Jones transitie antwerpen_juni_2011_volledige presentatie

De transitie naar rechtvaardige duurzaamheid:

voorbij het technologisch optimisme

Dr. Peter Tom Jones

(K.U.Leuven/Plan C/TNM)

Stadsgedacht, Antwerpen, 23 juni 2011

20/06/2011www.petertomjones.be 2

Overzicht

1. Analyse: BAU is no longer an option

2. Oplossing: transities en transitiemanagement

3. Oplossing: transitiepaden naar duurzaamheid

4. Van TM 1.0 naar TM 2.0: Just transitions, het antwoord op de transitieparadox?

5. Conclusie: rechtvaardige transities leveren massa‟s voordelen op

Overzicht

Het preanalytische uitgangspuntEconomie = deelsysteem Aarde (cf. UNEP, 2010)

20/06/2011 5www.petertomjones.be

BAU is geen optie meer...

Uitputting van niet-hernieuwbare

grondstoffen

Gelijkaardig probleem voor

uitputting van

fosfaatvoorraden

Materialenafhankelijkheid

Kritische grondstoffen voor de EU

Supply risk

Economic importance

Waarom zijn kritische grondstoffen

kritisch?

18/4/2011 10

Economisch belang (transitie naar groene economie)

Hoog aanbodrisico:

Beperkte/geografisch geconcentreerde voorraden,

Productieconcentratie in China (bv. Zeldzame aardmetalen),

Rusland (edele metalen), Congo (bv. cobalt), Brazilië (bv.

Niobium)…

Lage substitutie

Beperkt recyclingniveau

18/4/2011 11

…cruciaal voor de groene economie!

Supply risk

Economic importance

Wind energy,

electric cars

Catalysts

PV energy

Batteries

Dit besef begint door te dringen…

Op Vlaams vlak:

Cf. Groenboek Industrieel Beleid, VSDO, ViA/Pact 2020 Proces

Informele EU-milieutop Schauvliege, Juli 2010

Nieuw materialendecreet

Cf. staal- en cementindustrie, milieusector, recyclageindustrie …

Raw Materials Initiative (4/11/2008)

A resource efficient Europe – Flagship initiative of the Europe 2020

Strategy (26/1/2011)

EC, 2011: Opstart “An effective raw materials strategy for EU”

Nieuwe NMP-call: “2.3-2 Substitution of critical raw materials”, “4.01 New

approaches in mineral processing” (bv. Zeldzame aardmetalen)

Living Planet Report 2010

BAU = SC = Suicide Scenario

Ecologische grenzen, “the non-negotiable basis

for our social and economic development”

Rockström et al., Nature, 461, 2009

Uitdagingen zonder weerga voor

Vlaanderen en EU

www.petertomjones.be 16

Twee topprioriteiten voor EU:

Materialenonafhankelijkheid

Energieonafhankelijkheid

Drastische vermindering nodig in:

Broeikasgasemissies (cf. 20/20/20 doelstellingen)

Totaal Materialengebruik (TMR)

Transitie naar een lage-C en materiaalefficiënte economie!

Transitie op energetisch vlak

Transitie naar duurzaam materialenbeheer (SMM)

20/06/2011

Ecologische duurzaamheid:

Vereist Factor 10 reductie milieu-

impact (EVA, CO2(eq.), TMR, etc.)

tegen 2050 voor Westerse landen

Overzicht

“Optimisme is een morele plicht”

(Karl Popper)

Er heerst een transitiedynamiek...

Onder “koplopers” uit diverse hoeken

“Transities” en systeemdenken zijn “in”:

Op beleidsmatig discours: Voorbeelden in Vlaanderen: ViA, Pact

2020, VSDO – DUWOBO, Plan C…

Op bedrijfsniveau: de opmars van MVO (voorbeelden: Colruyt,

Triodos, Umicore, Group Machiels, Ecover etc.)

Op projectniveau:

Voorbeelden: IWT O&O ELFM, IOF-KP KULeuven SMaRT-Pro², IOF-

Mandaat Industriële Ecologie

Op educatief niveau:

Aanvraag voor systeem- en transitielezingen explodeert!

Transversale programma‟s op scholen en universiteiten

Mondiaal klimaatbeleid loopt voor

geen meter...

UNFCCC Proces COPx Kyoto, post-Kyoto...

Heel moeilijk... Overheden

reactief en bang!

Bottom-up initiatieven... Des te meer

UNFCCC Proces COPx Kyoto, post-Kyoto...

Bottom up proces: grassroots, transition

towns, cities, staten, landen...

Heel moeilijk...

Hoopgevend… Lokale

overheden sneller pro-actief

Én én

Heel moeilijk... Overheden

reactief en bang!

C40 Cities: http://www.c40cities.org/

Een deel van het probleem:

Consumeren > 2/3 van de

mondiale energie

70% van de totale CO2 emissies

Zijn een deel van de oplossing:

Energie-efficiënte gebouwen,

transportsystemen, verlichting…

Verbeterd materialenbeheer

Lokale schone energie

Bv. London

Plan:The Mayor's Climate Change Action

Plan, launched on February 27, 2007

Targets: 60% below 1990 baseline levels

by 2025; limiting total CO2 between now

and 2025 to 600 million tonnes

(Mega)steden

zijn kwetsbaar…

(CDP Cities 2011:

Global Report on C40

Cities)

… en gaan

voorop in de

strijd tegen de

klimaat-

veranderingen

EU Covenant of

Mayors

“By their commitment,

Covenant signatories aim

to meet and exceed the

European Union 20%

CO2 reduction

objective by 2020”

http://www.eumayors.eu

Wie heeft ondertekend

in Vlaanderen?

Genk, Hasselt (2008)

Gent, Antwerpen

(2009)

Oostende (2010)

Leuven (2011)

Provincie Limburg – TACO2

“De provincie Limburg heeft in 2008 resoluut besloten deze

uitdaging aan te gaan en zich als doel te stellen om tegen

2020 uit te groeien tot een CO2-neutrale provincie.

Deze doelstelling werd verankerd in het Milieubeleidsplan

Provincie Limburg 2010-2013. De provincie legt de lat

bewust erg hoog. Daarmee wil ze een duidelijk signaal geven,

een signaal van dwingende noodzaak, maar ook van hoop,

motivatie en inspiratie.”

Gent Klimaatneutraal tegen 2050http://www.gentsklimaatverbond.be/

Gent Klimaatneutraal tegen 2050

Oprichting Gents Klimaatverbond vanuit de Stadsoverheid

Burgers, maatschappelijke organisaties, scholen, vakbonden,

bedrijven,...

Sinds 24/5: “Leuven klimaatneutraal

2030!”

Transitie(management) als

enthousiasmerend kader

Transitiemanagement

Derk Loorbach, 2007: “… we are facing persistent societal problems of

such complexity, that we cannot easily solve them by means of

traditional approaches. (…) sustainability can not be delivered by top-

down approaches or bottom-up innovation and liberalization strategies

only. For this, governance approaches are needed that are able to take

into account a very long time horizon, a multitude of actors

with different perspectives, different levels of scale and

uncertain future development. By taking societal complexity as

point of departure, transition management offers an integrative

framework (…) for social innovation towards sustainability.”

Samengevat: Transitiemanagement =

nieuw beleidsinstrument

Mei 2008Ecol Econ (Jones) 33

Huidig beleid Transitiebeleid

Korte tijdshorizon (5-10 jaar) Lange tijdshorizon (25-50 jaar)

Facetbenadering

Beperkt aantal actoren

Integrale systeembenadering

Multi-actor

Systeemoptimalisatie Duurzame systeeminnovaties

Gangbare sturingsvormen Oude en nieuwe sturingsvormen

Complexiteit en onzekerheid zijn

een probleem

Complexiteit en onzekerheid

vormen het uitgangspunt

Reguliere beleidsarena Transitiearena‟s

Lineaire kennisontwikkeling Al-doende-leren en al-lerende-

Complexe systeemdynamiek (Rotmans,

DRIFT)

Toestand

Systeem

omgeving

Systeem

Breakdown

Systeemcrisis

Crisismanagement

(reactief)

Transitie

management

(preventief)

Lock-in

Mismatch

Systeeminnovatie – oppassen voor

rebounds en Jevon‟s paradox

Welke regimes wegen zwaar? (Tukker

e.a., 2008)

Tabel 6: Milieu-impact van de vier belangrijkste consumptiedomeinen, bekeken over de volledige

levenscyclus (op basis van Tukker e.a., 2008)

Domein /

regime

% uitgaven

in de EU-25

Ecologische

voetafdruk

Energie CO2(eq) CO2 CO2(eq)

Cardiff Denemarken Nederland Noorwegen EU25

Voeding 19,3%* 21,0% 26,2% 22,1% 12,2% 31,0%

Wonen 25,1% 30,8% 40,8% 33,4% 23,0% 23,6%

Transport 14,1% 22,4% 19,5% 17,3% 35,9% 18,5%

Recreatie** 9,1% 8,3% 7,2% 15,1% 0,5% 6,0%

Totaal 67,6% 82,5% 93,7% 87,9% 71,6% 79,1%

*Met inbegrip van het domein ‘restaurantbezoek’ neemt dit cijfer toe tot 28,9%.

** De impact van het toerisme is deels verrekend in de drie andere domeinen, wat vooral opvalt voor de CO2-cijfers in

Noorwegen.

(Jones en De Meyere, Terra Reversa, 2009)

20/06/2011 36

Parallelle transities...

Materialenbeheer

Energiebeheer

Financiën

Multi-level perspectief

Landschap...

Regime....

Niche....

Metastructuren (kap.

Economie), metashocks

(klimaatwijz.)

Mobiliteit, voeding,

elektriciteit, wonen

Opkomende alternatieven (bv.

smart grid, HE, Cambio)

Multi-level perspectief

Landschap...

Regime....

Niche....

Metastructuren (kap.

Economie), metashocks

(klimaatwijz.)

Mobiliteit, voeding,

elektriciteit, wonen

Opkomende alternatieven (bv.

smart grid, HE, Cambio)

Multi-level, dynamische visie...

(overgenomen van Paredis et al., 2010)

Multi-actor, vernieuwingsgezinde

netwerken koplopersmodel

Kennisinstellingen

Boycots & Bycots20/06/2011 41www.petertomjones.be

“Triple helix”

Multi-actor, vernieuwingsgezinde

netwerken koplopersmodel

Civiele

samenlevingMVO

Kennisinstellingen

Boycots & Bycots20/06/2011 42www.petertomjones.be

“Triple helix”

De cyclus van transitiemanagement

(Rotmans, DRIFT)

Van probleemanalyse Leitbilder transitiepaden

transitie-experimenten (Rotmans, 2009)

Overzicht

4. Van TM 1.0 naar TM 2.0: Just transitions; het antwoord op de transitieparadox?

SocioTechnical (sustainable production)Behavioural (sustainable consumption)

1. I love Techno

Koppeling energie- en materialenbeleid:

Energie-efficiëntie, hernieuwbare energie, (Super)Smart Grids

Kernelementen duurzaam materialenbeheer:

Industriële ecologie – cradle to cradle – slim sluiten

Slimme producten: EcoDesign (LCA)

Van verbruikers naar gebruikers

Voorwaarden?

Pro-actief overheidsbeleid

Groene fiscaliteit (taksombouw)

Gerichte sturing van onderzoeksprogramma‟s (cf. IWT, FP7)

De energietransitie

“Infrastructurele inertie” “age-out scenario”: + 1,1-1,4°C (Davis et al., Nature, 329, 2010; Hoffert, Nature, 329, 2010 (fig.))

De energietransitie - mondiaal Uitdagingen:

“Infrastructurele inertie” “age-out scenario”: + 1,1-1,4°C (Davis et al., Nature, 329, 2010)

Perverse subsidies voor fossiele energie: 12* groter dan voor HE

(Hoffert, Nature, 329, 2010)

Gebrekkig/onduidelijk beleidskader voor stimulans HE

Vereist een mobilisatie/investering met de schaal én de urgentie van

het Manhattan Atom Bomb Project

Oplossingen:

Energie-efficiëntie

Hernieuwbare energie, (Super)Smart Grids

Sterke koppeling met materialenbeleid

EU-energiebeleid

Grootschalige integratie hernieuwbare energie in

EU is mogelijk:

68% in 2030; 99,5% in 2050

+ 1,2 miljoen jobs in 2030

2030: Aardgas = flexibele backup voor wind en zon

Steenkool en nucleaire energie: volledig

uitdoofscenario

Massale investering in electriciteitsnetwerk nodig

Variatie mogelijk tussen High Grid en Low Grid

De Europese energierevolutie

SuperSmart Grid voor EU

SMM Maturity Model (Rossy, Jones, Geysen, Bienge, 2010)

Materialentransitie: slim sluiten

The benefits of recycling...

Diran Apelian, CR³ Presentation, Leuven, 2010

Case-study: Closing the Circle/Enhanced

Landfill Mining (ELFM)

Oprichting ELFM Consortium

K.U.Leuven, VITO, UH, OVAM,

LRM, LNE, Group Machiels

EFRO Demonstratie CtC

1st Intern. ELFM Symposium

IWT O&O ELFM, 6 M€ budget

2011-2013:

Opstart CtC (230 M€ invest.)

ELFM Goes international

5720/06/2011www.petertomjones.be

CtC Uitdagingen: technologisch

Hoe voorbij de Valley of Death?

concept

implemented

in practicePros: Integrated

Sustainability Target

Local employment

Environmental gains

Economic benefits

Knowledge generation

Upscalability

Hoe voorbij de Valley of Death?

Non-technical barriers:

Economic uncertainty

Regulations

Societal acceptance

concept

implemented

in practicePros: Integrated

Sustainability Target

Local employment

Environmental gains

Economic benefits

Knowledge generation

Upscalability “Clean energy subsidies

are no substitute for dirty

energy taxes – they are

complementary” (Jeroen

van den Bergh, 2011)

Technical Barriers

20/06/2011 61

(E)LFM

Urban Mining (bv. Lithium recovery in

Umicore – Verhaeghe et al., 2011)

20/06/2011 62

Slimme producten, materialen op maat

Multifunctionaliteit & modulariteit

Ecodesign:

Voor hergebruik, reassemblage, sluiten

kringlopen, minimale impact tijdens

gebruiksfase

Ook op systeemniveau (bv. stadsplanning)

Nieuwe reguleringsvormen

Extended producer responsibility (EPR) &

terugnameplicht

Van producten naar diensten

Van producten naar diensten PSS (Business-to-business, Business-to-consumer)

Van ownership naar usership

Doel: functie verkopen, niet een product (bv. mobiliteit, schone kleren, kopies, etc.)

Betaling per eenheid dienst

Voorbeeld: autodelen (B2C), kopieerfunctie (B2B)

Barrières, vooral bij B2C (emotionele goederen):

Symbolische rol consumptiegoederen (status)

Bedrijven verkopen liever producten (bv. autoindustrie)

Vereist nieuwe businessmodellen (verhuren, leasen, delen etc.) + attractiever maken van concept

2. We need to change our behaviour

World 2.0: Terug naar boomhutten?

Neen, danku

Behoefte aan inspirerende

toekomstbeelden: „Leitbilder‟

Pull-effect even belangrijk als push-

effect

Urgenda, 2010

Streefbeeld toekomst: mobiliteit

Het 4 E-model: “harde E‟s”Mogelijk maken

- Regulering

- Choice editing

- Alternatieven geven

Bron: „I will if you will‟, Sustainable

Development Council, VK.

Bv. Energieprestatie-

wetgeving – Cruciale rol

energiedeskundigen

Het 4 E-model: “harde E‟s”Mogelijk maken

- Regulering

- Choice editing

Stimuleren

- EcoBelastingen

- EcoSubsidies

- Fiscaliteit

- Quota

Transitie vereist groen ondernemerschap

& ecologische investeringen

Drie types:

1. Grondstof- en energie-efficiëntie

2. Vervangen fossiele door duurzame technologie

3. Ecosysteembescherming en –restauratie

Cleantech

Transitie vereist groen ondernemerschap

& ecologische investeringen

Drie types:

1. Grondstof- en energie-efficiëntie

2. Vervangen fossiele door duurzame technologie

3. Ecosysteembescherming en –restauratie

Hoe scoren deze investeringen t.o.v. Conventionele

investeringen?

1. Redelijk, verbetering door groene fiscaliteit (primaire M en E duurder)

2. Soms OK, maar meestal lager en trager, verbetering door groene

fiscaliteit

3. Geen “rendement”, wel jobs en klimaat- en milieubescherming,

vereist internationale heffingen via VN

Andere ecology of investment

Minder investeren in projecten die arbeidsproductiviteit

moeten verhogen

Veel meer investeren in projecten met grote ecologische en

andere voordelen: lagere en tragere rendementen!

Wie maakt deze investeringen?

Overheid: verdere horizonten en lagere rendementen

Duurzame en sociale banken (bv. Triodos accepteert IRR = 5%))

Hoe te bereiken op korte termijn?

Anders bankieren & Anders beleggen

Sterkere en slimmere rol van overheid/overheden

Groene fiscaliteit! (Belasten en subsidiëren!)

De essentie van (meta)transitie = veranderingen

in normen, waarden en cultuur

Material (β)

Social (γ)

Cultural (α)

20/06/2011 77The Great Transition

Het 4 E-model: “zachte E‟s”Mogelijk maken

- Regulering

- Choice editing

Betrekken

- Community action

- Samenwerken

- Emancipatie

Toelichten/illustreren

- Het voorbeeld geven

- Consistent beleid

Stimuleren

- EcoBelastingen

- EcoSubsidies

- Fiscaliteit

- Quota

Sociale normen

Burning Ice Festivals in Belgium

Overzicht

4. Van TM 1.0 naar TM 2.0: Just transitions; het antwoord op de transitieparadox?

Transities, transitieparadox en het

middenveld

Status transitie (consumptiezijde)?

toerisme

mobiliteitvoeding

20/06/2011 82www. petertomjones.be

Geen maatschappelijk draagvlak

geen transitie

20/06/2011www. petertomjones.be 83

Burger/consument

Vakvereniging

Nieuwe soc.

bewegingen.

You are what you

sell...

Kennisinstellingen

Transitie-paradox!

Hoe een systeemtransitie naar

duurzame consumptie en

productie op gang brengen en

rechtvaardig maken?

“Optimisme is een morele plicht”

(Karl Popper)20/06/2011 84www. petertomjones.be

TM 1.0 en valkuilen (op basis van Voss e.a,

2009; Hendriks, 2009; Meadowcraft, 2009)

TM in theorie TM 1.0 in praktijk

Doelstelling Structurele SCP-transitie,

systeemniveau

Technocratische verglijding (niches

met commercieel potentieel:

beperkte SP)

T-Arena Visionaire autonomen,

vernieuwingsgezinde

regimespelers

Afwezigheid van “affected groups” &

aymmetrische machtsrelaties

overname agenda

Politieke

inbedding

TM op vraag van overheden

die dit implementeren

Bestaande instituties en

machtsverhoudingen beperken

implementatie

TM 1.0 in een neoliberale

competitiviteitslogica

“Accelerated BAU”

Conclusie: “TM v1.0” vandaag....

Transitie(management)debat is volop bezig!

Sociale bewegingen zijn onvoldoende aanwezig

Risico op technocratische verglijding

Wat met de sociale gevolgen?

Een transitieronde binnen het

maatschappelijk middenveld?

Cf. conclusies Voss, Smith en Grin,

2009, Policy Sci 42:293

“Politics of learning: take care of democratic legitimacy!

Include those actors who will be affected by decisions,

especially the marginalized. (...) One solution could be to

convene different transition arenas for dissenting voices,

rather than get everyone around the same table. Let the

dissenting arenas propose their own experiments, and fund

some of them. Thereby opening out the diversity of options

for governments, business and citizens to consider and learn

from. ”

De weg vooruit:

rechtvaardige transities!

20/06/2011www. petertomjones.be 89

Koppeling ecologische en sociale kwestie

Rechtvaardige transitie gedeeld,

mobiliserend, enthousiasmerend Leitbild

Niet-handelen ecologische impact treft

vooral de zwakkeren

Opportuniteiten op het vlak van groene jobs,

waardig werk

Transitie naar groene en sociale fiscaliteit

OPRICHTING VAN HET VLAAMSE

TRANSITIENETWERK VAN HET

MIDDENVELD! (Sinds Mei 2010!)

Doelstellingen transitienetwerk “Gedeelde” visie concept “just transition-plus”

Pluriformiteit van Leitbilder (“Rechtvaardige duurzaamheid”)

Diverse parallelle transitiepaden

Lerende functie: wederzijdse bevruchting

Visie en realisatie effectieve beleidsbeïnvloeding

Overheid (cf. ViA) & bedrijven

Bestaande (Plan C, DUWOBO) & in oprichting zijnde (Landbouw, Energie, etc.) transitiemanagementinitiatieven

Visie en realisatie op draagvlakcreatie:

Diverse achterbannen van oude en nieuwe sociale bewegingen

Publiek via eigentijdse methoden (cf. ecocultuur-initiatief)

Naar TM v.2.0...

2. Beleidsbeïnvloeding

1. Draagvlakcreatie

Overheden

Bedrijven

“Middenveld”: oude en nieuwe sociale

bewegingen + “vloeibare genetwerkte

middenveld”

+ Samenleving

Bestaande TM-arena‟s

Timing, coalities, vastberadenheid, enthousiasmerende visievorming

Overzicht

Transitie levert jobs op:

(Studie Europees Vakverbond)

Sectoriële impact van klimaatbeleid op werkgelegenheid

(WWF/Wuppertal Scenario)

30-50% daling CO2-uitstoot tegen 2030

Effect op werkgelegenheid in:

Energie (+)

Energie-intensieve industrie (staal, cement) (-)

Transport (+)

Bouwsector (++)

Vooral verschuiving binnen sectoren

Netto effect t.o.v. BAU-scenario: + 1,5% jobs !!

Besluiten

Een transitie is essentieel omwille van ecologische éneconomische redenen; BAU = Suicide!

Technologisch optimisme is ongegrond transitie vereist ook culturele én wetgevende veranderingen!

Een transitie vereist pro-actieve overheden

Pro-actieve overheden zijn gemakkelijker te vinden op lokaal of stadsniveau, maar moeilijker op nationaal/globaal niveau

Draagvlakcreatie in/met de civiele samenleving is essentieel om deze transitieparadox op te lossen!

De voordelen van een transitiebeleid

Nieuwe jobs

Energie- en

materialenautonomie

Leefbare steden – minder

gezondheidskosten

(Pittel en Rubbelke, 2008)

Kenniseconomie cleantech

& aantrekken investeringen

Hier en nu, geen vrijbuiters!

Dank voor de aandacht!

Dr. Ir. Peter Tom JonesIOF Research Manager Industrial Ecology and SMMCentre for high temperature processes, metallurgy and refractory materialsCentre for Resource Recovery and Recycling (CR³) & SMaRT-Pro² IOF Knowledge Platform: http://smart-pro2.euEnhanced Landfill Mining Research Consortium: http://www.elfm-symposium.euDept. MTM, K.U.Leuvenpeter.jones@mtm.kuleuven.be

Jones transitie antwerpen_juni_2011_volledige presentatie

News & Politics

Transcript of Jones transitie antwerpen_juni_2011_volledige presentatie

Lezing jones ku leuven_green_next_25_maart_2017_korte_versie

Lezing Jones KU Leuven_Keerbergen_7_dec_2016

Transitie UGent

Jones up leuven_11-2-2015

Lezing jones boutersem_april_2016

Klimaatavond Tienen - Peter Tom Jones

Jones v. Van Zandt, 46 U.S. 215 (1847)

El Castillo Ambulante - Diana Wynne Jones · El Castillo Ambulante – Diana Wynne Jones 2 El Castillo Ambulante – Diana Wynne Jones Colección coordinada por M. Carmen Díaz-Villarejo.

Presentatie tussenstand experimenten transitie Breda dd. 23 oktober 2013

Zorg | 140616 | Dynamiek in organisatie en markt - succesvolle transitie - | Presentatie

Preview Het kleine leven van Norbert Jones

Lezing jones ku leuven_sint-niklaas_2_okt_2017

Lezing jones 25_10_2014_lier_ingekort

Lezing jones 1_12_2014_oostende_greenbridge_ingekort

Lezing jones ku leuven_diest_23_maart_2017_korte_versie

Lezing jones 28_nov_2013_brugge

Robert Jones

Lauren jones 1.0

Lezing jones ku leuven_ab_brussel_klimaatzaak_24_april_2017

Towbar TbfgehIgTcbf AcbgEONEbWNTghbO - PF Jones