BROEDERS ALEXIANEN Psychiatrische kliniek Tienen Psychische problemen en stoornissen op oudere...

BROEDERS ALEXIANENPsychiatrische kliniek Tienen

Psychische problemen en stoornissen op oudere leeftijd

Dr. An Haekens

P.K. Broeders Alexianen, Tienen


• Meeste ouderen beoordelen hun kwaliteit van leven als positief

• Toch komen er op oudere leeftijd veel psychische problemen voor


Inleiding: psychische moeilijkheden bij ouderen

• aanpassingsstoornis • rouw – bemoeilijkte rouw• stemmingsstoornis: depressie -manie• geheugenstoornissen• psychotische stoornissen• delier• afhankelijkheidsproblemen (alcohol,

medicatie)• angststoornissen• .....


I. Rouw bij ouderen


Op oudere leeftijd: veel verlies…

• Verlies van geliefden

• Verlies van lichamelijke mogelijkheden

• Verlies van sociale status

• Verlies van financiële status

• Verlies van cognitieve functies

• Verlies van relationeel netwerk

• …..


Normale rouw

• Geheel van reacties dat optreedt na verlies van een persoon met wie een betekenisvolle relatie bestond.

• Rouw is de prijs die we betalen voor een band die we zijn aangegaan

• Vroeger: de fase – modellen; nu spreekt met eerder over ‘taken’

• Grenzen aan wat normale rouw is, zijn verbreed• Soms spectaculaire reacties: zijn te begrijpen

wanneer men weet dat vele oudere paren met elkaar bespreken in welke volgorde ze het best kunnen overlijden


Rouw bij ouderen: moeilijkheden

• De omgeving is te weinig geïnteresseerd in het verdriet van de oudere of gaat er soms van uit dat de oudere gewend is aan ‘verlies’.

• Er heerst met andere woorden een zekere banaliserende attitude vanuit de omgeving ten opzichte van rouw bij ouderen,

• Negatieve gevoelens ten aanzien van de overledene kunnen soms moeilijk aan bod komen.


Rouw bij ouderen: moeilijkheden

• De omgeving is er zich vaak niet bewust van dat een ernstig verlies een grote impact kan hebben op de psychische en fysieke gezondheid van de ouderen

• Toename in medicatiegebruik • Soms mijdt de omgeving ook de rouwende• Relationele competentie!• Door gevoelens van depressiviteit,

schaamte, en jaloezie wordt de sociale isolatie en ook de eenzaamheid groter


Anticiperend rouwen

• Min of meer dezelfde componenten• Toch enkele essentiële verschillen

– Betekenisvolle persoon is er nog; het samenleven wordt stressvol

– Ambivalentie– Persoon wordt door de omgeving niet

ervaren als een rouwende– Geen maatschappelijke gewoontes of

rituelen– Kan soms jaren duren– Kan soms moeilijker zijn dan na het

overlijden


Rouwen van dierbaren van dementerenden: te vergelijken met nabestaanden van langdurige vermissing (B. Miesen)

• Bij een vermissing is de geliefde niet meer lijfelijk aanwezig maar het is onzeker of hij er niet meer is. Bij dementie blijft de dierbare lijfelijk aanwezig maar het is duidelijk dat hij langzaam weggaat; het is onzeker of hij er nog is. Er is dus sprake van een omgekeerde vermissing. Dat wil zeggen dat het rouwproces van de familie in principe lang stagneert. En dat is uiterst moeilijk te dragen….


Rouwen: besluit

• Even ernstig te nemen als op jongere leeftijd

• Erover spreken. Opletten met elkaar te sparen

• Niet beschaamd zijn voor emoties zoals schuld, jaloezie, agressie, opluchting…

• Opletten voor sociale isolatie• Contacten onderhouden• Opletten met medicatiegebruik


II. Dementie


Dementie: inleiding

• Goedaardige ouderdomsvergeetachtigheid

• Minimale cognitieve stoornissen (MCI)– in schemerzone tussen normale veroudering

en dementie– geheugenklachten geuit door de patiënt,

familie of arts– normale dagelijkse activiteiten, maar

problemen met complexere dagelijkse activiteiten

– beperkte evolutie naar dementie?


Dementie: criteria

– geheugenstoornissen: verminderd vermogen nieuwe informatie te leren of zich eerder geleerde informatie te herinneren

– een (of meer) van de volgende cognitieve stoornissen

• afasie: taalstoornis• agnosie: onvermogen om dingen te

herkennen of thuis te brengen • apraxie: verminderd vermogen motorische

handelingen uit te voeren • stoornis in de uitvoerende functies: plannen

maken, organiseren, opeenvolgend handelen


• beperking in het sociaal of beroepsmatig functioneren en

• achteruitgang ten opzichte van het vroegere niveau van functioneren

• geleidelijk begin en een progressieve cognitieve achteruitgang


Een verhaal…

• zelfstandige, 58 jaar• consulteert omwille van

concentratiestoornissen• neurologisch OZ: weinig bijzonderheden,

verwezen naar psychiater owv depressie• moeite om terug te betalen in winkel• onzeker• toenemende problemen op ‘ t werk


• aanvankelijk besef van falen• stilaan verminderd ziektebesef• toenemende woordvindingsmoeilijkheden• uiteindelijk werk stop• vroeger bijzonder technisch aangelegd

(hifi, tv) ; verdwijnt stilaan• speelde piano: wordt onmogelijk• enkel naar muziek luisteren


• stilaan hulp nodig bij aankleden

• spreken erg verarmd

• toenemende gangmoeilijkheden

• fietsen lukt niet meer

• Meer en meer zorgbehoevend


Alzheimer dementie

• aanvankelijk: nieuwe info wordt moeizamer opgeslagen in het geheugen. – moeilijkheden met onthouden van

namen,– problemen met terugvinden van sleutels,

portefeuille, bril• lange termijn geheugen blijft

aanvankelijk relatief gespaard• persoonlijkheidsveranderingen

– nerveus, paniekerig, opvliegend


• vervolgens: moeilijkheden met probleemoplossend vermogen (financiële toestand) en ADL-functies verminderen (vooral ingewikkelde routineactiviteiten)

• taalproblemen (bv woordvindingsmoeilijkheden)

• desoriëntatie in tijd en ruimte


• veranderingen in emotioneel functioneren (angst, depressieve reacties,achterdocht)

• toenemende stoornissen in het lange termijn geheugen

• toenemende praxisstoornissen• geheugenstoornissen nemen toe • ADL-functies nemen af• laatste stadium: patiënt is niet meer in

staat te communiceren of een doelgerichte activiteit uit te voeren


Andere psychische en / of gedragsstoornissen

• veranderingen in stemming en affect– minstens 50% van dementerenden

maakt een depressie door – bijna alle dementerenden vertonen op

bepaalde ogenblikken depressieve symptomen

– Angst en paniek


• gedragsstoornissen– agressie, agitatie, rusteloosheid,

ronddolen..• slaap en eetproblemen• wanen – misidentificatie

– zichzelf, anderen, op TV, in huis• hallucinaties

– meestal visuele hallucinaties (zien van mensen in huis die er niet zijn)


Andere vormen van dementie

• Vasculaire dementie (en mengvormen)

• Lewy Body dementie

• Frontotemporale dementie

• Dementie bij de ziekte van Parkinson

• Creutzfeldt –Jacob (prion: infectieus eiwitachtig deeltje)

• Dementie bij de ziekte van Huntington


Wat met het ziektebesef?

• wisselend


‘Fasen’

• Het bedreigde ik

• Het verdwaalde ik

• Het verborgen ik

• Het verzonken ik


Diagnose

• Diagnostiek van de aandoening

• Zorgdiagnostiek


Behandeling

• Medicatie– Aricept, Exelon, Reminyl– Ebixa

• Omkadering en benadering


III. Depressie bij ouderen


Casus

• 76-jarige man, voormalig belastingsinspecteur

• omschreven als zeer perfectionistisch• moedeloos, sombere stemming• vermagering, angst voor ernstige ziekte• gedachten van uitzichtloosheid,

hopeloosheid• doodsgedachten, passieve doodswens• toenemende onrust, onhoudbaar thuis


• opname: patiënt trekt zich terug op de kamer

• zakdoek voor de mond; vrees om anderen te ‘besmetten’; is ervan overtuigd aan een besmettelijke aandoening te lijden

• “heel het ziekenhuis zal door mijn fout ten onder gaan”

• lijdensdruk +++• “ze komen mij halen”, wanneer hij een

helicopter hoort overvliegen; “ik moet naar de gevangenis, mijn verdiende loon...”


Depressie bij ouderen

• Voorkomen: – Alle depressieve syndromen: 15%– Meer in rusthuizen: 20-30%

• Ernstige aandoening – grote impact op lichamelijke gezondheid (verhoogde mortaliteit)

• Depressie bij ouderen wordt vaak miskend– Vooroordelen: « depressieve gevoelens horen nu

eenmaal bij de oude dag»– Vooroordeel: « depressie bij ouderen is niet

behandelbaar »


Depressie bij ouderen

– Ouderen: verbergen gevoelens• Schaamte – teken van zwakte • Problemen ‘vertalen’ in lichamelijke klachten• Proberen probleem zelf op te lossen met alcohol of

medicatie

– Depressie presenteert zich op atypische wijze– Depressie gaat vaak samen met dementie –

overlap in symptomen– Depressie is vaak geassocieerd met

lichamelijke aandoeningen


Klassiek depressief syndroom

Stemming – affectKlimaat -weer

- Gevoel van niet meer te kunnen voortbewegen – geen drive meer

- Anhedonie: gebrek aan lustbeleving - Anesthesie: gebrek aan voeling

met het leven en de wereld (pijnlijke anaesthesie)


Klassieke depressie

Negatief zelfbeeld Negatief beeld op de wereld Negatief beeld op de toekomst Negatief beeld op het verleden : één en al

gemiste mogelijkheden

Doodsgedachten - doodswens


Klassieke depressie• Depressie gaat ook vaak gepaard met

lichamelijke problemen– Eetlust– Obstipatie– Dagschommeling– Libidovermindering– Slaapstoornissen– Inwendige onrust of remming – Zelfverwijten, gevoelens van minder-waardigheid– Moeheid of energieverlies– Concentratie en geheugenstoornissen


Depressie waarbij vooral lichamelijke

klachten op de voorgrond staan • moeheid, zwaktegevoel• allerlei pijnen, rugpijn• pijn in de borststreek• kortademigheid• hartkloppingen• buikpijn / constipatieklachten• hoofdpijn, duizeligheid• enz.


Depressie waarbij geheugenklachten op de

voorgrond staan• Soms moeilijk

onderscheid tussen een depressie en een dementie

• Depressie kan gepaard gaan met geheugenstoornissen – indruk van dementieel syndroom

• Overlap in symptomatologie


Behandeling van depressie bij ouderen

• Behandelbaar !

• Medicatie + Psychotherapie

• Langere ‘latentietijd’ voor antidepressiva

• Aandacht voor “mineure” depressies !


Risicofactoren

• Rouwproblematiek• Kwaliteit sociaal netwerk• Verlies aan financiële en sociale status• Belastende zorgfuncties • Chronische ziekte• Achteruitgang cognitieve functies• Persoonlijkheid?

– bepaalde ‘karaktertypes’ lopen een hoger risico


Risicogroepen

• Oudere, alleenstaande vrouwen met gering inkomen

• Oudere weduwen en weduwnaars• Ouderen met ernstige somatische ziekte

gecombineerd met een geringe financiële draagkracht en beperkt sociaal netwerk

• Ouderen die in een rusthuis worden opgenomen

• Mantelzorgers (ook nadat familielid in een rusthuis is opgenomen)


Zelfdoding bij ouderen

• Belangrijk maatschappelijk probleem• Tot voor kort weinig aandacht voor suïcide

bij ouderen –• Piek in categorie 80-84 jaar • Zo oudere depressief: 4 maal meer kans op

suicide• Verhouding tussen TS en gelukte suïcides

is bij ouderen veel lager dan bij jongeren: 4/1 –20/1


Leeftijdsspecifieke sterftecijfers voor suïcide (per 100.000 inw.) mannen en vrouwen, Vlaams Gewest, 2004

bron: Sterftecertificaten alle overlijdens , Vlaams Gewest, 2004


• Zelfdoding is meestal gerelateerd aan een psychiatrische aandoening – Depressie– Alcoholmisbruik– Schizofrenie en andere psychotische

stoornissen

• Preventie


IV. Alcoholafhankelijkheid op oudere leeftijd


Alcohol op oudere leeftijd

• Alcoholproblemen bij ouderen worden vaak niet gedetecteerd

• Zeer uiteenlopende bevindingen: 5 tot 16% (algemene populatie ouderen)


Belgische cijfers

• Nationale gezondheidsenquête (bevolkingsonderzoek)– De alcoholconsumptie neemt toe tot de

leeftijd van 45-54 jaar en daalt op latere leeftijd (in 2004)

– Op oudere leeftijd: 1997 - 2004: toename in de alcoholconsumptie

– Het dagelijks alcoholgebruik stijgt met de leeftijd en bereikt een piek op de leeftijd 55 tot 74 jaar.

– 75-plussers: dagelijks alcoholgebruik fel toegenomen (overige leeftijdsgroepen: daling)


Epidemiologiegrafiek 4.4

87.0 88.592.4 90.8

61.1

87.089.1

86.9

81.8

72.2

52.9

87.790.8

87.892.2

86.9

80.3

67.471.6

81.684.2

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

15-24 jaar 25-34 jaar 35-44 jaar 45-54 jaar 55-64 jaar 65-74 jaar 75+ jaar

leeftijd

% a

lcoholg

ebru

ikers

tijdens h

et

laats

te jaar

1997 2001 2004


Drinkpatroongrafiek 4.5

49.9

40.2

37.5

31.6

23.6

15.3

7.5

12.4

21.2

29.3

38.9

30.7

26.6

25.3

47.6

41.4

34.4

32.6

24.6

16.8

9.2

12.2

20.5

29.7 3

3.0 34.5

32.3

16.4

45.8

43.0

38.9

31.8

25.5

21.5

15.5 17.8

27.0 29.3

38.9

40.2

34.4

25.9

0

10

20

30

40

50

60

15-24jaar

25-34jaar

35-44jaar

45-54jaar

55-64jaar

65-74jaar

75+ jaar 15-24jaar

25-34jaar

35-44jaar

45-54jaar

55-64jaar

65-74jaar

75+ jaar

enkel in het weekend zowel in de week als in het weekend

leeftijd

% a

lcoholg

ebru

ikers

volg

ens h

et

mom

ent

waaro

p

gew

oonlijk

alc

ohol w

ord

t gedro

nken

1997 2001 2004


• Toekomstige ouderen: meer alcoholgebruik?


-Hebt U ooit de behoefte gevoeld om het drinken te verminderen?

-Hebt U zich ooit geërgerd aan de kritiek op uw drankgebruik?

-Voelt u zich wel eens schuldig mbt uw drankgebruik?

-Gebruikt u ‘s morgens wel eens een borrel om op gang te komen? Als 2 van de 4 vragen positief beantwoord worden is er een

aanwijzing voor riskante gewoonte

Problematisch alcoholgebruik in de

bevolking (CAGE-vragenlijst)


Late onset drinkers

• Ingrijpende levensgebeurtenissen (life events

(verlies van partner, naderende dood, vereenzaming, relatieproblemen, ouderdomskwalen, pensionering)

Personen die vroeger alcohol gebruikten als reactie op stressvolle omstandigheden, zonder probleemgebruik, hebben op latere leeftijd hogere kans om verslaafd te geraken. Zij hebben geleerd dat alcohol tijdelijk onlust door lust vervangt.


Late onset drinkers

• Sociaal netwerk• Eenzaamheid • Wegvallen van werkgerelateerde

structuur en verantwoordelijkheid kan maken dat men meer gaat drinken

• Gezondheidstoestand: slechter dan niet-drinkers

• Relatief meer vrouwen


Verhoogt het ouder worden de gevoeligheid voor alcohol?

• Ouderen bereiken een hogere concentratie alcohol in het bloed dan jongeren wanneer ze dezelfde dosis alcohol innemen– Dit komt door een leeftijd-gerelateerde

afname in lichaamsvocht. Met het ouder worden treedt er immers een herverdeling van de vet - en waterweefsels op.

– De distributie van alcohol vindt enkel plaats in het waterweefsel en dus daalt het distributievolume van alcohol. Na inname van dezelfde hoeveelheid alcohol zullen de alcoholconcentraties in de organen van ouderen hoger zijn dan bij jongeren (en bij vrouwen hoger dan mannen).


• Ouderen zijn dus gevoeliger voor intoxicatie en andere effecten van alcohol.

• Tolerantie voor alcohol neemt af met ouder worden. Ouderen kunnen al last krijgen van bepaalde effecten van alcohol (bv coördinatiestoornissen) bij een lagere dosis dan jongeren. Bij jongeren neemt overigens de tolerantie toe met de toename van het alcoholgebruik. Men kan maw stellen dat ouderen op zeker ogenblik last beginnen krijgen van de schadelijke effecten van alcohol terwijl hun drinkpatroon eigenlijk niet veranderd is.


Gevolgen en verwikkelingen

1. Cardiovasculair 2. Ademhalingsstelsel 3. Autonoom zenuwstelsel 4. Verstorend effect op de slaap5. Andere somatische effecten

Gastritis, ulcus, leversteatose, cirrose, slokdarmvarices, pancreatitis, polyneuropathie, myopathie, cerebellaire degeneratie, epileptische insulten,…..


Gevolgen en verwikkelingen

6. Interacties met farmaca 7. Psychiatrische gevolgen

Relatie tussen alcohol en depressie- Oudere alcoholisten zouden drie maal zo veel een depressie ontwikkelen dan 65-plussers zonder alcoholisme- Oudere depressieve patiënten vertonen 3 tot 4 maal een alcoholafhankelijkheid in vergelijking met niet-depressieve patiënten

- Alcohol en suïcide8. Alcohol en de hersenen

Grote variabiliteit in effecten van alcohol op de hersenen


Ouderen en alcohol: besluit

• Bij het adviezen geven aan ouderen (ivm hypertensie, ulcera, etc.) zou tevens moeten gemeld worden dat de symptomen kunnen verergeren met het drinken, en dat medicatie gemengd met alcohol gevaarlijk of zelfs fataal kan zijn.

• Oppassen met het advies dat twee glaasjes per dag geen kwaad kan en zelfs goed zou zijn voor de gezondheid!


Ouderen en alcohol: besluit

• Hulp zoeken of proberen te verwijzen zo er een alcoholprobleem.

• Ook op oudere leeftijd is een behandeling voor een alcoholprobleem zinvol.


Tien tips om lichamelijk en geestelijk oud te worden

• tip 1. Doelen stellen

• tip 2. Bewaar uw gevoel voor humor en wees niet lang boos

• tip 3. Zorg voor voldoende beweging

• tip 4. Zorg voor voldoende slaap

• tip 5. Probeer te leren van verliezen, teleurstellingen en tegenslagen


Tien tips om lichamelijk en geestelijk oud te worden

• tip 6. Koester vriendschappen en onderhoud uw contacten

• tip 7. Denk regelmatig aan alles waar u dankbaar voor of trots op bent

• tip 8. Streef ernaar om te zorgen voor mensen of dieren

• tip 9. Wees matig met eten en eet minstens tweemaal per week vis

• tip 10. Geniet van de kleine dingen van het leven

BROEDERS ALEXIANEN Psychiatrische kliniek Tienen Psychische problemen en stoornissen op oudere...

Documents

Transcript of BROEDERS ALEXIANEN Psychiatrische kliniek Tienen Psychische problemen en stoornissen op oudere...