Expeditie talent: stapstenen voor een waardig onderwijs

Blikopener 30 januari 2013

Roger Standaert

• Confrontatie met vernieuwingen• Veelheid: nood aan prioritering• Zoeken naar constanten uit het verleden• Combinatie met nieuwe uitdagingen• Blik op de toekomst• Geleidelijkheid: expeditie met stapstenen

Opzet

• 18de eeuw: hoofdelijk onderwijs• Begin 19de eeuw: klassikaal onderwijs (Herbart, Rein)• Proces van 50 jaar• Begin 20ste eeuw: veralgemening klassikaal onderwijs• Rond 1920: Nieuwe Schoolbeweging: New Education

Fellowship (1921)• Allerlei initiatieven van pioniers: Winetka-Montessori-

Dalton- Freinet- Jenaplan-Waldorf Schulen- Decroly- Kees Boeke- individualiseringssystemen- Jan ligthart-Summerhill…

Aanloop

• Motorische klemtonen Emanciperend: activiteit kinderen, leerkracht terughoudend• Materiaal is esssentieel

- Uit het dagelijks leven- Veel zelfactiviteit- Ingebouwde feedback

• Jaarklas doorbreken• Fasen: 0-3/ 3-6/ 6-9/ 9-12• Montessorivereniging

Selectie initiatieven: Montessori

• 1914: Representant van Montessori• 1916: eigen systeem: takensystematiek• Periodetaken: uur, dag, week, maand • Types van taken

- Introductietaken- Kerntaken- Herhalingstaken- Verrijkingstaken- Keuzetaken

Selectie: Dalton (Parkhurst)

• Drie niveaus• Diverse groeperingen• Correctie samen met kind• Daltonvereniging

Selectie: Dalton (Parkhurst)

• 1907:Ecole de l’Ermitage• Belangstellingscentra: fundamentele behoeften• Globaliteitsprincipe• Verwerkingsprincipe : ervaringen van kinderen• Invloed Dewey (How we think)• 1936: leerplan lager onderwijs (Roels-Jeunehomme)

Selectie: Decroly

• Sociaal geëngageerd onderwijzer: democratische context- kringgesprek, klasvergadering- inspraak, groepsevaluatie- schoolcoöperatie

• Ervaringen van kinderen beschrijven en verwerken- via eigen teksten van kinderen, eigen verhaaltjes…- schooldrukkerij- corresponderen met andere scholen

• Ervaringen buiten de school: natuur, ambachten…• Sterke nadruk op arbeid en minder op spel

- werken in de tuin, experimenteren in rekenhoek

Selectie: Freinet

• 1923: hoogleraar Jena , na Herbart en Rein• 1927: Der kleine Jenaplan (NEF-congres)• Leraar als opvoeder• - met autoriteit • - modelfiguur

• Belang van de gemeenschap (gezin, gemeente, land, Europa, wereld)

• Vier types activiteiten: gesprek, spel, werk, viering

Selectie: Jenaplan (Petersen)

• Typische groeperingen

- 4-6/ 6-9/ 9-12/ 12-14/14-16

- tafelgroepen- vorderingsgroepen (vanaf 8 jaar)- keuzegroepen

Selectie: Jenaplan (Petersen)

• Onder meer door congressen NEF• Dewey: activiteitsprincipe, learning by doing• Maslow: behoeftenpiramide• Bruner: ‘scaffolding’• Vygotsky: Zone naaste omgeving• Piaget: assimilatie en accommodatie• Groei naar sociaal-constructivisme

Evolutie en sluimerende invloeden

• Actieve werkvormen- diverse groeperingen- naar zelfevaluatie en zelfplanning- leerling verantwoordelijk voor eigen leerproces

• Leefwereld van de leerlingen als aanknoping - buiten de school

• Mini-maatschappij - welbevinden en betrokkenheid

• Krachtige leeromgeving

Constanten begin 1960

• Democratisering- emancipatie minderheden (arbeiders, meisjes,…)- leerplicht tot 18 jaar: nieuwe trajecten- opstaan tegen zittenblijven

• Maatschappij- Globalisering en vrije markt- Concurrentie > coöperatie- Individualisme > solidariteit- Onstuitbare technologische vooruitgang- Milieuproblematiek- Vredesproblematiek- Migraties

Nieuwe evoluties na 1960

• Sociaal-constructivisme, krachtige leeromgeving• Talentbenadering

- Zoveel mogelijk trajecten op maat- Ononderbroken schoolloopbaan- Jaarklas is geen wet- Succesbeleving inbouwen- Leerling medeverantwoordelijk voor leerproces

• Evidence-based handelen- Waarom doe ik dit of dat?

• Eindtermen, leerplan • Visie: schoolproject, ambitienota

Pedagogisch-didactische evoluties

- Welke voortgang is er?• Didactiek van differentiatie

Pedagogisch-didactische evoluties

• Geen boeman: veel variaties mogelijk • Diverse varianten aanwezig bij vernieuwingsscholen• Indeling: differentiatie in

1. Doelstellingen: basis en uitbreidingEvaluatie basis en uitbreidingNiveautaken

2. Tijd: meer of minder tijd plannen

Vrije ruimte in lessenroosterMiddagpauzeBegeleide huistakenExtra uren, gesplitste klasgroepen, niveaugroepjeVrijstellingen voor onderdelen…

Differentiatie: een container

3. Groeperen van leerlingen en onderwijzers

- Diverse groepjes binnen de klas (taken)- Groepjes over twee of drie klassen- Graadklassen- Team teaching- Afwisseling grote en kleine groepen

4. Methoden

- Afwisseling in methoden- Hoekenwerk- Peer-onderwijs

5. Belangstelling- Keuzethema’s voor WO- Eigen voorstellen activiteiten leerlingen, ouders

Differentiatie : een container 2

• Gradaties in complexiteit• Zie voorbeelden vernieuwingsscholen• Stap voor stap: begin met eenvoudige modellen• Overzichtelijk houden, eenvoudige ict-pogramma’s• Peer teaching inbouwen• Groeimodel: vraagt tijd• Slimme combinaties: ontelbare varianten

Differentiatie: een container 3

• Constanten- Differentiatie in moeilijkheidsgraad

• Niveaus: individueel, groepjes• Zelfevaluatie

- Differentiatie in tijd• Niveaus binnen en buiten de klas

- Differentiatie in groepering• Doorbreken jaarklas• Cf Montessori, Jenaplan

- Differentiatie in methode• experimenteren• eigen schrijfteksten• tafelgroepjes

Even terug naar de reformscholen

- Differentiëren in belangstelling • uitgaan van eigen ervaringen

• cf. Decroly• cf. Keuzetaken ( Dalton)

Even terug naar de reformscholen

• School evolueert bestendig: schoolorganisatie aanpassen• Eerst werk maken van een duidelijke visie als basis• Tijd voor uittrekken: het hele team staat erachter• Contouren voor de visie

1. Overheid: eindtermen2. Stad: leerplan, ambitienota

Concrete vertaling: ononderbroken schoolloopbaanen voortgangsrapport zonder cijfers

3. Eigen klemtonen: buurt, know how, ouderwerking…Nadruk op: hoe kijken wij naar de leerlingen (verwachtingspatronen…)

Aanpak voor de toekomst: visie

• Keuze voor een bepaalde vernieuwingsschool- Aansluiten bij een vereniging- ‘Accreditering’ door een vereniging- Ondersteuning door vereniging (tijdschrift, studiedagen, netwerken…)- Cf. Montessori, Dalton, Jenaplan, (Freinet?)- Belangrijk: engagement en goed communiceren

• Keuze voor eigen klemtoon- Een bijzonder aandachtspunt of klemtoon- Voorbeelden: Musica, natuurschool, sportschool, kunstschool, Europaschool, yogaschool, wijkschool…- Belangrijk: engagement en goed communiceren

Visie 2: school met een gezicht

• School is een complex systeem: leerlingen, onderwijzers, ouders, buurt, externe contacten, schoolklimaat• Systeem bestaat uit subsystemen, die met elkaar verbonden

zijn, een holistische entiteit• Die subsystemen zijn op hun beurt generisch voor onderliggende subsystemen• Interactie tussen subsystemen: ketting• Verandering in één subsysteem beïnvloedt ook andere• Som van de delen is groter dan het geheel• Pedagogisch-didactisch subsysteem is in onze handen

Aanpak voor de toekomst: systeemaanpak

• Pedagogsich-didactisch subsysteem• Contouren voor de keuze van een prioriteit

1. Visie2. Ononderbroken schoolloopbaan3. Rapportering zonder cijfers

• Subsysteem rapportering is generisch voor andere subsystemen

• Subsysteem ononderbroken schoolloopbaan is generisch voor andere subsystemen

Systeemaanpak: kies een prioriteit

• Het hele team staat achter de keuze• Begin met een haalbare, relatief eenvoudige aanpak• Bespreek de voortgang regelmatig met het team• Zoek medestanders in netwerk binnen of buiten de school• Kies een goed schoolboek of methode• Verdeel eventueel het werk:

- Volgen van studiedag en rapportering- Opzoekwerk- Werkgroepje- Contact met ouders- Uitproberen in één klas

Werkbelasting onder controle

• Deel het leergebied in in rubrieken• Gebruik daarvoor het leerplan of een handboek• bvb. Metend rekenen: m, km, cm, mm, hm, dm (dam)• Verfijn eventueel na verloop van tijd de rubrieken met

deelstapjes• Gebruik drie categorieën voor beoordeling, bvb:

-in orde-wordt aan gewerkt-is nog werk aan (onvoldoende)

Voorbeeld: rapport zonder cijfers

• De aangebrachte kruisjes geven een soort profiel• Voeg een geschreven commentaar toe voor de onvoldoendes

- remediëring, voorstel aanpak- verwijzing oefeningen op pc…

• Rapporteer de ouders of het kind voldoende vordert om de eindtermen te halen

Voorbeeld: rapport zonder cijfers

• Duidelijk bepalen wat het minimum is, gebaseerd op de eindtermen

• Zoeken naar een methode met een volgsysteem voor taal en rekenen

• Vertalen van het volgsysteem naar het minimum• Na toetsing van het minimum: keuze voor haalbare vormen van

remediëring- begeleide huistaken- peer onderwijs- niveaugroepjes met meer tijd- zoeken naar apps voor individueel inoefenen…

• Einde lagere school: basofiche voor schakel B-klas

Voorbeeld: ononderbroken schoolloopbanen

• Vernieuwen kan binnen een normale werkweek• Niet iedere vernieuwing is een verbetering• Vraag je steeds af: waartoe dient dit eigenlijk?• Belang van een duidelijke en uitgesproken visie• Belang van zelfde visie in het team• Afstappen van ‘activisme’, bepaal prioriteiten (systeemvisie)• Werk stap voor stap, maar wel in de richting van de schoolvisie • Taakverdeling en samenwerking nodig: onderwijs is ploegwerk• Het belangrijkste: we willen het beste voor ieder kind.

Bij wijze van slot