Klimaatavond Tienen - Peter Tom Jones

Met de Golfstroom valt niet te Met de Golfstroom valt niet te onderhandelenonderhandelen

Dr. Ir. Peter Tom JonesDr. Ir. Peter Tom Jones

Stadsbibliotheek Tienen, 15/3/2007Stadsbibliotheek Tienen, 15/3/2007

www.petertomjones.bewww.petertomjones.be

1.1. InleidingInleiding2.2. Globale opwarmingGlobale opwarming

3.3. Diepere oorzaken en alternatievenDiepere oorzaken en alternatieven

15 Maart 200715 Maart 2007 www.petertomjones.bewww.petertomjones.be 33

1. Inleiding1. Inleiding


Milieucrisis is meer dan een klimaatcrisisMilieucrisis is meer dan een klimaatcrisis

• Ondanks alle ronkende verklaringen omtrent belang van duurzame ontwikkeling gaat het bergaf met – cf. literatuur in vakbladen als Nature en Science,

– VN-klimaatpanel, WWF, Sternrapport …

• Milieucrisis is bezig: “Het is vijf na twaalf”– Ecologische overshoot: ~25%, leidt tot...

– Klimaatcrisis: 2°C opwarming niet meer tegen te houden

– Biodiversiteitsafname: 1000* sneller dan ‘natuurlijk a-signaal’

– Ontbossing, erosie, verwoestijning

– Watercrisis

• Milieuwetenschappelijk gezien geen discussie meer het is nu tijd om te handelen...

• Milieubesef groeit: van besef naar actie?


Mondiale ecologische overshootMondiale ecologische overshoot

LPR-rapport 2006: Mondiale ecologische voetafdruk in 2003 25% groter dan duurzame biocapaciteit planeet aarde


De huidige consumptie- en productiepatronen zijn sociaal en ecologisch niet duurzaam

Gebaseerd op Carley en Spapens

2. Globale opwarming


Globale opwarmingGlobale opwarming

An Inconvenient Truth

1. Natuurlijke klimaatwijzigingen

2. Antropogene klimaatwijzigingen

3. Projecties naar de toekomst: welke gevolgen?


1. Natuurlijke klim’wijzigingen1. Natuurlijke klim’wijzigingen

• Natuurlijke variabiliteit - eerste orde– Langetermijnfluctuaties vanwege beweging aardkorsten

– 635 miljoen jaar geleden: Cryogeentijdperk – Snowball Earth –

– 146,5-65,5 miljoen jaar geleden: Krijt – Superbroeikastoestand (TNoordpool = 15°C, geen ijs, CO2 3 à 6 keer hoger dan vandaag)

– Sinds 50 miljoen jaar: gestage afkoeling: daling CO2

– 34 miljoen jaar geleden: ‘Abrupte’ overgang van Broeikas- naar IJskast ontstaan Antarctische ijskap

– Noordpoolijs: ~2,7 miljoen jaar geleden

– Vandaag nog steeds ijskasttoestand


1. Natuurlijke klim’wijzigingen (II)1. Natuurlijke klim’wijzigingen (II)

Natuurlijke variab. – 2e orde

• Milankovich-cycli: afwisseling ijstijden en interglacialen

• Wijzigingen in baan van Aarde rond zon wijzi-ging hoeveelheid inkomende zonnestraling op niet-lineaire wijze versterkt

• Vandaag: superinterglaciaal (Holoceen) in een ijskasttoestand


2. Antropogene klim’wijzigingen2. Antropogene klim’wijzigingen

Fysische oorzaken en gevolgen• ~ Stabiel Holoceen (periode sinds laatste ijstijd, ~12.000 jaar geleden)

• Industriële mens: wijzigingen landgebruik & verbranding fossiele brandstoffen -> toename broeikasgasconcentraties climate forcing opwarming

E.g. evolutie CO2-concentratie

voorbije 450.000 jaar (4

ijstijdcycli) Petit et al. 1999,

Nature, 399, 429-436


Oorzaken: opwarmende Oorzaken: opwarmende & koelende effecten& koelende effecten

• CO2: 280 380 ppm

• CH4: 715 1774 ppb

• N2O: 270 319 ppb

• Netto opwarmingspotentieel van ~2,3 W/m2

• Gedeeltelijk gemaskeerd door afkoeling vanwege aërosolen (global dimming)

• Andere effecten• Netto opwarming: + 1,6 W/m2

(+0,6 tot +2,4 W/m²)IPCC, AR4, 2007


Netto effect: + 1,6 W/m² opwarming Netto effect: + 1,6 W/m² opwarming ((very high confidencevery high confidence))


Historische verantwoordelijkheidHistorische verantwoordelijkheid

www.wri.org


Gevolgen & traagheid: venijn in de staartGevolgen & traagheid: venijn in de staart


Actuele klimaatwijzingen: Temperatuur Actuele klimaatwijzingen: Temperatuur

• Opwarming nu onmiskenbaar, IPCC AR4 2007

• T-stijging tussen 1850-99 en 2001-2005: 0,76°C


Actuele klimaatwijzingen (meer dan T!) Actuele klimaatwijzingen (meer dan T!)

• Opwarming oceanen

• Zeespiegel: + 1,8 mm/jaar (1961-2003) en + 3,1 mm/jaar (1993-2003)

• Berggletsjers/sneeuwbedekking afgenomen

• Versnelling outlet glaciers Groenland/Antarctica

• Arctisch zeeijs (reductie 7,4%/decade, zomer)

• Permafrost (T tot 3°C toegenomen)


Actuele klimaatwijzingen (meer dan T!) Actuele klimaatwijzingen (meer dan T!)

• Wijziging neerslagpatronen (langetermijntrends)

– meer regen (N en Z-Amerika, N-Europa, N en C-Azië)

– minder regen (Sahel, Medit., Z-Afrika, Z-Azië)

• Meer intense en langere droogteperiodes

• Meer plotse en hevige neerslagperiodes

• Extremere temperaturen en hittegolven (cf. West-Europa 2003)

• Toename meest intense orkanen in N-Atl. Oceaan

• Geen duidelijke trend in totale aantal orkanen


Dit is geen abstract gegeven!Dit is geen abstract gegeven!

Beelden uit Mumbai, New orleans (2005)


Projecties toekomstige klim’wijzigingenProjecties toekomstige klim’wijzigingen

Voor een goed begrip van het klimaatvraagstuk, onderscheid maken tussen:

(a) langzaam optredende, graduele klimaatwijzigingen;

(b) catastrofale, niet-lineaire of abrupte veranderingen;

(c) apocalyptische runaway global warming


Graduele, lineaire klimaatwijzigingenGraduele, lineaire klimaatwijzigingen

• Onzekerheid omtrent gevolgen, 2 redenen:

1. Onzekerheid omtrent toekomstige broeikasgas-uitstoot (VN-klimaatpanel: ‘emissiescenario’s’: A-familie en B-familie

2. Onzekerheid omtrent klimaatgevoeligheid: T-toename bij evenwicht voor een verdubbeling CO2

:

• TAR, 2001: 1,5-4,5°C (TAR),

• Nu (AR4) betere kennis: 2-4,5°C met • 3°C ‘meest waarschijnlijke waarde’

• Very unlikely < 1,5°C


Graduele, lineaire klimaatwijzigingenGraduele, lineaire klimaatwijzigingen

• Verschillende projecties (AR4, 2007): 1. Komende 20 jaar: + 0,4°C

2. Nadien: sterk afhankelijk van emissiescenario: politiek beleid is belangrijk!

• 2°C zal zeer waarschijnlijk worden overschreden

3. Zeespiegel (2100): 18-59 cm (kritiek Rahmstorf et al.)

4. Verzuring oceanen: pH daling met 0,14-0,35 eenheden


AR4 VN-klimaatrapport (2007)AR4 VN-klimaatrapport (2007)

IPCC AR4

2°C grens


Sense of urgencySense of urgency – Waarom die 2°C grens? – Waarom die 2°C grens?


Graduele, lineaire klimaatwijzigingenGraduele, lineaire klimaatwijzigingen• Slachtoffers (aanvankelijk) vooral in Zuiden:

– Grotere kans negatieve fenomenen en minder middelen tegen beveiliging

– Droogtes, overstromingen etc. in sommige gebieden voedselvoorziening, waterbeschikbaarheid

– Koppeling opwarming-gezondheid (overbevolkte steden)

– WHO: schatting van 150.000 doden per jaar

• Slachtoffers ook in Westen: ‘extreme weersfenomenen’

– Meer en intensere hittegolven: zwaksten eerste slachtoffers

– Waarschijnlijk meer intense orkanen (categorie 4,5)


Abrupte, niet-lineaire klimaatwijzigingenAbrupte, niet-lineaire klimaatwijzigingen

• Klimaat = ‘complex systeem’

• Feedbackmechanismen centraal: pos. en neg.

• In klimaat: meestal balans tussen pos. en neg. feedbacks

• Voorbeelden:• Bosbranden

• Smelten Noordpoolijs en albedo-effect

• Koolstofcyclus: ontdooien permafrost vrijgave methaan/CO2



• Klimaat = ‘complex systeem’

• Niet-lineariteit centraal

• Oorzaak/gevolg: eerst gradueel dan plots

• Bestaan drempelwaarden

• Overschrijden drempelwaarde: kleine wijzigingen (triggers) plots grote effecten



• Enkele voorbeelden– UItschakeling Golfstroom

– Irreversibel verlies Groenlandijs

– Afsterven koraalriffen

– Bezwijken West-Antarctische ijskap

• Hangen samen met kritische drempelwaarden (cf. temperatuurstijgingen)

• Probleem: exacte ligging drempelwaarden slecht gekend... onzekerheid groot... Terra Incognita



• Uitschakeling Golfstroom (deel van Atl. THC)


Abrupte, niet-lineaire klimaatwijzigingenAbrupte, niet-lineaire klimaatwijzigingen• Abrupte klimaatwijzigingen tijdens laatste ijstijd en overgang naar Holoceen

(~herorganisaties in THC)


Abrupte, niet-lineaire klimaatwijzigingenAbrupte, niet-lineaire klimaatwijzigingen• Golfstroom - Wat betekent dit voor vandaag?

– Grote onzekerheid, verzwakking wordt verwacht

– Vandaag: interglaciaal (geen ijstijd) – geen vgl’punt

– Klimaatmodellen (bevestiging door AR4):

• Onwaarschijnlijk dat uitschakeling in 21e eeuw gebeurt

• Na de 21e eeuw: reëel

• Schaal/Snelheid van CO2-stijging zeer groot

– Science & Nature: onduidelijkheid of Golfstroom al verzwakt is?

• Zal uitschakeling leiden tot afbraak West-Antarctische ijskap?

• Stabiliteit Groenlandijs/Noordpoolzeeijs– Flirten met drempelwaarden


Runaway opwarmingRunaway opwarming• Ergste scenario – zeer speculatief – niet onmogelijk

– Positieve feedbackmechanismen de overhand op negatieve

– Radicale system shift? Van Icehouse naar Greenhouse?

– Omgekeerde van overgang 34 miljoen jaar geleden: van Warme Eoceen naar Koude Oligoceen?


Klimaat: conclusieKlimaat: conclusie• Paleoklimatologie & huidige evoluties

– Mondiale klimaatsysteem = chaotisch

– Indien te sterk uit balans: kans op abrupte, niet-lineaire, onomkeerbare transities zeer reëel

– ‘Gevaarlijke klim’wijzigingen’ zijn al bezig

• Toekomst:– Hoe langer men wacht hoe moeilijker/gevaarlijker het wordt

– Wachten op meer bewijsmateriaal = geen optie

– Traagheid & onomkeerbaarheid

– Pierrehumbert: “If one is tugging on the dragon’s tail with little notion of how much agitation is required to wake him, one must be prepared for the unexpected ”


Sense of urgencySense of urgency - Wat moet er gebeuren? - Wat moet er gebeuren?

Om “gevaarlijke antropogene interferentie met klimaat te vermijden” (UNFCCC)… moet 2°C-grens vermeden worden

Doelstelling nu bijstellen: 2°C-grens bijstellen

– Drastische reductie in broeikasgasuitstoot tegen 2030-2050 noodzakelijk:

• Mondiaal: - 60%

• Noorden: - 80-90%

– IEA projectie: + 60% in 2030

– Kortetermijndoelstellingen ook belangrijk: -2-3% per jaar, -30% tegen 2020, -50% tegen 2030


Sense of urgencySense of urgency - Wat moet er gebeuren? - Wat moet er gebeuren?

tijd

‘traag’ ‘snel’

10%

100%

CO

2(eq

)-uits

toot


Contractie en convergentie: postKyotoContractie en convergentie: postKyoto

… vereist, ook volgens UNEP,

een absolute dematerialisatie van de westerse economieën met een factor 10

= 90% reductie per capita doorstroom (grondstofgebruik) in 2-3 decennia

(cf. CO2(eq)-emissies)

Stationair regimeContractiefase

Duurzaam niveau vanaf 2030?

Onverzoenbaar met BNP-groei…?


3. Diepere oorzaken... en alternatieven?


Westers ontwikkelingsmodel = onduurzaamWesters ontwikkelingsmodel = onduurzaam

• BNP-groeimodel nog steeds dominant (zie ook EU 3%-Lissabondoelstelling)

• Maximale productie & consumptie (cf. ‘consumentenvertrouwen’)

• Nochtans, BNP-groeimodel:1. Is ecologisch gezien niet veralgemeenbaar

2. Leidt in veel gevallen tot oneconomische groei

3. Draagt weinig bij tot welzijnsverhoging

4. Heeft verwaarloosbaar effect op (mondiale) armoedeverlichting

ALTERNATIEVEN?ALTERNATIEVEN?1.1. Gerommel in de marge onvoldoende Gerommel in de marge onvoldoende

kiezen voor een doemscenariokiezen voor een doemscenario

2.2. Incrementele verbeteringen onvoldoendeIncrementele verbeteringen onvoldoende

3.3. Naar een ecologische economie... biofysische Naar een ecologische economie... biofysische en sociale grenzen aan de groeien sociale grenzen aan de groei


Duurzame productie en consumptie:sociaal rechtvaardig, ecologisch houdbaar

levenskwaliteit

draagkracht rechtvaardigheid

macht en inspraak

Gebaseerd op Carley en Spapens


Wat betekent dit voor een ‘goed bestuur’?Wat betekent dit voor een ‘goed bestuur’?

• Duurzaamheidstransitie nodig... cf. Transitiearena DuurzMatBeheer

1. Ecologische economie: (1) duurzame schaal,

(2) rechtvaardige verdeling,

(3) efficiënte allocatie grondstoffen, arbeid, kapitaal

2. Eco-efficiëntierevolutie in materiaalbeheer:

industriële ecologie, circulaire economie, fout- en toekomstvriendelijke ecotechnologie, creatie werkgelegenheid lokaal verankerd

3. Andere ethiek & levensstijl: sufficiëntie

Doorbreken onduurzame patronen, die samenhangen met mix van institutionele, sociale en psychologische

factoren


Uitdagingen voor rijke landenUitdagingen voor rijke landen

• Milieudruk beperken (80-90% daling nodig 2050)– Slimme groei in bepaalde sectoren (cf. windenergie -> jobcreatie)

– Efficiënter produceren, ecotechnologie, industriële ecologie

– Anders & minder consumeren – belang wetgevend kader

• Voedsel: vleesrijk vleesarm of vegetarisch (tot 90% reductie)

• Reizen: verre vliegreizen nabij

• Mobiliteit: auto trein/tram/bus/fiets/autodelen + BBT

• Huizen: rationeel energiegebruik (1 Watt-norm standby, spaarlampen), ecologische renovatie, passiefhuizen

• Vandaag: “Rijk en dik maar niet gelukkig”, kwaliteit van leven kan verbeteren... nieuwe consumptiepatronen: sexy maken!

Ecologische Economie...Ecologische Economie...

wat, waarom, hoe?wat, waarom, hoe?


Een stationaire, ecologische economieEen stationaire, ecologische economie

• Ecologisch imperatief: economie afgeleide van Ecosysteem Aarde (round earth vs. flat earth economics)

• Respecteren beperkte milieugebruiksruimte


Verduurzaming consumptiepatronenVerduurzaming consumptiepatronen

• Push and pull (Erik Paredis): nood aan sexy metaforen

• Stimuleren en begeleiden van milieuverandering op het niveau van het alledaagse leven

• Gedragspraktijkenmodel van Gert Spaargaren

• Methodes overheid:

– Gedrag begunstigen via incentives en regels (heffingen, subsidies, bestraffing)

– Creëer ondersteunend institutioneel kader (regulering)

– Creëer ondersteunend socioculturele context (sociaal weefsel)

– Maak duurzame keuzes laagdrempelig (recyclage, openbaar vervoer)

– Betrek mensen om zichzelf te helpen (cf. klimaatwijken)

– Geef het goede voorbeeld


Ecol. econ.: schaal, verdeling en toewijzingEcol. econ.: schaal, verdeling en toewijzing

SCHAAL

VERDELING

TOEWIJZING

1.

2.

3.

Maximaal mondiaal (duurzaam) CO2-uitstootniveau

Emissierechten ‘eerlijk’ verdelen

Evt. markt gebruiken voor ‘kostenefficiënte’ oplossingen

Sufficiëntie

Rechtvaardigheid

Efficiëntie


Duurzame schaalDuurzame schaal

• Maximale biofysische doorstroom doorheen economie bepalen & Ruimte laten voor inschattingsfouten

• Problemen aanpakken op juiste niveau:– Globale opwarming = mondiaal probleem CO2-uitstoot

mondiaal inperken

– Landbouwduurzaamheid eerder op continentaal vlak

– Duurzame waterconsumptie eerder op lokaal vlak

• Duurzame schaal in verbruik/emissie per hoofd: globaal, continentaal, nationaal, lokaal niveau

• Klimaat: CO2-uitstoot naar 1,7 ton/hoofd/jaar ...

Vlaanderen: daling van 80-90% tegen 2050


Duurzame schaal - instrumentenDuurzame schaal - instrumenten

1. Regulering – command and control (juridische instr.) Verbod voor DDT, loodhoudende benzine, CFK’s, gloeilampen

Maximaal emissieplafond

Minimale prestatienormen (Best Beschikbare Technologie) opleggen voor (Wet op Productnormen):

Elektrische Apparaten: Standby gebruik < 1 W, stroomonderbreker, energie-effciëntielabel (cf. Top Runner Model in Japan)

Voertuigen: Minimale ECOSCORE (CO2-uitstoot, fijn stof,

geluid etc.)

Huizen: Bv. E60 norm voor Nieuwbouw in 2010; passiefhuisnorm in 2015



2. Pigouviaanse belasting/heffing (econ. instr.) Externe kost internaliseren – ‘Vervuiler betaalt’

(Oppassen voor “Betaler vervuilt”)

Per eenheid vervuiling extra kost: blijvende stimulans om procesverbeteringen na te streven

CO2-heffing (bv. slimme km-heffing onderscheid

op het vlak van ECOSCORE, plaats, tijdstip...



3. Pigouviaanse subsidie (econ. instr.) Gemeenschap betaalt ‘vervuiler’ om iets niet te

doen…

cf. houtkap in Indonesië internationale gemeenschap betaalt Indonesië om niet te kappen

Niet hetzelfde als milieuverstorende subsidies (fossiele brandstoffen, exportsubsidies landbouw, mijnindustrie in Zuiden)



4. Quota Niet verhandelbare quota (juridisch instr.)

Verhandelbare quota (cap and trade) (economisch instr.)

Maximaal toelaatbare vervuiling/uitstoot vastleggen (cf. visvangst, SO2, CO2)

Rechten toekennen (verdeling)

Verhandelen rechten (markt)

Per land, per sector, per individu

Land: Kyoto-principe

Sector: ETS-schema: Europese industrie – veiling emissierechten

Individu: vliegquota, koolstofkredietkaart... toekomst


2. Rechtvaardige verdeling - instrumenten2. Rechtvaardige verdeling - instrumenten

• Progressieve inkomenbelastingsystemen & Belasting inkomsten uit Kapitaal

• Vergroening fiscaliteit: “tax bads, not goods” – Lasten Arbeid

• Quota eerlijk verdelen – Probleem: wat is eerlijk?

• Noord-Zuidkloof

– Tobintaks op speculatieve transacties

– Afschaffing externe Derdewereldschuld

– Eerlijke handelsmechanismen


Op een kruispuntOp een kruispunt

• Gevaren & onzekerheid omtrent toekomst

• Terra Incognita

• Urgentie groot: e.g. klimaat nog 10-15 jaar om te vermijden dat onomkeerbare runaway warming optreedt

• Beslissingen vandaag bepalen in grote mate toekomstkansen

• Duurzaamheidsrevolutie nodig

• Historische afspraak


De status quo is noch duurzaam noch wenselijk…

Meer lezen?• Terra Incognita (Jones & Jacobs, 2006)• Globaal ten onder? Pleidooi voor een ecologische

economie (Jones, 2006)• Klimaatboek (Keytsman & Jones) (vanaf midden

april, 2007)• www.petertomjones.be• www.yabasta.be

Klimaatavond Tienen - Peter Tom Jones

Technology

Transcript of Klimaatavond Tienen - Peter Tom Jones