รายงาน การศกษาและประเมนผลกระทบจากภาวะโลกรอนเบองตนโดยชมชน:

บานละอบ หม 6 ต.หวยหอม อ.แมลานอย จ.แมฮองสอน

จดท าโดย

ทมวจยชมชน

นายอดลย มงศรสข นายพะเกาะ งามจตเจรญ

นายสงห วงศแตะ นางแม แผอ านาจ

นางพชรา หยกรศมโรจน นายอดทา แผอ านาจ

นายเอกราช ชเกยรตดงดอย นายณรงค พมพใจประภา นายฉตรชย ชมพนา

รวมกบผรบานละอบ

สนบสนนโดย มลนธชนเผาพนเมองเพอการศกษาและสงแวดลอม

1

ค าน า

ชนเผาพนเมองสวนใหญอาศยและพงพาทรพยากรปาไมเพอการด ารงชพ พวกเขาไดเรยนร สงสมเปน

ภมปญญาและสบทอดตอกนมาจากรนหนงสอกรนหนงเปนเวลาหลายรอยปมาแลว แตวาปจจบนระบบนเวศนทพวกเขาอาศยอยนนเรมมความเปราะบางมากขน อนเปนผลมาจากผลกระทบของการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศ เพราะการเปลยนแปลงของอณหภมทสงขนจะท าใหเกดการยายถนของพนธพชและสตว สภาพอากาศทแหงแลงท าใหมปรมาณน าฝนนอยไมเพยงพอตอเพาะปลก การอปโภคและการบรโภคของคนในชมชน และเกดไฟปาไดงาย สงเหลานมผลกระทบตอการด ารงชวตของคนในชมชน

เพอใหชมชนมความตระหนกถงผลกระทบจากภาวะโลกรอนและสามารถรบมอกบสภาพอากาศทก าลงเปลยนแปลงไป โดยมการปรบใชภมปญญาพนบานและองคความรสมยใหมในการแกไขปญหาของชมชน ชมชนบานละอบซงเหนถงความส าคญของปญหาดงกลาว จงไดรวมกนศกษาผลกระทบทเกดขน รวมทงรวบรวมองคความรตางๆ ทเกยวของกบสภาพอากาศ ระบบการผลต แหลงอาหารและฐานทรพยากร ดน น า ปา ซงเปนปจจยหลกของการด ารงชวตของคนในชมชน เพอเปนฐานขอมลส าหรบใชประเมนวาสงเหลานมสถานะอยางไร มประเดนอะไรบางทชมชนตองน าเอาไปแกไขปรบปรง เพอรบมอ หรอ เพมประสทธภาพในการปรบตวของชมชนในระยะตอไป

ในการศกษาไดใชกระบวนการท างานอยางมสวนรวม โดยมทมอาสาสมครชมชนจ านวน ๘ คน เปนตวหลกในการรวบรวมและวเคราะหขอมลโดยประสานงานอยางใกลชดกบผร และผน าชมชน

รายงานการประเมนผลกระทบจากภาวะโลกรอนฉบบน ถอเปนขอมลการศกษาเบองตน ทสะทอนใหเหนถงบรบทภาพรวมของชมชน สถานะขององคความร ระบบการผลต การจดการทรพยากรและการเปลยนแปลงทเกดขนอนเนองมาจากการเปลยนแปลงสภาพอากาศทสามารถสงเกตเหนได ขอมลเหลานจะใชเปนฐานส าหรบการจดท าแผนและการเตรยมความพรอมของชมชนเพอรบมอกบสถานการณทไมอาจคาดเดาไดของสภาพอากาศ ซงมความแปรปรวนมากขนในชวงหลายปทผานมาและตอไปในอนาคต ทางทมอาสาสมครชมชนบานละอบและทางมลนธชนเผาพนเมองเพอการศกษาและสงแวดลอม (ม.ก.ส) หวงวา รายงานนจะเปนฐานขอมลทมประโยชนส าหรบชมชนทงในปจจบนและตอไปในระยะยาว

ทมศกษาผลกระทบจากภาวะโลกรอนโดยชมชนบานละอบ มลนธชนเผาพนเมองเพอการศกษาและสงแวดลอม

ธนวาคม ๒๕๖๐

2

บทสรป

การศกษาและประเมนผลกระทบจากภาวะโลกรอนเบองตนทจดท าขนโดยทมประเมนผลจากบาน ละอบ หม ๖ ต.หวยหอม อ.แมลานอย จ.แมฮองสอน โดยไดรบการสนบสนนจากมลนธชนเผาพนเมองนนมวตถประสงคหลกเพอพฒนาและเสรมสรางศกยภาพของชมชนในการศกษาและประเมนผลกระทบในเบองตนของการเปลยนแปลงสภาพอากาศทมตอวถการด าเนนชวตและระบบนเวศนของชมชน ขอมลทไดจะน าไปพฒนาเปนแผนและยทธศาสตรส าหรบการปรบตวของชมชนตอไป ในการศกษาและจดเกบขอมลใชวธการหลายอยาง เชน การสงเกต การสมภาษณผร และการพดคยกบกลมตางๆ เชน กลมสตร กลมผอาวโส กลมเยาวชน รวมทงการเขาไปส ารวจและตรวจสอบสภาพพนทจรงดวยวามการเปลยนแปลงอยางไรบาง ผลจากการศกษาและประเมนผลกระทบเบองตนจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศมดงน

1) ชมชนยงมองคความรเกยวกบสภาพอากาศ พนธพช พนธสตว การผลตแบบยงชพ การจดการและใชประโยชนทดนและขอบเขตของชมชนอย ขอมลเหลานสวนใหญมความถกตองแมนย า แตองคความรบางอยางเรมใชไมได เชน องคความรเกยวกบสภาพอากาศ เชน การสงเกตพฤตกรรมของสตว เพราะสตวบางชนดมพฤตกรรมเปลยนไปจากเดม องคความรเหลานชมชนยงมการใชอย แตวาเรมลดลง โดยเฉพาะการสบทอดใหกบเยาวชน หรอชนรนตอไป เนองจาก เดกๆ เรมหางเหนจากชมชน และมเวลาอยกบครอบครวนอยลง เพราะตองไปเรยนหนงสอ

2) ชมชนเรมสงเกตเหนวาสภาพอากาศเรมแปรปรวนและสงผลกระทบตอชมชนชดเจนมากขนในชวง 10 ปทผานมา โดยดจากการเปลยนแปลงของอณหภม ปรมาณน าฝน น าในล าหวย ประชากรของสตวและแมลง บางอยางมเพมมากขน เชน ยง ซงปกตจะไมมเพราะบานละอบอยสงจากระดบน าทะเลประมาณ 1300 เมตร แตระยะสองสามปทผานมาเรมมยงมากขนเนองจากอากาศอนขน แตผลกระทบทเกดขนยงไมรนแรงมากนก และอยในสภาวะทชมชนยงสามารถจดการและรบมอได

3) ระบบการผลต ชาวบานสวนใหญยงมการผลตแบบยงชพ คอ การท าไรขาว และนา ซงเปนอาหารหลกของสมาชกในชมชน การท าไรขาว ถอเปน การอนรกษพนธพช ความหลากหลายทางชวภาพ และเกอหนนคนในสงคม ซงจะสรางความมนคงทางดานอาหารและความย งยนในระยะยาว เพราะชมชนยงมการท าไรหมนเวยน มพนทเพยงพอและรอบการหมนเวยนยาวนาน ๙ – ๑๑ ป ซงกอใหเกดภาวะสมดลกบระบบนเวศน มความหลากหลายของอาหารในไร ถงแมวาจะมการเปลยนแปลงบาง เชน การใชพนทไรเหลาอยางตอเนองส าหรบการปลกพชเศรษฐกจบางกตาม ตวชวดทส าคญ คอ ชาวบานมขาวและอาหารพอกน มการพงพาอาหารจากขางนอกไมมากนก

3

4) ฐานทรพยากร (ดน น า ปา) ของบานละอบยงมความอดมสมบรณ และสามารถใหบรการ

ทางดานนเวศนแกชมชนไดในระยะยาว ทงการผลต แหลงอาหาร แหลงเรยนรและพนททางจตวญญาณ เพราะชมชนยงมระบบการผลตเพอยงชพเปนหลก และมกฎระเบยบในการดแลรกษาทรพยากรทมประสทธภาพ ทสมาชกในชมชนเคารพและเชอฟง ประเดนทเรมทาทายชมชน คอ การเปลยนแปลงรปแบบการผลตจากระบบการเกษตรแบบยงชพเปนการเกษตรแบบพชเงนสด หรอ การเกษตรเชงพาณชย

5) ศกยภาพในการปรบตวของชมชนยงมสง เพราะยงมทรพยากรธรรมชาตทอดมสมบรณ และชมชนมระบบการจดการทด และมทางเลอกในการด ารงชพมากขน เชน ปลกกาแฟ ลกเนยง เสาวรส เปนตน นอกจากนยงมอาชพเสรมอน เชน เปนชางไม ชางปน ชางยนต ชางกอสราง ชางกระจกและอลมเนยม

6) ขอเสนอแนะ ▪ ใหมการสงเสรมการเรยนรและสบทอดองคความร ภมปญญาในดานตางๆ เชน องค

ความรเรองสภาพอากาศ องคความรเรองการผลต การจดการทรพยากร สคนรนตอไป ทงในระบบโรงเรยน ในครอบครวและในชมชน

▪ จดใหมการท าศนยการเรยนรชมชน สวนสมนไพรชมชน และจดใหมผรดานตางๆในการใหขอมลแกผสนใจ ส ารวจและมการตดปายแสดงขอบเขตพนททชดเจน มการตดปายชอพนธพชทส าคญ เชนพชทเปนอาหาร พชทเปนสมนไพร พชทกนดอกผล พชทมพษ และพนธไมทใชสรางบาน มการอนรกษ ประเมน ตดตาม ตรวจสอบทกๆป

▪ ใหมคณะท างาน หรอ คณะบคคลทเฝาตดตามการเปลยนแปลงสภาพอากาศ ทงในระบบชมชน และภายนอก เพอสรางความตระหนกและเพมทางเลอกในการแกไขปญหา กรณทชมชนตองเผชญกบภยพบต หรอ การเปลยนแปลงทรนแรง

▪ ใหชมชนรกษาระบบการผลตทย งยนและเปนมตรกบสงแวดลอมนไว ▪ มมาตรการและการรบมอกบการเปลยนแปลงการใชทดนจากระบบการผลตแบบยง

ชพไปสการผลตแบบพาณชย ทไมใหเกนความสมดลของฐานทรพยากรทมอยในชมชน

▪ จดเวทและประสานงานเพอสรางความเขาใจ เพอน าไปสการแกไขปญหาขอบเขตและการใชประโยชนทดนของชมชน ทคาบเกยวกนหลายหมบานและหลายต าบลใหมความชดเจน

4

สารบญ

บทท 1 ................................................................................................................................................................................. 6

บทน า............................................................................................................................................................................ 6

1. ความเปนมา ..................................................................................................................................................... 6

2. วตถประสงค ................................................................................................................................................... 6

3. กรอบคดในการศกษา ................................................................................................................................... 6

4. กระบวนการและวธการศกษา ................................................................................................................... 7

7. ผลทคาดวาจะไดรบ ...................................................................................................................................... 9

บทท 2 บรบทชมชน ......................................................................................................................................................10

1. ท าเลและทตง .................................................................................................................................................10

2. ประวตการตงถนฐาน ..................................................................................................................................12

4. การคมนาคมและการสอสาร ....................................................................................................................18

5. ประชากร .........................................................................................................................................................18

7. ความเชอ ศาสนาและวฒนธรรม .............................................................................................................21

8. การละเลนพนบาน .......................................................................................................................................21

9. การศกษา .........................................................................................................................................................21

10. สาธารณสข ...................................................................................................................................................21

11. ดานเศรษฐกจ ...............................................................................................................................................22

12. การจดการทรพยากรธรรมชาต ..............................................................................................................22

บทท 3 ................................................................................................................................................................................23

องคความรเกยวกบสภาพอากาศและทรพยากรของชมชน .......................................................................23

3.1 องคความรเกยวกบสภาพอากาศของชมชน .......................................................................................23

3.2 การสงเกตการเปลยนแปลงสภาพอากาศในชมชน ........................................................................25

3.3 องคความรเกยวกบพนธพช พนธสตวของชมชน ...........................................................................26

บทท 4 ................................................................................................................................................................................40

4.1. การท าไรหมนเวยน ..........................................................................................................................................40

5

4.1.1 การท านา .....................................................................................................................................................48

บทท 5 ................................................................................................................................................................................52

ฐานทรพยากรและการจดการทรพยากรโดยชมชน .....................................................................................52

5.1 การจดการทดน ............................................................................................................................................53

5.2 การจดการน า................................................................................................................................................55

5.3 การจดการปา ................................................................................................................................................61

5.4 นโยบายการจดการทรพยากรของรฐ ...................................................................................................63

บทท 6 ................................................................................................................................................................................66

ขอคนพบและขอเสนอแนะเพอรบมอกบปญหาผลกระทบ จากการเปลยนแปลงสภาพอากาศโดยชมชน ..................................................................................................................................................................66

บรรณานกรม ...................................................................................................................................................................68

6

บทท 1

บทน ำ

1. ควำมเปนมำ แนวคดและกระบวนการประเมนผลกระทบจากภาวะโลกรอนโดยชมชนชนเผาพนเมองทด าเนนโดยชาวบานละอบน ไดดดแปลงมาจากกระบวนการประเมนทรเรมโดยชนเผาพนเมองจากประเทศทเคยท ามาแลว เชน เปร ปานามา สหรฐอเมรกา แคนาดา แมกซโก เอกวาดอร ฟนแลนด ฟลปปนส เคนยา และประเทศไทยดวย ในการศกษาและจดเกบขอมลใชวธการหลายอยาง เชน การสงเกต การสมภาษณผร และการพดคยกบกลมตางๆ เชน กลมสตร กลมผอาวโส กลมเยาวชน รวมทงการเขาไปส ารวจและตรวจสอบสภาพพนทจรงดวยวามการเปลยนแปลงอยางไรบาง

2. วตถประสงค

วตถประสงคโดยรวมของการศกษาน คอ เพอเสรมสรางศกยภาพของชมชนชนเผาพนเมองในเรองการประเมนผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพอากาศทมตอชมชน และพฒนายทธศาสตรการปรบตว โดยใชองคความรทมอยของชมชนและองคความรวทยาศาสตรควบคกนไป และมวตถประสงคเฉพาะ 2 ขอ คอ 2.1 เพอรวบรวมองครเกยวกบสภาพอากาศ พนธพช พนธสตว วถการผลตของชมชน ระบบการจดการทรพยากรและการปรบตวของชมชน 2.2 เพอวเคราะหเบองตนเกยวกบการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศทมผลกระทบตอระบบการฐานผลตและความมนคงทางดานอาหารของชมชน ทงทางตรงและทางออม ขอมลนจะน าไปใชพฒนาและจดท าแผนงานและยทธศาสตรส าหรบการปรบตว และการรบมอของชมชนตอสภาพการเปลยนแปลงอากาศทเกดขนในปจจบนและ/หรอทอาจจะเกดขนในอนาคต

3. กรอบคดในการศกษา

กรอบคดในการศกษาและประเมนผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศนน ชมชนจะเปนผ พจารณาและตดสนใจวาประเดนอะไรทมความส าคญตอความอยรอดและการอยดกนดของสมาชกในชมชนและมสถานะอยางไร ทบานละอบชาวบานเลอกประเดนเกยวกบความมนคงทางดานอาหารวาเปนสงทมความส าคญเปนอนดบแรก

7

ความมนคงทางดานอาหารจะเชอมโยงและสมพนธกบระบบการผลตและแหลงอาหารทชมชนใชหลอเลยงสมาชกในครวเรอน เมอเขาใจประเดนเหลานแลวจากนนจะมาพจารณาดวาการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศทเกดขน ไมวาจะเปนการเปลยนแปลงของอณหภม น าฝน ฯลฯ มผลกระทบตอระบบการผลตและแหลงอาหารของชมชนอยางไรบาง โดยเฉพาะฐานทรพยากร ดน น า ปา ซงมบทบาททส าคญตอการผลตและความมนคงทางดานอาหารของชมชน ประเดนเหลานมความสมพนธกนอยางใกลชด องคความรเหลานชวยใหชมชนสามารถใชรบมอและจดการกบปญหาทเกดขนไดแตเรมมบทบาทนอยลง สวนหนงเกดจากนโยบายการจดการทรพยากรทมลกษณะรวมศนยของรฐและใชกฎหมายเปนมาตรการหลกในการจดการ ท าใหรปแบบการจดการทรพยากรตามจารตประเพณไมไดรบการยอมรบและสนนสนน สงเหลานท าใหชมชนออนแอลง ซงจะมความสมพนธกบศกยภาพในการรบมอหรอการปรบตวของชมชนตอการเปลยนแปลงสภาพอากาศทชมชนก าลงเผชญอยดวย

4. กระบวนการและวธการศกษา

กระบวนการศกษาและการประเมนผลกระทบจากภาวะโลกรอนโดยชมชนนมทงหมด 9 ขนตอน คอ 4.1 ท าความเขาใจแนวคดและความเปนมาของโครงการใหกบสมาชกและแกนน าในชมชน โดย

ยกตวอยางจากกรณการศกษาทไดด าเนนการมาแลว ทงกรณจากตางประเทศและในประเทศ เชน ทบานหนเหลกไฟ หม 4 ต. ดอยแกว อ.จอมทอง จ.เชยงใหม เพอใหชาวบานมความเขาใจและเหนถงความส าคญของการศกษาดงกลาว

4.2 จดตงทมประเมนผลกระทบฯ จากชมชน

องคความร/การจดการ/การสบ

ทอด

นโยบายและกฎหมายของรฐ

ผลกระทบจำกภำวะโลกรอน (อณหภม

น าฝน ฯลฯ)

ควำมมนคงทำงดำนอำหำร

- ระบบการผลต - ฐานทรพยากร

ศกยภาพในการปรบตวของชมชน

8

เมอชาวบานและแกนน ามความเขาใจแลวขนตอนตอมาคอ มการจดตงทมศกษาและประเมนผลกระทบของการเปลยนแปลงสภาพอากาศทมตอชมชน ประกอบไปดวย ผแทน 8 คน (ชาย 6 คน ผหญง 2 คน) ไดแก

1) นายอดลย มงศรสข 2) นายสงห วงศแตะ 3) นางแม แผอ านาจ 4) นางพชรา หยกรศมโรจน 5) นายอดทา แผอ านาจ 6) นายเอกราช ชเกยรตดงดอย 7) นายณรงค พมพใจประภา 8) นายฉตรชย ชมพนา ทมดงกลาวจะท าหนาทในการศกษาและการประเมนตลอดกระบวนการ ทงการปรบปรง

แนวคดการศกษา การออกแบบวธการและกระบวนการศกษา การเกบขอมล การวเคราะหขอมลและการจดท าแผนเพอน าเสนอใหชมชน และหนวยงานทเกยวของ 4.3 จดท าและปรบปรงกรอบแนวคดการประเมนผลกระทบจากภาวะโลกรอนของชมชน ดงไดกลาวมาแลววา ในการศกษาครงน ใชตวอยางและกระบวนการจากชมชนชนเผาพนเมองทท ามาแลวจากทอน แตกระบวนการและวธการบางอยางอาจใชไมไดกบบานละอบเพราะมบรบททแตกตางกน ดงนน กรอบคดส าหรบการศกษาจงตองมการถกเถยงและจดปรบใหเหมาะสมกบสภาพของชมชน 4.4 ออกแบบกระบวนการท างาน (ประเดน เครองมอและวธการ) ขนตอนตอมาคอ การออกแบบกระบวนการด าเนนงานและเครองมอการจดเกบและวเคราะหขอมล โดยทมประเมนฯ ไดมการออกแบบเครองมอส าหรบการจดเกบขอมล มการแบงบทบาทหนาทในการจดเกบขอมล และมการประชมกนทกเดอนเพอรายงานความกาวหนาของการด าเนนงาน และวางแผนส าหรบการด าเนนงานระยะตอไป 4.5 ทดสอบเครองมอ เมอออกแบบเครองเสรจแลว ซงประกอบไปดวยแบบสอบถาม แนวค าถามแบบปลายเปด เพอใชเกบขอมลจากผรโดยวธการสมภาษณเชงลก และการระดมความคดเหนจากกลมเฉพาะ เชน กลมสตร กลมผ อาวโส เปนตน ทมประเมนจะน าเอาแบบสอบถามเหลานไปทดลองใช เพอดวาแบบสอบถามทออกแบบมานนมขอดและขอเสยอยางไร จากนนจะมการปรบปรงใหเหมาะสมกอนทจะน าไปใชส าหรบการเกบขอมลจรงตอไป

4.6 จดเกบขอมลและวเคราะหขอมล เมอมเครองมอพรอมแลวแตละคนกจะไปเกบขอมลตามทไดรบมอบหมายและตามกรอบเวลาทวางไว โดยจะมการจดเวทวเคราะหขอมลเปนระยะเพอตรวจสอบความถกตองของขอมลและจดเกบขอมลเพมเตมกรณทขอมลไมเพยงพอ

9

4.7 พฒนาแผนงานและยทธศาสตรการปรบตวและการแกไขปญหาสภาวะโลกรอนของชมชน เมอไดขอมลทผานการวเคราะหและตรวจสอบเรยบรอยแลว ผลทไดจากการศกษาดงกลาวจะน าไปใชส าหรบการท าแผนการปรบตว และขอมลส าหรบชมชนในการแกไขและรบมอกบการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศในระยะตอไป 4.8 ด าเนนงานตามแผน เมอไดแผนการด าเนนงานของชมชนแลว ขนตอนตอไปคอ การด าเนนงานตามแผนทชมชนมมตเหนพองรวมกน แผนงานสวนหนงชมชนสามารถด าเนนการดวยตวเองได ขณะทแผนงานสวนหนง ล าพงชมชนอาจจะไมสามารถท าไดเพราะตองใชทรพยากรและกระบวนการทซบซอนมากขน ในกรณน ชมชนตองอาศยความรวมมอและการชวยเหลอจากหนวยงานภายนอก ทงหนวยงานองคการบรหารสวนทองถน และหนวยงานอนๆ ทเกยวของ 4.9 สรปบทเรยนและขยายผล เมอการศกษาและการท าแผนเสรจสนแลว จะมการสรปบทเรยนการด าเนนงานเกยวกบกระบวนการท างานทผานมา เพอพจารณาถงทงขอดและขอดอย สงทประสบผลส าเรจ สงทลมเหลว โดยดวาผลทออกมาเปนเชนนนมสาเหตและปจจยจากอะไรบาง ซงจะน าไปใชแกไขและปรบปรงการด าเนนงานใหดขนในระยะตอไป บทเรยนเหลาน นอกจากจะมประโยชนส าหรบชมชนบานละอบแลว ยงมประโยชนส าหรบชมชนอนๆ ทสนใจดวย

5. พนทการด าเนนงาน – บานละอบ หม ๖ ต าบลหวยหอม อ.แมลานอย จ.แมฮองสอน

6. ระยะเวลาในการด าเนนงาน มนาคม มกราคม – ธนวาคม 2560

7. ผลทคาดวาจะไดรบ

7.1 ชมชนมชดขอมล องคความรเกยวกบสภาพอากาศ ระบบการผลตพนบาน แหลงอาหารจากปา รวมทงสถานะของฐานทรพยากรดน น าปา ซงเปนปจจยส าคญทเออใหระบบนเวศนสามารถอยไดอยางสมดล 7.2 ชมชนสามารถวเคราะหและพจารณาถงความสมพนธของการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศทมผลตอระบบการผลตและแหลงอาหารของชมชนได

7.3 เกดการเรยนรรวมกนภายในชมชนและสามารถน าความรนไปปรบใชส าหรบการแกไขปญหาของตนเองได

10

บทท 2 บรบทชมชน

1. ท ำเลและทตง บานละอบ เปนหมบานของชนพนเมองลเวอะหรอ ชนเผาลวะ ภาษาทองถนเรยกวา “ยวงรโอวก” บานละอบตงอยหมท ๖ ต าบลหวยหอม อ าเภอแมลานอย จงหวดแมฮองสอน มความสงจากระดบน าทะเลประมาณ ๑, ๑๐๐ เมตร สภาพพนทมความลาดชน และลอมรอบดวยปาดบเขา ตงอยในเขตปาสงวนแหงชาตปาแมยวมฝงซาย อยหางจากอ าเภอแมลานอย ๒๕ กโลเมตร มถนนลาดยางสามารถเดนทางเขาถงไดทกฤดกาล

อาณาเขตตดตอ

ทศเหนอ ตดเขตบานหวยหอม ทศตะวนออกเฉยงเหนอ ตดกบบานหวยหา ทศตะวนออก ตดเขตบานดง ทศตะวนออกเฉยงใต ตดกบบานหวยฮากไม ทศใต ตดเขตบานปาแป ทศตะวนตกเฉยงใต ตดกบบานหวยผง ทศตะวนตก ตดเขตบานแมสะกวะ,หวยหมากหนน,แมกองแป ทศตะวนตกเฉยงเหนอ ตดกบบานแมงะ

11

แผนทรอบในหมบาน

12

แผนทรอบนอกหมบาน

2. ประวตการตงถนฐาน

ชาวบานเลาวาแตเดมนนชาวลเวอะมถนดงเดมอยในเขตตวเมองเชยงใหม หรอ “ชวง ฮมา” เมองนเปนเมองทมน าและตนไผหนามลอมรอบเมอง คนขางนอกไมสามารถเขาไปไดตอมามคนจากถนอนน าโดยป เจด ตองการเขามารกรานเมองของชาวลเวอะ แตไมสามารถบกเขาไปได จงออกอบายโดยใชวธการโปรยเงนไวรอบๆ เมอง ชาวลเวอะสวนหนงอยากไดเงนจงตดตนไผหนามทงเพอออกมาเอาเงน เมอตดตนไผหนามออกแลว ท าใหป เจดสามารถเขาไปในเมองไดและยดเมองของชาวลเวอะไดส าเรจ ชาวลเวอะหลงจากทพายแพถกขมเหงและรงแกมาก ท าใหชาวลเวอะอยไมไดตองตองหนออกมา กอนจะหนขนหลวงวลงคะไดสงเสยวาใหชาวลเวอะขนไปอยบนทสงเพราะจะเหนขาศกไดงาย ชาวลเวอะไดอพยพออกไปทางสายแมแจม และสายฮอด(ฮรวด) สายฮอดนนชาวลเวอะไดแวะพกทดอยกางหมาหลง วงลง แลวมาตงรกรากอยทบอหลวง จากนนไดแตกตวออกเปนหมบานตาง ๆ เชน บอสล กองลอย (โกลวลอย) จากกองลอยชาวลเวอะสวนหนงไดยายมาอยทแมน ายวมฝงซาย แลวแยกมาอยทปาแป จากแมน ายวมฝงซายไดยายมาอยท “ตยวงซโมะ” จากนนยายไปท “ตโฆละจก” (ยวงไพรมระ)ตอมายายไปท “ตโกลงซา” (ยวงไพรมโกลงซา) และยายมาอยท “โมซาเบยง” (ยวงรโอวก) หรอบานละอบในปจจบน

13

ประวตศาสตรการตงถนฐานชวงตยวงซโมะจนมาถงโมซาเบยงนนผเฒาผแกในหมบานบางสวนยงจดจ าเรองราวทเลาสบทอดตอๆ กนมาได ถงแมวาขอมลจะมความคลาดเคลอนกนบาง แตหลงจากทมการตรวจสอบขอมลกบผรทงหมดแลว มความเหนรวมกนวา กอนทจะยายมาอยทโมซาเบยงหรอบานละอบนน ชาวลเวอะไดยายมาอยท

(๑) ตยวงซโมะ (เขาสนหน) กอนเปนล าดบแรก ชวงนนมอย 5 ตระกล คอ 1. ซมง 2. ยวงมอยจ 3. ยวงไตฮปลอง 4. ยวงลเมยง 5.ยวงเฮง สวนชวงเวลาทยายนนจ าไมได อยทตยวงซโมะมาระยะหนงปรากฎวาเกดภาวะแหงแลงไมมน าใช ชาวบานจงยายไปอยท “ตโฆละจก”

(๒) “ตโฆละจก (ยวงไพรมระ)” หรอ ดอยบวกกวาง ชวงระยะเวลานนจ าไมไดเหมอนกน ชาวลเวอะอยทนนไดชวงระยะหนงกยายไปอยพนทใหมเพราะไมมน าใช โดยยาย ไปอยท “ตโกลงซา” (ยวงไพรมโกลงซา)

(๓) ชาวบานยายมาอยท “ตโกลงซา” (ยวงไพรมโกลงซา) ไดชวงระยะหนงทงหมดกยายมาอยทโมซาเบยง ชวงทอยตโกลงซา มเรองเลาวาในหมบานมตนไฮลจ (โคะไฮลจ) ตนหนงมผลกนได มผเฒาคนหนงผานมาขอผลไมดงกลาวทาน แตเดกไมให ผเฒาคนนนเลยสาปแชงวาจะมฟาผาเมอง เพราะเหตนนชาวบานอยทตโกลงซาไมไดกตองยายออกไปอยทอน เนองจากกลวฟาผาและผเจาทแรง รวมถงมพนทอยอาศยไมเพยงพอ จงยายขนไปท “ตโมซาเบยง”

(๔) บคคลแรกทยายมาอยท “โมซาเบยง” (ต าแหนงบานละอบปจจบน) คอ ป ของนายลงง (ตะลงง) เปนคนในสายตระกลยวงไตฮปลอง หลงจากนนทกคนกยายเขามาอยตามกนมา โดยมตระกลยวงมอยจท าหนาทดแลเรองพธกรรม อยทโมซาเบยงไดระยะหนงมชาวบานบางสวนยายไปอยทยวงกเซฮ

(๕) จาก โมซาเบยงมชาวบานสวนหนงยายไปอยท “ยวงกเซฮ” หรอ บานลม เพราะมน าเยอะกวา แตทนมเหตการณทไมดเกดขน คอ ชาวบานอยแลวลมปวย ไมสบาย และลมตายจ านวนมาก ชาวบานสมยนนเชอวามผเจาทแรง ชาวบานสวนหนงจงยายกลบมาอยท “โมซาเบยง” สวนหนงยงอยท ยวงกเซฮประมาณ 23 ครอบครว ตอมาไมนานครอบครวทเหลอทงหมดกทยอยยายกลบไปอยทโมซาเบยงทงหมด ประมาณปพ.ศ.2486 หรอกอนสงครามโลกครงท 2

(๖) ตอมาจากประมาณป ๒๕๑๘ ไดมชาวบาน ๗ ครอบครว ๓ สายตระกล คอ • ยวงไตฮปลอง (ครอบครวลงโอง, ลงเฮอน,ลงค าสน, ลงพาซ,ลงสม) • ยวงลเมยง (ครอบครวลงโยเซฟ) • ยวงเฮง (ครอบครวลงลน)

ไดยายไปทอยท ยวงโคระ (เงยกรฮอ) “กวหลวง” อยท ยวงโคระได ๗ ป (๒๕๑๘ ถง ๒๕๒๕) กยายกลบมาอยรวมกนทโมซาเบยงอกครง สาเหตทยายกลบมา เพราะทนนมเสอเยอะ ชอบมารองค ารามรอบๆ หมบานท าใหชาวบานหวาดกลว และไมมผน าทางจตวญญาณ คอ ไมมคนในตระกลซมงอยดวย หลงจากนนทกคนกยายมาอยรวมกนทโมซาเบยงหรอบานละอบมาจนถงปจจบน

14

สรปประวตแผนผงกำรตงถนฐำนของบำนละอบ

๑.ตยวงซโมะ ๒ ตโฆละจก (ไมมน ำ)

๔.โมซำเบยง (สวนหนงยำยไปยวงกเซฮ)

๓. ตโกลงซำ (ถกผเฒำสำปแชง มตนไฮลจ)

๕.ยวงกเซฮ

๖. ยวงโคระ (7 หลงคำ) อยได 7 ป ยำยกลบไปโมซมเบยง (๒๕๑๘-๒๕๒๕)

15

ในหมบานมทงหมด ๕ ตระกล ไดแก 1) ยวงซมง 2) ยวงลเมยง 3) ยวงไตฮปลอง 4) ยวงมอยจ 5) ยวงเฮง

ส ำหรบชอ “ละอบ” นน ชาวบานเลากนวามเจาเมองลเวอะคนหนงชอจาวโปกไดสงบรวารไปเยยมเยอนหมบานตางๆ และตงชอใหตามลกษณะเดนของพนทหรอหมบานนนๆ เชน 1. บานชางหมอ เพราะมคนปนหมอเกง 2. บานตน (ชวงทลกนองจาวโปกผานไปนนเหนชาวบานขดตนอย) 3. ปาแป (มตนมะมวงเยอะ) 4. บานดง ตงใหเพราะมปาไมเยอะ 5. ละอบ ชวงทเดนทางจากบานดงมา บรวารของจาวโปกไดแบกอบ (ภาษาไทยเรยกผะอบ เปนภาชนะ

ส าหรบใสของ หรอใสหมากใสพล หรอเกบของมคา ประเภทแกวแหวนเงนทอง บางท าจากทอง หรอเงน มลกษณะ เปนทรงกระบอก หรอทรงกลม หรอทรงร ) ไปดวย เมอมาถงโมซาเบยงแลวขนไปไมไหวจงทงอบนไว กเลยเรยกพนทตรงนนวา “ละอบ” หมายถงทงอบ

3. ระบบกำรปกครอง ระบบการปกครองของบานละอบในอดตมผน าอยสองฝายหลกๆ คอ ฝายปกครองและฝายพธกรรม 3.1 ฝายปกครอง

ประกอบไปดวยผใหญบาน “ปกวด” และผชวยผใหญบาน เรยกวา “ปเรอม” ในอดตตระกลซมง ถอวาเปนคนทมอ านาจในการปกครองเพราะเชอวาสบเชอสายมาจากตระกลของขนหลวงวลงคะ นอกจากนกม “ตะปฮ” หรอผอาวโสจากตระกลตาง ๆ มารวมตดสนในเรองตางๆ เชน

• ตดสนคดความ • ไกลเกลยขอพพาท • เรยกประชมชาวบาน • ประสานงานกบฝายพธกรรม • ดแลความสงบเรยบรอยในหมบาน

ผน าทางการของหมบานละอบตงแตเรมแรกจนถงปจจบนมทงหมด ๙ คน ไดแก

16

1) นายตะบด (ตระกลไตฮปลอง) 2) นายปย (ตระกลลเมยง) เปนผน าทางการ 3) นายดง (ตระกลซมง) ชวงนมโรคระบาดทองรวงเกดขน ผน าและชาวบานเสยชวต 4) ตาด า (ตระกลลเมยง) มคนเสยชวตจ านวน 35 คน ภายในหนงป “ลองไง” (ชอลเวอะของตา

ด า) 5) นายค าแปง (ตระกลไตฮปลอง) 6) นายบญสม ค าแปง (ตระกลไตฮปลอง) 7) นายนวล ค าแปง (ตระกลไตฮปลอง) 8) นายบญยน พรหมเสรมสข (ตระกลไตฮปลอง) 9) นาย สรชย พรหมเสรมสข (บญโช) (ตระกลไตฮปลอง)

ผน าสายการปกครองสวนใหญจะมาจากตระกลไตฮปลอง เนองจากเปนผน าทเขามาตงถนฐานอยทนเปนตระกลแรก แตมบางชวงทใหตระกลอนเปนผน า ทงนเพราะวามเหตการณไมปกตเกดขนในหมบาน ชาวบานเลยตดสนใจเปลยนผน า แตหลงจากนนผน ากกลบมาเปนตระกลไตฮปลองเหมอนเดมจนถงปจจบน ผน าสายปกครองและต าแหนงทส าคญๆ ของหมบานละอบในชวงทท าการศกษามดงน ต าแหนง ชอ-นามสกล ผใหญบาน นายสรชย พรหมเสรมสข ผชวยผใหญบาน 1.นายค าตบ บงกชไพรขจร

2.นายณฐพงษ ไผพนธพฤกษ

ผชวยฝายรกษาความสงบ (ผรส.) นายณรงค พมพใจประภา

สารวตรก านน นายบญเปยง งามจตเจรญ สมาชกองคการบรหารสวนจงหวดแมฮองสอน (สจ.) เขต. 4 แมลานอย นายค าปน ประทปพจน สมาชกองคการบรหารสวนต าบลหวยหอม นายบญลง นลบลไพบลย

นายยอนสน ค าพทธ

3.2 ฝายพธกรรม

ในหมบานตระกลยวงมอยจจะเปนผน าทางดานพธกรรม เรยกวา “จาวโงว” โดยมเรองเลาวาในอดตมชายตระกลซมงคนหนงมาจากหมบานปาแป เขามาอยทตยวงซโมะ ขณะนนมผน าพธกรรมทเปนตระกลยวงมอยจอยแลว ชวงนนมเหตการณ “หญงรกหญง” เกดขนในพนทอนแลวถกฟาผา ชาวลเวอะเชอวาตองมการท าพธ

17

“ตะไนญ” ชาย ซมงคนนนไดถามผน าตระกลยวงมอยจวาท าพธตะไนญไดหรอไม ผน ายวงมอยจตอบวาได จากนนเปนตนมาตระกลยวงมอยจกรบหนาทในการท าพธกรรมมาโดยตลอด และมการสบทอดกนตามสายตระกล ผน าดานพธกรรมคนปจจบน คอ นายนน กรกวรรษ ในการท าพธจะม “ตะปฮ” เปนผชวย หนาทของผน าดานพธกรรม คอ

- จดสรรทท ากนใหกบครอบครวตางๆในชมชน (ไรหมนเวยน) โดยด าเนนการรวมกบตระกลอน ๆ ในการจดสรรพนทนนตระกลยวงมอยจจะมสทธในการเลอกพนทกอน

- การตดสนใจเกยวกบพนททจะใชท าไรหมนเวยนในปถดไป โดยจะมการปรกษารวมกบผน าตระกลอนๆ ดวย

- ดแลพธกรรมในหมบาน (ทกอยาง) เชน พธแตงงาน, พธศพ, พธขนบานใหม ฯลฯ การท าพธกรรมเหลานตองแจงให “จาวโงว” หรอ ผน าพธกรรมทราบกอน ถาไมปฏบตตามจะถกปรบ

ไหม พธกรรมทส าคญๆ เชน

พธกรรม ชวงเวลำ ควำมส ำคญ นกตะต จะท าพธ 2 จด คอ ทหวหมบานหนงจด (ตะต) และททายหมบานหนงจด (กมรวฮ) ชวงนนจะมการปดหมบานหามคนในหามออกคนนอกหามเขาในหมบาน พธนจะท าเปนประจ าทกป

หลงเกบเกยวขาวไรขาวนา ประมาณเดอน ธนวาคมถงมกราคม

- ฉลองปเกาตอนรบปใหม - อดตมการบนบานไวถาไมถกรกราน รงแก กจะเลยงผใหทกป - ปองกนศตรเขามารกราน - ปดหมบาน (อดต 3 วน) ปจจบนเหลอ 1 วน ปดตงแต 6 โมงเยน เปด 4 โมงเยนอกวนโดยจะมคนเฝาอยหนาหมบาน(ทางเขา) -ทกบานท าพธ (ใชไกประกอบพธกรรม (แอไฆรม)) - ใชววและหมสลบปตอปในการประกอบพธระดบชมชน ท าทปาขางหมบาน (มบรเวณเฉพาะ) ลอมรว หามเขา

นกไกญโบง หรอ ตะเครอง

กอนท านา *คลายวนพชมงคลประมาณเดอนพฤษภาคมถงเดอนมถนายน

- พธกอนการเพาะปลกนา - ขอใหขาวงอกงามด/ฝนตกตามฤดกาล - ขอใหสงศกดสทธคมครองคนในครอบครว - พธนท าทกครวเรอน (ตระกล) - สมาชกจะไปเยยมหวหนาตระกล หวหนาตระกลไปเยยมสมาชก - ท าทงชมชน(โนกโซะเวยก)

พธสงเคราะหเมอง จะท าในชวงทมเหตการณ - เปนการลางเคราะหกรรม เสนยดจญไรตางๆทเกดขนใน

18

ไมสงบ/ไมปกตเกดขนในหมบาน

ชมชน ท าใหชาวบานสบายใจ อยดมสข ปราศจาคโรคภยและภยอนตรายตางๆ

ผน าทางดานพธกรรมนนอกจากผน าในระดบชมชนแลว ยงมผน าพธกรรมของแตละสายตระกลดวย

ซงเรยกวา “จาวโงว” เหมอนกน ไดแก 1) ตระกลซมง คอนายจนตา สคนธไพศาล 2) ตระกลลเมยง คอ นายบญลง นลบลไพบลย 3) ตระไตฮปลอง คอ นายค าตบ บงกชไพรขจร 4) ตระยวงมอยจ คอ นายนน กรกวรรษ (เปนผน าพธกรรมของหมบานดวย) 5) ตระกลยวงเฮง ใชจาวโงวรวมกบยวงมอยจ แตมนายค าเฮอน สญญาสมพนธ เปนผชวยในการท า

พธกรรม

ผน าทงฝายปกครองและพธกรรมน ชาวบานจะใหความเคารพ เวลาท าพธขนบานใหม พธแตงงาน ตองเอาเนอแบงใหกบผน าในหมบานดวย

1) โดยใหขาหม 1 ขา แกผน าพธกรรม โดยผน าพธกรรมจะแบงใหกบผอาวโสทนงอยหวโตะในพธดวย (โงงซตอก)

2) ใหเนอหม 1 ชน (โตะซอง) แกผใหญบาน (ประมาณ 1 กโลกรม)

4. การคมนาคมและการสอสาร

หมบานละอบสามารถเขาถงไดตลอดป มเสนทางเขาถงได 3 เสนทางไดแก 4.1. เสนทางจากอ าเภอแมลานอย เปนถนนลาดยาง ระยะทาง ๒๕ กโลเมตร 4.2 เสนทางจากอ าเภอแมแจม ระยะทาง 80 กโลเมตร เสนทางนถนนเปนดนลกรง ชาวบานไมนยมใช 4.3 เสนทางจากอ าเภอแมสะเรยง ระยะทาง 48 กโลเมตรถงบานปาแป ผานแยกบานปาแป เสนนเปน

ทางลกรง ชาวบานไมนยมใช

5. ประชากร

ประชากรในหมบานเปนชาวละเวอะ มทงหมด ๒๐๕ หลงคาเรอน ประชากรทงหมด ๑,๐๙๓ คน ชาย

๕๕๗ หญง ๕๓๖ คน (ขอมลจากโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลหวยหอม ป 2558)

6. ผเชยวชาญเฉพาะดาน บานละอบ มผเชยวชาญเฉพาะดาน ดงน

19

ชำงตเหลก 1. นายเกอเมง งามจารเกรยงไกร

2. นายเอยง งามจารเลศไมตร

3. นายดวงจนทร จนทรแย

4. นายออง ทรพยกรม

5. นายพะกร บตรตราสวรรค

6. นายจน งามจารธารเกษม

7. นายบญสข เขยวภมชย

ชำงตเงน/ตทอง 1. นายค าปน ประทปพจน

2. นายวเชยร ประทปพจน

3. นายวฑรย ประทปพจน

4. นายค าสม ยงธนสารกล

5. นายณรงค พมพใจประชา

6. นายสนอง บงกชรงวจตร

7. นายเมอง ศกดศรดงดอย

8. นายนะทนเอน ซอตอดงดอย

9. นายอดลย มงศรสข

10. นายทองสข มงศรสข

11. นายอ าพล ผดนอย

ชำงจกสำน 1. นายพะเกาะ งามจตเจรญ

2. นายเอย ทวสขตระกล

3. นายอนตะ บษยาวรรณ

4. นายทะลก บาดาลใจ

5. นายเกอเมง งามจารเกรยงไกร

6. นายจอย ภมบรสทธ

20

7. นายอดทา แผอ านาจ

8. นายโจะโจะ หยกรศมโรจน

9. นางยศ กานนโสภา

10. นายตด จ าปาจรส

หมอยำสมนไพร/หมอต ำแย 1. นายพะเกาะ งามจตเจรญ

2. นายสลว ชเกยรตดงดอย

3. นางค ามา ไพรวนากรกล

4. นางทา ชมพนา

5. นางมล ประทปพจน

ชำงซอ 1. นายพะเกาะ งามจตเจรญ

2. นายเกอเมง งามจารเกรยงไกร

3. นายวนชย ปองธตพงศ

4. นายลา เจรญเตมเปยม

5. นายวงศรตน จนทรแย

6. นายพนสวสด จนทรแย

7. นายสข แผอ านาจ

8. นางจมสาย สารภสวรรณศร

9. นางเคอง มงศรสข

10. นางแอ คณาวฒกร

11. นางน เขยวภมชย

12. นางหลวง งามลาภรตนกล

13. นายสมชย ไพรตระหงาน

14. นายบญแสน นลบลไพบลย

15. นายบญแสน บงกชรจลกษม

21

7. ความเชอ ศาสนาและวฒนธรรม

บานละอบในอดตนบถอบรรพบรษ ปจจบนมคนหนไปนบถอศาสนาพทธ และศาสนาครสตเพมขน โดยมสดสวนดงน นบถอศาสนาพทธประมาณ ๖๐ เปอรเซนต ศาสนาครสตประมาณ ๔๐ เปอรเซนต ไมวาจะนบถอศาสนาอะไร เวลามกจกรรมของชมชนทกคนกเขามารวมและชวยเหลอกน

8. การละเลนพนบาน ในหมบานยงมการละเลนพนบานเหลออยหลายอยาง เชน

1. การเลนลกขาง สวนใหญเดกๆ จะเลนกน สามารถเลนไดทกฤด

2. ไมขาหย ง (โคะรโฮว)

3. เลนค าตา (ตาราง)

4. โคะรทอด (ปนไมไผ)

5. ลกสะบา (ตงนาก)

6. รถไมไผ

9. การศกษา

ในหมบานมศนยพฒนาเดกเลก ๑ แหง สงกดองคการบรหารสวนต าบลหวยหอม รบเดกเลกอายตง สองขวบครงถงสป มโรงเรยนหนงแหงเปดท าการสอนตงแตป 2512 ในปจจบนเปดสอนถงระดบมธยมศกษาตอนตน (โรงเรยนขยายโอกาส) มเดกนกเรยนประมาณ 156 คน หลงจากเรยนจบแลวสวนหนงไปเรยนตอทอ าเภอแมลานอย สวนหนงไปเรยนตอทอน ชาวบานรอยละ 70 อานออกเขยนได นอกจากนนในป2543 ยงมโครงการพฒนาเดกรกอากาเป TH 906 ซงเปนองคกรเอกชน (ครสตเตยน) ซงมผอปการะจากตางประเทศ สงเสรมเดก4 ดานคอดานการศกษาดานสขภาพ ดานสงคม และดานจตวญญาณแกเดกโดยเรมตงแตอยในครรภมารดาจนถงอาย สองขวบ และโครงการ CHP สงเสรมเดกโตจนถงอาย 22 ป

10. สาธารณสข

ในหมบานมโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล ๑ แหง ผอ านวยการคอนายพนา บพผาเพชร ใหบรการทางการแพทยแกชาวบาน โรคทชาวบานมกจะเปนไดแก โรคกระเพาะโรคความดนโลหตสง เบาหวาน เปนไขหวด ในการรกษาสขภาพ ชาวบานยงใชสมนไพรควบคกบการใชยาสมยใหมอย นอกจากนทางโรงพยาบาลยงมสวนในการใหชาวบานมสวนรวมโดยการเปนอาสาสมครสาธารณะสข

22

ประจ าหมบาน (อสม.) มนายอดทา แผอ านาจเปนประธานอสม.และเปนประธานอสม.ประจ าต าบลอกดวยและยงมนายมนน พทยาการนรตน เปนแพทยประจ าต าบล ท าหนาทดแลดานสขภาพของชาวบาน

11. ดานเศรษฐกจ

ชาวบานสวนใหญ (80 เปอรเซนต) ประกอบอาชพเกษตรกรรม มการท านา, ท าไร ส าหรบเลยงชพในครอบครวและมการท าสวนส าหรบปลกพชบางชนดเอาไวส าหรบขายเพอเปนรายไดส าหรบจนเจอครอบครว สวนทเหลอ 20 เปอรเซน รบราชการ รบจางและท าธรกจสวนตว

12. การจดการทรพยากรธรรมชาต บานละอบมพนททงหมด 14,113.85 ไร แบงพนทการใชประโยชนทดนออกเปน ๔ ประเภท

ไดแก 1. ทอยอาศย 2. ทท ากน มสามลกษณะ คอ พนทไรหมนเวยน ท าแบบแปลงรวมทงชมชน (มทงหมด 14 แปลง), พนทนา และพนทสวน 3. พนทปาใชสอย (ปาโตะโม) เปนปาชมชน ตดไมมาสรางบานได หาของปาได มขอบเขตเฉพาะ หามท าการเกษตรใดๆทเปนการตดไมหรอแผวถางปา 4. พนทปาอนรกษ มสองลกษณะ คอ ปาอนรกษตามจารตประเพณ เชน (๑) ปานองตะไนญ (ปาทายหมบาน) ใชประกอบพธเลยงผของตระกลซมง, ปองกนลม,ไฟปา ปานองตะไนญนหามตดไมโดยเดดขาด, (๒) ปาอนรกษรอบหมบาน (นองเฆยงยวง) (๓) ปาชา และ (๔) ปาแนวกนไฟ (เยยน) จะอยรอบๆ พนทไรหมนเวยน เปนแนวปองกนไฟไมใหลกลามเขาไปในพนทปาใหญ ในอดตหามตดไมในบรเวณน แตปจจบนอนญาตใหตดไมท าฟนได และปาอนรกษตามแนวคดสมยใหม เชน ปาฟดแบงค (Food Bank) ปาอนรกษเฉลมพระเกยรต เปนตน ดรายละเอยดเพมในบทท 5

23

บทท 3

องคความรเกยวกบสภาพอากาศและทรพยากรของชมชน

ชาวลเวอะมองคความรทเรยนรและสบทอดกนมาหลายชวอายคน ในหลายๆ เรองดวยกน ในบทนจะ

น าเสนอองคความรเกยวกบสภาพอากาศ องคความรเกยวกบพนธพช พนธสตว และการจดการทรพยากรของชมชน

3.1 องคความรเกยวกบสภาพอากาศของชมชน

ชาวลเวอะมองคความรเกยวกบการท านายสภาพดนฟาอากาศทปฎบตและสบทอดกนมายาวนานหลายชวอายคน โดยสงเกตจากพฤตกรรมของสตว พฤตกรรมของพช ตนไม ลกษณะของเมฆ ดวงดาว ดวงจนทร และพระอาทตย ซงเปนสงทพวกเขาไดประสบและพบเหนอยบอยๆ หรอเหนเปนประจ า บางอยางกเปนความเชอ องคความรเหลานจะชวยประกอบการตดสนใจในการท าไร ท านา การเกบหาของปาและลาสตว ซงพอจะแบงออกเปนกลมตางๆ ไดดงน

1. องคความรเกยวกบพฤตกรรมของแมลงและสตว 2. องคความรเกยวกบพฤตกรรมพชและตนไม 3. องคความรเกยวกบเมฆ ดวงดาว พระจนทร และดวงอาทตย

1) องคความรเกยวพฤตกรรมของแมลงและสตว

ประเภท ลกษณะพฤตกรรม เหตกำรณทคำดวำจะเกดขน

1.การสงเกตพฤตกรรมสตว

มดขนไขออกจากรง ฝนจะตกภายใน 3 วน

ไกปาขนในชวงฤดฝนและมแดดออก จะมฝนจะตก

แมงปอบนสง

แมงปอบนต า

ฝนเรมจะหมดแลว

ยงมฝนตกอย เขยดรกอกรอง (เขยดชนดหนงคลายกบ ตาสแดง ล าตวเปนสด า)

พลบค าแลว ไดเวลากลบบานแลว

นกไซมโรสด ารอง ไมเกน 1 ชวโมงฝนจะตก

นกกรงหวจกหลายตวสงเสยงรองเจยวจาว ฝนจะตก

ตะขาบออกมาวงเพนพาน ฝนจะตกภายใน 2-3 วน

24

มดยายหนจากรงจ านวนมากๆ จากทต าไปอยทสง

น าจะทวม (มฝนตกหนก)

มดแดงท ารงสง

มดแดงท ารงต า

ลมไมแรง ลมแรง

ในฤดแลงถามดรมตอมใบบอน แสดงวาฝนใกลจะตก รยว (ชะน) ถารองมากๆ ในชวงฤดแลง แตถารองปลายฤดฝน

เปนสญญาณวาฝนใกลจะตก แสดงวาฝนจะหยดตก

งจงอางวางไขบรเวณท าไร หรอไรขาว ฝนจะไมตกบรเวณนน ตองชวยกนหา และน าไปท าลายเพอใหฝนตกลงมาหรอหาวธขบไลงจงอางใหไปจากบรเวณนน

2) องคควำมรเกยวกบพฤตกรรมพชและตนไม ประเภท ลกษณะพฤตกรรม เหตการณทคาดวาจะเกดขน

2.การสงเกตพฤตกรรมพช ดใบเญย (คลายมะเดอ) ถาใบหบ ใกลค าแลว (บอกเวลา)

หญาดอกขาว (ถาใบหบ) ใกลค าแลว (บอกเวลา)

ไมโคะฆา (คลายมะเดอ) ถามผลดกออกทโคนตน จะมฝนตกมากในชวงแรก

ถามผลดกออกมากกลางล าตน ฝนจะตกมากชวงกลางฤด

ถามผลดกตรงปลายล าตน ฝนจะตกมากชวงปลายฤด

มะมวงถาออกดอกเยอะ มะมวงถาออกดอกนอย

จะมลมแรง

มลมไมแรง

ถามเหดขนจากขอนไมผ ฝนใกลจะตก

เผอก มนส าปะหลง ถางอกหรอแตกตา จะเขาหนาฝนแลว ตนไมรกไทย (ไมคน) โคะเฆระ ถาปไหนออกดอกมาก แสดงวาป

นนลมจะพดไมแรง 3) กำรดเมฆ ดวงดำว พระจนทรและพระอำทตย ประเภท ลกษณะพฤตกรรม เหตการณทคาดวาจะเกดขน

3.การดดาว/เดอน/ตะวน ดาวลกไก ชวงเยนถาอยตรงศรษะ ไปฟนไรไดแลว

25

ดาวชาง (ซโมยญซง) งวงตง เวลาเชาแลว

ดวงจนทรออกอยทางทศใต ดวงจนทรหงาย

ฝนยงมอย ไมมฝนแลว

พระอาทตยทรงกลด ฝนจะตก

อน ๆ มน าผดในนา (ชวงไมมฝน) แสดงวาจะมฝนตกหนกเกดขนในไมชา

สงเกตอากาศ ตอนทอากาศอบอาวผดปกต แสดงวาฝนใกล ดดน มความชน ฤดฝนใกลมาแลว ดดนโคลน ถามน าโผลจากใตดน แสดงวาฝนใกลจะตกเตมท

องคความรเหลานยงมความถกตองและแมนย าสง แตเดกรนหลงเรมจะไมรจก เพราะไมมเวลา

เรยนรจากพอแม หรอ ญาตๆ เนองจากตองใชเวลาสวนใหญเรยนหนงสอในโรงเรยนสมยใหม บางคนลงไปเรยนในเมอง ยงมโอกาสในการเรยนรและสบทอดนอยลง

3.2 การสงเกตการเปลยนแปลงสภาพอากาศในชมชน จากการสงเกตของชาวบานเกยวกบการเปลยนแปลงสภาพอากาศในชมชน ตงแตอดต 20 ปทผานมา มเหตการณส าคญๆ ดงน

- ในอดต ฤดหนาวมาชาและมเวลาสน แตปจจบนฤดหนาวมาเรวกวาเดมและมเวลายาวนานมากขน - ในระยะ 8 ปทผานมา สวนใหญฝนจะตกไมตรงตามฤดกาล บางปหวานกลาเสรจแลว แตไมมน า เพราะ

ฝนไมตก ตองหวานกลารอบทสอง บางปหวานกลาและปลกขาวตามปกต และฝนขาดชวงท าใหตนขาวไมสมบรณ เมอป 2556 ในชวงตนปฝนไมตก ชาวบานท านาไมได แตฝนกลบตกหนกในชวงกลางป ท าใหบางครอบครวมขาวไมพอกน

- ฤดรอนจะรอนกวาปกต มหมอกควนเยอะมากขน สงเกตไดจากน าคางปจจบนไมคอยม เมอกอนมน าคางเยอะ อากาศมความชน บางพนทไดผลผลตขาวเพมมากขน

- สตวและแมลงบางชนดหายไป เชน เหา (เซ(โบรยญ)) ไร (เฮมะ) หมด (แตป) เรอด ระยะหลงมยงเพมมากขน มคนเปนไขเลอดออก ไขมาลาเรยในชมชน ทงๆ บานละอบตงอยบนทสงจากระดบน าทะเลประมาณ 1100 – 1300 เมตร ปกตจะไมมยง

- นอกจากนยงสงเกตเหนวาสตวบางชนดหายไป เชน ไซมตวย กลาก นกแกว (เล) นกกก (ครง) อแรง(เรยง)

26

ฝนทตกลงมาชานนจะมผลกระทบกบการท านามากกวาขาวไร ขาวไรนนเมอหยอดเมลดแลว ถาฝนยงไมลงมา เมลดขาวกยงอย ยกเวนถกแมลงกดกนเทานน และจะงอกเมอไดรบความชนจากน าฝน ดงนนเพอความแนใจชาวบานจงตองท าทงนาและไรขาวควบคไปดวย

3.3 องคความรเกยวกบพนธพช พนธสตวของชมชน 3.3.1 องคควำมรเกยวกบพนธสตวและแมลง

ชาวบานสวนใหญยงมความรเกยวกบพนธสตวและแมลงตางๆ พฤตกรรมของสตวเหลานมความเกยวของกบ

ระบบความเชอ และวถในการด าเนนชวตของชมชนดวย เชน ใชท านายเหตการณทจะเกดขนในอนาคต หรอ ใช

บอกเวลาเปนตน ดรายละเอยดในตารางดานลาง

ล ำดบท

รำยชอสตว ควำมส ำคญและประโยชน

1 ไกบาน (แอยวง) ไกตวผจะขนเวลาตส ใชบอกเวลาวาใกลเชาแลว ถาไกขนผดเวลา จะเกดโรคหา หรอโรคพยาธ โรคระบาดอนๆ ขนในชมชน ถาไกตวเมยขน หรอขนไกตวผ ถอวาขด หรอเปนลางไมด ตองฆาทง หรอน าไปท าอาหาร

2 ไกปา (แอพร) ไกตวผมประโยชนสองอยางดงน ๑.ถาขนชวงฤดแลง ท าใหเรารวาฝนใกลจะตกแลว ๒.ถาขนในฤดฝน ท าใหเรารวาฝนใกลจะหยดแลว

3 ไซมโรลอง (นกกระตว) มความส าคญเหมอนกบไกปา 4 โลกโตกโครก ตวสเขยว ปาก

สด า กนสแดง เมอนกชนดนรองพรอมกนหลายๆตว ชาวบานจะรวาถงเวลาฟนไรแลว แตปจจบนสงเกตเหนวานกเรมรองไมเปนเวลา

5 โลกปองงอ (นกโพระดก) เมอนกชนดนรองขนมาท าใหเรารวาถงเวลาเผาไรแลว ปกตจะรองในชวงเวลาใกลเทยง

6 ไซมเปยเปย เมอนกรองท าใหเรารวาหมบานใกลเคยงจะมคนเสยชวตลง ซงบอกเราวาตองไปงานศพคนนน

7 ปอยฮ(อเกง) ฮเปปเปอยฮ เมออเกงรอง จะเปนลางบอกวาจะมเหตการณบางอยางทเราไมคาดคดเกดขน ในสมยโบราณถาหนมๆ จะไปเกยวสาวตางหมบาน ระหวางทางถาไดยนเสยงเกงรอง ถอวา จะไมประสบความส าเรจ เพราะหญงสาวทชายหนมก าลงตงใจไปหานนไมใชเนอคของตน จะมการพลดพรากจากกน

8 ฆอยฮ(เมน) คนรนกอนใชขนเมนเปนเครองประดบผมของผหญง

27

นอกจากนขนเมนยงน ามาเผาละลายน าดมรกษาโรคนวได 9 จกจน (ฆอย) มดวยกน ๒ ชนด ชนดทมปกและชนดทไมมปก ชนดทมปก(จกจน)จะรอง

กอนทตนขาวจะออกรวง 10 เลฮ (แมลงมปก) จะรองในชวงเวลาเดยวกบฆอย 11 ตองแลต (จกจนชนดหนง) มกจะรองในชวงเวลาตอนเยนท าใหเรารวาตองกลบบานแลว (สงเกตวา

ชวงสองปทผานมา จกจนมจ านวนเพมมากขน 12 ระกอก เขยดตาแดง จะรองในชวงเวลาเดยวกนกบฆอย จะรองในเวลาเยนประมาณ ๕ โมง ถง

หนงทม และรองตรงเวลาทกวน สามารถใชดเวลา และรวาถงเวลาเลกงานในไรในสวนแลว

13 รป (นม) เปนสตวทอาศยอยในดนและเปนสตวทมราคาแพงมากกวาสตวอน เกลดน ามาเผาละลายน าดมรกษาโรคนว และเปนยาแกพษตางๆ เนอนมมความเชอวาหามญาตพนองกนดวยกน เพราะจะท าใหแตกแยกกน หรอหางเหนกนไป

14 รยว (ชะน) ถารองมากๆ ในชวงฤดแลง เปนสญญาณวาฝนใกลจะตก แตถารองปลายฤดฝนแสดงวาฝนจะหยดตก

15 เฟอะ (ลง) รปรางหนาตาคลายกบชะนแตมหาง สตวสองชนดน ค าโบราณของละเวอะกลาววา “รยวมฮลเวอะ,เฟอะมฮญง หมายถง ชะนเปนละเวอะ ลงเปนกะเหรยง”

16 ไซมซมง เปนนกทมความสวยงามมากมสองส สแดงกบสเหลอง ถอเปนนกศกดสทธ เพราะวาคนละเวอะสมยกอนถอวาเปนนกทมาจากตระกลเซอมง(เจอซมง) เพราะฉะนนคนละเวอะจะไมยงหรอไมฆานกชนดน

17 รปวน กบชนดหนงอยในน า ชวงเดอนแรม จะรวมตวกน

3.3.2 องคควำมรเกยวกบพนธไมและกำรใชประโยชน

พนธพชทรวบรวมศกษามามทงพนธพชทใชเปนอาหาร เชน โคะรย โคะรไปโฮวง ใชเปนยา เชน โคะรฮอ

บางอยางใชเปนทงอาหารและยา เชน กลง บางอยางเปนพชทมพษ เชน เครญซง

ล ำดบท ชอพนธไม ประโยชนและควำมส ำคญ 1 โคะรย ใชผลแกงกบเผอก, มน, ปลาดบ

ใชผลตมเอาน ามาลางเครองเงนและอปกรณทเปนเครองเงนท าใหเงนขาววาวแวว ใชกง ตน หรอใบ ท าศาลเลยงผ ล าตนใชท าดามจอบดามเสยม มน าหนกเบา ทนน า ใชท าฝกมด เกบมดท าใหมดไมขนสนม

28

เปนตนไมทบอกเกยวกบเวลา มบทกลอนดงน “ชกเคซาว,ราวเคกละ,นะบฮต,ซปบฮตญ,บญเดฆอฮ,ซออฮเมอมอก, แปลวา “ถาผลใบออนจะยางเขาสเดอน เคซาว เขาฤดฝน มใบเตมตนประมาณเดอนสงหา-กนยายน” ผลมรสเปรยวชวงเดอนกนยายน ชวงขาวตงทอง, ผลทสกน ามาต าน าพรกไดประมาณเดอนตลาคม, พฤศจกายน ผลทสกเรมแหงขาว,แหงสนทเดอนมกรา-กมภาพนธ

2 โคะรฮอ แกโรคกระเพาะอาหาร (ไกเงยกรฮอ) 3 โคะรโปยจ ใชเปนไมสรางบาน ล าตนท าเปนเสาบานสวนทตอจากปน หามฝงดนจะไมทน

“มฮโคะตกนงไมจแตะนงโออมวต” เปนไมทดทสดมอดไมกน แตเปลอกจะคนมาก

4 โคะรไปโฮวง ใชรากกนเปนอาหารวาง รากมกลนหอมมาก

5 โคะเม (มะเดอ) ยอดใชกนเปนอาหารได ยอดจะออกชวงมกราคม-กมภาพนธของทกป ผลของมะเดอสามารถบงบอกฝนฟาอากาศได เชน ถาผลดกตอนตน=ฝนจะตกตนป,ผลดกตอนกลางตน=ฝนจะตกมากกลางป,ถาผลดกตอนปลายตน=ฝนจะตกปลายป

6 โคะโดยฮ (มะเดอชนดหนง)

ใชผลกนเปนอาหารวาง ใบเปนอาหารสตววว ควาย

7 โคะฆา(มะเดอชนดหนง)

ใชยอดกนเปนอาหาร

โคะปลาวก (มะเดอชนดหนง)

ยอดใชกนเปนอาหาร ใบเปนอาหารสตว วว ควาย

8 โคะโซมปวย(ตนสมปอย)

ใชผลในการรดน าด าหว ใชยอดเปนอาหารใสในแกงเนอ แกงปลา

9 โคะย ใชเปลอกเปนยารกษาแผล ตมใสแผลเทานน กนไมได

10 โคะโตะฆระ ใชยอดและดอกเปนอาหาร เมอออกดอกท าใหรวาตองฟนไรแลว

11 โคะโตะเนอม ใชยอดแกงเปนอาหาร

29

(ผกหวานปา) ผลกนเปนอาหารวางได 12 โมะโตะกะโกว ใชยอดแกงขาวเบอะได (ขาวตมทรงเครอง)

ใบเปนอาหารสตววว ควาย 13 โคะโตะรว ใชยอดเปนอาหารจมน าพรก 14 โคะซะ ใชผลเปนอาหารวาง

เญอมโคะโจฮปยกตซะเซซะเอนโคะเซฆม 15 โคะซเม ใชผลเปนยาสมนไพร

เปนอาหารของสตวปาเชน เกง 16 โคะซเมกาง ใชผลเปนอาหารวาง

เปนตนไมทมหนามเหมาะส าหรบท ารว 17 โคะกตเซ ใชผลเปนอาหารวาง

ผลจะออกมาตรงกบเวลาฟนไร 18 โคะกตซง ใชผลเปนอาหารกบขาวได

ตนของมนใชท าเสอปนอนได 19 โคะกตซอง ใชผลเปนอาหารกบขาวได

เปนสนคาทน าไปขายในตลาดได 20 โคะตโลวง ใชยอดเปนอาหารกบขาวได

สามารถหอเปนของฝากใหญาตตางบานได 21 โตะซโรว ผกหนาม ใชเหงามาสบเลกๆหงรวมกบขาวชวยเพมปรมาณขาวใหพอกน

ยอดใชเปนผกจมน าพรก 22 โคะลวง (กลวยปาผา) ใชเหงามาหงรวมกบขาว 23 กลง มนชนดหนง

(กลอย) ใชหวมาสบแชน าส าหรบถอนพษ หงกนรวมกบขาว ชวยรกษาฝหนอง น ากดเทา

พนธพชทมพษ ชอพช ประโยชน/โทษ โคะเครญ ม 4 ชนด

๑.เครญซง (นกกน) ๒.เครญโตก ๓.เครญแอ ๔.เครญฆา

โดนแลวจะคน แสบ เปนผน การรกษาใชดน ฝ นทา ใชดนประสวทา

โคะเฆระ (ตนรก) มเยอะ เอายางมาท าหวงยางรดถง

30

ถาโดนพษยางจะท าใหเปนผน การรกษาใชน ามนมะพราวทาหรอรอหาวนจะหายเอง

เละ (เครอไหล) ใชเปนยาเบอปลา รกก (หมามย) เมอโดนผวจะคน เปนเครอ โคะเดยฮเพรย อยในปา เปนตน ยางโดนแลวจะคน โคะรโปวยจ ผวคนมาก แตใชสรางบานได

3.3.3 พชทใชเปนอำหำรตำมฤดกำล

ในหมบานยงมพชอาหารทออกตามฤดกาลหลายชนด ทชาวบานไปเกบหามาเปนอาหารส าหรบบรโภคใน

ครวเรอน มทงพช ผกและผลไมปา และยาสมนไพร นอกจากนชาวบานยงมองคความรเกยวกบเนอไมชนด

ตางๆ และน ามาใชประโยชนในการใชสอยและสรางบานได โดยมกฎเกณฑในการใช ซงท าใหการใช

ประโยชนของทรพยากรในชมชนมความสมดลและย งยน (ดรายละเอยดในบทถดไป)

ชอ ประโยชน เดอนทเกบ 1.โตะซโรว (ผก) กนยอดเปนอาหาร ทกฤด 2.โตะเวอะครน (ยอด) กนยอดเปนอาหาร ทกฤด ม.ย-ธ.ค มเยอะ 3.จวเม (ไมยนตน) กนยอดเปนอาหาร ฤดแลง ม.ค-พ.ค 4.จวโตะฮงาญง กนยอดเปนอาหาร มชวงฤดแลง 5.จวโตะกะโกว กนยอดเปนอาหาร ม.ค-พ.ค 6.จวโตะโลวง กนยอดเปนอาหาร ม.ค-พ.ค 7.เปลกตซอง (มะเขอพวง) ผลออนเปนอาหาร ม.ค-พ.ค 8.จวเยย กนยอดเปนอาหาร ม.ค-พ.ค 9.โตะฆระ กนยอดเปนอาหาร ม.ค-พ.ค 10.โตะไลจเพ กนหยวก ม.ค-เม.ย 11.โตะไลจพอยจ กนหยวก กนปล ก.พ 12.โบฮ ดอกตง กนผล กนยอด ม.ค-พ.ค 13.กดซง กนผล ยอดออน ม.ค-พ.ค 14.จวไลเลจ กนยอด ทกฤด 15.จวโตะเนอม กนหยวก ทกฤด 16.จวโตะเผลอก กนยอด ฤดแลง

31

17.โตะซองโมวก (บวบก) กนใบและล าตน ทกฤด 18.โตะเวอะแอ กนยอด ใบอออน ทกฤด 19.จวบบ กนยอด ส.ค-ต.ค 20.โตะซองราวก กนล าตน ส.ค-ก.ย 21.โตะโกละเอยงไซม กนล าตน ใบออน ส.ค-พ.ค 22.โตะฮลอย กนล าตน ใบ ทกฤด 23.ฮยวกเลจ กนล าตน ใบ ทกฤด 24.โตะกลา กนล าตน ใบ ทกฤด 25.ไฆลฮซนก กนล าตน ใบ ทกฤด 26.โตะเวอะเอาะ กนใบออน ทกฤด 27.โละ กนผลออน ม.ค-พ.ค 28.โบรยจลมง กนล าตนออน ม.ค-พ.ค 29.เอจเตยก(บอน) กนล าตนออน พ.ค-ก.ค 30.ผกตอง กนยอดออน ส.ค-ก.ย 31.โตะเพระครก กนล าตนออน ทกฤด 32.จวดอฮ กนยอดออน พ.ย-ม.ค 33.เตยโตะรว กนดอก ม.ค-เม.ย 34.คมปอมกลว กนใบ ทกฤด 35.พกโคม กนใบออน ยอด ฤดฝน 36.ผกซเซยต กนล าตน เม.ย-ม.ย 37.ลอกคมดวน กนล าตน ทกฤด 38.ผกโตะป กนล าตน ใบออน ทกฤด 39.ฮละออยรไป กนใบ ทกฤด 40.ฮละรซอง กนใบแกลมน าพรก ทกฤด 41.จวครง กนยอด ทกฤด 42.ฮละปนะ กนยอด ทกฤด 43.ผกแวน กนล าตน ทกฤด 44.ฮละรงอบ กนยอด ทกฤด 45.ฮละซโมง กนยอด ทกฤด 46.เวอะมาน กนยอดใบออน เม.ย-พ.ค 47.ปง กนตนออน ก.ค-เม.ย

32

48.ปงกก กนกงออน ก.ค-ต.ค 49.กโนวน กนผลออน ม.ค-พ. 50.รนอยฮ กนยอด,กนผล ม.ค-พ.ค ,ก.ค-ต.ค 51.ดกรเวย (ลนไม) กนยอด ผลออน ส.ค-ก.ย 52.โตะซองลา กนยอด ทกฤด 53.จวจงจง กนยอด เม.ย-พ.ค 54.ชกลวง ตลวง ผล กนยอดและปล ทกฤด 55.ชกเนอม กนยอด ทกฤด 56.ชกเดะ กนยอด ม.ค-ก.พ ซ า

57.จวเบะ กนยอดออน ฤดแลง

58.เฆอ กนล าตน ทกฤด 59.จวเซอมซง กนยอด ทกฤด 60.ฮละกลง กนใบ ทกฤด 61.โตะไลจปา กนหยวก พ.ค-ม.ย 62.โตะคราวก กนยอดใบออน ทกฤด 63.ซเกญโกลง กนหวในดน ทกฤด 64.โตะซองลา กนยอด,กนเครอ ทกฤด 65.ฮละรงอป กนยอด,กนใบ ทกฤด 66. จวโมวก กนยอด,ใบออน ทกฤด 67.ไตฮยว, ไตฮเนอม, ไตฮ ฮยวก

แมว, ไตฮกะ, ไตฮโพวะโค, ไตฮโ.

ไตฮบง,ไตฮลโปลก, (โคน)

ทกสวน ฤดฝน

ผลไมปำ

ล าดบ ชอ ประโยชน ฤดเกบ 1 ซกวย กนผล รสเปรยวหวาน ม.ค-เม.ย 2 รฮมง กนผล รสหวาน ม.ค-เม.ย เหลอนอย

33

3 กดเซ กนผล รสหวาน เม.ย-พ.ค 4 ฮนงโฆะ กนผล รสเปรยวหวาน ม.ค.-พ.ค 5 ไดโรวต กนผล รสเปรยวหวาน ม.ค-พ.ค 6 ซะ กนผล/มน ก.ย-ต.ค 7 แตฮ กนผล/มน ก.ย-ต.ค 8 ซมด กนผล/รสหวาน ฝาด ทกฤด 9 เปลไลเลจ กนผล/รสหวาน ฝาด ส.ค-ก.ย 10 โคะลอง/โคะลอย กนผล/รสหวานหอม ก.พ-ม.ค เหลอนอย 11 เปลลต รสเปรยวหวาน ธ.ค-ก.พ 12 โดยฮ กนผล รสหวาน ก.ค-ก.ย/ม.ค-เม.ย 13 กาวก กนผล รสเปรยวหวาน ม.ค-พ.ค 14 ซเม กนผล รสหวาน เปรยว ม.ค-ม.ค 15 ซเมกาง กนผล รสหวานฝาด ก.ย-ต.ค 16 ซงา ฆราวต กนผล รสหวานฝาด ก.ค-ก.ย 17 เปลลลาวป กนผล รสหวานฝาด ก.ค-ก.ย 18 โจะ กนผล รวสเปรยวหวาน ก.ค-ก.ย 19 บาว กนผล ก.ค-ก.ย 20 เปลลด กนผล รสเปรยวหวาน ก.ค-ส.ค 21 เปลรย กนผล รสเปรยว ก.พ-ม.ค 22 ลปลาวง กนผล รสเปรยวมาก ก.ค-ส.ค 23 เปลลกลก กนผล รสเปรยว ก.พ-เม.ย 24 เปลเดะ กนผล รสหวาน ก.พ-เม.ย 25 เปลรเบอะ กนผล รสหวาน ม.ค-เม.ย 26 รนอยฮ กนเมลด รสมน ส.ค-ต.ค 27 รกอยฮ กนผลออน ฤดฝน ก.ย.-ธ.ค. 28 ออยรไป กนผลและใบ ปลายฤดฝน สมนไพร ล าดบ ชอ ประโยชน ฤดเกบ 1 โคะรฮอ เปลอกล าตนแกโรคกระเพาะ ทกฤด

34

2 เปล ลปลาวง ผลแกแกปวดทอง ก.ค-ก.ย 3 ญ เปลอกล าตนรกษาแผล ทกฤด 4 ซเม ผลแกใชเปนยาแกไอ ม.ค-เม.ย 5 โคะรไปโฮวง รากแกโรคกระเพาะ ทกฤด 6 ซเกญบร หวแกโรคกระเพาะ ทกฤด 7 ซเครยง หวแกโรคทองอด ทกฤด 8 ปโลย หวแกทองอด ทองรวง ทกฤด 9 วนเพระ หวในดนแกทองอดทองเฟอ ทกฤด 10 โคะมตญา ล าตน ชดยาอบสมนไพร ทกฤด

กดซอง ล าตน โคะซกอง ล าตน ญกญวย ล าตน กดเซ ล าตน บงละ ล าตน บง ราก รไปโฮวง ราก แรฮฮนตน ราก เฮลาะรฮอ เปลอกล าตน โคะลฮา เปลอกล าตน ซเมกาง เปลอกล าตน ปดปว เปลอกล าตน โคะเตฮ เปลอกล าตน ซเกญ หวในดน โคะมะนาว ล าตน จกไคลอง ล าตน โมะกวนดอย เครอ โคะฟง ล าตน โคะนด ล าตน เวอะว ล าตน โคะเปอก ล าตน

11 เยอมกกม รากล าตน ดมแลวท าใหรางกาย ส.ค-ต.ค

35

แขงแรง 12 ไฆลฮ ซนก ล าตนคลายเสนเอน ทกฤด 13 ซเมเตะ รากแกกระเพาะ เบาหวาน ทกฤด 14 โคะโงง เปลอกล าตนแกปวด ทกฤด 15 โคะเปอเลอะ ยอดออนใชหามเลอด ทกฤด 16 ไรปลอง ยอดออนใชหามเลอด ทกฤด 17 ไรปกลว ยอดออนใชหามเลอด ทกฤด 18 เปลซาฮรอาวม ลกเมลดลางแผลพพอง ก.ค-ต.ค 19 เปลกนเบยง อกเสบ ม.ย-ธ.ค 20 ไกญเอจ หวแกพษ แมลงกดตอย ทกฤด 21 เยอญง ใบแกแผลอกเสบ ทกฤด

22 ไกญฮละลปก หวแกแผลอกเสบ ทกฤด

23 เยอสบ ใบหามเลอด แผลอกเสบ ทกฤด 24 วานหางจรเข ใบเมอกแกแผลไฟไหม ทกฤด

25 เฮลาะยบ เปลอกล าตนแกทองรวง ทกฤด 26 โนงฮลางลเวอง เมลดเปนยาเยน แกผงเขาตา ก.ย-ธ.ค 27 ฮละผล ใบแกโรคผวหนงเรอรง ทกฤด 28 มะนาว ผลแกปวดทอง มนหว ทกฤด 29 ฮละ ลงลาต ใบยอดอาบบ ารงผว ทกฤด 30 ปลกลวย เพมน านมแมลกออน ทกฤด

ไมใชสอยและไมประดบในครวเรอน

ล ำดบ ชอ ประโยชน ขอด 1 โคะซะ ท าเสาบาน ทน ไมผงาย 2 โคะนอยฮ ท าไมแปน ทน แมลงไมกน 3 โคะซกวย ท าโครงบาน แขงแรง มอดไมกน ทน 4 โคะซโตะ ท าฝาบาน แขงแรง มอดไมกน ทน กลนหอม 5 โคะไฮรเตย ท าฝาบาน ทนน า แขงแรง 6 โคะไฮรซนวน ท าฝาบาน ทนน า แขงแรง สวย

36

7 โคะรโปยจ ท าเสาบาน ทน มอดไมกน 8 โคะชองรอยฮ ท าฝาบาน เบา สวย ไมทน 9 โคะเยยมเกย ท าโครงหลงคากระตอบ ทน มอดไมกน 10 โคะครงจะ ท ารว ทน อายการใชงานนาน 11 โคะโงง ท าดามขวาน คอน ทนแขง 12 ไมไผ (เอาะซไม) ท าดามจอบ มด ทน เบา 13 โคะรย ท าดามจอบ ทน เบา 14 โคะคลก ท าโครงบาน ทน แขง 15 โคะลด ท าโครงบาน ทน แขง 16 โคะเฆระ ท าเสา กระตอบ ทน แขง มอดไมกน 17 โคะเพรฮ ท าเสาบาน ทน แขง มอดไมกน 18 ฮละโดะ ใบหอขาว ล าตนสานเสอ ทน แขง มอดไมกน 19 โคะลอง ปาดงดบ ใหความรอนสง 20 กดซาง ล าตนท าเสอ มความมนงาม ท างาย 21 ฮละลฮา ใบท าหลงคากระตอบ ใบ

แตงเวทแตงงาน ซมประต น าหนกเบา สวยงาม ประหยด

22 ฮละรนอยฮ ใบท าหลงคา น าหนกเบา 23 ฮละลต ใบท าหลงคา น าหนกเบา ไมท ำฟน

ชอไม แหลงทอย ขอด 1 โคะเบยน ไรเหลา ใหความรอนสง ควนไมมาก ผางาย 2 โคะลกลก ไรเหลา ใชท าฝนได ผางาย ตดไฟงาย 3 โคะโครฮ มในปาทวไป ท าถานได 4 โคะซะ มมากในทสภาพดนไมด ท าถานได,ใหความรอนสง

ไมประดบ ชอ สวนทใช ประโยชน 1 ฮนงรกาว (ลกเดอย) เมลด(สนกบยาว) สรอยคอ,ตกแตงเสอ,กนผ 2 เวอะว ล าตน สวยงาม 3 เวอะเซาะ ล าตน สวยงาม 4 ไมไผ ล าตน จกสาน,เครองมอหากน.กระทอม

37

5 ลฮา ใบ มงหลงคา 6 ลมอยฮ ใบ หอขาว,ท าสวย 7 เวอะ มาอน ล าตน อาหาร.สวยงาม 8 เตยกวน (กลวยไม) ล าตน สวยงาม,ประดบบานเรอน 9 ใบออย (ลเมะ) ล าตนและใบ ท าพธกรรมขนบานใหม

สตวทใชเปนอำหำรแบงตำมประเภทสตว

สตวน ำ สตวครงบกครงน ำ สตวบก สตวปก

1. กะโกว

2. ตม

3. โกะซโตง

4. ครองลเลญ

5. โลป

6. ลกลอ

7. ปาเอยน

8. ดอไตญ

9. รปวน

10. ครฮ

11. ไลตง

12. หอย

13. ราวก

14. เวอบ

15. กะลอกปก

16. เลฮ

17. เบย

1. ราฮ

2. แชรโอง

3. บก

4. พรเพรอะ

5. ซโอยญ(พรน)

1. ปอยฮเกง

2. เลจพรหมปา

3. รปาว

4. ไลโคะ

5. ไลเตะ

6. เกอง

7. รป

8. ครอย

9. รยว

10. บราวก (หมา

ปา)

11. แอพร (ไกปา)

12. ฆอยฮ

13. ละ (ตน)

14. บอย (อน)

1. รโกะเกอ

2. รโกะเก

3. ไซม โดวงญง

4. ไซมโดวงลอง

5. ไซมโดวงซเง

6. ซพราวง

7. ไซมโร

8. ตยจเตะ

9. ตยจโคะ

10. ไซมซมง

11. แอฆ

12. นกกตา

13. กด

14. โนกวก

15. กลงกะ

16. กลงเฆลยง

17. กลงปบ

18. กลงลอง

19. ปลกโปลฮ

38

20. รงก

21. จกซจาว

22. ไซมเลเล

23. ไซมลอง

24. โลก

25. โลกปองงอ

26. รวยจซเง

27. รวยจลอง

28. เล

29. ครง

30. ไซมโรลอง

31. ไซมโรซครก

32. กลาก

33. ย

34. ไซมโร ปญไกญ

จากขอมลในตารางเราจะเหนวาชมชนมองคความรเกยวกบพชและสตว ซงเปนแหลงอาหารทส าคญของ

คนในชมชน พชและสตวเหลานชาวบานสามารถหาและน ามาท าเปนอาหารและใชประโยชนในครวเรอนได

ตามฤดกาล ขณะทบางอยางสามารถเกบกนไดตลอดป

จากการเกบขอมลพบวา พช ผกในปาสวนใหญยงมเหลออยมาก เพราะสภาพปายงมความอดมสมบรณ

แตมพชบางอยางทเรมลดลงไดแก

1. ยอดมะเดอ (ชกเดะ, จวปลาวก)

2. เหดบางอยาง เชนเหดไตฮยว, ไตฮ ลโปลก, (โคน)

3. มะขามปอม

4. ฝกสมปอย

5. ดอกเสยว

6. พรก

39

ในภาพรวมยงแสดงใหเหนวา “ทรพยากรธรรมชาตของชมชนยงมความมนคง” และสามารถเออหรอให

ประโยชนแกชมชนไดในระยะยาว โดยเฉพาะในดานการผลตอาหารและการใชประโยชนในครวเรอน

40

บทท 4

ระบบการผลตพนบาน

ระบบการผลตพนบานเปนองคประกอบหลกทชาวบานละอบใหความส าคญในการศกษาเพราะเปน

รากฐานทส าคญในการด ารงชวตของคนในชมชน ระบบการผลตพนบานทส าคญมดงน 1) การท าไรหมนเวยน 2) การท านา

4.1. การท าไรหมนเวยน

ชาวลเวอะทบานละอบยงมการท าไรหมนเวยน ในลกษณะแปลงรวมของชมชนอย มรอบในการหมนเวยนประมาณ 9-11 ป ในการท าไรนนชาวลเวอะจะมองคความรและวธการในการจดการเฉพาะดงน

1. กำรเลอกพนท

หมบานละอบมพนทท าไรหมนเวยนทงหมด 17 แปลง ซงบางแปลงจะรวมกนท า ในปเดยวกนนองจาก

พนทนอยโดยเรยกชอตามล าหวยและสนเขา ตามรายละเอยดดานลางน

ปท ไรหมนเวยน หมายเหต 1 โกลงเญอง –โฆละโรจ ใชในป 2558 (มาเนอมเอฮ) 2 อาวมมง และ ชตะมวย ใชในป 2557 (เบระ) 3 อาวมฆน ใชในป 2556 (เบรอม) 4 โกลงโลก ใชในป 2555 (เบรอม) 5 โกลงงะ-โมช- มอกฆรมกลาวง ใชในป 2554 (เบรอม) 6 โกลงลอย ใชในป 2553 (เบรอม) 7 ไมจลอง และ โกลงโคะ + เตะนะ ใชในป 2552 (เบรอม) 8 โกลงมอยจ-มอกฆรมกเซฮ ใชในป 2551 (เบรอม) 9 เตะลโอ ใชในป 2550 (เบรอม) 10 เตะลโอกเซฮ และ โกลงเฆยก ใชในป 2549 (เบรอม) 11 โกลงฆรก และ โกลงเซยง ใชในป 2548 (เบรอม)

41

บางปจะใชพนทในการท าไร 2 แปลงพรอมกน สวนใหญจะใชปละ 1 ครง ขนตอนในการเลอกพนท

และการแบงพนทเพาะปลกใหกบสมาชกในชมชน มรายละเอยดดงน

• กำรประชมหมบำน (โปวกโคะยวง )

จะเปนขนตอนแรก เพอก าหนดพนททจะท าไรหมนเวยนในปนนวาจะใชพนทแปลงไหน โดย

จะมผน าพธกรรมทเรยกวา “จาวโงว” ไปประกอบพธกรรมทไรเหลาทคาดวาจะท าไรในปนน

โดยใชไก 4 ตว ในการประกอบท าพธกรรม พธนมขอหาม คอ หามผหญงไปรวมหรอทาน

อาหารจากพธกรรมนน โดยเฉพาะผหญงทก าลงตงทอง หลงจากท าพธเสรจแลว ผานไปหนง

คน รงขนจะมการท านายฝนจากคนแตละครวเรอน ถาครวเรอนไหนฝนด เชน ถาฝนเหนแมน า

ใหญ ถอวาด กจะตกลงเอาพนทตรงนนเปนทท ากนในปนน เพราะเสยงทายออกมาแลวด เมอ

ท าไรจะไดผลผลตด แตถาฝนเหนไฟ พาย หมายความวาทตรงนนไมด ไมเหมาะส าหรบการ

ท าไรหมนเวยนในปนน ขาวทปลกจะขนไมด สมาชกในครอบครวไมสบาย เปนตน

ในอดตการเลอกพนทนนจะมการน าเอาดนตรงทจะท าไรมาเสยงทาย “เจยกเตะ” กอน เรยกวา

“ซโปก” โดยผรในชมชนจะเปนคนท า พธนจะท าทหนาบานผใหญบาน ถาเสยงทายออกมาด

กจะพากนไปถางไร สวนใหญอยในชวงเดอนกมภาพนธ ถาเสยงทายออกมาไมด กไมท าใน

แปลงนน ตองไปหาพนทใหม ถามเหตการณทไมปกตเกดขน เชน เกดฟาผาทไร จะยกเลก

การปลกขาวในปนน

ในการเลอกพนทนนจะเลอกพนททมดนดดวยโดยดจาก o การสงเกตตนไมในบรเวณนน ตองสเขยว แนน สมบรณ ชมชน

o เอาเนอดน มาบบและทงไวหนงคน ถาดนยงเกาะแนนอยในสภาพเดม แสดงวาดนด

• กำรแบงพนท (โพรม รฆ พร)

ในการแบงพนทนนตระกลยวงมอยจไดสทธในการเลอกพนทกอนเพราะเปนตระกลผน าทาง

พธกรรมของหมบาน จากนนจะเปนตระกลไตฮปลอง ลเมยง ยวงเฮง และซมง ถาครอบครวไหนท

ไมมทท าไร ใหไปขอทหวหนาของแตละตระกล

พนทนนเปนกรรมสทธรวมของชมชนแตสทธในการใชประโยชนนนจะมการ

แบงสรรปนสวนไปใหกบแตละตระกลตามกฎจารตประเพณตามทไดกลาวมาขางตน แตละ

ตระกลกจะเอาไปกระจายแบงกนใหกบสมาชกของตวเอง

42

เมอขนตอนท 1 เสรจสนผานไปแลวประมาณ 1 อาทตย ในวนแบงพนทจรง หรอ (รฆพร) ชาวบานทงหมบานจะไปประชมรวมกนทบานผใหญบาน การแบงพนทจะท าเปนรายกลม รายครอบครว ซงเปนการจดการแบบดงเดม โดยมผน า ผร ผใหญบาน ผน าทางพธกรรม ผน าทางการ ผน าตามกลมมาชวยกนแบงพนท ในวนนนทกคนจะรวาตวเองไดพนทตรงไหน หลงจากนนไมเกน 2 วน โดยจะเลอกเอาวนพฤหสบด เพราะถอวาเปนวนดในการเรมงาน ชาวบานจะพากนไปถางไรพรอมกนทงหมบาน

• กำรถำงไร ( กน มอก มำ) การถางไรจะเรมเดอนกมภาพนธ ประมาณวนท 13 เปนตนไป โดยวนแรกจะมการฟนไร(กนเลยก พร) ถางไร ในพนทของตวเองเพยงเลกนอย หรอประมาณครงชวโมงถง 1 ชวโมง การฟนไรอยางเปนทางการจะกระท าในวนรงขนโดยจะฟนจนเสรจ อาจจะใชเวลา 1-2 สปดาห การถางไรชายและหญงจะชวยกน • กำรตำกเศษไมใหแหง (ดอง รดม)

ขนตอนนคอหลงจากถางไรเสรจ กอนทจะมการเผาจะปลอยใหตนไมแหงกอนโดยใชเวลาประมาณ 1 เดอน หลงจากนนจะเปนการเผาไร ทกปนนจะเผาประมาณวนท 25 มนาคมถง 30 มนาคม • ท ำแนวกนไฟ (ไปฮ)

เปนกจกรรมทส าคญมากกอนทจะมการเผาไร เปนกจกรรมทชาวบานท ากนมาตงแตอดตเพอควบคมไฟไมใหลามออกไปนอกพนท หรอเขาไปในปา โดยทกครอบครวจะมาชวยกนท าแนวกนไฟรอบพนทไร ซงจะท ากอนทจะเผาไรประมาณ 3 วนหรอบางปท าแนวกนไฟกอนแค 1 วนกได ถาท ากอนหลายวน อาจจะมใบไมรวงทบถมพนทแนวกนไฟ อาจท าใหไฟลกลามได การท าแนวกนไฟเปนการปองกนพนทอน ปาอนรกษ ปาตนน า ปาพนทท ากนหรอไรเหลาของชาวบาน ปองกนแมกระทงสตวปาทกชนดดวย • กำรเผำไร (โตก)

การเผาไรเปนการเผาหลงจากทมการตากไมททงไวประมาณ 1 เดอนใหแหง และมการท าพธเลยงผแนวกนไฟ “โนกไปฮ” พธจะท าชวงเชา เปนวนเดยวกนกบวนเผาไร พธจะท าชวงเชา โดยใชไก 7 ตว เพราะมความเชอวา เจาทจะชวยปกปองไมใหไฟไหมลกลามออกไปพนทอน การเผาไรจะท าชวงบายเวลาประมาณ 13.00 น. ซงเปนเวลาทแดดรอนจดมาก ขอหามในการเผาไร คอ ผชายทมภรรยาก าลงตงครรภจะหามเผาไร เพราะเชอวาจะเกดภยรายตอชาวบาน ตอตวเอง เชนไฟอาจลกลามพนทอน หลงจากเผาเสรจหนงวน ชาวบานจะเขาไปดพนทไรแตละแหงวาไฟไหมดหรอไม (โฮว ตาฮ ฆ ) พวกผชายจะออกไปหาสตวปาบรเวณพนทใกลเคยง

43

• กำรก ำจดเศษไม (บรำวม) บราวม คอ การเกบเศษไมทไหมไมหมดในไร โดยน าไปกองไวเปนทบรเวณทดนไหมไมคอยดหรอทมเศษไมเพอใหดนไหมทวถง จากนนจะมการสรางกระทอมส าหรบพก และจะทยอยหวานเมลดผกตาง ๆ ทเตรยมไว เชน มน เผอก บวบ แตงกวา หรออนๆ บางชนดจะผสมไวกบเมลดขาวเชน งา งาด า งาขาว แตงกวา ดอกดาวเรอง ผกกาด ผกอหลน( ฮลาง)หรอพชทมเมลดเลกๆ ชวงนจะเปนชวงเดอน เมษายน (ตนเดอน) ไมเกนวนท 10 กอนทจะท ากจกรรมอน ๆ ตอไป • กำรปลกขำวไร (โม )

การปลกขาวในไรหมนเวยนสวนใหญจะเรมชวงระยะเวลาประมาณวนท 10-20 เมษายนทกป เปนกจกรรมทส าคญของชาวบาน แตละครอบครวจะใหความส าคญเปนอยางมาก ในการปลกจะใชวธการชวยเหลอกน ในลกษณะการแลกเปลยนแรงงานหรอการเอามอเอาแรงกน เรองอาหารการกนนนนบวาเปนสงส าคญในวนนน ครอบครวทปลกขาวในวนนนจะเตรยมอาหารหรอกบขาวทคดวาอรอยทสด อาหารทชาวลเวอะคดวาอรอยทสดคอ เนอหม คอเอามาย าทเรยกวา “โตะซเบอก” จะเปนอาหารทตอนรบผทมาชวยงานในวนนน มทงหญง ชาย รวมทงเดกดวย ผชายจะท าหนาทขดดวยเสยมเพอใหมหลมส าหรบหยอดเมลดขาว ผหญงจะเดนตามและหยอดเมลดขาว ผสงอายหรอเจาของบานจะเตรยมและท าอาหารในวนนน สวนเดกจะชวยท าหนาทในการตกน า ระยะเวลาขนตอนนใชเวลา 1-2 สปดาห การปลกขาวไรจะตองมครอบครวหนงทน าในการปลกกอนเรยกวาเปดพนท(โปฮเตะ) วนนนจะมแคครอบครวเดยว ซงเปนครอบครวทจะตองปลกกอนทกป โดยจะใหผน า ซ มางเปนคนปลกกอน หลงจากนนครอบครวอนกจะทยอยปลกตามกนจนเสรจสน ในการท าไรหมนเวยนของชาวบานนน ชนเผาลเวอะสมยกอน ชาวบานจะมการลอมรวรอบบรเวณไรหมนเวยน เพอปองกนสตวใหญ เชน วว ควาย ทงทเปนของชาวบานดวยกนและจากหมบานอน เขามาท าลายผลผลต ดงนนทกปตองมการท ารวบรเวณไรดวยโดยจะชวยกนทกคน และท าใหเสรจกอนทขาวจะเรมงอก เพอปองกนวว ควายทจะเขามากนตนขาวของชาวบาน • ตรวจสอบกำรงอกของเมลดขำว

ขนตอนตอไปคอการตรวจสอบเมลดขาววาหลงจากปลกเสรจ เมลดขาวทปลกนนงอกดหรอไม คอหลงจากทปลกไปแลวประมาณ 1-2 อาทตย • ดำย/ถำงหญำในไร (แรม) การดายหญา (แรม) ทไรหมนวยน จะท า 3 ครงตอป ครงแรก (แรมไรปฆ) ท าในชวงตนเดอน

มถนายนของทกป ครงท 2 (แรมไรปแม ) ท าในชวงเดอนสงหาคมของทกป ซงเปนชวงทตนขาวก าลง

เจรญเตบโต ครงท 3 (แรมไรป ลอย ) ท าในชวงเดอนกนยายน เปนชวงทขาวก าลงออกรวง การก าจด

หญาครงท 3 นจะท าใหเกยวขาวไดงายขน การดายหญาแตละครงนน ครงท 1 กบครงท 2 จะท าละเอยด

44

กวาครงท 3 การเกยวหญาหรอถอนหญาแตละครงนนสวนใหญจะเปนหนาทของผหญงมากกวาผชาย

เพราะวาเปนงานทละเอยดออน

• กำรเกยวขำว (มก) การเกยวขาวจะเรมในชวงกลางเดอนตลาคมของทกป วนแรกในการเกยวนน สวนมากจะเลอกเอาวนพฤหสบด ซงเปนวนดตามความเชอของชาวลเวอะ เปนวนเรมงานทกอยางถงแมวาวนนนจะไมไดเกยวเตมทกตาม ในวนนน ทกครอบครวจะมการเรยกวญญาณขาวใหกลบมาไบญเฮงาะ แลวทงไว หนงวนแลวกไป ฮนมเฮงาะ (ส าหรบผทนบถอดงเดม) ส าหรบศาสนาอนกจะขอกลาวขอบคณพระเจาของตวเองหรอสงศกดสทธทตวเองนบถออย • กำรนวดขำว (ปฮเฮงำะ)

หลงจากเกยวขาวเสรจแลว 2-3 วน จะมการนวดขาว ชาวบานถอวาเปนระยะเวลาทส าคญทสด เพราะวาเปนชวงเกบเกยวผลผลตจากไร ชวงนชาวบานบอกวาท างาน 1 วน กน 1 เดอน ท างาน 1 เดอน กน 1 ป เพราะเปนชวงเวลาทชาวบานรอคอยมานานหลายเดอน การ ตขาว จะมพธฟาดขาว(เฟยดเฮงาะ) เปนพธกรรมในครอบครวกอนฟาดขาว โดยบคคลแรกทตขาว จะหนหนาไปทางตนน า ชวงเกยวขาวกบชวงนวดขาว ชาวบานจะไปท างานแตเชาและกลบมาค ามด ชวงนจะใชเวลาเกอบ 1 เดอน เสรจแลวจะน าขาวไปเกบทบานหรอยงฉางของตน ในวนนวดขาวนน ครอบครวจะพาญาตพนองมาชวยกนนวด ในวนทนวดนนกอนทคนอน ๆ จะนวดขาว ผทเปนเจาภาพในวนนนจะเปนผทตกอน จากนนคนอนจะตตาม ผชายจะเปนคนต สวนผหญงจะเปนผทคอยเกบมาสง(เราะเฮงาะ)ใหผชายตทตะลง (รบฮ) สวนเจาภาพจะชวยท าอาหาร คนแกและท าพธตาง ๆ สวนเดก ๆ จะชวยกนตกน าและกนขาว เพราะเมอกอนเดก ๆ ไมมการไปโรงเรยน สมยนกมอยบาง เดกกลาเรยนมาชวยงานในวนนนเฉพาะทมการตขาว ในวนทตขาวนน พอบานและแมบาน แมลกออนจะใหกลบไปกอน หนมสาวกบเจาภาพจะชวยท าจนเสรจ เกบขาวเขายงฉางแลวคอยกลบ • จฮ (พธระดบชมชน) แจงใหทราบวาการใชทดนสนสดลง ทกคนสามารถไปหาพชผกทเหลอ

ในไร ได

• กำรเรยกขวญ (กอกลป) เปนความเชอของชาวบานวาเมอไดท ามากนในพนทในการปลกขาวและผกตาง ๆ 1 ปทผาน

ไปเชอวาวญญาณอาจจะอยในพนทตรงนน จงมการท าพธเรยกขวญเรยกวญญาณใหกลบบานทงหมด

มฉะนนจะมสงไมดเกดขนหลงจากนน

45

พชทปลกในไรขำว พชทปลกในไรขาวมหลายชนด มทงพช ผก หวมนและดอกไม บางชนดเรมหายไป สวนหนงมาจากการใชประโยชนของพชเอง เชน พชไหนไมไดใช ชาวบานกจะปลกลดลง เชน โซง ซงใชส าหรบท าขาวตอกและเหลา เปนตน ส าหรบพนธขาว จะมทงพนธขาวเจาและพนธขาวเหนยว ทนยมปลกกนมาก คอ เฮงาะเพรอน/เฮงาะระโนง (ขาวเจา) และ เฮงาะปดลองเฮลาะ/เฮงาะปดลองโนง/เฮงาะปดกวน (ขาวเหนยว) ล ำดบ พช พนธ/ลกษณะ

1 ขาวไร*

เฮงาะเลญ,เฮงาะรเซฮ,เฮงาะเพรอน

เฮงาะปด,,เฮงาะปดลอง,

พนธขำวจำว มเฮงาะเลญ/เฮงาะรเซฮ(นยมอนดบสอง)/เฮงาะเพรอน/เฮงาะระโนง (นยมทสด) เพราะปรมาณเยอะ เมลดขาว อรอย/เฮงาะกลอยฮ พนธขำวเหนยว ม เฮงาะปดซครก(นยมอนดบสอง)/เฮงาะปดลองเฮลาะ/เฮงาะปดลองโนง/เฮงาะปดกวน(นยมทสด) เพราะไมเลอกดน ขนไดดในทกพนท

โซง เรมไมปลก เกะกะ ตนใหญ

(ท าขาวตอก เหลา)

ฮลาง (3) 1-2 เดอน

คมปอม (4) 1-2 เดอน

ไบ

โบรยจ

ฮลางลเวอง

แก 1-2 เดอน

มทว

บโฮ ลองโนง/แค/เตยน

กวย ท าเหลา เรมหาย

46

รไมแซม

โตะโกละ (1) 1 เดอน

ลโง

ลงะ

ลโงลองโนง

ซป ท าเหลา เรมหาย

มฮอย

ซปย

เอจ

ฮาวน

แซล

แมนออน

ตเตย

แปลาวม

โตะเพระ

รเปย

รเปยก

ฮนงรกาว

รไมแซมโมะ

เป

47

ตน

ฆฮ

โตะซงาจว (2) 1 เดอน

เตยดอกค า

เตยซกรปม ประเภทดอก เพอความ

สวยงาม ใชท าพธหลงเกยวขาวเสรจ

เตยดป ประเภทดอก เพอความสวยงาม

ใชท าพธหลงเกยวขาวเสรจ

เตยเคระ ประเภทดอก เพอความสวยงาม

ใชท าพธหลงเกยวขาวเสรจ

ดอกบานชน

ซเครยง

จกไค

วนเฮงาะ

กลาฮ

รซาน

กำรเกบเมลดพนธ การเกบเมลดพนธเปนขนตอนทส าคญอนหนง เพราะจะไดมเมลดส าหรบปลกในปถดไป ในการคดเกบรกษาเมลดพนธนน ชาวบานมวธการดงน

• เลอกผลทสมบรณ

• รอจนแกแลวคอยเกบ จากนนเอาผาหอไว

• เกบบนเตาไฟ เพอไมใหมอดกน

48

ชมชนบานละอบยงมวถชวตหลกทผกพนอยกบการท าการเกษตร โดยเฉพาะการท าไรหมนเวยน โดยชมชนมการจดสรรพนทในการท าไรเพยงพอกบสมาชกในชมชน โดยผานกฎเกณฑและกตกาทสบทอดและปฏบตตอกนมา องคความรเหลานยงด ารงอย เพราะชมชนยงมการปฏบตกนอยางตอเนองทกป

นอกจากนผลผลผลตทไดจากไรขาว จะเหนไดวามพนธพชหลากหลายชนด ทชาวบานน ามาใชรบประทาน ท าเปนยา ท าเปนเครองประดบ ตลอดชวงฤดกาลเพาะปลก โดยไมตองพงพาตลาดจากภายนอก ซงถอเปนความย งยนและความมนคงทางดานอาหารของคนในชมชน

4.1.1 การท านา

การท านาขนบนไดเปนความเชยวชาญและองคความรของชาวละเวอะ ทปฏบตและสบทอดกนมายาวนาน เรมตงแตการเลอกพนท การบกเบกนา การเตรยมพนทเพาะปลก การหวานกลา การปลก การดแล จนกระทงเกบเกยวผลผลต โดยมรายละเอยดดงน

• กำรเลอกพนท เบกนำ จะดพนททมน า สามารถขดล าเหมองเอาน ามาท านาได และดสภาพของพนทวาเปนทราบหรอทดอน คณภาพของดนดหรอไม นาจะมสองประเภทคอ นาดอนและนาหลม นาหลมจะใชแรงคนขดเปนขนบนได จากบนลงลาง (ชกโบก) สวนนาดอน (ชกโฆละ)จะขดจากลางขนบน

• ขนตอนกำรท ำนำ 1. เตรยมทหวานกลา ชวงตนเดอนเมษายน หวานตนกลาเดอนพฤษภาคม ระยะเวลาหนง

เดอนถงสสบหาวน เตรยมรถไถ สมย กอนเตรยมควาย

2. โกยจนาเมอง ขดลอกรองน าทเหมอง

3. ปลอยน าลงนา

4. ไถนาชวงตนเดอนมถนายน

5. ซอมคนนา

6. ไถซ าแลวคราด

7. ด านา/เซอมซก ท าพธโนกไกญนาเมอง/เลยงผหวเหมอง เลยงผเจาท ( เลยงพเจาต)

8. ซอมแซมรวนา รอบนา

9. ดแลน า

10. เอาหญาชวงเดอนสงหาคม

11. ขาวตงทองชวงกนยายน

12. ตนตลาคม ปลอง/ออกรวง

49

13. กลางตลาคม ขาวโนม (เฮงาะนม) ประมาณหนงอาทตยปดน า

14. หลงปดน าหนงอาทตย เกยวขาว ปลายตลาคม-ตนพฤศจกายน

15. นวดขาว /ท าพธคลายกบขาวไร

พนธขำวนำ

ขำวจำว 1. ขาวเหลองรตน

2. ขาวเนอมเฮงาะปญ

3. ขาวเหลองรเซฮ

4. ขาวมะลดอย

ขำวเหนยว 1. เฮงาะปดเลญ

พนทส าหรบการท านามไมมากนก เนองจากสภาพภมประเทศทเปนภเขาสง พนททสามารถบกเบกและท านาไดมเฉพาะในบรเวณหบเขา ทสามารถน าน าเขามาใชประโยชนไดเทานน ดงนนการท าไรกยงอาชพหลกของชมชน

ในสวนของการผลต (การท านา/ท าสวน) มสายน า 2 เสนหลกทใชท านาไดแก

• น าลา (โกลงลา) เปนตนสายแมน าแมลาหรอแมน ายวม

• น ากจอ (โกลงจอง) ไหลบรรจบกบหวยโกลงดอง จากนนไปรวมกบโกลงอมลาน และสดทาย

เปนแมน าแมสะเรยง (โกลงเฆลยญ)

มล าหวยรอง ดงน • โกลงตอยจ

• โกลงฆรก

• โกลงมอกฆรม

• โกลงงะ

• โกลงเชยง

50

กรรมสทธทดน กรรมสทธในดนของชาวลเวอะมทงกรรมสทธสวนตวและกรรมสทธสวนรวม กรรมสทธสวนตวสวนใหญจะเปนทนา ทสวนและทบาน ซงไดจากการบกเบกเอง หรอ ไดรบมรดกตกทอดมาจากพอแม สวนกรรมสทธสวนรวมนนจะเปนพนทไรหมนเวยน พนทปาและพนทสาธารณะซงชมชนเปนเจาของและใชประโยชนรวมกน 1.กรรมสทธสวนตว 1.1 ทนำ 80% มทนำจำกกำร

• บกเบก

• ไดรบมรดก แบงใหลกเทา ๆ กน แลวแตวาจะเอาเปนทดนหรอตวเงน มรดกใหลกชาย

• ซอเพม

1.2 ทสวน จำกกำร • บกเบก • ไดรบมรดก • ซอเพม

ปลกไมยนตน ไมผล พชผก กาแฟ กะหล า ถวแดง ถวดน เสาวรส 1.3 ทบำน เปนมรดกใหกบลกชายคนสดทองจะไดโอกาสเลอกทนาทดๆ ถาเปนคนทอยดแลพอแม

2.กรรมสทธสวนรวม 2.1 ทไร 2.2 พนทปาใชสอย, สงวนอนรกษ

• ปาโตโม เปนปาใชสอยในชมชน ใชรวมกน ใชเลอยมอ หามขาย

• นองตะไน เปนปาอนรกษของหมบาน

• ปา food bank หามเกบไมฟน กรณไมลมมการประมล คนเหนได 5 %

• ปาสองขางทาง ไมฟน ไรเหลา

2.3 ปาชา 2.4 วด/ โบสถ 2.5 ประปา/หวย ประปา จะเปดบรการ 8 เดอน (ตงแตตลาคมถงพฤษภาคม) อกหกเดอนใหใชน าฝน - ประปาหวยหนแตก (โกลงซโมะมะ) - ประปาหวยสมปอย (โกลงโซมปวย)

51

- ประปาหวยมะไฟขาว (โกลงโจะปญ) -ประปาหวยโตะฆวต (โกลงโตะฆวต)

52

บทท 5

ฐำนทรพยำกรและกำรจดกำรทรพยำกรโดยชมชน

ฐานทรพยากร ดน น า ปา มความส าคญและมความจ าเปนตอระบบการผลตของชมชนบานละอบ โดยชาวบานมองคความรและการจดการดงน

53

5.1 กำรจดกำรทดน

ในหมบานมการจ าแนกทดนโดยเฉพาะส าหรบการผลตออกเปน ๓ ประเภท คอ พนทไรหมนเวยน พนทท านาและพนทท าสวน แตละประเภทกจะมการจดการทแตกตางกนออกไป

1) พนทไรหมนเวยน ชาวบานแบงพนทไรหมนเวยนออกเปน 17 แปลงยอย และใชหมนเวยนกนไป ในอดตการท าไรหมนเวยนจะใชพนทเยอะ เพราะจะท ากนทกครอบครว โดยมรอบหมนเวยนประมาณ 9 ป แตปจจบนการท าไรหมนเวยนมจ านวนลดลง พนททใชกมจ านวนลดลง ประมาณ ๑ ใน ๓ ของพนททใชสมยกอน เนองจากชาวบานสวนใหญมนา มขาวพอกน และมรายไดเสรมจากแหลงอนๆ รอบการหมนเวยนกขยายออกไปมากขน จาก 9 ป เปน 11 ป ตามตารางดานลาง ปท ไรหมนเวยน หมายเหต

1 โฆละโรยจ และโกลงลไอญ ใชในป 2558 (มา) 2 อาวมมง ชตะมวย และโกลงเญอง ใชในป 2557 (เบระ) 3 อาวมฆน ใชในป 2556 (เบรอม) 4 โกลงโลก ใชในป 2555 (เบรอม) 5 โกลงงะ-โมช- มอกฆรมกลาวง- ใชในป 2554 (เบรอม) 6 โกลงลอย ใชในป 2553 (เบรอม) 7 ไมจลอง และ โกลงโคะ + เตะนะ ใชในป 2552 (เบรอม) 8 -มอกฆรมกเซฮโกลงฆรก และ โกลงเซยง ใชในป 2551 (เบรอม) 9 เตะลโอ ใชในป 2550 (เบรอม) 10 เตะลโอกเซฮ และโกลงเฆยก ใชในป 2549 (เบรอม) 11 โกลงมอยจ ใชในป 2548 (เบรอม)

จากตารางจะเหนวาบางปการท าไรหมนเวยนจะใชพนท ๒ แปลงหรอ ๓ แปลงพรอมกน บางปใชพนทแปลงเดยว ทงนขนอยกบขนาดของพนททเลอกท าไรในปนน ในการท าไรนนจะท าเปนแปลงใหญ โดยทกครอบครวในชมชนจะไปท ารวมกน โดยมการจดสรรพนทใหกบแตละครอบครว โดยผานกฎเกณฑและกฎจารตทปฏบตกนมา ผานผน าสายตระกลในชมชน พนททเลอกสวนใหญเปนดนทมสภาพด อดมสมบรณ โดยชาวบานมองคความรและวธในการพจารณาคดเลอกพนทท าไรดงน

๑) พจารณาตามพนทครบรอบทจะท าไร ๒) พจารณาจากขนาดของพนทถามนอยจะเลอกแปลงอนมาเสรม

54

๓) พจารณาถาแปลงใดแรง(พรโซมไกญ) จะตองมการเลยงผโดยใชววในการประกอบพธกรรม (โนกเตะพร) ๔) ในการท าไรแตละปถาแปลง(รปม)ใดทชาวบานท าสวนถาวรจะไมมสทธท าไรในแปลง(ฮราวม)นนอก

กรรมสทธและการถอครองทดน ไรหมนเวยนนน ถอเปนกรรมสทธรวมของชมชน โดยมการจดสรรใหกบสมาชกของแตละสายตระกล สวนใหญจะยดเอาพนทเดมทเคยจดสรรใหแตละครอบครวเปนเกณฑในการจดสรรครงตอๆ ไป การเปลยนแปลง

- ปจจบนชาวบานเรมมการปรบเปลยนระบบการผลต จากการผลตแบบยงชพ (ปลกขาวเปนหลก) มาปลกพชเศรษฐกจมากขน เชน กะหล าปล กระทกรก (เสาวรส) ถวแดง ขาวโพดสตว ถวลสงและสวนไมผล ฯลฯ บางครว เลยใชพนทตอเนอง แทนทจะปลอยใหดนพกฟนทงผน เหมอนในอดตทผานมา ท าใหดนเรมเสอมและตองใชป ยเคมมากขน ประเดนนทางชมชนยงไมมมาตรการหรอแนวทางการรบมอกบปญหาดงกลาว

- ขอบเขตหมบาน ในอดตผอาวโสและผน าของบานละอบมการพดคยและสรางขอตกลงกบชมชนทอยใกลเคยงเกยวกบขอบเขตพนทของหมบานละอบ ปจจบนชมชนใกลเคยงเรมมการขยายพนทท ากนและการใชประโยชนของชมชนเพอนบานเขามาในพนทของบานละอบมากขน ท าใหเกดกรณพพาทระหวางชมชน เรองเขตแดน ซงยงไมสามารถหาขอยตได ปญหาสวนหนงคอ ขอบเขตพนทของบานละอบนนครอบคลมเขตพนททางการปกครองมากกวา ๒ ต าบล คอ ต าบลหวยหอม ต าบลทาผาปม และแมลานอย

๒) พนทนา ชาวบานละอบประมาณรอยละ ๙๐ มทนาของตวเอง สวนใหญไดมาจากมรดก และการซอเพมเตมจากชมชนใกลเคยง การจดการ ทนาถอเปนกรรมสทธสวนบคคลของแตละครอบครว ในการท านาจะมการขดเหมองฝายเพอดงน าเขามาส าหรบการท านา ดงนน ครอบครวทมนาอยในบรเวณเดยวกน และใชน าสายเดยวกน จะมาชวยกนขดเหมองฝาย และขดลอกเหมอง กรณทล าเหมองตนเขน การเปลยนแปลง

- นาหลมเปนนาดอน จากการเปลยนสภาพภมอากาศสงผลตอการเปลยนแปลงสภาพดนในการท านา มทนาบางแหงทเคยเปนนาหลมเมอสภาพอากาศเปลยนไดแหงลงกลายเปนนาดอนซงเดมสภาพนาหลมไมสามารถ

55

เพาะปลกไดเพราะนาหลมมน ามากและลก เมอเปลยนสภาพท าใหสามารถท านาไดและขาวกเจรญงอกงามด

- นาดอนเปนนาราง ในขณะเดยวกนผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศท าใหนาดอนบางแหงแหงแลง น าไมเพยงพอตอการท านา จงกลายเปนนาราง เชนในโกลงเวยง ในป 2556 แตสภาพไมไดเปนเชนนนทกป บางปถาฝนมากกเพยงพอตอการท านา แตผลกระทบทเกดขนคอดนสไลดจากการทฝนมากบางป ท าใหไดขาวนอยกวาเดม ๓) พนทสวน ปจจบนมการใชพนทไรเหลาเปนสวนถาวรเพมขน มการปลกพชเศรษฐกจอน เชน กะหล าปล ถวแดง

ขาวโพด ซงสงผลใหดนไมไดพกจงตองอาศยป ยเคมมากขน แตกยงมบางสวนทไมถางไรแตปลอยใหทดนมไมใหญและปลกไมผลเชน มะมวง ขนน ลกเนยง เพมขนจากนนปลกกาแฟลงในดน ตนไมจงเปนแนวกนแดดและฝนใหตนกาแฟ ซงแนวโนมทจะเปนพชเศรษฐกจส าคญของหมบานในอนาคต

5.2 กำรจดกำรน ำ

หมบานละอบเปนแหลงตนน าหลายสาย โดยแมน าสาขายอยเหลานจะไหลลงสแมน าหลก ๒ สาย คอ แมน าลา (โกลงลา) และแมน าจอง (โกลงจอง) แมน าลา ไหลลงสแมน ายวมและแมน าสาละวนตามล าดบ แมน าสายนมทงหมด 40 ล าหวยยอย ชาวบานใชน าส าหรบท านา 5 หวย น าแมลานจะมน าไหลตลอดป แตฤดแลง ปรมาณน าจะลดลงแตไมแหง แมน าจอง (โกลงจอง) มทงหมด 32 ล าหวยยอย ชาวบานใชน าท านาทงหมด ๘ ล าหวย โกลงจองไหลลงน าแมสะเรยง และไหลลงแมน าสาละวนตามล าดบ แมน าเหลานมความส าคญและมประโยชนกบชมชน ทงเปนแหลงบรโภค อปโภค (ประปาภเขา) และการผลต โดยเฉพาะการท านาและท าสวน แมน าสาขาทส าคญๆ มดงน

ล าหวยหลก ล าหวยสาขา ประโยชน

โกลงลา

โกลงมอกฆรม ท านา ท าสวน โกลงโมฮช ท านา โกลงเชยงระ ท านา โกลงเชยงแตวะ ท านา โกลงโครง ท านา ท าสวน โกลงลเฮะ ท านา ท าสวน โกลงรอาวมนอง ท านา ท าสวน โกลงตอยจ ท านา ท าสวน

56

โกลงรอาวมมง ท านา ท าสวน โกลงเตะโดง ท านา โกลงเฌอง ท านา ท าสวน โกลงเอาะลอง บรโภคตอนท าไร โกลงรอาวมปลาฮ บรโภคตอนท าไร โกลงปว ท านา ท าสวน โกลงลวตเวอ บรโภคตอนท าไร โกลงงะ ท านา ท าสวน โกลงรอาวมรบญ ท านา โกลงชจเปอะอซม ท านา โกลงเตะลโอ บรโภคตอนท าไร โกลงเครยก บรโภคตอนท าไร โกลงรมอยจมะอโซม บรโภคตอนท าไร โกลงฮาว บรโภคตอนท าไร โกลงไฮลจ ท านา ท าสวน โกลงลไอญ ท านา ท าสวน โกลงจาซครก บรโภคตอนท าไร โกลงจอก ท านา โกลงครง ท านา ท าสวน โกลงซตะมวย ท านา ท าสวน โกลงซอาวป ท านา ท าสวน โกลงลา ท านา ท าสวน โกลงพาวปเลจ ท านา ท าสวน โกลงเวยง ท านา ท าสวน โกลงซโมะมะ บรโภคในหมบาน,ท านา ท าสวน โกลงโซมปวย บรโภคในหมบาน,ท านา ท าสวน โกลงลปลาวง ท านา ท าสวน โกลงเครอต บรโภคตอนท าไร โกลงไมจลอง บรโภคตอนท าไร ท านา โกลงเอาะลอง บรโภคตอนท าไร โกลงฮละเอจ บรโภคตอนท าไร

57

โกลงเฆยก บรโภคตอนท าไร โกลงจอง มทงหมด 32 สาขา โกลงเวอฮเดอะ ท านา โกลงเวยง ท านา โกลงปอกรอง ท านา ท าสวน โกลงโคะ ท านา ท าสวน โกลงโคะลองครน ท านา โกลงรฮมง ท านา ท าสวน บรโภคในชมชน* โกลงลโลวงยวงกอก ท านา โกลงกเดญ ท านา ท าสวน โกลงโจะปญ ท านา ท าสวน บรโภคในชมชน* โกลงระ ท านา โกลงญญง บรโภคตอนท าไร โกลงยมซง ท านา โกลงซา ท านา ท าสวน โกลงพรช บรโภคตอนท าไร โกลงดวแกว ท านา โกลงลโลวงลา ท านา โกลงโตะเวอะ ท านา ท าสวน โกลงเงยกมวยญเมยง ท านา ท าสวน โกลงฮละเอจ ท านา ท าสวน โกลงอาวมฆนระ ท านา ท าสวน โกลงอาวมฆนแตวะ ท านา ท าสวน โกลงฮละพลมฮ บรโภคตอนท าไร โกลงลอยระ ท านา โกลงลอยแตวะ ท านา โกลงฮละโดะปง บรโภคตอนท าไร โกลงเปอกซลง บรโภคตอนท าไร โกลงลลง ท านา ท าสวน โกลงรเฆองวจ ท านา

58

โกลงพรลอยฮ บรโภคตอนท าไร โกลงเญอะลาว บรโภคตอนท าไร โกลงเญอะอาซง บรโภคในบาน โกลงไรญ ท านา

จากการเกบขอมลแมน าล าหวยในชวงฤดแลง ล าน าแตละสายมสภาพดงน

ล าหวยหลก ล าหวยสาขา สถานะล าหวย โกลงลา โกลงมอกฆรม น าเหลอรอย ๔๐ จากฤดฝน

โกลงโมฮช น าเหลอรอย ๔๐ จากฤดฝน โกลงเชยงระ น าเหลอรอย ๔๐ จากฤดฝน โกลงเชยงแตวะ น าเหลอรอย ๔๐ จากฤดฝน โกลงโครง น าเหลอรอย ๔๐ จากฤดฝน โกลงลเฮะ น าเหลอรอย ๔๐ จากฤดฝน โกลงรอาวมนอง น าเหลอรอย ๔๐ จากฤดฝน โกลงตอยจ น าเหลอรอย ๔๐ จากฤดฝน โกลงรอาวมมง น าเหลอรอย ๔๐ จากฤดฝน โกลงเตะโดง น าเหลอรอย ๒๐ จากฤดฝน โกลงเฌอง น าเหลอรอย ๔๐ จากฤดฝน โกลงเอาะลอง น าเหลอรอย ๒๐ จากฤดฝน โกลงรอาวมปลาฮ น าเหลอรอย ๕๐ จากฤดฝน โกลงปว น าเหลอรอย ๕๐ จากฤดฝน โกลงลวตเวอ น าเหลอรอย ๒๐ จากฤดฝน โกลงงะ น าเหลอรอย ๔๐ จากฤดฝน โกลงรอาวมรบญ น าเหลอรอย ๒๐ จากฤดฝน โกลงชจเปอะอซม น าเหลอรอย ๒๐ จากฤดฝน โกลงเตะลโอ น าเหลอรอย ๒๐ จากฤดฝน โกลงเครยก น าเหลอรอย ๓๐ จากฤดฝน โกลงรมอยจมะอโซม น าเหลอรอย ๓๐ จากฤดฝน โกลงฮาว น าเหลอรอย ๒๐ จากฤดฝน โกลงไฮลจ น าเหลอรอย ๔๐ จากฤดฝน โกลงลไอญ น าเหลอรอย ๕๐ จากฤดฝน

59

โกลงจาซครก น าเหลอรอย ๔๐ จากฤดฝน โกลงจอก น าเหลอรอย ๓๐ จากฤดฝน โกลงครง น าเหลอรอย ๔๐ จากฤดฝน โกลงซตะมวย น าเหลอรอย ๕๐ จากฤดฝน โกลงซอาวป น าเหลอรอย ๔๐ จากฤดฝน โกลงลา น าเหลอรอย ๓๐ จากฤดฝน โกลงพาวปเลจ น าเหลอรอย ๔๐ จากฤดฝน โกลงเวยง น าเหลอรอย ๓๐ จากฤดฝน โกลงซโมะมะ น าเหลอรอย ๓๐ จากฤดฝน โกลงโซมปวย น าเหลอรอย ๓๐ จากฤดฝน โกลงลปลาวง น าเหลอรอย ๕๐ จากฤดฝน โกลงเครอต น าเหลอรอย ๕๐ จากฤดฝน โกลงไมจลอง น าเหลอรอย ๒๐ จากฤดฝน โกลงเอาะลอง น าเหลอรอย ๒๐ จากฤดฝน โกลงฮละเอจ น าเหลอรอย ๒๐ จากฤดฝน

โกลงเฆยก น าเหลอรอย ๒๐ จากฤดฝน โกลงจอง โกลงเวอฮเดอะ น าเหลอรอย ๓๐ จากฤดฝน

โกลงเวยง น าเหลอรอย ๕๐ จากฤดฝน โกลงปอกรอง น าเหลอรอย ๔๐ จากฤดฝน โกลงโคะ น าเหลอรอย ๔๐ จากฤดฝน โกลงโคะลองครน น าเหลอรอย ๓๐ จากฤดฝน โกลงรฮมง น าเหลอรอย ๕๐ จากฤดฝน โกลงลโลวงยวงกอก น าเหลอรอย ๔๐ จากฤดฝน โกลงกเดญ น าเหลอรอย ๓๐ จากฤดฝน โกลงโจะปญ น าเหลอรอย ๔๐ จากฤดฝน โกลงระ น าเหลอรอย ๕๐ จากฤดฝน โกลงญญง น าเหลอรอย ๒๐ จากฤดฝน โกลงยมซง น าเหลอรอย ๒๐ จากฤดฝน โกลงซา น าเหลอรอย ๔๐ จากฤดฝน โกลงพรช น าเหลอรอย ๒๐ จากฤดฝน โกลงดวแกว น าเหลอรอย ๒๐ จากฤดฝน

60

โกลงลโลวงลา น าเหลอรอย ๓๐ จากฤดฝน โกลงโตะเวอะ น าเหลอรอย ๓๐ จากฤดฝน โกลงเงยกมวยญเมยง น าเหลอรอย ๒๐ จากฤดฝน โกลงฮละเอจ น าเหลอรอย ๒๐ จากฤดฝน โกลงอาวมฆนระ น าเหลอรอย ๔๐ จากฤดฝน โกลงอาวมฆนแตวะ น าเหลอรอย ๓๐ จากฤดฝน โกลงฮละพลมฮ น าเหลอรอย ๒๐ จากฤดฝน โกลงลอยระ น าเหลอรอย ๒๐ จากฤดฝน โกลงลอยแตวะ น าเหลอรอย ๑๐ จากฤดฝน โกลงฮละโดะปง น าเหลอรอย ๒๐ จากฤดฝน โกลงลลง น าเหลอรอย ๓๐ จากฤดฝน โกลงรเฆองวจ น าเหลอรอย ๔๐ จากฤดฝน โกลงพรลอยฮ น าเหลอรอย ๓๐ จากฤดฝน โกลงเญอะลาว น าเหลอรอย ๒๐ จากฤดฝน โกลงเญอะอาซง น าเหลอรอย ๒๐ จากฤดฝน โกลงไรญ น าเหลอรอย ๔๐ จากฤดฝน

จากตารางจะเหนวาล าหวยหลายสายในชวงฤดแลงปรมาณน าจะเหลออยนอย ประมาณ 20 เปอรเซนตจากสภาพในชวงฤดฝน ปรมาณน านในแตละปจะไมเหมอนกน ขนอยกบปรมาณน าฝนในปนนๆ

การจดการน า

ในการจดการน า ชาวบานมการรกษาพนทแหลงตนน า และมกจกรรมในการอนรกษเชน พธ การอนรกษพนธสตวน า รวมองคการบรหารสวนต าบลและหนวยงานในพนททงภาครฐและเอกชนการท าฝายชลอน าดวยตนเอง หรอขดหนองน าขนาดเลกไวทตนน าใวใชเอง

ในชวงการท านา คนทท านากอนจะใหสทธในการใชน ากอน คนทท าทหลงจะใชทหลงมการท าขอตกลงการใชน ารวมกนของแตละหวย ค านงถงปรมาณความตองการใชน าของกนและกนถาเหนวาน าจะไมเพยงพอตอการใชกจะไมปลกพชเพอแยงน า

61

5.3 กำรจดกำรปำ

สภาพปาไมของบานละอบยงมสภาพทสมบรณ โดยชาวบานมการอนรกษและจดการปา โดยใชองคความรและภมปญญาพนบาน ควบคไปกบองคความรสมยใหม ดงน

1) การจดการปาตามจารตประเพณ

การจดการปาตามจารตประเพณแบงออกเปน ๓ ประเภท คอ ก) พนทอนรกษส าหรบการท า

พธกรรม เชน ปาชา ปานองตะไนญ ปา “นองเฆยงยวง” หรอ ปาขางหมบาน เปนปาชมชน

อนญาตใหเขาไปหาของปาได หามตดไมบรเวณน แตถาหากมไมลม ชาวบานจะน าไปประมล

ขายเพอหาเงนปนของกลางเขากบหมบาน ข) ปาแนวกนไฟ (เยยน) และปาใชสอย (โตโม)

- ปานองตะไนญ เปนสถานทส าหรบประกอบพธกรรม ของตระกลซมง

- ปารอบหมบาน (นองเฆยงยวง) ปนปาอนรกษไวเพอปองกนภยพบตตางๆ อาท ไฟปา ลม

แรง ลมฝนตางๆ เปนตน

- ปาแนวกนไฟ (เยยน) เปนปาทชาวบานอนรกษไวส าหรบใชเปนแนวกนไฟ ปาดงกลาวน

เปนปาทชาวลเวอะมการจดการมาตงแตในอดต เปนพนทก าหนดแนวเขตพนทท ากนและ

พนทชมชน ปาเยยนนหามบคคลใดเขาไปตดไมโดยเดดขาด ปาเยยนนเปนปาทคนลเวอะ

ใหความส าคญมาก นอกจากใชก าหนดแนวเขตพนทท ากนแลวยงเชอวาเปนพนททมผเจา

ทปกปองคมครองอย หากผใดฝาฝนไปตดไมหรอท าไร ผเจาทจะท าใหเจบปวย หรออาจ

ถงแกชวตได ซงเคยมกรณตวอยางทเกดขนแลวในอดต คนลเวอะจะมการเลยงผทผนปา

ตรงน

- ปาใชสอย (โตโม) ปาใชสอย พนทปาใชสอยนเปนปาทมไวเพอใชสอยเทาทจ าเปน เชน

ใชไมเปนฟนได สรางบานได เกบผก เกบหนอหรอใชประโยชนทกอยางได ยกเวนหาม

ตดไมเพอท าไร ท าสวน ท านา พนทใชสอยจะมหลายท เพองายในการใชสอยตามความ

จ าเปนโดยมระบบการจดการ ระเบยบการใชของคนในชมชนก ากบและมการดถงความ

เหมาะสมในพนททตดทใช

- ปาตนน า คอปาในเขตตนน า ทชาวบานอนรกษไวเปนแหลงน าเพอการบรโภค และ

อปโภค ปาตนนหามบคคลใดตดไมโดยเดดขาดไมวากรณใด ๆ กตาม

62

2) การจดการปาแบบสมยใหม

ชมชนละอบตงมานานแลว ในการจดการปา ชมชนมการประสานงานกบหนวยงานรฐ และมการเพมพนทปาอนรกษมากขน เชน ปาฟดแบงค ปาเฉลมพระเกยรต ในการจดการทรพยากรปาไมชาวบาน ชมชนเรมใชระเบยบและรปแบบในการจดการแบบสมยใหมมากขน เชน มคณะกรรมการและมกฎระเบยบในการดแลทรพยากรปาไมของชมชนดงน

คณะกรรมกำรจดกำรทรพยำกรธรรมชำตและสงแวดลอม ประกอบดวย 1. นายค าปน ประทปพจน ประธาน

2. นายประยทธ สจรตสวสด รองประธาน

3. นายบญชอบ รงประนมกร เลขานการ

4. นายบญลง นลบลไพบลย เหรญญก

5. นายจนทรแสน นลบลไพบลย ประชาสมพนธ

6. นายดวงจนทร ชมพนา ผชวยประชาสมพนธ

7. นายเอกสทธ แผอ านาจ ฝายเอกสาร/ขอมล

8. นายถนอม เจรญเตมเปยม ฝายเอกสาร/ขอมล

9. นายค าตบ บงกชไพขจร กรรมการ

10. นายสนท สารภสวรรณศร กรรมการ

11. นายอดลย มงศรสข กรรมการ

12. นายอ านวย พทยาการนรตน กรรมการ

13. นายอเนก ขจรธรรมวจย กรรมการ

14. นายก าธร ชมพนา กรรมการ

15. นายกณทา งามลาภรตนกล กรรมการ

16. นายบญสข เขยวภมชย กรรมการ

17. นายยอหนสน ค าพทธ กรรมการ

18. นายมนญ พทยาการนรตน กรรมการ

19. นายบญยน พรหมเสรมสข ทปรกษากรรมการ

20. นายปรชา รงประนมกร ทปรกษากรรมการ

63

21. นายสมควร เจรญเตมเปยม ทปรกษากรรมการ

กฎระเบยบขอบงคบกำรจดสรรปำ 1. หามบกรกพนทปาอนรกษ ไมวาจะเปนโดยวธการใด หรอกรณใด ๆ กตามหากมการฝาฝน

ปรบ 5,000 บาท

2. หามตดไมทอยบรเวณบานโดยเดดขาด

3. หามจดไฟเผาปา กรณ จะมการเผาไรเพอท าการเกษตรจะตองแจงตอคณะกรรมการหมบานทก

ครงทมการเผา หากฝาฝน ปรบ 5,000 บาท

4. กอนมการเผาไรทกครงจะตองท าแนวปองกนไฟอยางนอยกวาง 4 เมตร หากผใดขาดการม

สวนรวมในการรวมท าแนวกนไฟ ปรบ 200 บาทตอหลงคาเรอน

5. กรณมไฟลกลามออกเขต จะมการเกณฑชาวบานเพอรวมกนดบไฟทนท

6. หามมใหบคคลภายนอกเชาซอทดน ภายในเขตรบผดชอบ หากฝาฝนปรบ 3,000 บาทตอ 1 ไร

7. เขตปาอนรกษหามลาสตวปาทกชนด ฝาฝนจะมการลงโทษดงน

7.1 สตวปก ปรบ 200 บาท 7.2 สตวใหญ ปรบ 1,000 บาท

8. กรณเกบของปาเพอการบรโภค หามตดตนไมดงกลาวไมวากรณใด ๆ ปาเขตใดกตาม ฝาฝน

ปรบ 500 บาท

9. ตดไมในปาใชสอย (ใชท าสวน ไร ปรบ 5,000 บาท)

10. เงนทไดจากการปรบผกระท าผดจะเขาเปนกองทนอนรกษของหมบาน

ถาผใดฝาฝนกฎระเบยบตาง ๆ เหลานจะแจงใหเจาหนาทด าเนนการทนท

5.4 นโยบำยกำรจดกำรทรพยำกรของรฐ

แนวคดเรองการจดการทรพยากรโดยรฐนนเรมมมานานแลวตงแตสมยกรงสโขทยและไดพฒนาเรอยมาจนถงยคปจจบน ในอดตนนรฐจะปลอยใหชมชมในแตละทองถนเปนผจดการใชประโยชนและรกษาทรพยากรกนเอง โดยรฐจะสนบสนนและใหแรงจงใจในการบกเบกปาเพอน าทดนมาท ากนซงเปนการสรางมลคาทางเศรษฐกจใหกบทรพยากรทวางเปลานน รฐจะเขาไปเกยวของเพยง 3 ทาง คอ (1) เกบภาษอากรจากการท ากน เปนอากรคานา สวน ฯลฯ (2) ตดสนขอพพาทกรณแยงทท ากน และ (3) การบงคบเวนคนหากรฐตองการเอาทดนมาท าสาธารณประโยชน เชน ขดคลองสงน า (บวรศกด อวรรณโณ, 2536: 492) แนวคดดงกลาวไดพฒนาไปสการจดการท รฐเรมเขามาควบคมและจดการมากข นโดยเฉพาะในสมยกรงรตนโกสนทร

64

ตอนกลาง แนวคดของรฐในการจดการทรพยากรดงกลาว Vandergeest มองวาเปนกระบวนการทรฐพยายามควบคมประชาชนและกจกรรมของประชาชนเหลานน โดยการก าหนดขอบเขตรอบพนทใดพนทหนงแลวท าการกดกนผคนบางจ าพวกออกไปจากพนทนน ตลอดจนหามมใหกระท าหรอบญญตใหกระท ากจกรรมเฉพาะไดเพยงบางอยางในเขตแดนทวงไวเทานน ขนตอนดงกลาวเรยกวา “การครอบครองพนท” (Territorialisation) หรอ “การสรางอ านาจรฐเหนออาณาบรเวณ” (ปนแกว เหลองอรามศร, 2548: 25) และไดแบงยคของการครอบครองพนทออกเปน 3 ชวง คอ (1) ยคการอางอธปไตยเหนอดนแดน (Territorial Sovereignty) (2) ยคการปกหมายเขตปา (Forest Demarcation) และ (3) ยคการแบงพนทปาตามหนาททางนเวศวทยา

การอางอธปไตยเหนอดนแดนนนเรมทเมองเหนอกอน คอรฐก าหนดใหทดนทไมมใครถอครองใหตกเปนของรฐ การกระท าดงกลาวท าใหสทธเหนอปาถกเปลยนมอจากเจาเมองฝายเหนอไปอยภายใตการควบคมของกรมปาไม การอางอธปไตยเหนอดนแดนในชวงดงกลาวสวนหนงเปนแรงผลกดนมาจากภายนอกนนคอการเขามาลาอาณานคมของประเทศทางตะวนตกซงท าใหรฐไทยตองมการจดท าเขตแดนทชดเจน

ในยคของการปกหมายเขตปานน Vandergeest มองวารฐพยายามทจะเขามาควบคมพนทปา (Territorial Approach) โดยรฐไดนยามปาขนมาใหมวา “ปาหมายถงทดนทยงไมมผใดไดมาตามประมวลกฎหมายทดน” การกระท าดงกลาวรฐไดออกกฎหมายก าหนดพนทปาคมครองและปาสงวนหลายฉบบ เชน พระราชบญญตปาไม 2484 พ.ร.บ.ปาสงวนแหงชาต 2507 พ.ร.บ. อทยานแหงชาต 2504 ฯลฯ ซงแสดงใหเหนวารฐมความประสงคทจะโอนสทธเหนอทรพยากรทงหมดมาเปนของตวทงสทธในการจดการตนไมและพนทดวย และเรมปฏเสธอ านาจการจดการทรพยากรโดยชมชนทองถนซงมพนฐานอยบนกรอบจารตประเพณทสบตอกนมาแตโบราณ

ในยคตอมาเปนยคทรฐพยายามแบงประเภทปาข นมาใหมตามหลกเกณฑทางนเวศวทยา รฐไดก าหนดนโยบายและออกกฎหมายเพอสรางมาตรการในการจดการปา มการน าเอาระบบการก าหนดเขตปาอนรกษมาใชเพอการปกปองคมครองทรพยากรธรรมชาต ซงท าใหเกดปาอนรกษประเภทตางๆ ตามมา เชน ปาตนน า อทยานแหงชาต สวนปา เขตสงวนและรกษาพนธสตวปา ฯลฯ (ชศกด วทยาภค, 2543: 135-137) แนวคดดงกลาวของรฐมกจะมองวาคนทอยในปาคอตวการส าคญทกอใหเกดความเสอมโทรมของทรพยากรในพนทปาเปนตวการส าคญของการท าลายสภาพแวดลอมและนเวศวทยาลมน าทงจากการประกอบอาชพการเกษตร การท าไรแบบเคลอนยายท การตดไมท าลายปาเพอสรางบานเรอน ฯลฯ และมกจะไมเหนมตความสมพนธทางสงคม วฒนธรรมและการมสวนรวมของสงคมในการเขามามสวนรวมในการอนรกษดวย นโยบายทออกมาของรฐจงเนนการแยกคนออกจากปา (อานนท กาญจนพนธ, 2543: 76) แนวคดนยงมอทธพลและถกใชเปนแนวทางหลกในการจดการทรพยากรดน น า ปาของประเทศในปจจบน

การจดการทรพยากรโดยรฐในทนจงหมายถงการทรฐเขามาครอบครองและเปนผจดสรรกรรมสทธสาธารณสมบต เชน ทรพยากรดน น า ปาของประเทศใหกบผทตองการเขามาแสวงหาผลประโยชนโดยใชเครองมอและกลไกทส าคญ คอ การออกกฎหมายและใชหนวยราชการทงในสวนกลางและสวนภมภาคเปน

65

กลไกในการปฏบต (ธนน อนมานราชธน, จนทนา สทธจารและไพสฐ พาณชยกล, 2545: 9) โดยไมไดค านงถงรปแบบการจดการและการใชทรพยากรของชมชนทมมาตงแตอดต

การจดการทรพยากรแบบรวมศนยดงกลาว ท าใหรปแบบการจดการทรพยากรตามจารตประเพณ ออนแอลง และสงผลใหศกยภาพในการปรบตวและรบมอกบการเปลยนแปลงสภาพอากาศลดลงไปดวย

66

บทท 6

ขอคนพบและขอเสนอแนะเพอรบมอกบปญหาผลกระทบ จากการเปลยนแปลงสภาพอากาศโดยชมชน

การศกษาและประเมนผลกระทบจากภาวะโลกรอนเบองตนทจดท าขนโดยทมประเมนผลจากบาน

ละอบ หม ๖ ต.หวยหอม อ.แมลานอย จ.แมฮองสอน มดงน 1) ชมชนยงมองคความรเกยวกบสภาพอากาศ พนธพช พนธสตว การผลตแบบยงชพ การ

จดการและใชประโยชนทดนและขอบเขตของชมชนอย ขอมลเหลานสวนใหญมความถกตองแมนย า แตองคความรบางอยางเรมใชไมได เชน องคความรเกยวกบสภาพอากาศ เชน การสงเกตพฤตกรรมของสตว เพราะสตวบางชนดมพฤตกรรมเปลยนไปจากเดม องคความรเหลานชมชนยงมการใชอย แตวาเรมลดลง โดยเฉพาะการสบทอดใหกบเยาวชน หรอชนรนตอไป เนองจาก เดกๆ เรมหางเหนจากชมชน และมเวลาอยกบครอบครวนอยลง เพราะตองไปเรยนหนงสอ

7) ชมชนเรมสงเกตเหนวาสภาพอากาศเรมแปรปรวนและสงผลกระทบตอชมชนชดเจนมากขนในชวง 10 ปทผานมา โดยดจากการเปลยนแปลงของอณหภม ปรมาณน าฝน น าในล าหวย ประชากรของสตวและแมลง บางอยางมเพมมากขน เชน ยง ซงปกตจะไมมเพราะบานละอบอยสงจากระดบน าทะเลประมาณ 1300 เมตร แตระยะสองสามปทผานมาเรมมยงมากขนเนองจากอากาศอนขน แตผลกระทบทเกดขนยงไมรนแรงมากนก และอยในสภาวะทชมชนยงสามารถจดการและรบมอได

8) ระบบการผลต ชาวบานสวนใหญยงมการผลตแบบยงชพ คอ การท าไรขาว และนา ซงเปนอาหารหลกของสมาชกในชมชน การท าไรขาว ถอเปน การอนรกษพนธพช ความหลากหลายทางชวภาพ และเกอหนนคนในสงคม ซงจะสรางความมนคงทางดานอาหารและความย งยนในระยะยาว เพราะชมชนยงมการท าไรหมนเวยน มพนทเพยงพอและรอบการหมนเวยนยาวนาน ๙ – ๑๑ ป ซงกอใหเกดภาวะสมดลกบระบบนเวศน มความหลากหลายของอาหารในไร ถงแมวาจะมการเปลยนแปลงบาง เชน การใชพนทไรเหลาอยางตอเนองส าหรบการปลกพชเศรษฐกจบางกตาม ตวชวดทส าคญ คอ ชาวบานมขาวและอาหารพอกน มการพงพาอาหารจากขางนอกไมมากนก

67

9) ฐานทรพยากร (ดน น า ปา) ของบานละอบยงมความอดมสมบรณ และสามารถใหบรการทางดานนเวศนแกชมชนไดในระยะยาว ทงการผลต แหลงอาหาร แหลงเรยนรและพนททางจตวญญาณ เพราะชมชนยงมระบบการผลตเพอยงชพเปนหลก และมกฎระเบยบในการดแลรกษาทรพยากรทมประสทธภาพ ทสมาชกในชมชนเคารพและเชอฟง ประเดนทเรมทาทายชมชน คอ การเปลยนแปลงรปแบบการผลตจากระบบการเกษตรแบบยงชพเปนการเกษตรแบบพชเงนสด หรอ การเกษตรเชงพาณชย

10) ศกยภาพในการปรบตวของชมชนยงมสง เพราะยงมทรพยากรธรรมชาตทอดมสมบรณ และชมชนมระบบการจดการทด และมทางเลอกในการด ารงชพมากขน เชน ปลกกาแฟ ลกเนยง เสาวรส เปนตน นอกจากนยงมอาชพเสรมอน เชน เปนชางไม ชางปน ชางยนต ชางกอสราง ชางกระจกและอลมเนยม

11) ขอเสนอแนะ ▪ ใหมการสงเสรมการเรยนรและสบทอดองคความร ภมปญญาในดานตางๆ เชน องค

ความรเรองสภาพอากาศ องคความรเรองการผลต การจดการทรพยากร สคนรนตอไป ทงในระบบโรงเรยน ในครอบครวและในชมชน

▪ จดใหมการท าศนยการเรยนรชมชน สวนสมนไพรชมชน และจดใหมผรดานตางๆในการใหขอมลแกผสนใจ ส ารวจและมการตดปายแสดงขอบเขตพนททชดเจน มการตดปายชอพนธพชทส าคญ เชนพชทเปนอาหาร พชทเปนสมนไพร พชทกนดอกผล พชทมพษ และพนธไมทใชสรางบาน มการอนรกษ ประเมน ตดตาม ตรวจสอบทกๆป

▪ ใหมคณะท างาน หรอ คณะบคคลทเฝาตดตามการเปลยนแปลงสภาพอากาศ ทงในระบบชมชน และภายนอก เพอสรางความตระหนกและเพมทางเลอกในการแกไขปญหา กรณทชมชนตองเผชญกบภยพบต หรอ การเปลยนแปลงทรนแรง

▪ ใหชมชนรกษาระบบการผลตทย งยนและเปนมตรกบสงแวดลอมนไว ▪ มมาตรการและการรบมอกบการเปลยนแปลงการใชทดนจากระบบการผลตแบบยง

ชพไปสการผลตแบบพาณชย ทไมใหเกนความสมดลของฐานทรพยากรทมอยในชมชน

▪ จดเวทและประสานงานเพอสรางความเขาใจ เพอน าไปสการแกไขปญหาขอบเขตและการใชประโยชนทดนของชมชน ทคาบเกยวกนหลายหมบานและหลายต าบลใหมความชดเจน

68

บรรณานกรม

ปนแกว เหลองอรามศร. 2548. “ความจรง วฒนธรรม และความเชอ: การเมองและการผลตความรปาไมใน

ไทย”. (หนา 9-45). ใน ความรกบความจรงเรองทรพยากร. กรงเทพฯ: ศนยมานษยวทยาสรนทร.

ธนน อนมานราชธน จนทนา สทธจาร และไพสฐ พาณชยกล. 2545. แนวทางการจดการความขดแยงเกยวกบทรพยากรน าในเขตอ านาจขององคการบรหารสวนต าบล จงหวดเชยงใหม. เชยงใหม: คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม.

อานนท กาญจนพนธ และมงสรรพ ขาวสอาด. 2538. ววฒนำกำรของกำรบกเบกทดนท ำกน ในเขตปำ: กรณศกษำภำคเหนอตอนบน. กรงเทพฯ: มลนธสถาบนวจยเพอการพฒนา ประเทศไทย.