Post on 16-Jun-2015
description
De transitie naar duurzaamheid:
pleidooi voor een systeemvisie
Dr. Ir. Peter Tom Jones (IOF Onderzoeksmanager KU Leuven, SIM² &
Voorzitter i-Cleantech Vlaanderen vzw)
28-11-2013, Brugge
• Welkom in het Antropoceen
• Oplossingen
o Transitiemanagement als nieuw kader
o Transitiepaden naar duurzaamheid
• Een nieuwe visie op klimaatbeleid
• Besluit: transities leveren massa’s
voordelen op
Overzicht
28/11/2013 2
• Welkom in het Antropoceen
• Oplossingen
o Transitiemanagement als nieuw kader
o Transitiepaden naar duurzaamheid
• Een nieuwe visie op klimaatbeleid
• Besluit: transities leveren massa’s
voordelen op
Overzicht
28/11/2013 3
Het uitgangspunt: Economie = deelsysteem Aarde
(cf. UNEP, 2010)
28/11/2013 4
Het uitgangspunt: Economie = deelsysteem Aarde
(cf. UNEP, 2010)
28/11/2013 5
Materialenafhankelijkheid
Bron: D. Cohen, New Scientist, 2007
28/11/2013 6
Kritieke grondstoffen voor de EU S
up
ply
ris
k
Economic importance 28/11/2013 7
…cruciaal voor de groene economie!
Supply risk
Wind energy, electric
cars, energy saving
lamps
Catalysts
PV energy
Batteries
Economic importance 28/11/2013 8
Het preanalytische uitgangspunt
Economie = deelsysteem Aarde (cf. UNEP, 2010)
28/11/2013 9
Een groeiende ecologische voetafdruk
Bron: Living Planet Report 2012 28/11/2013 10
Het Rockströmdiagram
Bron: J. Rockström et al., Nature,
461, 2009
28/11/2013 12
Het Rockströmdiagram
Bron: J. Rockström et al., Nature,
461, 2009
28/11/2013 13
6e massa-extinctie?
14
Oorzaken van verlies aan biodiversiteit
‘Big Five’
15
Verdwijnen
van habitat
Overbejaging en
-bevissing
Vervuiling Invasieve soorten
Klimaatverandering En hun interacties !
Het Rockströmdiagram
Bron: J. Rockström et al., Nature,
461, 2009
28/11/2013 16
Hans Poertner: "The current rate
of change is likely to be more
than 10 times faster than it has
been in any of the evolutionary
crises in the earth's history."
Het Rockströmdiagram
Bron: J. Rockström et al., Nature,
461, 2009
28/11/2013 17
Het klimaatprobleem
Bron: The Guardian, 11
Mei 2013
400 ppm
28/11/2013 18
“...the last time so much
greenhouse gas was in
the air was several million
years ago, when the
Arctic was ice-free,
savannah spread across
the Sahara desert and
sea level was up to 40
metres higher than
today.”
Het klimaatprobleem (The Perfect Storm,
WEF)
Bron: Nature, December 2011 Bron: World Bank, 2012
28/11/2013 20
28/11/2013 22
Haiyan, Filipijnen, 2013
23
Conclusie: transitie naar andere economie
• Koolstofarm: reductie uitstoot van broeikasgassen met
ongeveer 90% tegen 2050
• Circulair: slim sluiten van kringlopen – afval wordt voedsel
• Deze grote maatschappellijke uitdagingen staan ook
centraal in Horizon 2020, Europese Commissie:
o Health & well being
o Food security and Bio-based economy
o Secure, clean and efficient energy
o Smart, green and integrated transport
o Resource efficiency and climate
o Inclusive, innovative and secure societies
27 28/11/2013
• Welkom in het Antropoceen
• Oplossingen
o Transitiemanagement als nieuw kader
o Transitiepaden naar duurzaamheid
• Een nieuwe visie op klimaatbeleid
• Besluit: transities leveren massa’s
voordelen op
Overzicht
28/11/2013 28
Transitiemanagement
• Derk Loorbach, 2007: “… we are facing persistent societal
problems of such complexity, that we cannot easily solve
them by means of traditional approaches. (…)
sustainability can not be delivered by top-down
approaches or bottom-up innovation (…) governance
approaches are needed that are able to take into account
a very long time horizon, a multitude of actors with
different perspectives, different levels of scale and
uncertain future development. By taking societal
complexity as point of departure, transition management
offers an integrative framework (…) for social innovation
towards sustainability.”
28/11/2013 29
Parallelle transities...
Won
en
Voe
din
g
Mo
bili
teit
Materialenbeheer
Energiebeheer
Financiën
Cultuur & educatie
28/11/2013 30
Van probleemanalyse Leitbilder transitiepaden
transitie-experimenten (J. Rotmans, 2009)
Figuur: VITO
28/11/2013 31
Leuven Klimaatneutraal 2030
32
Van probleemanalyse Leitbilder transitiepaden
transitie-experimenten (J. Rotmans, 2009)
Figuur: VITO
28/11/2013 33
Multi-actor, vernieuwingsgezinde netwerken
koplopersmodel – quadruple helix
Overheid
Civiele samenleving Bedrijven
Kennisinstellingen “Triple helix”
28/11/2013 34
• Welkom in het Antropoceen
• Oplossingen
o Transitiemanagement als nieuw kader
o Transitiepaden naar duurzaamheid
• Een nieuwe visie op klimaatbeleid
• Besluit: transities leveren massa’s
voordelen op
Overzicht
28/11/2013 35
1. Systeemtechnologische innovatie en
nieuwe business modellen
Energietransitie • Energie-efficiëntie &
Restwarmte optimaal
benutten
28/11/2013 37
1. Systeemtechnologische innovatie en
nieuwe business modellen
Energietransitie • Energie-efficiëntie &
Restwarmte optimaal
benutten
• Hernieuwbare energie
(macro-meso-micro)
• (Super)Smart Grids
Bron beeld:
www.geni.org
28/11/2013 38
1. Systeemtechnologische innovatie en
nieuwe business modellen
Energietransitie Materialentransitie • Energie-efficiëntie
• Restwarmte optimaal
benutten
• Hernieuwbare energie
(inclusief bio-based
economy)
• (Super)Smart Grids
• Slim sluiten
• EcoDesign (LCA)
• Verbruikers gebruikers
28/11/2013 45
1a. Closing the loop…
Bron: P.T. Jones et al., JOM, December 2012
28/11/2013 46
Hoe het niet moet…
28/11/2013 47
Stadsmijnbouw (bv. Edele metalen recycling
in Umicore)
28/11/2013 48
Enhanced Landfill Mining: Vlaanderen =
koploper
Bron: Knack, 2012
49 28/11/2013
1b. Ecodesign for recycling
• Multifunctionaliteit & modulariteit
• Ecodesign:
o Voor hergebruik, reassemblage, sluiten kringlopen,
minimale impact tijdens gebruiksfase
o Ook op systeemniveau (bv. stadsplanning)
• Additive manufacturing (cf. 3D-printing)
• Nieuwe reguleringsvormen
o Extended producer responsibility (EPR) &
terugnameplicht
28/11/2013 50
1c. Nieuwe business modellen - Van
producten naar diensten
• In volle opmars (cf. Jeremy
Rifkin, The Third Industrial
Revolution, 2011):
o Van verkopers-kopers naar
leveranciers-gebruikers
o Van producten en bezit naar
diensten en toegang
o Voorbeelden: Product-
Service Systems (autodelen,
leasing, CSA, Couch Surfing,
Performance Contracting,
Shared Savings Agreement),
ESCO’s, Coöperatieven
28/11/2013 51
Third Industrial Revolution (2011)
• Samengaan van
internet- en
energierevolutie
• Kernwoorden :
o Distributed lateral
power
o Participation in open
commons,
o Access to global
networks
o Social capital &
entrepreneurship
Bron: Wilson & Post, Small Bus Econ, 40,
2013
52 28/11/2013
2. Naast technologie ook gedragsveranderingen –
systeemniveau & collectief
28/11/2013 54
Terug naar boomhutten? Neen, danku
28/11/2013 55
Urgenda, 2010
28/11/2013 56
Leuven Klimaatneutraal 2030
28/11/2013 57
• Welkom in het Antropoceen
• Oplossingen
o Transitiemanagement als nieuw kader
o Transitiepaden naar duurzaamheid
• Een nieuwe visie op klimaatbeleid
• Besluit: transities leveren massa’s
voordelen op
Overzicht
28/11/2013 58
Waarom? Top-down, mondiaal klimaatbeleid
komt niet van de grond
UNFCCC Proces COPx Kyoto, post-Kyoto...
Heel moeilijk...
28/11/2013 59
Waarom? Top-down, mondiaal klimaatbeleid
komt niet van de grond
UNFCCC Proces COPx Kyoto, post-Kyoto...
Bottom-up proces: gemeenten, steden,
provincies nemen het voortouw...
Heel moeilijk...
Én
én Hoopgevend… Lokale
overheden sneller pro-actief
28/11/2013 60
Steden gaan voorop in de strijd tegen de
klimaatveranderingen
28/11/2013
Bron: J. Dirix, W.
Peeters, J. Eyckmans,
P.T. Jones, S. Sterckx,
Climate Policy, 2013
61
Waarom? Opwarming > 2°C & steden staan in
frontlinie klimaatoorlog
28/11/2013
62
Van kwetsbaarheid naar veerkracht
28/11/2013
Bron: Tyler & Moench, Climate and Development, 4 (4), 2012
63
Waarom? Veerkrachtige stad is een absolute
noodzaak
• “Capaciteit om schokken te
absorberen zonder
systeemschade op te
lopen”
• Cruciale eigenschap in
21e eeuw (Cf. Sandy, New
York)
• Bv. groen in stad: als
buffer voor wateroverlast
en extreme hitte
28/11/2013 66
C40 Cities: http://www.c40cities.org/
28/11/2013
Bron: Policy Sci, 45, 2012
67
EU Burgemeestersconvenant
http://www.covenantofmayors.eu/index_en.html
28/11/2013
• 4627 leden & 167 miljoen inwoners
• Mission statement: “(…) By their commitment, Covenant
signatories aim to meet and exceed the European Union
20% CO2 reduction objective by 2020.”
68
Klimaatprocessen in Vlaanderen De Vlaamse klimaatkaart – Klimaatneutrale
processen en EU projecten
Antwerpen 2050
Stadslab Brugge klimaatneutraal 2050?
Voorbeeld: project LKN 2030
• Stad Leuven, KU Leuven, Leuvense
ondernemingen en Leuvense
middenveld beslisten in 2011 om
een gezamenlijk project op te starten
o “Leuven Klimaatneutraal 2030”
(codenaam: LKN 2030)
o Tegen 2030 op grondgebied Groot
Leuven geen netto uitstoot meer van
koolstofdioxide (CO2), methaan of
lachgas
• 9 November 2013:
oprichtingsvergadering vzw LKN
2030
28/11/2013 75
• Emissies (Scope 1 + 2):
60% gebouwen, 25%
mobiliteit
• Alle Leuvenaars samen
incl. bedrijven: 250 miljoen
EURO/jaar aan energie:
• Leuven: 31% groene
stroom, vooral door import
o Eigen productie aan energie:
< 1% consumptie
Synthese nulmeting Stad Leuven
28/11/2013 78
Energieafhankelijkheid!
28/11/2013 79
[http://energy.publicdata.eu/ee/vis.html]
Permanent verlies aan middelen i.p.v.
middelen in eigen regio te houden
28/11/2013 80
Güssing Renewable Energy (AT): ‘money stays in the region and the air clean’ [www.gussingrenewable.com]
LKN 2030: resultaten Fase 1
Scenario’s naar
klimaatneutraliteit (rechts)
Bron: H. Vandevyvere et al.,
Eindrapport LKN 2030,
2013
28/11/2013 81
• Sleutelvragen:
o Wat kunnen we doen? Hoeveel impact heeft het?
o Wat kost het nu? Wat brengt het later op?
20/2/2013: overhandiging wetenschappelijk
rapport LKN 2030 aan G20
Opbrengst:
€ / ton CO2, jaar
X-factor:
haalbaarheid, sociabiliteit, zichtbaarheid
Totale CO2-besparing / jaar
28/11/2013 82
Project Tweewaters Leuven – From a grey
industrial zone…
28/11/2013 83
Project Tweewaters Leuven – From a grey
industrial zone to a sustainable community
28/11/2013 84
Brugs klimaatplan (draft 2013-2018)
28/11/2013 86
• Brugse ambitie:
o Tegen 2020: 20/20/20 en 50% CO2 reductie eigen patrimonium
o Tegen 2050: klimaatneutraal op eigen grondgebied
• 5 pijlers (108 acties):
1. Berekening impact Brugge op klimaat
2. Eigen organisatie: energiebeleidsplan 2013-2018 & interne
milieuzorg
3. Stimuleren Brugse inwoners (CO2-neutraal leven en produceren)
4. Stad Brugge en duurzame mobiliteit
5. Stad Brugge en meer groen in de stad
Brugs klimaatplan (draft 2013-2018)
28/11/2013 87
• Enkele keywords:
1. Nulmeting & Klimaatforum
2. 100% groene energie, energieloket, lichtplan, green track,
groepsaankopen, windplan, warmtenet, Donderdag Veggiedag,
thuiswerken
3. Lichtplan- en energieplan bedrijven, stadslandbouw,
klimaatscholen, duurzaamheidscharter
4. Brugge fietsstad, STOP-principe, parkeerbeleid, bakfietsdelen
5. Aanplant bossen en duurzaam parkbeheer
Aandachtspunten voor klimaatneutrale
processen
28/11/2013 88
• Zorg voor wetenschappelijke onderbouw
o Gedetailleerde nulmeting
o Impact/consistentie serie van maatregelen
o Monitoring emissies en herhaling “nulmeting”
• Quadruple helix aanpak is essentieel
o Betrek captains of society (Cf. G20 Leuven) – top-down
o Betrek brede laag van experten – bottom-up (Cf. Klimaatforum)
o Communiceer naar en betrek bevolking – bottom-up - Aandacht
voor positieve aspecten klimaatbeleid nieuwe economische bril
• Vermijd inconsistente boodschappen en praktijken
o (bv. “Leuven fietsstad” versus “fietsrazzia’s”, “Leuven autoluw” vs.
Nieuwe parkeergarages in centrum)
Aandachtspunten voor klimaatneutrale
processen
28/11/2013 89
• Zorg voor robuustheid in proces
o Richt een onafhankelijke organisatie op m.b.v. kernactoren (cf. vzw
LKN 2030) – governance aspecten
o Over partijpolitieke grenzen & electorale cycli heen
• Aandacht voor alternatieve financiering –
klimaatfonds/crowd funding
Vlaams klimaatplatform – samenwerking met i-
Cleantech Vlaanderen vzw
• Drempelverlaging & standaardisatie andere provincies,
steden en gemeenten in Vlaanderen
• Ontwikkelen instrumenten voor duurzame verankering
o Organisatiestructuren & stappenplan
o Financiële structuur en klimaatfondsen
• Ontwikkelen instrumenten monitoring
• Deelname aan EU Consortia
De grote bottle neck = prefinanciering!
Alternatieve business modellen en betaalsystemen zijn dringend nodig:
Klimaatfondsen, crowd funding, derdebetalersystemen, ESCO’s,
Sharing Savings Agreement, Coöperatieven
28/11/2013 90
• Welkom in het Antropoceen
• Oplossingen
o Een gefaseerde aanpak
o Transitiemanagement als nieuw kader
o Transitiepaden naar duurzaamheid
• Een nieuwe visie op klimaatbeleid
• Besluit: transities leveren massa’s
voordelen op
Overzicht
28/11/2013 91
De voordelen van een transitiebeleid
• Resilience
o Nieuwe jobs (Bv. 2 miljoen jobs in EU-renovatie
gebouwen - [Næss-Schmidt et al. 2012, http://concerto.eu]
28/11/2013 93
Jobs in de energiesector: cleantech versus
fossiel (credits: Han Vandevyvere, VITO)
[McKinsey 2012]
De voordelen van een transitiebeleid
• Resilience
o Nieuwe jobs (Bv. 2 miljoen jobs in EU-renovatie
gebouwen - [Næss-Schmidt et al. 2012, http://concerto.eu]
o Daling energiefactuur
o Energie-, materialen- en voedselautonomie
o Leefbare steden – minder gezondheidskosten [Pittel en
Rubbelke, 2008]
• Hier en nu, geen vrijbuiters
• Katalysator voor koerswijziging op hogere
schaalniveaus
28/11/2013 95
Dank voor de aandacht!
28/11/2013 96