1

บทท 1

บทน ำ

1.1 ทมำและควำมส ำคญของปญหำ ศนยเรยนรชมชน เปนศนยกลางรวบรวมขอมลขาวสารความรของชมชนทจะน าไปส

การสงเสรมกระบวนการเรยนรส าหรบประชาชนในชมชน เปนแหลงเสรมสรางโอกาสในการเรยนร การถายทอด การแลกเปลยนประสบการณ การสบทอดภมปญญา วฒนธรรม คานยม และเอกลกษณของชมชน อกทงเปนแหลงบรการชมชนในดานตางๆ เชน การจดกจกรรมทสอดคลองกบความตองการเรยนรชมชน โดยเนนกระบวนการเรยนรเพอวถชวตของคนในชมชน เพอใหทนกบการเปลยนแปลงของสงคมกอใหเกดชมชนแหงการเรยนร และมงการพฒนาแบบพงตนเอง เปนศนยฯของประชาชนทด าเนนการโดยประชาชน และเพอประชาชนทจะกอใหเกดความเขมแขงของชมชนอยางย งยน1

ปจจบนจะเหนไดวามการจดตงศนยการเรยนรชมชนขนมามากมายในระดบทองถนเพอตอบรบนโยบายการกระจายอ านาจจากสวนกลางสทองถน และในขณะเดยวกนกระแสของศนยการเรยนรชมชนทองถนทมการเนนเนอหา หรอก าหนดเนอหาในการจดแสดง โดยใชเนอหาทางวฒนธรรมเปนตวก าหนด โดยวตถประสงคหลกเปนการปลกส านกใหคนในทองถนไดรจกตนเอง ซงจะท าใหศนยการเรยนรชมชนในทองถนเปนสวนรวมของคนในชมชนทกรน ทกสมย และเรมเปนทรจกและไดรบความสนใจอยางกวางขวางและแพรขยายไปชมชนตางๆมากขน แตอยางไรกตามการจดตงศนยการเรยนรชมชน ตองเผชญปญหาหลายประการดวยกน และในทสดศนยการเรยนรชมชนทองถนทเกดขนมาบางแหงไดลมเลกไป ดงนนรปแบบของการจดตงศนยการเรยนรชมชนจงตองมการปรบเปลยนหรอหาวธการจดการในการพฒนาศนยการเรยนรชมชนใหคงอยคชมชนและมความย งยนตอไป2

1 กรมการพฒนาชมชน กระทรวงมหาดไทย, คมอศนยเรยนรชมชน ฉบบประชาชน (ม.ป.ท :

ม.ป.พ, ม.ป.ป), หนา 8. 2 ทม เกตวงศา และคณะ, “กระบวนการเรยนรประวตศาสตรชมชนเพอการจดตงพพธภณฑ

พนบานวดพทธมงคล อ าเภอกนทรวชย จงหวดมหาสารคาม”, รายงานการวจยสมบรณ 2551, หนา 7.

2

เทศบาลต าบลศรสชนาลย จงหวดสโขทยถอวาเปนองคกรปกครองทองถนแหงหนงทมเขตพนทการปกครองต าบลศรสชนาลย และต าบลทาชยซงมแผนงานการจดตงศนยการเรยนรชมชนขนโดยเลอกทอยในพนทของ วดพระศรรตนมหาธาตราชวรมหาวหาร หม 6 ต าบลศรสชนาลย อ าเภอศรสชนาลย จงหวดสโขทย ดวยเหตวาชมชนศรสชนาลยมประวตศาสตรความเปนมายาวนาน เปนแหลงรวบรวมมรดกศลปวฒนธรรมทเปนรากฐานทางวฒนธรรมไทยมาตงแตสมยสโขทยพทธศตวรรษท 18 หรอประมาณป พ.ศ.1761 แตกอนทจะเปนเมองศรสชนาลยในศลจาลกและพงศวดารเมองเหนอพบวา กอนทจะชอศรสชนาลยในยคสโขทยนนแตเดมชอวาเมอง “เชลยง” ซงเปนเมองโบราณเกาแกทมมากอนการตงสโขทยเปนราชธาน และนกโบราณคดสนนษฐานวาเมองเชลยงเกดขนตงแตสมยกอนประวตศาสตรจากการขดคนพบขวานหนขดทบรเวณซงเปนทตงเมองเชลยง ภายหลงเมองเชลยงขยายตวใหกวางออกไป โดยตงอยบรเวณแกงหลวงของแมน ายม ตอมามาจงเปลยนชอเชลยงมาเปนศรสชนาลยในปจจบน 3

ศรสชนาลยจงถอวาเปนเมองโบราณทมรองรอยประวตศาสตรอนยาวนาน โดยเฉพาะอยางยงวดวาอารามตางๆทมความรงเรองในอดต ปจจบนวดเหลานนกลายเปนโบราณสถาน โดยถกตงเปนอทยานประวตศาสตรศรสชนาลยทถอวาเปนมรดกทางวฒนธรรมของชาต เปนทศกษาหาความร ความภาคภมใจของคนในชมชนศรสชนาลย เชน พระปรางค วดพระศรรตนมหาธาตเชลยงซงเปนวดเกาแกของศรสชนาลยเปนงานกอสรางครงแรกในสมยพอขนรามค าแหงมหาราช พระปรางคศรรตนมหาธาตองคปจจบนเปนปรางคแบบอยธยา สวนวดส าคญทสรางขนหลงการยายเมองไปสรางทบรเวณแหงใหม คอ วดชางลอม วดเจดยเจดแถว วดสวนแกวอทยานนอย วดสวนแกวอทยานใหญ และวดนางพญา4 นอกจากนนโบราณสถานยงมความงดงามทางดานสถาปตยกรรมทมเอกลกษณเฉพาะตว โบราณสถานเกอบทงหมดใชศลาแลงเปนวสดส าคญในการกอสราง และมกประดบแตงเครองบนดวยสงคโลก ซงมการผลตกนคอนขางมาก สวนลวดลายทประดบประดาตามเสา ผนง ซมประต ซมจระน า หนาบนหนากาลมกท าดวยปนปน มลกษณะเปนศลปกรรมแบบขอม5 อกทงลกษณะบานเรอนพกอาศยแบบดงเดมของชมชนศรสชนาลยเปนเรอน

3 มานพ ถนอมศร, ศรสชนาลย โบราณสถานสามสมย (กรงเทพฯ : พ พ เวลด มเดย จ ากด,

2556). หนา 17-55. 4 มานพ ถนอมศร, (กรงเทพฯ : พ พ เวลด มเดย จ ากด,

2554). หนา 83-89. 5 มานพ ถนอมศร, ศรสชนาลย โบราณสถานสามสมย , หนา 80.

3

ทอยอาศยแบบไทยประยกต เชน เรอนนายเฮาะอ แซจน ทมซมประต และ หนาจวเปนรปไมโคงโดยฉลลวดลายไมไวอยางสวยงาม

คนทวไปมกจะรจกศรสชนาลยในฐานะเมองเกาแกทางประวตศาสตรแตในความเปนจรงศรสชนาลยยงม ประเพณ วถชวตและวฒนธรรมทหลากหลาย เชน ประเพณสรงน าโอยทานสงกรานต ประเพณถวายผาพระกฐน (แหสงเคด) ประเพณกนสถวย (แตงงาน) และประเพณสลากภตขาวหลาม-ขาวเหนยวมะมวงของชาวเขตเทศบาลต าบลศรสชนาลยทเปนเอกลกษณเฉพาะของชมชนแหอกทง การประกอบกบอาหารและขนมประจ าทองถนของชาวเทศบาลต าบลศรสชนาลยทยงคงเอกลกษณไวจนถงปจจบน ดานงานศลปหตถกรรมพนบานทสรางชอเสยง คอ ทองโบราณ และเครองสงคโลกศรสชนาลย ทไดมการสบทอดกนมานานนบรนสรน จนมชอเสยงเปนทยอมรบของชาวไทยและชาวตางชาต6

ซงจะเหนไดวาเขตเทศบาลต าบลศรสชนาลยเปนชมชนทมประวตศาสตรความเปนมาทยาวนานทสงสอนศลปวฒนธรรม งานสถาปตยกรรม วฒนธรรม ประเพณ และวถชวต จนปรากฏเปนหลกฐานใหเปนมรดกทางวฒนธรรมมาจนถงทกวนน การทจะบ ารงรกษามรดกตกทอดมาถงคนในชมชน ปจจบนยอมหมายถงการรกษาภาพตวตนของคนในชมชนในอดตไว ซงลวนแลวแตเปนมรดกศลปวฒนธรรมทมทรงคณคา ในปจจบนบทบาทของชาวบานในเขตเทศบาลต าบลศรสชนาลยยงมจ านวนนอยทจะสานตอและสบทอดเจตนารมณยของบรรพบรษเรมเลอนหายไปพรอมกบการเปลยนแปลงอยางเหนไดชด ประชาชนยงขาดจตส านกไมชวยกนดแลพนทของตวเอง คอ การไปรบเอาอทธพลของชาวตางชาตเขามา ผคนในทองถนยงไมเหนคณคาของมรดกทตวเองมอย ท าใหชมชนเรมมการเปลยนแปลงทงตวอาคารบานเรอน ทเรมมการกอสรางเปนแบบบานสมยใหมมากยงขน สภาพอาคารเรอนไมแถวมบางแหงมสภาพเสอมโทรม และ วฒนธรรม วถชวตทมอยดงเดม กเรมลบเลอนหายไป คนรนลกหลานเรมอพยพ ยายถนไปท างานตางจงหวดเหลอแตเดกและคนชราทยงคงอย

ดงนนแผนการด าเนนงานของเทศบาลต าบลศรสชนาลยกน ามาซงแนวคดการจดตงศนยการเรยนรวถชวตและวฒนธรรรมขนมาเพอตอบสนองยทธศาสตรการพฒนาต าบล มความสอดคลองกบแผนยทธศาสตรการทองเทยวของจงหวดสโขทย และ แผนการทองเทยวแหงชาต7

โดยตามยทธศาสตรการบรหารงานของเทศบาลต าบลศรสชนาลย ทมงสงเสรมใหประชาชนรวมใจ

6 ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาตกระทรวงวฒนธรรมจงหวดสโขทย และคณะ. ภม

ทศนวฒนธรรม เมองเกาศรสชนาลย (สโขทย : โรงพมพวทยาสโขทย, 2549). หนา 63-179. 7 สมภาษณ ขวญหลา ล าจวน เจาหนาทบรหารงานทวไป ส านกเขตเทศบาลต าบลศรสชนาลย

จงหวดสโขทย วนท 18 กมภาพนธ 2555

4

อนรกษฟนฟเผยแพรวฒนธรรม ประเพณ พฒนาใหเปนแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรมและเชงอนรกษ ทจะสงผลตอคณภาพชวต เศรษฐกจและสงคม ใหมความแขงแกรงในดานวฒนธรรม ความภมใจในเอกลกษณ และมความพรอมในการตอนรบนกทองเทยว จงเปนทมาของโครงการจดตงศนยการเรยนรวถชวตและวฒนธรรมชมชนในเขตเทศบาลต าบลศรสชนาลย

ปจจบนการด าเนนงานของเทศบาลต าบลศรสชนาลยในการจดการศนยการเรยนรวถชวตและวฒนธรรมยงลาชาในการด าเนนงานตามแผนทวางไว เนองจากประสบปญหาในหลายดาน เชน ดานบคลากร คอ การขาดแคลนบคลากรทมความรความสามารถเฉพาะดานในการจดตงศนยการเรยนรชมชน ดานงบประมาณ คอ การขาดงบประมาณการด าเนนการในระยะยาว ดานอาคารวตถ/สงของเครองใช คอ ยงขาดแคลนวตถสงของทจดแสดงภายในศนย ประการสดทายดานบรหารจดการภายในศนยทยงมเปาหมายยงไมชดเจน เชน แผนการด าเนนงานของศนย กจกรรมของศนย การมสวนรวมของคนในชมชน และการประชาสมพนธและสรางเครอขายทยงไมมแผนการด าเนนงานทชดเจน

ดงน นผศกษาจงตองการทจะเขาไปศกษาบรบททางประวตศาสตร วถชวต และวฒนธรรมของชมชนในเขตเทศบาลต าบลศรสชนาลย และศกษาแผนการด าเนนงาน สภาพปญหาของการจดการศนยการเรยนรวถชวตและวฒนธรรม เพอทราบถงวธการจดการและสภาพปญหาทเกดขนเพอเสนอรปแบบและวธการจดการทเหมาะสมเพอใหเกดประสทธภาพ เพอสรางความเขาใจแกองคการและประชาชนในการพฒนาตวแบบการจดการศนยการเรยนรวถชวตและวฒนธรรมชมชนในอ าเภอศรสชนาลย ซงเปนทคาดหวงวาผลการศกษาจะเปนประโยชนแกคนในชมชนในเขตเทศบาลต าบลศรสชนาลยไดตระหนกในคณคาของมรดกทางวฒนธรรมของตนเอง และชวยกนดแลรกษาใหเปนมรดกทางวฒนธรรมททรงคณคาตกทอดไปสอนชนรนหลงสบไป นอกจากนการจดการศนยการเรยนรวถชวตและวฒนธรรมชมชนยงชวยเปนแหลงเรยนรของคนในชมชน หรอ ผ ทสนใจ อกทงยงเปนประโยชนแกองคกรหรอหนวยงานทเกยวของสามารถน าไปเปนกรณศกษาในการแกไขและการจดการตวแบบศนยการเรยนรวถชวต และวฒนธรรมชมชนศรสชนาลยไดอยางเหมาะสม

1.2 วตถประสงค

1.2.1 เพอศกษาบรบททางประวตศาสตร วถชวต และวฒนธรรมของชมชนในเขตเทศบาลต าบล ศรสชนาลย อ าเภอศรสชนาลย จงหวดสโขทย

1.2.2 เพอศกษาแผนการด าเนนงาน และสภาพปญหาของการจดการศนยการเรยนรวถชวตและวฒนธรรม ต าบลศรสชนาลย อ าเภอศรสชนาลย จงหวดสโขทย

5

1.2.3 เพอเสนอรปแบบ และ วธการพฒนาตวแบบการจดการศนยการเรยนรวถชวต และวฒนธรรมของชมชนในเขตเทศบาลต าบลศรสชนาลย อ าเภอ ศรสชนาลย จงหวด สโขทย

1.3 ประโยชนทคำดวำจะไดรบ

1.3.1 ท าใหทราบถงลกษณะกระบวนการพฒนาตวแบบการจดการศนยการเรยนรวถชวต และวฒนธรรมของชมชนในเขตเทศบาลต าบลศรสชนาลยทเหมาะสม และ มประสทธภาพโดยกระบวนการมสวนรวมของภาคประชาชน

1.3.2 ศนยการเรยนรวถชวต และวฒนธรรมเปนแหลงทองเทยวและเผยแพรองคความรเกยวกบวถชวตและวฒนธรรมของชมชนในเขตเทศบาลต าบลศรสชนาลย จงหวดสโขทย

1.3.3 ศนยการเรยนรวถชวต และวฒนธรรมเปนแหลงรวบรวมสะสมและจดแสดงศลปหตถกรรมพนบานของชมชนในเขตเทศบาลต าบลศรสชนาลยไดอยางครอบคลม และสามารถด าเนนการจดเกบฐานขอมลไดอยางเปนระบบตอไป

1.3.4 ศนยการเรยนรวถชวต และวฒนธรรม เปนแหลงเรยนรเกยวกบวถชวตและวฒนธรรมส าหรบเยาวชนในเขตเทศบาลต าบลศรสชนาลย จงหวดสโขทย

1.3.5 ศนยการเรยนรวถชวต และวฒนธรรมเปนแหลงพฒนากจกรรมทางวฒนธรรมของชมชนในเขตเทศบาลต าบลศรสชนาลยไดอยางตอเนอง

1.4 ขอบเขตของกำรศกษำ

1.4.1 ขอบเขตเนอหำ เปนการศกษาบรบททางประวตศาสตร วถชวต และวฒนธรรมของชมชนศรสชนาลย

แผนงานด าเนนงานจดตงศนยการเรยนรวถชวตและวฒนธรรม ของเขตเทศบาลต าบลศรสชนาลย เพอเสนอรปแบบ และวธการพฒนาตวแบบของการจดการศนยการเรยนรวถชวต และวฒนธรรมของชมชนในเขตเทศบาลต าบลศรสชนาลย อ าเภอ ศรสชนาลย จงหวด สโขทย

1.4.2 ขอบเขตพนท ขอบเขตพนทของการศกษาครงนอยในเขตเทศบาลต าบลศรสชนาลย อ าเภอศรสชนา

ลย จงหวดสโขทย

1.5 นยำมศพทเฉพำะ ศนยกำรเรยนรวถชวต และวฒนธรรม หมำยถง ศนยกลางการรวบรวมขอมลความร

เกยวกบวถชวตและวฒนธรรมของชมชนในเขตเทศบาลต าบลศรสชนาลย ซงเปนแหลงทจะน าไปส

6

กระบวนการถายทอดความรทเปนภมปญญาทองถนของชมชน ตลอดถงเปนสถานคนในชมชนมารวมกจกรรม และเปนสถานททรกษาวถชวตและวฒนธรรมของคนในชมชนด ารงสบตอไปยงรนหลง

กำรพฒนำตวแบบกำรจดกำรศนยกำรเรยนรวถชวตและวฒนธรรมชมชน หมำยถง การศกษาแผนงาน เพอหาวธการพฒนาตวแบบของการจดการศนยการเรยนรวถชวตและวฒนธรรมชมชน ใหเหมาะสม และเกดประสทธภาพ ประสทธผล 1.6 กำรเสนอผลกำรศกษำ

1.6.1 บทท 1 บทน ำ กลาวถงความเปนมา และความส าคญของการศกษาวตถประสงคของการวจย

ประโยชนทไดรบการจากการวจย ขอบเขตของการวจย นยามศพท และการน าเสนอผลของการวจย

1.6.2 บทท 2 แนวคด ทฤษฎ เอกสำรและงำนวจยทเกยวของ เปนการศกษาคนควา และน าเสนอสถานะภาพความรทเกยวกบการพฒนาตวแบบการ

จดการศนยการเรยนร แนวคด ทฤษฎทเกยวของกบการจดการศนยการเรยนรชมชน และการมสวนรวม ตลอดจนผลงานการวจยทเกยวของ

1.6.3 บทท 3 วธกำรด ำเนนกำรวจย ในบทนน าเสนอถงกระบวนการวจย และเทคนคทใชในการศกษา ประกอบดวย

รปแบบการวจย ประชากรและกลมตวอยาง เครองมอทใชในการรวบรวมขอมล วธการเกบรวบรวมขอมล การวเคราะหและแปลความ

1.6.4 บทท 4 ผลกำรเกบขอมล แบงออกเปน 3 สวน คอ สวนท 1 เปนการศกษาบรบททางสงคมและวฒนธรรมของชมชนศรสชนาลย เพอใหทราบถงศกยภาพและความเขมแขงของชมชนในเขตเทศบาลต าบลศรสชนาลยในความรวมมอด าเนนกจกรรมทางสงคมและวฒนธรรมของสวนรวม

สวนท 2 เปนการศกษารายละเอยดของแผนงานการจดตงศนยการเรยนรวถชวตและวฒนธรรมของเทศบาลต าบลศรสชนาลย อ าเภอศรสชนาลย จงหวดสโขทยเพอใหทราบถงความเปนมา สถานทตง แนวคดและแผนปฏบตงานของการด าเนนการ และท าการวเคราะหใหเหนถง สภาพแผนการด าเนนงานและปญหาของของแผนงานดงกลาวนน

สวนท 3 การศกษาและเกบขอมลความคดเหนจากกลมตวอยาง

7

1.6.5 บทท 5 รปแบบ และวธกำรพฒนำตวแบบกำรจดกำรศนยกำรเรยนรวถชวต และวฒนธรรมของชมชนในเขตเทศบำลต ำบลศรสชนำลย อ ำเภอ ศรสชนำลย จงหวด สโขทย บทนเปนการเสนอรปแบบและวธการพฒนาตวแบบการจดการศนยการเรยนรวถชวต และวฒนธรรมของชมชนในเขตเทศบาลต าบลศรสชนาลย อ าเภอ ศรสชนาลย จงหวด สโขทย เพอใหการจดการศนยการเรยนรวถชวต และวฒนธรรมของชมชนในเขตเทศบาลต าบลศรสชนาลย ประสบผลส าเรจเกดประสทธภาพ และประสทธผล ซงประกอบดวยรปแบบและวธการจดการ 2 สวน คอ

สวนท 1 การศกษาและน าเสนอรปแบบการจดแสดง(Exhibition)ของศนยการเรยนรวถชวต และวฒนธรรมของชมชนในเขตเทศบาลต าบลศรสชนาลย อ าเภอ ศรสชนาลย จงหวด สโขทย

สวนท 2 การบรหารจดการศนยการเรยนรวถชวต และวฒนธรรมของชมชน อยางมสวนรวมของภาคประชาชน

1.6.6 บทท 6 สรปผลกำรศกษำ อภปรำยผล และขอเสนอแนะ น าเสนอสรปสาระส าคญของการวจยในวทยานพนธ พรอมทงอภปรายผลการศกษา

และขอเสนอแนะตางๆ ทเกยวของกบการศกษาในครงตอไป