Jaarrapport 2016 verkort

Stichting MarketingOost

MarketingOost, Emmastraat 8, 8011 AG Zwolle, KvK 05032150

Inhoudsopgave

Blz.

Voorwoord 2

1. Bestuursverslag 3 Algemeen 3 Doelstelling/activiteiten 3 MarketingOost 2016 5 Organisatie 7 Ontwikkelingen Overijssel 2014-2016 9 Trends en ontwikkelingen 10

2. VTE en andere Macro activiteiten 2016 11

3. Deelnemers, Medewerkers & Organisatie, Financiële ontwikkelingen 14 Deelnemers, Medewerkers & Organisatie 14 Financiële ontwikkelingen 15

4. Verslag Raad van Toezicht 21

5. Jaarrekening 24 Balans per 31 december 2016 24 Staat van baten en lasten over 2016 26 Algemene toelichting op de balans en winst-en-verliesrekening 27

6. Overige gegevens 32 Statutaire regeling inzake de winstbestemming 32 Controleverklaring van de onafhankelijke accountant 32

Pagina 2

Voorwoord MarketingOost is een marketingorganisatie, die zich richt op een aantal regio’s/merken in het oosten van Nederland, met name in Overijssel, maar ook de grenzen van Drenthe, Flevoland en Gelderland over-schrijdend. MarketingOost richt zich niet alleen op vrijetijdseconomie, maar ook op andere gebieden die de aantrekkelijkheid van stad en regio bepalen. Een brede taakopvatting in een steeds grotere regio in Oost-Nederland en de naam MarketingOost sluit daar prima op aan! Met een eigen kennis- en innovatieafdeling, een eigen routebureau en jarenlange expertise op het gebied van stads- en regiomarketing.

Het jaar 2016 was dynamisch en een goed jaar voor MarketingOost. Een aantal relevante ontwikkelingen:

Het was het eerste jaar van het Vrijetijdseconomie (VTE) Programma Gastvrij Overijssel, een vierjarig

programma voor toerisme & recreatie, dat we samen met provincie, gemeenten en andere partners uit-

voeren.

Het tweede jaar, waarin Gastvrij Overijssel zich als collectief manifesteerde richting overheden en on-

dernemers. Het jaar waarin het Manifest ‘Heerlijk & Gastvrij Overijssel 2.0’ werd vertaald in het Uitvoe-

ringsprogramma Gastvrij Overijssel 2016-2020, dat brede ondersteuning van de provincie Overijssel

heeft gekregen (zowel qua proces en inhoud als qua financiën).

Het jaar waarin vrijetijdseconomie op alle fronten groeide; meer bezoekers, meer bestedingen, meer

banen en de grootste groei zat in de buitenlandse bezoekers.

Het jaar waarin Twente Marketing onder de vlag van MarketingOost succesvol werd opgericht als op-

volger van het Twents Bureau voor Toerisme.

Het jaar waarin de partners in Gastvrij Overijssel kregen waar ze zich jaren sterk voor maakten: één in-

tegrale marketingorganisatie voor Overijssel.

2016 was ook een pittig jaar voor MarketingOost. Een jaar waarin we financieel gezien een klein verlies draaiden en dus geen toevoeging aan ons eigen vermogen hebben kunnen realiseren, zoals we wel be-oogd hadden. Met name de strategische doorontwikkeling en de inpassing van Twente binnen Marketing-Oost spelen daar een rol in. Mijn verwachting is dat we in 2017 weer een beter financieel resultaat kunnen realiseren.

Een woord van dank is op zijn plaats aan onze opdrachtgevers, die hun vertrouwen in ons uitspreken, vaak al vele jaren lang. Ook een woord van dank aan de Raad van Toezicht, in het bijzonder aan de per 31 december afgetreden voorzitter Henk Zwijnenberg, die mij meer dan 12,5 jaar met raad en daad ter-zijde stond. Hij heeft heel veel betekend voor de groei en bloei van MarketingOost en ik ben zeer gemoti-veerd om met de Raad van Toezicht dit werk voort te zetten.

En natuurlijk een speciaal woord van dank aan het hart van onze organisatie: de mensen! Hun enthousi-asme, expertise en samenwerkingsbereidheid maken het een voorrecht om voor MarketingOost te werken. Graag wil ik alle mensen die hierbij betrokken zijn bedanken voor hun inzet en professionaliteit!

Zwolle, mei 2017

Drs. H.B. van Voornveld

Directeur/bestuurder

Pagina 3

1. Bestuursverslag

Algemeen 1.1.1 Accountantsrapportage De in dit rapport opgenomen jaarrekening 2016 is gecontroleerd door accountantskantoor “De Jong & Laan Accountants B.V.”. De jaarrekening is opgesteld onder verantwoordelijkheid van het bestuur. Voor bevindingen van de controle verwijzen wij u naar het hoofdstuk “Overige gegevens”. 1.1.2 Informatie over de onderneming Per 29 maart 2012 zijn de statuten van de Stichting aangepast en is de naam gewijzigd in Stichting Marke-tingOost.

Doelstelling/activiteiten

‘MarketingOost is een pro-actieve en marktgerichte organisatie met als doel om middels al haar ten dien-ste staande middelen het imago en de naamsbekenheid van de regionale A-merken en thematische mer-ken in haar werkgebied te verbeteren casu quo te vergroten teneinde het gebied aantrekkelijker te maken voor bewoners, profit- en non-profit organisaties en bezoekers met recreatieve en zakelijke doelstellingen.’

Zij tracht dit doel te verwezenlijken door vanuit haar regiefunctie te verbinden, te inspireren en aan te jagen en door vanuit haar uitvoeringsfunctie de regionale A-merken en thematische merken te profileren en te vermarkten en daarmede bij te dragen aan de regionale economie. Het werkgebied omvat de regio’s Vechtdal, Salland, Twente, IJsseldelta, WaterReijk en de (Hanze-)steden Doesburg, Zutphen, Deventer, Hattem, Zwolle, Kampen en Hasselt en eventueel andere (aangrenzende) (Hanze)gebieden. Met ingang van 2016 zijn ook Elburg en Harderwijk aangesloten. De stichting beoogt niet het uitkeren van winst aan oprichters en/of bestuurders en/ of leden van de Raad van Toezicht van de stichting dan wel aan anderen, tenzij wat deze laatsten betreft de uitkeringen een ide-ële of sociale strekking hebben. MarketingOost MarketingOost is een organisatie die zich richt op regio- en stadsmarketing, gericht op vier te onderschei-den doelgroepen: bewoners, benutters, bedrijven en bezoekers. Het gaat bij regiomarketing niet alleen om toerisme of vrije tijd, het gaat om integrale marketing gericht op de verschillende doelgroepen in stad en regio. Missie We investeren middels stads-en regiomarketing in de aantrekkelijkheid van stad en regio om te zorgen voor een duurzame impuls van de regionale economie. Visie We zijn de toonaangevende aanjager, regisseur en monitor van stads- en regiomarketing in Oost Neder-land. Dit willen we bereiken door een juiste balans te creëren tussen binding in het gebied, branding van het gebied en borging van het beleid voor stads-en regiomarketing. De ambities ten aanzien van onze toegevoegde waarde kunnen als volgt samengevat worden:

‘MarketingOost is een toonaangevende partij die met marketingexpertise en specifieke kennis van de

regio initieert, regisseert en realiseert om middels destinatiemarketing de regionale economie duurzaam

te versterken. We doen dit zonder eigen belang en investeren alle inkomsten weer in de marketing van

het gebied. Hierdoor zijn we een onmisbare verbindende schakel tussen ondernemers, overheid en an-

dere belanghebbenden in de regio.’

Pagina 4

Bij MarketingOost staan de regio- en stadsmerken centraal. Vanaf 2012 telt MarketingOost zes A-merken: IJsseldelta, Zwolle, WaterReijk (per 2017: Weerribben-Wieden), Vechtdal Overijssel, Salland en Hanzeste-den. Deze A-merken zijn niet alleen inhoudelijk, maar ook organisatorisch de basis voor MarketingOost. In 2016 is Twente als zevende merk onderdeel geworden van MarketingOost. Cruciaal voor de toekomst is de verbondenheid en betrokkenheid van deelnemers (het bedrijfsleven) en partners (overheden) bij hun regio. Zij vormen de ruggengraat van het netwerk en zij bepalen in hoge mate de koers per marketing-een-heid (merk), daarbij ondersteund door de centrale diensten in Zwolle. Daar waar relevant worden activitei-ten voor verschillende merken gebundeld. Naast de zeven A-merken kent MarketingOost ondersteunende afdelingen op het gebied van Kennis & In-novatie en op het gebied van Routenetwerken. Ook heeft MarketingOost (mede)geïnvesteerd in de ontwik-keling van de economische Regio Zwolle. En met succes, want de bekendheid en het imago van de regio zijn zichtbaar toegenomen en ook de besturingsfilosofie (netwerkgedachte, ontwikkeling van onderaf, vrij-wel zonder bestuurlijke organisatie) wordt landelijk vaak als voorbeeld gebruikt.

Hierboven een overzicht van de geografisch aaneengesloten regiomerken in Overijssel: Twente, Salland, Vechtdal Overijssel, IJsseldelta, Hanzesteden en Weerribben Wieden. Naast deze regiomerken kent MarketingOost ook nog het stadsmerk Zwolle, het thematische merk Hanzesteden aan de IJssel, het economische merk Regio Zwolle en de merken Congresregio Zwolle en Congresregio Twente.

Pagina 5

MarketingOost 2016

Van MITO naar VTE In de MarketingImpuls Toerisme Overijssel (afgekort als MITO) is destijds op basis van onderzoek en erva-

ring voor vijf toeristische A-merken en een aantal thematische campagnes gekozen. Belangrijke constate-

ring was dat het toeristisch product in grote lijnen op orde was, maar dat er veel winst viel te behalen in de

bekendheid van zowel product als bestemming.

Op basis van de nieuwste trends en ontwikkelingen is met alle partners van Gastvrij Overijssel gekozen

voor een verdere aanscherping van de marketingdoelstellingen. Regio’s met hun onderscheidende profie-

len vormen nog steeds een basis. Maar wat betreft het buitenland liggen er veel meer kansen en groeipo-

tenties. Daarnaast zit de groei van de vrijetijdseconomie ook steeds meer in de crossovers met onder

meer sport, cultuur, natuur, agro&food en zorg. De scope van het nieuwe VTE programma is veel breder

dan het MITO programma. In MITO ging het om toerisme en recreatie. In het VTE programma gaat het om

vrijetijdseconomie, waarbij de link met andere sectoren steeds belangrijker wordt.

Pagina 6

Tevens liggen er grote kansen op het terrein van het zakelijk toerisme in Overijssel en aanknopingspunten

voor integrale benaderingen, bijvoorbeeld rondom de fiets, waar toerisme, sport en gezondheid met elkaar

verbonden worden.

Voor het vermarkten van de vrijetijdseconomie van Overijssel is het in algemene zin van belang om in de

aankomende jaren een lichte groei van het marktaandeel op de binnenlandse markt na te streven en in te

zetten op een forse groei van de buitenlandse markt. Prioriteit ligt voor wat het laatste betreft bij Duitsland

en Vlaanderen, in absolute zin de belangrijkste groeimarkten, en in verkennende zin is er aandacht voor

opkomende markten (Azië en Zuid-Europa).

Om het marktaandeel op de buitenlandse markt te vergroten wordt de samenwerking met het Nederlands

Bureau voor Toerisme en Congressen (NBTC) geïntensiveerd en wordt aangesloten bij het concept van de

‘HollandCity Verhaallijnen’. Voor Overijssel (en in het verlengde Oost-Nederland) wordt de marketingstra-

tegie opgehangen aan de ‘iconen’ van Overijssel. Opschaling tot het niveau Oost-Nederland, zeker waar

het gaat om het inkomend toerisme, lijkt ons kansrijk en gewenst. Temeer omdat het onderscheidend ver-

mogen van de regio’s in Oost-Nederland vanuit de consument gezien beperkt is. Rust en ruimte, aange-

vuld met (neder)saksische waarden als bescheidenheid en gemeenschapszin komen in (vrijwel) alle profi-

leringen en positioneringen voor.

Op basis van bovenstaande uitgangspunten wordt gekozen voor een marketingstrategie van vijf sporen die

elkaar aanvullen, maar verschillen in focus, doelgroep en (geografische) markt. Omdat er in de periode

2016-2020 veel meer focus ligt op de buitenlandse markt, is dit spoor 1. Zie onderstaande sheets met

doelstelling en strategie:

Pagina 7

Organisatie

In de afgelopen twee jaar is fors ingezet op de ontwikkeling van onze organisatie onder de noemer ‘Be-

stemmingOost’. We leggen meer dan voorheen het accent op professionaliteit, passend bij de volwassen

regiefunctie die wij op het gebied van stads- en regiomarketing ambiëren. Een krachtige, zakelijke, profes-

sionele en financieel gezonde organisatie is onze ambitie. Dat betekent dat we voldoende massa moeten

hebben om de professionaliteit te kunnen bieden en dat we voldoende weerstandsvermogen moeten heb-

ben om keuzes te maken en tegenslagen op te vangen. Naast de vaste organisatie wordt een flexibele

schil met marketingcommunicatieprofessionals steeds belangrijker. Hier zitten de specialisten en onze (uit-

voerings)partners, die samen met ons een regionaal netwerk vormen. Onze rol zit vooral in expertise en

regie, zonder direct eigenbelang en zonder winstoogmerk.

Vanaf april 2016 wordt een aantal taken voor Twente door MarketingOost uitgevoerd. Sinds Twente een

onderdeel is van MarketingOost, is voor Twente Marketing als belangrijk merk binnen Overijssel gezocht

naar een eigen vestiging binnen de regio; deze is gevonden in Diepenheim. Als Raad van Advies fungeert

Pagina 8

een groep ondernemers en vertegenwoordigers van de overheden, die samen Gastvrij Twente vormen en

aldus de uitgangspunten van Gastvrij Overijssel regionaal vertalen en invullen.

Het bestuur van MarketingOost wordt gevormd door de heer drs. H.B. van Voornveld, algemeen directeur en alleen/zelfstandig bevoegd.

Het Managementteam van MarketingOost bestond eind 2016 uit de volgende personen: Henk van Voornveld Algemeen Directeur/Bestuurder, Voorzitter Henry Zwiers Hoofd Financieel Economische Zaken Astrid Crum Manager Binding (Relatiemanager) Alice Hulshof Manager Branding (Marketingmanager) Staf Wendy Weijdema Marketingstrateeg

Pagina 9

Ontwikkelingen Overijssel 2014-2016

Was 2015 een goed jaar, 2016 was nog beter. Meer bezoekers, meer bestedingen, meer banen en vooral meer buitenlandse bezoekers. Het aantal bezoekers uit de buurlanden Duitsland en België steeg specta-culair. In de onderstaande tabel een aantal interessante kerngegevens. Aantallen x 1.000

Overijssel 2014 2015 2016

Binnenlandse bezoekers (NBTC-NIPO) 1.219 1.138 1.280

Binnenlandse gasten (CBS) 1 493 1 595 1 681

Binnenlandse overnachtingen (CBS) 5 298 5 622 5 493

Bestedingen € 281.480 € 303.065 € 319.731

Banen in R&T (LISA) 32.450 33.380 34.340

Percentage banen in R&T 6,0% 6,1% 6,2%

Buitenlandse bezoekers (CBS) 225 290 340

Buitenlandse overnachtingen (CBS) 591 730 892

Ook op het gebied van dagtoerisme hebben met name de steden Zwolle en Enschede een goed jaar ach-ter de rug. Zwolle steeg mede door de impuls van Koningsdag van de 10e naar de 6e plaats als het gaat om toeristische dagbezoekers in Nederland.

Pagina 10

Trends en ontwikkelingen Vrijetijdseconomie is een groeimarkt. Ook in de toekomst blijft deze sector groeien, onder meer door ont-wikkelingen op het gebied van demografie, economie en innovatie. Hieronder een overzicht van relevante trends en ontwikkelingen in de vrijetijdseconomie van het Rabobank Trendbureau.

Horeca en RecreatieVisie (Bron: RABO 2017) Dubbel plus door groei consumptie en toerisme De horeca en recreatie profiteren momenteel maximaal van de gunstige economische ontwikkelingen. Toenemende particuliere consumptie heeft een positieve impact op de vraag in de markt en de verwach-ting is dan ook dat de groei in 2017 verder doorzet met 2,4%. Naast een toename van de binnenlandse bestedingen speelt ook de structurele groei van buitenlandse toeristen in Nederland een belangrijke rol. De horeca heeft het tij mee. De verwachting is dat toerisme alleen maar verder zal groeien en ook de Ne-derlandse consument gaat meer buiten de deur werken, eten en recreëren. Tegelijkertijd volgen consu-mententrends elkaar snel op. De levenscyclus van producten en concepten staat zo onder druk. Dit in combinatie met toenemende concurrentie, ook vanuit disruptieve nieuwkomers zoals AirBnB, leidt tot een uitdagend speelveld en een neutraal sentiment. Nederland leisureland Voor de langere termijn ontwikkelt Nederland zich in toenemende mate tot een waar ‘leisureland’. We gaan meer buitenshuis eten, op meerdere momenten van de dag, gaan meer dagen of weekendjes weg en het nieuwe (flex)werken zorgt voor toenemende zakelijke vraag. Locatie wordt wel steeds belangrijker om tot een succesvolle exploitatie te komen. Ondernemingen die niet op een A-locatie of in een sterke regio ge-vestigd zijn, zullen moeten investeren in een uniek en onderscheidend concept. Buiten de grote steden is toerisme een van de belangrijkste sectoren waarin geïnvesteerd zal moeten worden om deze gebieden economisch vitaal te houden. Trends

Kwaliteit, gastvrijheid en beleving zijn van essentieel belang geworden om nog een meerprijs te kunnen realiseren. Nu internet inzage geeft in aanbod, kwaliteit en pricing is het de consument die bepaalt;

Toenemende schaalvergroting en ketenvorming. En als tegenreactie: opkomst van de kleine, particu-liere exploitant in de vorm van foodtrucks, pop-up outlets en B&B’s;

Toenemende aandacht voor duurzaamheid; met name energieneutraal opereren en terugdringen van voedselverspilling;

Kansen en bedreigingen:

Samenwerking tussen horeca, recreatie en retail voor realiseren van meer regionale ‘merkbeleving’;

De juiste online propositie is van doorslaggevend belang geworden; denk dan aan: online vindbaar zijn, het juiste verhaal achter je bedrijf vertellen, de gast verleiden tot aankoop, reserveren of boeken, het communiceren met je klant via sociale media, het realiseren van de juiste reviews op de diverse reviews-sites. Je online verhaal moet daarbij naadloos aansluiten bij de offline beleving (in de zaak, via folders, via de telefoon, het verhaal dat je personeel vertelt);

Bij de groeiende groep welvarende ouderen heeft gezond zijn en blijven een grote invloed op hun vrije-tijdsbesteding. De groep heeft veel vrije tijd en wil daarvan in steeds grotere mate genieten;

Kleinschalig particulier aanbod (bed & breakfast, kamerverhuur, huisruil, theetuin) stijgt;

De trend van ‘hebben maar niet houden’ heeft grote impact op de verkoop van vakantiewoningen, boten, participaties in golfbanen en lidmaatschappen aan particulieren;

Het werven en vervolgens ook behouden van personeel zijn grote problemen in de horeca.

Pagina 11

2. VTE en andere Macro activiteiten 2016 OVER DE IJSSEL Voor Overijssel zijn in het MITO programma drie verbindende thema’s geformuleerd, te weten Landleven, Cultuurparels en Waterplezier. In 2016 zijn deze thema’s (met name de eerste twee) gecombineerd tot de campagne ‘Over de IJssel’. De campagne richtte zich vooral online en concentreerde zich in het voorjaar op een aantal beurzen (Fiets- en Wandelbeurzen en Vlaanderen). Daarnaast is met groot succes een start gemaakt met de influencer strategie als onderdeel van de campagne Chef’s revolution. Met het oog op de groeiende internationale markt is met de drie thema’s aangesloten op de nieuwe NBTC Metrolijnen. Zo werkt MarketingOost mee aan de Hanzestedenlijn (als medeprojectleider) en is onze orga-nisatie ook betrokken bij de Nederland Waterland (vooral met Weerribben-Wieden en Giethoorn) en met de Kastelen – en Tuinenlijn, zij het dat wij binnen Overijssel pleiten voor een bredere invulling als Green Line. Voor Nederland Waterlijn is geparticipeerd in de Persreis Scandinavië zomer 2017 (KIA Magazine). Verder was MarketingOost betrokken bij de lancering Nederland Waterland tijdens het 30-jarig jubileum Oosterscheldekering.

WATERREIJK WEERRIBBEN-WIEDEN In 2016 is WaterReijk verder gegaan met campagnes om ondernemers en organisaties in het gebied te binden en om de regio te branden richting de (potentiële) bezoeker. Een belangrijk onderdeel van de cam-pagne is de joint promotion met Weerribben Zuivel. Naast de campagne is er wederom een regiomagazine uitgebracht, is de belevingskaart opnieuw uitgebracht en is het de Restaurantweek gelukt om een nog gro-ter succes te worden dan voorgaande jaren. Ook is aangehaakt op het herpositioneringstraject van het Na-tionaal Park en samen met stakeholders is gekozen voor de merknaam Weerribben-Wieden.

IJSSELDELTA Voor IJsseldelta werd de evenemetenstrategie doorgezet. Het promotionele hoogtepunt werd eind 2015 ingezet: het lichten van de Kogge. Deze kwam in 2016 boven water maar door de media-aandacht voor de Kogge te koppelen in een integrale marketingcampagne met Kerst in Oud Kampen, werd het aantal bezoe-kers voor dit evenement met 20.000 verhoogd. Naast de evenementen werd ook ingezet op het versterken van de samenwerking in het gebied vanuit de nieuw opgerichte gebiedscooperatie. Streekproducten vor-men een belangrijk speerpunt hierin.

SALLAND

Salland heeft in 2016 de drie campagnelijnen verder uitgerold: De Smaak van Salland, Salland Actief en

de Cultuur van Salland. De campagne Salland Aspergeland was bijzonder geslaagd o.a. met een asperge-

weekend voor Belgische gasten. De samenwerking met de festivalorganisatoren in Salland, waaronder

Ribs and Blues, Deventer op Stelten, Deventer Boekenmarkt en de Stöppelhaene is geïntensiveerd. Met

het toeristisch bedrijfsleven zijn verblijfsarrangementen samengesteld om een festival bezoek te combine-

ren met een meerdaags verblijf in Salland. Verder is een influencercampagne gestart die veel extra publici-

teit heeft opgeleverd.

HANZESTEDEN

Hanzesteden Marketing is in 2016 verder gegaan om de focus van de nationale toeristische markt te ver-

leggen naar de internationale toeristische markt. Waarbij we wel de opgebouwde positie op de Neder-

landse markt willen behouden. De Hanzesteden zijn als strategische lijn opgenomen in het nationale toe-

ristische beleid vanuit NBTC. Daarom is in 2015 gestart met het uitwerken van deze strategische lijn sa-

men met NBTC en Toerisme Gelderland waarbij we ons met name gaan richten op de markten met het

meeste potentieel: Duitsland en Vlaanderen. De verschuivende focus werd ondersteund door een EU sub-

sidie voor het project Hansatour.

VECHTDAL

Vechtdal Overijssel heeft in 2016 haar campagne ‘Buitenspelen’ doorontwikkeld. Daarnaast is het smaak-

platform Verrukkelijk Vechtdal gepresenteerd, dat van Zwolle tot aan de Duitse grens alle unieke smaakac-

tiviteiten, -evenementen, -producten en –routes die het Vechtdal zo bijzonder maken verbindt. In 2016 is

Pagina 12

een influencercampagne gestart rondom Chef’s (r)Evolution. Ook is het Vechtdal Kompas verder uitge-

werkt; met de pijlers voeding/smaak, zorg, verblijf, water en organisatie, in combinatie met de landschap-

pelijke kwaliteit, wil Vechtdal Overijssel zich blijven onderscheiden van de andere regio’s in Nederland.

TWENTE Twente is in juni 2016 officeel onderdeel geworden van MarketingOost. Na het faillissement van het Twents Bureau voor Toerisme (TBT) in november 2015 was de eerste prioriteit voor MarketingOost om samen met Regio Twente, provincie Overijssel en de ondernemersvertegenwoordigers het ‘merk’ Twente zo spoedig mogelijk weer in de lucht te krijgen. Eerst in een kwartiermakersfase en vanaf juni in de vorm van Twente Marketing, onderdeel van MarketingOost. Hierbij is een belangrijke rol weggelegd voor Gast-vrij Twente dat als Raad van Advies fungeert en moet zorgen dat de ondernemers in Twente ook daadwer-kelijk aangehaakt blijven, c.q. in de lead blijven. In het voorjaar is vooral gefocust op de website en de social media. Een half jaar ‘op zwart’ zorgt voor een grote achterstand bij de consument en alles was erop gericht om deze achterstand zo snel mogen in te lopen. In de zomer is gestart met de werving van de merkleider, een cruciale spil in het netwerk van Twente Marketing. Per 1 oktober 2016 heeft dat geleid tot de aanstelling van Quirine ter Haar als merklei-der. Spoedig daarna zijn ook de andere functies voor Twente Marketing ingevuld door een drietal gebieds-adviseurs en een marketingadviseur. Ondertussen is in het najaar een influencercampagne gestart rondom een aantal thema’s, zoals natuur, cultuur en smaak. Deze heeft veel regionale en landelijke exposure opgeleverd. Ondertussen is Congres-regio Twente voortvarend van start gegaan. Als zelfstandig Twents merk, maar wel – waar mogelijk - in nauwe samenwerking met Congresregio Zwolle. Ook is na 10 jaar de positionering weer eens onder de loep genomen en dat heeft er toe geleid dat de positionering van Twente als Landgoed van Nederland blijft bestaan, maar dat deze wat laagdrempeliger en gedurfder wordt ingevuld.

CONGRESREGIO ZWOLLE EN CONGRESREGIO TWENTE

In 2016 heeft Congresbureau Regio Zwolle de Regio Zwolle vermarkt voor het zakelijk toerisme. Dit heeft

zij gedaan middels deelname aan landelijke vakbeurzen (Evenement Contact 2015 en Management Sup-

port), publiciteit in verschillende magazines gericht op het zakelijk toerisme (o.a. QM, Meetings, Congres-

magazine en High Profile Events), de organisatie van het Prinsjesdagcongres in de Stadsgehoorzaal in

Kampen en middels de jaarlijkse site-visit voor congresorganisatoren en meetingplanners. Verder lag de

focus op het ontwikkelen van de nieuwe website, het coördineren van de reserveringen voor de Internatio-

nale Hanzedagen 2017 en het faciliteren van de aanvragen voor zakelijke evenementen in de Regio

Zwolle. Tegelijkertijd werd in Twente Congresregio Twente opgericht. Een schot in de roos, want Congres-

regio Twente kent inmiddels al circa 35 deelnemers en heeft een vliegende start gemaakt. 365 DAGEN FIETSEN IN OVERIJSSEL De fiets centraal in Overijssel. Dat is de ambitie van de projectgroep 365 dagen fietsen. In 2016 is er extra aandacht besteed aan het fietsaanbod in Overijssel. Onder meer door de lancering van www.365dagen-fietsen.nl. Bovendien zijn er meerdere (pers)bijeenkomsten georganiseerd om de krachten binnen Overijs-sel te bundelen en extra aandacht te genereren voor het fietsaanbod in Overijssel. Op de 366e dag, met vele (voormalig)topsporters en tijdens de Ronde van Overijssel met nationale pers. Tegelijk werd achter de schermen hard gewerkt aan de totstandkoming van een projectorganisatie, waarbij de crossovers tussen de verschillende domeinen (VTE, sport, zorg, gezondheid, mobiliteit etc.) worden gerealiseerd. Dit leidt tot de oprichting van de stichting 365 dagen fietsen in 2017, waarbij Theo de Rooij een belangrijke rol zal spe-len als ‘koersdirecteur’ en de ambitie er is te komen tot één integraal fietsbeleid voor Overijssel.

Pagina 13

Andere activiteiten MarketingOost

Bovenstaande activiteiten en resultaten hebben een directe link met de meerjarige programma Vrijetijds-

economie Gastvrij Overijssel (VTE), gericht op versterking van de vrijetijdseconomie in Overijssel. Daar-

naast heeft MarketingOost ook een aantal merken die niet direct of exclusief op toerisme en recreatie ge-

richt is, maar een bredere context heeft en een andere financieringsstroom (niet vanuit VTE). Het gaat met

name om het stadsmerk Zwolle en Regio Zwolle. Verder vallen hier ook extra projecten onder, die buiten

VTE om zijn geacquireerd, zoals het marketingplan voor Nationaal Park de Sallandse Heuvelrug en de

promotiecampagne van Nationaal Park Weerribben Wieden voor de verkeizing ‘Mooiste natuurgebied van

Nederland’.

ZWOLLE

Voor Zwolle was 2016 het jaar waarin een nieuwe marketingstrategie werd doorgevoerd. Niet meer alleen

gericht op toeristische promotie van de binnenstad, maar samen met bedrijfsleven, horeca, middenstand,

onderwijs, gezondheidszorg etc. werd bepaald dat de stadsmarketing zich vanaf 2016 richt op de thema’s

binnenstad, onderwijs en economie. De rol van Zwolle Marketing is veranderd van promotionele partner in

regisserende en faciliterende integrale marketingpartner. Samen met de stad vermarkten we Zwolle vanuit

one brand, one story. In 2016 is ingezet op bepalen van dat ene verhaal, realiseren van draagvlak en het

produceren van een toolkit waarmee de stad zelf het verhaal kan uitdragen. Ook Congresregio Zwolle en

Hanzesteden Marketing haken aan bij het integraal vermarkten van Zwolle als bruisende Hanzestad, ex-

cellente mbo en hbo onderwijsstad en Economische Toplocatie. Koningsdag was het absolute hoogtepunt

in 2016, waar zowel de stad Zwolle als de Regio Zwolle zich van haar beste zijde liet zien. Maar liefst 3,4

miljoen tv-kijkers zagen de tv uitzending en de publiciteit was groot. Dit heeft zeker bijgedragen aan de

groei van bezoekersaantallen die Zwolle in 2016 tegen de trend in heeft weten te realiseren.

Daarnaast liepen nog twee seizoenscampagnes in de zomer en de winter waarbij het gezamenlijk aanbod

van Waanders, Fundatie en de Uitpartners onder de aandacht werd gebracht voor de binnenlandse markt

en waarin werd teruggegrepen op een memorabele Koningsdag.

REGIO ZWOLLE

MarketingOost streeft naar integrale gebiedsmarketing, waarbij ook aandacht is voor het wonen, werken,

studeren en ondernemen in de stad of regio. Waar MarketingOost zich bij de meeste van haar merken

richt op de consument, bezoeker en toerist, zijn haar activiteiten voor de Regio Zwolle vooral business to

business. Via binding in het gebied (20 gemeenten verdeeld over 4 provincies) worden ambassadeurs in-

gezet om het verhaal van deze economische topregio uit de dragen.

In 2016 is onder meer het volgende gerealiseerd:

Toename gebruik Regio Zwolle Label door o.m. MKB Regio Zwolle, VNO-NCW, PEC Zwolle, Metropool

Zwolle, Kennispoort Regio Zwolle en zelfs als basis voor het tenue van Regio Zwolle Volleybal.

Toename free publicity waarde en online interactie. Via Social Media en SEO en SEA is het bereik en

de engagement van alle online kanalen fors toegenomen.

De doorontwikkeling van de Regio Zwolle Beeldbank, met (gratis) foto’s voor en door de Regio Zwolle.

Pagina 14

3. Deelnemers, Medewerkers & Organisatie, Financiële ontwikkelingen

Deelnemers, Medewerkers & Organisatie 3.1.1 Deelnemers De stichting kent deelnemers (ondernemers en bedrijven) die jaarlijks een registratie op de internetsites en andere promotionele diensten tegen betaling van de stichting afnemen. Het aantal deelnemers is ten opzichte van 2015 gedaald met 24.

Merk Aantal deelnemers 2016 Aantal deelnemers 2015

mutatie

Zwolle 147 139 8

IJsseldelta 71 80 -9

Vechtdal 246 256 -10

WaterReijk 278 291 -13

Totaal 742 766 -24

3.1.2 Medewerkers Het aantal medewerkers is in 2016 gedaald van 38 naar 35. Rekening houdend met het parttime percentage bedraagt het aantal formatie-eenheden per 31 december 2016 28,1 FTE, een daling van 11,1% ten opzichte van 2015. Daarnaast heeft MarketingOost in het werkgebied 35 vrijwilligers ingezet voor het uitvoeren van stadswan-delingen en andere activiteiten. Per 2017 zijn de stadswandelingen met de vrijwilligers in Zwolle onderge-bracht bij een Toeristisch Informatiepunt.

Afdeling Aantal PP 31/12/16

Aantal FTE 31/12/16

Aantal PP 31/12/15

Aantal FTE 31/12/15

Binding/ 25 19,6 25 19,9

Kennis, Innovatie & Productontwik-keling en Routenetwerken

4 3,3 6 5,4

Ondersteuning 6 5,2 7 6,3

Totaal 35 28,1 38 31,6

3.1.3 Organisatie Vanaf 2015 is het beleid waarbij de merken centraal staan voortgezet waarbij met de jaarlijkse MITO pro-gramma’s en vanaf 2016 de VTE programma’s is ingezet op merk overstijgende thema campagnes. Om meer van de aanwezige expertise van de medewerkers gebruik te maken is in 2015 een aanvang gemaakt om de medewerkers voor diverse merken in te zetten. In 2016 is de ontwikkeling van de arbeidspool voort-gezet met uitbreiding van het netwerk van flexibele in te zetten externe krachten. Met deze manier van werken wordt een hogere inzetbaarheid van de merkmedewerkers gerealiseerd, waarbij de specifieke ken-nis en vaardigheden ten grondslag liggen aan de inzet waardoor de declarabiliteit en efficiency verhoogd worden. In de begroting van 2017 is hiermee rekening gehouden.

Pagina 15

Financiële ontwikkelingen 3.2.1 Resultaten Onderstaande tabel geeft een overzicht van het over het boekjaar 2016 behaalde resultaat, waarbij de cij-fers tevens zijn uitgedrukt in een percentage van de omzet. De cijfers van de boekjaren 2015 en 2014 zijn ter vergelijking toegevoegd. 2016 2015 2014

x € 1.000 % x € 1.000 % x € 1.000 %

Baten Omzet en subsidies 5.209 100,0 5.072 100,0 5.204 100,0 Inkoopwaarde omzet en Promotiekosten 2.733 52,5 2.569 50,7 2.920 56,1 __________ _____ __________ _____ __________ _____ Dekkingsbijdrage 2.476 47,5 2.503 49,3 2.284 43,9 --------------- ------- --------------- ------- --------------- ------- Lasten Personeelskosten 2.002 38,4 2.020 39,8 1.761 33,9 Huisvestingskosten 169 3,2 151 3,0 171 3,3 Verkoopkosten 63 1,2 52 1,0 121 2,3 Algemene kosten 272 5,2 242 4,8 193 3,7 Afschrijvingen 21 0,4 15 0,3 27 0,5 Bijzondere baten en lasten 45- 0,9- 5- 0,1- 31- 0,6- __________ _____ __________ _____ __________ _____ 2.482 47,5 2.475 48,8 2.242 43,1 --------------- ------- --------------- ------- --------------- ------- Exploitatieresultaat 6- 0,0 28 0,5 42 0,8 Rentebaten en -lasten 8- 0,2- 8 0,2 5 0,1 __________ _____ __________ _____ __________ _____ Resultaat uit gewone bedrijfs- 14- 0,2- 36 0,7 47 0,9 Uitoefening Vennootschapsbelasting - - - - - - __________ _____ __________ _____ __________ _____ Resultaat 14- 0,2- 36 0,7 47 0,9 ========= ===== ========= ===== ========= ===== Het resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening voor belastingen 2016 is gedaald ten opzichte van 2015.

Pagina 16

Algemeen vervolg Resultaat x € 1.000 ————— Zoals uit voorgaand overzicht blijkt, is over het verslagjaar 2016 een resultaat behaald van 14- Resultaat 2015 36 ————— Per saldo lager resultaat 2016 ten opzichte van 2015 50- ======== Als oorzaak voor de daling van het resultaat voor belastingen is aan te wijzen Stijging van de omzet en subsidies 137 Stijging van de inkoopwaarde omzet en promotiekosten 164 ————— Daling van de dekkingsbijdrage 27- De dekkingsbijdrage is gedaald, in procenten van de omzet, van 49,3% in 2015 tot 47,5% in 2016. Stijging van de lasten 23 ————— Daling van het resultaat voor Vennootschapsbelasting 50- ======== Specificatie lastenstijging Toename/ afname x € 1.000 Personeelskosten 18- Huisvestingskosten 18 Verkoop en promotiekosten 11 Algemene kosten 30 Bijzondere baten en lasten, excl. Vennootschapsbelasting 40- Rentebaten en –lasten 16 Afschrijvingen 6 ————— 23 ======== 3.2.2 Financiële analyse In het navolgende is een analyse van de financiële positie van MarketingOost gemaakt. Opgemerkt dient te worden dat de omvang van balansposten in de loop van een jaar kan fluctueren en dat de waarde per balansdatum aanmerkelijk kan afwijken van een willekeurige andere in het verslagjaar gekozen datum. Kengetallen kunnen hierdoor zijn beïnvloed.

Pagina 17

Onderstaand volgt een samenvatting van de balans per 31 december 2016 met de overeenkomstige cijfers per 31 december 2015:

31 december 31 december 2016 2015 —————-- ————--— x € 1.000 x € 1.000 Op korte termijn beschikbaar: Liquide middelen 1.450 1.141 Vorderingen 445 452 Voorraden 15 24 Waarde lopende projecten 707- 479- ————— ————— 1.203 1.138 Af: kortlopende schulden 867 771 ————— ————— Werkkapitaal 336 367 ======== ======== Het bedrijfsvermogen bestond uit: Continuïteitsreserve 373 387 Voorziening Latente belastingverplichting 0 0 Voorziening Herdrukverplichting 37 33 Langlopende schulden 0 0 ————— ————— 410 420 Af: vaste activa 74 53 ————— ————— Beschikbaar saldo 336 367 ======== ========= Dit betekent een afname van het werkkapitaal met 31 ======== Onder werkkapitaal wordt verstaan het geheel van vlottende activa verminderd met de kortlopende schul-den. De omvang van het werkkapitaal geeft informatie over de liquiditeitspositie van de onderneming. 3.2.3 Omzet en subsidie met dekkingsbijdrage ontwikkelingen In 2016 zijn de promotiebudgetten toegenomen van € 5.071.800,- in 2015 naar € 5.209.077,- in 2016, een stijging van € 137.277,-. De omzet van de eigen uitgaven routekaarten en routeboekjes zijn gerealiseerd ten behoeve van het as-sortiment van de Tourist Infopunten in het werkgebied. Het totale bedrag aan omzet en subsidies is gestegen met 2,7% terwijl de dekkingsbijdrage van 49,3% naar 47,5% is gedaald. In euro’s is de dekkingsbijdrage gedaald met € 27.181,-. De procentuele daling van de dekkingsbijdrage is veroorzaakt door een procentuele stijging van de inkoop-waarde van projecten. De belangrijkste ontwikkelingen zijn:

De omzet en subsidies bij projecten van de merken, Routepuntoost en Kennispuntoost, exclusief dienstverlening activiteitenplannen gemeenten, is in 2016 gestegen met € 492.541,-. De stijging wordt grotendeels veroorzaakt door de verschuiving in de presentatie van de subsidie van Kennis-puntoost van subsidies activiteitenplannen naar de omzet projecten.. Het aandeel activiteitenplannen gemeenten in de gehele omzet en subsidies bedraagt € 847.379,- zijnde 16,3%. In 2015 bedroeg het aandeel € 940.627,- ofwel 18,5%. De daling in euro’s is te verklaren door afname van subsidies van de gemeente Zwolle .

Pagina 18

Het procentuele aandeel van de uren binnen de projecten is afgenomen als gevolg van een toe-name van het aandeel van de Out of Pocketkosten. Door het afnemen van het aandeel van de declarabele uren in de projecten en activiteitenplannen is de dekkingsbijdrage MarketingOost breed gedaald van 47,0% in 2015 naar 45,5% in 2016. De dekkingsbijdrage uit projecten en activiteitenplannen was in 2015 € 2.274.969,- om € 2.272.714,- in 2016.

MarketingOost blijft uitgever van diverse producten op het gebied van kaarten en gidsen ter onder-steuning van de promotie en marketingactiviteiten in het werkgebied. De afnemers van deze producten van MarketingOost zijn de Tourist Informatiepunten en de toeris-tische ondernemers in het werkgebied. De gerealiseerde omzet in 2016 bedroeg € 36.365,- met een marge van € 25.628,- zijnde 70,5%.

Voor 2017 worden er geen grote investeringen verwacht en additionele financiering zal daarom niet noodzakelijk zijn.

Pagina 19

3.2.4 Kengetallen en Trends

Solvabiliteit Uit de solvabiliteit - de verhouding tussen het eigen vermogen en het vreemd vermogen dan wel de ver-houding tussen het eigen vermogen en het totaalvermogen - blijkt het weerstandsvermogen van een on-derneming. Hoe hoog deze solvabiliteit moet zijn, hangt af van de aard van de onderneming. Hiervoor kunnen geen algemeen geldende normen worden gegeven.

Het solvabiliteitspercentage bedraagt per december 2016 19,3%. Als gevolg van de schuldpositie in het onderhanden werk van de projecten in de balans en de toename van het balanstotaal is het solvabiliteits-percentage afgenomen. In 2016 heeft MarketingOost met betrekking tot projecten een substantiële bevoor-schotting ontvangen. Om de positie van de continuïteitsreserve in de toekomst beter te beoordelen is in 2013 de hoogte van het gewenste weerstandsvermogen bepaald op € 500.000. Tevens is een tijdspad vastgesteld om tot dit weer-standsvermogen te komen. De hoogte van het gewenste weerstandsvermogen zal jaarlijks worden beoor-deeld. Er is nog geen aanleiding om de hoogte van het gewenst weerstandsvermogen bij te stellen. Liquiditeit Uit de liquiditeit, zijnde de verhouding tussen vlottende activa en de kortlopende schulden, blijkt in hoe-verre een onderneming aan haar financiële verplichtingen op korte termijn kan voldoen.

Quick ratio is een kengetal om de financiële toestand en specifiek de liquiditeit van een bedrijf te meten. Het geeft de mate aan waarin de verschaffers van het kort vreemd vermogen uit de vlottende activa kun-nen worden betaald. Hier worden de voorraden, in tegenstelling tot de current ratio, niet meegerekend. Deze kunnen vaak niet in zijn geheel verkocht worden, omdat daarmee de continuïteit van de onderne-ming in gevaar komt. Bovendien zal verlies van waarde bij gedwongen verkoop van de voorraden niet uit te sluiten zijn. Een gezonde waarde moet minimaal 1 zijn. Wel moet er rekening gehouden worden met de

R esult aat ( x € 1.0 0 0 ) 2016 2015 2014 2013 2012

Omzet en subsidie 5.209 5.072 5.204 5.899 4.916

Dekkingsbijdrage 2.476 2.503 2.284 2.413 2.487

Dekkingsbijdrage in % 47,5 49,3 43,9 40,9 50,6

Exploitat ieresultaat -6 28 42 40 37

Resultaat** -14 36 47 52 34

Resultaat na belast ing -14 36 47 52 52

V ermo g en ( x € 1.0 0 0 ) per 3 1/ 12

Balanstotaal 1.985 1.670 1.182 1.653 2.475

Continuiteitsreserve 373 387 351 304 252

Continuiteitsreserve/balanstotaal (%) 18,8 23,2 29,7 18,4 10,2

Rentabiliteit Continuiteitsreserve (vb) -3,8 9,3 13,4 17,1 13,5

Rentabiliteit Totaal Vermogen *** -0,3 2,0 3,0 1,9 1,9

Liquid it eit

Quick rat io (excl. voorraad) 2,2 2,1 1,4 1,2 1,1Current Ratio (incl. voorraad) 2,2 2,1 1,5 1,2 1,1

A ant al med ewerkersFTE (op basis van Partt ime %) 28,1 31,6 30,1 30 29,6

* inclusief bijzondere baten/ lasten en exclusief rentebaten/-lasten** inclusief rentebaten/-lasten*** op basis van bedrijfsresultaat

Omzet en subsidie per medewerker 185,4 160,5 172,9 196,6 166,0Dekkingsbijdrage per medewerker 88,1 79,2 75,9 80,4 84,0

Pagina 20

betalingstermijnen. Als die van debiteuren langer is dan crediteuren kan men bij een waarde van 1 toch in gevaar komen. De quick ratio bedraagt per december 2016 2,2.

Current ratio is een kengetal om de financiële toestand en specifiek de liquiditeit van een bedrijf te meten. Het geeft de mate aan waarin de verschaffers van het kort vreemd vermogen (kortlopende schulden) uit de vlottende activa kunnen worden betaald. Een gezonde waarde voor dit kengetal ligt boven de 1. Alleen dan kan aan de schuldeisers tegemoet worden gekomen. Echter, in de vlottende activa kan sprake zijn van een incourante voorraad en dubieuze debiteuren. Algemeen geldt daarom een waarde tussen de 1,5 en 2 als gezond, afhankelijk van de onderneming. De current ratio bedraagt per december 2016 2,22.

Rentabiliteit De rentabiliteit van het vreemd vermogen geeft de kostenvoet aan van het in een onderneming werkzaam vreemd vermogen.

De rentabiliteit van het eigen vermogen bestaat uit een rentevergoeding voor het gebruik van het eigen vermogen en een vergoeding voor het nemen van risico’s (ondernemersrisico).

3.2.5 Samenvatting begroting 2017

Opbrengsten

Bruto budget Projecten 2.571.000 Out of Pocket kosten activiteitenplannen 195.000- Out of Pocket kosten Projecten 1.780.000- Bijdrage activ. plan gemeenten/provincie 1.930.000 Bijdrage deelnemers 43.000 ————— Totaal opbrengsten uren/provisies 2.569.000

Kosten

Lonen en salarissen 1.494.000 Sociale lasten en pensioenpremies 364.000 Overige personeelskosten 147.000 Huisvestingskosten 141.000 Kantoorkosten 138.000 Promotionele-/verkoopkosten 31.000 Algemene kosten 237.000 Afschrijvingskosten 19.000 --------------- Onvoorzien/afrondingsverschil 3.000- --------------- Totale kosten 2.568.000 --------------- Exploitatieresultaat 1.000 =========

Pagina 21

4. Verslag Raad van Toezicht De Raad van toezicht heeft tot taak integraal toezicht te houden op de verwezenlijking van de doelen van de stichting of zoals verwoord in de nieuwe wet “Bestuur en toezicht rechtspersonen” de taakvervulling te richten naar het belang van de rechtspersoon en de daaraan verbonden organisatie. Naast het formele werkgeverschap, houdt zij daartoe toezicht op het beleid van de directeur-bestuurder en de uitvoering daarvan. Tevens houdt de Raad van Toezicht toezicht op de algemene gang van zaken in de organisatie. De Raad van Toezicht staat de directeur-bestuurder gevraagd en ongevraagd met raad terzijde en voert dialogen met de directeur-bestuurder om zo in een klankbordfunctie te voorzien. De taakinvulling van de Raad van Toezicht De Raad van Toezicht heeft in 2016 zeven maal vergaderd met de directeur-bestuurder. In dit overleg ko-men alle belangrijke zaken en strategische onderwerpen aan de orde:

Strategische keuzes voor de korte en de langere termijn

Financiële verantwoording en de goedkeuring van de accountant

Risicobeheersing

Kwaliteit van de organisatie en organisatieontwikkeling

Scholing van het personeel

Ziekteverzuim

Onderzoeken naar tevredenheid van klanten en medewerkers

Relaties tot stakeholders

Evaluatie functioneren en ontwikkeling Raad van Toezicht

Functioneren directeur-bestuurder (buiten aanwezigheid van de directeur-bestuurder) Aanvullende taken:

Bijwonen van een bijeenkomst met gebiedsadviseurs uit ons werkgebied en merkleiders en MT-leden van MarketingOost

Bijwonen van congressen en bijeenkomsten uit de branche De positie van de Raad van Toezicht De Raad van Toezicht opereert binnen de wettelijke kaders en binnen de kaders, zoals die in de governan-cecodes zijn vastgelegd en neemt een zeer betrokken positie in, omdat het wel en wee van de klanten en medewerkers haar zeer ter harte gaat. De cultuur van MarketingOost gaat uit van openheid en vertrouwen, zowel van de leidinggevende in het personeel en van het personeel in de klanten als van de Raad van Toezicht in de directeur-bestuurder. De open cultuur en vertrouwen leiden tot beter toezicht, omdat veel zaken dan sneller ter sprake komen. Dit verhoogt de kwaliteit die geleverd wordt. Het overleg met de directeur-bestuurder over de strategie en de activiteiten van de organisatie De directeur-bestuurder vermeldt niet alleen activiteiten, maar geeft ook aan hoe deze passen bij Marke-tingOost. De Raad van Toezicht heeft aangegeven dat zij geen behoefte heeft aan veel operationele stu-ringsinformatie, maar juist aan analyses van de resultaten en het vermelden van de dilemma’s. De Raad van Toezicht dringt aan op het bespreken van deze dilemma’s, omdat met behulp daarvan de ontwikkelin-gen kunnen worden geplaatst. Over grote onderwerpen vindt een open, afzonderlijk gesprek met de directeur-bestuurder plaats. Het doel is dan om het onderwerp van alle kanten te bekijken en vervolgens conclusies te formuleren. Nieuwe informatie De Raad van Toezicht heeft met de directeur-bestuurder afgesproken dat er periodiek nieuwe vormen van informatie worden besproken in de vergaderingen. Zo is er een contingencyplan gemaakt, een soort cala-miteitenscenario, waarin opties voor krimp en continuïteit worden vastgelegd. Ook is er een risicoanalyse, ook in relatie tot het broodnodige weerstandsvermogen. In 2017 zal deze worden uitgebreid met een meer-jarenplanning, een rolling forecast en een liquiditeitsprognose. Een uitgebreid workflow-overzicht is gemaakt en zal in 2017 worden aangevuld met een doelen- en resul-tatenoverzicht.

Pagina 22

De robuustheid van de organisatie De Raad van Toezicht streeft ernaar om het succes van MarketingOost over een lange periode te waar-borgen. Omdat de afhankelijkheid van subsidies groot is, interesseert de Raad van Toezicht zich in het bij-zonder voor de positie die MarketingOost inneemt en de innovatieve mogelijkheden die er zijn. Ook de kwaliteit en vervangbaarheid van sleutelposities in de organisatie worden nauwlettend gevolgd. De kwets-baarheid van MarketingOost is permanent onderwerp van gesprek. Het overleg met de externe accountant De Raad van Toezicht komt eenmaal per jaar in een deel van de vergadering bijeen om met de accountant over de jaarafrekening en de managementletter te praten. Er vindt een open discussie plaats over de con-clusies en aanbevelingen. MarketingOost heeft de accountant (de Jong & Laan) laten weten dat er in 2017 overgegaan wordt naar een andere accountant. Na de jarenlange goede samenwerking is het gerechtvaar-digd, en zoals de voorschriften aangeven, om een overstap te maken. De beoordeling van de directeur-bestuurder Het functioneringsgesprek en het beoordelingsgesprek met de bestuurder vindt in operationele zin plaats door de voorzitter en een lid van de Raad van Toezicht. Beide gesprekken worden schriftelijk vastgelegd. De voorbereiding van de gesprekken vindt plaats in een besloten vergadering van de Raad van Toezicht. Tot slot De vraag wat de rol van de Raad van Toezicht is en hoe het toezicht zo goed mogelijk kan worden uitge-oefend is regelmatig onderwerp van gesprek in de Raad van Toezicht. De wijze van toezicht uitoefenen ontwikkelt zich ook steeds bij MarketingOost. Een zichzelf ontwikkelende organisatie als MarketingOost vraagt ook om aanpassingen in het toezicht, qua onderwerpen en qua professionaliteit. In 2017 zullen de gesprekken hierover worden voortgezet. De voorzitter Henk Zwijnenberg, heeft MarketingOost per 1 janu-ari 2017 verlaten. Gerda Bastet is hem per die datum opgevolgd. Omdat de heren Dijkstra en Smit per 1 januari 2018 zullen aftreden, zal begin 2017 gezocht worden naar nieuwe leden. Belangrijk aandachtspunt hierbij is dat de gewenste deskundigheidsgebieden, regionale kennis en betrokkenheid en diversiteit ge-borgd blijven. Per 31 december 2016 bestond de Raad van Toezicht uit de volgende leden: Drs. Ing. Henk Zwijnenberg (1941) Benoemd in 2004, herbenoemd in 2012, voorzitter. Na voor internationaal opererende ondernemingen actief te zijn geweest, keerde hij terug naar Nederland om bestuursvoorzitter van het Nederlands Inkoopcentrum te worden. Internationaal bleef hij actief als vice-president van de International Public Procurement Association (IPPA) en chairman van de Federation of Procurement Specialist Organisations te Brussel. Hij werd voorzitter/lid van Raden van Toezicht van ver-schillende Nederlandse ondernemingen. Drs. Hein Dijkstra (1952) Benoemd in 2009, herbenoemd in 2013, lid. Hein Dijkstra was tot 2009 voorzitter van het College van Bestuur van Hogeschool Windesheim en tot 2010 vicevoorzitter van het College van Bestuur van de Vrije Universiteit. Een aantal van de functies welke hij vervult zijn die van voorzitter van de Raden van Toezicht van de Am-belt, ROC Aventus, AOC Groene Welle en Verian . Hein is voorzitter werkgeversberaad Hardenberg, voorzitter van de Instellings Audit-commissie NVAO Den Haag, bestuurslid van de Stichting SBI en sinds 1997 vicevoorzitter van de Koninklijke Vereniging De Friesche Elfsteden Hij woont in Hattem. Drs. Frits Smit (1951) Benoemd in 2009, herbenoemd in 2013, lid. Frits Smit was tot 1 juni 2011 directeur van de Kamer van Koophandel voor Oost Nederland. Hij is bestuur-lijk actief in de wereld van ondernemen, sport, kunst en cultuur en maatschappelijk werk. Hij woont in Epe.

Pagina 23

Gerda Bastet (1954) Benoemd in 2015. Gerda Bastet heeft ca. 35 jaar uiteenlopende ervaringen opgedaan in regionale mediabedrijven. Zij heeft meerdere leidinggevende functies bekleed, in de laatste jaren als lid van het Wegener Directie Team in een eindverantwoordelijke positie. Gerda Bastet is ook lid van de Raad van Toezicht van de JP van den Bent stichting. Zij woont in Almen. Dr. Josephine Woltman Elpers (1974) Benoemd in 2015. Josephine Woltman Elpers is directeur van het domein Techniek en directielid van Windesheim te Zwolle. Daarnaast is zij eindverantwoordelijk voor de portefeuilles Honours en Leven Lang Leren bij Windesheim. Zij is voorts als Lecturer Master Marketing for Professionals verbonden aan de Economische faculteit van de Vrije Universiteit van Amsterdam. Van 2004 tot 2013 was zij afdelingshoofd van het Center of Exellence Market Intelligence van 3M Deutschland GmbH. Chris Lindeboom (1962) Benoemd in 2016. Chris Lindeboom is directeur/eigenaar van Chagall Hotels en Restaurants, waaronder Hotel Lumen en het IJsseldelta Center in Zwolle. Hij heeft meer dan 25 jaar ervaring in de exploitatie van hotels en restaurants. Hij woont in Amsterdam. Rooster van aftreden Benoemd herbenoemd aftredend Henk Zwijnenberg 01-01-2004 01-01-2012 01-01-2017 (niet herbenoembaar) Hein Dijkstra 01-01-2009 01-01-2013 01-01-2018 (niet herbenoembaar) Frits Smit 01-01-2009 01-01-2013 01-01-2018 (niet herbenoembaar) Gerda Bastet 01-04-2015 01-04-2019 (herbenoembaar) Josephine Woltman Elpers 01-04-2015 01-04-2019 (herbenoembaar) Chris Lindeboom 01-01-2016 01-01-2020 (herbenoembaar) Namens de Raad van Toezicht MarketingOost Gerda Bastet, voorzitter

Pagina 24

5. Jaarrekening

Balans per 31 december 2016 (na resultaatbestemming)

Activa 31-12-2016 31-12-2015 € €

Vaste activa

Materiële vaste activa Bedrijfsgebouwen 452 607 Inventaris 15.069 15.755 Kantoormachines 0 0 Automatisering 58.877 36.545 ————— ————— 74.398 52.907 --------------- ---------------

Vlottende activa

Voorraden 14.883 23.995 --------------- --------------- Vorderingen Debiteuren 288.617 263.198 Overige vorderingen 39.988 77.427 Belastingen en premies sociale verzekeringen 116.500 111.159 ————— ————— 445.105 451.784 --------------- --------------- Liquide middelen 1.450.362 1.141.395 --------------- --------------- ————— ————— 1.984.748 1.670.081 ========= =========

Pagina 25

Passiva 31-12-2016 31-12-2015 € €

Stichtingsvermogen Continuïteitsreserve 373.036 387.389 --------------- ---------------

Voorzieningen Voorziening Herdrukverplichting 37.625 32.559 --------------- ---------------

Kortlopende schulden

Crediteuren 562.138 380.421 Belastingen en premies sociale verzekeringen 48.341 57.549 Overige kortlopende schulden 256.371 333.051 ————— ————— 866.850 771.021 --------------- --------------- Waarde lopende projecten 707.237 479.112 --------------- --------------- ————— ————— 1.984.748 1.670.081 ========= =========

Pagina 26

Staat van baten en lasten over 2016

Exploitatie 2016 Begroting 2016 Exploitatie 2015

€ € €

Omzet en Subsidie 5.209.077 4.964.000 5.071.800

Inkoopwaarde omzet en promotiekosten 2.733.579 2.382.000 2.569.121 ————— -------—— —————

Dekkingsbijdrage 1) 2.475.498 2.582.000 2.502.679

--------------- ------------- --------------- Personeelskosten 2.002.287 1.973.000 2.019.539 Huisvestingskosten 170.368 139.000 150.848 Verkoopkosten 63.300 79.000 51.797 Algemene kosten 271.510 320.000 241.920 Afschrijvingen 20.722 12.000 15.324 Bijzondere baten en lasten 45.385- 0 4.911- ————— ————— ————— 2.482.802 2.523.000 2.474.517 --------------- --------------- --------------- ————— ————— —————

Exploitatieresultaat 7.304- 59.000 28.162

Rentebaten en soortgelijke opbrengsten 2.482 7.000 10.508 Rentelasten en soortgelijke kosten 9.532- 4.000- 2.304- ————— ————— —————

Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening 14.354- 62.000 36.366

Vennootschapsbelasting - - - ————— ————— —————

Resultaat na belasting 14.354- 62.000 36.366

======== ======== ========

1 ) In de begroting wordt alleen gerekend met de verwachten budgetten voor de uren. Met te verwachte budgetten voor de promotiekosten wordt in de begroting geen rekening gehouden

Pagina 27

Algemene toelichting op de balans en winst-en-verliesrekening 5.3.1 Grondslagen voor de waardering van activa en passiva Algemeen De jaarrekening is opgesteld volgens de bepalingen van Richtlijn voor de Jaarverslaggeving 640. Op ba-sis van de hiervoor geldende criteria qua hoogte van de omzet, het balanstotaal en het aantal werkne-mers wordt de stichting gekwalificeerd als een kleine rechtspersoon. Voor deze rechtspersoon bestaan bepaalde vrijstellingen met betrekking tot de inrichting van de jaarrekening. Van deze vrijstellingen is daar waar wenselijk gebruik gemaakt. Vergelijking met voorgaand jaar De gehanteerde grondslagen van waardering en van resultaatbepaling zijn ongewijzigd gebleven ten op-zichte van het voorgaande jaar. Schattingen Bij het opstellen van de jaarrekening dient de leiding van de Stichting overeenkomstig algemeen aan-vaarde grondslagen voor de financiële verslaggeving bepaalde schattingen en veronderstellingen te doen die mede bepalend zijn voor de in de jaarrekening opgenomen bedragen. De feitelijke resultaten kunnen van deze schattingen afwijken. De schattingen en onderliggende veronderstellingen worden voortdurend beoordeeld. Herzieningen van schattingen worden opgenomen in de periode waarin de schatting wordt herzien en in toekomstige perioden waarvoor de herziening gevolgen heeft. Materiële vaste activa De materiële vaste activa worden gewaardeerd tegen verkrijgings- of vervaardigingsprijs onder aftrek van cumulatieve afschrijvingen en cumulatieve bijzondere waardeverminderingen. De afschrijvingstermij-nen van materiële vaste activa zijn gebaseerd op de verwachte gebruiksduur van het vast actief, reke-ning houdend met de restwaarde. Bijzondere waardevermindering van vaste activa Vaste activa worden beoordeeld op bijzondere waardeverminderingen wanneer sprake is van wijzigingen in omstandigheden die doen vermoeden dat de boekwaarde van een actief niet terugverdiend zal wor-den. Deze vraag kan worden beantwoord door de boekwaarde te vergelijken met de realiseerbare waarde. Deze bestaat uit de constante waarde van de toekomstige netto-kasstromen die het actief naar verwachting bij voortgezet gebruik zal genereren, of bij verkoop te realiseren directe opbrengstwaarde. Wanneer de boekwaarde van een actief hoger is dan de realiseerbare waarde wordt een bijzondere waardevermindering verantwoord door het verschil tussen de boekwaarde en de realiseerbare waarde. De opbrengstwaarde is gebaseerd op de geschatte verkoopprijs minus de geschatte kosten welke nodig zijn om de verkoop te realiseren. Voorraden De voorraden worden gewaardeerd tegen inkoopprijs of, indien lager, tegen de marktwaarde per balans-datum. Waarde lopende projecten De lopende projecten in opdracht van derden worden gewaardeerd tegen de gerealiseerde projectkos-ten, vermeerderd met de aan het project toe te rekenen winst en verminderd met de op balansdatum reeds voorzienbare verliezen. De aan het uitgevoerde project toe te rekenen winst wordt bepaald op ba-sis van de op balansdatum aan het project bestede kosten in verhouding tot de naar verwachting aan het project totaal te besteden kosten. De op de lopende projecten betrekking hebbende gedeclareerde termijnen worden in mindering gebracht op de lopende projecten. Indien het totaal van alle onderhanden projecten een debetstand ken, wordt het totaalsaldo gepresenteerd onder de vlottende activa. Indien het totaal van alle onderhanden projecten een creditsaldo kent, wordt het saldo gepresenteerd onder de kortlopende schulden.

Pagina 28

Vorderingen en overlopende activa De vorderingen en overlopende activa worden bij eerste verwerking opgenomen tegen de reële waarde en vervolgens gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs. De reële waarde en geamortiseerde kostprijs zijn gelijk aan de nominale waarde. Noodzakelijk geachte voorzieningen voor mogelijke verlie-zen als gevolg van oninbaarheid worden in mindering gebracht. Deze voorzieningen worden bepaald op basis van individuele beoordeling van de vorderingen. Liquide middelen Liquide middelen bestaan uit kas en banktegoeden. Rekening-courantschulden bij banken zijn opgeno-men onder schulden aan kredietinstellingen onder kortlopende schulden. Liquide middelen worden ge-waardeerd tegen nominale waarde. Voorzieningen De voorzieningen worden gewaardeerd tegen de beste schatting van de bedragen die noodzakelijk zijn om de verplichtingen per balansdatum af te wikkelen. De voorzieningen worden gewaardeerd tegen de nominale waarde van de uitgaven die naar verwachting noodzakelijk zijn om de verplichtingen af te wik-kelen, tenzij anders vermeld. Wanneer het de verwachting is dat een derde de verplichtingen vergoedt en wanneer het waarschijnlijk is dat deze vergoeding zal worden ontvangen bij de afwikkeling van de verplichting, dan wordt deze ver-goeding als een actief in de balans opgenomen. Kortlopende schulden Kortlopende schulden worden bij de eerste verwerking gewaardeerd tegen reële waarde. Kortlopende schulden worden na eerste verwerking gewaardeerd tegen geamortiseerde kostprijs, zijnde het ontvan-gen bedrag rekening houdend met agio of disagio en onder aftrek van transactiekosten. Dit is meestal de nominale waarde.

Pagina 29

5.3.2 Grondslagen voor de bepaling van het resultaat Resultaat Het resultaat wordt bepaald als het verschil tussen opbrengstwaarde van de geleverde prestaties en de kosten en andere lasten over het verslagjaar. De resultaten op transacties worden verantwoord in het jaar waarin deze zijn gerealiseerd; voor lopende projecten wordt het resultaat naar evenredigheid van de stand van het werk verantwoord (Percentage of Completion methode, ofwel de PoC-methode). De voortgang van de verrichte prestaties wordt bepaald op basis van de tot de balansdatum gemaakte projectkosten in verhouding tot de geschatte totale projectkosten. Als het resultaat (nog) niet op betrouw-bare wijze kan worden ingeschat, dan worden de opbrengsten als netto-omzet verwerkt in de winst– en verliesrekening tot het bedrag van de gemaakte projectkosten dat waarschijnlijk kan worden verhaald. De projectkosten worden dan verwerkt in de winst- en verliesrekening in de periode waarin ze zijn ge-maakt. Zodra het resultaat wel op betrouwbare wijze kan worden bepaald, vindt opbrengstverantwoor-ding plaats volgens de PoC-methode naar rato van de verrichte prestaties per balansdatum. Verliezen worden verantwoord zodra zij voorzienbaar zijn. De kosten worden bepaald met inachtneming van de hiervoor reeds vermelde waarderingsgrondslagen en worden toegerekend aan het verslagjaar waarop zij betrekking hebben. Opbrengsten uit de verkoop van goederen worden verwerkt zodra alle belangrijke rechten en risico's met betrekking tot de eigendom van de goederen zijn overgedragen aan de koper. Verantwoording van opbrengsten uit de levering van diensten geschiedt naar rato van de geleverde prestaties, gebaseerd op de verrichte diensten tot aan de balansdatum in verhouding tot de in totaal te verrichten diensten. De belasting over het resultaat wordt gebaseerd op het resultaat in de jaarrekening met inachtneming van de permanente verschillen tussen de winstberekening van de jaarrekening enerzijds en de fiscale winstberekening anderzijds. De berekening vindt plaats tegen het actuele belastingtarief. Dekkingsbijdrage Onder dekkingsbijdrage wordt verstaan het verschil tussen de netto-omzet met de subsidies ten behoeve van promotie en de kostprijs van de omzet en de out-of-pocket promotiekosten. Onder netto-omzet wordt verstaan de aan derden in rekening gebrachte bedragen voor de in het verslag-jaar geleverde goederen en diensten onder aftrek van kortingen en exclusief omzetbelasting. Onder kostprijs van de omzet wordt verstaan de direct aan de netto-omzet toe te rekenen inkoopwaarde en andere kosten. Personeelsbeloningen De aan het personeel verschuldigde beloningen worden op grond van de arbeidsvoorwaarden verwerkt in de winst- en verliesrekening. Afschrijvingen op materiële vaste activa Materiële vaste activa worden vanaf het moment dat het actief beschikbaar is voor het beoogde gebruik afgeschreven over de geschatte economische levensduur / verwachte toekomstige gebruiksduur van het actief. Over terreinen en vastgoedbeleggingen wordt niet afgeschreven. Financiële baten en lasten Rentebaten en rentelasten worden tijdsevenredig verwerkt, rekening houdend met de effectieve rente-voet van de desbetreffende activa en passiva. Bij de verwerking van de rentelasten wordt rekening ge-houden met de verantwoorde transactiekosten op de ontvangen leningen. Belastingen De belasting over het resultaat wordt berekend over het resultaat voor belastingen in de winst-en-verlies-rekening, rekening houdend met beschikbare, fiscaal compensabele verliezen uit voorgaande boekjaren (voor zover niet opgenomen in de latente belastingvorderingen) en vrijgestelde winstbestanddelen en na bijtelling van niet-aftrekbare kosten. Tevens wordt rekening gehouden met wijzigingen die optreden in de

Pagina 30

latente belastingvorderingen en latente belastingschulden uit hoofde van wijzigingen in het te hanteren belastingtarief. 5.3.3 Pensioenlast De stichting was tot en met 2013 aangesloten bij Stichting VVV-Pensioenfonds. De door het fonds ver-zorgde pensioenregeling was een toegezegd-pensioenregeling. De stichting heeft geen verplichting tot het voldoen van aanvullende bijdragen in het geval van een tekort bij het fonds, anders dan het voldoen van hogere toekomstige premies. Derhalve worden de aan het fonds betaalde premies als toegezegde bijdragen in de resultatenrekening verwerkt. Het fonds heeft het risico herverzekerd bij Nationale Nederlanden en op grond hiervan worden de ko-mende jaren, naast de reguliere premies, geen additionele premies berekend. Per 31 december 2013 heeft de stichting VVV-Pensioenfonds de pensioenregeling middels een collec-tieve waardeoverdracht de aanspraken premievrij bij Nationale Nederlanden ondergebracht. Deze collec-tieve waardeoverdracht is tot stand gekomen daar de sociale partners voor de uitvoering van de nieuwe pensioenr egeling adviseert aan te sluiten bij pensioenfonds Zorg & Welzijn en derhalve voor stichting VVV-Pensioenfonds geen rol meer is weggelegd voor de uitvoering van de pensioenregeling. De stichting Marketingoost heeft besloten niet aan te sluiten bij pensioenfonds Zorg en Welzijn maar een gelijkwaardige regeling onder te brengen in een pensioenverzekering bij Nationale Nederlanden. Voor een medewerker en een ex-medewerker is de pensioenverplichtingen ondergebracht bij een le-vensverzekeringsmaatschappij, Centraal Beheer. De door de levensverzekeringsmaatschappij verzorgde pensioenregeling is een toegezegd-pensioenregeling. De levensverzekeringsmaatschappij is aansprake-lijk voor eventuele beleggingsrisico's en actuariële risico's. Derhalve worden de aan de levensverzekeringsmaatschappij betaalde premies als toegezegde bijdragen in de resultatenrekening verwerkt. In 2016 is door Centraal Beheer de pensioenregeling per 1 januari 2017 opgezegd. De opgebouwde pensioenrechten blijven in beheer bij Centraal Beheer. Per 1 januari 2017 is de betreffende medewerker ondergebracht in de bestaande pensioenregeling van MarketingOost bij Nationale Nederlanden.

Pagina 31

Niet in de balans opgenomen rechten en verplichtingen MarketingOost is voor de huur van de huisvesting de volgende huurverplichtingen aangegaan: Locatie: Jaarlijkse huurverplichting: Einde huurcontract: € Zwolle, Emmastraat * 106.547 1 september 2017 Ommen, Zeesserweg ** 22.474 10 januari 2018 Steenwijk Stationsstraat *** 0 31 december 2016 Deventer **** 2.020 28 februari 2017 ————— Totaal 131.041 ========= * In 2014 is een nieuwe bankgarantie van € 36.327 afgegeven en huurverplichting is inclusief service-

kosten. De huur was per 31 mei 2017 opgezegd en is met een Allonge voor een periode van 3 maan-den verlengd tot 1 september 2017.

** Tot aan het einde van de huurovereenkomst is 50% van de gehuurde ruimte verhuurd aan Comcept en Take 5 te Ommen.

*** De huurovereenkomst is tussentijds beëindigd en de afkoopsom van € 12.734 is ten laste van het resultaat 2016 gebracht. De locatie is vanaf 1 januari 2017 niet meer in gebruikt en de afgegeven bankgarantie van € 2.957 wordt in 2017 terug ontvangen.

**** De locatie Deventer wordt gehuurd van VVV Deventer en is inclusief servicekosten. De huur is jaarlijks opzegbaar en is per 28 februari 2017 opgezegd.

Leaseverplichtingen Per 22 augustus 2014 is een nieuwe operationele leaseverplichting aangegaan met Toyota Financial Ser-vices voor een periode van 48 maanden ter waarde van € 556,91 per maand. De, per 11 juli 2014, in gebruik genomen kopieerapparaten en printers worden gehuurd van Grenke waar-voor een operationeel leasecontract is gesloten met een looptijd van 60 maanden. De huur/lease bedraagt € 260,19 per maand. Pensioenverplichtingen In het pensioenreglement van Centraal Beheer is het volgende opgenomen met betrekking tot de toe-slagverlening voor ingegane en premievrije pensioenaanspraken: ‘De werkgever heeft de ambitie om de ingegane pensioenen en de premievrije pensioenaanspraken van gewezen deelnemers en gepensioneerden aan te passen aan de loonontwikkeling. Daartoe wordt jaar-lijks door de werkgever per 1 januari een toeslag verleend van maximaal de stijging van het loonindexcij-fer. De werkgever beslist evenwel jaarlijks in hoeverre de ingegane pensioenen en premievrije pensioen-aanspraken aangepast worden. Voor deze voorwaardelijke toeslagverlening is geen reserve bij de pensi-oenuitvoerder gevormd.’

De koopsom voor de indexatie wordt jaarlijks in de administratie opgenomen.

Pagina 32

6. Overige gegevens

Statutaire regeling inzake de winstbestemming Conform artikel 7 van de statuten dient de jaarrekening en het jaarverslag te worden vastgesteld door de Raad van Toezicht. Vooruitlopend op deze vaststelling is het saldo toegevoegd aan de continuïteitsre-serve van de stichting.

Controleverklaring van de onafhankelijke accountant De controleverklaring van de onafhankelijke accountant is opgenomen in het volledige jaarverslag van Marketingoost.

Pagina 33

BIJLAGEN: FACT SHEETS REGIOMERKEN

Pagina 34

Pagina 35

Pagina 36

Pagina 37

Pagina 38

Pagina 39

Pagina 40

Pagina 41

Pagina 42

Pagina 43

Pagina 44

Pagina 45

Pagina 46