Grenzeloos genieten in de Zwinstreek

De vloed vult het Zwin,mijn ogen en mijn hart -

woorden lopen leeg-HV-

Auch

interessant

für Sie!

Diep in de Zwingeulwappert nog trots een scheepsvlag -

op de onderstroom-HV-

Recreatie en ecotoerisme in de Zwinstreek

Natura 2000 is de naam voor een Europees netwerk van beschermde

natuurgebieden. Het netwerk strekt zich uit over 27 landen en telt on-

geveer 25.000 gebieden. Alles samen is dat goed voor zowat een vijfde

van de oppervlakte van Europa. Deze natuurgebieden zijn gekozen

op basis van de Europese Vogelrichtlijn (1979) en de Habitatrichtlijn

(1992). De Europese Vogelrichtlijn is bedoeld om alle vogelsoorten in

Europa in stand te houden en te herstellen. De Europese Habitatricht-

lijn streeft naar de instandhouding en het herstel van de natuurlijke

habitats en de wilde fauna en flora in de verschillende lidstaten.

Natura 2000 vormt de basis van het Europees natuurbeleid tot be-

houd en herstel van biodiversiteit (dieren- en plantensoorten en

ecosystemen). Omdat de natuur van grote biologische, esthetische

en economische waarde is, is het van belang de flora en fauna én

hun leefgebieden te beschermen. Hiermee wil men voorkomen dat de

natuur eenvormiger wordt en dat zeldzame soorten in aantal afnemen.

Het Zwin vormt een onmisbare schakel in het Natura 2000 netwerk

van Europese natuurgebieden.

De natuur en onze omgeving leveren ons een aantal voordelen of dien-

sten op. Het gaat hierbij om een brede waaier aan diensten die van grote

betekenis zijn voor de mens, zoals het voedsel dat herkomstig is uit de

landbouw, de vis uit de zeeën, het beperken van plagen in de landbouw,

het blijven verzekeren van waterbeschikbaarheid… Denk ook maar even

aan de unieke belevingswaarde van het landschap en de mogelijkheden

voor de ontwikkeling van het toerisme, weliswaar met grote zorg en

aandacht voor de draagkracht van de natuur en van het landschap! Als je

alles wilt weten over de Zwinstreek kun je je mee laten nemen door een

echte Zwinstreek gids.

33

Voorwoord

De Zwinstreek is daarnaast uniek in haar grensover-

schrijdend karakter, de streek beslaat zowel Belgisch

als Nederlands grondgebied. De grens tussen Neder-

land en België deelt de streek in twee, maar de twee

delen zijn door hun natuurlijke, geografische en his-

torische ontwikkeling onlosmakelijk met elkaar ver-

bonden. Deze verbondenheid beslaat diverse aspec-

ten: het belang van toerisme en recreatie, de aandacht

voor cultuur en erfgoed, infrastructuurwerken,…

Om grenzen te overschrijden moet men samenwer-

ken, over de grenzen heen. De grens beschouwen als

‘kans’, niet als obstakel. Dit is een basisgedachte van

samenwerken binnen de Europese Unie. De Europe-

se Unie moedigt grensoverschrijdend samenwerken

via haar programma’s dan ook volop aan, ondermeer

via Natura 2000 en Interreg. Het verdient gezegd

dat in het Zwin, de verschillende betrokken over-

heden en instanties de weg naar het samenwerken

meer dan gevonden hebben. Op deze manier kwa-

men mooie samenwerkingsverbanden en projecten

tot stand, waaronder het Europese project ‘Recrea-

tie en Ecotoerisme in de Zwinstreek’ (REECZ) en

de samenwerking binnen Natura People. Op basis

van deze samenwerking wordt een beloftevolle toe-

komst voor het Zwin voorbereid.

Met voorliggende brochure worden de talloze troe-

ven van het uniek stuk natuur dat de Zwinstreek is,

op een prachtige wijze in beeld gebracht en wordt

duidelijk dat via samenwerking zaken tot stand ko-

men die de som van de delen ruimschoots overtref-

fen. Ik wens u allen een aangename lectuur toe!

Herman Van Rompuy

Voorzitter Europese Raad

Geachte lezer,

De Zwinstreek is uniek in vele opzichten. Eerst en vooral voor haar diverse fauna en flora, slikken en schorren, voor het voortdurende samenspel van zee en wind dat de vege-tatie en het landschap in belangrijke mate bepaalt en dat zorgt voor buitengewone natuurpracht.

Over de Haiku’s in dit magazine

In dit magazine vind je Haiku’s van Herwig Verleyen,

Jaap Boekhout en Ineke d’Achard van Enschut.

Herwig Verleyen was in 1976 een van de pioniers van

dit poëziegenre in Vlaanderen en Nederland. Zijn

haiku’s verschenen in binnen- en buitenland, werden

vertaald, op muziek gezet en meermaals bekroond.

Jaap Boekhout is kunstenaar en woont samen met

partner Ineke d’Achard van Enschut in Breskens. Bei-

de zijn ze bedreven in het schrijven van Haiku’s. Van

hen verscheen de bundel ‘Als het fluitenkruid bloeit’.

Een haiku is een gedichtje dat eeuwen geleden in Japan

ontstond. Het bestaat uit drie versregels van respectie-

velijk vijf, zeven en vijf lettergrepen. Inhoudelijk toont

het ons een beeldrijke momentopname van de natuur

zoals wij haar nog nooit eerder zagen. Een tanka be-

staat uit vijf regels met in totaal 31 lettergrepen. De

eerste drie regels daarvan vormen een haiku. De laat-

ste twee regels geven vaak een ommekeer aan.

In de westerse haiku’s wordt het aantal lettergrepen

niet meer strikt toegepast en is de verbondenheid

met zen (- boeddhisme) (Japan) quasi afwezig.

4

Het nieuwe ZWIN natuurcentrum

Het ZWIN natuurcentrum wordt binnenkort de uitvalsbasis voor een bezoek aan de Zwinstreek. De plannen voor het nieuwe ZWIN natuurcentrum zijn dan ook meer dan veelbelovend: een splinternieuw bezoekerscentrum, een nieuw park met attractieve natuurbeleving, een kijkcentrum, een vernieuwd infocentrum in Cadzand, natuurherstel in Het Zwin en een uitbreiding van de Zwinvlakte. Deze ingrediënten zorgen voor een avontuurlijk dagje uit met het hele gezin, en dat alles het hele jaar door…

‘Het huidige vogelpark en bezoekerscentrum zijn

echt aan vernieuwing toe,’ zegt gedeputeerde Gui-

do Decorte, die eindverantwoordelijke is voor het

omvangrijke project. ‘Het Zwin is een belangrijke

attractie aan de Vlaamse kust en is misschien wel

het mooiste natuurgebied van West-Vlaanderen.

Daarom investeert de Provincie West-Vlaande-

ren samen met het Agentschap voor Natuur en

Bos de komende jaren enorm in vernieuwing.

Ook Toerisme Vlaanderen en de gemeente Knok-

ke-Heist zijn partners. Het project is grensover-

schrijdend doordat de Vlaamse partners en de

Nederlandse partners, de provincie Zeeland en

de gemeente Sluis intensief samenwerken. Het

ZWIN natuurcentrum moet na de vernieuwin-

gen opnieuw een topattractie aan de kust wor-

den en natuurbeleving toegankelijk maken voor

een heel breed publiek’, aldus de gedeputeerde.

LuchthavenHet Zwin is een internationale luchthaven voor

aankomende en vertrekkende vogels. Dat is de

essentie van het natuurgebied. De spil in het nieu-

we plan is dan ook het nieuwe bezoekerscentrum,

dat wordt ingericht als vertrekhal vergelijkbaar

met die van een luchthaven. Op grote schermen

zal te volgen zijn welke soorten er binnenkomen

en vertrekken. Bij binnenkomst in het nieuwe be-

zoekerscentrum beleef je in een interactieve ten-

toonstelling alle mogelijke hoogtepunten van de

vogeltrek. Geen enkel aspect van dit mysterie van

de natuur dat al eeuwen verwondering wekt, blijft

onbesproken. Het gebouw krijgt een educatief

gedeelte speciaal voor scholen en groepen en er

komt een auditorium met projectiemogelijkheden.

Maar dat is nog niet alles, in de dijk wordt een groot

kijkcentrum ingebouwd voorzien van grote glazen

wanden. Daardoor ontstaat een fantastisch pano-

ramisch zicht richting de Zwingeul. Een hoogtepunt

waar je meerdere keren naartoe terug wilt keren.

Het nieuwe bezoekerscentrum in Het Zwin krijgt

een aantal kleinere satellieten in Cadzand, Knok-

ke-Heist en Damme. Op hun beurt kleinere uit-

valsbasissen voor een bezoek aan de Zwinstreek.

Aan de rand van Cadzand komt een onbemand

infocentrum dat geheel in het teken van zand zal

staan: zand als bescherming tegen het water, maar

ook als bron van vermaak en kunst. Het centrum

in Cadzand en het grote bezoekerscentrum aan

de Vlaamse kant zullen met elkaar verbonden zijn

door een kralensnoer van uitzichtpunten op de

nieuwe dijken.

PlanningEind 2015 zou het nieuwe ZWIN natuurcentrum

operationeel moeten zijn. Tot die tijd zijn er aange-

paste bezoekerstijden en wordt er flink gebouwd.

Alle oude gebouwen en het huidige vogelpark zullen

verdwijnen. Daarvoor komt een ultramodern be-

zoekerscentrum in de plaats dat toonaangevend wil

zijn voor geavanceerd duurzaam bouwen en een

compleet nieuwe inrichting van het voormalige

vogelpark. Tot het zover is, zal het Zwin selectief

toegankelijk zijn voor groepen op afspraak en

voor individuelen onder begeleiding van een gids.

Voor actuele ontwikkelingen en openingstijden

in deze overgangsperiode kun je het beste een

kijkje nemen op www.zwin.be. Voor meer infor-

matie over de natuur kijk je op: www.natuuren-

bos.be en www.hetzeeuwselandschap.be

Europese topnatuurDe volgende jaren wordt ook de natuur in de

Zwinvlakte hersteld door het Agentschap voor

Natuur en Bos en de provincie Zeeland. De laatste

decennia verdwenen de slikken en schorren door

een steeds snellere verzanding van het gebied. De

typische, zeldzame dieren en planten kregen het

steeds moeilijker en de grote aantallen vogels zijn

slechts een herinnering.

Door opnieuw vogeleilanden aan te leggen, zijgeu-

len af te dammen, graafwerken uit te voeren en de

Zwingeul te verbreden en te verdiepen, zal er weer

meer zeewater in en uit het Zwin kunnen stromen

en zullen de typische dieren en planten zich hier

weer thuis kunnen voelen. Grazers zullen daarna

helpen om de slikken en schorren te onderhouden.

Deze natuurherstelmaatregelen worden uitgevoerd

met Europese financiering binnen het LIFE+ natuur-

herstelproject ZTAR (Zwin Tidal Area Restoration).

Tegelijkertijd wordt werk gemaakt van het beheer-

plan van het gebied om tot een duurzaam beheer

voor de volgende decennia te komen. Meer info

op www.natuurenbos.be En er staat nog meer op

het programma. Door een grensoverschrijdende

uitbreiding van de Zwinvlakte met 120 ha in de

Willem-Leopoldpolder wordt de getijdenwerking

duurzaam hersteld. Hiervoor werken de Vlaamse

en Nederlandse overheid samen. Op de nieuwe

dijken komen grensoverschrijdend fiets- en wan-

delpaden met uitkijkpunten die een prachtig zicht

zullen bieden op een uniek getijdengebied.

Topattractie aan de kust

Gui

do D

ecor

te,

© Coussee & Goris architecten / GAFPA Gui

do D

ecor

te,

Naturzentrum Nieuwe Zwin - ein besonderes Erlebnis

Het Zwin kann man sicherlich als „internationalen Flughafen”

für Zugvögel bezeichnen. Dies ist gleichzeitig auch die wohl wichtigs-

te Funktion dieses Naturgebiets. Um den Bekanntheitsgrad dieses

einzigartigen Naturgebiets und der Vögel zu steigern, erhält Het

Zwin ein völlig neues Besucherzentrum. Dazu gehören ein neuer

Park mit attraktiven Naturerlebnissen, ein Informationszentrum, die

Renaturierung des Het Zwin und eine Erweiterung der Zwinebene.

Das neue Besucherzentrum, das der Abflughalle eines Flughafens

nachempfunden ist, wird den Mittelpunkt des Projekts bilden. Auf

großen Bildschirmen wird gezeigt, welche Vögel im Anflug sind und

welche weiterziehen. Auf dem Deich wird ein großes Informati-

onszentrum mit enormen Glaswänden errichtet. Hier hat man einen

wunderschönen Panoramablick auf die Zwinrinne. Ein Höhepunkt,

zu dem man gerne mehrmals zurückkehrt.

Das neue Besucherzentrum im Het Zwin erhält kleinere Nieder-

lassungen in Cadzand, Knokke-Heist und Damme. Jede Niederlas-

sung ist ein Ausgangspunkt für einen Besuch des Naturschutzgebiets

Het Zwin. Am Rand von Cadzand entsteht ein unbemanntes Infor-

mationszentrum, in dem man Erstaunliches über Sand erfährt: die

Funktion beim Schutz gegen das Wasser, aber auch als Material für

Kunst, Spiel und Spaß. Das Zentrum in Cadzand und das große Be-

sucherzentrum auf flämischer Seite werden durch eine Kette von

Aussichtspunkten auf den neuen Deichen miteinander verbunden.

‘De zuiverheid en kracht van de grote dingen:

het water, de lucht en de aarde’

Springtij: de schorrenslikken en de slikken: schor

van zoveel water-HV-

Raf

ke R

issee

uw

7

‘De zuiverheid en kracht van de grote dingen:

het water, de lucht en de aarde’

De neiging het groene gras aan de overzijde eens nader te inspecteren komt me maar al te bekend

voor. Echter, eenmaal terug op vertrouwde bodem (lees; een klein dorp in West Zeeuws Vlaanderen)

word ik altijd opnieuw aangenaam verrast door de charme en schoonheid van mijn geboortestreek.

Deels wordt dit veroorzaakt door het aangename karakter dat de grensregiobewoner kenmerkt, maar

een ander, zeer bepalend element is het bijzondere landschap dat zich in elk weertype, in welk jaarge-

tijde dan ook, op zijn mooist lijkt te laten zien aan hen die er oog voor hebben.

Het grensoverschrijdende Zwingebied en het aanpalende natuurreser-

vaat De Zwinduinen en -polders, die samen het grootste natuurgebied

van de Zwinstreek vormen, zijn een mooi voorbeeld van natuurpracht

die zo typisch is voor deze grensstreek.

Op een grauwe woensdagmiddag in februari breng ik er een bezoek.

Het ZWIN natuurcentrum is de onthaalpoort voor het gebied en te-

vens de plek waar ik Guido Burggraeve ontmoet. Hij is jarenlang con-

servator geweest van het natuurreservaat Het Zwin in Knokke-Heist

en zal mij hoogstpersoonlijk rondleiden in het rijke polderlandschap dat

hij kent als zijn broekzak. Blindelings beweegt hij door dit voortdurend

veranderende landschap en maakt me op intrigerende wijze deelgenoot

van zijn kijk op de natuur. Het vriest licht en de wind waait ons rond de

oren maar het slechte weer doet niets af aan de pracht van dit unieke

stukje natuur. Zelfs de occasionele regenbui houdt mijn bewondering

niet tegen voor de groengrijze film die over het landschap lijkt te liggen.

In het gezelschap van een autoriteit op ornithologisch en botanisch ge-

bied trek ik mijn muts nog eens stevig over de oren en rits ik mijn jas tot

boven dicht; van een beetje wind of regen smelt een mens immers niet!

Van Zeeroute naar natuurgebied Terwijl ik met mijn handen diep in mijn zakken, via het Yourcenarpad in

De Zwinduinen en -polders, achter mijn gids aanloop kijk ik uit over een

gebied waar honderden jaren geleden de zeilschepen naar de haven van

Brugge voeren. Tegenwoordig herbergt de voormalige Zwinmonding,

een grote verscheidenheid aan vegetatie en vogels. Halverwege het pad

krijgen Guido en ik een prachtig zicht op de Noordzee en zien we aan

de andere kant honderden lijsterachtigen foerageren op de rijpe bessen

van de duindoorn. Wist je dat tijdens de zomer het duindoornstruweel

een El Dorado is voor zangvogels? Nergens kun je in België meer nach-

tegalen horen dan hier.

ZwingeulAan het uitkijkplatform krijgen we ook een mooi uitzicht op het ach-

terland en de wirwar van, al dan niet, ondergelopen eilandjes in de

Zwinvlakte. De getijden zijn essentieel voor de vegetatie op de schor-

ren en slikken. Op de Nederlands - Belgische grens bevindt zich de

huidige Zwinmonding, een bres over een lengte van 250 meter. Bij

vloed stroomt het Noordzeewater zo de Zwingeul binnen Vervolgens

stroomt het water verder via een krekenstelsel. De priemende regen

draagt bij aan het vervreemdende effect van het landschap; ik waan

me in een andere tijd. Onwaarschijnlijk dat we op 2 kilometer van

een bruisende mondaine stad zitten, stilte en rust overheersen hier.

Vanwege het hoge zoutgehalte op de slikken zijn er slechts enkele, zeer

specifieke plantensoorten die hier gedijen. Zeekraal is hiervan de be-

kendste. De schorren, die slechts sporadisch overstromen bieden thuis

aan een rijkere flora met onder andere lamsoor, ook wel bekend als de

‘zwinneblomme’. In de zomer zorgen deze bloeiende plantjes ervoor

dat de Zwinvlakte één groot uitgestrekt paars tapijt vormt.

De Zwinduinen en -poldersDe Zwinduinen en -polders liggen ten westen van de Zwinvlakte en zijn

De unieke elementen van de Zwinstreek verenigd.

8

zowel botanisch als ornithologisch een buiten-

gewoon stukje natuur. Dit duingebied vormt

een natuurlijke overgang dat op unieke wijze

zee, strand en polder verenigt. Landinwaarts

gaan de duinen over in een struweel en vind je

een aangeplant bos terwijl het zuidelijke deel

van dit natuurreservaat bestaat uit een gro-

te fossiele strandvlakte. De overgang van zee,

strand, (aangeplant) bos en polders zorgt voor

de unieke flora en fauna. Bij het voortzetten van

onze tocht worden we plotseling opgeschrikt

door een overvliegende reiger, zij leven in ko-

lonie in het opgeschoten bos, gekend onder de

naam Tobruk. De plassen en poelen in het ge-

bied herbergen o.a. de Europees beschermde

kamsalamanders en een deel van een van de de

weinige kolonies boomkikkers in België. Je kunt

deze bijzondere diertjes horen roepen op, bij

voorkeur, warme lenteavonden. Deze prachtige,

uitermate zeldzame diersoort is hét bewijs van

de grote ecologische waarde van de Zwinstreek.

Van Siberië naar Het ZwinOnze gids beschikt over een feilloos gehoor

en scherp zicht. Zo nu en dan drukt hij mij zijn

verrekijker in mijn handen en wijst mij in de

richting van een paar wulpen, een koppel berg-

eenden of een groep smienten, herkenbaar

aan hun gele kuif. De bergeenden gebruiken

hun snavel als een soort zeef om het slik te

filteren waarna ze de achterblijvende ‘wadslak-

jes’ opeten. Vanaf het vroege voorjaar strijken

onder andere de bergeend, kluut en scholek-

ster in de regio neer om te broeden. De voor

Het Zwin zo typerende schorren en slikken

bieden een unieke biotoop die ideaal is voor

deze broedvogels. Ook als doortrek- en over-

winteringsgebied is Het Zwin bijzonder inte-

ressant. Zilverplevieren en Rosse grutto’s zijn

slechts een paar voorbeelden van de soorten

vogels die hun broedgebied in het verre Sibe-

rië hebben, maar naar West- Vlaanderen rei-

zen om te overwinteren alvorens ze hun tocht

voortzetten naar Afrika.

Getuige van de Ganzentrekin de ZWINSTREEK Via het dijkennetwerk, dat door het eeuwen-

oude achterland van de Zwinstreek kronkelt,

komen we aan in Damme dat op ongeveer 12

kilometer van Knokke ligt. We zijn hier om

ongetwijfeld één van de meest spectaculaire

bezienswaardigheden op ornithologisch vlak

te bekijken; de ganzentrek.

De Damse stadswallen zijn, dankzij deskundig

beheer, een pareltje op het vlak van natuurhis-

torie en een prachtige plek om te wandelen.

Er is een grote variatie aan biotopen te vin-

den en de plek biedt een veilig onderkomen

aan tal van planten- en diersoorten. Bovendien

zijn de Damse wallen een uitstekende plek om

ganzen te observeren. In Vlaanderen zijn wil-

de ganzen integraal beschermd. Dit verklaart

waarom iedere winter tussen de 50.000 en

60.000 ganzen hun weg vinden van Spitsbergen

en de Siberische toendra’s naar de weidegebie-

den tussen Het Zwin, Damme en Klemskerke.

We turen vanuit de schuilhut opnieuw door de

verrekijker die Guido ons doorgeeft terwijl hij

ons ondertussen de bijzonderheden van de kol-

gans en het verschil tussen de brandgans, de klei-

ne rietgans en de grauwe gans uitlegt. Wanneer

een troep smienten verschrikt opvliegt, grijpt hij

zelf de verrekijker en speurt naar een roofvogel

die hoogstwaarschijnlijk in de buurt is.

Zeldzame soorten Vrijwel alle Europese ganzensoorten kunnen

in dit deel van West Vlaanderen waargenomen

worden. We luisteren enigszins verbaasd naar

de woorden van Guido, die ons de soorten

opsomt. Het is moeilijk voor te stellen dat die

scharrelende ganzen voor onze neus, hun broed-

gebieden hebben op hetzij de rotsen van Spits-

bergen, hetzij in de uitgestrekte toendra’s van

Noord-Rusland en Siberië. Deze grote groepen

overwinterende wilde ganzen zorgen ’s winters

voor schitterende taferelen. De indrukwekkende

V-formaties van de overvliegende wilde ganzen

zijn een lust voor het oog voor zowel een door-

gewinterde vogelkenner als een toevallige passant.

Klein stukje Vlaams landDe Zwinstreek mag met recht een uniek en

grensoverschrijdend landschap genoemd wor-

den, met vele gezichten bovendien. Of je nu in

de zomer of in de winter komt, elk jaargetijde

weet haar eigen stempel te drukken op het

landschap. De prachtige kleuren, de variatie aan

dier- en vogelsoorten zorgen dat Het Zwinge-

bied een boeiende plek is waar het hele jaar

rond nieuwe dingen te ontdekken zijn.

Kleyne VlakteAan het einde van de middag, wanneer ik

richting huis rijd, stop ik nog even bij de Kley-

ne Vlakte, het meest zuidelijk deel van De

Zwinduinen en -polders. Hier gaan de duinen

over in de polders. Ik stap uit en voel de regen

in mijn gezicht. Een Schotse Hooglander komt

langzaam naar me toe gestapt. Ik staar naar een

groepje bergeenden even verderop dat zich van

het slechte weer niets aan lijkt te trekken. Ter-

wijl ik naar de vogels kijk denk ik aan de vele

kilometers die deze dieren hebben afgelegd. Van

heinde en verre komen ze naar dit kleine stukje

Vlaamse land. Ooit zijn ze hier terechtgekomen

en generaties lang zijn ze blijven terug keren. Dit

moet een bijzonder stukje land zijn.

Een bijzondere invalshoek tijdens onze rondleiding is de reeks ontmoetingen die Guido

Burggraeve had met Marguerite Yourcenar (1903-1987). Deze Amerikaans/ Belgisch/ Franse

‘grande dame’ uit de literatuur (zij werd in 1980 als eerste vrouw ooit, lid van de Académie

Française) bracht als kind haar vakanties door in West-Vlaanderen en is de typerende Vlaamse

vergezichten nooit vergeten. Volgens eigen zeggen keek zij graag naar de wereld door een Vlaam-

se bril. Over Het Zwin zei ze het volgende: Hoewel ik Française ben en de Franse taal mij van

kindsbeen af vertrouwd is en het instrument van mijn schrijverschap is, kan ik mij mezelf niet

voorstellen zonder Vlaanderen, zonder de streek waar ik voor het eerst in mijn bestaan werd ge-

confronteerd met de zuiverheid en de kracht van de grote dingen: het water, de lucht en de aarde.

Naar het schijnt was Yourcenar in het bijzonder gecharmeerd door de Krinkeldijk, die parallel ligt

aan de Damse Vaart tussen Hoeke en Oostkerke. Ze was er stellig van overtuigd dat Zénon,

het hoofdpersonage uit haar boek ‘Hermetisch Zwart’, deze weg had genomen in zijn vlucht van

Brugge naar de zee.

‘Het hermetisch zwart’ (fr : L’Oeuvre au noir)

Marguerite Yourcenar, 1968

9

natuur in het Zwinboven de stromende geul

duiken de meeuwen,tegen blauwe lucht

nestelen ooievaars zichop het hoogste niveau

-JB-

Die wunderschöne Natur von Het Zwin

Das Naturschutzgebiet Het Zwin ist eine grenzüberscheitende

Zone mit vielen Gesichtern. Ob Sommer oder Winter, jede Jahreszeit prägt

die Landschaft auf ihre eigene Weise. Die prächtigen Farben und die Vielfalt

der Tier- und Vogelarten machen Het Zwin zu einem faszinierenden Ort,

wo man während des ganzen Jahres ständig Neues entdecken kann.

An der niederländisch-belgischen Grenze befindet sich die heutige

Mündung des Zwin, einem ehemaligen Meeresdurchbruch mit einer

Breite von 250 Metern. Wenn die Flut steigt, strömt das Wasser der

Nordsee in die Rinne des Zwin und fließt weiter in die Priele. Die Mün-

dung des Zwin ist die Heimat verschiedenster Pflanzen- und Vogelarten.

Wegen des hohen Salzgehaltes von Watt und Schlick gedeihen hier nur

ganz spezifische Pflanzenarten.

Die Zwindünen und -polder liegen westlich der Zwinebene und sind

sowohl aus botanischer, als auch aus vogelkundlicher Sicht ein außerge-

wöhnliches Stück Natur. Dieses Dünengebiet bildet einen natürlichen

Übergang, der auf einzigartige Weise das Meer, den Strand und den Pol-

der eint. Die Übergangszone von Meer, Strand, (aufgeforstetem) Wald

und Polder bildet die Voraussetzung für eine außergewöhnliche Flora

und Fauna. In diesem Teil von West-Flandern können fast alle in Europa

vorkommenden Gänsearten und viele andere Arten beobachtet werden.

www.zwin.be

10

Haren in de windUitwaaien aan de West (Zeeuws) Vlaamse kust

polders en dijkenwolkenluchten, zee en strand –

wuivend fluitenkruidnaast geschoren knotwilgen –op en top Zeeuws-Vlaanderen

-IdvE-

Raf

ke R

issee

uw

11

Grensgebied bewoners zijn voor verschillende redenen te benijden. Voor mij, vrouwelijke journalist

en inwoner van de Nederlandse zijde van Het Zwin, is één daarvan ongetwijfeld de mogelijkheid om

op zondagochtend verse croissants te gaan halen bij de Belgische bakker in Knokke. Eenmaal een

zakje met de warme lekkernijen in de hand, besluit ik om naar Cadzand-Bad terug te lopen langs het

nieuwe grensoverschrijdende wandelnetwerk Zwin. Dit is voor toeristen, nieuwsgierig naar de regio,

een uitgelezen manier om de streek beter te leren kennen.

Ik begin mijn wandeltocht op de zeedijk, met

de Noordzee aan mijn linkerzijde. Vanuit een

bruisend centrum en een chique boulevard

met in de zomer overvolle terrassen, laat ik

mijn voeten het mooi aangelegde wandelpad

volgen. Als ik de hoogbouw achter me laat, be-

gin ik de natuur te ruiken en te voelen, en ver-

geet ik in een mum van tijd de hectiek van de

stad. Ik wandel naar de Haas van Flanagan, een

kunstwerk van indrukwekkend formaat dat de

gastvrijheid uitbeeldt die zo typerend is voor

de streek en Knokke-Heist in het bijzonder.

Ik heb geluk. Hoewel het koud is, laat de zon

zich toch even zien en heb ik een prachtig uit-

zicht over het schorren- en slikkengebied van

de Zwinvlakte vanaf het uitkijkplatform naast

‘de Haas’. Enkele overdrijvende wolken geven

het gebied meteen een andere kleur en ook

de structuur lijkt zich voor mijn ogen te trans-

formeren. Met de wind in mijn rug loop ik een

stukje terug en sla dan links af over een schel-

penpad richting het ZWIN natuurcentrum.

Op de Kleyne Vlakte rechts van mij, grazen de

Schotse Hooglanders tussen de wulpen, smien-

ten en bergeenden in. De vogels lijken zich ab-

soluut niet te storen aan de aanwezigheid van

deze majestueuze runderen. Informatie over

deze indrukwekkende dieren is te vinden op

de infoborden die bij de weide zijn geplaatst.

Aan mijn linkerzijde bevindt zich het bezoe-

kerscentrum van het ZWIN natuurcentrum

met o.a. een natuureducatieve tentoonstelling,

waar de voor Het Zwin zo typische broed- en

trekvogels, nader worden toegelicht. Over de

nieuwbouw van het bezoekerscentrum en de

veranderingen in het ZWIN natuurcentrum

kun je verderop in dit magazine lezen.

Ik wandel verder en sla even later links de

Internationale Dijk op. Af en toe word ik

voorbijgestoken door fietsers of hardlopers.

Rondom mij hoor ik Frans, Engels, Duits en

Nederlands spreken en ik bedenk me dat deze

Internationale dijk haar naam niet heeft gesto-

len. In de loop van de tijd hebben de toeristen

de weg naar Het Zwin weten te vinden, zoveel

is duidelijk!

Na ongeveer drie kilometer kom ik aan bij

een grondwaterpeiler net naast het restaurant

‘de Witte Koksmuts’. Het peil van het grond-

water is erg belangrijk voor de flora en fauna

in deze zone. Een hoge stand van het water

is van levensbelang voor de diverse weide-

vogels. Dankzij hun lange snavels kunnen ze

beter door de weke bodem dringen op zoek

naar voedsel en bovendien voelen eenden en

andere watervogels zich het beste in gebie-

den waar graslanden en waterplassen elkaar

afwisselen. Ik loop nog een kleine 200 meter

verder en beklim vervolgens de dijk naar de

uitkijkpost waar ik wederom een fenomenaal

zicht heb op de Zwingeul die een natuurlijke

scheiding vormt tussen het Nederlandse en

Belgische deel van Het Zwin. Ondertussen

word ik vanuit de lucht vergezeld door een

meeuw, visdiefjes en bergeenden. Ik draai me

om en kijk uit over de Verschepolder, die samen

met onder meer Het Zwin, de Willem-Leo-

poldpolder en de Wallen van Retranchement

een aaneengesloten natuurgebied vormt aan

de rand van het ‘Eiland van Cadzand’. Deze

polder is een belangrijk voortplantingsgebied

voor de boomkikker. Retranchement, de naam

doet misschien anders vermoeden, maar ik ben

inmiddels de grens overgestoken en bevind me

weer op Nederlandse bodem. Handig om te

weten is dat je via het Vlaamse wandelnetwerk

‘Zwin’ zonder problemen kan overstappen

op het wandelnetwerk ‘West-Zeeuws-Vlaan-

deren’. Ik kies ervoor om het wandeltraject

langs de kust verder te zetten in de richting

van Cadzand-Bad maar de fervente wandelaar

kan verder de Verschepolder intrekken en de

richting van de dorpskern van Retranchement

volgen of het pittoreske gehucht Terhofstede.

Ik ben nu ten oosten van de Zwingeul. Vanaf

het schelpenpad heb ik een prachtig uitzicht op

de plek waar de Westerschelde en de Noord-

zee in elkaar overgaan. Ik kies ervoor om de

laatste kilometers over het strand verder te

zetten, en loop de dijk af richting de strand-

geul, die ’s zomers bij laagwater gemakkelijk

“Voor een complete natuur-beleving vanuit Belgisch en Nederlands perspectief is hetgrensoverschrijdende wan-del en fietsnetwerk een must voor iedere recreant.”

12

te doorwaden is. Eenmaal hier heb ik weinig

oog meer voor de natuurpracht om mij heen,

ik concentreer me vanaf nu op het zand. Dit is

namelijk dé plek om haaientanden te vinden.

Een halfuurtje later zit ik met een warme cho-

colademelk op een terrasje in Cadzand-Bad,

de badplaats waar wellness en vitaliteit hoog

op de agenda staan. Hier kan ik even heerlijk

bijkomen, en geniet ik van de heilzame zee-

wind, die me fris om de oren suist. Op korte

tijd heb ik het mooiste wat er op het vlak van

natuur te bieden is, gezien. Voor een complete

natuurbeleving vanuit Belgisch en Nederlands

perspectief is het grensoverschrijdende wan-

delnetwerk een must voor iedere recreant.

PraktischHet wandelnetwerk ‘Zwin’ verbindt ruim 50

kilometer aan wandelpaden die kriskras door

het landschap lopen. Bovendien sluit het net-

werk naadloos aan op het wandelnetwerk op

Nederlands grondgebied. Er wordt niet alleen

gebruik gemaakt van bestaande wegen, maar

ook van nieuw aangelegde paden die groten-

deels onverhard zijn. Je wandelt over dijken,

strand en duinen, langs akkerranden en wui-

vende rietkragen. Ook kun je over de zoge-

naamde boerenlandpaden de streek verken-

nen waarbij je de uitgestrekte akkerlanden

doorkruist. De afstand bepaal je zelf. Van korte

ommetjes tot een meerdaagse tocht, met het

wandelroutenetwerk kan iedereen uit de voe-

ten! Overnachten doe je in een B&B of op een

(mini-) camping.

Het systeem van het wandelnetwerk is ver-

gelijkbaar met het fietsknooppunten systeem.

De paden en wegen zijn zorgvuldig geselec-

teerd op basis van landschap en diversiteit aan

verharde en onverharde paden of de aanwe-

zigheid van voorzieningen en bezienswaardig-

heden onderweg. De plaatsen waar de paden

en wegen elkaar kruisen zijn knooppunten. Elk

knooppunt heeft een nummer. Zo bepaal je

zelf eenvoudig je eigen route. De aanduidin-

gen op de palen onderweg doen de rest. Het

maakt niet uit of je links- of rechtsom wandelt.

Het netwerk is langs twee kanten bewegwij-

zerd.

Van het wandelnetwerk is een handige kaart

beschikbaar op scheurvrij en waterbestendig

papier. Op de kaartzijde vindt de wandelaar alle

paden en knooppuntnummers terug. De ach-

terzijde van de kaart biedt

dan weer een overzicht van

de belangrijkste beziens-

waardigheden op en rond

het netwerk. De wandelnet-

werkkaart kost € 6,00 en is

onder andere te verkrijgen

bij de toeristische diensten,

Westtoer, het ZWIN na-

tuurcentrum en in diverse

VVV-kantoren in Nederland.

BrillenpadSpeciaal voor kinderen zijn er twee initiatieven in het leven geroepen die op een stimulerende en

speelse manier de natuur in de Zwinregio onder de aandacht brengen. Wat dacht je van het Brillen-

pad? Het uitgangspunt van de wandeling is de ‘bril van de gebiedsbeheerder’ en er wordt ingezoomd

op de voor het gebied zo typische flora en fauna. Natuurlijk hoort er een stukje natuureducatie bij en

wordt er stilgestaan bij het ontstaan van de polders en slikken- en schorrengebied. Ook de Schotse

Hooglanders en schaapskuddes die zijn ingezet om het gras kort

te houden en het struikgewas in toom, komen uitgebreid aan bod.

Bij ‘de Zeemeeuw’ in Cadzand-Bad wordt in het kader van het

Europese project ‘Recreatie en Ecotoerisme’ in de Zwinstreek,

een infopunt ingericht met een schelpenzoekbak, zoekkaarten

e.d. Terwijl het voor ouders aangenaam vertoeven is op het ter-

ras van het strandpaviljoen kunnen de kinderen schelpen en haai-

entanden zoeken en met de zoekkaarten hun vondsten op naam

brengen.

www.zeemeeuw.com

13

Schoenen uit!Een andere bijzondere manier om Het Zwin te ontdekken is op…blote

voeten. Met je tenen door de glibberige grond terwijl het slik om je

enkels spat! Lekker struinen met een gids door natte, droge, harde

en zachte gronden waar je voeten nieuwe sporen blijven zoeken. Vui-

le voeten voor een opwindende natuurbeleving. bij een bezoekje aan

het ZWIN natuurcentrum hoor je er alles over.

Voor wie?

Kinderen van 6 t/m 8 jaar.

Prijs: € 6,00. Meer informatie bij het ZWIN natuurcentrum

Meetkerkse MoerenDe Meetkerkse Moeren bestaan uit vochtige

wei- en hooilanden. In de middeleeuwen werd

er door de bevolking turf gewonnen waardoor

er een uitgestrekt moeras ontstond dat in la-

tere tijden weer werd drooggelegd. Enige ja-

ren geleden werd het gebied door de Vlaamse

overheid ingericht als natuurgebied.

De lange wandelroute door de Meetkerkse

Moeren is 15 kilometer, maar de route kan

ook voor de helft ingekort worden. De tocht

wordt getypeerd door de vele dreven, enkele

mooie hoeves, kapelletjes en een molen.

De wandelbrochure voor de Meetkerkse

Moeren is voor € 2,00 te koop bij de plaat-

selijke toeristische diensten en bij Westtoer.

Ze is ook online te bestellen: www.westtoer.be

Den Wind in den Haaren spüren

Entdecken Sie das grenzüberschrei-

tende Wanderwegenetz

Für Naturliebhaber, die Het Zwin aus

sowohl belgischer, als auch niederländischer

Perspektive entdecken möchten, ist das gren-

züberschreitende Wander- und Fahrradwe-

genetz ein ganz besonderes Erlebnis.

Het Zwin lädt mit mehr als 50 km Wander-

wegen zum Wandern und Entdecken ein. Die

Wanderwege von Het Zwin sind zudem an

das niederländische Wanderwegenetz ange-

schlossen. Neben den bereits bestehenden

Wegen wurden auch viele neue, meist un-

befestigte Pfade, angelegt. Die Wanderungen

führen über Deiche, Strand und Dünen, ent-

lang wehender Schilfränder und Ackerflächen.

Auf sogenannten Bauernlandpfaden, die durch

die ausgedehnten Äcker führen, kann man die

agrarische Seite der Region erkunden. Die

Strecke bestimmen Sie selbst. Die Stellen,

an denen die Pfade und Wege sich kreuzen,

sind Knotenpunkte. Jeder Knotenpunkt ist

nummeriert. Somit können Sie ganz einfach

Ihre individuelle Wanderung planen. Unter-

wegs weisen Ihnen Markierungspfähle den

Weg. Egal von welcher Seite man die Strecke

bewandert, das Netz ist in beide Richtungen

markiert.

Neu ist die praktische, reiß- und wetterfeste

Wanderkarte. Auf der einen Seite findet der

Wanderer alle Pfade und Knotenpunkt-Num-

mern, die andere Seite enthält eine Übersicht

aller wichtiger Sehenswürdigkeiten.

Die Wanderkarte kostet € 6,00 und ist un-

ter anderem bei den Tourist-Shops, Westtoer,

dem ZWIN Naturzentrum und diversen

VVV-Fremdenverkehrsbüros erhältlich.

voorbij horizonstaren in verre verten –

water dat verbindt-IdvE-

14

Kijken, luisteren en wachten…

Twee natuurfotografen, mannen gepassioneerd door hun vak. Eén uit Vlaanderen, de ander uit Nederland. Vandaag

ontmoeten ze elkaar voor het eerst. Op een mooi plekje precies op de grens, midden in Het Zwin. Er ontstaat een

boeiend gesprek. Over natuur in Het Zwin, Afrika en India. Over kijken met andere ogen, door de zoeker, en blijven

zitten tot er iets gebeurt, zelfs al duurt het twee uur…

Louis Drent en Misjel Decleer maakten wel

duizenden foto’s in en rond Het Zwin. Zij zijn

het die Het Zwin op de kaart zetten en met

hun foto’s mensen aanzetten toch ook met

eigen ogen deze unieke biotoop te aanschou-

wen. Misjel gaf veertig jaar geleden al rondlei-

dingen door het gebied en woonde er vervol-

gens vijftien jaar in een bunker. Je zou kunnen

zeggen dat hij vergroeid is met de natuur. Hij

kent ieder vogeltje en waterdiertje en weet

nauwkeurig te vertellen over de ontwikkeling

die Het Zwin sinds die tijd heeft doorgemaakt.

Leren kijkenWe hebben geluk. Het is de eerste zonni-

ge dag in maart als we naar Louis’ favoriete

plekje lopen. Een idyllisch stukje natuur vlak-

bij het parkeerterrein van het bezoekerscen-

trum bij Cadzand. De lage zon versterkt de

sereniteit die hier in het zeer prille voorjaar

heerst. Toeristen zijn er nog weinig: ‘Hier

neem ik mijn cursisten vaak mee naartoe

voor fotoworkshops. Dit vind ik echt een top

plek. Eigenlijk leer ik mensen kijken, want als er

voor je neus een vos oversteekt, maar je ziet

het niet, dan mis je een mooi moment. Kijken en

luisteren, dat is de essentie van natuurfo-

tografie. En als je eenmaal die mooie vogel

voor je camera hebt, dan moet je wach-

ten, wachten tot het iets doet. Tot het dat

visje uit het water pakt, dan krijg je die ene

mooie foto die je thuis aan iedereen laat

zien en met trots in je fotoboek plakt.’

De Zwinstreek door de ogen van een fotograaf

15

Mensen op wolkjesHet plekje waar Louis ons mee naartoe neemt,

valt ook bij Misjel in de smaak. Het heeft iets

weg van de Savanne in Afrika. Enkele bomen

groeien scheef of zijn omgevallen, waardoor

er een mooie schakering van vormen ontstaat.

Er is een waterplas, struikgewas, gras en duin.

Vogels fluiten… Misjel: ‘Het eerste licht is vaak

het mooist. Niet de zonsopgang zelf, maar het

ochtendlicht. Als er dan een lage nevel over

het land ligt, lijkt het net alsof de mensen op

wolkjes lopen, zeer mooi vind ik dat. Mensen

zeggen soms dat je geluk moet hebben voor

een mooie foto, maar geluk heb je vaak zelf

in de hand. Die vos of boomkikker zie je mis-

schien niet de eerste keer dat je ergens komt,

maar wel als je blijft komen. Gegarandeerd dat

je dan mooie dingen ziet. Ik slaap nog regelma-

tig in Het Zwin, dan zet ik mijn busje neer op

de dijk en sta ik op bij het eerste licht, vaak zie

ik dan die vosjes heel rustig lopen, een machtig

mooi gezicht. Het is mijn favoriete plekje.

Als jonge gast zat ik er soms uren achtereen.

Met de kijker naast me ging ik er breien, leder

bewerken tot sandalen en lezen. Soms kwam

van al dat gedoe niets terecht omdat ik een

visarend voor mijn neus zag duiken naar voed-

sel en met een grote harder, een bot of een

zeebaars weer aan de oppervlakte verscheen.

Of ik zag hoe een aalscholver in een gevecht

verwikkeld was met een glibberige paling. Dat

alles zag ik van op mijn luie bank. Oren spitsen,

ogen open en het gebeurt. Een ander, en iet-

wat intiemer plaatsje waar ik vaak kwam was

een open plaats in de duinbosjes. De conser-

vator hield er zijn bijenkasten en liet me wel

eens proeven van zijn honing, maar de essen-

tie was er de poel. Er verbleven onder andere

kamsalamanders die ik af en toe zag wanneer

ze naar zuurstof kwamen happen. Vandaag is

de poel hersteld en is het bos open gemaakt,

waardoor bloemen de openheid kleuren en de

boomkikkers weer worden gehoord.’

Reizen in spijkerjasBeide fotografen zijn fervent reiziger naar

verre oorden, maar voelen zich thuis in

Het Zwin. Louis neemt groepen mee naar

De Zwinstreek door de ogen van een fotograaf

16

Kenia en Tanzania voor wildlifefotografie en Misjel reist regelmatig

af naar India, ook voor natuurfotografie. Het spijkerjasje van Lou-

is is veelzeggend. Het is letterlijk volgenaaid met Afrikaanse stik-

sels en emblemen van olifanten. Lachend: ‘Ik heb er vijf van. Toen ik

eens in Italië was bood iemand mij vijfhonderd euro voor dit jasje.’

Groene boomkikkerDe wereld kent veel mooie plekken, maar Het Zwin maakt bij beide

fotografen iets los. Misjel: ‘De mooiste natuur die ik heb gezien, is aan-

gelegd door mensen. Natuur kun je namelijk prima creëren. Zo ook

hier in Het Zwin. Als het natuurlijk evenwicht eenmaal is hersteld, laten

zelfs de meest zeldzame soorten zich weer zien. Een voorbeeld daarvan

is de boomkikker: kleine groene exotische verschijningen die de zon

koesteren en hier zowat het noordelijke areaal van hun verspreiding

bereiken. Wanneer je erg goed kijkt, kun je ze soms tijdens de dag zien

zitten genieten van een zonnebad op een braamblad. Tegen de scheme-

ring springen ze dan naar beneden tot op de oeverzomen van de vijver

waar ze hun kwaakblaas oppompen en de hele omgeving doen halmen

van hun concerten.’

Louis vult aan: ‘Wat ik zo mooi vind in Het Zwin, zijn de structuren die

zichtbaar worden in de schorren als het water is teruggetrokken. Dan

zie je de verschillende kleuren en lagen in het zand, met de schittering

van de zon die het zo mooi verlicht. Ik werk vaak met lange telelenzen

omdat je dan de structuren en landschappen in elkaar drukt, dat vind ik

heel gaaf. Het blijft mij keer op keer boeien.’

Fotografie als ontspanningVanaf ons stukje ‘Afrika in Het Zwin’ lopen we verder tot boven op

de dijk. Daar hebben we een prachtig uitzicht op de Zwingeul. Precies

bij de grenspaal staan we stil en kijken we uit over het landschap. ‘Na-

tuur was voor ons als het eten van een boterham’, zegt Misjel over

zijn jeugd. ‘Dat hoefde je niet uit te leggen. Het was onderdeel van

je leven.’ Bij Louis is de natuur vooral de laatste tien jaar gaan leven:

‘Vroeger werkte ik als reclamefotograaf en was ik altijd druk. Tijd voor

natuur was er niet bij. Ik moest altijd opdrachten scoren en bezig blij-

ven. Ik ben nog steeds een druk mannetje hoor, dus de natuur heeft

mij in die zin geen ander mens gemaakt. Maar ik ontspan wel in de

natuur, net als veel mensen. Ik heb bijvoorbeeld een cursist die vijf-

honderd kilometer rijdt om bij mij workshops te volgen. Ze heeft een

heel druk beroep en die fotografieweekenden zijn haar ontspanning.’

Bij de grenspaal mogen de heren op de foto. ‘Gek dat ik je hier nooit eerder

heb ontmoet’, zegt Misjel. Louis slaat een arm om Misjels schouder en ze

lachen. Terwijl de heren hun positie innemen krijgt de schrijver nog wat

aanwijzingen voor de compositie. Het is misschien een cliché: de drukke

Hollander en de bescheiden Vlaming, maar een mooi moment is het wel.

Automatische standOp de terugweg raken de fotografen verwikkeld in een technisch ge-

sprek over hun vak. Allebei hebben ze een eigen visie op hoe je men-

sen leert fotograferen en welke camerastanden hiervoor het beste

zijn. Over één ding zijn ze het echter roerend eens: die automatische

functie moet van de camera af, want daarmee leer je nagenoeg niets!

Misjel Decleer: www.kustfotografie.com

Louis Drent: www.fotolouisdrent.nl

17

Durch die Augen eines Fotografen

Louis Drent und Misjel Decleer machten tausende Fotos in der

Umgebung von Het Zwin. Sie portraitieren und promoten Het Zwin

und regen mit ihren Fotos dazu an, dieses einzigartige Biotop einmal mit

eigenen Augen zu sehen.

„Sehen und hören, das ist die Essenz der Naturfotografie“, sagt Louis

Drent. „Wenn man einen besonderen Vogel vor der Linse hat, muss

man warten, bis etwas Besonderes passiert. Bis er beispielsweise einen

Fisch aus dem Wasser fischt. So entsteht eine Aufnahme, auf die man

stolz sein kann.”

Misjel: „Das erste Licht ist oft das schönste. Man sagt auch, dass

man für eine gute Aufnahme Glück haben muss, aber man kann dem

Glück auch auf die Sprünge helfen. Einen Fuchs oder Laubfrosch

sieht man vielleicht nicht beim ersten Besuch, aber wenn man im-

mer wieder zurückkehrt, entdeckt man auch die verborgenen Dinge.”

Es gibt viele schöne Orte auf der Welt. Het Zwin berührt die bei-

den Fotografen jedoch ganz besonders. Misjel: „Die schönste Na-

tur die ich kenne, wurde von Menschenhand geschaffen. Man kann

Natur nämlich kreieren -wie hier in Het Zwin. Wenn das natürliche

Gleichgewicht wiederhergestellt ist, kehren auch ganz seltene Ar-

ten wieder zurück.” Louis ergänzt: „Was mir an Het Zwin so gefällt,

sind die Strukturen, die im Watt und Schlick sichtbar werden, wenn

sich das Wasser zurückgezogen hat. Dann sieht man die verschiede-

nen Sand- und Farbschichten, welche von der Sonne wunderbar be-

leuchtet werden. Ich arbeite oft mit Teleobjektiven, weil damit die

Strukturen und Landschaften ineinanderfließen, das finde ich beson-

ders ästhetisch. Dieser Anblick fesselt mich jedes Mal aufs Neue.“

Misjel Decleer: www.kustfotografie.com

Louis Drent: www.fotolouisdrent.nl

sporen op het strandabstracte beelden – een spel

van water, wind en zand-JB-

1cm = X km

PARELS UIT DE ZWINSTREEK KENMERKENDE PLANTEN & DIEREN

PICTOGRAMMEN

BRUGGE

SLUIS

OOSTBURG

NOORDZEE

BO

UD

EW

IJNK

AN

AA

L

LEOPO

LDK

ANAAL

LEOPOLDKANAAL

DAMSE VAART

SCHIPDONKKANAAL

WESTERSCHELDE

AARDENBURG

BRESKENS

DRAAIBRUG

SINT-LAUREINS

MIDDELBURG

EEKLO

ADEGEMSIJSELE

LAPSCHEURE

MOERKERKE

DEN HOORN

RIJCKEVELDE

KOOLKERKE

RAMSKAPELLEWESTKAPELLE

HOEKE

LEMBEKE

SINT-MARGRIETE

HOOFDPLAAT

NIEUWVLIET

WATERLAND-OUDEMAN

WATERVLIET

SINT-JAN-IN-EREMO

BENTILLE

ASSENEDE

MALDEGEM

CADZANDGROEDE

PASSAGEULELINIE

CA

NT

ELM

OLI

NIE

HEIST

DUDZELE

MEETKERKE

LISSEWEGE

ZWANKENDAMME

DAMME

IJZENDIJKE

KNOKKE

ZWIN

ZEEBRUGGE

Aardenburg: Gemeentelijk Archeologisch Museum

Breskens: Visserijmuseum

Damme: Huyze de Grote Sterre met bezoekerscentrum Damme en de Zwinstreek en Uilenspiegelmuseum, Museum Sint-Janshospitaal

Dudzele: Heemkundig museum De Groene Tente

Groede: Het Vlaemsche Erfgoed

Heist: Sincfala, Museum van de Zwinstreek

IJzendijke: Museum voor de Staats-Spaanse Linies

Knokke: Zwin Natuurcentrum

Lissewege: Bezoekerscentrum De Oude Pastorie

Middelburg: Bezoekerscentrum Middelburg

Maldegem: Stoomcentrum*

Oostburg: Oorlogsmuseum Swithback

Ramskapelle: For Freedom Museum

Retranchement: Het Zwincentrum

Sluis: Oudheidkundige verzameling Belfort

*Net buiten de zwinstreek

Lamsoor

Zeekraal

Wilde Marjolein

Kruisdistel

Knotbomen

Dubbelkelk

Kleine Zilverreiger

Boomkikker

Kolganzen

Grutto

Kamsalamander

Harder

Dwergstern

Zeehond

Levende stenen

Kokmeeuwen

Visdief

Steenuil

Vleermuis

Haaientand

Natuurgebieden

Vogelkijkpunten

Pittoreske dorpskern

Thematische � etsroute

Thematische wandelroute

Grenspaal

Forten en andereoverblijfselen van deStaats-Spaanse linies

Educatieve grondwatermeter

Verdedigingswerken van de1e en 2e Wereldoorlog

DRAAIBRUG

BO

UD

EW

IJNK

AN

AA

L

DUDZELEDUDZELEDUDZELEDUDZELEDUDZELEDUDZELEDUDZELEDUDZELEDUDZELEDUDZELEDUDZELEDUDZELE

NIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIET GROEDE

LISSEWEGELISSEWEGE

ZWANKENDAMMEZWANKENDAMMEZWANKENDAMMEZWANKENDAMMEZWANKENDAMMEZWANKENDAMMEZWANKENDAMMEZWANKENDAMMEZWANKENDAMMEZWANKENDAMMEZWANKENDAMMEZWANKENDAMME

HEISTHEISTHEISTHEISTHEIST

OOSTBURGOOSTBURG

LEOPO

LDK

ANAAL

RAMSKAPELLERAMSKAPELLE

BRESKENSBRESKENSBRESKENSBRESKENSBRESKENSBRESKENSBRESKENSBRESKENSBRESKENS

DAMME

MALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEM

MIDDELBURGMIDDELBURGMIDDELBURG

DEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORN

ZWINZWINZWINZWINZWINZWINZWINZWINZWINZWINZWINZWINZWIN

SLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUIS

DRAAIBRUG

IJZENDIJKEIJZENDIJKEIJZENDIJKEIJZENDIJKEIJZENDIJKEIJZENDIJKEIJZENDIJKEIJZENDIJKEIJZENDIJKE

CadzandCadzand

ZWANKENDAMMEZWANKENDAMME

HOOFDPLAAT

LISSEWEGELISSEWEGELISSEWEGELISSEWEGELISSEWEGELISSEWEGELISSEWEGELISSEWEGELISSEWEGELISSEWEGELISSEWEGE

SLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUIS

DAMME

CADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZAND

SLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUIS

LISSEWEGELISSEWEGELISSEWEGE

Sint-Kruis

OostkerkeOostkerkeOostkerkeOostkerkeOostkerkeOostkerkeOostkerkeOostkerkeOostkerkeOostkerke

VivenkapelleVivenkapelleVivenkapelleVivenkapelleVivenkapelleVivenkapelle

ZuidzandeZuidzandeZuidzande

Sint-Anna Ter MuidenSint-Anna Ter MuidenSint-Anna Ter Muiden

Eede

Schoondijke

Biervliet

Ter DoestTer DoestTer DoestTer DoestTer DoestTer Doest

Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58

Het Zwin

Stadswallen van DammeStadswallen van DammeStadswallen van DammeStadswallen van DammeStadswallen van DammeStadswallen van DammeStadswallen van DammeStadswallen van DammeStadswallen van DammeStadswallen van Damme

RijckeveldeRijckevelde

Platte kreekPlatte kreek

Sashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en Vuurtorenweiden

Zwinduinen- en poldersZwinduinen- en polders

Kleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van Heist

Sint-PietersplasSint-PietersplasSint-PietersplasSint-PietersplasSint-PietersplasSint-PietersplasSint-PietersplasSint-PietersplasSint-PietersplasSint-PietersplasSint-PietersplasSint-PietersplasSint-PietersplasSint-Pietersplas

Zeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en Fonteintjes

De BlikkenDe Blikken

PontebosPontebos

Zwinweide

ReepReep

PaulinaschorPaulinaschor

PlaskreekPlaskreekPlaskreek

Hoge PlatenHoge PlatenInlaag HoofdplaatInlaag HoofdplaatInlaag HoofdplaatInlaag HoofdplaatInlaag HoofdplaatInlaag Hoofdplaat

Cletemspolder en Groese DuintjesCletemspolder en Groese DuintjesCletemspolder en Groese DuintjesCletemspolder en Groese Duintjes

Willem Leopold Polder, Kievittepolder en Oudelandse PolderWillem Leopold Polder, Kievittepolder en Oudelandse PolderWillem Leopold Polder, Kievittepolder en Oudelandse PolderWillem Leopold Polder, Kievittepolder en Oudelandse PolderWillem Leopold Polder, Kievittepolder en Oudelandse PolderWillem Leopold Polder, Kievittepolder en Oudelandse PolderWillem Leopold Polder, Kievittepolder en Oudelandse PolderWillem Leopold Polder, Kievittepolder en Oudelandse PolderWillem Leopold Polder, Kievittepolder en Oudelandse PolderWillem Leopold Polder, Kievittepolder en Oudelandse Polder

Willem Leopold Polder, Kievittepolder en Oudelandse Polder

Natuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van Erasmus

Wallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van Aardenburg

Wallen van SluisWallen van SluisWallen van SluisWallen van SluisWallen van SluisWallen van SluisWallen van SluisWallen van SluisWallen van SluisWallen van SluisWallen van SluisWallen van SluisWallen van Sluis

Verdronken Zwarte PolderVerdronken Zwarte PolderVerdronken Zwarte PolderVerdronken Zwarte PolderVerdronken Zwarte PolderVerdronken Zwarte Polder

Dijken Zeeuws-VlaanderenDijken Zeeuws-Vlaanderen

Aardenburgse HavenpolderAardenburgse Havenpolder

Baarzandsche KreekBaarzandsche KreekBaarzandsche KreekBaarzandsche Kreek

Baai van HeistBaai van Heist

Oud fort IsabellaOud fort IsabellaOud fort Isabella

Fort Sint-DonaasFort Sint-DonaasFort Sint-DonaasFort Sint-Donaas

Fort Sint-JobFort Sint-Job

Fort LapinFort LapinFort LapinFort LapinFort LapinFort LapinFort LapinFort LapinFort LapinFort LapinFort LapinFort LapinFort LapinFort Lapin

Retranchement CadsandriaRetranchement CadsandriaRetranchement Cadsandria

Loofort

Fort Nassau, Fort BerchemFort Nassau, Fort BerchemFort Nassau, Fort Berchem

Scherpbier

Fort Sint-FrederikFort Sint-FrederikFort Sint-FrederikFort Sint-Frederik

Hans VriezeschansHans VriezeschansHans VriezeschansHans VriezeschansHans VriezeschansHans VriezeschansHans VriezeschansHans VriezeschansHans VriezeschansHans VriezeschansHans Vriezeschans

Stadsversterking

StadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterking

StadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterking

Fort van DammeFort van DammeFort van DammeFort van DammeFort van Damme

Fort van BeierenFort van BeierenFort van BeierenFort van Beieren

ElderschansElderschansElderschansElderschansElderschansElderschansElderschansElderschansElderschansElderschansElderschansElderschans

Stadsversterking

Krabbeschans

KruisdijkschansKruisdijkschansKruisdijkschansKruisdijkschansKruisdijkschans

Stadsversterking

Stadsversterking

Cathalijneschans

Fort Nijevelt

Redoute melk en brokkenRedoute melk en brokkenRedoute melk en brokkenRedoute melk en brokken

Redoute kaas en brood

Redoute Verbrand FortRedoute Verbrand FortRedoute Verbrand FortRedoute Verbrand FortRedoute Verbrand Fort

Redoute van Michem

Redoute BekafRedoute BekafRedoute Bekaf

Fort De MunteFort De MunteFort De MunteFort De MunteFort De MunteFort De MunteFort De MunteFort De MunteFort De Munte

Redoute

Redoute GrotendorstRedoute GrotendorstRedoute GrotendorstRedoute GrotendorstRedoute GrotendorstRedoute GrotendorstRedoute GrotendorstRedoute GrotendorstRedoute GrotendorstRedoute GrotendorstRedoute GrotendorstRedoute Grotendorst

Jonkvrouwschans/Jufferschans

Fort Sint-PaulusFort Sint-PaulusFort Sint-PaulusFort Sint-PaulusFort Sint-PaulusFort Sint-PaulusFort Sint-PaulusFort Sint-Paulus

VogeltelpostVogeltelpostVogeltelpostVogeltelpost

ZWINZWINZWINZWINZWINZWINZWINZWINZWINZWINZWIN

WaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkje

Turkije

Sint-DonaaspolderSint-DonaaspolderSint-DonaaspolderSint-DonaaspolderSint-Donaaspolder

Groote GatGroote GatGroote GatGroote Gat

Redoute spek en brood

MEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKE

Meetkerkse MoerenMeetkerkse Moeren

MEETKERKEMEETKERKE

DRAAIBRUG

Loofort

CadzandCadzand

KNOKKEKNOKKE

Fort Sint-PaulusFort Sint-PaulusFort Sint-PaulusFort Sint-PaulusFort Sint-Paulus

Het ZwinHet Zwin

Zwinduinen- en poldersZwinduinen- en polders

ZwinweideZwinweideZwinweideZwinweideZwinweide

StadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterking

DAMMEDAMMEDAMMEDAMMEDAMMEDAMME

DAMME

Fort van Damme

Redoute van MichemRedoute van MichemRedoute van MichemRedoute van MichemRedoute van MichemRedoute van MichemRedoute van MichemRedoute van Michem

HOOFDPLAATHOOFDPLAAT

HOOFDPLAAT

PARELS UIT DE ZWINSTREEK

-

1cm = X km

PARELS UIT DE ZWINSTREEK KENMERKENDE PLANTEN & DIEREN

PICTOGRAMMEN

BRUGGE

SLUIS

OOSTBURG

NOORDZEE

BO

UD

EW

IJNK

AN

AA

L

LEOPO

LDK

ANAAL

LEOPOLDKANAAL

DAMSE VAART

SCHIPDONKKANAAL

WESTERSCHELDE

AARDENBURG

BRESKENS

DRAAIBRUG

SINT-LAUREINS

MIDDELBURG

EEKLO

ADEGEMSIJSELE

LAPSCHEURE

MOERKERKE

DEN HOORN

RIJCKEVELDE

KOOLKERKE

RAMSKAPELLEWESTKAPELLE

HOEKE

LEMBEKE

SINT-MARGRIETE

HOOFDPLAAT

NIEUWVLIET

WATERLAND-OUDEMAN

WATERVLIET

SINT-JAN-IN-EREMO

BENTILLE

ASSENEDE

MALDEGEM

CADZANDGROEDE

PASSAGEULELINIE

CA

NT

ELM

OLI

NIE

HEIST

DUDZELE

MEETKERKE

LISSEWEGE

ZWANKENDAMME

DAMME

IJZENDIJKE

KNOKKE

ZWIN

ZEEBRUGGE

Aardenburg: Gemeentelijk Archeologisch Museum

Breskens: Visserijmuseum

Damme: Huyze de Grote Sterre met bezoekerscentrum Damme en de Zwinstreek en Uilenspiegelmuseum, Museum Sint-Janshospitaal

Dudzele: Heemkundig museum De Groene Tente

Groede: Het Vlaemsche Erfgoed

Heist: Sincfala, Museum van de Zwinstreek

IJzendijke: Museum voor de Staats-Spaanse Linies

Knokke: Zwin Natuurcentrum

Lissewege: Bezoekerscentrum De Oude Pastorie

Middelburg: Bezoekerscentrum Middelburg

Maldegem: Stoomcentrum*

Oostburg: Oorlogsmuseum Swithback

Ramskapelle: For Freedom Museum

Retranchement: Het Zwincentrum

Sluis: Oudheidkundige verzameling Belfort

*Net buiten de zwinstreek

Lamsoor

Zeekraal

Wilde Marjolein

Kruisdistel

Knotbomen

Dubbelkelk

Kleine Zilverreiger

Boomkikker

Kolganzen

Grutto

Kamsalamander

Harder

Dwergstern

Zeehond

Levende stenen

Kokmeeuwen

Visdief

Steenuil

Vleermuis

Haaientand

Natuurgebieden

Vogelkijkpunten

Pittoreske dorpskern

Thematische � etsroute

Thematische wandelroute

Grenspaal

Forten en andereoverblijfselen van deStaats-Spaanse linies

Educatieve grondwatermeter

Verdedigingswerken van de1e en 2e Wereldoorlog

DRAAIBRUG

BO

UD

EW

IJNK

AN

AA

L

DUDZELEDUDZELEDUDZELEDUDZELEDUDZELEDUDZELEDUDZELEDUDZELEDUDZELEDUDZELEDUDZELEDUDZELE

NIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIET GROEDE

LISSEWEGELISSEWEGE

ZWANKENDAMMEZWANKENDAMMEZWANKENDAMMEZWANKENDAMMEZWANKENDAMMEZWANKENDAMMEZWANKENDAMMEZWANKENDAMMEZWANKENDAMMEZWANKENDAMMEZWANKENDAMMEZWANKENDAMME

HEISTHEISTHEISTHEISTHEIST

OOSTBURGOOSTBURG

LEOPO

LDK

ANAAL

RAMSKAPELLERAMSKAPELLE

BRESKENSBRESKENSBRESKENSBRESKENSBRESKENSBRESKENSBRESKENSBRESKENSBRESKENS

DAMME

MALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEM

MIDDELBURGMIDDELBURGMIDDELBURG

DEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORN

ZWINZWINZWINZWINZWINZWINZWINZWINZWINZWINZWINZWINZWIN

SLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUIS

DRAAIBRUG

IJZENDIJKEIJZENDIJKEIJZENDIJKEIJZENDIJKEIJZENDIJKEIJZENDIJKEIJZENDIJKEIJZENDIJKEIJZENDIJKE

CadzandCadzand

ZWANKENDAMMEZWANKENDAMME

HOOFDPLAAT

LISSEWEGELISSEWEGELISSEWEGELISSEWEGELISSEWEGELISSEWEGELISSEWEGELISSEWEGELISSEWEGELISSEWEGELISSEWEGE

SLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUIS

DAMME

CADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZAND

SLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUIS

LISSEWEGELISSEWEGELISSEWEGE

Sint-Kruis

OostkerkeOostkerkeOostkerkeOostkerkeOostkerkeOostkerkeOostkerkeOostkerkeOostkerkeOostkerke

VivenkapelleVivenkapelleVivenkapelleVivenkapelleVivenkapelleVivenkapelle

ZuidzandeZuidzandeZuidzande

Sint-Anna Ter MuidenSint-Anna Ter MuidenSint-Anna Ter Muiden

Eede

Schoondijke

Biervliet

Ter DoestTer DoestTer DoestTer DoestTer DoestTer Doest

Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58

Het Zwin

Stadswallen van DammeStadswallen van DammeStadswallen van DammeStadswallen van DammeStadswallen van DammeStadswallen van DammeStadswallen van DammeStadswallen van DammeStadswallen van DammeStadswallen van Damme

RijckeveldeRijckevelde

Platte kreekPlatte kreek

Sashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en Vuurtorenweiden

Zwinduinen- en poldersZwinduinen- en polders

Kleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van Heist

Sint-PietersplasSint-PietersplasSint-PietersplasSint-PietersplasSint-PietersplasSint-PietersplasSint-PietersplasSint-PietersplasSint-PietersplasSint-PietersplasSint-PietersplasSint-PietersplasSint-PietersplasSint-Pietersplas

Zeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en Fonteintjes

De BlikkenDe Blikken

PontebosPontebos

Zwinweide

ReepReep

PaulinaschorPaulinaschor

PlaskreekPlaskreekPlaskreek

Hoge PlatenHoge PlatenInlaag HoofdplaatInlaag HoofdplaatInlaag HoofdplaatInlaag HoofdplaatInlaag HoofdplaatInlaag Hoofdplaat

Cletemspolder en Groese DuintjesCletemspolder en Groese DuintjesCletemspolder en Groese DuintjesCletemspolder en Groese Duintjes

Willem Leopold Polder, Kievittepolder en Oudelandse PolderWillem Leopold Polder, Kievittepolder en Oudelandse PolderWillem Leopold Polder, Kievittepolder en Oudelandse PolderWillem Leopold Polder, Kievittepolder en Oudelandse PolderWillem Leopold Polder, Kievittepolder en Oudelandse PolderWillem Leopold Polder, Kievittepolder en Oudelandse PolderWillem Leopold Polder, Kievittepolder en Oudelandse PolderWillem Leopold Polder, Kievittepolder en Oudelandse PolderWillem Leopold Polder, Kievittepolder en Oudelandse PolderWillem Leopold Polder, Kievittepolder en Oudelandse Polder

Willem Leopold Polder, Kievittepolder en Oudelandse Polder

Natuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van Erasmus

Wallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van Aardenburg

Wallen van SluisWallen van SluisWallen van SluisWallen van SluisWallen van SluisWallen van SluisWallen van SluisWallen van SluisWallen van SluisWallen van SluisWallen van SluisWallen van SluisWallen van Sluis

Verdronken Zwarte PolderVerdronken Zwarte PolderVerdronken Zwarte PolderVerdronken Zwarte PolderVerdronken Zwarte PolderVerdronken Zwarte Polder

Dijken Zeeuws-VlaanderenDijken Zeeuws-Vlaanderen

Aardenburgse HavenpolderAardenburgse Havenpolder

Baarzandsche KreekBaarzandsche KreekBaarzandsche KreekBaarzandsche Kreek

Baai van HeistBaai van Heist

Oud fort IsabellaOud fort IsabellaOud fort Isabella

Fort Sint-DonaasFort Sint-DonaasFort Sint-DonaasFort Sint-Donaas

Fort Sint-JobFort Sint-Job

Fort LapinFort LapinFort LapinFort LapinFort LapinFort LapinFort LapinFort LapinFort LapinFort LapinFort LapinFort LapinFort LapinFort Lapin

Retranchement CadsandriaRetranchement CadsandriaRetranchement Cadsandria

Loofort

Fort Nassau, Fort BerchemFort Nassau, Fort BerchemFort Nassau, Fort Berchem

Scherpbier

Fort Sint-FrederikFort Sint-FrederikFort Sint-FrederikFort Sint-Frederik

Hans VriezeschansHans VriezeschansHans VriezeschansHans VriezeschansHans VriezeschansHans VriezeschansHans VriezeschansHans VriezeschansHans VriezeschansHans VriezeschansHans Vriezeschans

Stadsversterking

StadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterking

StadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterking

Fort van DammeFort van DammeFort van DammeFort van DammeFort van Damme

Fort van BeierenFort van BeierenFort van BeierenFort van Beieren

ElderschansElderschansElderschansElderschansElderschansElderschansElderschansElderschansElderschansElderschansElderschansElderschans

Stadsversterking

Krabbeschans

KruisdijkschansKruisdijkschansKruisdijkschansKruisdijkschansKruisdijkschans

Stadsversterking

Stadsversterking

Cathalijneschans

Fort Nijevelt

Redoute melk en brokkenRedoute melk en brokkenRedoute melk en brokkenRedoute melk en brokken

Redoute kaas en brood

Redoute Verbrand FortRedoute Verbrand FortRedoute Verbrand FortRedoute Verbrand FortRedoute Verbrand Fort

Redoute van Michem

Redoute BekafRedoute BekafRedoute Bekaf

Fort De MunteFort De MunteFort De MunteFort De MunteFort De MunteFort De MunteFort De MunteFort De MunteFort De Munte

Redoute

Redoute GrotendorstRedoute GrotendorstRedoute GrotendorstRedoute GrotendorstRedoute GrotendorstRedoute GrotendorstRedoute GrotendorstRedoute GrotendorstRedoute GrotendorstRedoute GrotendorstRedoute GrotendorstRedoute Grotendorst

Jonkvrouwschans/Jufferschans

Fort Sint-PaulusFort Sint-PaulusFort Sint-PaulusFort Sint-PaulusFort Sint-PaulusFort Sint-PaulusFort Sint-PaulusFort Sint-Paulus

VogeltelpostVogeltelpostVogeltelpostVogeltelpost

ZWINZWINZWINZWINZWINZWINZWINZWINZWINZWINZWIN

WaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkje

Turkije

Sint-DonaaspolderSint-DonaaspolderSint-DonaaspolderSint-DonaaspolderSint-Donaaspolder

Groote GatGroote GatGroote GatGroote Gat

Redoute spek en brood

MEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKE

Meetkerkse MoerenMeetkerkse Moeren

MEETKERKEMEETKERKE

DRAAIBRUG

Loofort

CadzandCadzand

KNOKKEKNOKKE

Fort Sint-PaulusFort Sint-PaulusFort Sint-PaulusFort Sint-PaulusFort Sint-Paulus

Het ZwinHet Zwin

Zwinduinen- en poldersZwinduinen- en polders

ZwinweideZwinweideZwinweideZwinweideZwinweide

StadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterking

DAMMEDAMMEDAMMEDAMMEDAMMEDAMME

DAMME

Fort van Damme

Redoute van MichemRedoute van MichemRedoute van MichemRedoute van MichemRedoute van MichemRedoute van MichemRedoute van MichemRedoute van Michem

HOOFDPLAATHOOFDPLAAT

HOOFDPLAAT

KENMERKENDE PLANTEN & DIEREN

20

Hier kan je niet anders dan Bourgondisch genieten. De Zwinregio verlangt dat van je, nodigt je als het ware

uit om te proeven, te beleven en te genieten. Dat genieten zit ook in de aard van de plaatselijke bevolking:

zij smullen veel en vaak van al het lekkers dat zee en land ons biedt en delen dat op vele manieren met be-

zoekers, zo getuigen onder andere de vele culinaire restaurants die de streek rijk is. Bij veruit de mees-

te restaurants staan verse producten prominent op het menu voor een voortreffelijke en verfijnde smaak.

Typische zilte producten uit de Zwinregio zijn

zeekraal en lamsoor. Groenten die hier, op

de grens van land en zee al eeuwenlang in de

natuur groeien. Zeekraal is zelfs een culinair

fenomeen! Alsof de wereld een nieuwe ont-

dekking heeft gedaan (en misschien is dat ook

zo) storten koks zich op deze groene zeeplant.

De smaak lijkt alsmaar beter en fijner te wor-

den. Verrukkelijk als garnituur bij vis, salades en

soepen. Maar ook rauw kan het prima gegeten

worden, bij een aperitief of glaasje wijn.

Lange tijd was zeekraal armenvoer. Het groei-

de in het wild en kon gratis door iedereen ge-

plukt worden. De smaak was prima, dus veel

mensen in kustgebieden gingen eropuit om het

zelf te snijden. De diepgroene plantjes groeiden

van oudsher op buitendijkse schorren, waar

de getijden hun werk deden en de plant zijn

aangename ziltzoute smaak van meekreeg. Te-

genwoordig wordt de plant in grote hoeveel-

heden gekweekt, maar bij ons komt het nog

in het wild voor. De plant is echter zeer zeld-

zaam en mag niet in het wild geplukt worden.

Lamsoren zijn de jonge blaadjes van de zeeas-

ter, een kruidig plantje dat het, net als zeekraal,

goed doet in getijdengebieden. Het groeit van

oudsher op de Zeeuwse en Picardische schor-

ren. Als het zomerseizoen ten einde loopt,

beginnen de planten te bloeien en kleuren de

bloemblaadjes wit, lila of geel. Eigenlijk heten

de lamsoren die je in de winkel koopt officieel

Zulte. In de volksmond hebben we het echter

gewoon over lamsoren, een echte groente van

de Lage landen. Lamsoor kun je roerbakken of

blancheren. Zout hoef je niet toe te voegen, dat

heeft het van nature. De blaadjes zijn erg lekker

bij alle soorten vis en heerlijk zilt van smaak!

SupermoestuinHet werken met verse en plaatselijke produc-

ten krijgt bij restaurant De Kromme Water-

gang in Slijkplaat een extra dimensie. Pal naast

het restaurant realiseerde topchef Edwin Vinke

een eigen proeftuin, De Zilte Hof: een super-

moestuin waar inmiddels 260 verschillende

soorten groenten, fruit en kruiden worden

geteeld. Voor Edwin is de tuin een inspiratie-

bron waar hij continue ideeën opdoet voor

gerechten. Ook ‘verloren’ groenten en specia-

le soorten geeft hij hier een nieuw leven. De

oude rassen waarmee hij experimenteert zijn

onaangetast, waardoor de voedingswaarde vele

malen groter is dan moderne (gekruiste) ras-

sen, en de smaak intenser. Edwin werkt bijvoor-

beeld graag met oerwortels zoals kervelwortel

en wortelpeterselie, maar ook de oeruien en

oerprei zijn voor hem een belangrijke ontdek-

king en waardevolle toevoeging in de keuken.

Alle gewassen in de Zilte Hof staan in de vol-

le Zeeuwse klei en tot verbazing van de kok

groeit alles er. Volgens Edwin is de grond in

Zeeuws-Vlaanderen een van de weinige, nog

niet verontreinigde stukken land. Dit komt met

name omdat de streek nog niet zo gek lang ge-

leden is ingepolderd. De kleigrond vormt een

ideale voedingsbodem voor veel verschillen-

de soorten gewassen. Zilte klei en zoute zee

vormen de basis van zijn keuken. Zo kookt hij

uitsluitend met gefilterd zeewater. Zout komt

er niet meer aan te pas, daarvoor gebruikt hij

een spray van gefilterd zeewater. Het zeewa-

ter geeft hem nog meer creatieve ideeën. Zo

geeft hij zijn tomaten uit de kas één derde

zeewater. De eerste maand waren de toma-

ten behoorlijk van de kaart, maar uiteindelijk

raakten ze er aan gewend. Door het toege-

voegde zeewater gaan de enzymen in de plant

harder werken en wordt de plant zoeter. Een

zeer aangename verassing en een methode

die nog nergens ter wereld wordt toegepast.

Al het lekkers uit de Zilte Hof wordt ge-

bruikt in de keuken van het restaurant. Wat

de wonderkok en zijn team er daar mee

doen, moet je zeker eens beleven. Succes-

volle nieuwe teelten vinden via de Zilte Hof

een plek naar het land van boeren in de re-

gio, die het gewas vervolgens op grotere

schaal telen. Ook andere sterrenrestaurants

in de regio, waaronder Oud Sluis,en Pure C

werken met ingredienten uit eigen moestuin.

Kopen langs de wegNatuurlijk hoef je niet per se uit eten om al

het lekkers van de Zwinregio te proeven. Het

is je zeker opgevallen dat vele boerderijtjes

groenten en fruit, maar ook kaas en eieren aan-

bieden. Vaak kom je deze winkels of stalletjes

tegen tijdens het fietsen, of als je met de auto

de streek verkent. Steeds meer boerderijen

hebben een uitgebreide winkel, waar de vrouw

Puur genieten De smaak van de Zwinregio

“Laat jezelf verleiden door de pure producten van de Zwinregio.”

des huizes voor een schappelijke prijs lekkernijen uit de streek voor be-

zoekers uitstalt en te koop aanbiedt. Ook verse fruitsappen zijn veelvul-

dig in de streek te koop. Zeeuwse Appelsap van De Appelaere is bijvoor-

beeld bij vrijwel alle horecagelegenheden en supermarkten te verkrijgen.

De Zwinregio is in vele opzichten uniek. Dat blijkt niet alleen uit de

geweldige natuur, maar ook uit de grote verscheidenheid aan verse

producten, afkomstig uit de zee en de voedingsrijke kleigrond. Laat je

meenemen op een smaakvolle ontdekkingstocht langs de pure pro-

ducten van de Zwinregio, welkom in de streek van het genieten!

Meer zeldzame soortenEr zijn nog meer bijzondere en zeldzame soorten die in onze regio

voorkomen in het wild. Zeebiet en zeekool bijvoorbeeld. Zeebiet is de

moeder van bietensoorten als snijbiet, suikerbiet en gewone biet. De

blaadjes zijn eetbaar, maar de knol niet. Het plantje komt veel voor in Eu-

ropese kustgebieden en is in de monding van Het Zwin geen vreemde.

Zeekool is zeldzamer en groeit het beste op een steenachtige grond.

De jonge, nog niet groene scheuten worden gegeten, net als bij witlof.

Zeekool is een erg sierlijke plant met mooie grote bos witte bloemen

en groene bladeren.

Kulinarische Genüsse in die Zwinregion

Willkommen im Land der Genüsse! In die Zwinregion kom-

men Gourmets und Genießer auf ihre Kosten. Auch die Einhei-

mischen sind echte Feinschmecker: Sie bereiten die Zutaten aus

dem Meer und vom Land mit viel Liebe zu und teilen ihre Leiden-

schaft gerne mit den Besuchern. Die vielen kulinarischen Restau-

rants sind Ausdruck dieser Gastfreundschaft. Bei den meisten Res-

taurants stehen nur die frischesten Produkte auf der Speisekarte.

Diese sind die Basis auserlesener und köstlicher Gerichte. Las-

sen Sie sich von den puren Produkten die Zwinregion verführen.

Man muss nicht unbedingt auswärts essen, um die Köstlichkeiten die Zwin-

region genießen zu können. Es ist Ihnen bestimmt aufgefallen, dass viele

Bauernhöfe Gemüse, Obst, Käse und Eier verkaufen. Immer mehr Bauern-

höfe verfügen über einen gut sortierten Hofladen, in dem man bei der Frau

des Hauses die frischen Leckerbissen der Region einkaufen kann.

Ben je op zoek naar een leuke dagbesteding of zoek je

een plekje om te overnachten? Dan zijn de Zwinstreek

gastheren een perfect aanknopingspunt. Alle gasthe-

ren wonen in de Zwinstreek en werken in de toeristi-

sche sector. Tijdens een speciaal opgezette cursus gast-

heerschap leerden ze over de geschiedenis, cultuur en

het landschap. Op de volgende pagina’s maak je nader

kennis met enkele van deze gedreven mensen. Laat

je meenemen op ontdekkingsreis door ‘hun’ streek.

Welkom in de ZwinstreekFavoriete onderdelen van de cursus waren het proeven

van verschillende streekproducten en het ontwikkelen

van een eigen uitje voor bezoekers. Een aantal van de

uitjes hebben we in dit magazine opgenomen.

Voor een complete lijst van alle gastheren en hun ui-

tjes kijk je op www.zwin.be of www.zwinstreek.eu on-

der het kopje ontdekken. Je herkent de gastheren ook

aan het uithangbordje op de muur met het gastheerlogo.

De ‘geheimen’ van RetranchementGastvrouwen: Jolanda van de Vijver, (Camping Den Molinshoeveen) en Mathilde Buijsse-Vercouteren, (mini-camping De Couter)

Als je ooit wilt kamperen in Retranchement,

kijk dan zeker ook naar de campings van Jolan-

da en Mathilde. De dames weten namelijk

ontzettend veel te vertellen over de streek

en haar rijke geschiedenis: ´De cursus heeft

ons heel veel geleerd over onze eigen streek’

vertelt Mathilde, ‘Inmiddels kunnen we onze

campinggasten heel veel vertellen over de

Zwinregio, en dan met name over Retranche-

ment. Neem nu dit witte huisje aan de Cad-

zandseweg/Stelledijk, vijftig meter van onze

camping: dit was oorspronkelijk een tolhuisje.

Het is gebouwd in 1873 bij de aanleg van de

eerste zandwegen die verhard werden met

steenslag. Het is nog bijna volledig intact en

wordt nu gebruikt als vakantiehuisje. Aan de

binnenkant kun je zien dat het geen gewoon

huis is. Omdat de tolgaarder zijn gezin niet kon

onderhouden van tol alleen, deed het huisje

ook dienst als café, vandaar de gelagkamer.’

Forten en wallenMathilde en Jolanda vertellen in geuren en kleu-

ren over ‘hun’ dorp Retranchement en het voor-

malig eiland van Cadzand. Prins Maurits speelt

een prominente rol bij de totstandkoming van

Retranchement. Tijdens de tachtigjarige oor-

log (Retranchement betekent versterking

of verschansing) was de prins verantwoor-

delijk voor het aanleggen van een compleet

netwerk van aarden wallen. Later herrezen

hier twee forten, waarvan er een is weg-

geslagen tijdens een zware storm in 1682.

Een dorp met een rijke geschiedenis dus.

In de voetsporen van prins Maurits‘De oorlog heeft zijn sporen achtergelaten,

maar Retranchement is een prachtig dorpje’,

zegt Jolanda. Wij raden iedereen aan om hier

te gaan wandelen, want dan ontdek je hele

mooie plekjes. ‘Je kunt heerlijk en in alle rust

wandelen over de wallen, en door het schil-

derachtige dorpscentrum. Het kleine centrum

heeft een geheel eigen karakter en ademt een

rustieke sfeer, vooral op hete zomerdagen. De

muziektent en de molen versterken dit zo-

merse gevoel. De molen stamt uit 1643, het

is de enige in zijn soort en volledig van hout

gemaakt.’ Om hun gasten een volledig beeld

te geven van Retranchement en de directe

omgeving bedachten Mathilde en Jolanda een

wandelroute met de toepasselijke naam ‘In de

voetsporen van Prins Maurits’. De wandelrou-

te is nog in ontwikkeling, maar ook zonder

route kun je heerlijk ‘vrij’ wandelen in deze

mooie omgeving.

Informatie over deze gastvrouwen en hun

campings.

www.decouter.nl en www.molinshoeve.nl

23

Welkom in de Zwinstreek

Begroeide bunkers‘Toen ik mij wat meer verdiepte in de ge-

schiedenis van Het Zwin, kwam ik te weten

dat er dwars door de Zwingeul zware om-

heiningen werden opgericht met elektrische

schrikdraden. Hierdoor zijn tal van mensen

omgekomen. Op een boogscheut van de inter-

nationale dijk rond Het Zwin, kan je het oor-

logsverleden nog heel tastbaar beleven. Enke-

le jaren geleden, tijdens een wandeling langs

de Hazegrasdijk, zag ik daar voor het eerst

de bunkers. Deze bleken onderdeel van de

‘Hollandstellung’ uit de Eerste Wereldoorlog

(Hollandlinie), een Duitse linie die de Neder-

landse grens volgt vanaf Knokke-Heist tot in

Limburg. De twee bunkers vind je in de Ha-

zegrasdijk op het einde van de Dijkgraafstraat.

Het is een mooie en rustige plek. De bunkers

hebben de tand des tijd - al een hele eeuw

lang - vrij goed doorstaan. En het is mooi om

zien hoe ze nu meer en meer dienst doen als

veilig onderkomen voor planten en dieren. Op

het beton groeien mooi gekleurde korstmos-

sen en in de lage toegangen maken zwaluwen

hun nest. Soms wordt zo’n oud zwaluwnest

omgebouwd door andere vogels, zoals het

winterkoninkje. De bunkers behoren tot op

heden tot een van mijn favoriete plekjes in de

Zwinstreek’, aldus Kris.

Bus-sie rond Het ZwinIn het kader van het gastheerschap ontwik-

kelde Kris een Bourgondische dagroute die

speciaal geschikt is voor groepen vanaf 15

personen. Het busje brengt je langs mooie en

interessante plekjes. De dag staat in het teken

van proeven, zien en beleven. ’s Morgens start

de activiteit met een ontbijt met uitleg over

het nieuwe ZWIN natuurcentrum. Nadien

wandelen de deelnemers langs de Hazegras-

dijk tot bij de bunkers uit de Eerste Wereld-

oorlog. Van daaruit heeft men een mooi uit-

zicht op de Willem Leopoldpolder die in de

komende jaren zal worden ontpolderd waar-

door het natuurgebied van Het Zwin bijna

twee keer zo groot zal worden. De wandeling

brengt de groep tot bij de hoeve Zoete Polder,

voor een bedrijfsbezoek aan de paardenstal-

lingen en de kersenboomgaard. De bus pikt

de groep daar op en gaat dan verder naar het

museum For Freedom in Ramskapelle. Daar

bestaat het programma uit een middagmaal

met een stevig streekbiertje en een rondleiding

door het prachtige museum. Nadien gaat het

met de bus naar ’t Hof ter Kalvekete, een be-

zoekboerderij waar Gerard zijn melkveestallen

toont en smakelijk vertelt over het dagelijks le-

ven op de boerderij. Zijn echtgenote verwerkt

een gedeelte van de koemelk tot allerlei streek-

eigen zuivelproducten. Daar hoort natuurlijk

een proevertje bij! De laatste halte is het gezel-

lige eetcafé ‘De Knotwilg’, in Oostkerke. Eerst

kunnen de deelnemers zich onderling meten in

allerlei volksspelen. Nadien wordt de dag er af-

gesloten met een gezellige barbecue.

Info en reservatie: Kris Struyf,

ZWIN natuurcentrum. T: 00 32 (0)50 619 340

Bourgondisch rond Het Zwinmet gastheer Kris Struyf: Centrumleider bij het ZWIN natuurcentrum in

Knokke-Heist.

‘Het Zwinlandschap is prachtig,’ zegt Kris Struyf. ‘Soms lijkt het wel of het

één van de meest ongerepte gebieden van ons land is. Maar niets is minder

waar. Zelf ben ik ook lang overtuigd geweest dat Het Zwin een woest stukje

natuur was, waar mensen haast geen invloed op hadden gehad. Het was voor

mij dan ook een hele ontdekking toen ik te weten kwam dat de typische

meertjes in Het Zwin het resultaat waren van grote graafwerkzaamheden

en dat het uitzicht van de uitgestrekte schorren mede bepaald is door aller-

lei menselijke activiteiten gedurende beide wereldoorlogen.’

2424

wit gemutst paalhoofdijzige wachter aan zee –

zichtbare stilte-IdvE-

Duizend jaar Groede op de fietsGastvrouwen Astrid van Damme en Nathalie en Christianne de Maertelaere.

In zo’n 38 kilometer fiets je door duizend jaar geschiedenis van Groede. Met deze bijzondere fiets-

route sturen onze gastvrouwen uit Groede je langs 29 hoogtepunten van dit pittoreske dorp. Al fiet-

send kom je oog in oog met de ontwikkelingen van het landschap. Kreken, dijken en buurtschap-

pen volgen elkaar op. Ga duizend jaar terug in de tijd en rij over de eerste dijken uit 1100, met de hand

aangelegd door hardwerkende monniken die zich moesten weren tegen de grillen van de zee. Hoog zijn deze

oude dijkjes niet, maar wel authentiek en in een prachtige landelijke omgeving, ideaal voor een fietsroute dus!

Polders en dorpskern met een verhaalDe fietsroute is opgebouwd rondom de drie

kreken, ieder met zijn eigen verhaal. Dat

verhaal is te lezen in de beschrijving van de

fietsroute, waar de dames veel tijd in hebben

gestoken. De blikvanger is de toren van de

Grote Kerk in Groede, die gedurende de rit

het lichtend middelpunt van de route is. De

dorpskern zelf is ook zeer de moeite waard.

Stop hier zeker even bij een van de gezellige

terrasjes op de markt, zoals bij Vadertje Cats.

Een korte wandeling vanaf de Grote Kerk naar

het museumstraatje, het Vlaemsche Erfgoed en

de Lutherse kerk zijn een welkome onderbre-

king van het fietsen.

De route, die je gratis kunt downloaden via

onderstaande websites, zit vol met leuke

weetjes, verrassende stops en geocaches.

Daardoor wordt de tocht ook voor gezinnen

met kinderen aantrekkelijk. Groede Podium

zal voor de kids ongetwijfeld een hoogtepunt

zijn. Je hoeft overigens niet de volledige route

te rijden: wil je het iets rustiger aan doen, dan

kun je de tocht gemakkelijk inkorten.

Groede in 1000 jaar: 38 km, 29 interessante

stoppunten, inclusief geocaches. De route is

ook online en voor gps beschikbaar. Download

gratis de fietsroute via www.minicampingboe-

renhof.nl of www.hetplatteputje.nl. De fietsrou-

te kan gestart worden op beide minicampings.

Willkommen in die Zwinregion

Haben Sie Lust auf einen schönen Tagesausflug oder su-

chen Sie einen Ort zum Übernachten? Dann finden Sie bei den

Gastgebern die Zwinregion wunderbare Ausflugziele. Alle Gastge-

ber wohnen in die Zwinregion und arbeiten im Tourismusbereich.

In speziellen Kursen für Gastgeber erhielten diese wertvolle Infor-

mationen zur Geschichte, Kultur und Landschaft. Auf den nächsten

Seiten lernen Sie einige dieser engagierten Gastgeber besser kennen.

Folgen Sie den ihnen auf eine Entdeckungsreise durch die Region.

Die beliebtesten Themen des Kurses waren das Kosten verschie-

dener kulinarischer Produkte aus der Region und die Planung eines

eigenen Ausflugs für Besucher. Einige dieser Ausflüge wurden in die-

ses Magazin aufgenommen. Für eine vollständige Liste aller Gast-

geber und deren Ausflüge besuchen Sie www.zwinstreek.eu unter

dem Titel ontdekken (bitte beachten Sie, dass diese Website nur auf

Niederländisch verfügbar ist). Die ausgewählten Gastgeber erkennt

man auch an einem Schild mit dem Gastgeberlogo.

Tausend Jahre Groede mit dem Fahrrad entdecken

Durch die Zusammenarbeit einiger Gastgeber ist diese faszinie-

rende Fahrradroute entstanden, die Sie auf eine Zeitreise entführt.

1.000 Jahre Groede: 38 km mit 29 interessanten Infopunkten, ein-

schließlich Geocaches. Diese Fahrradroute ist auch online und für

GPS erhältlich. Gratis Download der Fahrradroute auf www.mini-

campingboerenhof.nl oder www.hetplatteputje.nl (bitte beachten

Sie, dass diese Website nur auf Niederländisch verfügbar ist). Beide

Minicampingplätze sind Ausgangspunkt für die Fahrradroute.

Haasje-over over de grens Gastvrouw Lieve Gunst: ‘IJs’ dame van Hoeve Hazegras.

Lieve Gunst woont op de grens tussen Retranchement

en Knokke, op een plekje met een fantastisch uitzicht

op de Hazegraspolder, aangrenzend aan Het Zwin. Naast

de werkzaamheden voor hun boerenbedrijf, is Lieve ook

gastvouw voor vakantiegasten van Hoeve Hazegras,

een voormalige boterfabriek die de familie heeft om-

gevormd tot vakantiewoningen. In de zomermaanden

draait ze met veel plezier vers ijs van eigen melk. De

ijsjes verkoopt ze in het sfeervolle ijshuisje op de boer-

derij. Een welkome plek voor passerende fietsers, die er

graag een tussenstop maken en genieten van het uitzicht

over het polderlandschap op het terras achter de hoeve.

Het ruisen van de zeeBezoekers van Hoeve Hazegras krijgen van Lieve de tip om een wande-

ling te maken richting de Hazegraskreek: ‘De Hazegraskreek was voor-

heen een zijarm van de vroegere Zwinmonding. De Hazegraskreek is

een brede waterpartij, die kronkelend door het landschap loopt. De

oever is bezet met een ruime rietkraag, waaruit waterhoentjes te voor-

schijn komen. Ik vind het een bijzonder plekje. Het is er zeer rustig, je

ziet er alleen maar groen, aan de ene kant de akkers met het bos, de

andere kant het water met de vogels en de Hazegrasdijk. Bovenal hoor

je het ruisen van de zee.’

Actief arrangementSamen met gastheer Erik Schijve (eigenaar van Catamaranschool de

Zeemeeuw) ontwikkelde ze het daguitje Haasje-over: ‘Met dit arrange-

ment kunnen mensen de Zwinstreek verkennen, de Nederlands-Belgi-

sche grens over en bieden wij onze gasten een activiteitendag aan in

samenwerking met de outdoororganisatie Zwin4you in Cadzand-bad,’

vertelt Lieve. ‘Mensen kunnen, afhankelijk van het weer kiezen uit catama-

ranzeilen, blowkarten, golfsurfen, powerkiten en meer actieve sporten.’

Meer informatie over deze gastheren en de dagattractie

Hoeve Hazegras: www.hazegras.be

T: 00 32 (0)50 602 208

Outdoor activiteiten: www.catamaranschooldezeemeeuw.nl

T: 00 31 (0)117 492 073

Het arrangement is te boeken in de periode mei t/m oktober.

Een heerlijke dag met de RaanrouteGastheren: Danny Jones, Ingrid Martens, Linda Foré en Gerard De Vlamynck

Deze uiteenlopende groep Vlaamse gastheren leer-

de elkaar kennen tijdens de cursus gastheerschap. Sa-

men stippelden ze een afwisselende fietsroute uit: de

Raanroute. Deze fietsroute van 42 kilometer stuurt je

dwars door het kustlandschap naar plekjes waar je met

de auto niet kunt komen. Bij het vertrek- en eindpunt

De Raan in Heist (op de dijk) heb je de mogelijkheid om

twee elektrische fietsen te huren voor te prijs van één.

ParelsRijdend langs het strand en door het unieke polderlandschap ontdek

je de geschiedenis en cultuur van Knokke-Heist. Deze fietstocht be-

zorgt je een opvallende kijk op enkele parels die de Zwinregio be-

zit. Heist met zijn visserstradities en het pittoreske Ramskapelle met

het For Freedom Museum bijvoorbeeld. In Westkapelle proef je de

heerlijke hoeveproducten van ‘t Hof ter Kalvekeete en via de slinge-

rende dijken steek je even de grens over naar Sint-Anna Ter Muiden.

Een heerlijke dagOp weg naar de weidse natuur van Het Zwin, proef je een zoetje in de

Zoetepolder of geniet je van een ijsje. Je passeert de haas ‘Hospitality’

van de wereldberoemde Britse kunstenaar Barry Flanagan en Het Zou-

te met zijn vele wandelaars op de zeedijk. Een wereld van kunst- en fo-

togalleries in een notendop. De Raan is tenslotte je bestemmingshaven

en met ondergaande zon geniet je van een heerlijke afsluiter.

De haas staat hier voor gastvrijheid, ‘Hospitality’, en dat is in deze bad-

stad zeker een begrip!

Meer informatie: www.deraanfietsroute.be

Zeeuwse wellness en vitaliteit met internationale allureIn Cadzand zit wellness en vitaliteit in het DNA verankerd. Het klimaat,

de lucht, het water en de natuurlijke omgeving bevatten gezondheids-

bevorderende factoren, de jodiumhoudende en pollenarmen zee-

lucht en de kracht van het zeewater dragen bij aan de vitaliteit aan de

mens. De kwaliteit van het zeewater is zelfs zo goed, dat het door een

onafhankelijk en erkend onderzoeksbureau wordt omschreven als

‘heilwasser’. Binnenkort hoopt Cadand-Bad de‘badstatus’ te verkrij-

gen. Deze, in Duitsland, erkende status, is enkel weggelegd voor plaat-

sen die aan hoge kwaliteitscriteria voldoen. Eén van de belangrijkste

daarvan is de kwaliteit van het water, die in Cadzand-Bad dus als

‘zeer goed’ werd beoordeeld. De ondernemers in Cadzand spelen

hier volop op in door het aanbieden van wellness arrangementen en

selfness aktiviteiten.

Wellness und Vitalität mit internationalem Flair in Zeeland Cadzand hat Wellness und Vitalität in den Genen. Das Klima,

die Luft, das Wasser und die natürliche Umgebung besitzen gesund-

heitsfördernde Faktoren. Die jodhaltige und pollenarme Meeresluft

und die Kraft des Meerwassers fördern die Vitalität des Menschen.

Die Meerwasserqualität ist sogar so gut, dass das Wasser durch eine

unabhängige Forschungsanstalt als „Heilwasser“ bezeichnet wird.

Cadzand-Bad hofft, in naher Zukunft den Status „Bad“ zu erhalten.

Dieses geschützte, in Deutschland anerkannte Prädikat, wird nur

staatlich anerkannten Kurorten und Heilbädern verliehen. Eines der

wichtigsten Qualitätsmerkmale ist die Wasserqualität, welche in Cad-

zand-Bad als „sehr gut“ beurteilt wurde. Cadszand ist schon jetzt

besten drauf eingestellt und verwöhnt seine Gäste mit attraktiven

Wellness-Angeboten und Selfness-Aktivitäten.

27

Ontdek de Staats-Spaanse Linies

Zware gevechten? Bloedige veldslagen tussen de geuzen en het Spaanse leger? Je zou het niet zeggen wanneer je

door de polders fietst of over de dijken wandelt. De zwinbedding biedt tal van natuurschoon en het lijkt erop dat

deze oase van rust nooit andere tijden heeft gekend. Niets is echter minder waar…

In de loop der tijd zijn hier bloedige gevechten

geleverd en is de streek het strijdtoneel ge-

weest van de twisten tussen de grootmachten

uit het Noorden (de Republiek der Verenigde

Nederlanden, de Staatsen) en het Zuiden (de

Spanjaarden). In de hoop zich tegen die militai-

re agressie te beschermen zijn er vele vesting-

werken opgetrokken. De Staats-Spaanse Linies

zijn hiervan de best bewaarde overblijfselen.

Dit indrukwekkend netwerk van dijken, aarden

wallen en andere verdedigingswerken uit de

16e en 17e eeuw zijn stille getuigen van een

roerige periode uit de regionale en nationale

geschiedenis en vormen een uniek historisch

uitgangspunt voor een tocht door de polders

van het (Zeeuws-)Vlaamse grensgebied.

De Staats-Spaanse Linies werden op stra-

tegische plaatsen opgeworpen, zoals aan de

monding van geulen of hoger gelegen we-

gen en dijken. Wanneer de vijand naderde

werden de dijken doorgestoken waardoor

hele gebieden onder water liepen. Op deze

manier kon er controle uitgeoefend wor-

den op de omgeving. Wanneer je over het

Een van de rijkste landschapsgeschiedenissen van West-Europa!

Het Suske en Wiske-album ‘De Laaiende Linies’ werd gemaakt in het kader van het Europese Interreg IVA-project: “Forten en Linies in grensbreed Perspectief ”.

www.staatsspaanselinies.eu

Dit album werd gemaakt in het kader van het Europese Interreg IVA-project

“Forten en Linies in Grensbreed Perspectief”.

© 2011 Standaard Uitgeverij / WPG Uitgevers België nv

WILLY VANDERSTEEN

De laaiende linies

Standaard Uitgeverij

weidse gebied tuurt, kun je met een beet-

je fantasie die menselijke invloed op de na-

tuur nog altijd in het landschap terugzien.

Veel forten zijn ondertussen ware landschap-

spareltjes en belangrijke natuurgebieden ge-

worden. De wallen en grachten vormen im-

mers een ideale leefomgeving voor heel wat

planten en dieren.

PolderlandschapHet dijkenstelsel in de zwinpolders is een

uniek netwerk dat door het landschap kron-

kelt. Om het achterland tegen de invloed van

de zee te beschermen werden de eerste be-

schermende dijken of dammen aangelegd.

Van deze bouwwerken is meestal slechts een

glooiing in het landschap zichtbaar. Toch kan

men de bedding van de Zwingeul ontwaren,

op sommige plekken zelfs heel goed. Latere

inpolderingsdijken zijn vaak beter zichtbaar en

sieren nog altijd het landschap van de streek.

Het gevolg is dat er een lappendeken van klei-

ne polderkaveltjes is ontstaan aan beide zijden

van de Damse vaart. Dit unieke uitzicht is een

must see voor amateurhistorici en natuurlief-

hebbers; een haast middeleeuws polderland-

schap waarin je naar hartenlust kunt wandelen

en fietsen. Een uitermate mooi plekje is de

Mostaertdijk, gelegen in het eeuwenoude pol-

derlandschap waar je de authentieke Zwins-

feer kunt proeven terwijl je uitkijkt op een, in

de wuivende rietkragen verdwijnende, water-

loop. Het is ook op die dijk waar je het domein

van het Sint-Donaasfort kunt binnengaan. De

onlangs gerestaureerde ‘zwaluwstaart’ is zeker

de moeite waard voor een korte stop.

Interessant is het contrast met het

Zeeuws-Vlaamse deel van de Zwinstreek. Met

een andere kijk op ruimtelijke ordening en na-

tuurbeheer is een compleet ander landschap

ontstaan. Dijken zijn hier beplant en ook zijn de

polderkavels veel ruimer. De regio mag dan wel

dezelfde geschiedenis delen, het trekken van de

landsgrens is niet zonder gevolgen gebleven.

Fort van BeierenEen prachtig staaltje natuurhistorie is het Fort

van Beieren, dat gelegen is in Koolkerke, op

een boogscheut van Brugge. Dit is Vlaanderens

best bewaarde fort uit de Spaanse succes-

sieoorlog en werd opgericht als een schakel

tussen Brugge en Damme. Dit provinciedo-

mein is het hele jaar door vrij toegankelijk

voor zowel wandelaars als fietsers. Er is een

fietspad aangelegd dat fietsers in een lus rond

het domein leidt, maar niets weerhoudt je er

van om af te stappen en de wallen en bastions

te beklimmen. De bebossing en de grachten

verbonden met de bastions vormen een in-

drukwekkend decor waar je je met een beetje

verbeelding midden in het strijdgewoel waant.

Voor kinderen is dit een ideale plek om lekker

te ravotten over de aarden wallen en brugjes

over de gracht. Er staat een infokiosk naast de

ommuurde kasteeltuin en ook staan er info-

borden bij het herstelde noordelijke bastion,

waarop de structuur van het fort nog eens

nader wordt toegelicht. Aan de ingang van het

domein kun je je auto parkeren en bovendien

bevindt zich daar ook het eetcafé ‘Fort van

Beieren’ waar je na een fikse wandel- of fiets-

tocht even op adem kunt komen. Kijk voor

meer informatie op www.fortvanbeieren.be

De stadswallen van DammeDamme heeft werk gemaakt van de opwaar-

dering van de vestingwerken. Het vestingstadje

had een belangrijke strategische functie tijdens

de Tachtigjarige Oorlog. Recht tegenover lag

immers de Staatse vesting Sluis, waardoor

het van groot belang was dat Damme een

solide buffer vormde ter bescherming van

Brugge, een kleine tien kilometer verderop.

De Noordkant van de stadswallen, gekend als

‘de Oude Schaapskooi, werd volledig in zijn

oorspronkelijke staat hersteld met als gevolg

een prachtig zicht op het mooie samenspel

tussen cultuurhistorisch erfgoed en natuur.

Via een pad kun je tussen deze eeuwenoude

structuren lopen terwijl tegelijkertijd sterk de

focus op de natuur ligt. De stadsvesten zijn na-

tuurgebied, en een aantal zeer zeldzame dier-

Begraafplaats van koggen,galeien en karvelen -het riet buigt diep

-HV-

soorten hebben hier een ideale biotoop gevonden. Nog een tip voor

de recreant die geen hoogtevrees heeft en over een goede conditie

beschikt; op de top van de toren van de Onze-Lieve-Vrouwekerk, die

vrij toegankelijk is voor het publiek, heb je een prachtig zicht op de

stervormige omwalling.

GrenzeloosHet liniestelsel loopt door tot diep in Nederland en het zou dan ook

zonde zijn om je te beperken tot de linies op Vlaams grondgebied. West

Zeeuws-Vlaanderen heeft heel wat te bieden aan activiteiten en be-

zienswaardigheden die betrekking hebben op de Staats- Spaanse Linies.

Net over de grens, tussen Sluis en Aardenburg ligt de Kruisdijkschans.

Deze kleine volledig omwalde versterking is opgeworpen door de

Staatsen om de route van Aardenburg naar Sluis te beveiligen. Je kunt

hier prachtig wandelen en als je met de fiets bent past deze site perfect

in het grensoverschrijdend fietstraject. Één van de publiekstrekkers is

het onlangs gerestaureerde woonhuis dat de gefortuneerde Hugeno-

tenfamilie Hennequin halverwege de 17e eeuw liet bouwen op één

van de wachttorens. Dit historisch zeer waardevolle onderdeel van

de Staats-Spaanse Linies is absoluut een bezoekje waard. Geef je ogen

goed de kost; volgens de legende zou er ergens op het terrein van de

schans een koffertje met goud en juwelen begraven zijn, dit koffertje is

tot op de dag van vandaag nog altijd niet gevonden…

Neem, voor of nadat je in Aardenburg even halt houdt voor een maal-

tijd of een drankje op één van de terrasjes op de markt, eens een kijkje

in het bosje van de Elderschans, waar je eventjes helemaal tot rust kunt

komen tijdens een korte wandeling over de wallen en in het bos.

En als je dan toch in de buurt bent, dan pik je de Olieschans ook nog

even mee. Nadat de functie van deze schans in 1672 werd opgeheven

raakte de linie in verval en verdween haast volledig uit het landschap.

Dankzij de inspanningen van de Provincie Zeeland en het Zeeuwse

Landschap is de schans gedeeltelijk gereconstrueerd en heeft hij een

prominente plaats bij de heringerichte havenpolder opgeëist.

Fietsen of wandelen?Of je nu wilt wandelen of een lange of een korte fietstocht wilt maken,

lastig of vlak, je kunt je route helemaal zelf uitstippelen. Op www.fiets-

net.be kun je de zelf geselecteerde knooppunten in de juiste volgorde

noteren. Eenmaal op je fiets volg je de bordjes die je van het ene naar

het andere knooppunt loodsen. Het spreekt voor zich dat je altijd last

minute wijzigingen kunt aanbrengen aan het traject. Fietsen van België

naar Nederland? Dit vormt geen enkel probleem, de fietsnetwerken

van verschillende regio’s sluiten naadloos op elkaar aan. Kijk voor infor-

matie over het wandelnetwerk verderop in dit magazine.

Boeiende museaWil je meer weten over deze woeste geschiedenis van de streek, dan is

een bezoek aan een museum aan te bevelen. Het Bolwerk in IJzendijke

vertelt het verhaal van de Tachtigjarige Oorlog en dat op een manier

die ook voor kinderen bijzonder interessant is. Sincfala, Museum van

de Zwinstreek in Knokke-Heist dompelt je uitgebreid onder in deze

langstdurende oorlog uit onze geschiedenis. Je maakt er een reis door

2000 jaar Zwinstreek, die ook kinderen weet te boeien. In Damme

komen de Staats-Spaanse Linies aan bod op een multimediale manier, in

het Bezoekerscentrum voor Damme en de Zwinstreek.

Voor meer informatie over de Staats-Spaanse linies kijk je op

www.staatsspaanselinies.eu

Foto’s: Bron: Provincie West-Vlaanderen, © Vildaphoto

Die ‚Staats-Spaanse Linies‘

Ein ganz besonderes Landschaftsbild zeugt von der Ge-

schichte Westeuropas!

Man kann es sich fast nicht vorstellen, aber Die Zwinregi-

on hat viele Kriege erlebt. Im 16. und 17. Jahrhundert war das Gebiet

Schauplatz der Kämpfe zwischen den Großmächten des Nordens (der

Republik der Vereinigten Niederlande, den Staatsen) und des Südens

(den Spaniern).

Die Staats-Spaanse Linies sind die Überbleibsel militärischer Verteidi-

gungsanlagen aus dieser Zeit. Das Festungssystem erstreckte sich bei-

derseits der Landesgrenze von Knokke-Heist im Westen bis Antwer-

pen im Osten. Ein großer Teil dieser Linien und Festungen ist heute

noch in der Landschaft sichtbar. Wenn Sie mehr über die turbulente

Geschichte der Region erfahren möchten, lohnt sich ein Besuch des

Museums. Het Bolwerk in IJzendijke erzählt die besondere Geschichte

des 80-jährigen Kriegs auf eine auch für Kinder verständliche und inte-

ressante Weise. Das Museum die Zwinregion in Knokke-Heist, das Sinc-

fala Museum, gewährt Einblick in den längsten Krieg aus der Geschichte

der Niederlande. Beide Museen sind für Kinder bestens geeignet. Auch

im neuen Besucherzentrum für Damme und Die Zwinregion in Dam-

me werden die Verteidigungsanlagen der Staats-Spaanse Linies in einer

Multimedia-Galerie gezeigt.

Für weitere Informationen zu den Staats-Spaanse Linies besuchen Sie

die Website www.staatsspaanselinies.eu

Recreatie en natuur in ontwikkeling

(Advertorial)

Wil je oog in oog staan met een roof- of trekvogel in een landschap van slik-

ken, schorren en duinen? Waterdunen bij Breskens is dan the place to be. Het

natuur- en recreatiegebied is momenteel volop in ontwikkeling en belooft een

bijzondere trekpleister te worden voor natuurliefhebbers en recreanten. In

2015 wordt het gebied opengesteld voor bezoekers, die de unieke kans krijgen

om de natuur van wel heel dichtbij te beleven…

Wuivend helmgras, de geur van zeewater en

het ruisen van de wind. Je staat midden in Wa-

terdunen. Je tuurt door je verrekijker en ziet

hoe een lepelaar een visje uit het water op-

vist. Je houdt je adem in, voeten genageld aan

het plankier. Heel even vergeet je alles om je

heen. Het is alsof je ogen voor het eerst open-

gaan voor de natuur en haar ontelbare vogels.

Via het kilometerslange netwerk van wandel-,

fiets- en ruiterroutes beweeg je over plankie-

ren, bruggen en vlotten dwars door het gebied.

Over de broedeilanden en door een deel van

de slikgebieden lopen geen paden,die zijn ge-

reserveerd voor andere gasten: de vogels. Op

die plaatsen kunnen trekvogels rustig broeden

en ongestoord voedsel vinden. Vanuit de vele

kijkhutten en- schermen kun je de dieren prima

observeren, zelfs tot op enkele meters afstand.

Bijzonder vogelgebiedWaterdunen is, net als Het Zwin, een overgangs-

gebied tussen zee en land en trekt zowel zee-

als landvogels aan. Voedsel is er in overvloed

doordat zeewater via een getijdenduiker in het

gebied stroomt. Hierdoor ontstaat een uniek

landschap van zilte slikken en schorren. Het

water neemt grote hoeveelheden vers voedsel

mee zoals weekdieren, plankton en schaaldieren.

Geografisch gezien is het gebied een belang-

rijke plek voor vogels. Het is namelijk een in-

ternationaal bekende hotspot voor het waar-

nemen van trekvogels. Jaarlijks passeren hier

honderdduizenden vogels en route naar het

hoge Noorden of verre Zuiden. Op topdagen

van de voorjaarstrek vliegen er tienduizenden

vogels per dag over Waterdunen. De beroem-

de trektelpost bij Breskens (locatie: aan het

eind van de Panoramaweg bovenop de dijk) is

voor veel vogelaars uit binnen- en buitenland

een favoriete plek om de vogeltrek te volgen en

zeldzame soorten zoals zeearenden en rood-

stuitzwaluwen te zien en te tellen. Gewapend

met verrekijker, camera en notitieboekje staan

tientallen vogelaars in de maanden april/mei

en september/oktober doodstil naar de lucht

te turen. Passanten zijn van harte welkom om

ook te genieten van deze spectaculaire migra-

tie. Bij de telpost is een informatiebord met

uitleg over de trektochten. Waterdunen biedt

deze reislustige vogels voedsel voor onderweg.

OvernachtenWaterdunen brengt natuur en recreatie samen.

In het gebied achter de duinen komt een cam-

ping, een hotel, en komen er recreatiewoningen.

Je overnacht hier dus echt midden in de natuur.

Maar dat is niet alles, ook komen er voorzienin-

gen zoals een sport- en wellnesscentrum, horeca

en kleinschalige detailhandel. Van vogelsafari tot

ijsjes eten op de boulevard, van schanswoningen

met zicht op het schor tot hotelappartementen

met uitzicht op strand en zee. Waterdunen is de

plek waar natuur en recreatie samengaan.

PlanningIn de zomer van 2013 start de bouw van de

getijdenduiker. Ook zal in 2013 de basis gelegd

worden voor het inrichten van het recreatie- en

natuurgebied met allerlei grove (graaf)werk-

zaamheden. Vanaf 2014 wordt het gebied verder

ingericht en zal gestart worden met de bouw van

het hotel, de camping en de recreatiewoningen.

Voor de actuele stand van zaken kun je kijken op

www.waterdunen.com.

Recreatie en natuur in ontwikkeling

Uitjes in de Zwinstreek

Varen met Rederij de FestijnVaar vanuit Breskens richting de zandplaten bij Hoofd-

plaat met Rederij de Festijn. De rederij organiseert ver-

schillende soorten rondvaarten. De tochten op de voor-

malige mosselkotter uit Yerseke zijn zeer informatief.

Het sleepnetvissen is bijzonder populair bij gezinnen. Je

ontdekt met eigen ogen de rijke onderwaterwereld van

de Westerschelde en krijgt uitleg van een van de beman-

ningsleden. Kinderen mogen zelf de opgeviste zeesterren,

scholletjes en andere onderwaterdieren vasthouden en

terug in het water gooien: leerzaam en vooral erg leuk!

Zeehonden kijkenEen andere tocht richt zich specifiek op het zeehonden spotten. Bij een

zandbank van natuurgebied de Hooge Platen ligt een kolonie Zeehon-

den vaak te zonnen in het zand. Hier vind je nog een stukje puur natuur

midden in de Zeeuwse Delta. In dit unieke natuurgebied bevinden zich

ook belangrijke broedkolonies van zee- en kustvogels.

Vertrekplaats:

Ponton in de Westhaven/Handelshaven in Breskens

www.defestijn.nl • T: 00 31 (0)6 53 225 401

Fahren Sie mit der Reederei de Festijn von Breskens zu den Sand-

bänken bei Hoofdplaat. Die Reederei organisiert verschiedene Rundfahrten.

Sie entdecken mit eigenen Augen die faszinierende Unterwasserwelt der Wes-

terschelde. Auf einer Sandbank des Naturgebietes de Hooge Platen ist eine

Seehundkolonie zuhause.

Visserijmuseum BreskensHet visserijmuseum in Breskens wordt door velen ge-

prezen vanwege de bijzondere tentoonstellingen en

educatieve elementen. Door de unieke ligging van het

museum, boven de vismijn met uitzicht over de Schelde,

word je ondergedompeld in de wereld van de visserij.

Het museum vertelt over het leven van de visserij. Met veel foto’s,

scheepsmodellen, maquettes en werktuigen uit het verleden krijg je

een mooi beeld van dit bijzondere beroep. Er is een grote collectie

fossielen, waaronder haaientanden en een skelet van een mammoet.

Kinderen vinden het museum doorgaans geweldig. Voor hen is het

zoutwater-zeeaquarium, dat bestaat uit 11 bakken, een echte beleve-

nis. Er zijn allerlei vissen te bewonderen die in de Westerschelde en

de Noordzee voorkomen. Onder begeleiding mogen de kinderen de

vissen in de voelbak zelfs aaien.

www.museumbreskens.nl

Kaai 1-103, 4511RC Breskens

T: 00 31 (0)117 383 656

Auch Kinder sind vom Fischereimuseum begeistert. Für sie ist das

Salzwasser-Meeresaquarium mit elf Becken ein tolles Erlebnis. Sie können

hier allerlei Fischarten aus der Westerschelde und der Nordsee bewundern.

In Begleitung dürfen Kinder die Fische im Streichelbecken sogar anfassen.

33

Uitjes in de Zwinstreek

Groene Gordel Heist-WestEen zeer verrassende ontdekking is de Groene Gordel

Heist-West. Deze groene gordel bestaat uit een aantal

kleinere natuurgebieden die met elkaar in verbinding

staan. De gebieden zijn misschien niet zo bekend bij het

grote publiek, maar toch zeer uniek in sfeer en met een

rijke flora en fauna. De Groene Gordel Heist-West be-

staat uit de Baai van Heist, de Vuurtorenweiden, de Sas-

hul en de Kleiputten van Heist.

De gebieden zijn onafhankelijk van elkaar te bezoeken, maar middels

een wandeling met als startpunt de Baai van Heist, ook heel goed te

combineren. In de brede zandvlakte van de Baai van Heist krijgen wind

en zee vrij spel. Het resultaat is een uiterst waardevol natuurgebied

waar een bonte mengeling van planten en dieren zich thuis voelt. Pi-

onierplantjes als zeeraket en zeepostelein houden het aangespoelde

zand vast en zorgen ervoor dat ook nieuwe soorten als biestarwegras

kunnen groeien.

Loop je vanuit de baai voorbij de beschermde vuurtoren Laag Licht

over de architectonisch mooie verbindingsbrug ‘lichtenlijn’, dan kom je

in de Sashul en de Vuurtorenweiden, waar de geklasseerde vuurtoren

Hoog Licht het landschap bepaalt. Rond de plassen van de Vuurtoren-

weide groeien riet en harig wilgenroosje, terwijl het wat hoger gelegen

grasland begroeid is met kamgras en veldgerst. De Sashul is een waar

vogelparadijs. Vlakbij, maar iets verder landinwaarts, liggen de Kleiput-

ten van Heist. Deze ontlenen hun naam aan de ontginningen van turf en

klei in de Middeleeuwen. Nu zijn de ondiepe plassen met uitgestrekte

rietmoerassen begroeid.

Begin je tocht door de groene gordel op het westelijke

einde van de Zeedijk te Heist bij de Baai.

meer informatie: www.natuurenbos.be

Eine besondere Entdeckung ist das Grüne Gebiet Heist-West. Dieses

Grüne Gebiet besteht aus mehreren kleinen Naturschutzgebieten, die mitei-

nander verbunden sind. Dieses relativ unbekannte Gebiet bietet ein einzigar-

tiges Naturerlebnis mit einer reichen Flora und Fauna.

Haaientanden hemelHet gebied rondom de Zwingeul en natuurgebied de

Verdronken Zwarte Polder bij Nieuwvliet, is rijkelijk ge-

vuld met fossielen. Vooral Cadzand staat bekend om de

vele haaientanden die er worden gevonden. Op sommi-

ge dagen, vooral na een storm, vinden actieve zoekers

wel tientallen fraaie exemplaren. Een nauwlettend oog is

dan al voldoende voor een mooie oogst. Kijk vooral op

plekken waar schelpen en gruis zich ophopen en langs de

vloedlijn. Op andere dagen is de vangst minder spectacu-

lair, maar omdat haaien in hun leven meer dan duizend

tanden verslijten en vlak voor onze kust massagraven van

deze dieren zijn, is de kans groot dat je er enkele vindt.

Ooit lag het gebied veel zuidelijker dan nu, en zwommen haaien, walvis-

sen en andere tropische soorten in de warme zee. Hun resten zonken

naar de bodem en bleven daar miljoenen jaren liggen, tot ze in de vorige

eeuw naar de oppervlakte kwamen. De aardlagen waarin de haaientan-

den zich bevinden zijn in de vorige eeuw vrijgekomen door aardver-

schuivingen en de storm van 1953. Recentelijk zijn meer haaientanden

op het strand terecht gekomen door opspuitingen van zand.

Rondom het Zwin worden de oudste, en grootste, haaientanden gevonden.

Richting Nieuwvliet en natuurgebied de Verdronken Zwarte Polder zijn de

exemplaren kleiner, maar vind je ook andere vissentandjes of fossiele delen.

Im Naturschutzgebiet Het Zwin werden die ältesten und größten

Haifischzähne gefunden. In Richtung Nieuwvliet und dem Naturschutzgebiet

De Verdronken Zwarte Polder sind die Exemplare kleiner, dafür findet man

jedoch auch andere Fischzähne und Fossilien.

Groede Podium

Uren spelen, ontdekken en ravotten, dat is Groede po-

dium. Het speel- en infopark middenin de natuur is een

ware ontdekking voor wie er nog niet eerder kwam.

In de Tweede Wereldoorlog was deze plek een onderdeel van de At-

lantikwall. Het park is dan ook opgebouwd rondom de bunkers uit die

tijd. Het infocentrum geeft meer informatie over de historische achter-

grond van deze plek. Voor de kinderen zijn er o.a. speelkubussen, een

labyrint, klimtorens, een experimentele waterkamer en een vlonderbos.

Ook lopen er dieren als pauwen, konijnen en geiten. Groede podium is

gemakkelijk te vinden als je van Groede naar de Kust rijdt.

www.groedepodium.nl

Gerard de Moorsweg 4, 4503 PD Groede

T: 00 31 (0)117 371 210

Stundenlang spielen, entdecken und sich austoben, das ist das Groe-

de Podium. Der Spiel- und Infopark mitten in der Natur ist für neue Besucher

eine echte Entdeckung.

For Freedom MuseumIn Ramskapelle ligt het For Freedom Museum van de

gebroeders Jones. Dit museum, in een voormalig ge-

meenteschooltje, is volledig gewijd aan de slag om de

Scheldemond die zich hier in het najaar van 1944 in alle

hevigheid heeft afgespeeld.

De levensechte audio en decors spreken tot de verbeelding. Stond je

zojuist nog in een cockpit of een duikboot, een paar meter verder be-

vinden we ons ineens te midden van het strijdtoneel bij het beleg op

Retranchement. Danny Jones is bovendien een begenadigd verteller die

de bezoeker bijzonder goed weet mee te nemen in zijn verhaal. Een

kwinkslag en bittere ernst gaan naadloos in elkaar over.

De verzameling die beide broers in de loop der jaren hebben opge-

bouwd is indrukwekkend én, zo wordt benadrukt; authentiek. Van heinde

en verre weten oud-strijders en hun nabestaanden de gebroeders Jones

te vinden en sturen ze hen de relicten op uit die bewogen periode.

Buiten staat er bovendien een heel scala aan voertuigen en de resten

daarvan, amfibievoertuigen, gevechtsvliegtuigen, tanks en zelfs een een-

mansduikboot.

Het museum beschikt over een cafetaria en een ruim terras waar u ook

voor picknicks of barbecues terecht kan. Graag wel even van te voren

reserveren.

www.forfreedommuseum.be • info@forfreedommuseum.be

Ramskapellestraat 91-93, B-8301 Knokke-Hest

T: 00 32 (0)50 687 130

Dieses Museum, das in der ehemaligen Gemeindeschule unterge-

bracht ist, ist ganz der Schlacht an der Scheldemündung gewidmet. Im Freien

stehen zudem verschiedene Fahrzeuge und Fahrzeugreste, Amphibienfahr-

zeuge, Kampfflugzeuge, Panzer und sogar ein Kleinst-U-Boot.

ZwinpralineDuindoorn meets M

De smaak van de Zwinstreek is ook te proeven

in een heerlijke praline van Chocolatier M uit

Knokke. Eigenaar David Maenhout ontwik-

kelde een praline op basis van de duindoorn. Deze knaloranje bes is

terug te vinden in de duinen van de Zwinstreek. Het besje groeit in

het najaar en heeft een lichtzure smaak. Van het sap van de duindoorn

is dit ongeëvenaard lekkere chocoladebonbonnetje gemaakt. De pra-

lines zijn te koop in de shop in Knokke-Heist, Sylvain Dupuisstraat 38.

Chocolatier M is door Gault&Millau bekroond tot

beste chocolatier van België in 2013.

www.chocolatier-m.be

35

Europees Fonds voor Regionale OntwikkelingEuropese Unie

Uilenspiegel,zoals je hem niet kende

Het boekdorp Damme staat bekend als literaire plek. Jacob van Maerlant, de Middelnederlandse auteur heeft er zijn standbeeld en Charles De Coster liet er zijn Tijl Uilenspiegel geboren worden.

In het Uilenspiegelmuseum ontdek je vijf eeuwen Uilenspiegel! Je kent

hem als ontembare levensgenieter, maar wie is de echte Uilenspiegel?

Verrassend genoeg is hij in oorsprong een totaal andere verschijning.

De Nederduitse Dil Ulenspiegel ontstond omstreeks 1500 in het brein

van de stadsschrijver Hermann Bote. Dil Ulenspiegel is een brutale

schurk, die de regels van de opkomende burgerij systematisch met voe-

ten treedt en de wereld op zijn kop zet.

Tijl Uilenspiegel staat symbool voor de Vlaamse volksziel. Samen met

Nele en Lamme Goedzak zwerft de ontembare geus en fratsenmaker

door Vlaamse velden en beemden.

In het museum tonen interactieve opstellingen met talloze teksten,

schilderijen en boeken, hoe Uilenspiegel door de eeuwen heen is

gebruikt. Het is een leerrijke, grappige en fascinerende reis door de

geschiedenis van de legende van de beroemdste Dammenaar. Uilenspie-

gel duikt in het stadje ook op als een monument van Jef Claerhout en

in het schuimende Uilenspiegelbier.

www.toerismedamme.be • toerisme@damme.be

Dienst Toerisme Damme Huyse de Grote Sterre,

Jacob van Maerlantstraat 3, B-8340 Damme

T: 00 32 (0)50 288 610

Damme ist im literarischen Werk Charles de Coster der Geburtsort

Till Eulenspiegels. Im Eulenspiegelmuseum entdecken Sie daß der originale

Eulenspiegel eine ganz andere Erscheinung ist - ein deutscher, unverschämter

Schurke - und wie er in fünf Jahrhunderten ein flämischer Held geworden ist.

ColofonDit magazine verschijnt in het kader van de Eu-

ropese projecten Recreatie en Ecotoerisme in de

Zwinstreek (REECZ), Natura People en Forten en

Linies met als partners: de Provincies West-Vlaan-

deren en Zeeland, het Agentschap voor Natuur en

Bos, het Agentschap voor Maritieme Dienstverlening

afdeling Kust, de gemeentes Knokke-Heist en Sluis,

het IVN Consulentschap Zeeland en Westtoer.

Werkten mee aan dit magazine:

Hannelore Denolf, Rita de Ligt-van der Zee,

Wim De Roo, Tiny Maenhout, Paul Moeyaert,

David Pieters, Rafke Risseeuw, Marije Romijn,

Tom Vermeersch, Hannah Van Nieuwenhuyse.

Coördinatie: Marianne Brusselle

Grafische vormgeving en druk:

Pieters Grafisch Bedrijf BV, Groede

Fotografie: Westtoer, Misjel Decleer,

Louis Drent, David Pieters, Layla Aerts,

Daniël de Kievith, beeldbank het Zwin en de

Zwinstreek

Concept en realisatie:

Pieters Grafisch Bedrijf BV, Groede

Verantwoordelijke uitgever:

Peter Norro - MiNaWa - Koning Leopold III-laan 41,

8200 Sint-Andries (B)

Dit magazine is gedrukt 100 grs. houtvrij

gesatineerd papier, omslag 250 grs. met UV-lak.

Het papier is afkomstig uit duurzaam beheerde

bossen en bedrukt op milieuvriendelijke wijze.

Vertalingen:

SB Text Middelburg

Landschapsbelevingskaart (pag. 18-19):

Magenta Brugge (B)

Copyright 2013 Niets uit deze uitgave mag zonder

voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever

worden openbaar gemaakt of verveelvoudigd,