seeking safe passage) จะท าใหเกดความรสกขดแยง คอสตรตงครรภวยรนตองการใหคนอนยอมรบการตงครรภของตน โดยเฉพาะเพอน และมความสนใจตนเองมากกวา จงอาจไมมความพรอมหรอตระหนกเกยวกบการดแลตนเองในระยะตงครรภ 2. หนาทของวยรน (vocation or career) กบการยอมรบทารกในครรภ (acceptance of the reality of the unborn child) จะท าใหเกดความรสกขดแยง คอ การตงครรภเกดขนในขณะทวยรนยงมหนาทเรยนหรอท างาน การสนบสนนในดานการเงนจงมอยางจ ากด มการสบสนในบทบาทหนาทของวยรนและการเปนมารดา 3. ภาพลกษณและลกษณะทางเพศ (body image and sexuality) กบการยอมรบการตงครรภของตนเองและของผอน (acceptance of the pregnancy by self and others) อาจจะเกดการเคอะเขนเกยวกบรปรางทเปลยนแปลงและยงพยายามท าใหตนเองมรปรางเปนปกต สมพนธภาพกบสามยงไมมนคงเหมอนทหวงไว และครอบครวอาจมปฏกรยาในทางลบกบการตงครรภของวยรน ท าใหสตรตงครรภวยรนไมยอมรบการตงครรภ 4. รปลกษณทมนคง (achievement of a stable indentity) กบการยอมรบบทบาทมารดา(acceptance of the reality of parenthood) จะท าใหเกดความรสกขดแยง คอสตรตงครรภจะพยายามในการพฒนารปลกษณตนเองในขณะทมความรสกทด ยอมรบในการต งครรภ ซงจะชวยท าใหพฒนกจสมบรณได แตอาจจะท าใหเกดความสบสนในบทบาท

20

5. เปนอสระจากครอบครว (independence from parents) กบไดรบสงตางๆหรอค าแนะน าจากครอบครว เพอน คนรอบขาง (giving of oneself) จะท าใหเกดความรสกขดแยง คอเมอเกดการตงครรภ สตรวยรนจ าเปนทจะตองพงพาหรอหาแหลงสนบสนนจากสามและครอบครว เชน เงน ค าแนะน าหรอประสบการณการมบตรกบมารดาหรอคนอนๆ เปนตน สตรตงครรภวยรนจงอาจรสกไมมความเปนอสระ และบดามารดาของวยรนอาจจะจ ากดการดแลทารก

พฒนกจของสตรตงครรภซงขดแยงกบพฒนกจของวยรนในแตละไตรมาสของการตงครรภ เลดวก ลอนดอน และเดวดสน ( Ladewig, et al., 2006) ไดก าหนดระยะของพฒนกจทง 3 ระยะ ดงน ไตรมาสแรก วาเปนพฒนกจของการตงครรภหลกส าหรบสตรจะเปนการคนหาหรอพสจนวาตนเองตงครรภซงอาจจะตรวจเองทบานหรอไปตรวจทโรงพยาบาลหรอคลนก และเมอรวาตนเองตงครรภอยางแนนอนแลว ในระยะแรกสตรอาจจะมความรสกลงเลสองจตสองใจวาตองการหรอไมตองการตงครรภ จนเกดความรสกไมแนนอนเกยวกบการตงครรภ และภายหลงการยอมรบการตงครรภแลวจะเรมดแลตนเองในเรองการรบประทานอาหารและกจกรรมตางๆทท าใหมสขภาพทดตอการตงครรภ หากเปนการตงครรภไมไดวางแผนไวกอน การตอบสนองการตงครรภจะเปนไปในทางแงลบ ผลคอสตรวยรนสวนใหญจะละเลยไมสนใจในการตงครรภ และมหลายเหตผลทจะไมยอมรบการตงครรภ และคดวาอาการหรออาการแสดงทเปลยนแปลงเปนเพราะการเจรญเตบโตตามวยของตนเอง จงมาตรวจการตงครรภลาชา และเมอทราบวาตนเองตงครรภก จะไมเชอ พยายามหลกเลยงหรอไมกลาแสดงตววาต งครรภ บางคนกลววาการต งครรภจะท าใหครอบครวหรอคนอนผดหวงในตนเองและเกดความวนวายขน อาการลงเลจะพบไดนานกวาสตรตงครรภวยผใหญ ทายสดจะท าใหสตรตงครรภวยรนละเลยหรอไมสนใจ ดแลตนเองในไตรมาสแรกของการตงครรภ ดงจะเหนไดวาไตรมารสแรกของสตรตงครรภวยรนจะมาฝากครรภชาหรอไมมการมาฝากครรภ ไตรมาสทสอง สตรตงครรภจะมประสบการณทงการเปลยนแปลงของรางกายและรสกการดนของทารก ท าใหเกดการยอมรบการตงครรภในทสด ในระยะนสตรตงครรภจะเรมสวมเสอผาทเหมาะกบลกษณะรางกายของตนเองทเปลยนแปลง มการรบรการเจรญเตบโตของทารกในครรภและมการเตรยมตวในการเปนมารดา แตอยางไรกตาม ส าหรบสตรตงครรภวยรน ในระยะนยงคงมการปกปดการต งครรภโดยการสวมใสเสอผาหรอแตงตวทรดรปหรอท ากจกรรมทมผลกระทบตอสขภาพของตนเองและทารกในครรภ เชน การดมสรา สบบหร เปนตน บางคนอาจจะรสกไมดเมอรปรางของตนเองเปลยนแปลงทองเรมขยายโต หรอมการเปลยนแปลงของสผว นอกจากน สตรตงครรภวยรนสวนใหญจะขนอยกบครอบครวและไมสามารถพฒนาบทบาทมารดาไดเนองจากยงมความสนใจอยกบตนเองอยมากกวาการตงครรภ

21

ไตรมาสทสาม สตรตงครรภจะมหนาทองทโตชดเจนมากและเรมมการวางแผนในการตอนรบทารกทจะมาเปนสมาชกใหมในครอบครว โดยการจดเตรยมของใช สถานท การตงชอ และอนๆ นอกจากน ยงมการเตรยมตวในการคลอดอกดวย ในระยะน สตรตงครรภจะมความกงวลเกยวกบการหองคลอดและกระบวนการคลอดและเปนหวงเกยวกบสขภาพของทารก มการสบคนขอมลความรจากแหลงทเปนประโยชนตางๆ ในสวนของสตรตงครรภวยรนบางคนตองการทจะยตการตงครรภโดยการนบวนใหถงวนคลอดและไมมการเตรยมตวในการคลอด (Davidson, et. al., 2012) สดทายสตรตงครรภวยรนจะมภาวะวตกกงวลในเรองการคลอดซงมผลตอการเจบปวดในระยะคลอด (Lang, Sorrell, Rodgers, & Lebeck, 2006) สตรตงครรภวยรนบางคนฝนราย บางคนไมไดเตรยมสงของทจะใชส าหรบการคลอด และหลายคนคดวาทารกทเกดมาสรางความล าบากในกบตนเองในระหวางต งครรภ ดงนน จงเปนสงทยากมากในการทจะท าใหสตรต งครรภวยรนสามารถแสดงบทบาทของมารดาได ดงการศกษาของฤด ปงบางกะดและคณะ (Pungbangkadee, et. al., 2006) ในเรองของการพฒนาบทบาทการเปนมารดาในระยะแรกของเดกวยรนไทย โดยวจยเชงคณภาพในมารดาวยรนครรภแรกทมสามอยดวย จ านวน 21 ราย จากผลการศกษาพบวา สตรวยรนอยกบความขดแยงระหวางความตองการในฐานะทเปนมารดาและความตองการของวยรน สตรวยรนรบรถงความตองการทขดแยง ซงประกอบดวยการรบรความขดแยงระหวางการมงเนนทบตรและการมงเนนทตวเอง การรบรความขดแยงระหวางการเลยงบตรและความตองการไปโรงเรยนหรอท างาน การรบรความขดแยงระหวางการหวงภาพลกษณการเปนมารดาและภาพลกษณของตวเอง และการรบรความขดแยงระหวางการพงพาครอบครวและการเปนอสระจากครอบครว การตงครรภของสตรวยรน สงผลใหเกดการเปลยนแปลงทางรางกายและจตสงคม ซงเปนภาวะวกฤตทสตรตงครรภวยรนจะตองเผชญทงพฒนกจของวยรนและพฒนกจของการตงครรภ (Erikson, 1959 cited in Reeder, et al., 1997) สตรตงครรภวยรนจงตองมการเขาสบทบาทมารดาตลอดระยะเวลาการตงครรภ การทสตรตงครรภวยรนจะสามารถเขาสบทบาทการเปนมารดาไดอยางสมบรณกตอเมอปฏบตพฒนกจในระยะตงครรภในแตละดานไดส าเรจ หากสตรต งครรภวยรนไมสามารถผานพฒนกจในระยะตงครรภไดจะสะทอนถงการเขาสบทบาทการเปนมารดาอยางไมมประสทธภาพ (เยาวลกษณ เสรเสถยร, 2543) การทสตรตงครรภวยรนยงไมมบทบาทการเปนมารดาไดอยางเหมาะสมจะท าใหเกดผลกระทบตอสมพนธภาพของมารดาและทารกตอไปได (Littleton, & Engebretson, 2005) ปจจยทมผลตอบทบาทการเปนมารดา

22

จากการศกษาของเยาวลกษณ เสรเสถยร ( 2543) ในเรองปจจยทมอทธพลตอการปรบบทบาทของสตรตงครรภวยรน พบวา ปจจยทสามารถรวมท านายการปรบตวดานบทบาทหนาทของการเปนมารดาในระยะตงครรภของสตรวยรน ม 5 ปจจย ไดแก ความสมพนธระหวางคสมรส แรงสนบสนนทางสงคม ความพรอมในการมบตร ประสบการณการเลยงดเดก และ อาย โดยสามารถรวมท านายความผนแปรของการปรบตวดานบทบาทหนาทของการเปนมารดาในระยะตงครรภของสตรวยรน ไดรอยละ 51.67 รายละเอยดของปจจยทมผลตอมารดามดงตอไปน

1. สมพนธภาพระหวางคสมรส คสมรสทมสมพนธภาพทดตอกน จะมความรก ความเขาใจ ใหความชวยเหลอและไวใจซงกนและกน สมพนธภาพระหวางคสมรสจงเปนพนฐานส าคญของความมนคงในครอบครว ในระยะตงครรภเปนชวงเวลาทส าคญทท าใหสมพนธภาพระหวางคสมรสเปลยนแปลงไปในทางทดขน สตรตงครรภวยรนมความรสกพงพอใจในความสมพนธทเกดขนและสามารถปรบตวดานบทบาทหนาทของการเปนมารดาในระยะตงครรภ จากการศกษาของสภาพร ตงศร (Tangsiri, 2007) พบวา สตรตงครรภวยรนทไดรบการสนบสนนจากคสมรสด จะสงผลใหเกดความรสกมคณคาในตนเอง และสามารถปรบบทบาทการเปนมารดาไดด นอกจากน มการศกษาของวนเพญ กลนรศ (2530) ในเรองสมพนธภาพของคสมรส ตอการปรบตวตอการเปนมารดาของสตรวยรนในระยะตงครรภ โดยกลมตวอยางเปนสตรตงครรภวยรน จ านวน 100 ราย พบวา สมพนธภาพของคสมรส มความสมพนธทางบวกกบการปรบตวตอการเปนมารดาในระยะตงครรภ ดงนน การใหการดแลสตรตงครรภวยรนในระยะตงครรภควรทจะมการชวยเหลอสงเสรมใหมการปรบบทบาทหนาทของการเปนมารดา โดยเฉพาะในสตรตงครรภทมอายนอย ไมมความพรอมในการมบตร ไมมประสบการณการเลยงบตร ขาดแรงสนบสนนทางสงคมและมสมพนธภาพระหวางคสมรสไมด

2. แรงสนบสนนทางสงคม การสนบสนนทางสงคมของสตรต งครรภวยรนมาจาก สามหรอครก ครอบครว เพอน และเพอนรวมงาน โดยทวไปการสนบสนนจากสามหรอมารดาของสตรตงครรภจะมสวนส าคญมากทสด การสนบสนนทางสงคมทดท าใหสตรตงครรภวยสามารถเผชญกบปญหาไดดขน ยนยอมดแลสขภาพ พงพอใจ และมสมพนธภาพทใกลชดและผกพนกบทารก และเพมการเลยงลกดวยนมแม สตรตงครรภวยรนหากไดรบการสนบสนนทางสงคมนอยจะเรมการดแลตนเองลาชา และเกดภาวะซมเศราทงระหวางตงครรภและหลงคลอดได ดงการศกษาของ มยร นรตธนาดร (2548) เกยวกบการเหนคณคาในตนเอง การสนบสนนทางสงคมและภาวะซมเศราในมารดาวยรนไทย โดยไดศกษาในสตรตงครรภวยรนอายต ากวา 20 ป จ านวน 340 ราย พบวา การเหนคณคาในตนเองและการสนบสนนทางสงคม สามารถรวมท านายภาวะซมเศราไดอยางมนยส าคญ และ การเหนคณคาในตนเอง การสนบสนนทางสงคม ในระยะกอนคลอด จะม

23

อทธพลโดยทางตรงและทางออมตอภาวะซมเศราหลงคลอด ซงหากสตรตงครรภวยรนเกดภาวะซมเศราในระยะตงครรภจะเปนปจจยทางดานมารดาทมผลตอการด ารงบทบาทมารดา (Mercer, 2006) นอกจากน ยงมการศกษาวจยเชงพรรณนาของ พนดา วาราชนนท (2541) เกยวกบการสนบสนนจากคสมรสและการปรบตวดานบทบาทหนาทของมารดาในระยะหลงคลอด โดยศกษาในกลมตวอยาง 250 ราย พบวา การสนบสนนจากคสมรสสามารถท านายการปรบตวดานบทบาทหนาทของมารดาไดรอยละ 35.84 และพบวารายไดเฉลยของครอบครอบครวสามารถรวมกนท านายการปรบตวดานบทบาทหนาทไดเพมขน รอยละ 37.35 อยางมนยส าคญ

3. ความพรอมในการมบตร เปนภาวะทบคคลมการเตรยมตว มความตงใจ และอยในสภาพทพรอมจะต งครรภหรอมบตร โดยมความพรอมท งทางดานรางกาย จตใจ และสงคม (Muangpin, 2009) ความพรอมทางดานรางกาย เชน มสขภาพแขงแรง ความพรอมทางดานจตใจ เชน มความรกและตองการมบตร มความพรอมทางดานสงคม เชน มการสมรสทถกตอง สตรวยรนทมความพรอมในการมบตร จะสามารถปรบตวดานบทบาทหนาทของการเปนมารดาในระยะตงครรภไดงายกวาสตรตงครรภทไมมความพรอมในการมบตร จากการศกษาวจยเชงพรรณาของ สายสดา วงษจนดา (Vongjinda, 2004) ในเรองประสบการณของหญงวยรนทตงครรภแรก โดยศกษาในสตรตงครรภวยรน อายต ากวา 20 ป ทมอายครรภตงแต 28 สปดาหขนไป จ านวน 20 ราย พบวา การตงครรภ 3 ใน 4 ของวยรน เกดการตงครรภโดยไมตงใจและไมอยากมบตร ซงในกลมนจะมองการตงครรภเปนไปในดานลบ สวนวยรนทตองการบตรจะมองการตงครรภในดานบวก การยอมรบการตงครรภจะเกดไดตอเมอรบรถงการดนของทารกในครรภ และไดรบปฎกรยาทดจากบคคลส าคญ ท าใหสามารถปรบตวตอการเปลยนแปลงในขณะตงครรภและมการดแลเอาใจใสตนเอง และการศกษาของ วนเพญ กลนรศ (2530) ทพบวา ความพรอมในการมบตร มความสมพนธกบการปรบตวดานบทบาทหนาทของการเปนมารดาในระยะตงครรภของสตรวยรน

4. ประสบการณการเลยงดเดก สตรต งครรภวยรนทเคยไดปฏบตกจกรรมและมบทบาทในการเลยงดเดกเลก เชน เคยเลยงนอง เลยงหลาน และเคยเปนพเลยงเดก จะสามารถน าประสบการณทเรยนรจากการเลยงดเดกมาใชกบการเลยงดบตรของตนไดดกวาสตรตงครรภทไมเคยมประสบการณในการเลยงดเดกมากอน สตรตงครรภวยรนทเคยมประสบการณการเลยงดเดกมากอนจะมความเชอมนวาตนเองจะดแลบตรของตนและพรอมทจะยอมรบบทบาทของการเปนมารดาได

5. อาย การตงครรภจะเปนสงททาทายส าหรบวยรนมากกวาวยผใหญ เนองจากวยรนจะตองเผชญกบความขดแยงระหวางพฒนกจของการตงครรภและพฒนกจของวยรนไปพรอมกน พฒนกจหลกของวยรนจะเรมกอตวและเปนไปอยางราบรนดวยตวของวยรนเอง ภารกจหลกในแต

24

ละพฒนกจของการตงครรภจะมผลตอการเรยนรพฒนกจของวยรน (McKinney, et al., 2006) วยรนตอนปลายซงมอายสงกวาจะสามารถเรยนรหรอแกไขปญหา ตดสนใจ และควบคมตนเอง พจารณาถงผลของการกระท าของตน รวมทงมทกษะในการปฏบตตนดานตางๆ เมอมการตงครรภเกดขน สตรตงครรภวยรนทมอายมากกวาจะสามารถปรบตวดานบทบาทหนาทของการเปนมารดาในระยะตงครรภไดดกวาสตรตงครรภวยรนทมอายนอย (Davidson, et. al., 2012)

แมคคนนและคณะ (McKinney, et al., 2006) ไดรวบรวมปจจยทมผลตอการปรบตวในเรองบทบาทมารดาของสตรตงครรภ ไดแก อาย จ านวนการตงครรภ การสนบสนนทางสงคม การขาดสามหรอครก ฐานะทางเศรษฐกจของครอบครว ซงเปนปจจยทมผลตอการตงครรภ ฐานะทางเศรษฐกจจะเปนสงทท าใหครอบครวมอาหาร ทพกและมภาวะสขภาพทด จากการศกษาของ พยอม มะสใส (2547) เกยวกบสงรบกวนในชวตประจ าวนกบการปรบบทบาทการเปนมารดาในระยะหลงคลอด 4-8 สปดาห ของมารดาวยรนครรภแรก จ านวน 100 ราย พบวา การปรบบทบาทการเปนมารดาในระยะหลงคลอดมความสมพนธทางลบกบสงรบกวนในชวตประจ าวน โดยเฉพาะดานเศรษฐกจจะเปนสงรบกวนในชวตประจ าวนมากทสด นอกจากน ยงมปจจยเกยวความรสกมคณคาในตนเอง ทมผลตอการปรบบทบาทหนาทการเปนมารดาในระยะตงครรภ ดงการวจยเชงพรรณนาของ กฤษณา พลเพม (2543) ทศกษาเกยวกบความรสกมคณคาในตนเองและการปรบดานบทบาทหนาทของการเปนมารดาในระยะตงครรภ ซงไดศกษาในสตรครรภแรก จ านวน 180 ราย พบวา ความรสกมคณคาในตนเอง รายไดของครอบครว และความตงใจในการมบตรเปนปจจยทมอทธพลทางบวกและสามารถรวมท านายการปรบตวดานบทบาทหนาทของการเปนมารดาในระยะตงครรภของหญงครรภแรกไดรอยละ 32

จากการทบทวนวรรณกรรมทเกยวของกบปจจยทมอทธพลตอบทบาทหนาทมารดา พบปจจยทมผลในทางบวกหรอสงเสรมการปรบตวดานบทบาทมารดา ไดแก สมพนธภาพระหวางคสมรส ความตองการมบตร ความรสกมคณคาในตนเอง ทศนคตทด และการสนบสนนทางสงคม ซงการสนบสนนทางสงคม เปนปจจยทผวจยสนใจทจะน ามาใชในการศกษา ตามกรอบแนวคดทฤษฎของเฮาท (House, 1981)

การสนบสนนทางสงคมในสตรตงครรภวยรน

การทสตรตงครรภวยรนจะตองเผชญทงพฒนกจของวยรนและการตงครรภในเวลา

เดยวกน สวนใหญจงพบวา สตรตงครรภวยรนจะยงไมมการเตรยมพรอมทเหมาะสม และไดรบการสนบสนนนอย (Logsdon, Birkimer, Ratterman, Cahill, Cahill, 2002) การสนบสนนทางสงคมม

25

อทธพลทางดานบวกตอสตรตงครรภวยรน (Wong, et al., 2006) ซงมารดาของสตรวยรนและสาม จะเปนผทใหการชวยเหลอสนบสนนแกสตรตงครรภวยรนไดมากทสด เนองจากเปนผทอยใกลชด เปนบคคลทสตรตงครรภวยรนมความไววางใจ (Burke & Liston, 1994) แนวคดและทฤษฏการสนบสนนทางสงคม

เฮาส (House, 1981 cited in Brown, 1986) ไดอธบายความหมายของการสนบสนนทางสงคมวา หมายถง สงทผรบไดรบการสนบสนนในดานขอมล ขาวสาร วตถสงของ หรอการสนบสนนทางดานจตใจจากผใหการสนบสนน ซงอาจเปนบคคลหรอกลมคน และเปนผลใหผรบไดปฏบตหรอแสดงออกทางพฤตกรรมไปในทางทผรบตองการ ในทนหมายถงการมสขภาพด แรงสนบสนนทางสงคมอาจมาจากบคคลในครอบครว เชน พอแม พนอง เพอนบาน ผน าชมชน เพอนรวมงาน เพอนนกเรยน เจาหนาทสาธารณสข และเฮาส (House, 1981) ไดแบงการสนบสนนทางสงคมออกเปน 4 ดาน ดงน 1. การสนบสนนทางดานอารมณ (emotional support) หมายถง พฤตกรรมทแสดงออกถงความรก ความหวงใย การดแลแกบคคล ผใหการสนบสนนควรใหการเอาใจใส สนใจ รบฟงและรสกเหนอกเหนใจ ซงเฮาสไดกลาววาการสนบสนนทางดานอารมณเปนการสนบสนนทส าคญทสด หากไดรบการสนบสนนทางอารมณจะท าใหบคคลยอมรบการสนบสนนดานอนดวย 2. การสนบสนนทางดานการประเมนคา (appraisal support) หมายถง การใหขอมลแกบคคลเพอน าไปใชในการประเมนตนเอง การยนยน การใหขอมลยอนกลบ (feed back) ท าใหเกดความมนใจ เปรยบเสมอนการเสรมแรงทางสงคม 3. การสนบสนนทางดานขอมล (informational support) หมายถง การใหขอมลแกบคคลเพอใหสามารถจดการกบปญหาทเกดขนหรอเผชญอย เชน การใหค าปรกษา แนะน า การใหแนวทางการปฏบต และใหขอมลตางๆ 4. การสนบสนนทางดานวตถสงของ (intrumental support) หมายถง การจดหาอปกรณสงของทดและการบรการ หรอการชวยเหลออปกรณสงของตางๆ เชน การชวยเหลอดานการเงน สงของ เวลา การบรหารการท างาน และการปรบสภาพแวดลอม การสนบสนนทางสงคมทง 4 ดานของเฮาส เปนการสนบสนนทงดานรางกายและจตใจ จงเหมาะสมกบแกสตรตงครรภวยรนทมการเปลยนแปลงทงทางดานรางกายและจตใจ และตองการการชวยเหลอสนบสนน หากสตรตงครรภวยรนไดรบการสนบสนนจากสงคมทเพยงพอจะท าใหเกดผลลพธทดตอบทบาทการเปนมารดา นอกจากนสขภาพรางกายทงมารดาและทารกกจะดเชนกน

26

(Turner, Grindstaff, & Phillips, 1990) จากการศกษาของ กบรน โปแลนด และซคส (Giblin, Poland, & Sachs, 1987) ในประเทศสหรฐอเมรกา เกยวกบการสนบสนนทางสงคมตอทศนคตและพฤตกรรมของสตรตงครรภวยรน กลมตวอยางเปนสตรตงครรภวยรนไตรมาสสาม จ านวน 75 ราย พบวา สตรตงครรภวยรนทไดรบความชวยเหลอจากมารดา สามหรอเพอนจะมความพงพอใจตอการตงครรภ สวนสตรตงครรภวยรนทเหนคณคาในตนเองจะมความตงใจ..... การสนบสนนดานอารมณและวตถสงของจากสามจะมผลตอสตรตงครรภวยรนมาก จากการศกษาของโคเนยคกรฟฟน โลมนสกา และบรท (Koniak-Griffin, Lominska, Brecht, 1993) เรองการสนบสนนทางสงคมของสตรตงครรภวยรน โดยเปรยบเทยบการสนบสนนระหวางสตรตงครรภวยรน 3 กลม คอ สตรตงครรภผวด า สเปน และผวขาว พบวา สตรตงครรภผวด าไดรบการสนบสนนทางสงคมดานอารมณและวตถสงของนอยกวาสตรตงครรภผวขาว และยงพบวาคะแนนความสนใจทารกในฐานะมารดาของสตรตงครรภวยรนผวขาวมมากทสด รองลงมา คอสตรตงครรภวยรนสเปน และสตรตงครรภวยรนผวด า ตามล าดบ นอกจากน ยงมการศกษาเชงคณภาพในประเทศเนเธอแลนด เรองความตองการการสนบสนนทางจตสงคมจากพยาบาลผดงครรภระหวางการเปลยนผานสบทบาทมารดา ของทรฟฟลน เนยรเวนฮส และโคลเจน (Teeffelen, Nieuwenhuijze, & Korstjens, 2009) กลมตวอยางเปนสตรตงครรภทไดรบการดแลจากพยาบาลผดงครรภ จ านวน 21 คน โดยใชการสมภาษณเชงลก พบวา สตรตงครรภตองการไดรบสขภาพทดในระยะตงครรภ ตองการผเชยวชาญชวยสนบสนนดานขอมลเมอมการเปลยนผานสบทบาทมารดา ตองการการสนบสนนดานอารมณขณะทมการเปลยนแปลงทางดานรางกายและจตใจในระยะตงครรภ มความตองการรบขอมลการเตรยมพรอมทางดานรางกายและจตใจเกยวกบการคลอดและบทบาทมารดา จะเหนไดวาในระยะตงครรภ สตรจะมความตองการการสนบสนนในทกดาน โดยเฉพาะสตรต งครรภว ย รนทสวนใหญตองเผชญกบปญหากบการต งครรภทไมพรอม (Maungpin, 2009) นอกจากนยงมการศกษาของพอลและคณะ (Paul, Marilyn, & Barbara, 1987) ทศกษาเรองผลของการสนบสนนทางสงคมตอทศนคตและพฤตกรรมของมารดาวยรน กลมตวอยางคอสตรตงครรภวยรนในไตรมาสท 3 โดยเนนการสนบสนนจากสามวยรน พบวา สตรตงครรภวยรนมความพงพอใจในการตงครรภหากไดรบความชวยเหลอจากมารดาและเพอน มความพรอมในการเลยงบตร และพบวาในระยะหลงคลอดสตรวยรนมความเชอมนใจตนเองสงเปนผลจากไดรบการสนบสนนทางดานอารมณและวตถสงของจากสาม จากการทบวรรณกรรมในเรองผลของการสนบสนนทางสงคมตอการตงครรภ การคลอดและหลงคลอดของเกอดนเจนและคณะ(Gierdingen, Frobreg, & Fontaine, 1991) พบวาการสนบสนนทางสงคมมความสมพนธตอการตงครรภทงทางดานรางกายและจตใจ โดยเฉพาะการให

27

การสนบสนนทางดานอารมณ ขอมล และวตถสงของ สงผลในทางทดตงแตในระยะตงครรภไปจนถงระยะคลอดและหลงคลอด การไดรบการสนบสนนทางดานขอมลเปนกลมจากพยาบาลผดงครรภจะลดภาวะแทรกซอนในระยะคลอดและเกดผลดทงทางรางกายและจตใจในระยะหลงคลอด และยงพบวาสามเปนผทสามารถใหความชวยเหลอสนบสนนทางดานอารมณไดเปนอยางด สรปไดวา การสนบสนนทางสงคมมอทธพลทางบวกตอสตรตงครรภ แตจากการทบทวนวรรณกรรมพบเฉพาะการสนบสนนทางสงคมแกสตรต งครรภวยผใหญ ดงน น ผวจ ยจงสนใจทจะศกษาการสนบสนนทางสงคมทมผลตอการตงครรภของสตรวยรน การศกษาครงน ผวจยไดน าแนวคดการสนบสนนทางสงคมของเฮาส (House, 1981) มาใชเพอเปนแนวทางในการสงเสรมการไดรบการสนบสนนทางสงคมของสตรต งครรภวยรน เนองจากแนวคดของเฮาส มความครอบคลมทงทางดานรางกายและจตใจ รวมถงความตองการพนฐานของมนษย เหมาะสมกบกลมสตรตงครรภวยรน เนองจากวยรนยงตองมพฒนกจในการปรบจตใจ ตองการการยอมรบจากเพอนและบคคลใกลชด ยงเปนวยทตองพ งพาอาศยครอบครว โดยเฉพาะในเรองเศรษฐกจการเงน (Vongjinda, 2004) ดงนนสตรตงครรภวยรนจงมความตองการการสนบสนนจากสามหรอมารดา ทงทางดานอารมณ ดานการประเมนคา ดานขอมล และดานวตถสงของ ซงการสนบสนนทางสงคมทง 4 ดานของเฮาส จะสามารถตอบสนองความตองการและชวยใหพฒนกจการตงครรภของสตรตงครรภวยรนผานไปไดอยางเหมาะสม ดงรายละเอยดในแตละดาน ดงน

1. การสนบสนนทางดานอารมณ การตงครรภจะสงผลใหสตรวยรนมการเปลยนแปลงทงทางดานรางกายและจตใจ โดยเฉพาะในไตรมาสแรกและไตรมาสสอง ทจะเหนไดวา สตรตงครรภวยรนยงมความไมมนใจ เกดความวตกกงวล เกดความสบสนในบทบาทมารดา (Leifer, 2008) จากแนวคดของเฮาส (House, 1981) ทกลาววา การทบคคลรสกวา ไดรบความรก ความเหนอกเหนใจ การเอาใจใส และเหนคณคา ความรสกดงกลาวเกดขนภายในของแตละบคคล และสอไดดวยการกระท า ดงนน การทสตรตงครรภวยรนไดรบการประคบประคองดแลทางดานจตใจ จากสามหรอมารดา รวมถงพยาบาลผดงครรภ จะท าใหสตรตงครรภวยรนพรอมทจะเผชญกบปญหาและสามารถปฏบตพฒนกจของการตงครรภไดอยางเหมาะสมตอไป

2. การสนบสนนทางดานการประเมนคา เนองจากสตรตงครรภวยรนยงเปนวยทจะเปลยนผานจากวยเดกสวยผใหญ กระบวนความคดและการกระท ายงเปนพฒนกจทจะตองมการปรบตว (Olds et al., 2008) ประกอบกบมการตงครรภเกดขน ท าใหสตรตงครรภวยรนตองปรบเปลยนบทบาทของตนเอง แตกยงพบวามปจจยสวนบคคลและสงแวดลอมทอาจจะท าใหการปฏบตพฒนกจของการตงครรภแตกตางกนออกไป ซงอาจจะความเหมาะสมหรอไมเหมาะสม

28

ดงนน สตรตงครรภวยรนจงมความตองการขอมลยอนกลบจากพยาบาลผดงครรภ เนองจากเปนผทมความรและประสบการณ และจากสามหรอมารดาทไดรบความร ขอมล และค าแนะน าจากพยาบาลผดงครรภ แลวน ามาใหขอมลมายอนกลบใหแกสตรตงครรภ ซงจะชวยใหสตรตงครรภทราบถงการปฏบตพฒนกจของตนเองในระยะตงครรภทเหมาะสมและถกตอง ซงการสนบสนนทางดานการประเมนคณคาจะท าใหสตรตงครรภวยรนรสกมความเชอมนและเปนสวนหนงของสงคม (Kane, 1988 cited in Langford, Bowsher, Maloney, Lillis, 1997)

3. การสนบสนนทางดานขอมล การทสตรตงครรภวยรน สวนใหญไมมการวางแผนหรอยงไมมความพรอมในการมบตร (Vongjinda, 2004 ; Maungpin, 2009) ดงนน สตรตงครรภว ย รนสวนใหญจงมปญหาเกยวกบการปฏบตตนในดานตางๆ เ นองจากขาดความรและประสบการณ สตรตงครรภวยรนยงขาดขอมลทเปนจรง รวมถงค าแนะน า การชแจง และการบอกแนวทางหรอทางเลอกเพอน าไปสการแกไขปญหาทเผชญอย (House, 1981 cited in Langford, Bowsher, Maloney, Lillis, 1997) ดงนน เพอใหสตรตงครรภวยรนสามารถปฏบตพฒนกจไดอยางเหมาะสมพยาบาลผดงครรภควรใหขอมลขาวสารถงวธการปฏบตพฒนกจของการตงครรภทถกตอง

4. การสนบสนนทางดานวตถสงของ โดยทวไปสตรตงครรภวยรนมความตองการทจะไดรบความชวยเหลอในทกๆดาน เนองจากสตรวยรนยงเปนวยทตองพ งพาอาศยครอบครว โดยเฉพาะในเรองเศรษฐกจการเงน (Vongjinda, 2004) สตรตงครรภวยรนมความจ าเปนทจะตองมคาใชจายในระหวางการตงครรภ เชน การเลอกซอชดทเหมาะสมกบรปรางทเปลยนไป การเลอกซออาหารทมประโยชนตอตนเองและทารก เปนตน หรอเมออายครรภมากขน สตรต งครรภวยรนอาจจะมความไมสขสบาย การเคลอนไหวรางกายล าบาก และตองการการพกผอนทเพยงพอ ดงนน การจดหาอปกรณหรอสงของทด การชวยเหลอตางๆ เชน การชวยเหลอดานการเงน สงของ เวลา และการปรบสภาพแวดลอม จงเปนการไดรบความชวยเหลอทสตรตงครรภควรไดรบการสนบสนนสามหรอมารดา ทเปนบคคลใกลชด จะเปนผทชวยเหลอสตรตงครรภในเรองนไดดทสด

การสนบสนนทางสงคมจากสามหรอมารดาตอบทบาทการเปนมารดา

การสนบสนนทางสงคมเปนปจจยทมอทธพลตอการปรบตวดานบทบาทหนาทการเปนมารดาของสตรตงครรภวยรน เนองจากสตรตงครรภวยรนยงเปนวยทตองพงพาอาศยและเผชญภาวะวกฤตจากการตงครรภ โดยเฉพาะในดานการปรบบทบาทมารดาทสตรตงครรภวยรนควรจะ

29

ไดรบการสนบสนนชวยเหลอจากบคคลทใกลชด เชน สาม บดา มารดา และพยาบาลวชาชพ หากสตรตงครรภวยรนไดรบการสนบสนนทางสงคมอยางเหมาะสมตงแตในระยะตงครรภ จะท าใหสามารถปรบตวดานบทบาทหนาทการเปนมารดาไดส าเรจ และสามารถแสดงบทบาทมารดาในระยะคลอดและหลงคลอดไดอยางเหมาะสมตอไป

การสนบสนนจากสามหรอมารดา

สามจะเปนผทอยใกลชดสตรตงครรภวยรนมากทสด มอทธพลส าหรบสตรตงครรภ

และใหการชวยเหลอสนบสนนทงทางดานรางกายและจตใจ (Giblin, Poland, & Sachs, 1987) เชน การพามารบบรการฝากครรภ ใหก าลงใจและใหความสนใจ จากการศกษาวจยเของ ภาวด ทองเผอก (2547) เกยวกบการใชโปรแกรมการสงเสรมการรบรความสามารถของตนเองโดยเนนการสนบสนนจากสามตอการปรบตวดานบทบาทหนาทการเปนมารดาในสตรตงครรภวยรนครรภแรก พบวา สตรตงครรภวยรนมคะแนนการปรบตวดานบทบาท หลงจากไดรบโปรแกรมทเนนการสนบสนนจากสาม สงกวากอนไดรบโปรแกรม และคาเฉลยของคะแนนการปรบตวดานบทบาทหนาทการเปนมารดาของสตรตงครรภวยรนครรภแรกทไดรบโปรแกรมทเนนการสนบสนนจากสาม สงกวากลมทไดรบการพยาบาลตามปกต และจากการศกษาของพนดา วาราชนนท (2541) ในเรองแรงสนบสนนจากคสมรส และการปรบตวดานบทบาทหนาทของมารดาในระยะหลงคลอด กลมตวอยางเปนมารดาหลงคลอด จ านวน 250 ราย พบวา กลมตวอยางมการปรบตวดานบทบาทหนาทและไดรบการสนบสนนจากคสมรสอยในระดบด โดยการสนบสนนทางสงคมจากคสมรสสามารถท านายการปรบตวดานบทบาทหนาทของมารดาไดรอยละ 35.84 และจากการศกษาของ ลอกสดอน แกงน ฮนท แพทเทอสน และเรคสโตร (Logsdon, Gagne, Hughes, Patterson, Rakestraw, 2004) ในเรองเกยวกบการสนบสนนทางสงคมของสตรวยรนขณะตงครรภ พบวา ผลการสนบสนนทางสงคมทสตรตงครรภวยรนทไดรบสมพนธภาพจากครอบครว สามจะท าใหชวยในเรองของความปลอดภยและฐานะเศรษฐกจสงคมไดด นอกจากนยงมการศกษาของนนทพร แสนศรพนธ (Sansiriphun, 2010) ทไดท าการศกษาเชงคณภาพเกยวกบบทบาทการเปนบดา โดยศกษาเชงคณภาพ จากบดาทมบตรคนแรก พบวา บดาสามารถแสดงบทบาทในการชวยเหลอดแลภรรยาและบตร โดยเรมตงแตในระยะตงครรภ โดย ใหการสนบสนนทางดานอาหารและโภชนาการ ใหการสนบสนนทางดานรางกายและจตใจ เชน การชวยเหลองานบาน การใหค าแนะน า การสมผสและพดใหก าลงใจ การนวด เปนตน และสดทายคอการเฝาระวงอนตรายทอาจจะเกดกบภรรยาและบตร สอดคลองกบการศกษาของ

30

บนตงและแมคอเลย (Bunting, & McAuley, 2004) ทไดทบทวนวรรณกรรมในเรองการสนบสนนทมผลตอบทบาทมารดาวยรนโดยศกษาในประเทศสหรฐอเมรกาและองกฤษ พบวา สามและครอบครวเปนบคคลทใหการสนบสนนมารดาวยรนไดดทสด มผลการศกษาพบวาการสนบสนนทางดานการเงนและอารมณจากสามจะท าใหมารดาวยรนมพฤตกรรมทเปนไปในทางทด สวนการสนบสนนจากมารดา มารดาจะเปนบคคลทใกลชดสตรตงครรภวยรน สามารถชวยเหลอดแลและแบงปนประสบการณการตงครรภ คลอด และหลงคลอดไดเปนอยางด ดงการศกษาของพาสกวคส (Paskiewicz, 2001) ทพบวามารดามการดแลชวยเหลอ ใหขอมล และแบงปนประสบการณของตนเองใหแกสตรตงครรภวยรนตงแตระยะตงครรภจนถงระยะหลงคลอด ท าใหสตรตงครรภวยรนมบทบาทมารดาทเหมาะสมและเกดผลลพธการตงครรภทด และยงใหขอแนะน าวา พยาบาลควรใหการดแลในเรองการสนบสนนแกสตรวยรนตงแตในระยะตงครรภเพอใหมารดาวยรนและทารกมคณภาพชวตทด และมการศกษาของสภาพร ตงศร (Tangsiri, 2007) เกยวกบอ านาจการท านายของความรสกมคณคาในตนเอง การสนบสนนจากคสมรส สมพนธภาพระหวางมารดากบบตรสาว ตอการปรบตวดานบทบาทหนาทการเปนมารดาในระยะตงครรภของสตรวยรนในกลมตวอยางจ านวน 100 ราย พบวา ความรสกมคณคาในตนเอง การสนบสนนจากคสมรส สมพนธภาพระหวางมารดากบบตรสาวสามารถอธบายความแปรปรวนการปรบตวดานบทบาทหนาทการเปนมารดาในระยะตงครรภของสตรวยรนไดรอยละ 54.3 อยางมนยส าคญ

การสนบสนนจากพยาบาลผดงครรภ

ในดานการสนบสนนของพยาบาลผดงครรภ ไดมการศกษาวจยเชงพรรณนาเกยวกบความสมพนธระหวางปจจยบางประการ แรงสนบสนนทางสงคม ความวตกกงวล ในบทบาทการเปนมารดากบความตองการการสนบสนนทางการพยาบาลของสตรตงครรภวยรน ของสภาวด เครอโชตกล (2552) โดยเกบขอมลในสตรตงครรภวยรนทมอายเทากบและนอยกวา 19 ป จ านวน 140 คน ผลการศกษา พบวา ความตองการการสนบสนนทางการพยาบาล คอ ดานขอมล และดานอารมณอยในระดบมาก ส าหรบอายมความสมพนธทางบวกกบความตองการการสนบสนนทางการพยาบาลดานอารมณอยางมนยส าคญทางสถต แรงสนบสนนทางสงคมโดยรวมมความสมพนธทางบวกกบความตองการการสนบสนนทางการพยาบาลโดยรวมและดานขอมลอยางมนยส าคญทางสถต และการศกษาของลกขณา สวะจนทร (2551) ทศกษาในสตรตงครรภวยรนทมารบบรการในคลนกฝากครรภของโรงพยาบาลนครพนมและโรงพยาบาลสกลนคร จ านวน 85 ราย พบวา สตรตงครรภวยรนมความตองการการดแลจากพยาบาลโดยรวมในระดบคอนขางสง การรบรพฤตกรรม

31

การดแลจากพยาบาลโดยรวมในระดบคอนขางด ความพงพอใจในพฤตกรรมการดแลท ไดรบจากพยาบาลโดยรวมในระดบคอนขางสง และความตองการการดแลจากพยาบาลกบการรบรพฤตกรรมการ ดแลจากพยาบาลของหญงตงครรภวยรนมความสมพนธกนทางบวกอยางมนยส าคญทางสถต

และจากการศกษาของสดรก จตตหทยรตน (2535) เรองผลของการใหค าแนะน าตามพฒนกจของมารดาวยรนครรภแรกตอการรบรบทบาทการเปนมารดาในระยะหลงคลอด โดยใหค าแนะน าครงแรกตงแตสตรตงครรภวยรนอายครรภ 36-40 สปดาห และครงท 2 ในวนทสองหลงคลอด พบวา กลมทไดรบค าแนะน ามการรบรบทบาทการเปนมารดาในระยะหลงคลอดไดดกวากลมทไดรบการดแลตามปกต นอกจากน ยงมการศกษาพฒนกจในบทบาทของสตรตงครรภวยรนของ กลยา ปนสนเทยะ (2542) ในสตรตงครรภวยรนจ านวน 150 ราย พบวา สตรตงครรภทมความตองการบตรมพฒนกจในบทบาทการเปนมารดาดกวากลมทไมมความตองการบตรในครรภ แตเนองจากสตรตงครรภวยรนสวนใหญยงไมมความพรอมในการมบตรจงอาจจะท าใหพฒนกจในบทบาทมารดายงไมเหมาะสม จงควรไดรบการสนบสนนทางสงคม

นอกจากนยงมการศกษาของสนดา ชแสง (2546) ในเรองผลของการใชโปรแกรมสงเสรมการรบรความสามารถการเปนมารดาตอการปรบตวดานบทบาทหนาทการเปนมารดาของสตรตงครรภวยรน จ านวน 40 คน แบงเปนกลมควบคมและกลมทดลอง กลมละ 20 คน โดยการจบคตามความพรอมในการมบตรและประสบการณการเลยงดเดกออน ผลการศกษาพบวา การปรบตวดานบทบาทหนาทการเปนมารดาของสตรตงครรภวยรนครรภแรกหลงไดรบโปรแกรมสงเสรมการรบรความสามารถการเปนมารดาสงกวากอนไดรบโปรแกรมอยางมนยส าคญทางสถต และการปรบตวดานบทบาทหนาทการเปนมารดาของหญงตงครรภวยรนครรภแรก ทไดรบโปรแกรมสงเสรมการรบการรบรความสามารถการเปนมารดาสงกวากลมทไดการพยาบาลตามปกตอยางมนยส าคญทางสถต การวจยครงนผวจยท าการศกษาการสนบสนนทางสงคมจากสามหรอมารดา เนองจากสามหรอมารดาเปนบคคลทอยใกลชดสตรต งครรภวยรน สามารถใหการสนบสนนทางสงคมไดมากทสด ทจะท าใหสตรตงครรภวยรนสามารถปฏบตพฒนกจของการตงครรภไดอยางเหมาะสม ดงเชนการศกษาของอรทย ทรงผาสก (2551) ในเรองอทธพลปจจยสวนบคคล อตมโนทศน และแรงสนบสนนจากคสมรสตอพฒนกจของการตงครรภในสตรตงครรภวยรนตอนปลาย โดยศกษาในกลมตวอยางสตรตงครรภวยรน อาย 17-19 ป อายครรภอยในไตรมาสสาม จ านวน 95 ราย พบวา แรงสนบสนนจากคสมรสมความสมพนธทางบวกกบพฒนกจของการตงครรภอยางมนยส าคญ และยงเปนตวแปรทสามารถรวมกนท านายพฒนกจของการตงครรภในสตรตงครรภวยรนตอนปลายได รอยละ 73.6 ดงนน ผวจยจงใหการสงเสรมการสนบสนนทางสงคมของสามหรอมารดาท

32

ท าใหมผลตอการปฏบตพฒนกจของการตงครรภของสตรวยรน ซงการทสตรต งครรภวยรนสามารถปฏบตพฒนกจของการต งครรภไดครบทกดาน จะบงชถงบทบาทการเปนมารดาทเหมาะสม

กรอบแนวคดในการวจย

การตงครรภในสตรวยรนเปนภาวะวกฤต ทสตรวยรนจะตองมการเผชญทงพฒนกจของวยรนและพฒนกจของมารดาในระยะตงครรภ ดงน น สตรต งครรภวยรนจงตองการการสนบสนนจากสามหรอมารดา เพอใหสามารถปรบบทบาทการเปนมารดาในระยะตงครรภไดอยางถกตองเหมาะสม ในการวจยครงน ผวจยไดน ากรอบแนวคดการสนบสนนทางสงคมของเฮาส (House, 1981) ทง 4 ดาน ไดแก การสนบสนนทางดานขอมล การสนบสนนทางดานอารมณ การสนบสนนทางดานการประเมนคณคา การสนบสนนทางดานวตถสงของ ซงในแตละดานจะมผลตอบทบาทการเปนมารดาในระยะตงครรภของสตรวยรน ดงน 1) การสนบสนนทางดานขอมลขาวสาร สตรตงครรภวยรนจะมความรในการเปลยนแปลงของรางกายและจตใจ ทราบถงภาวะแทรกซอนทจะเกดในระยะตงครรภ ท าใหสตรตงครรภวยรนมความตระหนกถงอนตรายทจะเกดกบตนเองและทารกในครรภ และมความรทจะปฏบตตนเองตามพฒนกจของการตงครรภไดอยางเหมาะสม 2) การสนบสนนทางดานอารมณ การใหก าลงใจ ค าชมเชย มทาทางเปนมตรและเขาใจ รบฟงและใหค าปรกษา ท าใหสตรตงครรภวยรนมความรสกวายงมบคคลทใหความรก ความหวงใย สตรตงครรภวยรนจะเหนคณคาในตนเองและลดภาวะวตกกงวลหรอเครยดในบทบาทการเปนมารดา 3) การสนบสนนทางดานประเมนคณคา การไดขอมลยอนกลบเกยวกบการปฏบตพฒนกจทถกตองจะเสรมสรางมความมนใจของสตรต งครรภวยรนตอบทบาทการเปนมารดาในระยะตงครรภไดเหมาะสม 4) การสนบสนนทางดานวตถสงของ การทสตรตงครรภไดรบเงนส าหรบใชจายในการตงครรภ สวมใสเสอผาทเหมาะสมกบรปราง มอาหารรบประทานทถกหลกโภชนาการของสตรตงครรภ มผแบงเบาภาระงานบาน ไดพกผอนอยางเพยงพอ ท าใหสตรตงครรภวยรนไดรบความสขสบายและมความพงพอใจในการต งครรภ การสนบสนนทางสงคม ท ง 4 ดานจะชวยใหสตรตงครรภวยรนสามารถปฏบตพฒนกจของการตงครรภซงเปนขอบงชวาสามารถปรบบทบาทการเปนมารดาในระยะตงครรภไดเหมาะสม