บทน าbri.mcu.ac.th/new/wp-content/uploads/2016/03/16... · 2016. 3. 3. · 3....
4
ระบบนิเวศ(Ecology-System)มีความสาคัญ กับการดารงชีวิตของมนุษย์เนื่องจากเป็น ความสัมพันธ์ระหว่างกลุ่มสิ่งมีชีวิตที่อาศัย อยู่ร่วมกันในบริเวณนั ้นและความสัมพันธ์ ระหว่างกลุ่มสิ่งมีชีวิตกับสภาพแวดล้อมของ แหล่งที่อยู่ ได้แก่ ดิน แสง น ้า ในระบบนิเวศ จะมีการถ่ายทอดพลังงานระหว่างสิ่งมีชีวิต กลุ่มต่างๆ และมีการหมุนเวียนสารต่างๆ จาก สิ่งแวดล้อมสู่สิ่งมีชีวิตและจากสิ่งมีชีวิตสู่ สิ่งแวดล้อม ในมิติพระพุทธศาสนาจะพบว่า พระพุทธเจ้าและพระสาวกมีความเกี่ยวข้อง กับธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมมาโดยตลอด โดยเห็นได้จากการที่พระพุทธองค์ประสูติ ตรัสรู้ ปรินิพพานและแสดงธรรมล้วนมีความ เกี่ยวข้องกับป ่ าและสิ่งแวดล้อมที่ดีงาม สถานที่พานักของพระพุทธเจ้าและพระสาวก คือ ป่า ภูเขา โคนไม้ ถ ้า ซอกเขา ป่าช้า ลอม ฟางและยังมีข้อปฏิบัติสาหรับอยู่ป่ าให้ เหมาะสมอีกหลายข้อ เช่น ธุดงค์ที่ถือการอยู่ ป่าเป็นวัตร ถืออยู่โคนต้นไม้เป็นวัตร เป็นต้น หลักธรรมของศาสนาสอนให้ เห็นว่า มนุษย์กับธรรมชาติย่อม มีความสัมพันธ์กันอย่างยิ่ง อาศัยซึ่งกันและกัน ไม่มีใครอยู่ ได้อย่างโดดเดี่ยว ดังคาว่า “นา พึ่งเรือเสือพึ่งป่า” และในทาง กลับกัน ป่าก็ต้องพึ่งเสือ เรือก็ ต้องพึ่งน้า แสดงเป็นคาพูดว่า “เสือมีเพราะป่ารก ป่ารก เพราะเสือยัง ดินดีเพราะหญ้า บัง หญ้ายังเพราะดินดี” วัตถุประสงค์ของโครงการวิจัย 1. เพื่อศึกษากระบวนการ จัดการระบบนิเวศวิทยาชุมชน ตามแนวพระพุทธศาสนาของ พระสงฆ์และชุมชนใน สังคมไทย 2.เพื่อบูรณาการภูมิปัญญา พระพุทธศาสนากับการ เสริมสร้างความสมดุลในระบบ นิเวศวิทยาชุมชนของ พระสงฆ์และชุมชนใน สังคมไทย 3. เพื่อวิเคราะห์ผลกระทบ และการเปลี่ยนแปลงระบบ นิเวศวิทยาชุมชน ตามหลัก นิเวศวิทยาวัฒนธรรมเชิง พุทธ บทนา การบู รณาการภู มิ ป ั ญญาพระพุ ทธศาสนากั บการสร้ างความสมดุล ในระบบนินิเวศวิทยาชุมชนระบบนิเวศวิทยาชุมชน An Integration of Buddhist Wisdom with the Creation of Balance in Community Ecosystem โดย: ผู ้ช่วยศาสตราจารย์.ดร. โกนิฏฐ์ ศรีทอง วัตถุประสงค์การวิจัย แนวคิดทฤษฎี เครื่องมือและวิธีการ ผลการวิจัย องค์ความรู้ที่ได้รับ วิจารณ์ + guru.sanook.com yuinongluk.wordpress.com สังเคราะห์โดย: ดร.อภิษฎาข์ ศรีเครือดง สถาบันวิจัยพุทธศาสตร์
Transcript of บทน าbri.mcu.ac.th/new/wp-content/uploads/2016/03/16... · 2016. 3. 3. · 3....
ระบบนเวศ(Ecology-System)มความส าคญกบการด ารงชวตของมนษยเนองจากเปนความสมพนธระหวางกลมสงมชวตทอาศยอยรวมกนในบรเวณนนและความสมพนธระหวางกลมสงมชวตกบสภาพแวดลอมของแหลงทอย ไดแก ดน แสง น า ในระบบนเวศจะมการถายทอดพลงงานระหวางสงมชวตกลมตางๆ และมการหมนเวยนสารตางๆ จากสงแวดลอมสสงมชวตและจากสงมชวตสสงแวดลอม ในมตพระพทธศาสนาจะพบวา พระพทธเจาและพระสาวกมความเกยวของกบธรรมชาตและสงแวดลอมมาโดยตลอด โดยเหนไดจากการทพระพทธองคประสต ตรสร ปรนพพานและแสดงธรรมลวนมความเกยวของกบปาและสงแวดลอมทดงาม สถานทพ านกของพระพทธเจาและพระสาวก
คอ ปา ภเขา โคนไม ถ า ซอกเขา ปาชา ลอมฟางและยงมขอปฏบตส าหรบอยปาใหเหมาะสมอกหลายขอ เชน ธดงคทถอการอยปาเปนวตร ถออยโคนตนไมเปนวตร เปนตน
หลกธรรมของศาสนาสอนใหเหนวา มนษยกบธรรมชาตยอมมความสม พนธก นอย างย ง อาศยซงกนและกน ไมมใครอยไดอยางโดดเดยว ดงค าวา ldquoน าพงเรอเสอพงปาrdquo และในทางกลบกน ปากตองพงเสอ เรอกตองพงน า แสดงเปนค าพดวา ldquoเส อม เพราะป า รก ป า รกเพราะเสอยง ดนดเพราะหญาบง หญายงเพราะดนดrdquo
วตถประสงคของโครงการวจย
1 เพ อศกษากระบวนการจดการระบบนเวศวทยาชมชน ตามแนวพระพทธศาสนาของพ ร ะ ส ง ฆ แ ล ะ ช ม ช น ใ นสงคมไทย
2เพอบ รณาการภมปญญาพ ร ะ พ ท ธ ศ า ส น า ก บ ก า ร เสรมสรางความสมดลในระบบ
น เ ว ศ ว ท ย า ช ม ช น ข อ งพ ร ะ ส ง ฆ แ ล ะ ช ม ช น ใ นสงคมไทย
3 เพอวเคราะหผลกระทบและการเปลยนแปลงระบบนเวศวทยาชมชน ตามหลกน เวศวทยาวฒนธรรมเชงพทธ
บทน า
การบรณาการภมปญญาพระพทธศาสนากบการสรางความสมดล
ในระบบนนเวศวทยาชมชนระบบนเวศวทยาชมชน
An Integration of Buddhist Wisdom with the Creation of
Balance in Community Ecosystem
โดย ผชวยศาสตราจารยดร โกนฏฐ ศรทอง
วตถประสงคการวจย
แนวคดทฤษฎ
เครองมอและวธการ
ผลการวจย
องคความรทไดรบ
วจารณ
+ gurusanookcom
yuinonglukwordpresscom
สงเคราะหโดย ดรอภษฎาข ศรเครอดง
สถาบนวจยพทธศาสตร
บรณาการ หมายถง ความผสมผสานของเนอหากจกรรมและกระบวนการใหมความสมพนธ เชอมโยงเขาเปนหนวยเดยวกนอยางสมดลเพอท าใหเกดการเรยนรทเหมาะสม น าไปสการแกปญหาตางๆและน าไปใชในชวตประจ าวนได
กด (Good 1973 121 ) ไดอธบายการบรณาการไวดงน
1 สภาพของการจดรวมความรในวชาตางๆ มาไวเปนหนวยการเรยนเดยวกนโดยจดใหสมพนธดวยการสอดแทรกในเนอหาวชา
2 กระบวนการหรอการจดการเรยนการสอนในเรองใดเรองหนง โดยใหมวชาตางๆท เกยวของกนในรปของโครงการหรอกจกรรม ตวอยางเชน สอนเรองคลองปานามา กจะ
ประกอบดวยวชาภมศาสตร ประวตศาสตร ศลปะ ภาษาองกฤษและคณตศาสตร รวมกนอยโดยใหเปนไปในลกษณะทเกยวกบเรองคลองปานามา
นยส าคญถงปจจยพนฐานทางการผลต และเปนแหลงไมฟน รวมทงยงเปนพนทส าหรบท ากสกรรม เพอการคาขายและเพอยงชพเปนแหลงพชผกอาหาร เน อสตวปา และยารกษาโรคบางอยางบางประเภท รวมทงความหมายตอการด ารงชวต รากฐานภมปญญาทส งสมมาเปนเวลานานกบกระแสเศรษฐกจและสงคมสมยใหม จงมความพยายามผลตซ าทางวฒนธรรมเพอตอบโตหรอประยกต ใชภมปญญาสงสมใน
ความหลากหลายทางชวภาพทมความ ส าคญตอความมงคงและมนคงทางเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรมมนษย หรอมความส าคญตอวชาการดานแพทยศาสตร และการพฒนาอตสาหกรรมของโลกในอนาคต พนทปาจงมความส าคญและจ าเปนอยางยงทจะตองอนรกษไว ถงแมสถานการณและชวงเวลาจะเปลยนไปแตประสบการณในวถชวตประจ าวน ldquoพนทปาrdquo ยงคงถกนยามหมายวาใหเปน
สถานการณใหมเพอแกปญหาใหม การสบชะตาขนน า การบวชตนไม และบวชปาชาวลานนาไดรเหนไดสมผสคว ามจร ง แ ละ เข าถ งปญหาการเสยสมดลในธรรมชาตแวดลอมอยางชดเจนเปนเวลาตอเนอง
เพ ร าะ ก ร ะทบกร ะ เทอ นคว าม เช อ แ ล ะอดมการณของสงคมประเพณ
แนวคดการท างานเชงบรณาการ
การจดการทรพยากรธรรมชาตโดยภมปญญา
สอดคลองกบ ความจ าเ ปนและความเปลยนแปลง
ประเวศ วะส กลาววาภมปญญาเปนมรดกสมบตล าคาทป ยา ตา ยายบรรพชนไดสรางสรรคและรกษาเชอแหงปญญาเอาไวใหคนรนหลงไดเรยนร คนควาเปนฐานขอมลเพอใหไดมการสรางสรรค และท าหนาทตามสมควรกบกาลเวลา สภาพแวดลอม สงคมเศรษฐกจทเปลยนไป
แนวคดวฒนธรรมชมชน การทมนษยตองอยรวมกนในสงคม ท าใหตองมการจดระบบความสมพนธระหวางกนขน ทงนเพอใหการอยรวมกนในชมชนเปนไปอยางสนตความสมพนธ และการจดการดงทางกลาวกอใหเกดวฒนธรรม จารตประเพณ ระบบคณคา กฎเกณฑ ความเชอและพธการตางๆ ซงลวนเกยวของกบวถการด ารงชวตทงสนกระบวนการในการผลตโดยเฉพาะในการะบบเกษตรกรรมมความสมพนธอยางแนบแนนกบวฒนธรรม และความสมพนธในชมชน
ภมปญญาเปนรากฐานการกอ เกดความรและพฒนามาสการสรางสรรคสงตางๆ ทงท เ ปนวทยาการทางปญญาและวต ถเครองมอ เครองใหสงอ านวยความสะดวกตามมากมายทสนองสอบความตองการของมนษย
ในปจจบน ภมปญญาจงมทงภมปญญาอนเกดจากประสบการณในพนท ภมปญญาทมาจากภายนอก และภมปญญาทผลตใหม หรอผลตซ าเพอการแกปญหาและการปรบตวให
แนวคดเกยวกบภมปญญา
Page 2 การบรณาการภมปญญาพระพทธศาสนากบการสรางความสมดล
wwwthaihealthorth
ฉลาดชาย รมตานนท และคณะ (2536 6-9) ไดสรปแนวคดเกยวกบปาชมชนซงประกอบดวย 5 แนวคดหลก ดงน
1 แนวความคดดานมตทางวฒนธรรม 2 แนวความคดดานระบบทรพยสนสวนรวม
ของชมชน
3แนวความคดดานศกยภาพในการจดการทรพยากรของชมชน
4แนวความคดดานเครอขายและการจดการทรพยากรในลมน า
5แนวความคดดานการเปลยนแปลงโครงสรางทางเศรษฐกจ การเมอง และระบบนเวศ
รปแบบของปาชมชน กรมปาไมไดก าหนดรปแบบการใชประโยชน
ของปาแตกตางกนออกไปตามสภาพภมประเทศ นเวศวทยา และสงคม ส าหรบชมชนทเปนผจดการปานนอาจจ าแนกตามความจ าเปนทจะตองพงพงปาไดเปน 3 ประเภทดงน
1 ชมชนทอยในพนทเกษตรกรรม
2 ชมชนทอยใกลเขตปาไม 3 ชมชนทอยในเขตปาไม เปนชมชนทม ชวตพงพงกบพนทปาไม
การวเคราะหขอมลและสถตทใชในการวเคราะหขอมล
1) น าขอมลทไดจากเครองมอหลายรปแบบ มาจดระเบยบขอมล (data organizing) เพอใหเกดองครวมของความรและภมปญญาทองถนของชมชน ใหขอมลอยในสภาพทพรอมจะน าไปวเคราะหไดสะดวก ซงประกอบดวย 2 สวน คอ สวนทไดจากงานวจยเชงประจกษ คอ การจดการระบบนเวศวทยาชมชน ตามแนวพระพทธศาสนาของพระสงฆในชมชน
2) ขอมลทไดจากการทบทวนวรรณกรรม ไดแก แหลงภมปญญาทองถน แหลงความรระบบนเวศวทยาชมชน กระบวนการพฒนาองคความรและ
การศกษาวจยครงน ใชวธการวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) และใชการส ารวจภาคสนามโดยใชแบบสมภาษณเชงลก เพอใหไดขอมลพนฐาน จากปรากฏการณทางสงคมชมชน ทเกยวเนองกบการใชประโยชนจากทรพยากรปาไม น าและสงแวดลอมตามบรบทชมชน
ภมปญญากบการเสรม สรางความสมดลในระบบนเวศวทยาชมชน
แนวคดเกยวกบปาชมชน
วธด าเนนการวจย
แสดงถงศกยภาพในการคดคนของมนษยโดยการเรยนรจากธรรมชาต สงแวดลอม เพอน ามาใชใหเกดประโยชนกบการด ารงชวตของตนเองและมความสอดคลองกบธรรมชาต อาท เครองมอในการท าการเกษตรหรอการพงพาธรรมชาตเกยวกบปจจย 4 คอ อาหาร ทอยอาศย เครองนงหม และยารกษาโรค เปนตน
3 ความสมพนธระหวางคนกบสงเหนอธรรมชาต เปนการสรางสญลกษณแทนสงศกดสทธทมคณและโทษกบมนษย เพราะมนษยมความปรารถนาทจะไดรบความปลอดภยและมความหวงวาอ านาจของสงศกดสทธนนจะชวยได
กาญจนา แกวเทพ (2533) ไดจ าแนกระบบความส าพนธระหวางมนษยกบสงแวดลอมรอบตวในการศกษาแนววฒนธรรมชมชนออกเปน 3 มต คอ
1 ความสมพนธระหวางคนกบคน ซงเปนความสมพนธระหวางเพอนบานหรอกลมเชอชาตเดยวกน การชวยเหลอเกอกลกน การเรยนรซงกนและกนในระดบนเปนการสรางความสมพนธการภายในหนวยยอยและชมชน และมความคนเคยละกระชบแนนแฟมกนมากในหมเครอญาตเดยวกน
2 ความสมพนธระหวางคนกบธรรมชาตเปนการ
ระบบความสมพนธระหวางมนษยกบสงแวดลอม
โดย ผชวยศาสตราจารยดร โกนฏฐ ศรทอง Page 3
1 กระบวนการจดการระบบนเวศวทยาชมชนของพระสงฆ ทไดรบรางวลลกโลกสเขยว คอ 1) เมอเกดไฟไหมปา เกดการปองกนไมใหไฟไหมปา (ตามภมปญญา) 2) สรางจตส านก ปลกจตอาสา การมสวนรวมรกพนทปาของตนตามหลกพทธธรรม 3) ถางปาเปนแนวกนไฟแบบเปยกเพอใหเกดความชมชน 4) ปลกตนไมโตเรวคมแนวกนไฟ 5) ปองกนการเขามาของนายทน 6) ปองกนและเฝาระวงการตดไม 7) ผลทไดรบคอ การอนรกษปาไมอยางยงยน ทง 7 ขอ คอบนได 7 ขนแหงความส าเรจของกระบวนการสรางความสมดลในระบบนเวศวทยาชมชนของพระสงฆ
2 การบรณาการภมปญญาพระพทธศาสนากบการเสรมสรางความสมดลในระบบนเวศวทยาชมชนกคอ การสรางจตส านกใหชาวบานไดเขาใจ เขาถงและพฒนา ตามแนวพระราชด ารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ดวยหลกธรรมทถกแฝงอยในหลกธรรมค าสอนของพทธศาสนา ทพระสงฆน ามาใชการประยกตกบระบบนเวศวทยาชมชน การอนรกษสงแวดลอมตามหลกพระพทธ ศาสนา จะตองเขาใจความเปนจรงตามหลกไตรลกษณ ปฏจจสมปบาท อรยสจ 4 หลกไตรสกขา หลกพรหมวหาร 4 ความกตญญ
3 ผลกระทบและการเปลยนแปลงระบบนเวศวทยาชมชนตามหลกนเวศวทยาวฒนธรรมเชงพทธ พบวา พระพทธศาสนาไดมองสรรพสงเปนองครวม เชอมโยงองอาศยกนและกนตามระบบธรรมชาต ผลกระทบและการเปลยนแปลงระบบนเวศ เชน สงมชวตใหมเกดขน เกดชมชนใหม มการเปลยนแปลงสภาพ แวดลอมทางกายภาพ ซงจะท าใหเกดการเปลยนชนดของสงมชวตอนๆ ในชมชนแหงนนไปดวย
ความส าคญทกดาน ซงกหมายถงการจดการปาใหสอดคลองกบวถชวตทดของคนซงรวมเรยกวา
ldquoวฒนธรรมเชงพทธrdquo บรรณานกรม กรมปาไม การจดการปาชมชน
กรงเทพมหานคร ส านกงานสงเสรมการปลกปา กรมปาไม 2540
กรมปาไม แนวทางการจดการปาชมชน กรงเทพมหานคร ส านกงานสงเสรม การปลกปากรมปาไม2541
ยศ สนตสมบต นเวศวทยาชาตพนธ ทรพยากรชวภาพและสทธชมชน เชยงใหม บรษทวทอนดไซน จ ากด 2547
ประชา อนทรแกว ชวตกบสงแวดลอม กรงเทพฯ บรษทเธรดเวฟ เอดดเคชน2542
พระธรรมปฎก (ปอ ปยตโต) (การศกษาเพออารยธรรมทยงยน พมพครงท 3 กรงเทพฯ สหธรรมก 2539
ระบบนเวศวทยาปาชมชน จงเปนทรวมของธรรมชาตและสงแวดลอมทเกยวของกบสงคมทกระดบชน ดงนนหากจะตองหาทางเลอกในการคมครองระบบนเวศวทยาปาชมชนใหอยได คนในสงคมซงเปนผใชทรพยากรตองเปนผตดสนใจ หากสงคมตองการประโยชนอยางใดอยางหนงจากปา กตองจดการใหไดผลผลตอยางนน เชน ตองการไมซงกตองจดการปาใหไมยนตน ทมคาทางเศรษฐกจไดมโอกาสเจรญเตบโตมากกวาพชพรรณชนดอนและตดฟนออกมาใชประโยชน หรอหากตองการน ากสรางกลไกลควบคมการไหลของน า ควบคมปองกนคณภาพน าในล าธาร โดยออกกฎหมายควบคมสงเหลาน หากตองการสตวกตองเสรมสรางแหลงอาหาร น าและพนธไมทสตวตองการเพอดงดดสตวใหเขามาอยอาศยและหากน หากตองการประโยชนหลาย ๆ อยาง เชน น าใชและท าการเกษตร ไมใชสอย สตวปา แหลงพกผอนหยอนใจและสงแวดลอมทด รวมทงเปนถนทอยของมนษยโดยเฉพาะชนเผาทอยมากอนแลว กตองมระบบการจดการทเหมาะสมทให
อานนท กาญจนพนธ มตชมชน วธคดทองถนวาดวย สทธ อ านาจ และการ จดการ ทรพยากร กรงเทพฯ สานกงานกองทนสนบสนนการวจย 2544
วจารณ
ผลการวจย องคความรทไดจากการวจย
บรณาการ หมายถง ความผสมผสานของเนอหากจกรรมและกระบวนการใหมความสมพนธ เชอมโยงเขาเปนหนวยเดยวกนอยางสมดลเพอท าใหเกดการเรยนรทเหมาะสม น าไปสการแกปญหาตางๆและน าไปใชในชวตประจ าวนได
กด (Good 1973 121 ) ไดอธบายการบรณาการไวดงน
1 สภาพของการจดรวมความรในวชาตางๆ มาไวเปนหนวยการเรยนเดยวกนโดยจดใหสมพนธดวยการสอดแทรกในเนอหาวชา
2 กระบวนการหรอการจดการเรยนการสอนในเรองใดเรองหนง โดยใหมวชาตางๆท เกยวของกนในรปของโครงการหรอกจกรรม ตวอยางเชน สอนเรองคลองปานามา กจะ
ประกอบดวยวชาภมศาสตร ประวตศาสตร ศลปะ ภาษาองกฤษและคณตศาสตร รวมกนอยโดยใหเปนไปในลกษณะทเกยวกบเรองคลองปานามา
นยส าคญถงปจจยพนฐานทางการผลต และเปนแหลงไมฟน รวมทงยงเปนพนทส าหรบท ากสกรรม เพอการคาขายและเพอยงชพเปนแหลงพชผกอาหาร เน อสตวปา และยารกษาโรคบางอยางบางประเภท รวมทงความหมายตอการด ารงชวต รากฐานภมปญญาทส งสมมาเปนเวลานานกบกระแสเศรษฐกจและสงคมสมยใหม จงมความพยายามผลตซ าทางวฒนธรรมเพอตอบโตหรอประยกต ใชภมปญญาสงสมใน
ความหลากหลายทางชวภาพทมความ ส าคญตอความมงคงและมนคงทางเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรมมนษย หรอมความส าคญตอวชาการดานแพทยศาสตร และการพฒนาอตสาหกรรมของโลกในอนาคต พนทปาจงมความส าคญและจ าเปนอยางยงทจะตองอนรกษไว ถงแมสถานการณและชวงเวลาจะเปลยนไปแตประสบการณในวถชวตประจ าวน ldquoพนทปาrdquo ยงคงถกนยามหมายวาใหเปน
สถานการณใหมเพอแกปญหาใหม การสบชะตาขนน า การบวชตนไม และบวชปาชาวลานนาไดรเหนไดสมผสคว ามจร ง แ ละ เข าถ งปญหาการเสยสมดลในธรรมชาตแวดลอมอยางชดเจนเปนเวลาตอเนอง
เพ ร าะ ก ร ะทบกร ะ เทอ นคว าม เช อ แ ล ะอดมการณของสงคมประเพณ
แนวคดการท างานเชงบรณาการ
การจดการทรพยากรธรรมชาตโดยภมปญญา
สอดคลองกบ ความจ าเ ปนและความเปลยนแปลง
ประเวศ วะส กลาววาภมปญญาเปนมรดกสมบตล าคาทป ยา ตา ยายบรรพชนไดสรางสรรคและรกษาเชอแหงปญญาเอาไวใหคนรนหลงไดเรยนร คนควาเปนฐานขอมลเพอใหไดมการสรางสรรค และท าหนาทตามสมควรกบกาลเวลา สภาพแวดลอม สงคมเศรษฐกจทเปลยนไป
แนวคดวฒนธรรมชมชน การทมนษยตองอยรวมกนในสงคม ท าใหตองมการจดระบบความสมพนธระหวางกนขน ทงนเพอใหการอยรวมกนในชมชนเปนไปอยางสนตความสมพนธ และการจดการดงทางกลาวกอใหเกดวฒนธรรม จารตประเพณ ระบบคณคา กฎเกณฑ ความเชอและพธการตางๆ ซงลวนเกยวของกบวถการด ารงชวตทงสนกระบวนการในการผลตโดยเฉพาะในการะบบเกษตรกรรมมความสมพนธอยางแนบแนนกบวฒนธรรม และความสมพนธในชมชน
ภมปญญาเปนรากฐานการกอ เกดความรและพฒนามาสการสรางสรรคสงตางๆ ทงท เ ปนวทยาการทางปญญาและวต ถเครองมอ เครองใหสงอ านวยความสะดวกตามมากมายทสนองสอบความตองการของมนษย
ในปจจบน ภมปญญาจงมทงภมปญญาอนเกดจากประสบการณในพนท ภมปญญาทมาจากภายนอก และภมปญญาทผลตใหม หรอผลตซ าเพอการแกปญหาและการปรบตวให
แนวคดเกยวกบภมปญญา
Page 2 การบรณาการภมปญญาพระพทธศาสนากบการสรางความสมดล
wwwthaihealthorth
ฉลาดชาย รมตานนท และคณะ (2536 6-9) ไดสรปแนวคดเกยวกบปาชมชนซงประกอบดวย 5 แนวคดหลก ดงน
1 แนวความคดดานมตทางวฒนธรรม 2 แนวความคดดานระบบทรพยสนสวนรวม
ของชมชน
3แนวความคดดานศกยภาพในการจดการทรพยากรของชมชน
4แนวความคดดานเครอขายและการจดการทรพยากรในลมน า
5แนวความคดดานการเปลยนแปลงโครงสรางทางเศรษฐกจ การเมอง และระบบนเวศ
รปแบบของปาชมชน กรมปาไมไดก าหนดรปแบบการใชประโยชน
ของปาแตกตางกนออกไปตามสภาพภมประเทศ นเวศวทยา และสงคม ส าหรบชมชนทเปนผจดการปานนอาจจ าแนกตามความจ าเปนทจะตองพงพงปาไดเปน 3 ประเภทดงน
1 ชมชนทอยในพนทเกษตรกรรม
2 ชมชนทอยใกลเขตปาไม 3 ชมชนทอยในเขตปาไม เปนชมชนทม ชวตพงพงกบพนทปาไม
การวเคราะหขอมลและสถตทใชในการวเคราะหขอมล
1) น าขอมลทไดจากเครองมอหลายรปแบบ มาจดระเบยบขอมล (data organizing) เพอใหเกดองครวมของความรและภมปญญาทองถนของชมชน ใหขอมลอยในสภาพทพรอมจะน าไปวเคราะหไดสะดวก ซงประกอบดวย 2 สวน คอ สวนทไดจากงานวจยเชงประจกษ คอ การจดการระบบนเวศวทยาชมชน ตามแนวพระพทธศาสนาของพระสงฆในชมชน
2) ขอมลทไดจากการทบทวนวรรณกรรม ไดแก แหลงภมปญญาทองถน แหลงความรระบบนเวศวทยาชมชน กระบวนการพฒนาองคความรและ
การศกษาวจยครงน ใชวธการวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) และใชการส ารวจภาคสนามโดยใชแบบสมภาษณเชงลก เพอใหไดขอมลพนฐาน จากปรากฏการณทางสงคมชมชน ทเกยวเนองกบการใชประโยชนจากทรพยากรปาไม น าและสงแวดลอมตามบรบทชมชน
ภมปญญากบการเสรม สรางความสมดลในระบบนเวศวทยาชมชน
แนวคดเกยวกบปาชมชน
วธด าเนนการวจย
แสดงถงศกยภาพในการคดคนของมนษยโดยการเรยนรจากธรรมชาต สงแวดลอม เพอน ามาใชใหเกดประโยชนกบการด ารงชวตของตนเองและมความสอดคลองกบธรรมชาต อาท เครองมอในการท าการเกษตรหรอการพงพาธรรมชาตเกยวกบปจจย 4 คอ อาหาร ทอยอาศย เครองนงหม และยารกษาโรค เปนตน
3 ความสมพนธระหวางคนกบสงเหนอธรรมชาต เปนการสรางสญลกษณแทนสงศกดสทธทมคณและโทษกบมนษย เพราะมนษยมความปรารถนาทจะไดรบความปลอดภยและมความหวงวาอ านาจของสงศกดสทธนนจะชวยได
กาญจนา แกวเทพ (2533) ไดจ าแนกระบบความส าพนธระหวางมนษยกบสงแวดลอมรอบตวในการศกษาแนววฒนธรรมชมชนออกเปน 3 มต คอ
1 ความสมพนธระหวางคนกบคน ซงเปนความสมพนธระหวางเพอนบานหรอกลมเชอชาตเดยวกน การชวยเหลอเกอกลกน การเรยนรซงกนและกนในระดบนเปนการสรางความสมพนธการภายในหนวยยอยและชมชน และมความคนเคยละกระชบแนนแฟมกนมากในหมเครอญาตเดยวกน
2 ความสมพนธระหวางคนกบธรรมชาตเปนการ
ระบบความสมพนธระหวางมนษยกบสงแวดลอม
โดย ผชวยศาสตราจารยดร โกนฏฐ ศรทอง Page 3
1 กระบวนการจดการระบบนเวศวทยาชมชนของพระสงฆ ทไดรบรางวลลกโลกสเขยว คอ 1) เมอเกดไฟไหมปา เกดการปองกนไมใหไฟไหมปา (ตามภมปญญา) 2) สรางจตส านก ปลกจตอาสา การมสวนรวมรกพนทปาของตนตามหลกพทธธรรม 3) ถางปาเปนแนวกนไฟแบบเปยกเพอใหเกดความชมชน 4) ปลกตนไมโตเรวคมแนวกนไฟ 5) ปองกนการเขามาของนายทน 6) ปองกนและเฝาระวงการตดไม 7) ผลทไดรบคอ การอนรกษปาไมอยางยงยน ทง 7 ขอ คอบนได 7 ขนแหงความส าเรจของกระบวนการสรางความสมดลในระบบนเวศวทยาชมชนของพระสงฆ
2 การบรณาการภมปญญาพระพทธศาสนากบการเสรมสรางความสมดลในระบบนเวศวทยาชมชนกคอ การสรางจตส านกใหชาวบานไดเขาใจ เขาถงและพฒนา ตามแนวพระราชด ารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ดวยหลกธรรมทถกแฝงอยในหลกธรรมค าสอนของพทธศาสนา ทพระสงฆน ามาใชการประยกตกบระบบนเวศวทยาชมชน การอนรกษสงแวดลอมตามหลกพระพทธ ศาสนา จะตองเขาใจความเปนจรงตามหลกไตรลกษณ ปฏจจสมปบาท อรยสจ 4 หลกไตรสกขา หลกพรหมวหาร 4 ความกตญญ
3 ผลกระทบและการเปลยนแปลงระบบนเวศวทยาชมชนตามหลกนเวศวทยาวฒนธรรมเชงพทธ พบวา พระพทธศาสนาไดมองสรรพสงเปนองครวม เชอมโยงองอาศยกนและกนตามระบบธรรมชาต ผลกระทบและการเปลยนแปลงระบบนเวศ เชน สงมชวตใหมเกดขน เกดชมชนใหม มการเปลยนแปลงสภาพ แวดลอมทางกายภาพ ซงจะท าใหเกดการเปลยนชนดของสงมชวตอนๆ ในชมชนแหงนนไปดวย
ความส าคญทกดาน ซงกหมายถงการจดการปาใหสอดคลองกบวถชวตทดของคนซงรวมเรยกวา
ldquoวฒนธรรมเชงพทธrdquo บรรณานกรม กรมปาไม การจดการปาชมชน
กรงเทพมหานคร ส านกงานสงเสรมการปลกปา กรมปาไม 2540
กรมปาไม แนวทางการจดการปาชมชน กรงเทพมหานคร ส านกงานสงเสรม การปลกปากรมปาไม2541
ยศ สนตสมบต นเวศวทยาชาตพนธ ทรพยากรชวภาพและสทธชมชน เชยงใหม บรษทวทอนดไซน จ ากด 2547
ประชา อนทรแกว ชวตกบสงแวดลอม กรงเทพฯ บรษทเธรดเวฟ เอดดเคชน2542
พระธรรมปฎก (ปอ ปยตโต) (การศกษาเพออารยธรรมทยงยน พมพครงท 3 กรงเทพฯ สหธรรมก 2539
ระบบนเวศวทยาปาชมชน จงเปนทรวมของธรรมชาตและสงแวดลอมทเกยวของกบสงคมทกระดบชน ดงนนหากจะตองหาทางเลอกในการคมครองระบบนเวศวทยาปาชมชนใหอยได คนในสงคมซงเปนผใชทรพยากรตองเปนผตดสนใจ หากสงคมตองการประโยชนอยางใดอยางหนงจากปา กตองจดการใหไดผลผลตอยางนน เชน ตองการไมซงกตองจดการปาใหไมยนตน ทมคาทางเศรษฐกจไดมโอกาสเจรญเตบโตมากกวาพชพรรณชนดอนและตดฟนออกมาใชประโยชน หรอหากตองการน ากสรางกลไกลควบคมการไหลของน า ควบคมปองกนคณภาพน าในล าธาร โดยออกกฎหมายควบคมสงเหลาน หากตองการสตวกตองเสรมสรางแหลงอาหาร น าและพนธไมทสตวตองการเพอดงดดสตวใหเขามาอยอาศยและหากน หากตองการประโยชนหลาย ๆ อยาง เชน น าใชและท าการเกษตร ไมใชสอย สตวปา แหลงพกผอนหยอนใจและสงแวดลอมทด รวมทงเปนถนทอยของมนษยโดยเฉพาะชนเผาทอยมากอนแลว กตองมระบบการจดการทเหมาะสมทให
อานนท กาญจนพนธ มตชมชน วธคดทองถนวาดวย สทธ อ านาจ และการ จดการ ทรพยากร กรงเทพฯ สานกงานกองทนสนบสนนการวจย 2544
วจารณ
ผลการวจย องคความรทไดจากการวจย
ฉลาดชาย รมตานนท และคณะ (2536 6-9) ไดสรปแนวคดเกยวกบปาชมชนซงประกอบดวย 5 แนวคดหลก ดงน
1 แนวความคดดานมตทางวฒนธรรม 2 แนวความคดดานระบบทรพยสนสวนรวม
ของชมชน
3แนวความคดดานศกยภาพในการจดการทรพยากรของชมชน
4แนวความคดดานเครอขายและการจดการทรพยากรในลมน า
5แนวความคดดานการเปลยนแปลงโครงสรางทางเศรษฐกจ การเมอง และระบบนเวศ
รปแบบของปาชมชน กรมปาไมไดก าหนดรปแบบการใชประโยชน
ของปาแตกตางกนออกไปตามสภาพภมประเทศ นเวศวทยา และสงคม ส าหรบชมชนทเปนผจดการปานนอาจจ าแนกตามความจ าเปนทจะตองพงพงปาไดเปน 3 ประเภทดงน
1 ชมชนทอยในพนทเกษตรกรรม
2 ชมชนทอยใกลเขตปาไม 3 ชมชนทอยในเขตปาไม เปนชมชนทม ชวตพงพงกบพนทปาไม
การวเคราะหขอมลและสถตทใชในการวเคราะหขอมล
1) น าขอมลทไดจากเครองมอหลายรปแบบ มาจดระเบยบขอมล (data organizing) เพอใหเกดองครวมของความรและภมปญญาทองถนของชมชน ใหขอมลอยในสภาพทพรอมจะน าไปวเคราะหไดสะดวก ซงประกอบดวย 2 สวน คอ สวนทไดจากงานวจยเชงประจกษ คอ การจดการระบบนเวศวทยาชมชน ตามแนวพระพทธศาสนาของพระสงฆในชมชน
2) ขอมลทไดจากการทบทวนวรรณกรรม ไดแก แหลงภมปญญาทองถน แหลงความรระบบนเวศวทยาชมชน กระบวนการพฒนาองคความรและ
การศกษาวจยครงน ใชวธการวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) และใชการส ารวจภาคสนามโดยใชแบบสมภาษณเชงลก เพอใหไดขอมลพนฐาน จากปรากฏการณทางสงคมชมชน ทเกยวเนองกบการใชประโยชนจากทรพยากรปาไม น าและสงแวดลอมตามบรบทชมชน
ภมปญญากบการเสรม สรางความสมดลในระบบนเวศวทยาชมชน
แนวคดเกยวกบปาชมชน
วธด าเนนการวจย
แสดงถงศกยภาพในการคดคนของมนษยโดยการเรยนรจากธรรมชาต สงแวดลอม เพอน ามาใชใหเกดประโยชนกบการด ารงชวตของตนเองและมความสอดคลองกบธรรมชาต อาท เครองมอในการท าการเกษตรหรอการพงพาธรรมชาตเกยวกบปจจย 4 คอ อาหาร ทอยอาศย เครองนงหม และยารกษาโรค เปนตน
3 ความสมพนธระหวางคนกบสงเหนอธรรมชาต เปนการสรางสญลกษณแทนสงศกดสทธทมคณและโทษกบมนษย เพราะมนษยมความปรารถนาทจะไดรบความปลอดภยและมความหวงวาอ านาจของสงศกดสทธนนจะชวยได
กาญจนา แกวเทพ (2533) ไดจ าแนกระบบความส าพนธระหวางมนษยกบสงแวดลอมรอบตวในการศกษาแนววฒนธรรมชมชนออกเปน 3 มต คอ
1 ความสมพนธระหวางคนกบคน ซงเปนความสมพนธระหวางเพอนบานหรอกลมเชอชาตเดยวกน การชวยเหลอเกอกลกน การเรยนรซงกนและกนในระดบนเปนการสรางความสมพนธการภายในหนวยยอยและชมชน และมความคนเคยละกระชบแนนแฟมกนมากในหมเครอญาตเดยวกน
2 ความสมพนธระหวางคนกบธรรมชาตเปนการ
ระบบความสมพนธระหวางมนษยกบสงแวดลอม
โดย ผชวยศาสตราจารยดร โกนฏฐ ศรทอง Page 3
1 กระบวนการจดการระบบนเวศวทยาชมชนของพระสงฆ ทไดรบรางวลลกโลกสเขยว คอ 1) เมอเกดไฟไหมปา เกดการปองกนไมใหไฟไหมปา (ตามภมปญญา) 2) สรางจตส านก ปลกจตอาสา การมสวนรวมรกพนทปาของตนตามหลกพทธธรรม 3) ถางปาเปนแนวกนไฟแบบเปยกเพอใหเกดความชมชน 4) ปลกตนไมโตเรวคมแนวกนไฟ 5) ปองกนการเขามาของนายทน 6) ปองกนและเฝาระวงการตดไม 7) ผลทไดรบคอ การอนรกษปาไมอยางยงยน ทง 7 ขอ คอบนได 7 ขนแหงความส าเรจของกระบวนการสรางความสมดลในระบบนเวศวทยาชมชนของพระสงฆ
2 การบรณาการภมปญญาพระพทธศาสนากบการเสรมสรางความสมดลในระบบนเวศวทยาชมชนกคอ การสรางจตส านกใหชาวบานไดเขาใจ เขาถงและพฒนา ตามแนวพระราชด ารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ดวยหลกธรรมทถกแฝงอยในหลกธรรมค าสอนของพทธศาสนา ทพระสงฆน ามาใชการประยกตกบระบบนเวศวทยาชมชน การอนรกษสงแวดลอมตามหลกพระพทธ ศาสนา จะตองเขาใจความเปนจรงตามหลกไตรลกษณ ปฏจจสมปบาท อรยสจ 4 หลกไตรสกขา หลกพรหมวหาร 4 ความกตญญ
3 ผลกระทบและการเปลยนแปลงระบบนเวศวทยาชมชนตามหลกนเวศวทยาวฒนธรรมเชงพทธ พบวา พระพทธศาสนาไดมองสรรพสงเปนองครวม เชอมโยงองอาศยกนและกนตามระบบธรรมชาต ผลกระทบและการเปลยนแปลงระบบนเวศ เชน สงมชวตใหมเกดขน เกดชมชนใหม มการเปลยนแปลงสภาพ แวดลอมทางกายภาพ ซงจะท าใหเกดการเปลยนชนดของสงมชวตอนๆ ในชมชนแหงนนไปดวย
ความส าคญทกดาน ซงกหมายถงการจดการปาใหสอดคลองกบวถชวตทดของคนซงรวมเรยกวา
ldquoวฒนธรรมเชงพทธrdquo บรรณานกรม กรมปาไม การจดการปาชมชน
กรงเทพมหานคร ส านกงานสงเสรมการปลกปา กรมปาไม 2540
กรมปาไม แนวทางการจดการปาชมชน กรงเทพมหานคร ส านกงานสงเสรม การปลกปากรมปาไม2541
ยศ สนตสมบต นเวศวทยาชาตพนธ ทรพยากรชวภาพและสทธชมชน เชยงใหม บรษทวทอนดไซน จ ากด 2547
ประชา อนทรแกว ชวตกบสงแวดลอม กรงเทพฯ บรษทเธรดเวฟ เอดดเคชน2542
พระธรรมปฎก (ปอ ปยตโต) (การศกษาเพออารยธรรมทยงยน พมพครงท 3 กรงเทพฯ สหธรรมก 2539
ระบบนเวศวทยาปาชมชน จงเปนทรวมของธรรมชาตและสงแวดลอมทเกยวของกบสงคมทกระดบชน ดงนนหากจะตองหาทางเลอกในการคมครองระบบนเวศวทยาปาชมชนใหอยได คนในสงคมซงเปนผใชทรพยากรตองเปนผตดสนใจ หากสงคมตองการประโยชนอยางใดอยางหนงจากปา กตองจดการใหไดผลผลตอยางนน เชน ตองการไมซงกตองจดการปาใหไมยนตน ทมคาทางเศรษฐกจไดมโอกาสเจรญเตบโตมากกวาพชพรรณชนดอนและตดฟนออกมาใชประโยชน หรอหากตองการน ากสรางกลไกลควบคมการไหลของน า ควบคมปองกนคณภาพน าในล าธาร โดยออกกฎหมายควบคมสงเหลาน หากตองการสตวกตองเสรมสรางแหลงอาหาร น าและพนธไมทสตวตองการเพอดงดดสตวใหเขามาอยอาศยและหากน หากตองการประโยชนหลาย ๆ อยาง เชน น าใชและท าการเกษตร ไมใชสอย สตวปา แหลงพกผอนหยอนใจและสงแวดลอมทด รวมทงเปนถนทอยของมนษยโดยเฉพาะชนเผาทอยมากอนแลว กตองมระบบการจดการทเหมาะสมทให
อานนท กาญจนพนธ มตชมชน วธคดทองถนวาดวย สทธ อ านาจ และการ จดการ ทรพยากร กรงเทพฯ สานกงานกองทนสนบสนนการวจย 2544
วจารณ
ผลการวจย องคความรทไดจากการวจย
1 กระบวนการจดการระบบนเวศวทยาชมชนของพระสงฆ ทไดรบรางวลลกโลกสเขยว คอ 1) เมอเกดไฟไหมปา เกดการปองกนไมใหไฟไหมปา (ตามภมปญญา) 2) สรางจตส านก ปลกจตอาสา การมสวนรวมรกพนทปาของตนตามหลกพทธธรรม 3) ถางปาเปนแนวกนไฟแบบเปยกเพอใหเกดความชมชน 4) ปลกตนไมโตเรวคมแนวกนไฟ 5) ปองกนการเขามาของนายทน 6) ปองกนและเฝาระวงการตดไม 7) ผลทไดรบคอ การอนรกษปาไมอยางยงยน ทง 7 ขอ คอบนได 7 ขนแหงความส าเรจของกระบวนการสรางความสมดลในระบบนเวศวทยาชมชนของพระสงฆ
2 การบรณาการภมปญญาพระพทธศาสนากบการเสรมสรางความสมดลในระบบนเวศวทยาชมชนกคอ การสรางจตส านกใหชาวบานไดเขาใจ เขาถงและพฒนา ตามแนวพระราชด ารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ดวยหลกธรรมทถกแฝงอยในหลกธรรมค าสอนของพทธศาสนา ทพระสงฆน ามาใชการประยกตกบระบบนเวศวทยาชมชน การอนรกษสงแวดลอมตามหลกพระพทธ ศาสนา จะตองเขาใจความเปนจรงตามหลกไตรลกษณ ปฏจจสมปบาท อรยสจ 4 หลกไตรสกขา หลกพรหมวหาร 4 ความกตญญ
3 ผลกระทบและการเปลยนแปลงระบบนเวศวทยาชมชนตามหลกนเวศวทยาวฒนธรรมเชงพทธ พบวา พระพทธศาสนาไดมองสรรพสงเปนองครวม เชอมโยงองอาศยกนและกนตามระบบธรรมชาต ผลกระทบและการเปลยนแปลงระบบนเวศ เชน สงมชวตใหมเกดขน เกดชมชนใหม มการเปลยนแปลงสภาพ แวดลอมทางกายภาพ ซงจะท าใหเกดการเปลยนชนดของสงมชวตอนๆ ในชมชนแหงนนไปดวย
ความส าคญทกดาน ซงกหมายถงการจดการปาใหสอดคลองกบวถชวตทดของคนซงรวมเรยกวา
ldquoวฒนธรรมเชงพทธrdquo บรรณานกรม กรมปาไม การจดการปาชมชน
กรงเทพมหานคร ส านกงานสงเสรมการปลกปา กรมปาไม 2540
กรมปาไม แนวทางการจดการปาชมชน กรงเทพมหานคร ส านกงานสงเสรม การปลกปากรมปาไม2541
ยศ สนตสมบต นเวศวทยาชาตพนธ ทรพยากรชวภาพและสทธชมชน เชยงใหม บรษทวทอนดไซน จ ากด 2547
ประชา อนทรแกว ชวตกบสงแวดลอม กรงเทพฯ บรษทเธรดเวฟ เอดดเคชน2542
พระธรรมปฎก (ปอ ปยตโต) (การศกษาเพออารยธรรมทยงยน พมพครงท 3 กรงเทพฯ สหธรรมก 2539
ระบบนเวศวทยาปาชมชน จงเปนทรวมของธรรมชาตและสงแวดลอมทเกยวของกบสงคมทกระดบชน ดงนนหากจะตองหาทางเลอกในการคมครองระบบนเวศวทยาปาชมชนใหอยได คนในสงคมซงเปนผใชทรพยากรตองเปนผตดสนใจ หากสงคมตองการประโยชนอยางใดอยางหนงจากปา กตองจดการใหไดผลผลตอยางนน เชน ตองการไมซงกตองจดการปาใหไมยนตน ทมคาทางเศรษฐกจไดมโอกาสเจรญเตบโตมากกวาพชพรรณชนดอนและตดฟนออกมาใชประโยชน หรอหากตองการน ากสรางกลไกลควบคมการไหลของน า ควบคมปองกนคณภาพน าในล าธาร โดยออกกฎหมายควบคมสงเหลาน หากตองการสตวกตองเสรมสรางแหลงอาหาร น าและพนธไมทสตวตองการเพอดงดดสตวใหเขามาอยอาศยและหากน หากตองการประโยชนหลาย ๆ อยาง เชน น าใชและท าการเกษตร ไมใชสอย สตวปา แหลงพกผอนหยอนใจและสงแวดลอมทด รวมทงเปนถนทอยของมนษยโดยเฉพาะชนเผาทอยมากอนแลว กตองมระบบการจดการทเหมาะสมทให
อานนท กาญจนพนธ มตชมชน วธคดทองถนวาดวย สทธ อ านาจ และการ จดการ ทรพยากร กรงเทพฯ สานกงานกองทนสนบสนนการวจย 2544
วจารณ
ผลการวจย องคความรทไดจากการวจย
