MANAGEMENT EN VOEDING VAN GESPEENDE...

UNIVERSITEIT GENT

FACULTEIT DIERGENEESKUNDE

Academiejaar 2014-2015

MANAGEMENT EN VOEDING VAN GESPEENDE BIGGEN

door

Annelies VAN POUCKE

Promotoren: Prof. dr. Dominiek Maes Literatuurstudie in het kader

Prof. dr. ir. Geert Janssens van de Masterproef

© 2015 Annelies Van Poucke

Universiteit Gent, haar werknemers of studenten bieden geen enkele garantie met betrekking tot de juistheid of volledigheid van de gegevens vervat in deze masterproef, noch dat de inhoud van deze masterproef geen inbreuk uitmaakt op of aanleiding kan geven tot inbreuken op de rechten van derden. Universiteit Gent, haar werknemers of studenten aanvaarden geen aansprakelijkheid of verantwoordelijkheid voor enig gebruik dat door iemand anders wordt gemaakt van de inhoud van de masterproef, noch voor enig vertrouwen dat wordt gesteld in een advies of informatie vervat in de masterproef.

UNIVERSITEIT GENT

FACULTEIT DIERGENEESKUNDE

Academiejaar 2014-2015

MANAGEMENT EN VOEDING VAN GESPEENDE BIGGEN

door

Annelies VAN POUCKE

Promotoren: Prof. dr. Dominiek Maes Literatuurstudie in het kader

Prof. dr. ir. Geert Janssens van de Masterproef

© 2015 Annelies Van Poucke

VOORWOORD

Langs deze weg zou ik iedereen willen bedanken die mij heeft bijgestaan bij de realisatie van deze

literatuurstudie. In eerste instantie zou ik mijn promotor professor Maes en medepromotor professor

Janssens willen bedanken voor hun goede begeleiding. Daarnaast bedank ik ook mijn familie en

vrienden voor de steun en het nalezen van dit werk. Tot slot wil ik nog dierenarts Hedwig Knockaert

bedanken voor de uitnodiging voor zijn lezing over management bij gespeende biggen en mijn vriend

voor de morele steun om tot dit eindresultaat te komen.

INHOUDSOPGAVE

SAMENVATTING ............................................................................................................................................ 1 INLEIDING ...................................................................................................................................................... 2 LITERATUURSTUDIE .................................................................................................................................... 3 1. SPENEN .................................................................................................................................................. 3 1.1. Wat is spenen ..................................................................................................................................... 3 1.2. Speenleeftijd ....................................................................................................................................... 3 1.2.1. Normale speenleeftijd ..................................................................................................................... 3 1.2.2. Meest gunstige speenleeftijd op fysiologisch vlak .......................................................................... 3 1.2.3. Economisch-praktisch ..................................................................................................................... 3 1.2.4. Speenleeftijd in het kader van het meer-weken-systeem ............................................................... 4 1.2.5. Vroeg spenen .................................................................................................................................. 4 1.2.6. Split weaning ................................................................................................................................... 5 1.2.7. Intermittent suckling ........................................................................................................................ 5 1.3. Veranderingen bij spenen ................................................................................................................... 6 1.3.1. Immuniteit ....................................................................................................................................... 6 1.3.2. Voeding van melk naar vast ............................................................................................................ 7 1.3.3. Verandering van huisvesting en sociale rangorde .......................................................................... 7 1.4. Darmmorfologie en microbiota bij spenen en veranderingen na spenen ............................................ 8 1.4.1. Microbiota ....................................................................................................................................... 8 1.4.2. Veranderingen darmmorfologie ...................................................................................................... 8 1.4.3. Alkalisch fosfatase in de dunne darm ............................................................................................. 9 2. HUISVESTING ........................................................................................................................................ 9 2.1. Hokgrootte - hokbezetting ................................................................................................................... 9 2.2. Groepsgrootte ................................................................................................................................... 10 2.3. Mengen van tomen ........................................................................................................................... 10 2.4. Vloertype ........................................................................................................................................... 10 2.5. Temperatuur ...................................................................................................................................... 11 2.6. Luchtsamenstelling ........................................................................................................................... 11 2.7. Ventilatie ........................................................................................................................................... 12 2.8. Lichtnormen ...................................................................................................................................... 13 2.9. Geluidsnormen .................................................................................................................................. 13 2.10. Hygiënische maatregelen .................................................................................................................. 13 3. VOEDING .............................................................................................................................................. 14 3.1. Macronutriënten ................................................................................................................................ 14 3.1.1. Koolhydraten ................................................................................................................................. 14 3.1.2. Eiwitten en aminozuren ................................................................................................................. 15 3.1.3. Vetten en vetzuren ........................................................................................................................ 16 3.2. Micronutriënten en additieven ........................................................................................................... 17 3.2.1. Vitamines ...................................................................................................................................... 17 3.2.2. Zink ............................................................................................................................................... 19 3.2.3. Organische zuren .......................................................................................................................... 19 3.2.4. Gesproeidroogd plasma ................................................................................................................ 19 3.2.5. Bovien colostrum .......................................................................................................................... 20 3.2.6. Natriumbutyraat ............................................................................................................................ 20 3.2.7. Plantenextracten en essentiële oliën ............................................................................................ 20 3.2.8. Pre- en probiotica .......................................................................................................................... 21 3.3. Voedervorm ....................................................................................................................................... 22 3.3.1. Processing .................................................................................................................................... 22 3.3.2. Meel – kruimel – korrel .................................................................................................................. 22 3.3.3. Nat versus droog voeder ............................................................................................................... 22 3.3.4. Kunstmelk ..................................................................................................................................... 23 3.4. Voederstrategie ................................................................................................................................. 23 3.4.1. Voederstrategie ............................................................................................................................. 23 3.4.2. Hoeveelheid voeder – aantal voederplaatsen – voederbeurten ................................................... 23 3.4.3. Voedermanieren ........................................................................................................................... 24 4. DRINKWATER ...................................................................................................................................... 25 4.1. Kwaliteit ............................................................................................................................................. 25 4.2. Waterbehoefte ................................................................................................................................... 26 4.3. Voorzieningen ................................................................................................................................... 26 4.4. Aanzuren van drinkwater .................................................................................................................. 28 BESPREKING ............................................................................................................................................... 29 REFERENTIELIJST ...................................................................................................................................... 31

1

SAMENVATTING

Het spenen van biggen betekent een grote verandering voor de biggen en is een cruciaal proces in de

intensieve varkenshouderij. De biggen ondervinden hierbij heel wat stress en ondergaan tal van

morfologische, biochemische en histologische veranderingen ter hoogte van de darm. Dit resulteert in

een verminderde prestatie van de dieren. De biggen lopen een groeiachterstand op door onvoldoende

voederopname en -absorptie én door een gedaalde intestinale weerstand. Deze problemen zijn te

verklaren omdat er in de intensieve varkenshouderij heel abrupt wordt gespeend terwijl in de natuur

een geleidelijke aanpassing mogelijk is. Door gebruik te maken van een correcte huisvesting en door

het optimaliseren van de voeding en het drinkwater, wordt getracht de negatieve effecten zo veel

mogelijk te onderdrukken.

In het kader van huisvesting moet de Europese wetgeving nageleefd worden. De minimale

oppervlakte die per big aanwezig moet zijn in de stal en de ruimte tussen de roosterbalken en de

minimale balkbreedte van de roostervloeren zijn wettelijk vastgelegd. Dit geldt ook voor de lichten

geluidsnormen. Daarnaast is het vanzelfsprekend dat een goede temperatuur, ventilatie en hygiëne

aanwezig moet zijn om de biggen in een zo optimaal mogelijke omgeving te laten opgroeien. Het is

ook van belang dat de biggen zo weinig mogelijk gemengd worden met andere tomen op het moment

van spenen. Dit leidt echter tot stress omdat onderling een nieuwe hiërarchie bepaald moet worden.

Er moet ook veel aandacht geschonken worden aan het voeder van gespeende biggen. Op het

moment van spenen zijn bepaalde verteringsenzymen nog onvoldoende ontwikkeld. Doordat de

voederabsorptie hierdoor niet optimaal verloopt, treedt een groeiachterstand en conditieverlies op.

Daarom is het noodzakelijk om gespeende biggen een hoog energetisch en gemakkelijk verteerbaar

voeder te geven. Er moet hiervoor een ideale verhouding gevonden worden tussen macro-,

micronutriënten en additieven. Hiermee moet een zo efficiënt mogelijke voederconversie worden

bekomen. Er moet worden gestreefd naar een verbetering van de darmflora en mestconsistentie. Het

voeder moet wel smakelijk en goed bereikbaar zijn zodat er geen gedaalde voederopname optreedt.

Tot slot moet er ook voldoende kwalitatief drinkwater aanwezig zijn dat makkelijk kan worden

opgenomen. Het is noodzakelijk om minstens jaarlijks het drinkwater te laten onderzoeken op

afwijkende waarden via een chemisch en bacteriologisch onderzoek. Hierbij moet de kwaliteit voldoen

aan vastgelegde normen. Afwijkende waarden hebben een invloed op de smaak van het water

waardoor er te weinig opgenomen zal worden wat ongunstig is voor de groei van de biggen.

Er kan dus besloten worden dat het management rond het spenen goed begeleid moet worden door

de bedrijfsdierenarts. Niet alleen infectieuze oorzaken zorgen voor economische verliezen, ook

fysiologische veranderingen, huisvesting, voeding en drinkwater zijn van cruciaal belang om het

speenproces zo goed mogelijk te overbruggen.

Sleutelwoorden: biggen – drinkwater – huisvesting – spenen – voeding

2

INLEIDING

De intensieve varkenshouderij is de dag van vandaag een sector die streeft naar de meest optimale

opbrengst en waarbij de kosten zoveel mogelijk onderdrukt moeten worden. Een belangrijke stap,

waar vaak problemen voorkomen, is het moment van spenen en de dagen hierop volgend. Spenen

van biggen is een belangrijk en cruciaal proces in de intensieve varkenshouderij dat een grote impact

heeft op het gedrag, de gezondheid en groei van de biggen59, 43

. Dit komt omdat biggen in de natuur

zich geleidelijk kunnen aanpassen aan het speenmoment, maar in de intensieve varkenshouderij

gebeurt dit heel abrupt en op een veel vroeger tijdstip107

. Een goed management en een goede kennis

zijn vereist om zoveel mogelijk uitval te vermijden, homogene tomen te creëren en de groei van de

biggen zo optimaal mogelijk te laten verlopen. Een optimale huisvesting gecombineerd met een goed

verteerbaar voeder en kwalitatief drinkwater kunnen hierbij helpen.

Het doel van deze literatuurstudie is een overzicht te geven van de veranderingen voor de big rond

het moment van spenen en de impact op de gezondheid en groei. Ook zal worden ingegaan op de

huisvesting. Daarna wordt een overzicht gegeven van de belangrijkste macronutriënten,

micronutriënten en voederadditieven en wordt ook dieper ingegaan op de voedervorm en

voederstrategie. Tot slot wordt de drinkwaterkwaliteit besproken en hoe deze kan verbeterd worden,

wat de waterbehoefte is en welke watervoorzieningen gebruikt kunnen worden bij gespeende biggen.

3

LITERATUURSTUDIE

1. SPENEN

1.1. WAT IS SPENEN

Spenen is een belangrijk proces in de varkenshouderij. Het betekent het ontnemen van de

moedermelk voor de zuigeling. In de varkenshouderij houdt dit een scheiding tussen de zeug en haar

biggen in82

.

1.2. SPEENLEEFTIJD

1.2.1. Normale speenleeftijd

In de natuur gebeurt spenen van biggen op een leeftijd van twee tot vier maanden82

. In tegenstelling

tot de intensieve varkenshouderij is spenen in de natuur een geleidelijk proces waarbij het dier zich

langzaam kan aanpassen. Na een paar weken zal de hoeveelheid melk bij de zeug stapsgewijs gaan

verminderen waardoor de biggen automatisch op zoek zullen gaan naar voeder in de omgeving107

. In

de intensieve varkenshouderij wordt echter gespeend op een leeftijd van drie tot vier (uitzonderlijk vijf)

weken en is dit een heel abrupt proces. Spenen vanaf de leeftijd van drie weken is toegelaten volgens

de EU regelgeving indien specifieke voorzieningen voor de gespeende biggen voor handen zijn.

Spenen op een leeftijd van minder dan drie weken wordt maar uitzonderlijk toegestaan149

. Het is van

essentieel belang om de biggen zo goed mogelijk voor te bereiden op het speenproces.

1.2.2. Meest gunstige speenleeftijd op fysiologisch vlak

Uit heel wat onderzoeken is gebleken dat spenen veel negatieve effecten heeft op de biggen. De

meest gunstige leeftijd voor de biggen is dan ook om zo dicht mogelijk bij de natuurlijk fysiologische

speenleeftijd te spenen. In het kader van de intensieve varkenshouderij is het niet mogelijk om biggen

en zeugen vier maanden samen te houden.

Biggen die gespeend worden op een leeftijd van drie weken hebben een lager speengewicht dan deze

op vier weken. Een oudere leeftijd is beter voor de ontwikkeling van het spijsverteringsstelsel van de

big. Hierdoor zullen minder morfologische veranderingen optreden in de darm en zal een betere

enzymactiviteit aanwezig zijn142

.

Oudere biggen zijn beter in staat om hun lichaamswarmte te behouden na het spenen in perioden van

ondermaatse voederopname. Een te koude omgeving stimuleert echter de darmmotiliteit wat kan

leiden tot diarree na spenen103

.

Spenen op een leeftijd van 21 dagen heeft meer negatieve gevolgen op de groei en stress dan

spenen op 28 dagen. De biggen zullen een vertraagde groeisnelheid vertonen en ondergaan meer

stress. Gedragsstoornissen zoals meer vocaliseren en agressief gedrag zijn zichtbaar op elke

(vroege) leeftijd van spenen43

. Wanneer biggen gespeend worden op latere leeftijd (zeven weken),

dan zal de plasma cortisol concentratie nog lager zijn wat wijst op minder stress171

. Tussen de biggen

onderling is een verschil merkbaar tussen grote en kleine biggen. Grote biggen zullen het soms

moeilijker hebben om zich aan te passen aan de nieuwe omstandigheden direct na het spenen omdat

ze hogere voedingseisen hebben dan lichtere biggen117

. Kleine biggen zullen dan weer meer lawaai

maken omdat ze zich moeten verweren t.o.v. de grote biggen132, 71

.

1.2.3. Economisch-praktisch

In de huidige varkenshouderij wordt veelal gebruik gemaakt van een meer-weken-systeem. Via dit

systeem worden de dieren op een vaste dag geïnsemineerd waardoor de zeugen zullen werpen op

4

vaste berekende dagen. Spenen zal ook gebeuren op een vaste dag. Op deze manier wordt het werk

in het weekend tot een minimum herleid. Door gebruik te maken van een gemiddelde speenleeftijd

van vier weken kan men theoretisch een worpindex van 2,48 worpen per zeug per jaar behalen. Bij

een speenleeftijd van gemiddeld drie weken kan dit theoretisch zelfs 2,6 worpen per zeug per jaar

bedragen. Het is duidelijk dat hoe korter de zoogperiode is en hoe meer worpen er per jaar bereikt

worden, hoe beter dit economisch zal zijn178, 191

.

1.2.4. Speenleeftijd in het kader van het meer-weken-systeem

Door gebruik te maken van een meer-weken-systeem wordt de oestrus gesynchroniseerd op het

bedrijf waardoor zeugen gestructureerd zullen gaan werpen met vaste intervallen. Een voordeel van

dit systeem is dat ervoor gezorgd kan worden dat alle gebouwen en de uitrusting goed gereinigd

kunnen worden tussen twee opeenvolgende groepen43

.

In onderstaande tabel wordt een vergelijking weergegeven tussen de verschillende weeksystemen.

Tabel 1. Vergelijking meer-weken-systemen

2 weken systeem 3 weken systeem 4 weken systeem 5 weken systeem

Aantal groepen 10 7 5 4

Aantal groepen in de kraamstal

2 2 1 1

Speenleeftijd 3 weken 4 weken (ev.

alternerend 3 weken 3 weken 3 (ev. 3,5-4) weken

Sanitaire leegstand in de kraamstal

1 dag 1 week 1 dag 1 week

Het aantal groepen wordt berekend aan de hand van de cyclusduur van de zeug gedeeld door het

aantal weken van het gebruikte weken systeem.

Het voordeel van een vier weken systeem ten opzicht van een drie weken systeem is dat er maar één

groep in de kraamstal zit. Bij een drie weken systeem zijn twee groepen zeugen in de kraamstal

aanwezig waardoor er meer zeugenplaatsen in de kraamstal moeten zijn en dit is duurder. Dit geldt

niet voor een twee weken systeem.

Het is ook mogelijk om te spenen op een leeftijd van vier weken in een twee weken systeem, maar

door te spenen op de leeftijd van drie weken kan een hogere worpindex bekomen worden wat

economisch interessanter is. Ook is in een twee weken systeem de werkdruk voor de varkenshouder

op bepaalde dagen zeer hoog omdat dekken en werpen in dezelfde week vallen.

Bij een vijf weken systeem kan men ook opteren om te spenen op een leeftijd van meer dan drie

weken, maar dit heeft als nadeel dat de reinigingsperiode bijna nihil wordt.

Tot slot wordt een één weken systeem soms ook nog toegepast. Hier zijn echter heel wat nadelen aan

verbonden. Er is continu werk aanwezig, er zitten veel leeftijden dooreen en dit leidt meestal tot een

hogere infectiedruk op het bedrijf181

.

1.2.5. Vroeg spenen

Het is wettelijk bepaald dat biggen niet voor een leeftijd van drie weken gespeend mogen worden. Een

uitzondering hierop is toegestaan omwille van welzijns- of gezondheidsredenen149

.

5

Biggen kunnen worden gespeend op een leeftijd van slechts drie dagen. Hierbij is het uiteraard van

belang dat de omgeving aangepast wordt aan de dieren. De jonge biggen worden in een soort van

couveuse geplaatst waar het warm is en waar kunstmelk wordt verstrekt. Het is logisch dat enkel

gezonde biggen hier een kans maken om te overleven. Biggen naar een voorspeenbiggenstal

brengen kan op een latere leeftijd (1-2 weken)185

. Vroeg spenen zal een invloed hebben op de

darmmucosa en op de immuniteit. Uit onderzoek107

blijkt dat bij vroeg gespeende biggen een duidelijk

lagere immunoglobuline type A (IgA) concentratie aanwezig was in het serum. Dit komt niet door een

tekort aan biestopname maar wel door een vertraging van de eigen IgA aanmaak. Door verstoring van

de darmbarrière is er een verhoogde kans op ontstekingen en sepsis. Dit zal samen met cytokines het

immuunsysteem van de big gaan stimuleren.

Vroeg spenen kan ook leiden tot een verhoogd voorkomen van belly-nosing (herhaaldelijk met de

neus tegen de buik aanduwen van een andere big) en andere oro-nasale gedragingen zoals zuigen,

neuzen en kauwen aan andere biggen59

. Neuzen wordt vooral gezien op een speenleeftijd van twee

weken200

. Deze gedragingen kunnen worden gerelateerd aan het zuigen bij de moederzeug waarbij

het schieten van de melk wordt gestimuleerd53

. Bij vroeg gespeende biggen wordt een verhoogd

vluchtgedrag waargenomen en vertonen ze minder interesse in de omgeving in vergelijking met

biggen die op latere leeftijd worden gespeend200

.

1.2.6. Split weaning

Met split weaning wordt bedoeld dat er vanaf een bepaalde periode na de geboorte een deel van de

biggen weggenomen wordt van de zeug alvorens alle biggen gespeend worden. Hiervoor zullen de

grootste biggen geselecteerd worden192

. Op deze manier blijven enkel nog de zwakste biggen over bij

de zeug en kunnen deze optimaal profiteren van de melktoevoer193

. Bij bepaalde onderzoeken werden

de zware biggen op een leeftijd van drie weken gescheiden van hun moeder en de lichte biggen een

week later143, 193

. De groei van de biggen die behoorden tot de ‘lichte klasse‘ van de split weaning

groep groeiden opmerkelijk beter dan de lichte biggen uit tomen die niet gesplitst werden. De zware

biggen uit de split weaning groep vertoonden wel een minder goede groei in de week dat ze

gescheiden moesten leven van de zeug in vergelijking met de zware biggen die een week langer bij

de moederzeug konden blijven2.

De groeiwinst dat de lichte biggen hebben gemaakt via split weaning is niet meer zichtbaar wanneer

de biggen van een gewone groep ermee vergeleken worden op een leeftijd van negen weken. De

zware biggen blijven altijd de zwaarste113, 193

.

Deze techniek van split weaning heeft ook invloed op de zeug. Bij haar kan een verkort spenen-

oestrus interval worden waargenomen, al is dit niet spectaculair korter. Daarnaast zal de zeug ook

minder gewicht en rugspekdikte verliezen gedurende de lactatie in vergelijking met zeugen waarbij

geen split weaning wordt toegepast193

.

1.2.7. Intermittent suckling

Met intermittent suckling, intermitterend zuigen of tijdelijk spenen wordt bedoeld dat dagelijks de

moederzeug en haar biggen van elkaar worden scheiden voor een bepaalde periode van de dag

tijdens het tweede deel van de lactatie. Wanneer de techniek van intermitterend zuigen wordt

toegepast, dan zal dit een betere voederopname geven tijdens de lactatieperiode en na het spenen162

.

Ook de groei van de biggen zal de eerste week (vanaf dag twee) na spenen hoger zijn11

. Biggen die

intermitterend zuigen zullen wel een lager speengewicht hebben dan biggen die continu toegang

hebben tot moedermelk96

. De biggen die intermitterend zuigen, kunnen de achterstand niet ophalen in

6

de periode waarin ze wel toegang hebben tot de zeug. Hoe later de biggen intermitterend moeten

zuigen, hoe minder groot het verschil zal zijn van deze tragere groei en hoe groter de stimulatie zal

zijn voor voederopname na spenen11

. Zeven dagen na het spenen zullen alle biggen gemiddeld een

overeenkomstig gewicht vertonen.

Door gebruik te maken van deze techniek zijn de biggen beter voorbereid op het proces van spenen.

Spenen brengt echter veel stress en morfologische veranderingen van de darm met zich mee, maar

door de biggen hierop beter voor te bereiden, wordt de schade zo minimaal mogelijk gehouden169

.

Biggen die intermitterend zuigen zullen minder stress ondergaan wanneer ze gespeend worden omdat

ze het al gewoon zijn om van de moeder gescheiden te worden. De verkorting van de villuslengte zal

tevens minder aanzienlijk zijn bij intermitterend zuigende biggen. Er zal ook een betere opname zijn

van voedingsstoffen in de darm11

. Algemeen kan besloten worden dat de darmmorfologie beter is bij

biggen die onderworpen zijn aan intermitterend zuigen dan biggen die dit niet hebben gedaan12

.

Het is van belang om op het einde van de periode van (intermitterend) zuigen extra voer bij de biggen

te plaatsen. Hoe hoger de opname van het lactatievoeder is, hoe hoger de gemiddelde dagelijkse

groei zal zijn. De minder goede groei door het intermitterend zuigen zal zo gecompenseerd worden95

.

Dieren die intermitterend zuigen zullen een hogere opname vertonen dan dieren die nog continu

kunnen zuigen bij de moeder96

. Aanvullend voederen tijdens de zoogperiode zal tevens de intestinale

absorptie na het spenen bevorderen11

. Uiteraard zal er altijd wel een grotere variatie aanwezig zijn

tussen verschillende tomen wat betreft de opnamehoeveelheid van dit lactatievoeder.

Intermitterend zuigen heeft ook een invloed op de zeug. Zeugen zullen minder gewicht verliezen

tijdens de lactatieperiode en een minder uitgesproken negatieve energiebalans doormaken. Ze

vertonen een verkort spenen-ovulatie interval doordat de zeug minder geprikkeld wordt door

zuigstimuli96

.

1.3. VERANDERINGEN BIJ SPENEN

Spenen van biggen brengt heel wat veranderingen met zich mee. Doordat de biggen weggenomen

worden van de moederzeug, verdwijnt ook de mogelijkheid tot het opnemen van moedermelk199

. De

biggen worden verplaatst naar een andere, niet vertrouwde omgeving waar de omgevingstemperatuur

een stuk hoger zal liggen dan in de kraamstal195

. Daarnaast komen de biggen in contact met andere

soortgenoten waardoor er een nieuwe sociale rangorde zal moeten worden bepaald136

.

1.3.1. Immuniteit

Doordat de placenta bij het varken tot het diffuus epithelio-choriaal type behoort, is er geen

transplacentaire passage van maternale antistoffen mogelijk. Daarom is het van groot belang dat deze

antistoffen via het colostrum in de biggen terechtkomen.

Colostrum of biest is rijk aan antistoffen die specifiek zijn voor de pathogenen die op het bedrijf

voorkomen. Colostrum is voornamelijk rijk aan immunoglobuline type G (IgG) dat gedurende de eerste

uren na de geboorte nog door de darmwand kan migreren tot in de circulatie. Op deze manier bezit de

big een passieve bescherming tegen bepaalde antigenen gedurende de eerste dagen tot weken na de

partus153

. Aangezien niet alle biggen evenveel biest opnemen zijn grote variaties waarneembaar in de

serum immunoglobulineconcentraties107

. Door de zeug te gaan vaccineren tijdens de dracht kunnen

hogere concentraties antistoffen of specifieke antistoffen (bv. E. coli) verkregen worden in de biest73

.

Het is noodzakelijk om de zeugen op een aangepast voeder (lacto-zeugenvoer) te plaatsen net voor

het werpen en ervoor te zorgen dat er steeds voldoende drinkwater aanwezig is. De zeugen moeten

7

ook genoeg oxytocine produceren voor een goede melkejectie. Dit zijn heel cruciale punten om een

optimale biest- en melkproductie te verkrijgen.

De zeugenmelk zorgt voor een lactogene immuniteit via IgA waardoor er een passieve mucosale

bescherming aanwezig is in de darm. Het moederdier moet continu antistoffen aanmaken. Uit

onderzoek is gebleken dat de overgrote meerderheid IgG, IgA en IgM lokaal aangemaakt wordt in de

uier24

. Het is dus van groot belang dat de zeug over een goede uierkwaliteit beschikt zodat er genoeg

kwaliteitsvolle biest en melk aangemaakt wordt. Na opname van de melk met IgA zal dit ervoor zorgen

dat pathogene bacteriën geblokkeerd worden ter hoogte van het darmoppervlak via hun

agglutinerende werking. Ze zullen ook bacteriële toxines gaan neutraliseren en zo veel mogelijk

virussen gaan tegenhouden. Dit vereist echter wel de aanwezigheid van complement factoren en

lysozymen. De reactie tussen antigen en antistof moet gebeuren met een minimale beschadiging van

de enterocyten152

.

Na het spenen heeft de big geen toegang meer tot de moedermelk. Dit zorgt ervoor dat de lactogene

immuniteit wegvalt waardoor de biggen vatbaarder worden voor infecties in het spijsverteringsstelsel.

Ze hebben echter wel nog een colostrale immuniteit, maar die zal ook gestaag verminderen na het

spenen door de halfwaardetijd van eiwitten en de proteolytische afbraak187, 152, 153, 107

. Geleidelijk aan

zal de big zelf een actieve immuniteit ontwikkelen om zich te beschermen tegen allerhande

pathogenen153

. Als reactie op het spenen zal er ter hoogte van de enterocyten een verhoogde

expressie zijn van inflammatoire cytokines.

1.3.2. Voeding van melk naar vast

Als gevolg van spenen zijn biggen genoodzaakt vaste voeding op te nemen omdat de moedermelk

hen onthouden wordt. Voor de biggen is dit echter een grote verandering waardoor ze de eerste

dagen na spenen te weinig voeder opnemen en er een tekort aan voedingsstoffen ontstaat199

.

Na het spenen verandert de voeding van vloeibare melk naar vaste voeding. Door deze omschakeling

is er ook een verandering van dierlijke naar plantaardige eiwitten. Melkeiwitten zijn echter veel beter

verteerbaar dan de eiwitten die voorkomen in het voeder kort na het spenen. Van nu af aan zal er

hoofdzakelijk energie gewonnen worden uit koolhydraten en niet meer uit vet80

.

Doordat het maagdarmkanaal onvoldoende voorbereid is op deze abrupte verandering, zal een

verminderde verteerbaarheid en absorptiecapaciteit aanwezig zijn gedurende de periode waarin de

darm zich aanpast. Dit veroorzaakt vaak diarree tijdens de eerste week na het spenen142

.

1.3.3. Verandering van huisvesting en sociale rangorde

Biggen moeten na het spenen omgevingsveranderingen ondergaan. Ze worden verplaatst naar een

andere huisvesting (zie verder) en biggen van verschillende tomen worden dikwijls samen in een hok

gebracht. Deze veranderingen hebben een invloed op het gedrag van de biggen. Hoe vroeger de

biggen gespeend worden, hoe meer deze gedragsveranderingen tot uiting komen. De biggen gaan

meer lawaai maken, ze zijn angstiger en agressiever, vertonen belly-nosing en staartbijten200, 59, 74

.

De maat van gedragsverandering is afhankelijk van de groep waarin de dieren terechtkomen.

Wanneer de gespeende biggen gemengd worden met veel biggen uit andere tomen, zal een hevigere

interactie voorkomen tussen de biggen gedurende de eerste tien dagen na het spenen. Deze

verhoogde interactie kan verklaard worden omdat de biggen vechten voor de toegang tot de nieuwe

functies in de nieuwe omgeving. Hongerige en lichtere biggen zullen duidelijk meer lawaai maken

omdat ze zich meer moeten verweren136, 74

.

8

1.4. DARMMORFOLOGIE EN MICROBIOTA BIJ SPENEN EN VERANDERINGEN NA SPENEN

1.4.1. Microbiota

De microbiota aanwezig in de darm, op het moment van spenen, spelen een belangrijke rol in de

morfologische structuur en verterings- en absorberende capaciteiten van het spijsverteringsstelsel. De

microbiota zijn verantwoordelijk voor de hyperplasie van de crypten en de atrofie van de villi ter hoogte

van de dunne en dikke darm. Dit kan worden aangetoond door een vergelijking te maken tussen

conventionele en gnotobiotische varkens. In conventionele dieren is er villusatrofie en

cryptenhyperplasie ten opzichte van de kiemvrije dieren. Gnotobiotische biggen vertonen een dunnere

lamina propria en een tragere vernieuwing van de enterocyten. De cryptenhyperplasie zal minder tot

uiting komen bij dieren die in een proper milieu worden gehouden in vergelijking met dieren uit een

gecontamineerd milieu. Dit toont aan dat er na spenen een wisselwerking bestaat tussen de

microbiota, het milieu en de turnover van de enterocyten. Voedsel zal in direct contact staan met de

darmflora en ze ook gaan beïnvloeden. Op het moment van spenen is er een grote verandering van

het voeder. Moedermelk is rijk aan componenten (sIgA, oligosacchariden, lymfocyten, lactoferrine…)

die noodzakelijk zijn voor de big. Door het wegvallen van deze melk zal de gespeende big gevoeliger

zijn voor infecties met opportunistische en pathogene bacteriën. Dit komt door een veranderde

wisselwerking tussen de microbiota en de bacteriën én door een veranderde darmmorfologie142

.

1.4.2. Veranderingen darmmorfologie

Spenen is een proces dat veel stress teweeg brengt bij de biggen. Dit heeft een grote invloed op de

darmhistologie, -biochemie en -morfologie142, 169

. Hoe vroeger de biggen gespeend worden, hoe

opvallender de morfologische veranderingen zullen zijn142

. Dit zal zorgen voor een verkorting van de

darmvilli169

. Deze villusatrofie komt vooral tot stand door een verminderde hoeveelheid voederinname

en daaraan gerelateerd een verlaagde hoeveelheid ATP158

. De voedersamenstelling heeft hier niet

zo’n grote invloed op. De atrofie van de darmvilli kan echter ook gepaard gaan met het verdiepen van

de darmcrypten84, 85, 143

. Dit alles heeft als gevolg dat er een verminderde vertering en absorptie zal

zijn van het ingenomen voeder169

. Dit resulteert in een verminderde prestatie van de dieren en het

oplopen van een groei achterstand142

. De atrofie van de darmvilli na het spenen kan verklaard worden

doordat er een hogere mate van verlies van cellen is of een verlaagde aanmaak van nieuwe cellen. Bij

een vertraagde aanmaak van cellen moet de oorzaak worden gezocht in de crypten. Daar zal er een

verminderde celdeling plaatsvinden waarbij de oorzaak gelinkt kan worden aan vasten. Een verhoogd

verlies van cellen, voornamelijk ter hoogte van de apex, is verklaarbaar doordat o.a. bacteriën,

antigenen en voedingsmiddelen inwerken op deze cellen. Waarschijnlijk vinden beide processen

plaats na het spenen en is er een vermindering van de villushoogte/cryptendiepte verhouding142

.

Stress en een verminderde stimulatie van de darm door onvoldoende voederopname, en hierdoor een

lagere ATP, zorgen voor een verhoging van het paracellulair transport ter hoogte van de darm201,158

.

Onderzoek toonde aan dat stress en gedaalde eetlust leiden tot een verminderde weerstand ter

hoogte van de enterocyten omdat er een gedaalde weerstand was ter hoogte van de tight junctions157

.

Dit verklaart ook de verhoogde darmpermeabiliteit. Door dit verhoogde paracellulaire transport komen

allerhande antigenen, allergische componenten, bacteriën en toxines in de weefsels terecht waardoor

dit zal resulteren in een inflammatie en een immunologische respons158

.

De waarden van villusatrofie zijn spectaculair en kunnen oplopen van 40 tot 75%. Deze enorme

reductie is vooral zichtbaar de eerste 24 uren na het spenen. Daarna zal de verkorting minder groot

zijn. Deze verkorting kan doorgaan tot vier à zeven dagen na spenen. Twee weken na het spenen zal

de originele lengte van de villi terug bereikt worden158

.

9

De villuslengte en cryptendiepte kan het best behouden worden door ervoor te zorgen dat de biggen

zo weinig mogelijk lijden aan nutritionele stress en de voederopname zo weinig mogelijk onderbroken

wordt143, 144

.

1.4.3. Alkalisch fosfatase in de dunne darm

Alkalisch fosfatase is een enzym met een niet specifieke fosfomono-esterase activiteit dat o.a.

voorkomt in de darm. Dit enzym is in staat om fosfaatgroepen te verwijderen van moleculen en vrij

anorganisch fosfaat te produceren. Het katalyseert ook de overdracht van fosforgroepen met

verschillende alcoholen87

.

Differentiatie van de enterocyten zorgt voor expressie van het alkalisch fosfatase in de dunne darm.

Daar heeft het als functie het neutraliseren van endotoxines, onderdeel van lipopolysacchariden

afkomstig uit de celwand van pathogene gram negatieve bacteriën, die aanwezig zijn in de darm145, 99

.

Daarnaast is alkalisch fosfatase ook in staat tot de hydrolyse van monofosfaat esters, vetvertering en

vetabsorptie, transcellulair transport van opgeloste stoffen en het onderhouden van de correcte pH in

de darm via een verhoogde bicarbonaatsecretie60, 36, 203

. Het wordt tevens gebruikt als merker voor de

primaire spijsvertering en absorptiefuncties ter hoogte van de dunne darm.

Uit experimenteel onderzoek blijkt dat alkalisch fosfatase minder actief is bij biggen die op tien dagen

worden gespeend in vergelijking met biggen die op een leeftijd van drie weken worden gespeend. Het

jejunum is een belangrijke plaats waar het alkalisch fosfatase tot expressie komt. Op deze plaats ziet

men dan ook een aanzienlijke daling van de expressie van het enzym als gevolg van spenen. In het

experiment ging men o.a. de enzymactiviteit, enzymaffiniteit, verteringscapaciteit en genexpressie van

intestinaal alkalisch fosfatase (IAP) gaan onderzoeken. Spenen vermindert duidelijk bovenstaande

factoren99

.

Na de geboorte zal er een vernieuwing gebeuren van de enterocyten. Normaliter gebeurt dit op een

leeftijd van negentien dagen als de dieren normaal kunnen zuigen. De levensduur van het

darmepitheel is tien dagen bij neonatale varkens. De IAP verteringscapaciteit vermindert op het

moment van spenen door een verandering in de genexpressie van IAP in de pas vernieuwde

enterocyten. Dit zal worden beïnvloed op transcriptioneel en post-transcriptioneel niveau. Daardoor zal

de belangrijke functie van alkalisch fosfatase ondermaats zijn rond het spenen en resulteert dit een

verhoogde gevoeligheid voor darmproblemen bij vroeg gespeende biggen. De verminderde expressie

van IAP na spenen wordt ook veroorzaakt door hormonale en inflammatoire factoren. Doordat bij

spenen de toevoer van epidermale groeifactoren uit de melk wegvalt, zullen de darmvilli gaan

atrofiëren en wordt een mucosale dysfunctie van de IAP expressie bekomen. Op het moment van

spenen vertonen de biggen tevens minder eetlust. Hierdoor is er een tekort aan essentiële

voedingsstoffen waardoor er een verlaging van de IAP genexpressie kan waargenomen worden in

hernieuwde enterocyten. Bepaalde aminozuren zouden in staat moeten kunnen zijn om deze

gedaalde expressie terug omhoog te krijgen waarbij er terug een goede epitheliale proliferatie en

differentiatie van de enterocyten optreedt en er synthese is van intracellulaire eiwitten zoals IAP99

.

2. HUISVESTING

2.1. HOKGROOTTE - HOKBEZETTING

De bezettingsdichtheid mag niet zomaar gekozen worden want deze normen zijn in een Europese

regelgeving vastgelegd. Hierbij geldt dat bij een gemiddeld varkensgewicht van kleiner dan tien

kilogram een oppervlakte van 0,15 m² vereist is per big. Bij biggen van 10-20 kilogram is een

oppervlakte van 0,20 m² vereist per big. Deze oppervlakte is de oppervlakte vrije vloer wat wil zeggen

10

dat alle obstakels, die aanwezig zijn in de stal, hiervan afgetrokken moeten worden150

. Volgens de

Europese richtlijnen is het toegestaan varkens die te agressief, ziek, aangevallen of gewond zijn uit de

verplichte groepshuisvesting te halen en apart op te sluiten in een box. Hierbij moet het dier zich wel

nog kunnen omdraaien in de box150

.

2.2. GROEPSGROOTTE

Een optimale groepsgrootte vinden voor gespeende biggen is niet eenvoudig. Zo weinig mogelijk

tomen mogen gemengd worden om extra stress en agressie te vermijden, maar te kleine groepen zijn

economisch gezien ook niet optimaal3, 136

.

Uit onderzoek is gebleken dat biggen uit groepen van negentig gespeende biggen, wat een grote

groep is, minder goed zullen groeien na spenen dan kleine groepjes die bestaan uit ongeveer tien

biggen189

. Hoe kleiner de tomen, hoe meer de oorspronkelijke tomen behouden kunnen blijven. Bij het

maken van grote groepen zullen tomen gemengd worden wat tot meer onrust, stress, concurrentie en

agressie leidt. Hiertegenover kan ook een economisch en praktische visie neergelaten worden. Bij het

gebruik van grote groepen zijn grotere hokken mogelijk die sneller schoon te maken zijn en minder

kosten qua infrastructuur dan vele kleine afzonderlijke hokken. Grote groepen zijn echter minder

overzichtelijk waardoor het moeilijker is om probleembiggen te vinden en hierbij zal sneller gebruik

gemaakt worden van groepsbehandelingen i.p.v. individuele behandelingen. Ook zal de

ziektetransmissie groter zijn bij grote groepen. Economisch gezien moet worden gekeken of de

gespeende biggen uiteindelijk op het eigen bedrijf afgemest worden of niet. Het blijkt echter dat

varkens uit grote groepen op het einde van de mestperiode zwaarder waren, meer vlees hadden en

een lagere voederopname, waardoor het economische verlies van net na het spenen goed ingehaald

wordt. Als de biggen niet op het eigen bedrijf afgemest worden, is het beter ze te houden in kleine

groepen zodat ze dan optimaal kunnen groeien. In de praktijk zitten er vaak 15-30 biggen per groep.

2.3. MENGEN VAN TOMEN

Mengen van verschillende tomen moet zoveel mogelijk worden vermeden omdat hierna de rangorde

binnen de groep opnieuw zal moeten worden bepaald. Dit brengt heel wat agressie, stress en

verspreiding van kiemen met zich mee3, 189

. In de praktijk is het niet mengen van tomen echter niet

altijd mogelijk, maar het kan wel tot een minimum beperkt worden92

. Probeer, indien mogelijk,

maximaal twee tomen te mengen51

.

Uit onderzoek bleek dat gespeende biggen minder onderlinge agressie, en daaraan gerelateerd

huidletsels, gaan vertonen wanneer de tomen vijf dagen voor spenen al gemengd worden136

. Er wordt

ook agressie opgemerkt in die periode voor spenen, maar als het mengen rond de zeug gebeurt zijn

de gevechten minimaal. Het voortijdig mengen heeft echter geen invloed op de verdere prestaties van

de biggen.

2.4. VLOERTYPE

In de praktijk zijn heel wat verschillende soorten vloertypes zichtbaar in de stallen voor gespeende

biggen. Vroeger werd vooral gebruik gemaakt van beton terwijl tegenwoordig vooral kunststofvloeren

worden gebruikt. Volgens Europese richtlijnen mag de ruimte tussen de roosterbalken maximaal 14

mm zijn voor gespeende biggen. De minimale balkbreedte moet 50 mm zijn tot een leeftijd van tien

weken150

. Er wordt heel vaak gebruik gemaakt van stallen met een deel roostervloer en een deel volle

vloer. Volledige roostervloeren zijn toegestaan wanneer ze niet van beton zijn190

.

11

2.5. TEMPERATUUR

Tijdens en na het spenen worden de biggen verplaatst naar een andere, niet vertrouwde omgeving.

Hier zal de omgevingstemperatuur een stuk hoger zijn, namelijk 4-8 °C, dan in de kraamstal. In de

kraamstal wordt geopteerd voor een temperatuur van 20-22 °C en in de biggenstal zal deze net na het

spenen circa 26-28 °C bedragen. Deze hoge temperatuur zal geleidelijk aan dalen bij het ouder

worden van de biggen. Deze temperatuur is het microklimaat en moet worden gemeten in de zone

tussen de 0 en 50 centimeter boven de grond in de hokken. Dit is noodzakelijk omdat de biggen op

deze hoogte vertoeven195

en omdat de lucht nooit homogeen verspreid is over de hele stal. De

gemiddelde temperatuur in de totale stalruimte is het macroklimaat en zal meestal hoger zijn dan het

microklimaat182

.

Gespeende biggen geven warmte af en dit is best zo goed mogelijk in evenwicht met de

warmteproductie. Biggen zijn echter in staat dit hele mechanisme goed te sturen. Bij te hoge

temperaturen zullen ze zich verspreid over de oppervlakte gaan leggen en zal de

ademhalingsfrequentie stijgen. Bij een te koude stal zullen ze zich zo veel mogelijk op en tegen elkaar

leggen met de poten onder hun lichaam183, 44

.

Fig. 1: Verloop thermoneutrale zone en comfortzone voor gespeende biggen183

De thermoneutrale zone is een zone waarin de biggen hun lichaamstemperatuur constant kunnen

houden, een gelijke groei blijven vertonen en de ideale voederconversie hebben199

. De comfortzone

maakt hier een deel van uit en in deze zone moeten de biggen geen extra inspanningen doen om hun

lichaamstemperatuur op peil te houden79

. Temperaturen onder de thermoneutrale zone zorgen voor

koudestress bij de gespeende biggen. In deze zone zullen de biggen een groter risico hebben op

gezondheidsproblemen en zal de voederconversie niet ideaal zijn. Ze zullen veel energie verspillen

om hun temperatuur te kunnen onderhouden. Bij temperaturen boven de thermoneutrale zone

ontstaat er hittestress en ook hierbij kunnen voorgaande problemen optreden183

.

2.6. LUCHTSAMENSTELLING

Een ideale luchtsamenstelling in een varkensstal zou bestaan uit buitenlucht. Helaas is dit niet

mogelijk en zijn er steeds allerhande gassen aanwezig. Toch moet de luchtkwaliteit zo optimaal

mogelijk gehouden worden. Dit is mogelijk door gebruik te maken van een efficiënt ventilatie-

systeem179

.

12

Koolstofdioxide (CO2) is een niet schadelijk, reukloos gas dat vaak gebruikt wordt als maatstaf voor de

luchtkwaliteit127

. Om na te gaan of genoeg geventileerd wordt, kan gebruik gemaakt worden van CO2

metingen. Bij een CO2-gehalte hoger dan 3000 ppm wordt er te weinig geventileerd. Bij een waarde

kleiner dan 2000 ppm wordt onnodig veel geventileerd179

.

Ammoniak (NH3) is een schadelijk gas dat gevormd wordt door contact van ureum, dat in de urine

aanwezig is, met het enzyme urease dat in de mest aanwezig is. NH3 is bekend vanwege de

milieuproblematiek en is voor de biggen schadelijk en irriterend voor slijmvliezen vanaf een

concentratie van 20 ppm. Een goed ventilatiesysteem is van belang om deze concentratie laag te

houden in de stal32, 106

.

Zwavelsulfide (H2S) heeft de geur van rotte eieren en wordt door anaërobe afbraak van mest

gevormd64

. Kleine concentraties zijn moeilijk te meten, maar concentraties hoger dan 1000 ppm zijn al

dodelijk! Dergelijk gas kan in hoge concentraties vrijkomen bij het ledigen van of bij het roeren in de

mestkelder179

.

Koolstofmonoxide (CO) is een zeer gevaarlijk gas dat dodelijk is vanaf een concentratie van 50 ppm.

Samen met methaan (CH4), kan het voorkomen in varkensstallen179

.

Naast bovenstaande gassen zijn stof, vocht en warmte ook belangrijk. De stofconcentratie in een

varkensstal moet lager zijn dan 2,4 mg/m³. Hierbij geldt de regel dat hoe kleiner het partikel is, hoe

schadelijker deze is, omdat ze dieper in de longen raken179

. De relatieve vochtigheid bedraagt best

60-80%.

2.7. VENTILATIE

Ventilatie is van groot belang in een varkensstal. Heel wat schadelijke gassen dienen tijdig verwijderd

te worden, o.a. om intoxicaties te vermijden. Teveel ventilatie moet ook worden vermeden. Dit zorgt

voor een te hoge luchtsnelheid en te veel temperatuurschommelingen waardoor de biggen meer kans

hebben op ademhalingsproblemen78

. Ook economisch gezien is teveel ventilatie nadelig. Een slechte

ventilatie kan ook aanleiding geven tot verhoogd voorkomen van oor- en staartbijten, verhoogde uitval,

overmatige hokbevuiling en verminderde voederopname179

.

In de praktijk wordt hoofdzakelijk gebruik gemaakt van twee soorten systemen. Bij de grondkanaal- en

deurventilatie zal de verse lucht van laag in de stal binnenkomen. Voor pas gespeende biggen moet

minstens 2 m³ en maximum 10 m³ verse lucht per uur ter beschikking zijn. Bij plafondventilatie komt

de verse lucht van hoog in de stal en is best 3-12 m³ verse lucht per uur aanwezig52

.

Voor gespeende biggen wordt een maximale luchtsnelheid van 0,15 m/s geadviseerd179

. Deze waarde

wordt vaak overschreden op bepaalde plaatsen in de afdeling, afhankelijk van het gebruikte

ventilatiesysteem182

. Een windsnelheid van 0,2 m/s zal een daling van de gevoelstemperatuur geven

van 4 °C. Bij een windsnelheid van 1,6 m/s daalt de gevoelstemperatuur met 10 °C179

.

Het ventilatie-effect voor CO2 zal het hoogst zijn bij gebruik van grondkanaalventilatie en hangt af van

de locatie in de stal. Hoe dichter bij de plaats van luchtinlaat, hoe beter het compartiment geventileerd

is. Ook zullen bij dit systeem minder verschillen in microklimaat tussen de hokken waargenomen

worden. Bij gebruik van deurventilatie zal een iets minder goede ventilatie optreden dan bij gebruik

van kanaalventilatie. Bij deurventilatie zullen de achterste compartimenten in de stal het best

geventileerd worden. Om de kwaliteit van ventilatie na te gaan bij plafondventilatie, al dan niet met

ventielen, moet een onderscheid gemaakt worden waar de dieren liggen en waar de dieren niet

liggen. Het ventilatie-effect is hoger op de plaatsen waar de biggen niet liggen dan waar er wel liggen

door de opwaartse luchtstroom door de warmteproductie van de gespeende biggen182

.

13

Het is best om een aantal temperatuurvoelers in het microklimaat te hangen om op die manier een

automatische sturing van ventilatie en verwarming te kunnen nuttigen. Door gebruik te maken van een

rooktoestel kan inzicht verkregen worden in de luchtstromingen in de stal184

.

Fig. 2: Schematische weergave micro- en macroklimaat varkensstal183

2.8. LICHTNORMEN

Elke varkensstal die gebouwd wordt sinds 1 januari 2003 moet voorzien zijn van licht doorlatende

openingen in dak en/of muren waarvan de totale oppervlakte meer dan 3% van het grondoppervlak

van de stal moet zijn92

. Tevens moet een lichtintensiteit van minstens 40 lux aanwezig zijn in ruimten

waarin de varkens zich bevinden. Deze intensiteit moet aanwezig zijn gedurende minstens acht uur

per dag150

.

Voor biggen raadt men aan om ze zo veel mogelijk in het licht te plaatsen na het spenen. Een goed

verlichte stal helpt de gespeende biggen sneller voeder te vinden zodat ze minder energie verliezen.

Daarom is het van belang de eerste 48-72 uur de lichten ononderbroken te laten branden totdat alle

biggen de voederen drinkbak gevonden hebben28

. Ander onderzoek heeft aangetoond dat een

verlenging van de periode licht na spenen de voederopname van de biggen stimuleert. Door deze

betere voederopname en een verhoogde metaboliseerbaarheid van energie gaan de biggen sneller

groeien. Daarnaast is er ook een verlaging van de onderhoudsbehoefte30

. Er is echter wel meer kans

op agressie en huidbeschadigingen.

2.9. GELUIDSNORMEN

Op de plaatsen waar biggen of varkens gehouden worden mag er geen constant of plots lawaai

aanwezig zijn en moet het geluidsniveau onder 85 dB blijven92

.

2.10. HYGIËNISCHE MAATREGELEN

Het is van groot belang de biggenstallen goed te reinigen en ontsmetten alvorens een nieuwe groep

gespeende biggen erin te brengen. Er moet gezorgd worden voor een zo laag mogelijke infectiedruk

zodat de biggen optimaal kunnen groeien51

. Om deze infectiedruk zo goed mogelijk te reduceren is

het van belang om de biggenstal voor enkele dagen leeg te laten staan zodat alles goed uitdroogt en

kiemen afsterven. Dit is mogelijk door gebruik te maken van het all-in/all-out systeem. Hierbij komt de

afdeling helemaal leeg te staan waarna een grondige reiniging en desinfectie kan plaatsvinden154

.

14

Om de verspreiding van kiemen tot een minimum te reduceren, kan gebruik gemaakt worden van een

kleurcode. Per afdeling heeft het gebruikte materiaal en kledij een specifieke kleur. Het materiaal met

die bepaalde kleur mag enkel in die specifieke afdeling gebruikt worden52

.

3. VOEDING

3.1. MACRONUTRIËNTEN

Op het moment van spenen zijn bepaalde verteringsenzymen nog niet voldoende ontwikkeld. Daarom

is het van belang om deze biggen een hoog energetisch, gemakkelijk verteerbaar voeder te geven

zodat een optimale voederconversie bekomen wordt126

.

3.1.1. Koolhydraten

Planten zijn rijk aan koolhydraten en dit in tegenstelling tot dierlijke producten. Ze kunnen worden

ingedeeld in oligo- en polysachariden. Oligosachariden zijn koolhydraten opgebouwd uit een laag

aantal monosacharide-eenheden. Monosachariden zelf behoren dus niet tot de oligosachariden. Niet

alle oligosachariden zijn echter verteerbaar. Deze kunnen eventueel wel worden gebruikt als

prebiotica die ook gunstige effecten hebben op de gewichtsaanzet204

. Polysachariden bestaan uit tien

of meer monosacharide-eenheden in een lineaire of vertakte vorm. Zo zijn er vezelachtige suikers

zoals cellulose of enzymatisch verteerbare suikers zoals zetmeel80

. Het bruikbare rendement is

afhankelijk van de chemische structuur van het suiker en de leeftijd van de big41

.

De vertering van koolhydraten kan op twee manieren gebeuren. De maagdarmflora is in staat om

koolhydraten te gaan fermenteren en enzymatische vertering is mogelijk via carbohydrasen57

. De

koolhydraten die niet kunnen worden afgebroken door carbohydrasen passeren de dunne darm en

zullen in de dikke darm door bacteriële afbraak verwerkt worden en deels als korte keten vetzuren

gebruikt worden door de big138, 41

. Op het moment van spenen verandert het voederaanbod van melk,

dat rijk is aan lactose, naar een vast voeder. Door een nog onvolledige aanwezigheid van

verteringsenzymen zijn niet alle soorten koolhydraten verteerbaar voor pas gespeende biggen.

Lactose (uit zuivel), glucose (uit granen) en sacharose (uit o.a. suikerriet, -biet, -palm) zijn het best

verteerbaar. Vanaf een leeftijd van drie weken leeftijd versterkt de amylase activiteit waardoor zetmeel

verteerd kan worden. Dit gebeurt echter geleidelijk aan. Het is dus aan te raden in het begin

geëxtrudeerd zetmeel te geven zodat het makkelijker verteerbaar is. Mogelijke zetmeelbronnen zijn

mais, tarwe en gerst. Mais heeft de hoogste voederwaarde en smakelijkheid van de drie en levert het

meeste energie. Het bezit vlot afbreekbaar zetmeel maar er is wel een tekort aan tryptofaan122, 57

.

Tarwe heeft ook nog een hoge voederwaarde en energiebron en is smakelijk voor de biggen, maar

mag niet te fijn gemalen worden. Gerst tot slot zorgt voor de laagste voederopname maar is wel

gunstig in de preventie van diarree57

. Cellulose kan niet enzymatisch verteerd worden door een

gebrek aan cellulase. De aanwezigheid van ruwe celstof is positief gecorreleerd aan de peristaltiek,

verteerbaarheid en resorptie met een verbetering van de darmflora en mestconsistentie. Het wordt

door fermentatie afgebroken in de dikke darm tot de vluchtige vetzuren, azijn-, propion- en boterzuur57

.

Een verhoogd aantal fermenteerbare koolhydraten in het voeder zorgt voor een pH daling van de mest

en zorgt voor een lagere ureumexcretie via de urine. Dit komt omdat de stikstofuitscheiding dan via de

feces zal gebeuren en niet via de urine. Een daling van de ammoniakemissie is ook mogelijk door een

verlaging van het ruw eiwitgehalte en een verhoging van het verteerbaar niet-zetmeel polysacchariden

(vNZP) gehalte. Bij pas gespeende biggen kan een hoog aanbod van vNZP leiden tot een verlaagde

vertering omdat hun verterings- en fermentatiecapaciteit nog niet optimaal ontwikkeld is. Dit kan leiden

tot verteringsstoornissen met vertraagde groei, te hoge voederconversie en te hoge mestuitscheiding

15

tot gevolg124, 15

. In het slechtste geval zullen gespeende biggen hierbij ook een lagere voederopname

vertonen wat een dubbel nadelig effect teweegbrengt. Daarom wordt bij biggen eerder het ruw eiwit

gehalte verlaagd en niet het vNZP verhoogd1. Een te hoog gehalte ruwe celstof (bulk) kan wel zorgen

voor een verminderde smakelijkheid. Een vezelrijke voeding is vooral aan te raden bij een lage

omgevingstemperatuur omdat anders een slechte vertering met een verhoogde fermentatie t.h.v. de

dikke darm, met vorming van vluchtige vetzuren, zal optreden138

.

3.1.2. Eiwitten en aminozuren

Eiwitten zijn organische verbindingen die opgebouwd zijn uit aminozuren. Het zijn moleculen met een

hoog moleculair gewicht. Er vindt een proximale vertering plaats in de maag en de dunne darm en een

distale vertering in het caecum en colon. Dit laatste leidt tot de vorming van ammoniak en vluchtige

vetzuren80

. Essentiële, semi-essentiële en niet-essentiële aminozuren worden bekomen door inname

van eiwitten via de voeding en door synthese in het lichaam. Er moet genoeg eiwit opgenomen

worden om aan de noden te voldoen. Deze opname is best niet te groot om te hoge ammoniakemissie

tegen te gaan. Het is dus mogelijk om het ruw eiwitgehalte te verlagen zonder verlies aan productie en

met een verlaging van het aantal pathogene kiemen1. Hierbij is het wel van belang om de essentiële

en limiterende aminozuren in zuivere vorm aan het voeder toe te voegen om aan de nutritionele

behoeften te voldoen131

. De voedersamenstelling speelt wel een rol voor het bekomen van de

desgewenste resultaten. Bij een verlaging van het ruw eiwit gehalte en een laag gehalte aan

fermenteerbare koolhydraten is een betere voederconversie te zien. Dit wordt niet gezien bij hoge

gehaltes fermenteerbare koolhydraten15

. Bij gebruik van grondstoffen met een laag bufferende

capaciteit en de aanwezigheid van lactose, is er een betere benutting en vertering van eiwitten. De

ideale eiwitbronnen voor pas gespeende biggen zijn sojaproducten, vismeel, bloedplasma, aardappel-

en melkeiwit. Melkpoeder heeft een duidelijk positief effect op het behoud van de villushoogte door

een vlotte verteerbaarheid in het ileum. Dit bevordert de voederopname gunstig188

. Het is van belang

ervoor te zorgen dat het voeder smakelijk blijft zodat de biggen gemakkelijk de gewenste

voederhoeveelheid opnemen. Een goede voederopname en vertering zullen voor minder stress

zorgen met betere productieresultaten tot gevolg7, 40

.

Aminozuren zijn organische verbindingen. Ze hebben allen een carboxylgroep en een aminegroep118

.

Aminozuren zijn van belang in de eiwitsynthese o.a. voor de aanmaak van spieren, zorgen voor een

minder grote impact van stress én voor de ontwikkeling van organen en het afweersysteem. In totaal

bestaan er zeker tweehonderd aminozuren, maar hiervan zijn er slechts twintig gangbare. Het varken

is niet in staat om deze alle twintig aan te maken in het lichaam. Dit zijn de essentiële aminozuren en

moeten dus aanwezig zijn in het voeder. Voor varkens zijn lysine, methionine, threonine, tryptofaan,

isoleucine, phenylalanine, valine, histidine, leucine en arginine essentiële aminozuren17, 46

. Cystine en

tyrosine zijn niet-essentiële aminozuren, maar kunnen worden gemaakt uit methionine en

phenylalanine. Methionine, lysine, tryptofaan, threonine en isoleucine zijn de aminozuren waarvan er

als eerste tekorten ontstaan. Dit zal een directe invloed hebben op de spieraanzet en groei van de

biggen46

.

Bepaalde aminozuren zijn gunstig bij stress, ontsteking en infecties die invloed hebben op de groei102,

101. Bij infecties en stress ziet men echter een daling van de meeste (aromatische)

aminozuurconcentraties behalve van phenylalanine en tryptofaan. Daarom is het van groot belang om

ervoor te zorgen dat pas gespeende biggen genoeg aminozuren opnemen en aanmaken om de

nadelige effecten van stress en infecties zoveel mogelijk te kunnen opvangen147

.

16

Glutamaat is van belang in de biosynthese van proline en arginine wat twee essentiële aminozuren

zijn en speelt ook een rol in de bescherming van de mucosae via glutathione. Het is een belangrijke

bron van energie voor de epitheelcellen146

. Glutamine is een veel voorkomend aminozuur in de melk

van de zeug op het einde van de lactatie. Het zorgt voor de noodzakelijke brandstof in de intestinale

cellen en stimuleert het immuunsysteem in het darmslijmvlies. Ze zijn beiden in staat om de

villusatrofie te reduceren, de darmbarrière zoveel mogelijk te behouden en zorgen voor een betere

absorptiecapaciteit. Dit alles resulteert in een betere groei en prestatie na het spenen109

.

Tryptofaan is in staat om de darmmorfologie te beschermen. Er wordt een verhoogde villi/crypten ratio

gevonden doordat de villi beter hun lengte bewaren166

. Tryptofaan kan zorgen voor stress

vermindering door een verlaagde hormonale respons wat van belang is rond de periode van spenen.

Doordat de dieren minder stress hebben zal er een betere anabole activiteit aanwezig zijn t.h.v. het

spijsverteringsstelsel94

. Tien dagen na het begin van de suppletie kan een verminderde fysieke

activiteit worden waargenomen waarbij de biggen meer zullen liggen93

. De gespeende biggen

vertonen een betere dagelijkse groei door een betere vertering, absorptie en productie van

verteringssappen118

. Ook de voederopname wordt gestimuleerd166

.

Arginine bevordert de wondheling en stimuleert bepaalde immunologische parameters156

. Er is een

stimulatie van T-cellen en een betere bactericide activiteit van de macrofagen118

. Bij sepsis wordt een

sneller herstel van de darmmotiliteit, een betere microcirculatie en een beter eiwitanabolisme

bekomen101

.

Cysteïne is een belangrijke bouwsteen in mucus. Bij een wanbalans van cysteïne zal een substantiële

verandering van de slijmsecretie gebeuren10

.

Threonine is net als cysteïne een belangrijke bouwsteen van mucus10

. Er mag niet te veel of te weinig

threonine worden gegeven aan biggen omdat dit nadelige effecten kan hebben. Er moet voldoende

opgenomen worden om een optimale eiwit- en mucinesynthese te bekomen en villusatrofie tegen te

gaan. Bij een wanbalans wordt een nadelig effect verkregen op de eiwitsynthese in de

extrahepatische weefsels. Dit zal zichtbaar zijn in een verminderde groei en ontwikkeling67, 68, 198

.

3.1.3. Vetten en vetzuren

Vetten of lipiden zijn organische verbindingen die niet oplosbaar zijn in water, maar wel in apolaire

oplosmiddelen. Deze definitie bevat echter een uitgebreid scala aan verbindingen97

. Vet heeft in het

lichaam heel wat functies zoals energievoorraad, thermische isolatie, schokabsorberend, dragen van

essentiële nutriënten, bepalen van de membraanopbouw en is een hormoonprecursor van o.a.

prostaglandines80

. Vetten horen, net zoals eiwitten en koolhydraten, ook goed verteerbaar te zijn.

Onder de goed verteerbare vetten voor gespeende biggen vallen melk-, cocos-, en palmpitvet. Smout

is matig verteerbaar en rundsvet is snel verteerbaar57

.

Vetzuren zitten in vet. Het zijn ketens die uit minstens twee koolstofatomen en een carboxylgroep

bestaan. Ze zijn in te delen in verzadigde en onverzadigde vetzuren. Bij verzadigde vetzuren zijn alle

koolstofatomen met een enkele binding met elkaar verbonden. Bij een onverzadigd vetzuur zijn er

dubbele bindingen aanwezig tussen koolstofatomen en deze kunnen zowel cis als trans georiënteerd

staan97

. Bij gebruik van een goed verteerbaar vet kunnen verbeterde groeiprestaties worden

vastgesteld bij gespeende biggen. Dit is wel van veel factoren afhankelijk zoals de leeftijd van het

varken, de lengte van de vetzuurketen en de concentratie (on)verzadigde vetzuren126

. Een overmaat

aan kortketen vetzuren zorgt voor een stimulatie van de bacteriële activiteit en proliferatie van

17

melkzuurbacteriën en bifidobacteriën in de darm194

. Suppletie van vetzuren zorgt voor een

optimalisering van het biggenvoer en daardoor betere prestaties en gezondheid89

.

Poly-onverzadigde vetzuren (PUFA) hebben minstens achttien koolstofmoleculen in de koolstofketen

en minstens twee dubbele bindingen. Ze komen voor in fosfolipiden en triacylglycerolen maar

circuleren ook in het plasma gebonden aan albumine. Omega-3 (n-3) en omega-6 (n-6) vetzuren

worden gesynthetiseerd in het lichaam na inname van de precursormoleculen. Het zijn dus essentiële

vetzuren. Arachidonzuur (ARA) (C20:4n-6) wordt gesynthetiseerd uit linolzuur (LA) (C18:2n-6) en

docosahexaeenzuur (DHA) (C22:6n-3) uit alfa linoleenzuur (ALA) (C18:3n-3) via eicosapentaeenzuur

(EPA) (C20:5n-3). LA en ALA zijn vooral terug te vinden in plantaardige oliën en DHA in visolie. Ook

EPA is terug te vinden in visolie en remt de synthese van ARA97

. Eicosanoïden worden

gesynthetiseerd uit PUFA’s en hebben een invloed op de immuunrespons. Omega-3 vetzuren werken

eerder anti-inflammatoir terwijl omega-6 vetzuren een pro-inflammatoir effect uitoefenen. Het totale

effect is afhankelijk van de PUFA-concentratie en hun precursoren80, 160, 159

. Het best worden n-3

PUFA’s aan de moederzeug verstrekt vanaf de latere dracht om ervoor te zorgen dat de biggen goed

verrijkt en ontwikkeld zijn met deze vetzuren. Er worden namelijk positieve effecten beschreven op de

voor- en na-spenen groei en biggenvitaliteit. Te weinig ARA kan een negatieve invloed hebben op de

groei van de biggen126, 161

. Geconjugeerd linolzuur (CLA) voederen aan gespeende biggen geeft een

hogere IgG concentratie en een verhoogde serum lysozyme concentratie. Dit laatste is in staat om

een bacteriële celwand te lyseren en is dus heel effectief tegen gram positieve micro-organismen45, 20

.

3.2. MICRONUTRIËNTEN EN ADDITIEVEN

3.2.1. Vitamines

Vitaminen (vit) zijn onder te verdelen in twee grote groepen: de vetoplosbare en de wateroplosbare

vitamines. Tot de vetoplosbare vitamines behoren vitamine A, D, E en K en de belangrijkste

wateroplosbare vitamines zijn vitamine B1, B2, B3, B5, B6, B8, B11, B12 en vitamine C. Deze laatste

worden niet in het lichaam opgeslagen en verlaten het lichaam bijna direct via de urine155

.

Vitamine A (retinol) is een essentieel vitamine voor het gezichtsvermogen, de reproductie, de groei, de

differentiatie van epitheel en mucus secretie. Vit A is een vetoplosbaar vitamine dat kan worden

opgeslagen in de lever en in periodes van lage inname hieruit gemobiliseerd kan worden. Deficiëntie

van vit A leidt tot verminderde gewichtsaanzet, blindheid, coördinatiestoornissen en verlamming. Bij

een overmaat aan vit A ziet men een ruwe en schilferige huid die heel gevoelig is, bloed in urine en

feces en ongecontroleerde bewegingen138

.

Vitamine D (ergocalciferol en cholecalciferol) zorgt voor de vorming van calciumbindende eiwitten

waardoor calcium, magnesium en fosfor makkelijker geabsorbeerd worden. Tekorten aan vit D leiden

tot een verminderde opname van deze mineralen wat een onvoldoende botverkalking tot gevolg heeft

en rachitis bij gespeende biggen in de hand werkt. Een overmaat aan vit D geeft een verminderde

voederopname en dus een lagere groei en kan voor verkalking van organen zorgen138

.

Vitamine E (tocoferol en tocotriënol) ondergaat heel snel oxidatie waardoor het moeilijk is om te

doseren. Heel wat voedingsfactoren hebben een invloed op vit E waaronder selenium, lipiden en anti-

oxidanten. Vit E werkt als een anti-oxidant ter hoogte van celmembranen. Vit E tekorten leiden tot

spieratrofie, aantasting van de maag en lever en eventueel plotse dood. Een verhoogde opname zorgt

voor een verhoogde immuunrespons en leidt niet snel tot toxiciteit138

.

Vitamine K (phylloquinone en menaquinone en menadiol) is een essentiële factor in de aanmaak van

protrombine die van belang is in de bloedstolling. Bij een tekort zal een verlengde bloedstollingstijd

18

aanwezig zijn wat kan leiden tot fatale inwendige bloedingen. Gecoat menadione (vit K3) wordt

gewoonlijk toegevoegd aan het varkensvoeder. Bacteriële synthese en absorptie beperken de

behoefte aan vit K in het voeder. Hypercalcemie kan zorgen voor hogere eisen vit K. Het wordt

opgeslagen in de lever, maar raakt snel uitgeput. Hoge hoeveelheden vit K worden goed verdragen138

.

Vitamine B1 (thiamine) is noodzakelijk in het koolhydraat- en eiwitmetabolisme. Er is een betere

gewichtsaanzet en voederopname te zien na toevoeging aan het voeder van gespeende biggen. Bij

tekorten wordt een gedaalde eetlust opgemerkt met een lagere gewichtsaanzet tot gevolg. Ze zullen

af en toe braken en de temperatuur en hartslag zullen dalen door hypertrofie van het hart met plots

hartfalen tot gevolg138

.

Vitamine B2 (riboflavine) speelt een rol in het koolhydraat-, vet-, en eiwitmetabolisme. Bij gespeende

biggen wordt bij deficiënties een groeiachterstand gezien, veranderingen van de huid en slijmvliezen,

braken en bewegingsstoornissen door myelinedegeneratie en een gedaalde immuunrespons138

.

Vitamine B3 (niacine of nicotinezuur) is een co-enzyme dat noodzakelijk is in het koolhydraat-, eiwit-,

en vetmetabolisme. Voor gespeende biggen is de biologische beschikbaarheid in voeder niet altijd

optimaal. IJzer is nodig als co-factor voor de aanmaak van nicotinezuur. Bij een tekort wordt een

verminderde gewichtsaanzet waargenomen met anorexie, een algemeen slechte conditie met

huidproblemen, ontstekingen in het spijsverteringsstelsel en een normocytaire anemie138

.

Vitamine B5 (pantotheenzuur) is van belang bij het koolhydraat- en vetmetabolisme. In het voeder

wordt vaak calciumpantothenaat toegevoegd omdat dit een stabielere vorm is. Bij een tekort is er een

groeiachterstand, huidproblemen, bewegingsincoördinatie door demyelinisatie, diarree door oedeem

en darmnecrose én een gedaalde immuunrespons138

.

Vitamine B6 (pyridoxine en pyridoxamine en pyridoxal) speelt een cruciale rol in het centraal

zenuwstelsel doordat het noodzakelijk is in de synthese van neurotransmitters en neuro-inhibitoren.

Een vit B6 tekort zorgt voor een gedaalde eetlust en groei, convulsies, ataxie, coma en dood door

degeneratie van het neurale systeem. Normaal is voldoende vit B6 in het standaard voeder

aanwezig138

.

Vitamine B8 (biotine) is van belang in de gluconeogenese, vetzuursynthese en Krebscyclus. Het is

een belangrijke cofactor voor heel wat verschillende enzymen. Het varken is grotendeels afhankelijk

van de aanmaak van biotine in de darm door bacteriële synthese. Bij gespeende biggen is er een

betere voederconversie als er extra vit B8 wordt toegevoegd aan het voeder. Bij een tekort aan vit B8

wordt een aantasting van de huid en poten gezien en ontstekingen van de oronasale slijmvliezen138

.

Vitamine B11 (foliumzuur en folinezuur) wordt gesynthetiseerd in de darm, maar een extra toevoeging

aan het voeder kan geen kwaad voor gespeende biggen. Een tekort leidt tot vertraagde

gewichtsaanzet, anemie, leukopenie en thrombocytopenie met een te lage hematocriet,

beenmerghyperplasie en het vervagen van de haarkleur. Door het extra te geven aan gespeende

biggen verkrijgt men een betere dagelijkse groei138

.

Vitamine B12 (cobalamine) is van belang in de synthese van DNA. Normaal is er voldoende aanmaak

door micro-organismen in de darm en als supplementen ontstaan ze ook door microbiële fermentatie.

Het wordt opgeslagen in de lever. Hierdoor treden bij een tekort de symptomen pas na enkele

maanden op. Bij een deficiëntie wordt terug een verminderde gewichtsaanzet waargenomen gepaard

gaande met een verlies van eetlust, huid- en coördinatieproblemen en anemie138

.

Vitamine C (ascorbinezuur) is nodig in heel wat synthese processen in het lichaam en ook bij de

aanmaak van collageen. Dit is van belang voor de groei van kraakbeen, bot en tanden. Bij tekorten

19

zijn er over het hele lichaam petechiën, ontstaat osteochondrose en is er een verhoogde gevoeligheid

voor infecties. Door vit C extra toe te voegen aan het voeder wordt een verhoogde gewichtsaanzet

bekomen138

.

3.2.2. Zink

Zink, meestal gebruikt als zinkoxide, is een belangrijk voederadditief dat speendiarree aanzienlijk kan

doen dalen133, 196

. Het heeft een belangrijke rol in de activering van enzymen en verschillende

biochemische processen in het lichaam65, 133, 148

. Zink heeft een invloed op bepaalde

pancreasenzymen en darmsappen wat zorgt voor een stabilisatie van de darmmucosae,

darmmorfologie en de microbiota in het spijsverteringsstelsel82, 75, 83, 135, 71

. Door een gedaalde

fermentatie in het proximale deel van het spijsverteringsstelsel zal meer energie beschikbaar zijn voor

de gastheer. De vertering en absorptie van bepaalde voedingsstoffen wordt gestimuleerd72

. Zink is

tevens in staat om de celgemedieerde immuniteit te verhogen, om macrofagen te stimuleren en om

peroxidatieve schade aan de doelwitcel aan te brengen, waarbij de groei van pathogene kiemen

geremd wordt39, 37, 180

. Zink zorgt in het algemeen voor minder diarree en gezondere biggen na spenen

waardoor een betere groei bekomen wordt37, 133

.

Zink wordt het best gedurende twee weken na spenen toegevoegd aan het voeder83

. Langere

suppletie zou wenselijk zijn, maar is niet mogelijk omwille van de hoge uitscheiding via de feces wat

een hoge milieucontaminatie veroorzaakt22

.

3.2.3. Organische zuren

Organische zuren, vooral deze die een laag aantal koolstofatomen bezitten, vertonen een gunstige

antimicrobiële werking. Melkzuur en citroenzuur zorgen voor een pH daling in de maag wat de groei

van pathogene kiemen remt bij een pH lager dan zes. Bij een lagere pH is een betere enzymatische

spijsvertering en een stabiele microbiota aanwezig206, 115

. Bij hoge pH waarden zullen de pathogene

bacteriën makkelijker kunnen vermenigvuldigen56, 115

. Daarnaast bezitten mierenzuur, azijnzuur,

propionzuur, benzoëzuur en sorbinezuur het vermogen om in niet-gedissocieerde vorm door de

bacteriewand te dringen en de bacteriën te doden. Hierdoor is er een afname van pathogene micro-

organismen, zoals E. coli, in de maag en de dunne darm70, 101

. Organische zuren hebben dus een

gunstig effect op verteerbaarheid en resorptie van voedingsstoffen t.h.v. het duodenum, jejunum en

ileum wat resulteert in een gunstigere groei en voederconversie137, 56, 101, 194

. De organische zuren

worden best in poedervorm toegevoegd aan het voeder voor een optimale bewaring134

. In het voeder

zal de pH daling ook zorgen voor een antibacterieel effect. Combinaties van zuren zullen zorgen voor

het meest optimale effect wanneer er gestreefd wordt naar optimale concentraties en pH. Er moet

gezorgd worden dat het voeder smakelijk blijft zodat de biggen nog voldoende voeder opnemen in

deze cruciale periode55, 194

. Een mengsel van citroenzuur, fumaarzuur en appelzuur gaf in bepaalde

onderzoeken een gunstig resultaat op de voederconversie en algemene toestand141

. Gluconzuur zou

een gunstig effect hebben op de microbiota en morfologie ter hoogte van de darm bij biggen14

. Een

combinatie van melkzuur en mierenzuur zorgt voor een verlaging van de pH en de concentratie van

melkzuurbacteriën en Enterobacteriaceae70

. Benzoëzuur is in staat om melkzuurbacteriën, E. coli en

Salmonella spp. te reduceren63

.

3.2.4. Gesproeidroogd plasma

Spray-dried of gesproeidroogd dierlijk plasma (SDAP) kan zowel een porciene als een boviene

afkomst hebben en is een goede eiwitbron voor gespeende biggen42

. Een mengsel van de twee geeft

betere resultaten dan varken- of runderplasma alleen en varkensplasma is beter dan runderplasma21,

20

176. In heel wat studies is aangetoond dat SDAP heel wat positieve effecten teweegbrengt

voornamelijk in de eerste week na het spenen176, 16

. Er wordt een betere voederopname

waargenomen met verbetering van de voederconversie163, 16, 129

. Ter hoogte van de darm voorkomt

SDAP de binding van pathogene kiemen aan de darmwand en wordt een verminderde mitotische

activiteit gezien t.h.v. de enterocyten. Dit vermindert het voorkomen van speendiarree, zelfs bij een

hoge infectiedruk42, 130, 21, 176, 177, 91, 128

. Dit is te verklaren door de immunoglobulinerijke fractie die

aanwezig is in SDAP die een remmende invloed uitoefent op heel wat pathogenen. Hierdoor is er een

stijging van de gemiddelde dagelijkse groei en is er een betere gezondheid162, 175, 140

. SDAP is een

uitstekend alternatief voor antimicrobiële groeibevorderaars129

. Het is echter een dure eiwitbron

waarbij eerst een economische evaluatie dient gemaakt te worden176

.

3.2.5. Bovien colostrum

Bovien colostrum is een bijproduct van de melkproductie die de eerste uren na afkalven gesecreteerd

wordt door de koe23, 101

. Het bezit verschillende bioactieve componenten zoals groeien antimicrobiële

factoren en een hoge concentratie immunoglobulines type G, M en A23

. Door dit colostrum te geven

aan pas gespeende biggen wordt op een passieve bescherming ter hoogte van de darm gehoopt. Uit

onderzoek bleek er echter geen duidelijk effect te zijn op de immuniteit van pas gespeende biggen23

.

Ook werd geen effect gezien op voederopname en dagelijkse groei23, 90

. In andere onderzoeken werd

een verhoging van de dagelijkse gewichtstoename gezien door het behoud van een betere

darmgezondheid en het minder frequent voorkomen van diarree31, 76

. Er treedt een pH daling op t.h.v.

de maag en een verhoging van de lactobacillen/coliformen ratio in het duodenum door de verminderde

aanwezigheid van coliformen77

. Dit additief heeft het meeste effect in een vuile omgeving31

. De

gespeende biggen vertonen hogere villi en ondiepere crypten in de dunne darm90

. Helaas is bovien

colostrum te duur om in de praktijk te kunnen gebruiken31

.

3.2.6. Natriumbutyraat

Butyraat is een kortketen vetzuur dat als verzuurder wordt gebruikt in dierenvoeders. Butyraat en zijn

precursoren zijn gekend om hun gunstig effect op de darm. Het is een belangrijke energiebron voor de

enterocyten. Ze spelen een rol in de homeostase en onderdrukken de inflammatie en oxidatieve

stress69, 194

. De resultaten zijn afhankelijk van de opgenomen dosis, opnameduur en leeftijd van de

big. Natriumbutyraat wordt makkelijker opgenomen door de biggen dan zuren omwille van de minder

sterke geur101

. Het zal eenzelfde effect veroorzaken als zuren en het zal ook in de darm

dissociëren114

. Natriumbutyraat zal een invloed uitoefenen op de microbiota in de darm38

.

Verschillende studies geven afwijkende resultaten wat betreft de invloed op de groei en

darmmorfologie. In bepaalde onderzoeken13

kon er geen effect worden aangetoond op de groei of

darmmorfologie. De enige verandering die werd waargenomen, was een verhoogde cecale pH en

ammoniak concentratie. Dit laatste is verklaarbaar aangezien natriumbutyraat het eiwit katabolisme

stimuleert in het cecum. Er is wel een verminderde gasproductie. Andere studies toonden het

voorkomen van diepere crypten aan, maar er was amper invloed op de villushoogte114, 104

. Uit

onderzoek bleek dat de groei en voederopname gestimuleerd worden wanneer natriumbutyraat ook al

tijdens de zoogperiode gesuppleerd wordt104

. Natriumbutyraat verhoogt tevens het aantal HCl-

secreterende pariëtale cellen per klier en zorgt voor een dikkere maagmucosa die beter rijpt en

differentieert119

.

3.2.7. Plantenextracten en essentiële oliën

Plantenextracten kunnen ook toegevoegd worden aan het voeder van gespeende biggen omwille van

hun beschermend effect tegen allerhande pathogenen. Ze hebben een antimicrobiële werking waarbij

21

er o.a. een reductie van coliforme bacteriën plaatsvindt125, 26, 47

. De effectiviteit van essentiële oliën of

plantenextracten hangt af van hun samenstelling, concentratie en type plantextract132

. De

samenstelling is niet altijd even stabiel en kan worden beïnvloed door bv. klimaat, seizoen en

oogstmethode194

. Daarnaast hebben plantenextracten een anti-inflammatoire en anti-oxidatieve

werking waarbij een betere groei en voederconversie wordt verkregen108

. Andere studies bevestigen

deze betere groei echter niet altijd167

. Dit is verklaarbaar door de niet stabiele samenstelling van de

extracten en/of oliën. Het is dus van belang deze te gaan standaardiseren en hieruit de beste

combinaties te selecteren132

. Uit ander onderzoek bleek dat plantenextracten ook een anti-parasitaire

eigenschap bezitten112

.

Enkele voorbeelden van planten waaruit nuttige plantenextracten kunnen worden gebruikt, die zorgen

voor een antibacterieel effect, zijn knoflook, tijm, oregano, kruidnagel en kaneel8, 9, 35

. Ze zijn allen in

staat om speendiarree te onderdrukken. Het is van belang om oliën te nemen die E. coli kunnen

onderdrukken omdat dit één van de belangrijkste oorzaken is van speendiarree100

. Kruidnagel, kaneel

en acacia zijn hier ideaal voor86

. Daarnaast werd een synergistisch effect aangetoond tussen

organische zuren en plantenextracten125

.

3.2.8. Pre- en probiotica

Probiotica zorgen voor een verbetering van de intestinale microbiota. Ze zijn vooral werkzaam op het

einde van het ileum, het cecum en het begin van het colon194

. Probiotica komen ter hoogte van de

darmmucosae voor in concurrentie met pathogene micro-organismen19

. Er wordt een verlaging van de

pH in de dunne darm verkregen en productie van organische zuren. Daarnaast zal er ook een betere

beschikbaarheid van voedingsstoffen zijn door de activiteit van microbiële probiotische enzymen, de

mindere competitie voor nutriënten in de darm98, 19, 151

en een onderdrukking van de groei van

pathogenen door stimulatie van het immuunsysteem19, 115

. Dit zal tot een verhoogde voederopname

en betere voederconversie leiden98

. De werkzaamheid van probiotica varieert naargelang de

omstandigheden. Er zal een combinatie worden gebruikt van verschillende bacteriële genera aan

bepaalde dosissen. De variatie in werkzaamheid kan worden verklaard door verschillende

overlevingskansen en stabiliteit van de stammen, de dosis en het aanwezig zijn van niet-specifieke

stammen t.o.v. de gastheer. Daarnaast moet worden rekening gehouden met de aanwezigheid van

mogelijke geneesmiddelen in de darm, de voedersamenstelling en hoe dit bewaard wordt, leeftijd,

stress, genetica…98, 19

.

Prebiotica zijn oligosacchariden die de groei en activiteit van nuttige micro-organismen in het

spijsverteringsstelsel gaan ondersteunen61, 115

. Ze zullen niet geabsorbeerd of gehydrolyseerd worden

ter hoogte van de dunne darm61, 194

. Hierdoor komen ze in de dikke darm terecht waar de aanwezige

microbiota ze kan nuttigen en melk- en/of azijnzuur gaat produceren. De groei en activiteit van de

microbiota wordt gestimuleerd en de activiteit van proteolytische bacteriën neemt af. Dit laatste zorgt

voor een verlaagde ammoniakemissie139, 194

.

Synbiotica is de combinatie van pro- en prebiotica. Het gebruik van beide voederadditieven kan een

groeibevorderend effect hebben en zorgen voor minder uitval194

.

Om een optimaal resultaat te verkrijgen met pre- en probiotica wordt geadviseerd deze ook al aan de

zeug te geven net voor en na het werpen. Dit zorgt voor een lagere uitscheiding van pathogene micro-

organismen in het kraamhok en een betere zeugenimmuniteit met een kleiner uitvalspercentage tot

gevolg. Er zal op die manier een lagere infectiedruk zijn als de biggen gespeend worden waardoor er

minder spijsverteringsstoornissen zullen optreden116

.

22

3.3. VOEDERVORM

3.3.1. Processing

Voeders, met bijvoorbeeld granen, kunnen rauw gevoederd worden aan de biggen, maar

onderzoeken hebben aangetoond dat er betere resultaten bekomen worden als het voeder op

voorhand behandeld wordt. Onderzoek123

toonde aan dat door hitte verwerking van granen er een

betere dagelijkse groei en voederconversie was bij biggen de eerste twee weken na spenen t.o.v.

rauwe granen. Dit is verklaarbaar omdat er een verhoogde verteerbaarheid is van voedingsstoffen

doordat o.a. zetmeel beter beschikbaar wordt voor de enzymatische inwerking122

. In latere studies121,

120, 122 werd nogmaals aangetoond dat hitte behandeling gunstige resultaten oplevert. Andere

verwerkingstechnieken zoals expansie, IR-bestraling of verpulveren zijn veel minder effectief dan hitte

behandeling, maar kunnen ook worden toegepast174, 121

.

Verkleinen van de voederpartikelgrootte kan voor een betere voederefficiëntie zorgen doordat

spijsverteringsenzymen kunnen inwerken op grotere oppervlakten. De deeltjes mogen echter niet te

klein zijn omdat dit de kans op het ontwikkelen van maagulcera vergroot121

.

3.3.2. Meel – kruimel – korrel

Meel bestaat uit gemalen en gemengde grondstoffen. Hierbij is de voederstructuur het minst fijn van

de drie. Meel heeft als voordeel dat er een geleidelijke voederopname is waarbij minder vermorsing

optreedt. De grove structuur geeft minder kans op het ontstaan van maagzweren en ook het risico op

Salmonella besmetting is gereduceerd.

Korrels bevatten de fijnste structuur die samengeperst is in een korrel met een hoge dichtheid. Hoe

fijner het voeder, hoe beter de verteerbaarheid en voederconversie122

. Ze zorgen voor minder

stofontwikkeling in de stallen in vergelijking met meelvoeder. Er is minder brugvorming in de silo’s en

voederbakken waardoor de kans op voedertekort daalt. Het nadeel van korrels is dat er een verlies

van bepaalde nutriënten, zoals vitamines en enzymes, optreedt tijdens het proces om korrels te

produceren58

. Kruimel is een korrel die nadien verkruimeld is.

Van welke voedervorm het meest opgenomen wordt, hangt af van het type voederbak. Bij gebruik van

droogvoederbakken worden de beste resultaten verkregen met meel. Hierbij worden de beste groei,

voederopname en voederconversie waargenomen. Bij gebruik van een ccm-voederbak worden de

beste resultaten gezien met kruimelvoeder159

.

3.3.3. Nat versus droog voeder

De effectieve voederopname zal hoger zijn bij natvoeder dan bij droogvoeder105, 88, 33

. De

groeivoorsprong wordt gedurende de rest van de speen- en afmestperiode behouden. Biggen raken

sneller op het gewenste slachtgewicht en er zal minder gewichtsvariatie te zien zijn in de tomen88

.

Brijvoeder zorgt voor een lagere pH waardoor er een reductie van de bacteriële groei optreedt in het

spijsverteringsstelsel. Hierbij is het van belang dat de aanwezige suikers door de melkzuurbacteriën

goed gefermenteerd worden want de pH moet dalen tot ongeveer vier. Dit zorgt voor een betere

darmgezondheid van pas gespeende biggen. Wanneer de pH niet laag genoeg is, zullen andere

bacteriën zoals E. Coli en Salmonella spp. overmatig vermenigvuldigen. Bij een lage pH moet wel

rekening worden gehouden met eventuele schimmel- en gistgroei. Een regelmatige reiniging van het

voedersysteem is hierbij aangewezen58

.

Gefermenteerd voeder zorgt voor een laag niveau darmbacteriën en veel melkzuur(bacteriën) samen

met een lage pH. Niet gefermenteerd voeder veroorzaakt veel darmbacteriën en weinig

23

melkzuur(bacteriën) en een hogere pH. Uit het onderzoek34

bleek dat niet gefermenteerd vloeibaar

voeder een hogere voederopname en gewichtstoename gaf in vergelijking met gefermenteerd voeder.

Voederen van droog voer na spenen zorgt voor een verkorting van de lengte van de villi in de darm169

.

3.3.4. Kunstmelk

Vroeg gespeende biggen die met kunstmatige melk worden groot gebracht, hebben andere behoeften

dan biggen die gespeend worden op normale leeftijd. In kunstmelk zitten grotere vetpartikels met

lange en meer verzadigde vetzuren die minder verteerbaar zijn. Het pancreaslipase is in niet zo’n

hoge getallen aanwezig doordat er geen zuigreflex is, te weinig onverzadigde vetzuren en een te laag

vetgehalte. Het calciumgehalte in kunstmelk moet hoog genoeg zijn, maar niet te hoog omdat er

anders problemen ontstaan in de micelvorming of er onoplosbare calciumzepen zouden ontstaan. Een

overmaat aan caseïne moet worden vermeden omdat dit leidt tot onvoldoende uitvlokking waardoor

biggen minder frequent zullen eten. Hierdoor komen te grote hoeveelheden caseïne in de darm waar

ze verteerd zullen worden met vorming van toxische amines waardoor er rottingsdiarree ontstaat57

.

Het verstrekken van kunstmelk voor het spenen zorgt voor een duidelijke groeivoorsprong die zal

behouden blijven. Kunstmelk geven aan gespeende biggen of bij toepassing van split weaning geeft

een verhoogde energie- en voedingsstof opname. Dit leidt tot een stijging van de dagelijkse groei. De

lengte van de darmvilli zal hoger zijn dan bij het gebruik van een conventioneel speenvoeder205, 173

.

3.4. VOEDERSTRATEGIE

3.4.1. Voederstrategie

Om de speendip zo goed mogelijk op te vangen is het gunstig om de biggen minstens één week voor

het spenen bij de zeug te beginnen bijvoederen met vast voeder29, 50

. Er wordt best gebruik gemaakt

van voeder dat ze zullen krijgen na het spenen. Echter in ander onderzoek27

werd aangetoond dat het

bijvoederen van melkkorrel bij de zeug een betere voederopname en groei geeft waarbij er bij het

spenen overgeschakeld wordt op een speenvoeder. Het voeder moet beschikbaar zijn in goed

bereikbare biggenkommen. Hierdoor zullen de biggen zwaarder en vitaler zijn op het moment van

spenen en wordt het conditieverlies van de zeug deels ondersteund172

. Biggen die vlot vast voeder

opnemen bij de zeug zullen na het spenen minder tijd nodig hebben om terug te beginnen eten. In

bepaalde onderzoeken27

werd gezien dat zwaardere biggen de eerste dagen na spenen minder

voeder opnamen dan lichtere biggen. Dit komt waarschijnlijk doordat ze zich meer bezighouden met

rangordegevechten en al een verzadigder gevoel hebben op het moment van spenen. Ook na het

spenen is het beter een extra voederbakje bij de biggen te plaatsen zodat een optimale

voederopname kan worden bekomen bij alle biggen.

3.4.2. Hoeveelheid voeder – aantal voederplaatsen – voederbeurten

De opgenomen hoeveelheid voeder hangt af van de aard van het voeder, de leeftijd van spenen en

alle stressfactoren die voorkomen bij spenen. Biggen gespeend op drie weken zullen minder voeder

opnemen dan biggen gespeend op vier weken. De voederopname zal geleidelijk aan stijgen wanneer

de biggen de voederplaatsen goed vinden en de eetlust stijgt. Doordat ze de eerste dagen na spenen

te weinig voeder opnemen, kunnen ze onvoldoende hun lichaamstemperatuur onderhouden. Daarom

is het van belang de stal goed te verwarmen zodat ze geen extra energie verliezen. Er wordt

aangeraden om minstens één goed bereikbare voederplaats te voorzien per tien biggen. Het aantal

voederbeurten staat niet vast. Er wordt geadviseerd minstens drie maal per dag te voederen, maar

hoe meer, hoe beter de voederopname wordt gestimuleerd. Het maximale groeipotentieel van de

biggen moet worden benut. Een ad libitum voederbeschikking is wenselijk50

.

24

3.4.3. Voedermanieren

Een goede voederbeschikbaarheid is van groot belang bij gespeende biggen. Er zijn echter heel wat

verschillende voederbakken in gebruik.

Voor het spenen wordt al voeder bijgezet bij de zeug. Dit kan met behulp van onderstaande

biggenkom. Hierin kan zowel kunstmelk als voeder worden verstrekt. Ook na het spenen worden de

beste groeiresultaten bekomen als er extra voederbakjes bijgeplaatst worden. Hierbij kan worden

gebruik gemaakt van een voederbakje met of zonder voorraadvat. Een voorraadvat heeft als voordeel

dat er ad libitum voeder aanwezig is omdat het voeder automatisch naar beneden schuift. Dergelijke

bijzetbakjes hebben een makkelijk gebruik en onderhoud.

Fig. 3: Biggenkom – voederbak zonder voorraadvat – voederbak met voorraadvat4

De voedertrog is een eenvoudig systeem met een lange levensduur. Er kunnen veel biggen op

hetzelfde ogenblik eten wat bevorderlijk is voor de voederopname en de rust in de biggenstal. Het

nadeel van dit systeem is dat er redelijk wat vermorsing kan optreden en fecale contaminatie mogelijk

is. Via dit systeem is het ook mogelijk om brijvoeder te geven57

.

Bij buisvoederautomaten komt het droogvoeder gelijkmatig naar beneden en door de ronde vorm is er

een gedaalde kans op brugvorming in de silo. Het voeder wordt al dan niet gemengd met water dat

gemorst wordt uit de drinknippels.

De droogvoederbak bezit een vierkant bovenstuk met een regelbare klep die de voederdosis bepaalt.

Hierbij treden vaak problemen op van brugvorming en onjuiste klepregeling zodat biggen te weinig of

te veel voeder krijgen waardoor er voeder vermorst wordt168

.

Voederstations worden niet vaak gebruikt vanwege hun hoge kostprijs.

Fig. 4: Voedertrog5 – buisvoederautomaat recht / rond / voor ccm – droogvoederbak

6

25

4. DRINKWATER

4.1. KWALITEIT

Er zijn bepaalde normen verbonden aan de drinkwaterkwaliteit van varkens.

Tabel 2 en 3. Normen drinkwaterkwaliteit49

Bacteriologisch onderzoek

Tot kiemgetal 22 °C < 100.000 kve / ml

Tot. Kiemgetal 37 °C < 100.000 kve / ml

Coliformen < 100 kve / ml

E. coli < 100 kve / ml

Intestinale enterokokken < 1 kve / 100 ml

Sulfiet red. Clostridia < 1 kve / 20 ml

C. perfringens < 1 kve / 100 ml

Schimmels/gisten < 10.000 kve / ml

Salmonella spp. Afwezig

Het is van belang om minstens jaarlijks het drinkwater te laten onderzoeken op mogelijk afwijkende

waarden. Dit bestaat uit een chemisch en een bacteriologisch onderzoek. Bij afwijkende waarden

moet de oorzakelijke bron trachten worden achterhaald en de nodige corrigerende maatregelen

getroffen worden138

.

Het is noodzakelijk zowel ter hoogte van de waterbron (leiding-, grond-, hemel- en oppervlakte water)

als ter hoogte van het uiteinde van het drinkwaterleidingsysteem stalen te nemen. Het water kan

namelijk perfect in orde zijn ter hoogte van de bron, maar niet op de plaats waar de dieren ervan

drinken110

. Dit kan veroorzaakt worden door de aanwezigheid van een biofilm in de leidingen111

. Een

biofilm is een beschermingsmechanisme dat bacteriën gebruiken als verdediging tegen

omgevingsfactoren waardoor ze ook moeilijk te verwijderen zijn. De meest voorkomende biofilm-

producerende bacteriën bij varkens zijn Actinobacillus pleuropneumonia en Streptococcus Suis111

.

Deze bacteriën gaan zelf de glycocalix produceren en hieraan zullen alsmaar meer micro-organismen

blijven kleven en zorgen voor de contaminatie van het drinkwater66

. Preventief moet er zoveel mogelijk

de vorming van deze biofilm vermeden worden door ervoor te zorgen dat er geen dode leidingen, zo

weinig mogelijk bochten en geen doorhangende leidingen aanwezig zijn. Er moet worden gezorgd

Chemisch onderzoek

Fysisch aspect Helder; kleur- en geurloos

pH 4-9

Geleidbaarheid 2100 µS/cm

Totale hardheid Max. 20°D

Fluoride ≤ 1,5 mg/l

Chloride ≤ 250 mg/l

Nitriet ≤ 0,5 mg/l

Nitraat ≤ 200 mg/l

Fosfaat ≤ 5,0 mg/l

Sulfaat ≤ 250 mg/l

Sulfide Afwezig

Ammonium ≤ 2,0 mg/l

Totaal ijzer ≤ 2,5 mg/l

Mangaan ≤ 1,0 mg/l

Magnesium ≤ 50 mg/l

Calcium ≤ 270 mg/l

Natrium ≤ 400 mg/l

Zoutgehalte ≤ 3000 mg/l

26

voor een langdurige leegstand van de leidingen, spoelen na bijmenging van vitamines, suikers en

antibiotica in het drinkwater62

en desinfecteren met chloor(amine)111

.

Een kwalitatief wateronderzoek uitvoeren is van belang voor de gezondheid van de varkens en heeft

invloed op de hoeveelheid wateropname. Afwijkende waarden van o.a. organische stof, ammonium,

ijzer, natrium/chloride, nitraat en calcium zullen een invloed hebben op de smaak waardoor de

opname minder vlot verloopt. Andere componenten kunnen schade aanbrengen in het dier, bv. nitriet

bindt aan rode bloedcellen en veroorzaakt een gedaald zuurstoftransport, kalk geeft een slechte

vertering en zwavelcomponenten zijn giftig170

.

4.2. WATERBEHOEFTE

Na het spenen is het belangrijk dat de biggen gemakkelijk toegang krijgen tot water. Uit onderzoek54

is

gebleken dat de biggen de eerste 24 uur na het spenen een verhoogde waterinname vertonen. Op

vier dagen na spenen wordt een dieptepunt bereikt om daarna terug een gestegen opname te

verkrijgen. De hogere wateropname kan worden verklaard omdat de biggen dan minder eten en ze

hun honger onderdrukken door meer water op te nemen202

. Er wordt geen verschillende waterinname

opgemerkt tussen de mannelijke en vrouwelijke biggen54

. Gespeende biggen moeten gemiddeld

tussen de 130 ml en 180 ml water per kilogram lichaamsgewicht per dag gaan opnemen202, 18

.

Tabel 4. Waterbehoefte gespeende biggen

Weken na spenen Lichaamsgewicht (kg) Liter water/dag

1 6-7 1,0

2 8-9 1,4

3 11-13 2,0

4 14-16 2,5

4.3. VOORZIENINGEN

Er zijn verschillende systemen op de markt om gespeende biggen van drinkwater te voorzien.

Een veel gebruikte methode is het gebruik van nippels. Hierbij moeten de biggen met hun snuit tegen

een klepje duwen waarna het water automatisch in hun mond loopt164

. Belangrijke voordelen van deze

nippels zijn dat ze goedkoop en gemakkelijk in gebruik zijn. Daarnaast blijft het drinkwater proper

omdat het rechtstreeks uit de leiding komt en niet kan worden bezoedeld door rondzwevend vuil zoals

bij schaalsystemen. Er zijn echter ook nadelen. De drinknippels moeten regelmatig gecontroleerd

worden of ze al dan niet verstopt zijn. De biggen kunnen ook veel water verspillen. Bij gebruik van

nippels zullen de biggen meer tijd spenderen aan drinken wat ten koste kan zijn van de

voederinname. Bij gespeende biggen moeten de nippels een debiet van 500 tot 1000 ml water per

minuut genereren. Tegenwoordig is de waterafgifte instelbaar van buitenaf door middel van een

stelschroef. Een voldoende groot debiet is van groot belang omdat een te lage wateropname kan

resulteren in een te lage groeiaanzet. De nippels moeten goed bereikbaar zijn voor de biggen en dit is

realiseerbaar door de nippels op een hoogte van minstens 30 cm te hangen of iets boven

schouderhoogte zodat de kop naar boven gericht is tijdens het drinken. De uitstroomopening van de

nippel is best tussen de 60 en 70° ten opzichte van het verticale vlak. Best is er één nippel aanwezig

per tien tot vijftien biggen. Tegenwoordig worden de nippels frequent geplaatst ter hoogte van de

voederbakken. Hierbij wordt het water dat gemorst wordt tijdens het drinken opgevangen in de

onderstaande voederplaatsen waardoor er minder verlies van water optreedt. Hierdoor wordt de mest

in de mestput minder verdund en aangevuld, wat economisch beter is voor de varkenshouder18, 138

.

27

Een tweede systeem is de brijbak. Hierbij wordt voeder en water gemengd doordat de drinknippel zich

boven de voederplaats bevindt. Het voordeel om dit systeem te gebruiken is dat het water niet zomaar

vermorst wordt. Er zijn echter ook nadelen aan dit systeem. Bij gebruik van een brijbak wordt heel

vaak een minder goede voederconversie verkregen. Dit komt omdat de voedertoevoer geregeld wordt

via een regelbare schuif. Heel vaak treden problemen op bij het afstellen van deze schuif waardoor

teveel of te weinig voeder vrijkomt. Praktisch en economisch is dit systeem dus niet optimaal ondanks

dat het in de praktijk toch vaak voorkomt18

. Er bestaat ook een combi-bak. Hierbij is er zowel een

voeder- als een drinkbak aanwezig.

Een derde systeem is een drinkschaaltje waarin een asymmetrische drinknippel aanwezig is. Hierbij

moeten de biggen met hun snuit drukken tegen het ventiel dat zich aan de achterkant van het

drinkbakje bevindt. Daarna wordt via negatieve druk water opgenomen als de dieren zuigen164

. Biggen

die toegang hebben tot dit systeem zullen minder afwijkend gedrag zoals belly-nosing vertonen omdat

deze manier van drinken goed lijkt op drinken bij de zeug165

. De biggen zullen ook een verhoogde

voederopname vertonen omdat ze minder tijd spenderen aan het drinken en resulteert in een goede

voederconversie165

. Een bijkomend voordeel van dit systeem is dat hierbij weinig water wordt

vermorst. Dit systeem is duurder dan het aankopen van nippels en de opvangschaaltjes moeten

worden proper gehouden om contaminatie van het water te beperken. Dit kan worden gerealiseerd

door de bakjes op goede hoogte te plaatsen (tien centimeter boven de roosters) en de juiste vorm van

bakje te kiezen18, 164

.

Een vierde voorkomend systeem is de vlotterdrinkbak. Hierbij moeten de biggen een negatieve druk

creëren door te zuigen om het water op te nemen. Uit onderzoek is gebleken dat biggen via dit

systeem minder water opnemen tijdens de eerste dagen na spenen in vergelijking met de andere

systemen. Bij dit systeem moeten de drinkbakjes minstens één maal per dag gereinigd worden. Het

water wordt immers snel bezoedeld met urine, feces, voeder en stof. Omwille van een hogere

infectiedruk en lagere wateropname zal dit systeem niet snel worden gebruikt164

.

Voor de drinkwatervoorziening van gespeende biggen wordt dus best gebruik gemaakt van bijtnippels

of drinkbakjes met ingebouwde nippel18

. In het algemeen is het raadzaam om gedurende de eerste

dagen na spenen een extra bak met water bij de gespeende biggen te plaatsen zodat alle biggen

zeker voldoende drinkwater opnemen186

.

A B C D

Fig. 5: Drinksystemen voor gespeende biggen164

(A) Nippel (B) Brijbak (C) Drinkbakje met ingebouwde nippel (D) Vlotterbakje

28

4.4. AANZUREN VAN DRINKWATER

Het aanzuren van drinkwater start wordt best gestart vanaf drie dagen voor het spenen tot ongeveer

twee weken na het spenen. Daarna is het aangeraden om geleidelijk aan af te bouwen.

Voor het aanzuren van water tot een pH van 3,8-4,2 wordt vooral gebruik gemaakt van organische

zuren. Deze hebben als voordeel dat ze minder corrosief en gevaarlijk zijn ten opzichte van de

anorganische zuren. Ook zijn anorganische zuren minder effectief voor het doden van bacteriën en

worden de dieren nog extra belast met mineralen25

. Enkele voorbeelden van organische zuren zijn

melkzuur, azijnzuur, mierenzuur, propionzuur, fumaarzuur en citroenzuur. Deze zuren zijn makkelijker

biologisch afbreekbaar.

Het zuur wordt best zo dicht mogelijk bij het begin van het leidingsysteem toegevoegd via een

automatisch doseringssysteem. Op die manier kan het zuur ook een invloed uitoefenen op

contaminatie in de leidingen. Er moet op regelmatige tijdstippen een test uitgevoerd worden om de

zuurtegraad te controleren. Dit kan eenvoudig worden uitgevoerd met behulp van beschikbare pH-

strips25

. Het antibacteriële effect is afhankelijk van de graad van dissociatie, de pKa van het zuur, de

pH van het milieu en de buffercapaciteit.

Organische zuren zorgen voor een gunstige pH daling dat ervoor zorgt dat de slechte

Enterobacteriaceae onderdrukt worden en de goede lactobacillen begunstigd worden. In niet-

gedissocieerde vorm is er tevens een antibacteriële eigenschap aanwezig waardoor een reductie

wordt verkregen van de coliforme belasting. Dit komt omdat de pH daling zorgt voor een gestegen

pepsine activiteit en een vertraagde maaglediging. Hierdoor komen de eiwitten beter verteerd in de

darm en zijn er minder nutriënten aanwezig in de dikke darm. Dit alles kan leiden tot een betere

voederconversie, minder diarree en reductie van Salmonella, maar toch zijn de resultaten vaak

variabel197, 48

. Ter preventie van Salmonella bleek uit onderzoek48

dat voeder gesupplementeerd met

gecoat calciumbutyraat betere resultaten gaf.

29

BESPREKING

Doorheen de literatuurstudie is duidelijk gebleken dat het management en de voeding van gespeende

biggen niet onderschat mag worden. In de hedendaagse varkenshouderij is spenen een essentiële

stap om tot gunstige economische resultaten te komen. Gedurende enkele jaren lijdt de varkenssector

onder lage prijzen en hoge voederen infrastructuurkosten waardoor het problematisch wordt om

positieve resultaten te boeken. De alsmaar strengere wetgeving en extra druk om een zo optimaal

mogelijk dierenwelzijn na te streven, vergemakkelijken de zaak zeker niet. Hedendaags wordt nog

steeds onderzoek gevoerd om een zo optimaal mogelijke opfok van biggen te kunnen bekomen.

Vanwege de grote variatie tussen verschillende bedrijven, op het vlak van management, voeding en

huisvesting, maar ook op vlak van inzicht en inzet van de varkenshouder, is het echter niet eenvoudig

om resultaten uit studies te gaan extrapoleren naar de praktijk.

Door het gebruik van meer-weken-systemen wordt het werk systematisch verdeeld en wordt meestal

een zo efficiënt mogelijke bezetting van de stallen verkregen. Praktisch en economisch is dit het

voordeligst voor de varkenshouder. Het is wel van belang dat men zich strikt houdt aan de dagen

waarop bv. geïnsemineerd en gespeend wordt, om correct volgens schema te kunnen handelen.

Biggen systematisch vroeger dan 21 dagen spenen is wettelijk niet toegelaten in de EU en dit zal

hoogst waarschijnlijk niet meteen veranderen. Niet enkel op wettelijk vlak is men begrensd, maar ook

op fysiologisch vlak zullen weinig extra voordelen gevonden worden bij spenen op jongere leeftijd. Het

belang van de colostrale en lactogene immuniteit is groot en ook het immuun- en spijsverteringsstelsel

van de biggen moeten tijd krijgen om te rijpen.

Een correcte hygiëne, ventilatie en temperatuur in de stallen is van groot belang om de infectiedruk

laag te houden, maar ook om de concentraties stof en schadelijke gassen te reduceren. Een goede

reiniging en desinfectie met werkzame middelen, gevolgd door een droog periode is noodzakelijk.

Door een overbezetting te vermijden in de stallen kunnen al heel wat gezondheidsrisico’s vermeden

worden. Er moet ook op gelet worden dat er best door de stallen wordt gelopen van jong naar oud,

omdat de jonge dieren het meest vatbaar zijn voor pathogenen. Er is al heel wat onderzoek uitgevoerd

om te achterhalen wat de ideale groepsgrootte is na het spenen, maar hierop is moeilijk een eenduidig

antwoord te vinden. Hoe groter de groepen zijn, hoe goedkoper de uitrusting zal zijn. Hoe kleiner de

groepen, hoe minder stress de biggen ondergaan. Er moet dus een evenwicht gevonden worden

tussen de financiële kant van de infrastructuur en de optimale omstandigheden voor de biggen. Hoe

minder tomen gemengd worden, hoe minder stress ze zullen ondergaan na het spenen. Er zou echter

nog meer onderzoek moeten gebeuren naar het feit dat de biggen al in hun speengroepen verdeeld

worden wanneer ze nog bij de moederzeug lopen. De biggen vertoeven dan nog in hun vertrouwde

omgeving en kunnen nog zuigen, maar leren zo hun toomgenoten al op voorhand kennen waarbij al

een nieuwe hiërarchie bepaald kan worden.

Welke voedersamenstelling best gegeven wordt rond het moment van spenen is nog niet helemaal

duidelijk. Er is al veel onderzoek gevoerd naar verschillende plantenextracten en andere

voederadditieven die kunnen worden gesuppleerd bij het basisvoeder. Vele onderzoeken vinden

positieve correlaties met de groei van de biggen, vaak omwille van het antibacteriële effect van het

additief. Deze antibacteriële werking is van belang omdat men alternatieven moet vinden om het

antibioticagebruik te kunnen reduceren. Een belangrijk nadeel van sommige additieven, wat

regelmatig niet vermeld wordt bij het onderzoek, is dat deze vaak te duur zijn om ze effectief te gaan

gebruiken in de praktijk. Ook is het van belang dat de smakelijkheid van het voeder niet vermindert

omdat dit zal leiden tot een verlaagde voederopname en daardoor het oplopen van een

groeiachterstand. Hierdoor is het van belang verder onderzoek te doen naar de meest ideale

30

voederadditieven waarbij we de beste voederopname en groei bekomen. Er moet tijdig worden

gecontroleerd dat er genoeg voeder aanwezig én bereikbaar is in de voederbakken en dat deze niet te

veel vervuild zijn. Het bijplaatsen van extra voederbakjes, de dagen voor en na het spenen, zorgen

voor een extra goede voederbeschikbaarheid en -opname. Daarnaast moet er ook voldoende proper

drinkwater aanwezig zijn. Het is noodzakelijk om minstens jaarlijks het drinkwater te laten

onderzoeken op afwijkende waarden via een chemisch en bacteriologisch onderzoek en op basis van

het resultaat de nodige maatregelen te treffen.

Er kan dus besloten worden dat het management rond het spenen niet eenvoudig is. Verder

onderzoek is noodzakelijk om alle beïnvloedende factoren zo optimaal mogelijk te krijgen zodat ziekte,

stress en groeiachterstand minimaal zijn in deze cruciale periode.

31

REFERENTIELIJST

1. Aarnink A.J.A., Bikker P., van Diepen J.T.M. (2012). Voermaatregelen voor ammoniakreductie in stallen voor zeugen en biggen. Livestock Research Wageningen, Rapport 591, 14-19.

2. Abraham J., Chhabra A. K. (2004). Effect of early weaning, split-weaning and nursery feeding programmes on the growth of Landrace×Desi Pigs. Tropical Animal Health and Production 36, 599-608.

3. Algers B., Jensen P., Steinwall L. (1990). Behaviour and weight changes at weaning and regrouping of pigs in relation to teat quality. Applied Animal Behaviour Science 26, 143-155.

4. Anonymous (2014). Catalogus varkenshouderij drinken voederbakken: voederbakken. Internetreferentie: http://www.lifarma.com/catalogus/varkenshouderij/drink-en-voerbakken/voerbakken/_381_w_1689_NL_1 (geconsulteerd op 23/11/2014).

5. Anonymous (2014). Stalinrichting: biggenstallen. http://www.van-osch-uden.nl/category/products/ (geconsulteerd op 23/11/2014).

6. Anonymous (2014). Voederbakken biggen. http://www.devosagri.com/nl (geconsulteerd op 23/11/2014).

7. Araújo W. A. G., Ferreira A. S., Renaudeau D., Brustolini P. C., Silva B. A. N. (2010). Effects of diet protein source on the behavior of piglets after weaning. Livestock Science 132, 35-40.

8. Arnault I., Christides J. P., Mandon N., Haffner T., Kahane R., Auger, J. (2003). High-performance ion-pair chromatography method for simultaneous analysis of alliin, deoxyalliin, allicin and dipeptide precursors in garlic products using multiple mass spectrometry and UV detection. Journal of Chromatography 991, 69-75.

9. Azaz A. D., Irtem H. A., Kurkcuoglu M., Baser K. C. (2004). Composition and the in vitro antimicrobial activities of the essential oils of some thymus species. Zeitschrift fur Naturforschung 59, 75-80.

10. Bannink A., Dijkstra J., Koopmans S. J., Mroz Z. (2006). Physiology, regulation and multifunctional activity of the gut wall: a rationale for multicompartmental modelling. Nutrition Research reviews 19, 227-253.

11. Berkeveld M., Langendijk P., Soede N. M., Kemp B., Taverne M. A., Verheijden J. H., Kuijken N, Koets A. P. (2009). Improving adaptation to weaning: Effect of intermittent suckling regimens on piglet feed intake, growth, and gut characteristics. Journal of Animal Science 87, 3156-3166.

12. Berkeveld M., Langendijk P., van Beers-Schreurs H. M., Koets A. P., Taverne M. A., Verheijden J. H. (2007). Postweaning growth check in pigs is markedly reduced by intermittent suckling and extended lactation. Journal of Animal Science 85, 258-266.

13. Biagi G., Piva A., Moschini M., Vezzali E., Roth F. X. (2007). Performance, intestinal microflora, and wall morphology of weanling pigs fed sodium butyrate. Journal of Animal Science 85, 1184-1191.

14. Biagi G., Piva A., Moschini M., Vezzali E., Roth F. X. (2006). Effect of gluconic acid on piglet growth performance, intestinal microflora, and intestinal wall morphology. Journal of Animal Science 84, 370-378.

15. Bikker P., Dirkzwager A., Fledderus J., Trevisi P., Huërou-Luron I. L., Lallès J. P., Awati A. (2007). Dietary protein and fermentable carbohydrates contents influence growth performance and intestinal characteristics in newly weaned pigs. Livestock Science 108, 194-197.

16. Bikker P., Van Dijk A. J., Dirkzwager A., Fledderus J., Ubbink-Blanksma M., Beynen A. C. (2004). The influence of diet composition and an anti-microbial growth promoter on the growth response of weaned piglets to spray dried animal plasma. Livestock Production Science 86, 201-208.

17. Bojčuková J., Kratký F. (2006). Influence of various lysine and threonine levels in feed mixtures for lactating sows on milk quality and piglet growth. Czech Journal of Animal Science 51, 24-30.

18. Bokma S. J., Duijf J. M. (1988). Water supply systems for weaner piglets. Varkensproefbedrijf ‘Noord- en Oost-Nederland’, Raalte, 8-21.

19. Bomba A., Nemcova R., Gancarcikova S., Herich R., Guba P., Mudronova D. (2002). Improvement of the probiotic effect of micro-organisms by their combination with maltodextrins, fructo-oligosaccharides and polyunsaturated fatty acids. British Journal of Nutrition 88, 95-99.

20. Bontempo V., Sciannimanico D., Pastorelli G., Rossi R., Rosi F., Corino C. (2004). Dietary conjugated linoleic acid positively affects immunologic variables in lactating sows and piglets. The Journal of nutrition 134, 817-824.

21. Bosi P., Han K., Jung H.J., Heo K.N., Perini S., Castellazzi A.M., Casini L., Creston D., Gremokolini C. (2001). Effect of different spray dried plasmas on growth, ileal digestibility, nutrient deposition, immunity and health of early-weaned pigs challenged with E. coli K88. Asian Australasian Journal of Animal Sciences 14, 1138-1143.

22. Bosi P., Merialdi G., Sarli G., Casini L., Gremokolini C., Preziosi R., Brunetti B, Trevisi, P. (2011). Effects of doses of ZnO or Zn-Glutamate on growth performance, gut characteristics, health and immunity of early-weaned pigs orally challenged with E. coli K88. Italian Journal of Animal Science 2, 361-363.

23. Boudry C., Buldgen A., Portetelle D., Collard A., Thewis A., Dehoux J. P. (2007). Effects of oral supplementation with bovine colostrum on the immune system of weaned piglets. Research in Veterinary Science 83, 91-101.

24. Bourne F. J., Curtis J. (1973). The transfer of immunoglobulins IgG, IgA and IgM from serum to colostrum and milk in the sow. Immunology 24, 157.

25. Bouvy F. (2011). Drinkwater aanzuren heeft meerledig effect. Varkensbedrijf 10, 38-39.

http://www.lifarma.com/catalogus/varkenshouderij/drink-en-voerbakken/voerbakken/_381_w_1689_NL_1

http://www.van-osch-uden.nl/category/products/

http://www.devosagri.com/nl

32

26. Brambilla G., Filippis S. D. (2005). Trends in animal feed composition and the possible consequences on residue tests. Analytica Chimica Acta 529, 7-13.

27. Bruininx E. M. A. M., Binnendijk G. P., Van der Peet-Schwering C. M. C., Schrama J. W., Den Hartog L. A., Everts H., Beynen A. C. (2002). Effect of creep feed consumption on individual feed intake characteristics and performance of group-housed weanling pigs. Journal of Animal Science 80, 1413-1418.

28. Bruininx E. M. A. M., van der Peet-Schwering C. M. C. (1999). Individual feed intake characteristics of weanling pigs housed in groups. Res. Rep, 233.

29. Bruininx E. M. A. M., Wassenberg H., Schellingerhout A. B., Binnendijk G. P. (2003). Voeropname tijdens de zoogperiode en darmfysiologie na spenen = Creep feed consumption during nursing and gut physiology after weanling. Praktijkrapport/Praktijkonderzoek Veehouderij (Varkens), Wageningen, 5-8.

30. Bruininx E.M.A.M., van den Boogaart D., Schrama J.W. (2002). Effects of lighting schedule on energy metabolism and performance of weanling pigs. Livestock Research Wageningen, Rapport 2, 4-10.

31. Buldgen A., Boudry C., Dehoux J. P., Portetelle D. (2008). Bovine colostrum as a natural growth promoter for newly weaned piglets: a review. Base.

32. Canh T. T., Aarnink A. J. A., Schutte J. B., Sutton A., Langhout D. J., Verstegen M. W. A. (1998). Dietary protein affects nitrogen excretion and ammonia emission from slurry of growing–finishing pigs. Livestock Production Science 56, 181-191.

33. Canibe N., Højberg O., Badsberg J. H., Jensen B. B. (2007). Effect of feeding fermented liquid feed and fermented grain on gastrointestinal ecology and growth performance in piglets. Journal of Animal Science 85, 2959-2971.

34. Canibe N., Jensen B. B. (2003). Fermented and nonfermented liquid feed to growing pigs: effect on aspects of gastrointestinal ecology and growth performance. Journal of Animal Science 81, 2019-2031.

35. Carson C. F., Hammer K. A., Riley T. V. (2006). Melaleuca alternifolia (tea tree) oil: a review of antimicrobial and other medicinal properties. Journal of Clinical Microbiology reviews 19, 50-62.

36. Carver J. D., Allan Walker W. (1995). The role of nucleotides in human nutrition. The Journal of Nutritional Biochemistry 6, 58-72.

37. Case C. L., Carlson M. S. (2002). Effect of feeding organic and inorganic sources of additional zinc on growth performance and zinc balance in nursery pigs. Journal of Animal Science 80, 1917-1924.

38. Castillo M., Martín-Orúe S. M., Roca M., Manzanilla E. G., Badiola I., Perez J. F., Gasa J. (2006). The response of gastrointestinal microbiota to avilamycin, butyrate, and plant extracts in early-weaned pigs. Journal of Animal Science 84, 2725-2734.

39. Chandra R. K., Au B. (1980). Single nutrient deficiency and cell-mediated immune responses. I. Zinc. The American Journal of Clinical Nutrition 33, 736-738.

40. Che L., Zhan L., Fang Z., Lin Y., Yan T., Wu D. (2012). Effects of dietary protein sources on growth performance and immune response of weanling pigs. Livestock Science 148, 1-9.

41. Choct M., Dersjant-Li Y., McLeish J., Peisker M. (2010). Soy oligosaccharides and soluble non-starch polysaccharides: a review of digestion, nutritive and anti-nutritive effects in pigs and poultry. Asian-Australasian Journal of Animal Sciences 23, 1386-1398.

42. Coffey R. D., Cromwell G. L. (1995). The impact of environment and antimicrobial agents on the growth response of early-weaned pigs to spray-dried porcine plasma. Journal of Animal Science 73, 2532-2539.

43. Colson V., Orgeur P., Foury A., Mormède P. (2006). Consequences of weaning piglets at 21 and 28 days on growth, behaviour and hormonal responses. Applied Animal Behaviour Science 98, 70-88.

44. Cools A., Decaluwe R., Geers R. (2012). Informatie rond onvoldoende melkgift bij zeugen. Varkensloket. Internetreferentie: http://www.varkensloket.be/Portals/63/Documents/Vraag_melkgift.pdf (geconsulteerd op 25 oktober 2014).

45. Corino C., Bontempo V., Sciannimanico D. (2002). Effects of dietary conjugated linoleic acid on some aspecific immune parameters and acute phase protein in weaned piglets. Canadian Journal of Animal Science 82, 115-117.

46. Cornips S. (2010). Voeding en staartbijten bij varkens. Onderzoeksrapport Christelijke Agrarische Hogeschool, Dronten, p. 28-32.

47. Costa L. B., Tse M. L. P., Miyada V. S. (2007). Herbal extracts as alternatives to antimicrobial growth promoters for weanling pigs. Revista Brasileira de Zootecnia 36, 589-595.

48. De Ridder L, Maes D., Dewulf J., Pasmans F., Boyen F., Haesebrouck F., Méroc E., Butaye P., Van der Stede Y. (2013). Evaluation of three intervention strategies to reduce the transmission of Salmonella Typhimurium in pigs. The Veterinary Journal 197, 613-618.

49. DGZ: internetreferentie: http://www.dgz.be/sites/default/files/FL_0241%20Normen%20wateronderzoek%20zoogdieren-IKM%2010032014.pdf (geconsulteerd op 11 november 2014)

50. Dirx-Kuijken N. C. P. M. M., van der Peet-Schwering C. M. C., Hoofs A. I. J. (2012). Voersysteem voor het leren eten van jonge biggen: Jong geleerd, oud gedaan: de ontwikkeling van een nieuw voersysteem binnen project Vitale vleesvarkens. Wageningen UR Livestock Research 599, 15.

51. Driessen B., Van Thielen J. (2012). Prestaties in biggenbatterij hebben sleutelfunctie. Varkensbedrijf 4, 28-29.

52. Driessen B., Van Thielen J., Millet S., Van Buynder R., Geers R., (2012). Speendip bij biggen minimaliseren. Varkensloket. Internetreferentie: http://www.varkensloket.be/Portals/63/Documents/Vraag_34.pdf (geconsulteerd op 26 oktober 2014)

http://www.varkensloket.be/Portals/63/Documents/Vraag_melkgift.pdf

http://www.varkensloket.be/Portals/63/Documents/Vraag_34.pdf

33

53. Dybkjaer L. (1992). The identification of behavioural indicators of ‘stress’ in early weaned piglets. Applied Animal Behaviour Science 35, 135-147.

54. Dybkjær L., Jacobsen A. P., Tøgersen F. A., Poulsen H. D. (2006). Eating and drinking activity of newly weaned piglets: Effects of individual characteristics, social mixing, and addition of extra zinc to the feed. Journal of Animal Science 84, 702-711.

55. Eisemann J. H., van Heugten E. (2007). Response of pigs to dietary inclusion of formic acid and ammonium formate. Journal of Animal Science 85, 1530-1539.

56. Freitas L. S. D., Lopes D. C., Freitas A. F. D., Carneiro J. D. C., Corassa A., Pena S. D. M., Costa L. F. (2006). Effects of feeding organic acids for piglets from 21 to 49 days old. Revista Brasileira de Zootecnia 35, 1711-1719.

57. Fremaut D. (2013). Voeding in de varkenshouderij. Voordracht: “De voeding van biggen van geboorte tot batterijperiode”, Torhout, 16 januari 2013.

58. Fremaut D. (2013). Voeding in de varkenshouderij. Voordracht: “Voeding van varkens op bedrijfsniveau”, Torhout, 16 januari 2013.

59. Gardner J. M., De Lange C. F., Widowski T. M. (2001). Belly-nosing in early-weaned piglets is not influenced by diet quality or the presence of milk in the diet. Journal of Animal Science 79, 73-80.

60. Gasser K. W., Kirschner L. B. (1987). The inhibition and disposition of intestinal alkaline phosphatase. Journal of Comparative Physiology 157, 461-467.

61. Gibson G.R., Roberfroid M.B. (1995). Dietary modulation of the human colonie microbiota: introducing the concept of prebiotics. Journal of Nutrition 125, 1401-1412.

62. Grenier D., Grignon L., Gottschalk M. (2009). Characterisation of biofilm formation by a Streptococcus suis meningitis isolate. The Veterinary Journal 179, 292-295.

63. Guggenbuhl P., Séon A., Quintana A. P., Nunes C. S. (2007). Effects of dietary supplementation with benzoic acid (VevoVitall®) on the zootechnical performance, the gastrointestinal microflora and the ileal digestibility of the young pig. Livestock Science 108, 218-221.

64. Guidotti T. L. (1996). Hydrogen sulphide. Occupational Medicine 46, 367-371.

65. Hahn J. D., Baker D. H. (1993). Growth and plasma zinc responses of young pigs fed pharmacologic levels of zinc. Journal of Animal Science 71, 3020-3024.

66. Hall-Stoodley L., Costerton J. W., Stoodley P. (2004). Bacterial biofilms: from the natural environment to infectious diseases. Nature Reviews Microbiology 2, 95-108.

67. Hamard A., Mazurais D., Boudry G., Le Huërou-Luron I., Sève B., Le Floc'h N. (2007). Physiological aspects and ileal gene expression profile of early-weaned piglets fed a low threonine diet. Livestock Science 108, 17-19.

68. Hamard A., Sève B., Le Floc’h N. (2007). Intestinal development and growth performance of early-weaned piglets fed a low-threonine diet. Animal 1, 1134-1142.

69. Hamer H. M., Jonkers D. M. A. E., Venema K., Vanhoutvin S. A. L. W., Troost F. J., Brummer R. J. (2008). Review article: the role of butyrate on colonic function. Alimentary Pharmacology & Therapeutics 27, 104-119.

70. Hansen C. F., Riis A. L., Bresson S., Højbjerg O., Jensen B. B. (2007). Feeding organic acids enhances the barrier function against pathogenic bacteria of the piglet stomach. Livestock Science 108, 206-209.

71. Hedemann M. S., Theil P. K., Bach Knudsen K. E. (2009). The thickness of the intestinal mucous layer in the colon of rats fed various sources of non-digestible carbohydrates is positively correlated with the pool of SCFA but negatively correlated with the proportion of butyric acid in digesta. British Journal of Nutrition 102, 117-125.

72. Højberg O., Canibe N., Poulsen H. D., Hedemann M. S., Jensen B. B. (2005). Influence of dietary zinc oxide and copper sulfate on the gastrointestinal ecosystem in newly weaned piglets. Applied and Environmental Microbiology 71, 2267-2277.

73. Hoofs A. I. J. (1994). Poliklinische kraamafdelingen in combinatie met zoogafdelingen = Polyclinic farrowing rooms in combination with suckling rooms. Proefverslag/Praktijkonderzoek varkenshouderij, Rosmalen, 22-26.

74. Hötzel M. J., de Souza G. P., Dalla Costa O. A., Machado Filho L. C. P. (2011). Disentangling the effects of weaning stressors on piglets’ behaviour and feed intake: Changing the housing and social environment. Applied Animal Behaviour Science 135, 44-50.

75. Huang S. X., McFall M., Cegielski A. C., Kirkwood, R. N. (1999). Effect of dietary, zinc supplementation on Escherichia coli septicemia in weaned pigs. Swine Health and Production 7, 109-112.

76. Huguet A., Le Dividich J., Le Huerou-Luron I. (2012). Improvement of growth performance and sanitary status of weaned piglets fed a bovine colostrum-supplemented diet. Journal of Animal Science 90, 1513-1520.

77. Huguet A., Sève B., Le Dividich J., Le Huërou-Luron I. (2006). Effects of a bovine colostrum-supplemented diet on some gut parameters in weaned piglets. Reproduction Nutrition Development 46, 167-178.

78. Huijben J.J.H., Binnendijk G.P. (2001). Combined natural land mechanical ventilation system in houses for weaned piglets. Livestock Research Wageningen, Rapport 229, p. 7-16.

79. Huynh T. T. T., Aarnink A. J. A., Verstegen M. W. A., Gerrits W. J. J., Heetkamp M. J. W., Kemp B., Canh T. T. (2005). Effects of increasing temperatures on physiological changes in pigs at different relative humidities. Journal of Animal Science 83, 1385-1396.

34

80. Janssens G. (2013). Voeding in de varkenshouderij. Voordracht: “Algemene inleiding tot de varkensvoeding”, Torhout, 16 januari 2013.

81. Jensen P., Recén B. (1989). When to wean-observations from free-ranging domestic pigs. Applied Animal Behaviour Science 23, 49-60.

82. Jensen-Waern M., Melin L., Lindberg R., Johannisson A., Petersson L., Wallgren P. (1998). Dietary zinc oxide in weaned pigs-effects on performance, tissue concentrations, morphology, neutrophil functions and faecal microflora. Research in Veterinary Science 64, 225-231.

83. Katouli M., Melin L., Jensen‐Waern M., Wallgren P., Möllby R. (1999). The effect of zinc oxide supplementation on the stability of the intestinal flora with special reference to composition of coliforms in weaned pigs. Journal of Applied Microbiology 87, 564-573.

84. Kelly D., Smyth J. A., McCracken K. J. (1991). Digestive development of the early-weaned pig. British Journal of Nutrition 65, 169-180.

85. Kelly D., Smyth J. A., McCracken K. J. (1991). Digestive development of the early-weaned pig. 2. Effect of level of food intake on digestive enzyme activity during the immediate post-weaning period. The British Journal of Nutrition 65, 181-188.

86. Khan R., Islam B., Akram M., Shakil S., Ahmad A. A., Ali S. M., Siddiqui M., Khan, A. U. (2009). Antimicrobial activity of five herbal extracts against multi drug resistant (MDR) strains of bacteria and fungus of clinical origin. Molecules 14, 586-597.

87. Kim E. E., Wyckoff H. W. (1991). Reaction mechanism of alkaline phosphatase based on crystal structures: Two-metal ion catalysis. Journal of Molecular Biology 218, 449-464.

88. Kim J. H., Heo K. N., Odle J., Han K., Harrell R. J. (2001). Liquid diets accelerate the growth of early-weaned pigs and the effects are maintained to market weight. Journal of Animal Science 79, 427-434.

89. Kim S. W., Mateo R. D., Yin Y., Wu G. (2007). Functional amino acids and fatty acids for enhancing production performance of sows and piglets. Asian Australasian Journal of Animal Sciences 20, 295.

90. King M. R., Morel P. C. H., Pluske J. R., Hendriks W. H. (2008). A comparison of the effects of dietary spray-dried bovine colostrum and animal plasma on growth and intestinal histology in weaner pigs. Livestock Science 119, 167-173.

91. King M. R., Wester T. J., Morel P. C. H. (2007). The effect of dietary spray-dried bovine colostrum and plasma on the response of pigs to enterotoxigenic E. coli challenge after weaning. Livestock Science 108, 292-294.

92. Koninklijk besluiten van 15 mei 2003 betreffende de bescherming van varkens in de varkenshouderij (KB 15/05/2003).

93. Koopmans S. J., Guzik A. C., Van Der Meulen J., Dekker R., Kogut J., Kerr B. J., Southern L. L. (2006). Effects of supplemental L-tryptophan on serotonin, cortisol, intestinal integrity, and behavior in weanling piglets. Journal of Animal Science 84, 963-971.

94. Koopmans S. J., Ruis M., Dekker R., van Diepen H., Korte M., Mroz Z. (2005). Surplus dietary tryptophan reduces plasma cortisol and noradrenaline concentrations and enhances recovery after social stress in pigs. Physiology & behavior 85, 469-478.

95. Kuller W. I., Soede N. M., van Beers-Schreurs H. M. G., Langendijk P., Taverne M. A. M., Kemp B., Verheijden J. H. M. (2007). Effects of intermittent suckling and creep feed intake on pig performance from birth to slaughter. Journal of Animal Science 85, 1295-1301.

96. Kuller W. I., Soede N. M., van Beers-Schreurs H. M. G., Langendijk P., Taverne M. A. M., Verheijden J. H. M., Kemp B. (2004). Intermittent suckling: Effects on piglet and sow performance before and after weaning. Journal of Animal Science 82, 405-413.

97. Kurlak L. O., Stephenson T. J. (1999). Plausible explanations for effects of long chain polyunsaturated fatty acids (LCPUFA) on neonates. Archives of Disease in Childhood-Fetal and Neonatal Edition 80, 148-154.

98. Kyriakis S. C., Tsiloyiannis V. K., Vlemmas J., Sarris K., Tsinas A. C., Alexopoulos C., Jansegers L. (1999). The effect of probiotic LSP 122 on the control of post-weaning diarrhoea syndrome of piglets. Research in Veterinary Science 67, 223-228.

99. Lackeyram D., Yang C., Archbold T., Swanson K. C., Fan M. Z. (2010). Early weaning reduces small intestinal alkaline phosphatase expression in pigs. The Journal of Nutrition 140, 461-468.

100. Laine T. M., Lyytikäinen T., Yliaho M., Anttila M. (2008). Risk factors for post-weaning diarrhea on piglet producing farms in Finland. Acta Veterinaria Scandinavica 50, 21.

101. Lallès J. P., Bosi P., Janczyk P., Koopmans S. J., Torrallardona D. (2009). Impact of bioactive substances on the gastrointestinal tract and performance of weaned piglets: a review. Animal 3, 1625-1643.

102. Lalles J. P., Bosi P., Smidt H., Stokes C. R. (2007). Nutritional management of gut health in pigs around weaning. Proceedings of the Nutrition Society 66, 260-268.

103. Le Dividich J., Herpin P. (1994). Effects of climatic conditions on the performance, metabolism and health status of weaned piglets: a review. Livestock Production Science 38, 79-90.

104. Le Gall M., Sève B., Sahar A., Leborgne M., Lallès J. P., Guilloteau P. (2007). Effect of sodium butyrate on growth, appetite and gastrointestinal tract development in piglet. In Annals of Nutrition and Metabolism 15, 113-113.

105. Lecce J. G., Armstrong W. D., Crawford P. C., Ducharme G. A. (1979). Nutrition and management of early weaned piglets: Liquid vs dry feeding. Journal of Animal Science 48, 1007-1014.

106. Leduc D., Gris P., Lheureux P., Gevenois P. A., De Vuyst P., Yernault J. C. (1992). Acute and long term respiratory damage following inhalation of ammonia. Thorax 47, 755-757.

35

107. Levast B., de Monte M., Chevaleyre C., Melo S., Berri M., Mangin F., Zanello G., Lantier I., Salmon H., Meurens F. (2010). Ultra-early weaning in piglets results in low serum IgA concentration and IL17 mRNA expression. Veterinary Immunology and Immunopathology 137, 261-268.

108. Liu G. M., Wei Y., Wang Z. S., Wu D., Zhou A. G., Liu G. L. (2008). Effects of herbal extract supplementation on growth performance and insulin-like growth factor (IGF)-I system in finishing pigs. Journal of Animal and Feed Sciences 17, 538-547.

109. Liu T., Peng J., Xiong Y., Zhou S., Cheng X. (2002). Effects of dietary glutamine and glutamate supplementation on small intestinal structure, active absorption and DNA, RNA concentrations in skeletal muscle tissue of weaned piglets during d28 to 42 of age. Asian Australasian Journal of Animal Sciences 15, 238-242.

110. Loera-Muro V. M., Jacques M., Tremblay Y. D., Avelar-González F. J., Muro A. L., Ramírez-López E. M., Medina-Figueroa A., Gonzalez-Reynage H.M., Guerrero-Barrera, A. L. (2013). Detection of Actinobacillus pleuropneumoniae in drinking water from pig farms. Microbiology 159, 536-544.

111. Luijten P.J. (2014). Drinkwater: infectieroute voor gespeende biggen? Onderzoekstage Faculteit Diergeneeskunde Universiteit, Utrecht, p. 5-7.

112. Mägi E., Järvis T., Miller I. (2006). Effects of different plant products against pig mange mites. Acta Veterinaria Brno 75, 283-287.

113. Mahan D. C. (1993). Effect of weight, split-weaning, and nursery feeding programs on performance responses of pigs to 105 kilograms body weight and subsequent effects on sow rebreeding interval. Journal of Animal Science 71, 1991-1995.

114. Manzanilla E. G., Nofrarias M., Anguita M., Castillo M., Perez J. F., Martin-Orue S. M. Kamel C., Gasa J. (2006). Effects of butyrate, avilamycin, and a plant extract combination on the intestinal equilibrium of early-weaned pigs. Journal of Animal Science 84, 2743-2751.

115. Marinho M. C., Lordelo M. M., Cunha L. F., Freire J. P. B. (2007). Microbial activity in the gut of piglets: I. Effect of prebiotic and probiotic supplementation. Livestock Science 108, 236-239.

116. Martín R., Delgado S., Maldonado A., Jiménez E., Olivares M., Fernández L., Sobrino O.J., Rodríguez J. M. (2009). Isolation of lactobacilli from sow milk and evaluation of their probiotic potential. Journal of Dairy Research 76, 418-425.

117. Mason S. P., Jarvis S., Lawrence A. B. (2003). Individual differences in responses of piglets to weaning at different ages. Applied Animal Behaviour Science 80, 117-132.

118. Massey K. A., Blakeslee C. H., Pitkow H. S. (1998). A review of physiological and metabolic effects of essential amino acids. Amino Acids 14, 271-300.

119. Mazzoni M., Le Gall M., De Filippi S., Minieri L., Trevisi P., Wolinski J., Lalatta-Costerbosa G., Lallès J.P., Guiloteau P., Bosi P. (2008). Supplemental sodium butyrate stimulates different gastric cells in weaned pigs. The Journal of Nutrition 138, 1426-1431.

120. Medel P., Baucells F., Gracia M. I., De Blas C., Mateos G. G. (2002). Processing of barley and enzyme supplementation in diets for young pigs.Animal Feed Science and Technology 95, 113-122.

121. Medel P., Garcıa M., Lázaro R., De Blas C., Mateos G. G. (2000). Particle size and heat treatment of barley in diets for early-weaned piglets. Animal Feed Science and Technology 84, 13-21.

122. Medel P., Latorre M. A., De Blas C., Lázaro R., Mateos G. G. (2004). Heat processing of cereals in mash or pellet diets for young pigs. Animal Feed Science and Technology 113, 127-140.

123. Medel P., Salado S., De Blas J. C., Mateos G. G. (1999). Processed cereals in diets for early-weaned piglets. Animal Feed Science and Technology 82, 145-156.

124. Moeser A. J., van Kempen T. A. T. G. (2002). Dietary fibre level and enzyme inclusion affect nutrient digestibility and excreta characteristics in grower pigs. Journal of the Science of Food and Agriculture 82, 1606-1613.

125. Namkung H., Li J. Gong M., Yu H., Cottrill M., de Lange C. F. M. (2004). Impact of feeding blends of organic acids and herbal extracts on growth performance, gut microbiota and digestive function in newly weaned pigs. Canadian Journal of Animal Science 84, 697-704.

126. National research council (1998). Nutrient requirements of Swine, 10the Revised Edition, Washington, p. 71-90.

127. Newell B. R., Pitman A. J. (2010). The psychology of global warming: Improving the fit between the science and the message. Bulletin of the American Meteorological Society 91, 1003-1014.

128. Niewold T. A., Van Dijk A. J., Geenen P. L., Roodink H., Margry R., van Der Meulen J. (2007). Dietary specific antibodies in spray-dried immune plasma prevent enterotoxigenic Escherichia coli F4 (ETEC) post weaning diarrhoea in piglets. Veterinary Microbiology 124, 362-369.

129. Nofrarías M., Manzanilla E. G., Pujols J., Gibert X., Majó N., Segalés J., Gasa J. (2007). Spray-dried porcine plasma affects intestinal morphology and immune cell subsets of weaned pigs. Livestock Science 108, 299-302.

130. Nollet H., Deprez P., Van Driessche E., Muylle E. (1999). Protection of just weaned pigs against infection with F18+ Escherichia coli by non-immune plasma powder. Veterinary Microbiology 65, 37-45.

131. Nyachoti C. M., Omogbenigun F. O., Rademacher M., Blank G. (2006). Performance responses and indicators of gastrointestinal health in early-weaned pigs fed low-protein amino acid-supplemented diets. Journal of Animal Science 84, 125-134.

132. Oetting L. L., Utiyama C. E., Giani P. A., Ruiz U. D. S., Miyada V. S. (2006). Effects of herbal extracts and antimicrobials on apparent digestibility, performance, organs morphometry and intestinal histology of weanling pigs. Revista Brasileira de Zootecnia 35, 1389-1397.

36

133. Ou D., Li D., Cao Y., Li X., Yin J., Qiao S., Wu G. (2007). Dietary supplementation with zinc oxide decreases expression of the stem cell factor in the small intestine of weanling pigs. The Journal of Nutritional Biochemistry 18, 820-826.

134. Øverland M., Kjos N. P., Borg M., Skjerve E., Sørum H. (2008). Organic acids in diets for entire male pigs: Effect on skatole level, microbiota in digesta, and growth performance. Livestock Science 115, 169-178.

135. Owusu-Asiedu A., Nyachoti C. M., Marquardt R. R. (2003). Response of early-weaned pigs to an enterotoxigenic Escherichia coli (K88) challenge when fed diets containing spray-dried porcine plasma or pea protein isolate plus egg yolk antibody, zinc oxide, fumaric acid, or antibiotic. Journal of Animal Science 81, 1790-1798.

136. Parratt C. A., Chapman K. J., Turner C., Jones P. H., Mendl M. T., Miller B. G. (2006). The fighting behaviour of piglets mixed before and after weaning in the presence or absence of a sow. Applied Animal Behaviour Science 101, 54-67.

137. Partanen K. H., Mroz Z. (1999). Organic acids for performance enhancement in pig diets. Nutrition Research Reviews 12, 117-145.

138. Patience J. F., Thacker P. A., De Lange C. F. M. (1989). Swine nutrition guide. Prairie Swine Centre, University of Saskatchewan, p. 241-249.

139. Pié S., Awati A., Vida S., Falluel I., Williams B. A., Oswald I. P. (2007). Effects of added fermentable carbohydrates in the diet on intestinal pro-inflammatory cytokine-specific mRNA content in weaning piglets. Journal of Animal Science 85, 673-683.

140. Pierce J. L., Cromwell G. L., Lindemann M. D., Russell L. E., Weaver E. M. (2005). Effects of spray-dried animal plasma and immunoglobulins on performance of early weaned pigs. Journal of Animal Science 83, 2876-2885.

141. Piva A., Prandini A., Fiorentini L., Morlacchini M., Galvano F., Luchansky J. B. (2002). Tributyrin and lactitol synergistically enhanced the trophic status of the intestinal mucosa and reduced histamine levels in the gut of nursery pigs. Journal of Animal Science 80, 670-680.

142. Pluske J. R., Hampson D. J., Williams I. H. (1997). Factors influencing the structure and function of the small intestine in the weaned pig: a review. Livestock Production Science 51, 215-236.

143. Pluske J. R., Williams I. H. (1996). Split weaning increases the growth of light piglets during lactation. Crop and Pasture Science 47, 513-523.

144. Pluske J. R., Williams I. H., Aherne F. X. (1996). Maintenance of villous height and crypt depth in piglets by providing continuous nutrition after weaning. Animal Science 62, 131-144.

145. Raetz C. R., Whitfield C. (2002). Lipopolysaccharide endotoxins. Annual review of biochemistry 71, 635.

146. Reeds P. J., Burrin D. G., Stoll B., Jahoor F. (2000). Intestinal glutamate metabolism. The Journal of Nutrition 130, 978-982.

147. Reeds P. J., Fjeld C. R., Jahoor F. (1994). Do the differences between the amino acid compositions of acute-phase and muscle proteins have a bearing on nitrogen loss in traumatic states?. The Journal of Nutrition 124, 906-910.

148. Rhoads J. M., Wu G. (2009). Glutamine, arginine, and leucine signaling in the intestine. Amino acids 37, 111-122.

149. Richtlijn 91/630/EEG van de Raad van 19 november 1991 tot vaststelling van minimumnormen ter bescherming van varkens.

150. Richtlijn 2008/120/EG van de raad van 18 december 2008 tot vaststelling van minimumnormen ter bescherming van varkens (Gecodificeerde versie)

151. Roselli M., Finamore A., Britti M. S., Bosi P., Oswald I., Mengheri E. (2005). Alternatives to in-feed antibiotics in pigs: Evaluation of probiotics, zinc or organic acids as protective agents for the intestinal mucosa. A comparison of in vitro and in vivo results. Animal Research 54, 203.

152. Salmon H. (1999). The mammary gland and neonate mucosal immunity. Veterinary Immunology and Immunopathology 71, 143-155.

153. Salmon H., Berri M., Gerdts V., Meurens F. (2009). Humoral and cellular factors of maternal immunity in swine. Developmental and Comparative Immunology 33, 384-393.

154. Scheidt A. B., Cline T. R., Clark L. K., Mayrose V. B., Van Alstine W. G., Diekman M. A., Singleton W. L. (1995). The effect of all-in-all-out growing-finishing on the health of pigs. Swine Health Production Journal 3, 202-205.

155. Schrijver J., van Dusseldorp M., Katan M. B. (1989). Primaire deficiëntie. Nederlands Tijdschrift Geneeskunde 133, 2484-90.

156. Shi H. P., Efron D. T., Most D., Tantry U. S., Barbul A. (2000). Supplemental dietary arginine enhances wound healing in normal but not inducible nitric oxide synthase knockout mice. Surgery 128, 374-378.

157. Spitz J. C., Ghandi S., Taveras M., Aoys E., Alverdy J. C. (1996). Characteristics of the intestinal epithelial barrier during dietary manipulation and glucocorticoid stress. Critical Care Medicine 24, 635-641.

158. Spreeuwenberg M. A. M., Verdonk J. M. A. J., Gaskins H. R., Verstegen M. W. A. (2001). Small intestine epithelial barrier function is compromised in pigs with low feed intake at weaning. The Journal of Nutrition 131, 1520-1527.

159. Steyaert M. (2012). Meel, korrel of kruimel in de biggenbatterij. Bachelor proef in Agro-en biotechnologie, Katholieke Hogeschool Sint-Lieven, Gent.

160. Tanghe S., Cox E., Melkebeek V., De Smet S., Millet S. (2014). Effect of fatty acid composition of the sow diet on the innate and adaptive immunity of the piglets after weaning. The Veterinary Journal 200, 287-293.

161. Tanghe S., De Smet S. (2013). Does sow reproduction and piglet performance benefit from the addition of n-3 polyunsaturated fatty acids to the maternal diet?. The Veterinary Journal 197, 560-569.

37

162. Thymann T., Gudbergsen C., Bresson S., Kristensen N. B., Hansen C. F. (2007). Intermittent suckling improves post-weaning feed uptake but does not change functional gut characteristics of piglets. Livestock Science 108, 132-136.

163. Torrallardona D., Conde R., Esteve-Garcıa E., Brufau J. (2002). Use of spray dried animal plasma as an alternative to antimicrobial medication in weanling pigs. Animal Feed Science and Technology 99, 119-129.

164. Torrey S., Tamminga E. T., Widowski T. M. (2008). Effect of drinker type on water intake and waste in newly weaned piglets. Journal of Animal Science 86, 1439-1445.

165. Torrey S., Widowski T. M. (2004). Effect of drinker type and sound stimuli on early-weaned pig performance and behavior. Journal of Animal Science 82, 2105-2114.

166. Trevisi P., Melchior D., Mazzoni M., Casini L., De Filippi S., Minieri L., Lalatta-Costerbosa G., Bosi P. (2009). A tryptophan-enriched diet improves feed intake and growth performance of susceptible weanling pigs orally challenged with Escherichia coli K88. Journal of Animal Science 87, 148-156.

167. Utiyama C. E., Oetting L. L., Giani P. A., Ruiz U. D. S., Miyada V. S. (2006). Effects of antimicrobials, prebiotics, probiotics and herbal extracts on intestinal microbiology, diarrhea incidence and performance of weanling pigs. Revista Brasileira de Zootecnia 35, 2359-2367.

168. Van ‘t Klooster C.E. (1987). De turbomat voerautomaat in vergelijking met de droogvoerbak bij mestvarkens. Varkensbedrijf ‘Zuid- en West-Nederland’, Sterksel.

169. Van Beers-Schreurs H. M., Nabuurs M. J., Vellenga L., Kalsbeek-van der Valk H. J., Wensing, T., Breukink H. J. (1998). Weaning and the weanling diet influence the villous height and crypt depth in the small intestine of pigs and alter the concentrations of short-chain fatty acids in the large intestine and blood. The Journal of Nutrition 128, 947-953.

170. Van Bommel K., Bondt N., Dolman M., Reijnders C. (2007). De baten van de KRW, Den Haag.

171. Van der Meulen J., Koopmans S. J., Dekker R. A., Hoogendoorn A. (2010). Increasing weaning age of piglets from 4 to 7 weeks reduces stress, increases post-weaning feed intake but does not improve intestinal functionality. Animal 4, 1653-1661.

172. Van der Peet-Schwering C, Binnendijk G., Troquet L. (2012). Vast voer in zoogperiode belangrijker dan gedacht. V-focus, 26-37.

173. Van der Peet-Schwering C. M. C., Troquet L. M. P., Binnendijk G. P., van Diepen J. T. M., Raymakers R. (2012). Invloed van drie dagen kunstmelk na spenen. FEMS Microbiology Ecology 66, 546-555.

174. Van der Poel A. F. B., Den Hartog L. A., Van Den Abeele T. H., Boer H., Van Zuilichem D. J. (1989). Effect of infrared irradiation or extrusion processing of maize on its digestibility in piglets. Animal Feed Science and Technology 26, 29-43.

175. Van Dijk A. J., Enthoven P. M. M., Van den Hoven S. G. C., Van Laarhoven M. M. M. H., Niewold T. A., Nabuurs M. J. A., Beynen A. C. (2002). The effect of dietary spray-dried porcine plasma on clinical response in weaned piglets challenged with a pathogenic Escherichia coli. Veterinary Microbiology 84, 207-218.

176. Van Dijk A. J., Everts H., Nabuurs M. J. A., Margry R. J. C. F., Beynen A. C. (2001a). Growth performance of weanling pigs fed spray-dried animal plasma: a review. Livestock Production Science 68, 263-274.

177. Van Dijk A. J., Niewold T. A., Margry R. J. C. F., Van Den Hoven S. G. C., Nabuurs M. J. A., Stockhofe-Zurwieden N., Beynen A. C. (2001b). Small intestinal morphology in weaned piglets fed a diet containing spray-dried porcine plasma. Research in Veterinary Science 71, 17-22.

178. Van Dixhoorn I., Van Dierendonck M., van Eerdenburg F., van Leengoed L., Leenstra F., Schoemaker N., Vinke C. (2011). Scheiden van dieren. Livestock Research Wageningen, Rapport 428, 4-28.

179. Van Gansbeke S., Van den Bogaet T., Vettenburg N. (2009). Ventilatie en klimaatbeheersing bij varkensstallen. Brochure van de Vlaamse overheid departement Landbouw en Visserij – afdeling duurzame landbouwontwikkeling. Internetreferentie: http://www2.vlaanderen.be/landbouw/downloads/dier/59.pdf (geconsulteerd op 1 november 2014).

180. Van Heugten E., Spears J. W., Kegley E. B., Ward J. D., Qureshi M. A. (2003). Effects of organic forms of zinc on growth performance, tissue zinc distribution, and immune response of weanling pigs. Journal of Animal Science 81, 2063-2071.

181. Van Thielen J., Van der Schoot G. G. Info over groepsgewijs managementsystemen. Internetreferentie: http://www.kvlt.be/kvlt/projecten/groepshuisvesting/GMS/pdf_groepsgewijs_management.pdf (geconsulteerd op 18 oktober 2014).

182. Van Wagenberg A.V., Smolders M.A.H.H. (2001). De effectiviteit van ventilatie bij drie ventilatiesystemen in afdelingen voor gespeende biggen. Praktijkonderzoek Veehouderij Wageningen, Rapport 199, 11-26.

183. Van Wagenberg V. (2003a). Microklimaat bij gespeende biggen: de theorie. Praktijk Kompas Varkens, p 2-3.

184. Van Wagenberg V. (2003b). Microklimaat bij gespeende biggen: de praktijk. Praktijk Kompas Varkens, p. 4-5.

185. Vandenberghe H. (2012). Opfokmanagement voor overtallige biggen bij de Vlaamse zeugenhouder. Hogeschool, Gent.

186. Varkensloket (2014). Voeder en drinkplaatsen. Internetreferentie: http://www.varkensloket.be/Portals/63/Documents/Vraag_voeder_en_drinkplaatsen.pdf (geconsulteerd op 8 november 2014).

187. Vega-Lopez M. A., Bailey M., Telemo E., Stokes C. R. (1995). Effect of early weaning on the development of immune cells in the pig small intestine. Veterinary Immunology and Immunopathology 44, 319-327.

188. Vente-Spreeuwenberg M. A. M., Verdonk J. M. A. J., Bakker G. C. M., Beynen A. C., Verstegen M. W. A. (2004). Effect of dietary protein source on feed intake and small intestinal morphology in newly weaned piglets. Livestock Production Science 86, 169-177.

http://www2.vlaanderen.be/landbouw/downloads/dier/59.pdf

http://www.kvlt.be/kvlt/projecten/groepshuisvesting/GMS/pdf_groepsgewijs_management.pdf

http://www.varkensloket.be/Portals/63/Documents/Vraag_voeder_en_drinkplaatsen.pdf

38

189. Vermeer H. M., Hoofs A. I. J. (1994). Het effect van de groepsgrootte bij gespeende biggen op technische en economische resultaten. Varkensproefbedrijf ‘Zuid- en West-Nederland’, Sterksel.

190. Vermeer H.M., Altena H., Vrielink M.G.M. (1995). Vloeruitvoering en hokbevuiling bij gespeende biggen = floor design and dirtiness in pens for weanling piglets. Praktijkonderzoek varkenshouderij, Varkensproefbedrijf ‘Noord- en Oost-Nederland’, Raalte, 9-15.

191. Verwer C. M., Bestman M. (2012). De moederloze veestapel. Louis Bolk Instituut. p. 13-18.

192. Vesseur P. C., Binnendijk G. P., Hoofs A. I. J. (1999). Gedeeltelijk spenen van eerste-en tweedeworpszeugen. Varkensproefbedrijf ‘Zuid- en West-Nederland’, p. 11-20.

193. Vesseur P. C., Kemp B., Den Hartog L. A., Noordhuizen J. P. T. M. (1997). Effect of split-weaning in first and second parity sows on sow and piglet performance. Livestock Production Science 49, 277-285.

194. Vondruskova H., Slamova R., Trckova M., Zraly Z., Pavlik I. (2010). Alternatives to antibiotic growth promoters in prevention of diarrhoea in weaned piglets: a review. Veterinarni Medicina 55, 199-224.

195. Wagenberg A. V. (2005). Measurement, evaluation and control of the microclimate in rooms for weaned piglets. Doctoraatsthesis Universiteit Wageningen.

196. Walsh C. T., Sandstead H. H., Prasad A. D. S., Newberne P. M., Fraker P. J. (1994). Zinc: health effects and research priorities for the 1990s. Environmental Health Perspectives 102, 5.

197. Walsh M. C., Sholly D. M., Hinson R. B., Saddoris K. L., Sutton A. L., Radcliffe J. S., Odgaard R., Murphy J., Richert, B. T. (2007). Effects of water and diet acidification with and without antibiotics on weanling pig growth and microbial shedding. Journal of Animal Science 85, 1799-1808.

198. Wang X., Qiao S., Yin Y., Yue L., Wang Z., Wu G. (2007). A deficiency or excess of dietary threonine reduces protein synthesis in jejunum and skeletal muscle of young pigs. The Journal of Nutrition 137, 1442-1446.

199. Weary D. M., Appleby M. C., Fraser D. (1999). Responses of piglets to early separation from the sow. Applied Animal Behaviour Science 63, 289-300.

200. Worobec E. K., Duncan I. J. H., Widowski T. M. (1999). The effects of weaning at 7, 14 and 28 days on piglet behaviour. Applied Animal Behaviour Science 62, 173-182.

201. Yang H., Söderholm J., Larsson J., Permert J., Olaison G., Lindgren J., Wiren M. (1999). Glutamine effects on permeability and ATP content of jejunal mucosa in starved rats. Clinical Nutrition 18, 301-306.

202. Yang T. S., Howard B., Macfarlane W. V. (1981). Effects of food on drinking behaviour of growing pigs. Applied Animal Ethology 7, 259-270.

203. Zhang Y. A. Q. U. N., Shao J. S., Xie Q. M., Alpers D. H. (1996). Immunolocalization of alkaline phosphatase and surfactant-like particle proteins in rat duodenum during fat absorption. Gastro-enterology 110, 478-488.

204. Zhao P. Y., Jung J. H., Kim I. H. (2012). Effect of mannan oligosaccharides and fructan on growth performance, nutrient digestibility, blood profile, and diarrhea score in weanling pigs. Journal of Animal Science 90, 833-839.

205. Zijlstra R. T., Whang K. Y., Easter R. A., Odle J. (1996). Effect of feeding a milk replacer to early-weaned pigs on growth, body composition, and small intestinal morphology, compared with suckled littermates. Journal of Animal Science 74, 2948-2959.

206. Zoetendal E. G., Collier C. T., Koike S., Mackie R. I., Gaskins H. R. (2004). Molecular ecological analysis of the gastrointestinal microbiota: a review. The Journal of Nutrition 134, 465-472.

MANAGEMENT EN VOEDING VAN GESPEENDE...

Documents

Transcript of MANAGEMENT EN VOEDING VAN GESPEENDE...