UNIVERSITEIT GENT

FACULTEIT DIERGENEESKUNDE

Academiejaar 2013-2014

PRIMAIRE EPILEPSIE BIJ DE KAT: EEN CASE REPORT

door

Jana MEYERS

Promotor: Prof. dr. Luc van Ham Klinische casus in het kader

Medepromotor: Dr. Sofie Bhatti van de Masterproef

© 2014 Jana Meyers

Universiteit Gent, haar werknemers of studenten bieden geen enkele garantie met betrekking tot de juistheid of

volledigheid van de gegevens vervat in deze masterproef, noch dat de inhoud van deze masterproef geen inbreuk

uitmaakt op of aanleiding kan geven tot inbreuken op de rechten van derden.

Universiteit Gent, haar werknemers of studenten aanvaarden geen aansprakelijkheid of verantwoordelijkheid voor

enig gebruik dat door iemand anders wordt gemaakt van de inhoud van de masterproef, noch voor enig

vertrouwen dat wordt gesteld in een advies of informatie vervat in de masterproef.

UNIVERSITEIT GENT

FACULTEIT DIERGENEESKUNDE

Academiejaar 2013-2014

PRIMAIRE EPILEPSIE BIJ DE KAT: EEN CASE REPORT

door

Jana MEYERS

Promotor: Prof. dr. Luc van Ham Klinische casus in het kader

Medepromotor: Dr. Sofie Bhatti van de Masterproef

© 2014 Jana Meyers

VOORWOORD

Graag wil ik iedereen bedanken die geholpen heeft bij het tot stand komen van de uitwerking van deze

klinische casus.

Eerst en vooral wil ik mijn promotor Prof. dr. L. van Ham bedanken voor het aanbrengen van deze

interessante casus. Het was erg leerrijk en fijn om eraan te werken.

Daarnaast wil ik zeker ook mijn medepromotor Dr. S. Bhatti bedanken voor haar hulp bij het opstellen

van deze masterproef. Door omstandigheden werd ze pas in een later stadium bij het schrijfproces

betrokken, maar toch heeft ze alle tijd vrijgemaakt om mij op te volgen en te helpen.

Tenslotte wil ik ook mijn vriend en ouders bedanken om mij elke keer opnieuw te steunen.

INHOUDSOPGAVE

SAMENVATTING ........................................................................................................................................................................ 1

INLEIDING .................................................................................................................................................................................. 2

LITERATUURSTUDIE................................................................................................................................................................. 3

1. Pathofysiologie ................................................................................................................................................................... 3

2. Classificatie ........................................................................................................................................................................ 4

2.1 Primaire epilepsie ........................................................................................................................................................ 4

2.2 Secundaire epilepsie ................................................................................................................................................... 5

2.2.1 Symptomatische epilepsie ................................................................................................................................... 5

2.2.2 Reactieve epilepsie .............................................................................................................................................. 5

2.2.3 Cryptogene epilepsie ........................................................................................................................................... 5

3. Klinische presentatie .......................................................................................................................................................... 5

3.1 Indeling epileptiforme aanval ....................................................................................................................................... 5

3.2 Soorten epileptiforme aanvallen ................................................................................................................................... 6

3.2.1 Primair gegeneraliseerde aanvallen ..................................................................................................................... 6

3.2.2 Partiële aanvallen ................................................................................................................................................ 7

3.2.2.1 Simpel partiële aanvallen ............................................................................................................................. 7

3.2.2.2 Complex partiële aanvallen .......................................................................................................................... 8

3.3 Predisponerende factoren ............................................................................................................................................ 8

4. Diagnose ............................................................................................................................................................................ 8

4.1 Anamnese ................................................................................................................................................................... 8

4.2 Klinisch en neurologisch onderzoek ............................................................................................................................. 9

4.3 Laboratoriumonderzoeken ........................................................................................................................................... 9

4.4 Bijkomende onderzoeken ............................................................................................................................................ 9

5. Behandeling ..................................................................................................................................................................... 10

5.1 Algemeen .................................................................................................................................................................. 10

5.2 Anti-epileptica ............................................................................................................................................................ 11

5.2.1 Fenobarbital ....................................................................................................................................................... 11

5.2.2 Diazepam .......................................................................................................................................................... 12

5.2.3 Bromide ............................................................................................................................................................. 12

5.2.4 Levetiracetam .................................................................................................................................................... 12

5.2.5 Overige anti-epileptica ....................................................................................................................................... 13

5.3 Niet medicamenteuze behandelingen ........................................................................................................................ 14

5.4 Refractaire epilepsie .................................................................................................................................................. 14

6 Prognose en opvolging ...................................................................................................................................................... 14

CASUS ..................................................................................................................................................................................... 16

1. Signalement ..................................................................................................................................................................... 16

2. Anamnese ........................................................................................................................................................................ 16

3. Klinisch onderzoek ........................................................................................................................................................... 16

4. Diagnose .......................................................................................................................................................................... 17

4.1 Bloedonderzoek ......................................................................................................................................................... 17

4.2 Cerebrospinaal vocht ................................................................................................................................................. 17

4.3 MRI............................................................................................................................................................................ 17

4.4 Besluit ....................................................................................................................................................................... 17

5. Behandeling ..................................................................................................................................................................... 18

6. Resultaat en opvolging ..................................................................................................................................................... 18

DISCUSSIE............................................................................................................................................................................... 20

REFERENTIELIJST .................................................................................................................................................................. 22

SAMENVATTING Deze casebespreking gaat over een kat van 3 jaar oud die gediagnosticeerd is met primaire epilepsie.

Epilepsie is één van de meest voorkomende neurologische ziektes die bij katten voorkomen. Meestal

is er echter sprake van secundaire epilepsie. Hieronder verstaat men dat er een onderliggende

oorzaak verantwoordelijk is voor de epileptische aanvallen. In tegenstelling tot bij honden komt

primaire of idiopathische epilepsie bij katten niet vaak voor. Meestal vertonen de katten

gegeneraliseerde aanvallen alhoewel het voorkomen van partiële epilepsie de diagnose van primaire

epilepsie niet mag uitsluiten.

De diagnose van primaire epilepsie wordt gesteld door het uitsluiten van intracraniële en extracraniële

oorzaken. Op klinisch en neurologisch onderzoek worden er geen afwijkingen vastgesteld. Ook de

bijkomende onderzoeken (bloed-, urine-, CT-, MRI-, hersenvochtonderzoek) moeten normaal zijn

vooraleer de diagnose van primaire epilepsie gesteld kan worden. In deze casebespreking werden er

geen afwijkingen vastgesteld bij al deze voornoemde onderzoeken.

Fenobarbital geeft de beste resultaten voor de behandeling van idiopathische epilepsie. Indien dit de

aanvallen niet voldoende onder controle kan houden, is een bijkomende behandeling met

levetiracetam aan te raden. In deze case lijkt de kat een goede respons te tonen na behandeling met

fenobarbital. Verdere opvolging zal echter noodzakelijk zijn.

2

INLEIDING

Deze casuïstiek gaat over een Britse korthaar van 3 jaar oud met primaire epilepsie. Over de exacte

prevalentie van primaire epilepsie bij katten is er veel discussie. Onder primaire, idiopathische of

genetische epilepsie wordt verstaan dat de epileptische aanvallen ontstaan zonder een aanwijsbare

onderliggende oorzaak. Sommige aandoeningen kunnen echter niet ante-mortem aangetoond

worden, wat de diagnose van idiopathische epilepsie sterk bemoeilijkt. Specifiekere testen om een

eventueel genetisch defect aan te tonen, zouden de diagnostiek kunnen vergemakkelijken. De

diagnose kan momenteel enkel gesteld worden door het uitsluiten van andere oorzaken. Idiopathische

epilepsie wordt het best behandeld met fenobarbital, eventueel in combinatie met levetiracetam. In

deze casuïstiek werd er gestart met fenobarbitaltherapie wat tot nu toe ook effectief blijkt te zijn. De

prognose voor idiopathische epilepsie is sterk afhankelijk van de respons op de behandeling.

Naast het bespreken van de eigenlijke casus wordt er ook een literatuuroverzicht gegeven over

primaire epilepsie bij de kat. Hierbij wordt de pathofysiologie en classificatie van epilepsie eerst

algemeen besproken. Meer specifiek voor primaire epilepsie wordt dan zowel de klinische presentatie

als de diagnose en behandeling verder uitgewerkt.

3

LITERATUURSTUDIE

1. Pathofysiologie

Een aanval is een voorbijgaande onvrijwillige verandering in gedrag of neurologische status

veroorzaakt door een abnormale activiteit van groepen neuronen. De term epilepsie duidt op een

stoornis van de hersenen die gekenmerkt wordt door onvoorspelbare steeds terugkerende aanvallen

van neurale oorsprong (March, 1998).

In groepen hersencellen ontstaan er abnormale elektrische ontladingen die gepaard kunnen gaan

met abnormaal gedrag, abnormaal bewustzijn, abnormale motorische en sensorische activiteit en

abnormale autonome activiteit (urineren, defaeceren, speekselen) (Lorenz et al., 2011).

Deze abnormale neuronale activiteit kan veroorzaakt worden door een structureel letsel in de

hersenen of kan ontstaan door veranderingen in de neurotransmitters en receptoren. Vooral glutamaat

en GABA (gamma-aminoboterzuur) zouden een rol spelen bij de initiatie van epilepsie (Lorenz et al.,

2011).

Op neuronaal niveau wordt epilepsie gekarakteriseerd door 2 fenomenen: hyperexcitabiliteit en

hypersynchronisatie. Veranderingen in het cellulair metabolisme, wat gaat leiden tot een overdreven

depolarisatie van de neuronale membranen, kan aanleiding geven tot hyperexcitabiliteit. Ook een

verminderde inhibitorische neurotransmissie (gemedieerd door GABA), een verhoogde excitatorische

neurotransmissie (gemedieerd door glutamaat) of depolarisatie van de membranen door een

verandering in de lokale ionconcentratie kan hyperexcitabiliteit veroorzaken. Door de neuronale

activatie ontstaan er elektrische velden die de reactiviteit van de naburige neuronen verhogen,

waardoor er grote groepen neuronen zich tegelijkertijd opladen en ontladen (hypersynchronisatie)

(Muñana, 2013).

Epilepsie zou dus ontstaan door een onevenwicht tussen de inhibitorische en excitatorische

mechanismen met excitatie als uiteindelijk resultaat. Abnormaliteiten bij de neurotransmitters kunnen

ook structurele pathologieën veroorzaken in de hersenen. Tijdens de aanval worden grote

hoeveelheden glutamaat vrijgesteld, waardoor het intracellulair calcium gaat stijgen. Dit leidt tot

neuronale schade en apoptose. Necrose van de hippocampus is een mogelijks gevolg hiervan

(Lorenz et al., 2011).

Deze plotse ontladingen kunnen plaatsvinden in een omschreven deel van de hersenen (epileptogene

focus) of kunnen simultaan in beide hersenhemisferen ontstaan. Afhankelijk van de omvang en de

plaats van deze ontladingen kunnen de klinische symptomen variëren (Schwartz-Porsche, 1998).

Aanvallen die in een specifiek fokaal gebied in de hersenen ontstaan, kunnen secundair generaliseren

en zich verspreiden naar de andere delen van de hersenen (Lorenz et al., 2011).

Aanvallen treden op wanneer de omgeving (celmembraan, neurotransmitters, ionen) van het neuron

verstoord wordt en de drempel verlaagd wordt. De individuele drempel wordt bepaald door de

4

omgeving en is genetisch bepaald. Bij katten met idiopathische epilepsie is er een lage drempel

waardoor er spontaan zonder aanwijsbare oorzaak epilepsie aanvallen ontstaan. De verandering in de

neuronale omgeving die zorgt voor de verlaging van de drempel, kan bij idiopathische epilepsie niet

geïdentificeerd worden (De Lahunta en Glass, 2009). De exacte pathofysiologie is bij idiopathische

epilepsie dus niet gekend.

2. Classificatie

Epilepsie bij de kat kan geclassificeerd worden in verschillende groepen. Er wordt een onderscheid

gemaakt tussen primaire en secundaire epilepsie. Secundaire epilepsie kan verder onderverdeeld

worden in symptomatische, reactieve en cryptogene epilepsie (Moore, 2013).

2.1 Primaire epilepsie

Bij primaire, genetische of idiopathische epilepsie zijn de aanvallen vermoedelijk het gevolg van een

genetisch of erfelijk defect. Zowel intracraniaal als extracraniaal kunnen er geen onderliggende

abnormaliteiten aangetoond worden (Moore, 2013). Het klinisch en neurologisch onderzoek in de

interictale periode is normaal en bij verdere diagnostiek worden geen afwijkingen gevonden (De

Lahunta en Glass, 2009).

In tegenstelling tot honden komt primaire epilepsie bij katten niet vaak voor (Moore, 2013). Bij honden

is idiopathische epilepsie vaak van genetische oorsprong. Tot nu toe is er slechts 1 studie geweest die

aantoonde dat er bij katten ook mogelijks een genetische basis aan de oorsprong kan liggen van

epilepsie. Verder onderzoek is echter noodzakelijk (Kuwabara et al., 2010).

Sommige studies tonen aan dat idiopathische epilepsie zeldzaam is bij katten (Barnes et al., 2004 ;

Quesnel et al., 1997). Andere studies komen echter uit op een veel hogere prevalentie (Cizinauskas et

al., 2003 ; Rusbridge, 2005). In veel gevallen van primaire epilepsie bij de kat zou er wel een

onderliggende oorzaak aanwezig zijn, maar kan die ante-mortem niet aangetoond worden. Dit kan het

verschil in prevalentie tussen de studies verklaren. Indien er bij elke kat Magnetic Resonance Imaging

(MRI-scan) van de hersenen en postmortemanalyse zou gebeuren, zou de prevalentie van

idiopathische epilepsie vermoedelijk veel lager liggen (Kline, 1998).

Zo kunnen posttraumatische, postinflammatoire en postischemische letsels inactief en non-progressief

aanwezig zijn in de hersenen. Partiële of gegeneraliseerde aanvallen zijn dan de enige overblijvende

symptomen. Een subklinische virale encefalitis kan letsels geven die zelfs met MRI-scan niet

aangetoond kunnen worden. Kleine epileptische foci kunnen gemist worden bij histologisch onderzoek

(Kline, 1998).

Recentelijk is gebleken dat complex partiële aanvallen met orofaciale betrokkenheid bij katten

geassocieerd wordt met feliene necrose van de hippocampus. Necrose van de hippocampus kan

enkel postmortem met zekerheid aangetoond worden. Katten met epilepsie ten gevolge van necrose

5

van de hippocampus worden dus vaak bij de groep van idiopathische epilepsie gerekend. Ook hier is

de prevalentie van idiopathische epilepsie hoger bij studies die hiermee geen rekening houden (Wahle

et al., 2013). De diagnose wordt echter bemoeilijkt door onzekerheid over het feit of necrose van de

hippocampus een gevolg dan wel een oorzaak is van epilepsie (Pákozdy et al., 2010).

Het ontbreken van een onderliggende oorzaak betekent dus niet noodzakelijk dat de aanvallen als

idiopathisch beschouwd moeten worden. Door het gebrek aan accuratere diagnostische middelen zal

het aantonen van primaire epilepsie moeilijk blijven. De ontwikkeling van vernieuwende diagnostiek

zoals oa. genetische testen kunnen de diagnose van primaire epilepsie optimaliseren (Pákozdy et al.,

2010).

2.2 Secundaire epilepsie

2.2.1 Symptomatische epilepsie

Bij symptomatische epilepsie worden de aanvallen veroorzaakt door een onderliggende intracraniële

oorzaak (Moore, 2013). Elk proces dat het hersenweefsel of de vasculatuur kan veranderen of

beschadigen kan epilepsie uitlokken (Kline, 1998). Congenitale anomalieën, tumoren, infectieuze of

inflammatoire ziektes of problemen met de vasculariteit zijn mogelijke differentiaal diagnoses (Moore,

2013). Een studie van Pákozdy et al. (2010) toonde aan dat intracraniële neoplasie en necrose van de

hippocampus de meest voorkomende oorzaken zijn van symptomatische epilepsie bij katten.

2.2.2 Reactieve epilepsie

Indien er een extracraniële oorzaak is voor de aanvallen, wordt dit reactieve epilepsie genoemd.

Toxische of metabole oorzaken (vb. hypoglycemie) zijn hierbij het meest voorkomend (Moore, 2013).

2.2.3 Cryptogene epilepsie

Bij cryptogene epilepsie wordt er een onderliggende oorzaak vermoed, maar kan deze niet

aangetoond worden (Moore, 2013).

3. Klinische presentatie

De klinische presentatie van epilepsie bij de kat kan erg variëren. Aanvallen kunnen heel subtiel of

atypisch zijn waardoor deze niet herkend worden als epilepsie en onbehandeld blijven (Kline, 1998).

3.1 Indeling epileptiforme aanval

Bij een epileptische aanval onderscheiden we verschillende stadia. De periode voor de eigenlijke

aanval wordt pre-ictus of aura genoemd. Deze fase kan onder andere gekenmerkt worden door

subtiele gedragsveranderingen, speekselen, pupildilatatie, grommen of rusteloosheid. Dit kan enkele

6

seconden tot dagen aanhouden, maar duurt meestal enkele minuten (Kline, 1998). De eigenlijke

aanval of ictus duurt gewoonlijk enkele seconden tot minuten en is bij de kat vaak zeer heftig. De post-

ictus is de periode vlak na de aanval. De post-ictale symptomen zijn van voorbijgaande aard en

worden veroorzaakt door de ictus. Deze fase duurt gewoonlijk enkele minuten tot uren waarbij er

onder andere verwarring, blindheid, ataxie en diepe slaap vastgesteld kan worden (Thomas, 2010).

De interictale fase is de periode tussen de aanvallen nadat de kat hersteld is van de postictale periode

(De Lahunta en Glass, 2009). Aangezien er bij primaire epilepsie geen onderliggende oorzaak kan

aangetoond worden, is de interictale periode meestal normaal (Moore, 2013). Mydriase tijdens de

ictus en blindheid of doofheid tijdens de postictale fase zou vaker voorkomen bij primaire epilepsie

(Pákozdy et al., 2010).

Elke aanval kan uiteindelijk evolueren tot een status epilepticus. Status epilepticus is een aanval die

langer duurt dan 5 minuten of meerdere aanvallen na elkaar zonder dat het dier tijd heeft om te

recupereren (Little, 2012). Dit wordt aanzien als een echt spoedgeval. Indien het niet onmiddellijk

behandeld wordt kan het leiden tot hyperthermie, hypoxie, hypotensie, nierfalen, gedissemineerde

intravasculaire stolling, aspiratiepneumonie en cardiovasculair falen (Bailey en Dewey, 2009). Status

epilepticus wordt vaker gezien bij katten met symptomatische of reactieve epilepsie (Schriefl et al.,

2008).

Onder clusters verstaan we meer dan 2 aanvallen binnen de 24 uur (Little, 2012). Katten met primaire

of secundaire epilepsie hebben vaak clusters tijdens de eerste periode dat de kat aanvallen vertoont.

In tegenstelling tot bij honden hoeft dit prognostisch geen slecht teken te zijn (Rusbridge, 2005).

3.2 Soorten epileptiforme aanvallen

3.2.1 Primair gegeneraliseerde aanvallen

Bij primair gegeneraliseerde aanvallen zijn reeds initieel de beide hersenhemisferen betrokken. De

symptomen komen dan bilateraal voor (Thomas, 2010). Binnen de gegeneraliseerde aanvallen

kunnen we verschillende vormen onderscheiden.

Myoclonisch gegeneraliseerde aanvallen worden gekarakteriseerd door plotse stuiptrekkingen van de

spieren. Dit kan alleenstaand voorkomen of snel opeenvolgend en kan evolueren tot een tonisch-

clonische aanval (Schwartz-Porsche, 1998).

Bij clonisch gegeneraliseerde aanvallen gaan de spieren ritmisch contraheren zonder een tonische

component. Deze vorm is zeldzaam bij honden, maar komt vaak voor bij katten (Schwartz-Porsche,

1998).

Tonische aanvallen kunnen voorkomen met of zonder bewustzijnsverlies en worden voornamelijk bij

honden gezien. De tonus van alle skeletspieren gaat stijgen, wat leidt tot extensie van het hoofd en

alle ledematen. Dit kan enkele minuten tot uren duren (Schwartz-Porsche, 1998).

7

De tonisch-clonisch gegeneraliseerde aanvallen komen zowel bij katten als bij honden het meeste

voor. Vaak gaan ze gepaard met volledig verlies van bewustzijn (Schwartz-Porsche, 1998). Het eerste

deel van de aanval is de tonische fase met contractie van al de spieren gevolgd door de clonische

fase (Thomas, 2010). Bij katten kunnen gegeneraliseerde tonisch-clonische convulsies erg hevig zijn

waardoor de katten mogelijks ook zichzelf verwonden (Lorenz et al., 2011).

Onder een atonische aanval wordt een plots en meestal kortstondig verlies van de spiertonus

verstaan. Deze vorm is erg zeldzaam (Schwartz-Porsche, 1998).

Bij katten met primaire epilepsie zien we hoofdzakelijk gegeneraliseerde tonisch-clonische aanvallen

(Moore, 2013). Hierbij kan er een abnormaal bewustzijn, laterale decubitus en tonisch-clonische

convulsies voorkomen. Extensie van de ledematen gecombineerd met fietsbewegingen kan

vastgesteld worden. Ook opisthotonus, extensie van de klauwen, pupildilatatie en kauwbewegingen

zijn mogelijk. De kat kan erg agressief gedrag vertonen. Daarnaast zijn faciale zenuwtrekken en het

rechtop staan van de haren typische symptomen bij de kat. Autonome symptomen zoals urineren,

defaeceren en speekselen kunnen voorkomen (Kline, 1998). Vaak zijn de ademhalingsbewegingen

zeer onregelmatig of zelfs afwezig (Thomas, 2010).

Het wild rondrennen voor de aanval of tijdens de ictus wordt vaker gezien bij idiopathische epilepsie

dan bij secundaire epilepsie. De diepe lagen van de rostrale colliculus zouden verantwoordelijk zijn

voor dit gedrag. In tegenstelling tot bij katten met secundaire epilepsie zijn deze diepe lagen bij katten

met idiopathische epilepsie meestal nog functioneel, wat verklaart waarom dit gedrag bij primaire

epilepsie regelmatig voorkomt (Pákozdy et al., 2010).

3.2.2 Partiële aanvallen

Partiële aanvallen ontstaan uit een specifiek fokaal gebied in de hersenen. De klinische symptomen

kunnen bij katten erg variabel zijn (Bailey en Dewey, 2009). Bij partiële aanvallen zijn de bewegingen

beperkt tot een bepaald deel van het lichaam zoals de ledematen of de kop. Zo zijn unilaterale faciale

stuiptrekkingen of het hoofd aan één zijde houdend een typisch beeld bij kat. Ze worden

onderverdeeld in simpel partiële aanvallen waarbij het bewustzijn niet wordt beïnvloed en complex

partiële aanvallen waarbij er wel een abnormaal bewustzijn wordt gezien (Lorenz et al., 2011).

Partiële aanvallen zijn minder typisch bij primaire epilepsie. Ze sluiten de diagnose van idiopathische

epilepsie niet uit, maar men moet meer bedacht zijn op een onderliggende oorzaak (Moore, 2013).

3.2.2.1 Simpel partiële aanvallen

Bij simpel partiële aanvallen is er een normaal bewustzijn met unilaterale motorische afwijkingen van

een deel of het volledige lichaam. Zo kunnen er stuiptrekkingen van de oogleden, oren of snorharen of

hoofdschudden met schokbewegingen van het lichaam vastgesteld worden. Ook autonome

8

symptomen kunnen waargenomen worden. Vaak vocaliseren ze en vertonen ze hyperthermie (Kline,

1998).

3.2.2.2 Complex partiële aanvallen

Bij katten met complex partiële aanvallen zien we een abnormaal bewustzijn in combinatie met

stereotype gedragingen, zoals het hoofd naar één zijde draaiend, kauwbewegingen, waggelende

gang, ventrale flexie van het hoofd vaak voorafgegaan door een korte jammerende kreet, agressie,

rechtopstaande haren op de staart of doelloze bewegingen. Eigenaars beschrijven dit gedrag vaak als

‘bezeten’ of ‘in trance’. Het lijkt alsof de katten hallucineren. Ook compulsieve gedragingen zoals

cirkelbewegingen kunnen waargenomen worden. Complex partiële aanvallen zijn de meest

voorkomende vorm van epilepsie bij katten (Kline, 1998). Vaak vertonen de katten deze symptomen

meerdere keren per dag (Rusbridge, 2005).

Zowel de simpel partiële als de complex partiële kunnen evolueren tot een gegeneraliseerde aanval

(Kline, 1998). In de meeste gevallen blijft de aanval echter partieel (Bailey en Dewey, 2009).

3.3 Predisponerende factoren

De meeste patiënten vertonen hun eerste aanval tussen de 1 en 7 jaar leeftijd (Moore, 2013). Katten

met idiopathische epilepsie lijken jonger te zijn (rond de 3.5 jaar) dan katten met secundaire epilepsie

(rond de 8 jaar) (Bailey en Dewey, 2009). Katten met idiopathische epilepsie zijn over het algemeen

wel jonger dan honden met idiopathische epilepsie (Bailey et al., 2008). Bij katten ouder dan 7 jaar of

jonger dan 1 jaar die epilepsie ontwikkelen lijkt een onderliggende oorzaak meer waarschijnlijk. Een

grondig klinisch en neurologisch onderzoek is dan ook aangewezen ( Pákozdy et al., 2010).

Daarnaast zullen primaire aanvallen vaker ontstaan tijdens rust aangezien de drempel voor epilepsie

verlaagd wordt tijdens de slaap (Moore, 2013).

4. Diagnose

Aangezien er bij primaire epilepsie geen onderliggende oorzaak kan aangetoond worden, kan de

diagnose enkel gesteld worden door de intracraniële en extracraniële oorzaken van epilepsie uit te

sluiten.

4.1 Anamnese

De eigenaar is meestal de meest aangewezen persoon om subtiele veranderingen bij zijn/haar dier

waar te nemen. Een grondige anamnese is dan ook een belangrijk onderdeel bij het diagnosticeren

van epilepsie bij de kat (Thomas, 2010). Aangezien andere episodische ziektes sterk kunnen gelijken

op epileptische aanvallen, is een goede beschrijving van de aanval belangrijk (Moore, 2013). Zo

9

worden syncopes, vestibulaire ziektes of gedragsproblemen vaak verward met epilepsie (Bailey en

Dewey, 2009). Een video-opname kan hierbij een grote hulp zijn (Moore, 2013). Gegeneraliseerde

aanvallen zijn vaak gemakkelijk te herkennen voor eigenaars. Het is belangrijk voldoende door te

vragen over de mogelijke aanwezigheid van partiële of mild gegeneraliseerde aanvallen. Deze zijn

minder opvallend en kunnen gekenmerkt worden door een verminderd bewustzijn, knipperen met de

ogen, trillen van de oren of snorharen (Parent en Quesnel, 1996). Ook bijkomende informatie over de

frequentie en de duur van de aanvallen, het gedrag van de kat voor de aanval of tussen de aanvallen

in is belangrijk. Mogelijks contact met toxines of trauma en vaccinatiestatus moeten nagevraagd

worden (Bailey en Dewey, 2009).

4.2 Klinisch en neurologisch onderzoek

Na de anamnese moet de kat klinisch en neurologisch volledig onderzocht worden. Infecties van het

centraal zenuwstelsel zoals FIP of toxoplasmose zullen vaak ook systemische symptomen vertonen

(Rusbridge, 2005). Indien het neurologisch onderzoek vlak na een aanval of in de post-ictale fase

gebeurt, zal die dikwijls abnormaal zijn. Het onderzoek wordt dan best herhaald als de kat volledig

hersteld is (Bailey en Dewey, 2009). Bij katten met idiopathische epilepsie verwachten we geen

afwijkingen bij klinisch of neurologisch onderzoek (met uitzondering van de post-ictale periode)

(Rusbridge, 2005).

4.3 Laboratoriumonderzoeken

Wanneer de kat op basis van de anamnese en klinisch/neurologisch onderzoek verdacht wordt van

primaire epilepsie, wordt er aangeraden een volledig bloedonderzoek uit te voeren, de pre- en

postprandiale galzuren te bepalen en een onderzoek van de urine om metabole oorzaken uit te sluiten

(Moore, 2013).

4.4 Bijkomende onderzoeken

Bij honden met idiopathische epilepsie zijn bijkomende onderzoeken niet altijd nodig. De honden zijn

typisch tussen de 1 en 5 jaar oud met een normaal klinisch en neurologisch onderzoek en normale

interictale periodes. Deze specifieke richtlijnen zijn bij de hond meestal erg indicatief voor primaire

epilepsie. Dit geldt echter niet altijd bij katten, waardoor bijkomende onderzoeken wel aan te raden

zijn zelfs indien idiopathische epilepsie vermoedt wordt (Bailey en Dewey, 2009).

Met MRI-scan of computertomografie (CT-scan) kunnen structurele hersenaandoeningen aangetoond

worden. MRI-scan heeft de voorkeur aangezien weke weefsels (hersenen) hiermee het best

aangetoond worden.

Onderzoek van cerebrospinaal vocht kan nuttig zijn indien de beelden normaal zijn of suggestief zijn

voor een intracraniale inflammatie (Bailey en Dewey, 2009). Normaal cerebrospinaalvocht moet helder

en kleurloos zijn met

10

(Rusbridge, 2005). Cultuur van het vocht en het bepalen van infectieuze titers behoren ook tot de

mogelijkheden (Bailey en Dewey, 2009).

Uit een studie van Parent en Quesnel (1996) bleek dat de combinatie van MRI-scan en analyse van

het cerebrospinaalvocht de beste resultaten heeft om tot een diagnose te komen bij epilepsie bij de

kat.

Aangezien MRI-scan niet steeds uitgevoerd wordt en necrose van de hippocampus tot nu toe enkel

beoordeeld kan worden via post mortem analyse, wordt de diagnose van idiopathische epilepsie bij

katten echter vaak overschat (Wahle et al., 2013).

5. Behandeling

5.1 Algemeen

Idiopathische epilepsie is in de meeste gevallen een chronische ziekte. Het doel van een succesvolle

behandeling is het reduceren van de frequentie, duur en ernst van de aanvallen (Lorenz en Kornegay,

2004).

Het is belangrijk een goed evenwicht te vinden tussen het controleren van de epileptische aanvallen

en het vermijden van ernstige neveneffecten door de anti-epileptica. De verbetering van de

levenskwaliteit staat immers centraal (Knowles, 1998). Als dierenarts is het dan ook aan te raden deze

patiënten klinisch goed op te volgen.

Bij primaire epilepsie is het gebruik van anti-epilectica aangewezen wanneer clusters of status

epilepticus vastgesteld worden of indien de frequentie hoger ligt dan één aanval elke 6 weken (Lorenz

et al., 2011).

Het goed informeren van de eigenaar is een cruciale stap bij de behandeling van idiopathische

epilepsie bij de kat. De eigenaar heeft immers een belangrijk aandeel in het succes van de

behandeling. De medicatie moet op regelmatige tijdstippen toegediend worden (Knowles, 1998). Deze

kan bemoeilijkt worden door de onafhankelijke levensstijl van de kat (Rusbridge, 2005). Een

vroegtijdige stopzetting verhoogt het risico op een status epilepticus en moet vermeden worden.

Eigenaars moeten hiervan op de hoogte zijn. Naast het belang van het regelmatig toedienen van de

medicatie, dienen de eigenaars ook te beseffen dat een levenslange toediening van de medicatie tot

de mogelijkheden behoort en dat hun kat nog steeds epilepsie-aanvallen kan krijgen ondanks de

medicatie (Knowles, 1998).

Het is belangrijk de eigenaar te informeren dat er bij opstart van de behandeling mogelijks

neveneffecten kunnen worden waargenomen, die echter in de meeste gevallen na enkele weken

zullen afnemen (Thomas, 2010). Voldoende kennis van de neveneffecten stelt de eigenaar in staat

een juistere inschatting te maken wanneer er ingegrepen moet worden (Knowles, 1998).

11

Een dagboek bijhouden is de enige manier om de respons op de behandeling objectief te gaan

beoordelen (Parent en Quesnel, 1996). Dit omhelst een korte beschrijving van de tijdstippen waarop

de aanvallen plaatsvonden, de ernst en de duur van de aanvallen. Ook details van de pre- en

postictale periode kunnen genoteerd worden (Rusbridge, 2005).

5.2 Anti-epileptica

De soorten anti-epileptica die gebruikt kunnen worden voor idiopathische epilepsie bij de kat zijn veel

beperkter dan bij de hond. Eén van de hoofdredenen is de erg trage eliminatie van sommige anti-

epileptica bij de kat in tegenstelling tot die bij de hond.

Anti-epileptica kunnen alleen of in combinatie gebruikt worden (Platt, 2001). Omwille van de hogere

kostprijs, de moeilijkheid om meerdere serumconcentraties te interpreteren, mogelijke interacties met

andere geneesmiddelen en ingewikkeldere dosisschema’s bij combinatietherapie, is het aan te raden

te starten met slechts één anti-epilepticum (Thomas, 2010). Indien de behandeling faalt, wordt best

eerst de serum concentratie van het huidige geneesmiddel bepaald. De dosis kan met 25 % verhoogd

worden en 2-4 weken nadien kan de bepaling opnieuw uitgevoerd worden. Dit proces kan herhaald

worden tot de therapeutische grens bereikt is of tot de neveneffecten te erg worden. Indien een eerste

geneesmiddel er niet in slaagt de frequentie of de ernst van de aanvallen te reduceren, wordt een

tweede anti-epilepticum toegevoegd (Platt, 2001).

5.2.1 Fenobarbital

Fenobarbital is het geneesmiddel bij uitstek voor de behandeling van idiopathische epilepsie bij de kat.

Studies van Pakozdy et al. (2012) en Wahle et al. (2013) hebben aangetoond dat 40-50% van de

katten een goede respons vertonen na fenobarbital therapie. In beide studies bleek de prognose

duidelijk beter bij een vroege start van de behandeling. Hoe sneller er behandeld wordt, hoe lager het

aantal aanvallen in het tweede jaar en hoe sneller een aanvalsvrij jaar bereikt wordt.

Fenobarbital kan zowel oraal als intraveneus toegediend worden en de halfwaardetijd bij de kat

varieert tussen de 34-50 uren (Bailey en Dewey, 2009). Een orale dosis van 3-5 mg/kg 2 keer daags

zou effectief zijn. Optimale serumconcentraties bereiken en behouden is echter moeilijker bij katten

dan bij honden (Parent en Quesnel, 1996). Afhankelijk van het individu kan de mate van absorptie en

excretie sterk verschillen (Lorenz en Kornegay, 2004). Ideale therapeutische concentraties tussen de

23-30 µg/ml worden nagestreven (Bailey en Dewey, 2009).

Polyfagie met secundair gewichtstoename (Platt, 2001), polyurie en polydipsie (Bailey en Dewey,

2009), faciale jeuk of zwelling van de voeten (Parent en Quesnel, 1996) zijn mogelijke neveneffecten.

Occasioneel worden immuungemedieerde hypersensibiliteitsreacties ter hoogte van de huid en

beenmergsuppressie vastgesteld (Platt, 2001). Al deze bijwerkingen zijn echter reversibel na

stopzetten van de medicatie (Bailey en Dewey, 2009). De neveneffecten zijn ook ernstiger aan het

begin van de behandeling of bij hoge dosissen (Pakozdy et al., 2012). Sedatie kan voorkomen, maar

verdwijnt meestal na een week (Lorenz en Kornegay, 2004).

12

Herhaalde toedieningen van fenobarbital kunnen bij de hond leiden tot enzyme inductie waardoor de

dosis met de tijd verhoogd moet worden. Bij katten is dit echter verwaarloosbaar (Bailey en Dewey,

2009). Katten die behandeld worden met corticosteroïden en kittens elimineren fenobarbital sneller.

Deze patiënten hebben vaak een hogere dosis nodig (Parent en Quesnel, 1996).

5.2.2 Diazepam

Dit anti-epilepticum wordt gewoonlijk gebruikt als tweede keus indien fenobarbital niet efficiënt genoeg

is om de frequentie of de ernst van de aanvallen te reduceren. De halfwaardetijd van diazepam is 6

keer langer dan bij honden en heeft heel goede anti-convulsieve eigenschappen. Daarnaast leidt het

gebruik bij de kat, in tegenstelling tot bij de hond, niet tot tolerantie (Knowles, 1998). Omwille van de

sedatieve eigenschappen van benzodiazepines worden te hoge dosissen best vermeden (Bailey en

Dewey, 2009). Een studie toonde echter aan dat tot 20% van de katten geen respons vertonen op

diazepambehandeling (Boothe et al., 2002).

Toch wordt het gebruik bij katten gelimiteerd omwille van de mogelijks hepatotoxische eigenschappen

van diazepam na orale toediening. Reeds 5 dagen na toediening kan acute hepatische necrose

vastgesteld worden. Er wordt dan ook aangeraden 5-7 dagen na de start van de behandeling de

leverenzymes te bepalen. Indien deze stijgen of er klinische tekenen van leverziekte gezien worden,

moet de behandeling onmiddellijk stopgezet worden (Platt, 2001). Het is aan te raden elke 6 maanden

de leverenzymes te bepalen. De intraveneuze toediening van diazepam wordt niet geassocieerd met

hepatotoxiciteit en kan gebruikt worden bij de behandeling van status epilepticus (Bailey en Dewey,

2009).

5.2.3 Bromide

Bromide wordt hoofdzakelijk via de nier geëlimineerd en werd vroeger als een erg veilig anti-

epilepticum beschouwd (Boothe et al., 2002). Daarnaast laat de lange halfwaardetijd een eenmaal

daagse toediening toe (Bailey en Dewey, 2009). Bromide zou echter slechts gedeeltelijk effectief zijn

bij epilepsie. Zo toonde een studie van Boothe et al. (2002) aan dat slechts bij 35% van de

behandelde katten de aanvallen gecontroleerd konden worden.

Bij 35-42% van de katten wordt er echter na behandeling met bromide een allergische pneumonie

vastgesteld. De klinische symptomen gelijken op bronchiaal astma, maar kunnen levensbedreigend

zijn (Bailey en Dewey, 2009). Kaliumbromide moet dan ook zeer voorzichtig gebruikt worden bij de kat

en de medicatie moet onmiddellijk gestopt worden van zodra er ademhalingsproblemen vastgesteld

worden (Bagley, 2005).

5.2.4 Levetiracetam

Levetiracetam is een relatief nieuw anti-epilepticum waarvan het werkingsmechanisme nog niet

volledig gekend is. De bindingsplaats is het synaptisch membraanproteïne SV2A, dat in hoge mate

aanwezig is in het centraal zenuwstelsel (Lynch et al., 2004). Levetiracetam kan zowel oraal als

13

parenteraal (IV/IM) toegediend worden (Lorenz et al., 2011). In tegenstelling tot andere anti-epileptica

heeft levetiracetam een hoge wateroplosbaarheid waardoor ze oraal goed geabsorbeerd wordt

(Leppik, 2001). Na 2 uur worden reeds piekconcentraties aangetoond met een halfwaardetijd van

ongeveer 3 uur (Bailey en Dewey, 2009). Het is een zeer veilig product dat door de lage eiwitbinding

toegediend kan worden in combinatie met andere sterk eiwitbindende geneesmiddelen (Leppik, 2001).

Een studie van Bailey en Dewey (2009) toonde aan dat in combinatie met fenobarbital een dosis van

20 mg/kg PO elke 8 uren zeer effectief zou zijn voor de behandeling van idiopathische epilepsie bij de

kat. Aangezien voedsel geen invloed heeft op de absorptie wordt het meermaals per dag toedienen

van dit medicijn vergemakkelijkt (Bailey et al., 2008). Therapeutische breedte bij katten is nog niet

onderzocht, maar deze zou gelijkaardig zijn als bij mensen (5-45 µg/ml) (Bailey en Dewey, 2009).

Aangezien levetiracetam voornamelijk geëlimineerd wordt door de nieren moet de dosis verlaagd

worden bij katten met nierinsufficiëntie (Bailey et al., 2008). Tijdelijke anorexie, lethargie en overmatig

speekselen zijn mogelijke nevenwerkingen (Muñana, 2013). Bij grotere dieren zoals honden blijkt de

kostprijs soms een beperkende factor te zijn, dit is bij katten minder van toepassing (Bailey et al.,

2008).

In zijn intraveneuze formulering kan levetiracetam een belangrijke rol spelen in de behandeling van

een status epilepticus aangezien het snel en meerdere uren werkzaam is. De patiënt zou ook sneller

recupereren in vergelijking met toediening van diazepam (Bailey en Dewey, 2009).

Fenobarbital blijft eerste keus als anti-epilepticum bij idiopathische epilepsie bij katten, maar wanneer

katten refractair worden of intolerantie vertonen, blijkt levetiracetam een goed alternatief te zijn (Bailey

et al., 2008).

5.2.5 Overige anti-epileptica

Zonisamide heeft een lange halfwaardetijd van 33 uren waardoor er slechts eenmaal per dag

medicatie moet gegeven worden. In combinatie met fenobarbital wordt de halfwaardetijd sterk verkort

omwille van de inductie van het hepatisch microsomoaal enzyme P450, die verantwoordelijk is voor

de metabolisatie van zonisamide. Bijwerkingen zoals anorexie, diarree, overgeven en ataxie komen

voor (Bailey en Dewey, 2009). Er zijn echter slechts weinig studies bekend over de werking,

farmacokinetiek en toxiciteit bij katten.

Gabapentine kan erge sedatie veroorzaken bij de start van de behandeling. De farmacokinetische

eigenschappen zijn echter niet gekend bij de kat (Muñana, 2013). Momenteel is er nog weinig

informatie over het gebruik van pregabaline bij katten. Men vermoedt sedatie als mogelijk neveneffect

naar gelijkenis met het sterk verwante gabapentine. De halfwaardetijd en therapeutische concentratie

is net zoals bij gabapentine niet gekend bij katten (Bailey en Dewey, 2009).

Recent werd een nieuw medicijn, imepitoïne, op de markt gebracht ter behandeling van idiopathische

epilepsie bij honden. Imepitoïne is echter niet geregistreerd voor katten (Anonymous, 2013).

14

Geneesmiddelen zoals primidone en phenytoïne kunnen toxisch zijn bij katten en worden dus best

vermeden (Bagley, 2005).

5.3 Niet medicamenteuze behandelingen

Accupunctuur als behandeling voor epilepsie bij katten behoort tot de mogelijkheden indien de

epilepsie niet onder controle gebracht kan worden met anti-epileptica. Er zijn enkele succesvolle

gevallen gerapporteerd, maar een kritische kijk is noodzakelijk (Knowles, 1998).

5.4 Refractaire epilepsie

Bij 30% van de katten is er sprake van refractaire epilepsie. Hierbij kan de epilepsie niet onder

controle gebracht worden ondanks het gebruik van anti-epileptica. Een foute diagnose of behandeling

kan hiervan de oorzaak zijn. Daarnaast kan de eigenaar het medicijn verkeerd toedienen of kan de kat

het anti-epilepticum niet resorberen (Knowles, 1998). Criteria om te spreken over refractaire epilepsie

zijn geen respons op minstens twee anti-epileptica, minstens 1 aanval per maand en epilepsie sinds

minstens 1 jaar (Thomas, 2010).

6 Prognose en opvolging

Uit een studie van Wahle et al. (2013) bleek dat de prognose op lange termijn voor katten met

primaire epilepsie zeer goed is. Katten met primaire epilepsie zouden een langere overlevingstijd

hebben dan katten met epilepsie door een onderliggende oorzaak (Schriefl et al., 2008).

Bij katten is er geen correlatie tussen de ernst van de aanvallen en de prognose. De prognose moet

gebaseerd worden op respons op de behandeling (Parent en Quesnel, 1996). Vroege controle van de

epilepsie blijkt een belangrijke indicator te zijn (Wahle et al., 2013).

Ideaalgezien worden de aanvallen door de medicatie volledig gereduceerd. Dit is echter bijna

onmogelijk. Een enkele epilepsie-aanval om de 6-8 weken wordt dan ook als aanvaardbaar

beschouwd (Knowles, 1998). Halfjaarlijks moeten deze patiënten klinisch en neurologisch onderzocht

worden. Een bloedname voor bepaling van de serumconcentraties en een bloedonderzoek wordt

aangeraden. Men spreekt van een succesvolle therapie indien de aanvallen in frequentie minstens

50% gereduceerd worden (Bailey en Dewey, 2009). Bij sommige patiënten kan ook deze situatie

echter ontoereikend zijn. Ondanks een effectieve respons op de medicatie kan de ziekte toch

oncontroleerbaar blijven bij katten met een oorspronkelijk heel hoge frequentie. Indien dit het geval is,

moet het behandelingsplan opnieuw geëvalueerd worden (Pakozdy et al., 2012).

De therapie mag nooit plots stopgezet worden, maar moet steeds langzaam afgebouwd worden. De

kat moet minstens 6 maanden aanvalsvrij zijn alvorens de medicatie te reduceren (Bailey en Dewey,

2009). Een complete remissie is echter zeldzaam bij idiopathische epilepsie bij de kat (Pakozdy et al.,

2012). Katten met kortdurende aanvallen en waarbij het onder controle krijgen reeds na enkele

aanvallen succesvol is, hebben het meeste kans om bij stopzetten van de therapie aanvalsvrij te

15

blijven. Het hervallen gebeurt meestal tijdens het afbouwen of binnen enkele maanden na het

stopzetten van de medicatie (Thomas, 2010). Indien er levensbedreigende nevenwerkingen optreden

en de behandeling toch acuut stopgezet moet worden, gebeurt dit best onder kliniekomstandigheden

waarbij de dieren tijdelijk gehospitaliseerd worden (Bailey en Dewey, 2009).

16

CASUS

1. Signalement

Armani, Kat, Britse korthaar, mannelijk, 3 jaar oud

2. Anamnese

Armani werd op 3 april 2013 aangeboden op de Faculteit Diergeneeskunde van de Universiteit Gent.

Op 26 maart 2013 zou Armani volgens de eigenaars zijn eerste aanval gehad hebben. Tijdens deze

aanval hield hij zijn hoofd naar achter, waarbij zijn oren en mond begonnen te trillen. Hij speekselde

ook erg. ’s Nachts zou hij een ergere aanval gehad hebben met onder andere stijf worden, van het

bed vallen en rondworstelen. Na deze aanval had Armani duidelijk tijd nodig om te recupereren en

ademde hij moeilijk. De eigen dierenarts had een vermoeden van gastritis en behandelde hem met

ontstekingsremmers.

De dagen nadien zou hij nog verscheidene aanvallen gehad hebben, waarbij hij door heel de kamer

begon rond te rennen en zich niet meer bewust leek te zijn van de omgeving. Uiteindelijk besloot de

dierenarts tot een bloedonderzoek en een behandeling met diazepam (Valium®). Ondanks de

medicatie bleef Armani aanvallen ondergaan. Hij leek ook gevoelig voor licht, aanraking en geluid en

leek de eigenares niet meer te herkennen. Op bloedonderzoek werden er, behalve licht verhoogde

leverwaarden, geen afwijkingen gevonden. Er werd een abdominale echografie bij de eigen dierenarts

uitgevoerd, maar ook daar waren geen abnormaliteiten te zien. Armani werd doorgestuurd naar de

faculteit, waar er, behalve een milde koptremor, op neurologisch vlak geen duidelijke klachten gezien

werden. Omwille van orthopedische en interne problemen werd Armani gehospitaliseerd, maar er kon

geen epileptische aanval vastgesteld worden.

Op 30 mei 2013 werd Armani opnieuw aangeboden op de Faculteit Diergeneeskunde. Volgens de

eigenaars zat Armani vaak in een stijve houding voor zich uit te staren en was hij opvallend rustiger

dan normaal. Hij had kleine oogjes en het derde ooglid was vaak zichtbaar. De eigenares vond dat

Armani die dag ook meer speeksel produceerde en dat zijn snorharen trilden. Volgens haar was het

precies of de kat ‘in trance’ was.

Op vraag van de eigenaars werd Armani gehospitaliseerd omdat er een vermoeden was dat er een

epileptische aanval zat aan te komen.

3. Klinisch onderzoek

Op algemeen lichamelijk onderzoek werden er geen afwijkingen vastgesteld. Ook op neurologisch

onderzoek konden er zowel bij inspectie als bij palpatie geen abnormaliteiten aangetoond worden.

Aan de hand van de anamnese was het moeilijk om uit te maken of de aanvallen van neurologische

aard waren.

17

Tijdens de nacht van 1 op 2 juni 2013 heeft Armani een gegeneraliseerde aanval gehad tijdens

hospitalisatie op de faculteit. Hij lag gedurende 3 minuten in laterale decubitus en was aan het

stuiptrekken. Hij urineerde en vocaliseerde gedurende de aanval. Na de aanval heeft hij nog een 15-

tal minuten nodig gehad om te recupereren, waarbij hij met open bek ademde. Deze aanval was

duidelijk epileptisch en kon ook vastgelegd worden op video.

4. Diagnose

4.1 Bloedonderzoek

Er werd een bloedonderzoek uitgevoerd waarop er geen eigenaardigheden konden vastgesteld

worden. Hematocriet, eiwitgehalte en leverwaarden waren normaal. Glucose werd bepaald en bleef

binnen de normaalwaarden.

4.2 Cerebrospinaal vocht

Er werd een onderzoek van het cerebrospinaal vocht uitgevoerd en dit toonde geen afwijkingen. Witte

bloedcellen waren afwezig. Om een Toxoplasma gondii infectie uit te sluiten werd een PCR test

aangevraagd in het cerebrospinaal vocht, maar deze bleek negatief te zijn.

4.3 MRI

Armani onderging een MRI-scan van de hersenen. Er konden echter geen significante afwijkingen

aangetoond worden ter hoogte van de hersenen. Ook na toevoegen van contrast konden er geen

abnormaliteiten ter hoogte van de hersenen vastgesteld worden.

4.4 Besluit

Er werden bij Armani geen afwijkingen bij klinisch en neurologisch onderzoek vastgesteld. Ook met

bijkomende onderzoeken kon er geen onderliggende oorzaak aangetoond worden voor de

epileptische aanvallen. Hierdoor werd de diagnose van primaire of idiopathische epilepsie gesteld.

18

5. Behandeling

Aangezien er geen onderliggende oorzaak kon aangetoond worden, kan er enkel medicamenteus

behandeld worden. Als therapie werd er fenobarbital (Phenoleptil®) 12,5 mg bid opgestart (2 mg/kg

tweemaal daags). Er werd een controlebezoek na één maand vastgelegd.

6. Resultaat en opvolging

1. Op 3 juli 2013 kwam Armani op controle om de invloed van de medicatie op de epileptische

aanvallen te evalueren.

De eigenaars hadden de afgelopen maand geen partiële noch gegeneraliseerde aanvallen opgemerkt.

Na de opstart van de medicatie was Armani wat stiller en zonderde zich ook meer af. Zijn eetlust en

drankopname waren niet toegenomen.

Op lichamelijk onderzoek konden er geen afwijkingen vastgesteld worden. Aangezien Armani erg

agressief was, bleek een neurologisch onderzoek bijna niet mogelijk. Bij inspectie waren er echter

geen afwijkingen zichtbaar. Er werd een volledig bloedonderzoek uitgevoerd, dat opnieuw volledig

normaal was.

De serumconcentratie van fenobarbital werd bepaald om de optimale therapeutische concentratie te

bereiken. De serumconcentratie was toen 21.96 mg/l, waarbij er wordt gestreefd naar een

concentratie tussen de 25-30 mg/l. Aangezien Armani sinds de medicatie geen aanvallen meer heeft

gehad, werd besloten om af te wachten en dezelfde dosis fenobarbital aan te houden. Er werd

afgesproken om na 3 maanden met Armani op controle te komen om de situatie verder te beoordelen.

2. Op 3 september 2013 kwam Armani terug op controle. Op 2 maanden tijd was de aanvalsfrequentie

erg gestegen. Armani had gedurende deze periode ongeveer een 25-tal aanvallen gehad. Hierbij ging

het vooral om partiële aanvallen die vaak meerdere keren per dag voorkwamen.

Voor er een aanval optreedt, zoekt Armani herhaaldelijk opdringerig aandacht en loopt hij meerdere

keren verschrikt en wild in het rond. Een aanval wordt soms ook voorafgegaan door luid miauwen.

De partiële aanvallen uiten zich vooral in faciale samentrekkingen en wilde bewegingen met de mond

tot hij lange speekseldraden naar boven kan brengen. De laatste weken werden er ook soms

gegeneraliseerde aanvallen vastgesteld. Deze aanvallen duurden minder dan een minuut, maar hij

viel hierbij op zijn zij en schokte van links naar rechts met spastische bewegingen. Typisch werden er

telkens lange speekseldraden gevormd.

Op lichamelijk en neurologisch onderzoek konden geen bijzonderheden vastgesteld worden. Tussen

de aanvallen door doet de kat het wel goed.

De frequentie van de aanvallen was ondanks de opstart van de medicatie nog steeds veel te hoog. Er

werd bloed genomen om de serumconcentratie van fenobarbital te bepalen en daaruit bleek dat de

19

concentratie nog steeds te laag was (17 mg/l). Hierom werd er geadviseerd om de dosis fenobarbital

op te drijven naar 1.5 tablet van 12,5 mg bid in plaats van 1 tablet bid en om opnieuw op controle te

komen binnen een maand.

3. Armani kwam op 4 oktober 2013 opnieuw naar de faculteit Diergeneeskunde. Ondanks de

dosisverhoging van de medicatie leek de aanvalsfrequentie niet te verlagen. Hij had ook meer

gegeneraliseerde aanvallen dan de maanden ervoor. Tussen de aanvallen door at hij opvallend meer

dan voorheen. De eigenaars vermeldden ook dat het soms lijkt alsof de kat ‘spoken’ ziet. Daarnaast is

de kat de laatste tijd ook wat rustiger.

Op klinisch onderzoek werd er niks afwijkend vastgesteld. Armani had wel een lage Body Condition

Score (BCS=2). Wegens zijn agressief gedrag was het niet mogelijk om een neurologisch onderzoek

uit te voeren. Er werd opnieuw een drug monitoring uitgevoerd. Hieruit bleek dat de concentratie

fenobarbital in vergelijking met de maand ervoor iets gestegen was (20,09 mg/l). Aangezien de

streefwaarde tussen de 25-30 mg/l ligt, is die dus nog steeds te laag. Deze lage concentratie van

fenobarbital gecombineerd met de hoge frequentie van aanvallen deed er toe besluiten om opnieuw

de dosis te verhogen. De dosis werd opgedreven naar 2 tabletten van 12,5 mg bid. Om het effect

goed te kunnen evalueren, werd er afgesproken om opnieuw op consultatie te komen na 1 maand.

4. Op 29 november 2013 kwam Armani opnieuw op controle. De aanvallen zijn nog steeds hoog in

frequentie, maar ze duren nooit langer dan 1 minuut. Zijn speekselproductie tijdens de aanvallen is

wel duidelijk verminderd. Voor de eigenaars is het hierdoor echter moeilijker geworden om vast te

stellen of Armani een aanval heeft gedaan op momenten dat ze afwezig zijn.

Op klinisch en neurologisch onderzoek konden er geen abnormaliteiten aangetoond worden.

De serumconcentratie van fenobarbital was duidelijk gestegen en bedroeg toen 32.85 mg/l. Daarom

werd er besloten om de huidige dosis aan te houden en na 3 maanden de situatie opnieuw te

evalueren.

Na telefonisch contact met de eigenares lijkt het nu veel beter te gaan met Armani. Een week na de

laatste consultatie zou hij nog één aanval gehad hebben. De eigenares heeft Armani sindsdien geen

aanvallen meer zien doen. De aanvalsfrequentie lijkt dus tot nu toe onder controle te zijn.

20

DISCUSSIE

In het algemeen kunnen we stellen dat de casuïstiek de literatuur goed volgt. Uit onderzoek blijkt dat

primaire epilepsie voornamelijk voorkomt bij jonge katten van ongeveer 3,5 jaar oud (Bailey en

Dewey, 2009). Aangezien Armani zijn eerste aanval kreeg toen hij 2,5 jaar oud was, voldeed hij aan

deze vaststelling. Bij katten jonger dan 1 jaar of ouder dan 7 jaar zijn onderliggende pathologieën vaak

verantwoordelijk voor de epilepsie (Bailey en Dewey, 2009).

De verschillende stadia van een epileptische aanval konden bij Armani goed onderscheiden worden.

De periode vlak voor de aanval werd gekenmerkt door herhaaldelijk opdringerig aandacht vragen of

verschrikt en wild rondlopen. Ook het luid miauwen wordt in de literatuur beschreven als een typisch

kenmerk voor de pre-ictus (Kline, 1998). De aanvallen zelf waren oorspronkelijk voornamelijk complex

partieel. De eigenares vermeldde onder andere dat het net leek alsof Armani soms ‘spoken’ ziet. Ook

in de literatuur wordt beschreven dat men de indruk kan krijgen dat katten hallucineren (Kline, 1998).

Complex partiële aanvallen zijn minder typisch bij primaire epilepsie, maar sluiten de diagnose zeker

niet uit (Moore, 2013). Later heeft Armani meer gegeneraliseerde aanvallen ontwikkeld, wat meer in

de lijn ligt van idiopathische epilepsie. De eigenares vermeldde ook dat Armani voor of tijdens een

aanval soms wild rondliep. Deze bevinding zou kenmerkend zijn voor primaire epilepsie (Pákozdy et

al., 2010). Bij Armani werden er vaak stuiptrekkingen gezien van het aangezicht. Studies tonen aan

dat complex partiële aanvallen in combinatie met faciale stuiptrekkingen typisch voorkomen bij katten

met necrose van de hippocampus. Aangezien deze letsels enkel postmortem met zekerheid kunnen

aangetoond worden, mogen we necrose van de hippocampus als oorzaak van de epileptische

aanvallen bij Armani nog niet uitsluiten ((Wahle et al., 2013). Daarnaast is er echter ook onzekerheid

of deze necrose het gevolg of de oorzaak is van epilepsie (Pákozdy et al., 2010).

Primaire of idiopathische epilepsie komt niet vaak voor bij katten (Moore, 2013). Toch werd in deze

casus de diagnose van primaire epilepsie vastgelegd. De diagnose kan enkel gesteld worden door het

uitsluiten van onderliggende oorzaken (Moore, 2013). Bij Armani was het niet eenvoudig om te

achterhalen of er wel degelijk sprake was van epilepsie. Epilepsie bij katten kan zich zeer gevarieerd

uiten, waardoor het niet altijd gemakkelijk is om puur op basis van de anamnese uit te sluiten of er

sprake is van epilepsie (Kline, 1998). Een video-opname kan hierbij een grote hulp zijn voor de

dierenarts (Moore, 2013). Een aanval tijdens de hospitalisatie van Armani heeft uiteindelijk kunnen

bevestigen dat de aanvallen wel degelijk epileptisch waren.

Armani toonde geen afwijkingen op zowel klinisch als neurologisch onderzoek. Dit is zeker verdacht

voor primaire epilepsie aangezien er bij secundaire epilepsie afwijkingen verwacht worden. Ook het

bloedonderzoek was volledig normaal. Er werd een MRI-scan uitgevoerd van de hersenen, waar geen

abnormaliteiten gezien werden. Tenslotte werd het cerebrospinaal vocht onderzocht dat helder en

kleurloos was. Er waren geen witte bloedcellen aanwezig en ook de PCR test voor Toxoplasma gondii

was negatief. Bij gebrek aan afwijkingen in al deze onderzoeken werd primaire epilepsie erg

waarschijnlijk. Sommige letsels kunnen niet met MRI aangetoond worden, maar pas post-mortem

21

(Kline, 1998). Hierdoor kan er nooit met 100% zekerheid gesproken worden over idiopathische

epilepsie zolang er geen post-mortem onderzoek gebeurd is. Over de exacte prevalentie van primaire

epilepsie bij katten is er dan ook veel discussie.

Fenobarbital is het geneesmiddel bij uitstek voor de behandeling van idiopathische epilepsie bij de kat.

Ongeveer de helft van de katten vertoont een goede respons na fenobarbital therapie (Pakozdy et al.,

2012 ; Wahle et al., 2013). In deze casus werd dan ook voor dit medicijn gekozen. Er werd gestreefd

naar therapeutische concentraties tussen de 23-30 µg/ml (Bailey en Dewey, 2009). Een orale

toediening van fenobarbital met een dosis van 3-5 mg/kg 2 keer daags zou hierbij effectief zijn (Parent

en Quesnel, 1996). In deze casus heeft het toch een 6-tal maanden geduurd vooraleer de

therapeutische concentratie van fenobarbital bereikt kon worden. In de literatuur wordt dit ook

bevestigd. Het is bij katten, in tegenstelling tot bij honden, moeilijk om optimale serumconcentraties te

bereiken (Parent en Quesnel, 1996). Bij de laatste consultatie had de serumconcentratie van

fenobarbital de therapeutische waarde bereikt. Na een recent telefonisch contact met de eigenares

bleken de aanvallen nu wel onder controle te zijn. Het is bij katten echter niet gemakkelijk om deze

serumconcentratie ook te behouden. In deze casus zal de tijd verder uitwijzen of de behandeling met

fenobarbital voldoende zal blijven in de toekomst. Indien de aanvallen minstens 50% gereduceerd

kunnen worden, spreekt men van een succesvolle therapie (Bailey en Dewey, 2009). In de literatuur

worden mogelijke nevenwerkingen van fenobarbital beschreven (Bailey en Dewey, 2009 ; Parent en

Quesnel, 1996). In deze casuïstiek leek polyfagie de enige nevenwerking van de inname van

fenobarbital. De neveneffecten zouden ernstiger zijn aan het begin van de behandeling (Pakozdy et

al., 2012). Bij Armani kan de polyfagie dus mogelijks nog reduceren na verloop van tijd.

Indien de aanvallen van Armani in de toekomst niet langer onder controle kunnen gehouden worden

met fenobarbital, lijkt een combinatietherapie met levetiracetam een goede oplossing. Voorgaande

studies tonen aan dat een dosis van 20 mg/kg elke 8 uren in combinatie met fenobarbital zeer effectief

zou zijn voor de behandeling van idiopathische epilepsie bij katten (Bailey en Dewey, 2009).

De prognose voor primaire epilepsie bij katten is zeer goed. De overlevingstijd zou volgens de

literatuur langer zijn dan bij secundaire epilepsie (Schriefl et al., 2008). Aangezien Armani momenteel

een positieve respons toont op de medicatie, is dit prognostisch een goed teken. Een complete

remissie is bij katten met idiopathische epilepsie zeldzaam, waardoor ook bij Armani een levenslange

behandeling vermoedelijk noodzakelijk zal zijn (Pakozdy et al., 2012).

22

REFERENTIELIJST

Anonymous (2013). EPAR-samenvatting voor het publiek: Pexion. European Medicines Agency

Bagley R.S. (2005) Clinical Evaluation and Management of Animals with Seizures. Fundamentals of

veterinary clinical neurology. Blackwell Publishing, 363-376

Bailey K.S., Dewey C.W., Boothe D.M., Barone G., Kortz G.D. (2008). Levetiracetam as an adjunct to

phenobarbital treatment in cats with suspected idiopathic epilepsy. Journal of the American Veterinary

Medical Association 232 (6), 867-872

Bailey K.S., Dewey C.W. (2009). The seizuring cat: diagnostic work-up and therapy. Journal of Feline

Medicine and Surgery 11, 385-394

Barnes H.L., Chrisman C.L., Mariani C.L., Sims M., Alleman A.R. (2004). Clinical signs, underlying

cause, and outcome in cats with seizures: 17 cases (1997-2002). Journal of the American Veterinary

Medical Association 225 (11), 1723-1726

Boothe D.M., George K.L., Couch P. (2002). Disposition and clinical use of bromide in cats. Journal of

the American Veterinary Medical Association 221 (8), 1131-1135

Cizinauskas S., Fatzer R., Schenkel M., Gandini G., Jaggy A. (2003). Can idiopathic epilepsy be

confirmed in cats? Journal of Veterinary Internal Medicine 17, 246

De Lahunta A., Glass E. (2009). Seizure Disorders: Narcolepsy. Veterinary Neuroanatomy and

Clinical Neurology, 3th edition, Saunders, 454-473

Kline K.L. (1998). Feline Epilepsy. Clinical Techniques in Small Animal Practice 13 (3), 152-158

Knowles K. (1998). Idiopathic Epilepsy. Clinical Techniques in Small Animal Practice 13 (3), 144-151

Kuwabara T., Hasegawa D., Ogawa F., Kobayashi M., Fujita M., Suzuki H., Matsuki N., Orima H.

(2010). A familial spontaneous epileptic feline strain: A novel model of idiopathic/genetic epilepsy.

Epilepsy Research 92, 85-88

Leppik I.E. (2001). The Place of Levetiracetam in the Treatment of Epilepsy. Epilepsia 42, 44-45

Little S. (2012). Chapter 27: Neurology. The cat, Clinical medicine and management. 734-767

Lorenz M.D., Coates J.R., Kent M. (2011). Seizures, Narcolepsy and Cataplexy. Handbook of

Veterinary Neurology. 5th edition, 384-412

Lorenz M.D., Kornegay J.N. (2004). Seizures, Narcolepsy, and Cataplexy. Handbook of Veterinary

Neurology. 4th edition, Saunders, 323-338

23

Lynch B.A., Lambeng N., Nocka K., Kensel-Hammes P., Bajjalieh S.M., Matagne A., Fuks B. (2004).

The synaptic vesicle protein SV2A is the binding site for the antiepileptic drug levetiracetam.

Proceedings of the National Academy of Sciences 101 (26), 9861-9866

March P.A. (1998). Seizures: Classification, Etiologies, and Pathophysiology. Clinical Techniques in

Small Animal Practice 13 (3), 119-131

Moore S.A. (2013). A clinical and diagnostic approach to the patient with seizures. Topics in

Companion Animal Medicine 28, 46-50

Muñana K.R. (2013). Update: Seizure Management in Small Animal Practice. Veterinary Clinics of

North America: Small Animal Practice 43 (5), 1127-1147

Pakozdy A., Leschnik M., Sarchahi A.A., Tichy A.G., Thalhammer J.G. (2010). Clinical comparison of

primary versus secondary epilepsy in 125 cats. Journal of Feline Medicine and Surgery 12, 910-916

Pakozdy A., Sarchahi A.A., Leschnik M., Tichy A.G., Halasz P., Thalhammer J.G. (2012). Treatment

and long-term follow-up of cats with suspected primary epilepsy. Journal of Feline Medicine and

Surgery 15 (4), 267-273

Parent J.M.L., Quesnel A.D. (1996). Seizures in cats. Veterinary Clinics of North America: Small

Animal Practice 26 (4), 811-824

Platt S.R. (2001). Feline seizure control. Journal of the American Animal Hospital Association 37, 515-

517

Quesnel A.D., Parent J.M., McDonell W., Percy D., Lumsden J.H. (1997). Diagnostic evaluation of

cats with seizure disorders: 30 cases (1991-1993). Journal of the American Veterinary Medical

Association 210, 65-71

Rusbridge C. (2005). Diagnosis and control of epilepsy in the cat. In Practice 27, 208-214

Schriefl S., Steinberg T.A., Matiasek K., Ossig A., Fenske N., Fischer A. (2008). Etiologic classification

of seizures, signalment, clinical signs, and outcome in cats with seizure disorders: 91 cases (2000-

2004). Journal of the American Veterinary Medical Association 233 (10), 1591-1597

Schwartz-Porsche D. (1998). Approach to the diagnosis of seizures, Part 1: Epileptic and non-epileptic

seizures. Waltham Focus 8 (4), 15-19

Thomas W.B. (2010). Idiopathic epilepsy in dogs and cats. Veterinary Clinics of North America: Small

Animal Practice 40, 161-179

Wahle A.M., Brühschwein A., Matiasek K., Putschbach K., Wagner E., Mueller R.S., Fischer A. (2013).

Clinical characterization of epilepsy of unknown cause in cats. Journal of Veterinary Internal Medicine

2013, 1-7

UNIVERSITEIT GENT

FACULTEIT DIERGENEESKUNDE

Academiejaar 2013-2014

ENCEPHALITOZOÖN CUNICULI BIJ HET KONIJN: EEN CASE REPORT

door

Jana MEYERS

Promotor: Prof. dr. Katleen Hermans Klinische casus in het kader

Medepromotor: Dr. Hendrickus Stemkens van de Masterproef

© 2014 Jana Meyers

Universiteit Gent, haar werknemers of studenten bieden geen enkele garantie met betrekking tot de juistheid of

volledigheid van de gegevens vervat in deze masterproef, noch dat de inhoud van deze masterproef geen inbreuk

uitmaakt op of aanleiding kan geven tot inbreuken op de rechten van derden.

Universiteit Gent, haar werknemers of studenten aanvaarden geen aansprakelijkheid of verantwoordelijkheid voor

enig gebruik dat door iemand anders wordt gemaakt van de inhoud van de masterproef, noch voor enig

vertrouwen dat wordt gesteld in een advies of informatie vervat in de masterproef.

UNIVERSITEIT GENT

FACULTEIT DIERGENEESKUNDE

Academiejaar 2013-2014

ENCEPHALITOZOÖN CUNICULI BIJ HET KONIJN: EEN CASE REPORT

door

Jana MEYERS

Promotor: Prof. dr. Katleen Hermans Klinische casus in het kader

Medepromotor: Dr. Hendrickus Stemkens van de Masterproef

© 2014 Jana Meyers

VOORWOORD

Graag wil ik iedereen bedanken die geholpen heeft bij het tot stand komen van de uitwerking van deze

klinische casus.

Eerst en vooral wil ik mijn promotor Prof. dr. Katleen Hermans bedanken om mij zelf de keuze te laten

een interessante casus te kiezen. Met uitzicht op het afstuderen wou ik graag een casuïstiek

bespreken die ook relevant kan zijn in een eerstelijnspraktijk. Ik heb hiervoor de kans gekregen,

waarvoor dank.

Ik wil ook mijn vriend en ouders bedanken om mij te steunen bij het laatste deel van mijn masterproef.

INHOUDSOPGAVE

SAMENVATTING .................................................................................................................................... 1

INLEIDING ............................................................................................................................................... 2

LITERATUURSTUDIE ............................................................................................................................. 3

1. Etiologie ........................................................................................................................................... 3

2. Levenscyclus en transmissie ........................................................................................................... 3

2.1 Levenscyclus van E. cuniculi ..................................................................................................... 3

2.2 Transmissie ............................................................................................................................... 4

2.3 Gastheerspecificiteit .................................................................................................................. 5

3. Klinische symptomen en letsels ...................................................................................................... 5

3.1 Neurologische symptomen ........................................................................................................ 6

3.2 Nierklachten ............................................................................................................................... 7

3.3 Oogproblemen ........................................................................................................................... 8

3.4 Overige symptomen .................................................................................................................. 8

4. Immuunrespons ............................................................................................................................... 8

5. Differentiaal diagnose ...................................................................................................................... 9

6. Diagnostiek .................................................................................................................................... 10

6.1 Diagnose bij levende dieren .................................................................................................... 10

6.1.1 Serologie........................................................................................................................... 10

6.1.1.1 ELISA en indirecte immunofluorescentie test............................................................ 11

6.1.1.2 Directe agglutinatietest .............................................................................................. 12

6.1.2 Eiwitelektroforese ............................................................................................................. 12

6.1.3 Analyse cerebrospinaal vocht........................................................................................... 13

6.1.4 PCR detectie van het spore DNA in urine of cerebrospinaal vocht.................................. 13

6.1.5 Urine onderzoek ............................................................................................................... 14

6.1.5.1 Opsporen van antistoffen in de urine ........................................................................ 14

6.1.5.2 Sporendetectie in urine .............................................................................................. 14

6.1.5.3 Urinaire proteïne:creatinine ratio ............................................................................... 14

6.1.6 Bioptname van de nieren .................................................................................................. 14

6.2 Postmortem diagnose .............................................................................................................. 15

6.2.1 Histopathologie ................................................................................................................. 15

6.2.2 PCR detectie van het spore DNA in organen ................................................................... 16

7. Behandeling ................................................................................................................................... 16

7.1 Algemeen ................................................................................................................................. 16

7.2 Medicamenteuze behandeling................................................................................................. 17

7.2.1 Benzimidazolen ................................................................................................................ 17

7.2.2 Glucocorticoïden ............................................................................................................... 17

7.2.3 Antibiotica ......................................................................................................................... 17

7.2.4 Symptomatische behandeling .......................................................................................... 18

7.2.5 Recent onderzochte medicatie ......................................................................................... 18

7.3 Ondersteunende behandeling ................................................................................................. 18

7.4 Specifieke behandeling bij phacoclastische uveïtis ................................................................ 19

8. Prognose ....................................................................................................................................... 19

9. Preventie en opvolging .................................................................................................................. 20

10. Zoönotisch potentieel .................................................................................................................. 21

CASUS .................................................................................................................................................. 22

1. Signalement ................................................................................................................................... 22

2. Anamnese...................................................................................................................................... 22

3. Klinisch onderzoek ........................................................................................................................ 22

3.1 Algemeen Klinisch onderzoek ................................................................................................. 22

3.2 Orhopedisch onderzoek .......................................................................................................... 22

3.3 Neurologisch onderzoek .......................................................................................................... 22

4. Diagnose........................................................................................................................................ 23

5. Behandeling ................................................................................................................................... 23

5.1 Behandeling E. cuniculi ........................................................................................................... 23

5.2 Behandeling secundair urinair eczeem en maden .................................................................. 23

6. Resultaat en opvolging .................................................................................................................. 23

6.1 Anamnese ................................................................................................................................ 23

6.2 Klinisch onderzoek .................................................................................................................. 24

6.3 Diagnose .................................................................................................................................. 24

6.4 Behandeling ............................................................................................................................. 24

DISCUSSIE ........................................................................................................................................... 25

REFERENTIELIJST .............................................................................................................................. 27

SAMENVATTING

Deze casebespreking gaat over een konijn van 3 jaar oud die gediagnosticeerd is met

encephalitozoönose.

Encephalitozoönose is een ziekte die vaak subklinisch voorkomt bij het konijn. In het klinisch beeld

domineren de neurologische klachten, maar ook nierfalen of oogproblemen zijn een mogelijke

uitingsvorm. Het oorzakelijke agens is Encephalitozoön cuniculi, een sporevormend pathogeen.

Infectie van de gastheer gebeurt meestal via opname van voedsel gecontamineerd met urine dat E.

cuniculi sporen bevat. Er kan een grote verscheidenheid aan gastheren geïnfecteerd worden, maar de

belangrijkste gastheer is het konijn.

Bij levende dieren is het moeilijk om een definitieve diagnose te stellen. Een vermoedelijke diagnose

wordt meestal gesteld door een klinisch, neurologisch en oftalmologisch onderzoek in combinatie met

serologische testen en het uitsluiten van andere differentiaal diagnoses. Het aantonen van IgG

antistoffen is de standaard methode om E. cuniculi te bevestigen. Interpretatie is echter niet

eenvoudig aangezien de immuunrespons individueel sterk kan verschillen. De bepaling van IgG en

IgM antistoffen geeft een duidelijker beeld over de infectiestatus van de patiënt. Post mortem kunnen

de histologische letsels een indicatie geven. Door gebruik te maken van real-time PCR zouden er

sporen in de nieren, hersenen en longen kunnen aangetoond worden.

Fenbendazole is het geneesmiddel bij uitstek om encephalitozoönose te behandelen. Er zijn geen

nevenwerkingen en het kan ook preventief gebruikt worden bij dieren die mogelijks in contact zijn

gekomen met een positief dier. Bij phacoclastische uveïtis zou phacoemulsificatie het meest succesvol

zijn. Bij sommige klinische gevallen wordt er echter spontaan verbetering gezien zonder behandeling.

Naast het bespreken van de eigenlijke casus, wordt er ook een literatuuroverzicht gegeven over

encephalitozoönose bij het konijn. Hierbij wordt zowel de etiologie en pathogenese van E. cuniculi

besproken als de klinische symptomen en immuunrespons bij het konijn. Tenslotte wordt er een

overzicht gegeven over de diagnostische technieken en behandelingsopties die tot nu toe aanwezig

zijn.

2

INLEIDING

Deze casuïstiek gaat over een konijn van 3 jaar oud die gediagnosticeerd is met encephalitozoönose.

E. cuniculi is een obligaat intracellulair agens behorend tot het phylum Microsporidia. De belangrijkste

gastheer is het konijn, maar ook andere dieren of zelfs mensen kunnen geïnfecteerd worden. Zo

vormen immunodeficiënte mensen, zoals HIV-patiënten een belangrijke risicogroep. Vaak zal de

ziekte subklinisch zijn bij het konijn, maar het kan zich ook als een klinische ziekte uiten. Zo kunnen er

zowel centraal zenuwstoornissen, nierklachten als oogproblemen vastgesteld worden. Deze vormen

kunnen zowel apart voorkomen als in combinatie. Er werd in de literatuur al veel geschreven over

deze ziekte bij proefkonijnen. Over de ziekte bij gezelschapskonijnen is er echter weinig gekend. De

bevindingen zijn vaak verwarrend en tegenstrijdig, vooral wat betreft de diagnose en behandeling. Een

definitieve diagnose bij het levende konijn is erg moeilijk en de verschillende behandelingsprotocols

zijn niet eenduidig aangezien er slechts een klein aantal studies zijn, specifiek voor konijnen. Verder

onderzoek is nodig om de diagnostische testen te verbeteren en de behandeling meer op punt te

stellen.

Naast het bespreken van de eigenlijke casus, wordt er ook een literatuuroverzicht gegeven over

encephalitozoönose bij het konijn.

3

LITERATUURSTUDIE

1. Etiologie

Encephalitozöon cuniculi is een obligaat intracellulair micro-organisme dat tot het phylum

Microsporidia behoort (Keeble, 2011). Deze kiem was vroeger gekend als Nosema cuniculi. Het is een

sporevormend pathogeen die een grote verscheidenheid aan gastheren kan infecteren. De

belangrijkste gastheer is echter het konijn (Harcourt-Brown en Holloway, 2003). Uit studies bleek dat

meer dan 80% van de konijnen in de US en Europa serologisch positief zijn voor E. cuniculi. De echte

prevalentie van klinisch zieke dieren is echter onbekend (Oglesbee, 2011).

E. cuniculi wordt verder onderverdeeld in drie stammen. Deze stammen hebben een verschillend

gastheerspectrum en hebben een andere geografische verspreiding. De eerste stam of ‘konijnenstam’

is het type dat bij konijnen aangetoond wordt. Deze stam werd ook al geïsoleerd bij mensen en komt

voor in Europa en Australië. Het tweede type of ‘muistype’, gesitueerd in Europa, wordt gevonden bij

knaagdieren en werd tot op heden nog niet bij mensen aangetoond (Boot en Van der Logt, 2004). Het

laatste type of ‘hondenstam’ komt voor bij de hond en werd ook reeds geïdentificeerd bij de mens

(Keeble, 2011). Deze stam zien we zowel in Europa als in Amerika en Afrika (Boot en Van der Logt,

2004).

Ondanks dat Microsporidia oorspronkelijk als protozoa beschouwd werden, bleek uit moleculaire en

biochemische analyses dat de Microsporidia sterk gerelateerd zijn aan de fungi (Mathis A., 2000).

Hierdoor kunnen antifungale geneesmiddelen mogelijks gebruikt worden als behandeling bij infectie

met E. cuniculi (Keeble, 2011).

2. Levenscyclus en transmissie

2.1 Levenscyclus van E. cuniculi

De Microsporidia hebben een eenvoudige en directe obligate intracellulaire levenscyclus (Fig. 1).

Buiten de gastheer overleven ze als resistente sporen (Wasson en Peper, 2000). De sporen van E.

cuniculi zijn de infectieuze stadia van de parasiet. Z