UNIVERSITEIT GENTlib.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/164/339/RUG01-002164339... · 2014. 12. 18. ·...

UNIVERSITEIT GENT

Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen

Academiejaar 2013-2014

Taakdelegatie tussen huisarts en verpleegkundige in de

eerstelijnsgezondheidszorg: invloed op jobinhoud, werkbelasting en

jobtevredenheid

Masterproef voorgelegd tot het behalen van de graad van

Master in de Verpleegkunde en de Vroedkunde

Door Nadia Van Camp

Promotor: Prof. dr. A. Van Hecke

Co-promotor: Mevr. J. Ronse

Co-promotor: Prof. dr. D. Myny

I

ABSTRACT

Probleemstelling: In België is nog geen onderzoek gedaan over taakdelegatie tussen

huisarts en verpleegkundige in de eerstelijnsgezondheidszorg en de relatie met

jobinhoud, werkbelasting en jobtevredenheid. In de internationale literatuur zijn de

resultaten vaak tegenstrijdig. Onderzoek spitst zich vaak toe op één van bovengenoemde

thema‟s, waardoor het moeilijk is een compleet beeld van taakdelegatie en zijn effecten

te krijgen.

Doelstelling: In deze masterproef wordt een antwoord geformuleerd op de vraag wat de

relatie is tussen de mate van taakdelegatie en de jobinhoud, werkbelasting en

jobtevredenheid van huisartsen en verpleegkundigen in Belgische groepspraktijken.

Methode: Er werd een kwantitatief cross-sectioneel onderzoek opgezet in drie

groepspraktijken met twee verschillende niveaus van taakdelegatie. Jobinhoud werd

geregistreerd door middel van multi-moment opnamen. Werkbelasting werd nagegaan

door registratie van de werkagenda‟s van huisartsen en verpleegkundigen, en door

middel van het PAONCIL-instrument. Jobtevredenheid werd nagegaan door middel van

kwantitatieve jobtevredenheidsvragenlijsten: de Index of Work Satisfaction (IWS) en de

Maastrichtse Arbeidssatisfactieschaal voor de gezondheidszorg (MAS-GZ).

Resultaten: Uit dit onderzoek komt naar voor dat er een significant verschil bestaat in

direct patiëntgebonden en niet-direct patiëntgebonden activiteiten bij de artsen in de

verschillende praktijken. De subjectieve werkbelasting is significant verschillend. Het

aantal geconsulteerde patiënten is significant verschillend voor de artsen van de

verschillende groepspraktijken, evenals de interactie met collega-huisartsen.

Conclusie: De eerste resultaten van taakdelegatie binnen de eerstelijnsgezondheidszorg

werden hier naar voor gebracht. In het kader van toekomstige maatschappelijke

veranderingen, wordt verder onderzoek binnen deze materie sterk aangeraden.

Aantal woorden masterproef : 12.211 (exclusief bijlagen en bibliografie)

II

INHOUDSTABEL

Inleiding ........................................................................................................................... 1

1 Evoluties in de vraag naar zorg ............................................................................. 1

2 Evoluties in het aanbod van zorg .......................................................................... 2

3 Taakdelegatie, werklast en jobtevredenheid........................................................ 3

3.1 Begripsverheldering van taakdelegatie ..........................................................................3

3.2 Taakdelegatie in West-Europa en België ......................................................................4

3.3 Begripsverheldering van werklast ..................................................................................5

3.4 Begripsverheldering van jobtevredenheid ......................................................................6

3.5 Taakdelegatie en de relatie met werkbelasting en jobtevredenheid ..............................7

Hoofdstuk 1: Literatuuronderzoek ............................................................................... 8

1 Literatuuronderzoek naar de relatie tussen werkbelasting en taakdelegatie .. 8

1.1 Zoekstrategie .................................................................................................................8

1.2 Resultaten ....................................................................................................................11

1.3 Kritische beschouwingen .............................................................................................17

2 Literatuuronderzoek naar meetinstrumenten van jobtevredenheid ............... 19

2.1 Zoekstrategie ...............................................................................................................19

2.2 Vergelijking van de verschillende instrumenten ...........................................................22

2.3 Kritische beschouwingen .............................................................................................28

Hoofdstuk 2: Methodologie ........................................................................................ 30

1 Design van de studie ............................................................................................ 30

2 Steekproef .............................................................................................................. 31

3 Gegevensverzameling .......................................................................................... 32

3.1 Jobinhoud ....................................................................................................................32

3.2 Objectieve werkbelasting .............................................................................................34

3.3 Subjectieve werkbelasting ...........................................................................................34

III

3.4 Demografische gegevens ............................................................................................37

3.5 Gegevens met betrekking tot de praktijk ......................................................................37

4 Data-analyse........................................................................................................... 37

5 Ethische beschouwingen ..................................................................................... 39

Hoofdstuk 3: Resultaten .............................................................................................. 40

1 Steekproef .............................................................................................................. 40

2 Resultaten jobinhoud ............................................................................................ 42

3 Resultaten werkbelasting ..................................................................................... 47

3.1 Resultaten objectieve werkbelasting ............................................................................47

3.2 Resultaten subjectieve werkbelasting ..........................................................................48

4 Resultaten jobtevredenheid ................................................................................. 48

4.1 Deel één van de Index of Work Satisfaction ................................................................48

4.2 Deel twee van de Index of Work Satisfaction...............................................................49

4.3 Maastrichtse arbeidssatisfactieschaal gezondheidszorg .............................................54

Hoofdstuk 4: Discussie ................................................................................................ 55

1 Bespreking van de resultaten .............................................................................. 55

1.1 Resultaten met betrekking tot jobinhoud ......................................................................55

1.2 Resultaten met betrekking tot werkbelasting ...............................................................57

1.3 Resultaten met betrekking tot jobtevredenheid ............................................................58

2 Beperkingen van het onderzoek .......................................................................... 61

3 Sterktes van het onderzoek ................................................................................. 63

Hoofdstuk 5: Conclusie ............................................................................................... 64

Hoofdstuk 6: Aanbevelingen ....................................................................................... 66

Bibliografie .................................................................................................................... 67

Bijlagen .......................................................................................................................... 76

IV

VOORWOORD

Een masterproef uitwerken is geen gemakkelijke opdracht. Het vergt heel wat

creativiteit, inzet en vooral doorzettingsvermogen. Het vergt ook psychologisch veel

van de student. Zich gesteund voelen tijdens heel dit proces is dan ook uiterst

belangrijk.

Voor deze steun wil ik eerst en vooral mijn promotor, Prof. dr. Ann Van Hecke, en mijn

co-promotoren, Mevr. Janneke Ronse en Prof. dr. Dries Myny, bedanken. Zij stonden

altijd klaar om eventuele onduidelijkheden toe te lichten, uitleg te geven wanneer

gevraagd en goede tips te geven tijdens het uitwerken van de masterproef. De duidelijke

planning en heldere communicatie werden erg op prijs gesteld.

Ik wil ook graag mijn familie bedanken voor de onvoorwaardelijke steun tijdens de

afgelopen twee jaren. Zonder hun steun was dit project niet gelukt. Thierry, Vico en

Nona: jullie zijn super! Voor de logistieke steun was Annie altijd present, Caroline en

Nele zijn bedankt voor het kritisch nalezen en de tips voor de uitwerking.

Daarnaast wil ik de praktijken bedanken waar ik mijn observaties voor de masterproef

kon doen. De wijkgezondheidscentra „Kapelleberg‟ en „De Kaai‟ in Gent en de

groepspraktijk Aagem medics in Oudegem werden bereid gevonden deel te nemen. De

ontvangst overal meer dan hartelijk en ik werd ten volle gesteund.

Het is dankzij al deze mensen dat deze masterproef tot een goed einde kwam, waarvoor

nogmaals hartelijk dank.

Nadia Van Camp

December 2013

1

INLEIDING

Het Belgische zorglandschap verandert de laatste decennia aanzienlijk. Zowel in de

vraag naar zorg als in het zorgaanbod tekenen zich een aantal evoluties af. Een aspect

dat hierbij aanleunt is taakdelegatie tussen huisarts en verpleegkundige. In deze

inleiding wordt een kort overzicht gegeven van de maatschappelijke evoluties die

belangrijk zijn in het kader van deze masterproef, en wordt een korte introductie

gegeven over taakdelegatie.

1 EVOLUTIES IN DE VRAAG NAAR ZORG Zoals in vele Europese landen treedt ook in België een vergrijzing van de bevolking op.

Men spreekt in België van een dubbele vergrijzing, omdat zowel de gemiddelde leeftijd

van de bevolking als het percentage ouderen stijgt. In de komende 10 jaar zal in

Vlaanderen het aantal 80-plussers met 65.000 toenemen (Degadt, 2009). Deze

demografische veranderingen zullen gepaard gaan met zowel een toenemende als een

gewijzigde zorgvraag, onder andere door de stijging van het aantal chronische

aandoeningen (Demarest, Drieskens, Gisle, Van der Heyden & Tafforeau, 2008;

Nuyens, 2010). Naarmate zorgvragers ouder worden, verhoogt de medische consumptie

en worden de huisarts en thuisverpleegkundige meer gecontacteerd (Hesse, 2008;

Pacolet et al., 2004).

Niet alleen is een kwantitatieve toename van de zorgbehoeften vast te stellen, men stelt

ook vast dat de zorgvraag complexer wordt, zowel in de acute als in de chronische zorg

(Degadt, 2009). Eerstelijnsgezondheidszorg is niet meer klassiek piramidaal

georganiseerd, maar wordt meer en meer een netwerkstructuur waarbij coördinatie en

samenwerking tussen de eerstelijnsteams en andere voorzieningen steeds belangrijker

worden (Nuyens, 2010). De zorg moet daarbij afgestemd worden op maat van de

zorgvrager, de zorg is patiëntgericht eerder dan ziektegericht (Cioffi, Wilkes,

Cummings, Warne & Harrison, 2010). De huisarts treedt op als spilfiguur in het

zorgmanagement van de chronische zorgvrager, met als belangrijke opdracht het

uitwerken en opvolgen van een zorgplan en het maken van afspraken tussen de

hulpverleners en de zorgverleners (Degadt, 2009; Nuyens, 2010).

2

2 EVOLUTIES IN HET AANBOD VAN ZORG Door de hierboven vermelde evoluties in de vraag naar zorg, moet ook het aanbod van

zorg en het gezondheidszorgsysteem aangepast worden (De Munck et al., 2011). Dit

moet toelaten om de vergrijzing van de bevolking en de behandeling van chronische

aandoeningen ten minste deels op te vangen, en de tekorten in het gezondheidspersoneel

te overwinnen.

Internationaal wordt, sinds het World Health Rapport “Primary Health Care: Now More

Than Ever” van de WHO in 2008, en de World Health Assembly resolutie in 2009, de

eerstelijnsgezondheidszorg weer op de politieke agenda‟s gezet. Uit het regeerakkoord

van de Vlaamse regering van 2009 blijkt dat er ook een politieke wil is om de

eerstelijnsgezondheidszorg in België verder uit te bouwen (Vandeurzen, 2009).

Twee belangrijke actoren binnen de eerstelijnsgezondheidszorg zijn de huisarts en de

verpleegkundige. De positie van huisarts staat echter onder druk : in België kiest één

derde van de studenten geneeskunde voor de specialisatie huisartsgeneeskunde, maar

een vierde van het quotum voor huisartsen, voorzien in het kader van de numerus

clausus, wordt niet ingevuld door de studenten (Vrijens et al., 2013). Daarbij komt dat

meer dan een derde van de afgestudeerde huisartsen actief is in andere sectoren zoals

onderzoek, onderwijs en administratie (Lorant et al., 2008). Ook de veroudering binnen

de huisartsenpopulatie speelt een rol: de gemiddelde leeftijd van de huisarts is vandaag

51,4 jaar (Vrijens et al., 2012). Dit kan in de toekomst leiden tot een tekort aan

huisartsen in België (Lorant et al., 2008).

Bij de verpleegkundigen doen zich gelijkaardige problemen voor. Ten eerste is er de

vervangingsvraag: door pensionering, door het verlaten van de sector of door deeltijds

werk vermindert het aanbod van verpleegkundigen (Degadt, 2009). Ten tweede moet

men rekening houden met de voorziene uitbreiding van de zorg. Volgens Pacolet et

al.(2004) is de grootste groei te verwachten in de ouderenzorg en de thuiszorg. Ten

derde moet men de overeenkomst (fit) tussen de opleiding en de job in acht nemen. De

specialisatie binnen de verpleegkundige sector verhoogt de bekwaamheid en de

kwaliteit, maar bemoeilijkt de inzetbaarheid en de aansluiting op de vraag (Degadt,

2009).

3

De meningen zijn verdeeld of bovenstaande evoluties een tekort aan verpleegkundigen

zullen opleveren. Volgens Wells en Norman (2009) en Stanley (2010) zal de uitstroom

groter zijn dan de instroom van de pas afgestudeerde verpleegkundigen. Het aantal

werkzame verpleegkundigen zal in de komende tien jaar om deze reden gestaag dalen,

en men zal hier proactief moeten op inspelen (Stanley, 2010). Pacolet et al. (2004)

stellen dat door een becijferd groeiscenario van afstuderende verpleegkundigen van

39% de stijgende behoefte aan verpleegkundigen volledig kan gecompenseerd worden.

3 TAAKDELEGATIE, WERKLAST EN JOBTEVREDENHEID

Naar analogie met andere landen die gelijkaardige maatschappelijke evoluties hebben

doorgemaakt, wordt taakdelegatie ook in België een steeds vaker terugkerend thema in

discussies. Hieronder wordt het begrip taakdelegatie verduidelijkt. In het kader van deze

masterproef worden de begrippen werklast en jobtevredenheid eveneens toegelicht.

3.1 BEGRIPSVERHELDERING VAN TAAKDELEGATIE

Taakdelegatie wordt dikwijls gekoppeld of verward met een aantal andere begrippen

zoals substitutie, taakherschikking of functiedifferentiatie. In Tabel 1 wordt een

overzicht gegeven van de verschillende begrippen.

4

Tabel 1: begripsverheldering taakdelegatie/substitutie/taakherschikking/ functiedifferentiatie

Taakdelegatie/Substitutie Taakherschikking Functiedifferentiatie

Defi

nit

ie e

n v

erd

uid

eli

jkin

g

Overdragen van gespecialiseerde

(deel)taken van hoog gekwalificeerd,

duur personeel naar minder

gekwalificeerd, goedkoper personeel

(Dubois,& Singh, 2009; Rachid,

2010; Vrijhoef, Diederiks,

Spreeuwenberg,& Wolffenbuttel,

2001) De gedelegeerde (deel)taken

behoren niet tot het

deskundigheidsgebied van degene

aan wie gedelegeerd wordt, maar

deze voert de (deel)taken wel

zelfstandig en onder eigen

verantwoordelijkheid uit (van de

Rijdt - Van de Ven, 2005)

In de Nederlandstalige literatuur

worden „delegatie‟ en „substitutie‟

vaak door elkaar gebruikt.

Taken worden structureel

aan een bestaand of

nieuw beroep toegekend.

De taak wordt

zelfstandig verricht door

en valt helemaal onder de

bevoegdheid van de

nieuwe

beroepsbeoefenaar

(Zorgnet Vlaanderen,

2011)

Creëren van functies

met verschillende

taken, verantwoor-

delijkheden

en bevoegdheden

binnen dezelfde

beroepsgroep

(Zorgnet Vlaanderen,

2011)

Prak

tijk

-

voorb

eeld

Overdragen van een deel van de zorg

zoals bv. 3-maandelijkse controles

voor patiënten met diabetes mellitus

type 2 door een huisarts aan een

verpleegkundige

Overdragen van bepaalde

verpleegkundige taken

aan zorgkundigen

Referentieverpleegkun-

dige, verpleegkundig

consulent

Mogeli

jk-

hed

en

Kan zowel horizontaal als verticaal

(Vrijhoef, 2001)

Kan zowel horizontaal

als verticaal

Functiedifferentiatie

leidt vaak tot

taakherschikking

3.2 TAAKDELEGATIE IN WEST-EUROPA EN BELGIË

In vele Westerse landen heeft de verschuiving van tweede- naar

eerstelijnsgezondheidszorg, samen met het terugvallende medische korps, geleid tot een

verhoogde werkbelasting voor de huisartsen (Richards, Carley, Jenkins-Clarke, &

Richards, 2000; Laurant, Hermens, Braspenning, Sibbald,& Grol, 2004). Door de focus

op het management van chronische aandoeningen neemt de werklast in de

eerstelijnsgezondheidszorg nog meer toe (Kroezen, van Dijk, Groenewegen, & Francke,

2011; Pritchard,& Kendrick, 2001; Vrijhoef, Diederiks, Wesseling, Van Schayck, &

Spreeuwenberg, 2003). Volgens Vrijhoef et al.(2001) is substitutie van zorg een

5

geschikte oplossing voor het management van chronische ziekten, en taakdelegatie in

deze situatie aangewezen.

In vele Europese landen bestaat er al een min of meer grote taakdelegatie tussen

huisartsen en verpleegkundigen (Dierick-Van Daele, Metsemakers, Derckx,

Spreeuwenberg, & Vrijhoef, 2008; Dreier, Rogalski, Oppermann, Terschüren, van den

Berg, & Hoffmann, 2009; Fagerström,& Glasberg, 2011; Kroezen, 2011). In een aantal

Europese landen mogen verpleegkundigen zelfstandig consultaties uitvoeren en mogen

ze zelfstandig voorschriften afleveren (Kroezen, Francke, Groenewegen, & van Dijk,

2012). In België staat de taakdelegatie tussen huisarts en verpleegkundige nog in de

kinderschoenen. Waar men in bepaalde ziekenhuizen al meer vertrouwd is met de

„advanced nurse practitioner‟ (=ANP) functie, de „gespecialiseerde‟ verpleegkundige of

de „Nurse Practitioner‟ (=NP), is dit in de eerstelijnsgezondheidszorg nog maar zelden

het geval. Voorzichtige initiatieven worden genomen om sommige ANP, NP of

verpleegkundig specialistfuncties uit te bouwen in de eerste lijn, vooral dan wat betreft

chronische aandoeningen. Een voorbeeld hiervan is de hartfalenverpleegkundige bij het

Wit-Gele Kruis in Limburg, of de diabetesverpleegkundige in een

wijkgezondheidscentrum. De Belgische wetgeving is echter nog niet aangepast aan de

veranderingen, en de ANP, NP of gespecialiseerde verpleegkundige mag tot op heden

niet zelfstandig voorschriften maken voor de patiënt.

3.3 BEGRIPSVERHELDERING VAN WERKLAST

In de literatuur wordt vaak gesproken over workload (werklast). Soms wordt dit verder

opgesplitst in objectieve en subjectieve werklast. Hans Kaaij pleit in z‟n boek „Werdruk

en Werkstress‟ (1998) voor het gebruik van het begrip „werkbelasting‟ als

overkoepelend begrip, bestaande uit 2 componenten: „werkdruk‟ en „werklast‟. Tabel 2

geeft schematisch de verschillende begrippen weer. In deze masterproef zal vanaf nu

werkbelasting als overkoepelend begrip worden gebruikt.

6

Tabel 2: begripsverheldering werkbelasting

Werkbelasting als overkoepelend begrip (Kaaij, 1998)

Objectieve werklast (Laurant et al., 2004) =

werklast (Kaaij, 1998)

Subjectieve werklast (Laurant et al., 2004)=

werkdruk (Kaaij, 1998)

De objectief vast te stellen werklast: de

hoeveelheid werk die iemand in een dag

verzet (Laurant et al., 2004), en die wordt

beïnvloed door hoeveelheid,

moeilijkheidsgraad, kwaliteitsnormen en

snelheid van uitvoeren

(Van den Berghe & Kirsch, 2010)

De werkdruk is niet objectief vast te stellen,

het is de subjectief beleefde werklast (Laurant

et al., 2004). Het is de toestand die ontstaat

wanneer een of meer medewerkers gedurende

een langere periode de taak niet binnen de

gestelde tijd of gestelde normen kunnen

uitvoeren (Ulenberg, geciteerd in Van den

Berghe, 2010)

Voorbeeld : aantal consultaties of

administratie verricht door de huisarts

Voorbeeld: werkstress en jobtevredenheid

maken deel uit van werkdruk

3.4 BEGRIPSVERHELDERING VAN JOBTEVREDENHEID

Jobtevredenheid wordt gedefinieerd als positieve en negatieve gedragingen die

individuen stellen ten opzichte van hun job (Buciuniene geciteerd in Van Ham,

Verhoeven, Groenier, Groothoff & De Haan, 2006). Jobtevredenheid wordt gezien als

een onderdeel van de subjectieve werklast of werkdruk (Laurant et al., 2004). Het

bestaat uit extrinsieke en intrinsieke waarden (Prothero, Marshall & Fosbinder, 1999).

Tabel 3 geeft een overzicht.

Tabel 3: extrinsieke en intrinsieke waarden van jobtevredenheid

Extrinsieke waarden van jobtevredenheid Intrinsieke waarden van jobtevredenheid

Loon

Voordelen (financiële of extra-legale)

Bonussen

(Prothero, 1999)

Status

Zelfverwezenlijking

Interactiemogelijkheden

Zelfvertrouwen

Zelfwaardering

Opbouwen van kennis en vaardigheden

Mogelijkheid om creatief te zijn

(Prothero, 1999)

Zinvol doel in job (Pink, 2009)

7

3.5 TAAKDELEGATIE EN DE RELATIE MET WERKBELASTING EN

JOBTEVREDENHEID

In België is nog geen onderzoek gedaan over taakdelegatie en de relatie met

werkbelasting en jobtevredenheid. Zelfs in de internationale literatuur is er weinig over

te vinden, en worden jobtevredenheid en werkbelasting en hun invloed op taakdelegatie

vaak niet als primaire uitkomstmaten weergegeven. Uit de studie van Laurant et

al.(2004) blijkt dat taakdelegatie op korte termijn geen werklastvermindering met zich

meebrengt voor de huisartsen (Laurant et al., 2004). Uit het onderzoek van Fletcher,

Baker, Copeland, Reeves, & Lowery (2007) blijkt dat ongeveer de helft van de artsen

vindt dat verpleegkundigen hun werklast verminderen, de andere helft vindt van niet.

Deze tegenstelling is een interessant gegeven voor verder onderzoek. De volgende

onderzoeksvraag kan hieruit worden afgeleid :

Wat is de relatie tussen de mate van taakdelegatie en de werkbelasting, de

jobtevredenheid en de jobinhoud van huisartsen en verpleegkundigen in

groepspraktijken?

Op deze onderzoeksvraag wordt een antwoord geformuleerd in deze masterproef.

Deze masterproef wordt als volgt ingedeeld : in hoofdstuk 1 worden de resultaten van

de literatuurstudie weergegeven. De literatuur omtrent taakdelegatie met betrekking tot

werkbelasting en de meetinstrumenten van jobtevredenheid worden beschreven. In

hoofdstuk 2 wordt stilgestaan bij de gebruikte methodologie. In hoofdstuk 3 komen de

resultaten van de studie aan bod. In hoofdstuk 4 wordt de discussie gevoerd, waarin de

meest opvallende resultaten worden verwerkt. Hier komen eveneens de beperkingen en

sterktes van dit onderzoek aan bod. Tenslotte wordt een conclusie geformuleerd in

hoofdstuk 5. In hoofdstuk 6 tenslotte worden mogelijke aanbevelingen voor toekomstig

onderzoek en de praktijk besproken.

8

HOOFDSTUK 1: LITERATUURONDERZOEK In deze studie werden twee literatuuronderzoeken gedaan. Enerzijds werd de literatuur

over de relatie tussen taakdelegatie en werkbelasting binnen de

eerstelijnsgezondheidszorg in kaart gebracht. Anderzijds werd gezocht naar

instrumenten om jobtevredenheid te meten bij huisartsen en verpleegkundigen. Voor

elke literatuurstudie werden de zoekstrategie, de resultaten en enkele kritische reflecties

neergeschreven.

1 LITERATUURONDERZOEK NAAR DE RELATIE TUSSEN WERKBELASTING EN

TAAKDELEGATIE

1.1 ZOEKSTRATEGIE

Wetenschappelijke artikels werden opgezocht in 4 databanken: Cochrane Library,

PubMed, Web of Science en Cinahl. Enkel peer-reviewed Nederlandstalige en

Engelstalige artikels kwamen in aanmerking voor inclusie, op voorwaarde dat het

volledige artikel via de UGent databank vrij beschikbaar was. Artikels werden enkel

geïncludeerd als taakdelegatie, eerstelijnsgezondheidszorg én werkbelasting aan bod

kwam. Studies die handelden over taakdelegatie en werkbelasting in ziekenhuizen of

woon-en zorgcentra werden geëxcludeerd. Artikels die handelden over niet-

verpleegkundige of niet-medisch gerelateerde werkbelasting werden eveneens

geëxcludeerd.

Er werd geen limiet gesteld op het jaar van publicatie en geen beperking op de

onderzoeksmethodologie. In de PubMed databank werd gebruik gemaakt van de

vooropgestelde MeSH-termen.

Een overzicht van de gehanteerde zoekfilter is terug te vinden in Tabel 4.

9

Tabel 4: zoekfilter werklast

AND AND

OR

task realignment

task delegation

task alignment

medically delegated tasks

work delegation

work organization

work repartition

delegation

substitution

comanagement

skills mix

interdisciplinary

multidisciplinary

task substitution

team work

shifting of tasks

task shifting

primary health

care

PHC

primary care

community care

work load

case load

workload

Een eerste selectie van de 210 artikels gebeurde op basis van de titel en het abstract,

rekening houdend met hierboven vernoemde criteria. Artikels die dubbel teruggevonden

werden en artikels waarvan het volledige artikel niet beschikbaar was, werden

geëxcludeerd, evenals studies die niet voldeden aan de vooropgestelde inclusiecriteria.

Na deze eerste analyse werd de volledige tekst van de overgebleven 23 artikels

nagelezen. Daardoor werden nog 14 artikels geëxcludeerd omwille van het feit dat

werklast niet terugkwam in de resultaten, maar bijvoorbeeld alleen werd weergegeven

in de discussie. Door nazicht van de referentielijsten van de geïncludeerde artikels werd

1 bijkomend artikel geïncludeerd in de selectie.

Deze methode leverde uiteindelijk 10 bruikbare artikels op.

Figuur 1 geeft de flowchart van de zoekstrategie rond werkbelasting en taakdelegatie

weer.

10

Figuur 1: flowchart van zoekstrategie werklast en taakdelegatie

PubMed Search (in all fields)

Limits : Language : English/Dutch

Year : geen limiet

n = 51

CINAHL Search (in all fields)

Limits : Language : English

Year : geen limiet

Peer-reviewed articles

n = 60

Web of Science Search (in topic)


Year : geen limieten

Lemmatization on

n = 33

Via sneeuwbalmethode n = 1

Totaal zoekstrategie: n= 210

Artikels geëxcludeerd na toepassen exclusiecriteria, na

uitsluiten dubbels en na beoordeling titel en abstract: n=

187

Cochrane search(in Title, Abstract or Keywords)


Year : geen limieten

n = 66

Bruikbare artikels : n=10

Overgebleven artikels : n= 23

Artikels geëxcludeerd na beoordeling volledige artikel:

n= 14

11

1.2 RESULTATEN

1.2.1 De relatie tussen werkbelasting en taakdelegatie

In de literatuur is men het erover eens dat de werkbelasting van de huisarts de laatste

jaren toeneemt (Jenkins-Clarke & Carr-Hill, 2001; Laurant, 2004; Richards, 2000;

Scott, & Wordsworth, 1998; Urban, Ose, Joos, Szecsenyi, & Miksch, 2012).

In deze masterproef komt de vraag aan bod of het delegeren van taken een tijdswinst

voor de huisarts kan opleveren. Volgens Richards (2000) zou dit een tijdswinst van 50%

kunnen opleveren voor de huisarts. Echter, volgens een RCT opgezet door Laurant

(2004) was er geen significant verschil tussen de interventie (met extra hulp van de

NPs) en controlegroep (zonder extra hulp). De vraag die gesteld kan worden is of het

eerder gaat over het herschikken van de beschikbare tijd, of om effectieve tijdswinst

voor de artsen (Fletcher, 2007; Richards, 2000). In de studie van Fletcher (2007) werd

aan de huisartsen gevraagd of ze de indruk hadden meer tijd beschikbaar te hebben. De

artsen waren ongeveer gelijk verdeeld in hun oordeel of de NP hun werk verlichtte of

niet. De belangrijkste klacht bij de artsen was dat de supervisie van de NPs meer werk

met zich meebracht (Fletcher, 2007).

1.2.2 Andere factoren die taakdelegatie beïnvloeden

Naast de vraag of taakdelegatie een tijdsvoordeel oplevert voor de huisarts, worden in

de bestudeerde artikels een aantal andere aspecten naar voor gebracht. Zo kan men een

onderscheid maken tussen positief en negatief beïnvloedende factoren voor het

toepassen van taakdelegatie. In Tabel 5 worden deze weergegeven.

Tabel 5: positief en negatief beïnvloedende factoren van taakdelegatie

Positief beïnvloedende factoren Negatief beïnvloedende factoren

Vertrouwen van de arts in de verpleegkundige Persoonlijkheid van de verpleegkundige

Aangeven van eigen grenzen door de

verpleegkundige

Geloof van de arts in delegatiemogelijkheden

Goede communicatievaardigheden van de

verpleegkundige

Persoonlijkheid van de verpleegkundige

Vertrouwen: artsen willen er zeker van zijn dat verpleegkundigen over voldoende

kennis en vaardigheden beschikken om de gedelegeerde taken aan te kunnen (Wiener-

12

Ogilvie, Huby, Pinnock, Gillies, & Sheikh, 2008). Hierbij is niet alleen de behaalde

graad (Professionele Bachelors, Master of Science of eventuele specialisaties)

belangrijk, maar vooral de ervaring en vakbekwaamheid van de verpleegkundige

(Richards, 2000). Angst voor incompetentie bij de verpleegkundige speelt een

belangrijke rol in het niet willen delegeren van bepaalde taken door de arts (Richards,

2000). Voor het vertrouwen van de artsen is het belangrijk dat de verpleegkundige

haar eigen grenzen aangeeft (Walsh, Roe & Huntington, 2003; Wilson, Pearson &

Hassey, 2002). Liever een verpleegkundige die „bewust incompetent‟ is dan een

verpleegkundige die „onbewust incompetent‟ of overmoedig is (Walsh, 2003; Wilson,

2002).

Communicatievaardigheden en persoonlijkheid van de verpleegkundige: het

kunnen communiceren op een geloofwaardige en efficiënte manier en de

persoonlijkheid van de verpleegkundige die aansluit bij deze van de arts spelen een

belangrijke rol (Wiener-Ogilvie, 2008).

Geloof om (delen van) consultaties te delegeren: volgens de huisartsen kunnen niet

alle type taken worden gedelegeerd. Wanneer huisartsen bevraagd werden naar

potentiële delegatiemogelijkheden, gaven ze aan dat 17% van de huisartsenconsultaties

volledig hadden kunnen gedelegeerd worden naar verpleegkundigen (Jenkins-Clarke,

Carr-Hill & Dixon, 1998). Volgens dezelfde artsen hadden bepaalde delen van de

consultatie in 39% van de gevallen kunnen gedelegeerd worden (Jenkins-Clarke, 1998).

Toch blijken de meeste artsen ervan overtuigd dat nurse practitioners (=NPs) niet

competent zijn om complexe patiënten te managen zonder de constante supervisie van

de arts (Fletcher 2007). Ze zijn er wel van overtuigd dat NPs zich nuttig kunnen maken

in een beperkt domein of voor niet-complexe patiënten (Fletcher, 2007).

1.2.3 Vergelijking van de verschillende artikels

In Tabel 6 wordt een overzicht gegeven van de verschillende geselecteerde artikels.

13

Tabel 6: vergelijking van de artikels

Artikel Definitie

werkbelas-

ting

Definitie

taakdelegatie

Onderzoeksdesign

en -methode

Steekproef Gevalideerd

instrument?

Interventie/

zorg

Werkbelasting:

primaire/

secundaire focus?

Taakdelegatie:

primaire/

secundaire

focus?

Jenkins-

Clarke

(1998)

Geen

definitie

Een bepaalde

taak wordt aan

iemand anders

overgedragen

Cross-sectioneel

kwantitatief +

kwalitatief

vragenlijsten

observaties

invullen dagboek (werklast +

delegatie)

focusgroepen

10

Doktersprak-

tijken in het

VK*

Niet

weergegeven

Geen

interventie

Primaire focus Primaire focus

Scott

(1998)

Objectieve

en

subjectieve

werkbelas-

ting

Taakherschik-

king (task

shifting)

Cross-sectioneel

kwantitatief

vragenlijsten

86

Doktersprak-

tijken in het

VK

Niet

weergegeven

Geen

interventie

Primaire focus Secundaire focus

Richards

(2000)

Geen

definitie, uit

artikel blijkt

objectieve

werklast

(aantal

voltijds

equivalenten

huisartsen)

Delegeren van

huisartsen

werkbelasting

(workload)

naar andere

gezondheids-

werkers

Review Primaire focus Primaire focus

Jenkins-

Clarke

(2001)

Geen

definitie,

maar wordt

bevraagd via

Mate waarin

artsen

werkbelasting

doorgeven aan

Cross-sectioneel

kwantitatief +

kwalitatief

10

doktersprak-

tijken in het

VK

Niet

weergegeven

Geen

interventie


14

Artikel Definitie

werkbelas-

ting

Definitie

taakdelegatie

Onderzoeksdesign

en -methode


instrument?

Interventie/

zorg

Werkbelasting:

primaire/

secundaire focus?

Taakdelegatie:

primaire/

secundaire

focus?

het werken

van extra

uren

medewerkers vragenlijsten

observaties

invullen dagboeken

(werklast +

delegatie)

focusgroepen

Laurant

(2004)

Voorbeelden

van zowel

objectieve

als

subjectieve

werklast

Overdragen

van bepaalde

aspecten van

zorg van

artsen naar

verpleegkun-

digen

RCT kwantitatief

vragenlijsten werkbelasting

werkagenda‟s huisartsen

34

doktersprak-

tijken in

Nederland

Ja Interventie-

groep : 5

NPs werden

at random

toegevoegd

aan

bestaande

artsenprak-

tijken met de

bedoeling

specifieke

elementen

van de

patiënten-

zorg op zich

te nemen.

Controle-

groep : geen

nurse

practitioner


15

Artikel Definitie

werkbelas-

ting

Definitie

taakdelegatie

Onderzoeksdesign

en -methode


instrument?

Interventie/

zorg

Werkbelasting:

primaire/

secundaire focus?

Taakdelegatie:

primaire/

secundaire

focus?

Johnson

(2005)

„Caseload‟

en

„workload‟,

uit artikel

blijkt

objectieve

werklast

Geen definitie Cross-sectioneel

kwalitatief

interviews

6 specialis-

ten, 6 huis-

artsen, 3

diabestes-

verpleegkun-

digen, 2

praktijkver-

pleegkundi-

gen in het

VK

Niet

weergegeven

Geen

interventie

Secundaire focus Secundaire focus.

Primaire focus :

welke impact

heeft het nieuwe

model voor

geïntegreerde

diabeteszorg?

Fletcher

(2007)

Geen

definitie

Geen definitie Cross-sectioneel

kwantitatief

vragenlijst

7 veteranen-

doktersprak-

tijken in de

VS

Niet

weergegeven

Geen

interventie

Primaire focus,

uitgedrukt in 'tijd die

dokter vrijmaakt‟

neen

Wiener-

Ogilvie

(2008)

Geen

definitie

Medische

taken worden

gedelegeerd

naar

verpleegkun-

digen

Cross-sectioneel

kwalitatieve case-

study

interviews

focusgroep

5 huisartsen

en 4

praktijkver-

pleegkundi-

gen in het

VK

Geen

interventie

neen Secundaire focus.

Primaire focus is

toepassen van

handleiding

van den

Berg

(2009)

Geen

definitie, uit

artikel blijkt

objectieve

werklast

(aantal „vrij

gekomen‟

uren door

delegatie)

Overdracht

van bepaalde

componenten

van medische

zorg naar

gekwalifi-

ceerd

personeel

Longitudinaal

kwantitatief +

kwalitatief

observaties

gestandaar-diseerde vragen-

lijsten

42 artsen in

praktijken

in Duitsland

Niet

weergegeven

Geen

interventie

Primaire focus Secundaire focus.

Primaire focus

werklast en

therapietrouw

van patiënten

16

Artikel Definitie

werkbelas-

ting

Definitie

taakdelegatie

Onderzoeksdesign

en -methode


instrument?

Interventie/

zorg

Werkbelasting:

primaire/

secundaire focus?

Taakdelegatie:

primaire/

secundaire

focus?

Urban

(2012)

Geen

definitie

Medische

taken worden

gedelegeerd

naar niet-

artsen

Cross-sectioneel

kwantitatief

vragenlijst

715

huisartsen in

Duitsland

Niet

weergegeven

Geen

interventie

neen Primaire focus,

maar gaat over

'non-physician

practice staff‟,

dus niet exclusief

over

verpleegkundigen

*VK= Verenigd Koninkrijk

17

1.3 KRITISCHE BESCHOUWINGEN

Het aantal artikels met primaire focus op zowel taakdelegatie als werkbelasting is zeer

beperkt. Slechts 4 artikels beantwoorden aan dit criterium (Jenkins-Clarke, 1998;

Jenkins-Clarke, 2001; Laurant et al., 2004; Richards et al., 2000). In de meeste artikels

worden geen goede definities van werkbelasting en taakdelegatie gegeven. Dikwijls kan

wel uit het artikel worden afgeleid wat de auteur verstaat onder de definitie. Voor de

werkbelasting valt op dat het in de artikels dikwijls gaat over de werklast of objectieve

werkbelasting. Door het gebrek aan definities is het moeilijk een goede kijk op de

relatie tussen werkbelasting en taakdelegatie te krijgen.

Slechts bij één artikel wordt effectief een interventie (RCT) opgezet (Laurant et al.,

2004). De andere artikels gebruiken een niet-experimenteel onderzoeksdesign.

Men kan verschillende data-collectiemethodes onderscheiden in de artikels :

observaties, het invullen van dagboeken, interviews, focus-groepen en het

beantwoorden van vragenlijsten.

Observaties van een huisartsenconsultatie worden gebruikt in de studies van Jenkins-

Clarke (1998, 2001). Een eerste mogelijk nadeel van directe observatie is het Hawthorn-

effect. Een tweede nadeel heeft te maken met de onderzoeker zelf : die mag niet te

prominent aanwezig zijn (Holloway & Wheeler, 2010). Een derde nadeel is dat het

moeilijk is voor onderzoekers om nota‟s te nemen en tegelijk te observeren (Holloway

& Wheeler, 2010). Interviews voor de data-collectie worden gebruikt in de studies van

Wiener-Ogilvie et al. (2008) en Johnson en Goyder (2005). Wiener-Ogilvie et al.

(2008) geven voor hun semi-gestructureerde interviews de handleiding weer als

appendix in het artikel, wat de transparantie verhoogt en een meerwaarde is. Het

interviewtype dat gebruikt wordt in het artikel van Johnson (2005) is, afgaande op de

vermelde thema‟s, een niet-gestructureerd, niet-gestandaardiseerd interview. Beide

auteurs proberen de mogelijke bias zo klein mogelijk te houden: ze geven beiden aan

dat er meerdere onderzoekers de geïdentificeerde thema‟s vergelijken, bediscussiëren en

in een kader uitzetten. In twee studies wordt gebruik gemaakt van focusgroepen

(Jenkins-Clarke, 1998; Wiener-Ogilvie et al, 2008). Laurant et al. (2004) is de enige die

een gerandomisserde controlestudie opzet. De studie is als volgt opgezet: in een

interventiegroep worden 5 Nurse Practicioners geïntroduceerd bij 30 huisartsen na een

18

opleiding van 2 weken. De NPs hebben een gemiddelde thuiszorgwerkervaring van 12,1

jaar bij rekrutering. Elke NP wordt toegewezen aan 6 tot 9 huisartsen. De NPs werken

samen met de artsen volgens vooropgestelde protocollen. In de controlegroep werden

geen NPs geïntroduceerd. Als besluit stellen Laurant et al. (2004) dat het inzetten van

NPs in een huisartsenpraktijk de werkbelasting niet verminderde voor de artsen.

Een paar bemerkingen zijn aan de orde bij deze studie. Ten eerste registreren de

huisartsen zelf hun werklast. In tegenstelling tot de studie van Jenkins-Clarke (1998),

waar ook met zelfregistratie wordt gewerkt, wordt bij Laurant et al.(2004) geen

triangulatie van de bekomen data toegepast, wat de validiteit beperkt. Ten tweede wordt

er een korte specifieke opleiding van twee weken voorzien voor de

thuiszorgverpleegkundigen. Dit is misschien te kort om als volwaardig NP aan de slag

te kunnen gaan. Ten derde wordt in de studie één NP tewerkgesteld bij zes tot negen

huisartsen. Een bedenking die men kan maken is of één NP per zes à negen huisartsen

wel een wezenlijk verschil kán maken in de werkbelasting. Ten vierde heeft het project

18 maanden geduurd, wat misschien (te) kort is om een effectieve vermindering van de

werkbelasting bij de deelnemende huisartsenpraktijken te zien. Tot slot kan men zich de

vraag stellen of een RCT wel een goede onderzoeksmethodologie is voor een complexe

interventie als deze (Van Hecke, 2012).

Als besluit van de kritische beschouwingen kan gesteld worden dat het

literatuuronderzoek vrij beperkt was. Alhoewel voldoende zoektermen werden gebruikt,

was het resultaat eerder teleurstellend. In de gevonden artikels kwamen zelden

werkbelasting én taakdelegatie uitgebreid aan bod. Eén van de twee kwam dikwijls

maar terzijde aan bod en de focus van de artikels was verschillend van de gezochte

focus. Bij de zoekstrategie werd ook een review gevonden. Naar wat kon worden

opgemaakt uit de methodologie van deze review, werden de zoektermen gebuikt in dit

artikel allemaal apart ingevoerd. Dit had als gevolg dat niet alle artikels, die gebruikt

werden in de review, teruggevonden werden in deze literatuurstudie. Hier werd

namelijk wel gewerkt met een combinatie van zoektermen. Daarnaast kan men besluiten

dat er een zeer diverse methodologie gebruikt werd in de verschillende artikels. Het

bevragen van de onderzoekspopulatie door middel van vragenlijsten werd frequent

19

gebruikt. Ook focusgroepen werden meerdere malen gebruikt. De meeste artikels waren

vrij oud en het bleek moeilijk recente artikels te vinden over het onderwerp.

Hierdoor ontstaat de indruk dat taakdelegatie geen „hot topic‟ meer is binnen de

eerstelijnsgezondheidszorg. Vermoedelijk is dit in sommige landen ook minder het

geval, maar in België blijft het toch een onderwerp dat het bediscussiëren waard is.

2 LITERATUURONDERZOEK NAAR MEETINSTRUMENTEN VAN

JOBTEVREDENHEID

2.1 ZOEKSTRATEGIE

Wetenschappelijke artikels werden opgezocht in 4 databanken: Cochrane Library,

PubMed, Web of Science en Cinahl. Enkel peer-reviewed Nederlandstalige of

Engelstalige artikels kwamen in aanmerking voor inclusie, op voorwaarde dat het

volledige artikel via de UGent databank vrij beschikbaar was. De inclusiecriteria

werden vastgelegd als: vragenlijst of schaal rond jobtevredenheid gebruikt voor artsen

of verpleegkundigen. Studies die niet bedoeld waren voor artsen of verpleegkundigen,

vragenlijsten rond depressie of zuiver contractuele items, vragenlijsten die handelden

over opleidingen of niet gevalideerde vragenlijsten werden geëxcludeerd.

Er werd geen limiet gesteld op het jaar van publicatie of onderzoeksmethodologie. In de

PubMed databank werd gebruik gemaakt van de vooropgestelde MeSH-termen.

Een overzicht van de gehanteerde zoekfilter is terug te vinden in Tabel 7.

20

Tabel 7: zoekstrategie jobtevredenheidsschaal

AND AND

OR

General Practitioner

GP

family physician

family practitioner

ANP

APN

NP

nurse practitioner

advanced practitioner

advanced nurse practitioner

advanced nursing practice

advanced practice

CNS

clinical nurse specialist

nurse specialist

nurse clinician

practice nurse

professional practice

expanded nursing

expanded role of nursing

primary care nurs*

community health nurs*

scale

questionnaire

job satisfaction

work satisfaction

De bovenstaande combinatie van zoektermen in de verschillende databanken leverde in

totaal 553 zoekresultaten op. Deze werden in een eerste fase beoordeeld op hun

relevantie op basis van titel en abstract. Artikels die dubbel teruggevonden werden en

artikels waarvan de volledige tekst niet beschikbaar was, werden geëxcludeerd, evenals

studies die niet voldeden aan de vooropgestelde inclusiecriteria. Dit leverde uiteindelijk

28 bruikbare artikels op met 8 verschillende jobtevredenheidschalen. Via een

bijkomende internetsearch op „vragenlijst jobtevredenheid‟ werd een

haalbaarheidsstudie teruggevonden die uitgevoerd werd in opdracht van het Landelijk

Centrum Verpleging & Verzorging (=LCVV). In deze haalbaarheidsstudie werd de

tevredenheid op het werk gemeten met de Maastrichtse Arbeidssatisfactieschaal voor de

gezondheidszorg (=MAS-GZ) (Landeweerd, Boumans, & Nissen, 1996). In hetzelfde

rapport werden eveneens de psychometrische eigenschappen van de MAS-GZ

21

besproken (Welling, Hutten & Francke, 2002). In totaal werden dus 9 schalen

gevonden. De verschillende schalen werden beoordeeld op interne consistentie,

Pearson‟s r, aantal items, de scoreschaal die gebruikt werd, het gebruiksgemak en de

beschikbaarheid van de schaal. Figuur 2 geeft de zoekstrategie naar meetinstrumenten

van jobtevredenheid weer.

Misener Nurse Practitioner Job Satisfaction Scale (MNPJSS) Mueller-McCloskey Satisfaction Scale (MMSS)

Stamp‟s & Piedmont‟s Index of Work Satisfaction (IWS)

Home Health Care Nurses Job Satisfaction (HHNJS)

Warr-Cook-Wall scale (WCW) Minessota Satisfaction Questionnaire (MSQ)

Nursing Job Satisfaction Scale (NJSS)

Global Job Satisfaction Scale (GJSS)

Maastrichtse Arbeidssatisfactieschaal voor de Gezondheidszorg (MAS-GZ)

Figuur 2: flowchart zoekstrategie meetinstrumenten van jobtevredenheid

PubMed Search (in all fields)

Limits : Language : English/Dutch; Year : geen limiet n = 200

CINAHL Search (in all fields)

Limits : Language : English; Year : geen limiet;

Peer-reviewed articles, academic journals

n = 29

Web of Science Search (in topic)

Limits : Language : English; Year : geen limieten;

Lemmatization on

n = 40

n = 1

Totaal zoekstrategie: n= 546

Artikels geëxcludeerd na toepassen exclusiecriteria en

na beoordeling titel en abstract : n= 518

Cochrane search(in Title, Abstract or Keywords)

Limits : Language : English; Year : geen limieten

n = 77

Bruikbare artikels : n= 29

MNPJSS n= 4 MMSS n=4

WCW n=8

NJSS n=3

MSQ n=1

HHNJS n=2

IWS n=5 GJSQ n=1

Via rapport LCVV

MAS-GZ n=1

Bruikbare artikels : n= 28

22

2.2 VERGELIJKING VAN DE VERSCHILLENDE INSTRUMENTEN

In de geïncludeerde artikels kwamen 8 verschillende meetinstrumenten aan bod: de

Misener Nurse Practitioner Job Satisfaction Scale (MNPJSS), de Mueller-McCloskey

Satisfaction Scale (MMSS), de Stamp‟s & Piedmont‟s Index of Work Satisfaction

(IWS), de Home Health Care Nurses Job Satisfaction (HHNJS), de Warr-Cook-Wall

scale (WCW), het Minessota Satisfaction Questionnaire (MSQ), de Nursing Job

Satisfaction Scale (NJSS) en tenslotte de Global Job Satisfaction Scale (GJSS). De

schaal die teruggevonden werd via de extra internetsearch is de Maastrichtse

Arbeidssatisfactieschaal voor Gezondheidszorg (MAS-GZ).

In Tabel 8 wordt van elke schaal een beschrijving gegeven, aangevuld met andere

informatie zoals de betrouwbaarheid en validiteit, waar beschikbaar.

23

Tabel 8: meetinstrumenten van jobtevredenheid

Naam van het meetinstrument +

subschalen (taal)

Interne

consistentie (C.a)

Pearson's

r

Aantal

items

Gebruikte

score

Beschikbaar-

heid

Extra

informatie

Bronpublicatie

Misener Nurse Practitioner Job

Satisfaction scale (E*)

Intra-praktijk/partnerschap/colle-gialiteit

Professionele/sociale/gemeen-schapsinteractie

Uitdaging/autonomie

Professionele groei

Tijd

Voordelen

.96

.94

.89

.84

.86

.83

.79

tussen de

factors

gaande

van .33 en

.72

44

14

10

8

5

4

3

6-punt Likert-

schaal;

1 = zeer

ontevreden

6 = zeer

tevreden

Betalend gebaseerd op McCloskey/

Mueller

specifiek voor NPs*** in de

1ste

lijn

pen en papier

Misener,T.R.& Cox

D.L.; Development of

the Misener Nurse

Practitioner Job

Satisfaction Scale;

Journal of Nursing

Measurement, 2001; 9

(1): 91-108

Mueller/McCloskey Satisfaction

Scale (E)

Veiligheid extrinsieke beloning

planningsmogelijkheden

familie/werk evenwicht

Sociale beloningen

tevredenheid met collega‟s

interactie

Psychologische beloningen tevredenheid met professionele

mogelijkheden

lof/waardering

controle/verantwoordelijkheid

.89

Betouwbaarheids

coëfficiënten voor

de subschalen

variëren van 0.52

tot 0.84

Geen info 31

3

6

3

2 4

4

4

5

5-punt Likert-

schaal;

1 = zeer

ontevreden

5 = zeer

tevreden

Geen volledig

artikel

beschikbaar

Mueller, C.W. &

McCloskey, J.C.

Nurses' job

satisfaction: A

proposed measure.

Nurs Res.

1990;39(2):113-117.

24


subschalen (taal)

Interne

consistentie (C.a)

Pearson's

r

Aantal

items

Gebruikte

score

Beschikbaar-

heid

Extra

informatie

Bronpublicatie

Stamps and Piedmont's Work

Satisfaction Index (E,

Nederlandstalige vertaling

beschikbaar)

Instrument in 2 delen

Deel 1 : de relatieve belangrijkheid van

de verschillende dimensies van

jobtevredenheid wordt nagegaan door

te kiezen tussen paren van dimensies

(15 paren voor de 6 dimensies)

Deel 2 : meet het niveau van

jobtevredenheid aan de hand van 44

items (6 dimensies)

tevredenheid met loon

tevredenheid met interactie met collega's

tevredenheid met organisatie

tevredenheid met taakvereisten

tevredenheid met status

tevredenheid met autonomie

.82

.91

.29 en .46

.83 voor

de

Chinese

versie

(Lee,

2000)

44

7-punt Likert-

schaal

1 = sterk eens

met bewering

7 = sterk

oneens met

bewering

Geen volledig

artikel

beschikbaar,

maar

Nederlands-

talige

gevalideerde

vertaling

beschikbaar in

UGent

Speciaal

ontwikkeld voor

verpleegkun-

digen in

ziekenhuis-

milieu, maar kan

bij alle soorten

gezondheids-

werkers gebruikt

worden.

(Ellenbeck

2008)

Stamps, P., Piedmont,

E.B., Slavitt, D.B., &

Haase, M.A. (1978).

Measurements of work

satisfaction among

health professionals.

Medical Care,

16(4):337-352.

Stamps, P., &

Piedmonte, E. (1986).

Nurses and work

satisfaction. Ann

Arbor, MI: Health

Administration Press

Perspectives.

Stamps, P. (1997).

Nurses and work

satisfaction: An index

for measurement.

Chicago, IL: Health

Administration Press.

Warr-Cook-Wall Scale (E)

Loon

Werkuren

Waardering voor werk

Mogelijkheden om eigen competenties te gebruiken

Mogelijkheid tot kiezen van eigen

.85 - .88 na 6

maanden

r = 0.63

10 7-punts Likert

schaal

1 = zeer

ontevreden

7 = zeer

tevreden

Betalend Warr, P., Cook, J. &

Wall, T., (1979) Scales

for the measurement of

some work attitudes

and aspects of

psychological well-

being. The British

Psychological Society

25


subschalen (taal)

Interne

consistentie (C.a)

Pearson's

r

Aantal

items

Gebruikte

score

Beschikbaar-

heid

Extra

informatie

Bronpublicatie

werkmodel

Hoeveelheid afwisseling in de job

Fysieke werkcondities

Hoeveelheid gegeven verantwoordelijkheid

Collega's

Algemene tevredenheid

Minnesota Satisfaction

Questionnaire (E)

Intrinsieke tevredenheid

Extrinsieke tevredenheid

Algemene tevredenheid

tussen .80 en .90 Test -

hertest na

1 week

r=0.89, na

1 jaar r =

0.70

20 12

6

2

5-punts Likert

schaal

1= zeer

ontevreden

5= zeer

tevreden

Bronartikel

niet gevonden

Weiss et al.

(1975) stelt voor

dat percentiel-

scores van 75%

of meer een

hoog tevreden-

heidsniveau

weergeeft,

percentiel-

scores van 25%

of lager een laag

tevredenheids-

niveau

Weiss, D. J., Dawis, R.

V., England, G. W., &

Lofquist, L. H.

(1967).Manual for the

Minnesota Satisfaction

Questionnaire.

Minnesota studies for

vocational

rehabilitation (No.

XXII). Minneapolis:

Industrial Relations

Center, University of

Minnesota.

Nursing Job Satisfaction Scale (E)

Genoegen in het werk

Kwaliteit van zorg

Tijd om het werk te doen

Work Satisfaction Scale (E)

Taakvereisten

Administratie

.88

Subschalen tussen

.76 en .87

Subschalen tussen

.69 en .87

Geen info 23

11 7 5

32

5-punt Likert-

schaal

1= zeer

ontevreden

5= zeer

tevreden

Idem dan

nursing job

satisfaction

Bronartikel

niet gevonden samen te gebruiken met

WSS

gebruikt in oudere artikels

Ontwikkeld door

Hinshaw, Smeltzer &

Atwood (1987).

Atwood, J.& Hinshaw,

A. Job stress :

instrument program

development results.

Western Journal of

Nursing Research,

26


subschalen (taal)

Interne

consistentie (C.a)

Pearson's

r

Aantal

items

Gebruikte

score

Beschikbaar-

heid

Extra

informatie

Bronpublicatie

Interactie/cohesie

Professionele tevredenheid

scale 1981, 3: 48

Home Health Care Nurses Job

Satisfaction Scale (E)

Relatie met gelijken

Relatie met de organisatie

Relatie met de arts

Loon en voordelen

Stress en werklast

Relatie met patiënten

Professionele trots

Autonomie en controle

.89

.84

.78

.77

.74

.69

.77

.71

.77

Geen info 30

4

3

2

4

5

5

3

4

5-punt Likert-

schaal

1= sterk

oneens

5= sterk eens

Beschikbaar

via artikel

Ellenbecker, Byleckie

J.& Samia, L. J,

(2008). Further

Psychometric Testing

of the Home

Healthcare Nurse Job

Satisfaction Scale

Global Job Satisfaction

Questionnaire (E)

.83 - .84 r = 0.82 -

0.83

4 5-punt Likert-

schaal

Bronartikel

niet gevonden

Lashinger H. &

Havens D. (1996)

Staff nurse work

empowerment and

perceived control over

nursing practice, work

satisfaction and work

effectiveness. Nursing

Administration

Quarterly, 20, 25–41.

27


subschalen (taal)

Interne

consistentie (C.a)

Pearson's

r

Aantal

items

Gebruikte

score

Beschikbaar-

heid

Extra

informatie

Bronpublicatie

Maastrichtse Arbeidssatisfactie

Schaal voor de Gezondheidszorg

(MAS-GZ) (NL**)

Tevredenheid met het afdelingshoofd

Tevredenheid met promotiemogelijkheden

Tevredenheid met de kwaliteit van zorg

Tevredenheid met groeimogelijkheden

Tevredenheid met contacten met collega's

Tevredenheid met patiëntencontact

Tevredenheid met duidelijkheid

.85 0.40-0.60 21

3

3

3

3

3

3

3

5-punt Likert-

schaal

1= zeer

ontevreden

5= zeer

tevreden

Volledige

vragenlijst

teruggevonden

Bronartikel

niet gevonden

Landeweerd, J.A.,

Boumans, N.P.G. &

Nissen, J.M.F. (1996).

De Maastrichtse

arbeidssatisfactie-

schaal voor de

gezondheidszorg

(MAS-GZ). University

of Maastricht; 1996.

* E = In het Engels opgemaakt

**NL = In het Nederlands opgemaakt

*** NP = Nurse Practitioner

28

2.3 KRITISCHE BESCHOUWINGEN

Uit het literatuuronderzoek kwamen de eerste 3 schalen (Misener Nurse Practitioner Job

Satisfaction Scale, de Mueller-McCloskey Satisfaction Scale, de Stamps & Piedmont‟s

Index of Work Satisfaction) het meest terug in onderzoek naar jobtevredenheid bij

verpleegkundigen. De Warr-Cook-Wall schaal werd het meest teruggevonden om te

peilen naar jobtevredenheid bij de artsen. Deze schalen worden hieronder nog kort

besproken en kritisch bekeken.

Belangrijke eigenschappen voor de betrouwbaarheid van meetschalen zijn de stabiliteit

gemeten door middel van de test-hertest, en de interne consistentie gemeten door middel

van de Crohnbach‟s alpha (Polit, 2010). Voor de test-hertest, uitgedrukt in pearson‟s r,

wordt gestreefd naar een r >.70. Voor de interne consistentie wordt gestreefd naar een

alpha >. 70. Bij de meeste gebruikte schalen wordt een goede interne consistentie

vastgesteld. Pearson‟s r is voor sommige schalen minder dan .70, of er wordt geen

specifieke informatie over teruggevonden. De bedenking moet echter worden gemaakt

dat de karaktertrekken van de testpopulatie kunnen veranderen, onafhankelijk van de

stabiliteit van het instrument (Polit, 2010). Met andere woorden: waar men een jaar

geleden ontevreden over was, hoeft vandaag niet noodzakelijk tot ontevredenheid te

leiden.

Voor de Misener Nurse Practitioner Job Satisfaction Scale (MNPJSS) varieert de

interne consistentie tussen .96 en .97 op de gehele schaal en van .74 tot .95 op de

subschalen (De Milt, Fitzpatrick, & McNulty, 2011; Faris, Douglas, Maples, Berg, &

Thrailkill, 2010; Kacel, Miller, & Norris, 2005; Schiestel, 2007). Pearson‟s r varieert

tussen de factors van .33 tot .72 (Misener & Cox, 2001).

Interne consistentie voor de Mueller en McCloskey Satisfaction Scale varieert tussen

.89 (Molinari & Monserud, 2008) en .91 (Cumbey & Alexander, 1998) voor de gehele

schaal. Cronhbach‟s alpha voor de subschalen varieert volgens Molinari (2008) tussen

.58 en .82.

De Stamps en Piedmont‟s Index of Work Satisfaction (IWS) bestaat uit 2 delen.

Yamashita, Takase, Wakabayshi, Kuroda en Owatari (2009) rapporteren een interne

consistentie van .82 voor de gehele schaal. Het tweede deel heeft een interne

consistentie van .91. In verband met de test-hertest betrouwbaarheid wordt alleen een

29

Chinese variant teruggevonden, die een betrouwbaarheid van .83 weergeeft, echter

zonder vermelding van de tijdspanne (Lee, Yang, & Chen, 2000).

De schaal die in onderzoek dikwijls wordt gebruikt voor de bevraging van

jobtevredenheid bij artsen is de War-Cook-Wall schaal (WCW). Volgens Lu, While en

Barriball (2007) en Iliopoulou en While (2010) heeft de originele WCW schaal een

interne consistentie van respectievelijk .85 en .89. Volgens dezelfde auteurs geeft de

pearson‟s correlatie van de test-hertest na 6 maanden een correlatie coëfficiënt weer van

.63.

De Index of Work Satisfaction (Stamps, 1978) en de War-Cook-Wall schaal (War,

Cook, & Wall, 1979) zijn de meest betrouwbare schalen. Bij deze twee schalen worden

de beste interne consistenties aangetroffen, en de test-hertest drukt een goede (IWS r =

.83) tot redelijke (WCW r = .63) betrouwbaarheid uit voor beide schalen. Wanneer

gekeken wordt naar inhoud van beide schalen komen dezelfde topics weer, maar

verschilt de gebruikte terminologie (bijvoorbeeld wordt in de WCW „waardering voor

het werk‟ gebruikt, terwijl dit in de IWS „tevredenheid met status‟ wordt). De dualiteit

van de IWS is een belangrijk verschilpunt van beide schalen. De IWS bestaat uit twee

delen, wat dikwijls wordt aangegeven als een voordeel ten opzichte van andere schalen

(Caers et al., 2008). Op deze manier komt ook de belangrijkheid van de verschillende

dimensies voor de onderzochte populatie aan bod. Deze dualiteit wordt in geen enkele

andere schaal teruggevonden. Daarnaast wordt in geen van beide schalen altruïsme of

belangeloosheid vermeld. Pink (2009) stelt echter dat deze gerichtheid naar een „hoger‟

doel het laatste decennium meer en meer belangrijk wordt om tevreden te zijn met zijn

job. Alhoewel „patiëntenzorg‟ wel aan bod komt in de schalen, komt in geen van beide

schalen het aspect „patiëntencontact‟ aan bod. Deze dimensie komt wel aan bod in de

Maastrichtse Arbeidssatisfactie Schaal voor de Gezondheidszorg (=MAS-GZ)

(Landeweerd, 1996) en de Home Health Care Nurses Job Satisfaction Scale

(=HHCNJSS) (Ellenbecker, 2008). Wanneer gekeken wordt naar beschikbaarheid van

de schalen is een gevalideerde Nederlandstalige vertaling van de IWS beschikbaar via

de UGent (faculteit economie en bedrijfskunde). De Engelstalige WCW wordt

teruggevonden in het originele artikel in The Journal of Occupational Psychology van

1979. De MAS-GZ en de schaal van Ellenbecker zijn ook teruggevonden.

30

HOOFDSTUK 2: METHODOLOGIE In dit deel komt de methodologie van deze masterproefstudie aan bod. Eerst wordt het

design van de studie beschreven. Vervolgens komen de steekproef, de data-collectie en

de data-analyse aan bod. Tenslotte worden de ethische beschouwingen besproken.

1 DESIGN VAN DE STUDIE Het doel van deze masterproef is een antwoord te formuleren op de onderzoeksvraag

“Wat is de relatie tussen de mate van taakdelegatie en de werkbelasting, de

jobtevredenheid en de jobinhoud van huisartsen en verpleegkundigen in

groepspraktijken?”

Er werd gekozen voor een kwantitatief observationeel en cross-sectioneel

onderzoeksdesign. Het cross-sectioneel design werd gekozen met de bedoeling op één

moment een globaal beeld te krijgen over hoe taakdelegatie werd toegepast in de

deelnemende groepspraktijken. Een kwantitatief observationeel design werd gekozen

omdat er gebruik gemaakt werd van observaties. De deelnemende artsen en

verpleegkundigen werden bevraagd naar hun jobtevredenheid door middel van

kwantitatieve vragenlijsten. Tevens werd de subjectieve werkbelasting bevraagd door

middel van het PAONCIL-instrument.

Bij gebrek aan bestaande literatuur, werd taakdelegatie door de onderzoeker

gedefinieerd op 3 niveaus. Praktijken waar verpleegkundigen alleen administratief werk

verrichtten, werden gedefinieerd als praktijken met „taakdelegatie niveau 1‟. Praktijken

waar verpleegkundigen administratief werk verrichten én medisch-verpleegtechnische

handelingen uitvoerden, werden gedefinieerd als praktijken met „taakdelegatie niveau

2‟. Praktijken waar verpleegkundigen administratief werk verrichten, medisch-

verpleegtechnische handelingen uitvoerden én zelfstandige consultaties verrichtten,

werden gedefinieerd als praktijken met „taakdelegatie niveau 3‟.

Belangrijk is te vermelden dat een dokterspraktijk waar twee of meer erkende huisartsen

samenwerken op één locatie, volgens het Rijksinstituut voor Ziekte- en

Invaliditeitsverzekering (=RIZIV) wordt benoemd als een „groepspraktijk-huisartsen‟.

Wettelijk gezien wordt dus geen onderscheid gemaakt tussen wijkgezondheidscentra en

„gewone‟ groepspraktijken. Het gehanteerde betalingssysteem leidt in vele gevallen tot

31

de verschillende benamingen. Wijkgezondheidscentra passen meestal een forfaitair

betalingssysteem toe, terwijl „gewone‟ groepspraktijken meestal een betaling-per-

prestatiesysteem hanteren. Toch kan elke huisarts het forfaitaire betalingssysteem in

plaats van betaling-per-prestatiesysteem aanvragen (RIZIV, 2012). Het zijn dus niet

alleen de wijkgezondheidscentra die hiervoor in aanmerking komen (RIZIV, 2012). In

deze masterproef zal gesproken worden over enerzijds „wijkgezondheidscentrum‟ en

anderzijds „dokterspraktijk‟ als zijnde de groepspraktijk.

2 STEEKPROEF Het onderzoek gebeurde bij huisartsenpraktijken. De huisartsenpraktijken moesten deel

uitmaken van de Oost-Vlaamse huisartsenkringen van Gent of Aalst. Via deze

huisartsenkringen werd een internetenquête verspreid naar de 500 praktijken die er deel

van uitmaakten. Bedoeling was een overzicht en globaal beeld te krijgen van de

verschillende praktijken (oprichtingsjaar praktijk, aantal en kwalificaties van de

personeelsleden, locatie van de praktijk, hoeveel patiënten de praktijk in zijn bestand

heeft en of taken worden gedelegeerd naar verpleegkundigen, geïnteresseerd in verdere

deelname aan het onderzoek). De internetenquête kan worden teruggevonden in bijlage

1.

Na 2 maanden was de respons op de internetenquête 1,2%. Na overleg met promotor en

co-promotoren werd beslist de eerste (=internet) fase van het onderzoek over te slaan,

en mogelijks geïnteresseerde praktijken rechtstreeks te contacteren.

Wijkgezondheidscentra werden aangeschreven omdat hier meestal al een zeker niveau

van taakdelegatie aanwezig is. Dokterspraktijken waarin verpleegkundigen werkzaam

waren werden opgezocht op het internet. Ook via andere kanalen (persoonlijke vraag

aan (huis)artsen en collegae) werd geprobeerd de gegevens te bekomen van

groepspraktijken waar verpleegkundigen werkzaam waren.

Via mail werd contact opgenomen met 8 wijkgezondheidscentra in de Gentse regio.

Drie wijkgezondheidscentra vroegen om extra informatie die in eerste instantie

schriftelijk werd verstrekt. Alle drie antwoordden positief op het voorstel voor

mondelinge toelichting. Deze toelichting vond plaats op 23 augustus, 26 september en

32

op 4 oktober. Hier kwamen, naast de methodologie, vooral praktische zaken aan bod.

Twee wijkgezondheidscentra waren bereid te participeren.

Er werd één Gentse dokterspraktijk geïdentificeerd waar een verpleegkundige

werkzaam was. Deze praktijk werd aangeschreven begin september met uitleg over de

masterproef en een vraag tot deelname, maar reageerde negatief begin oktober.

Een mail met uitleg en vraag tot deelname werd half september verstuurd naar een

dokterspraktijk in de regio Dendermonde waar sinds begin 2013 een verpleegkundige

werkzaam was. Na mondelinge toelichting werd een akkoord tot deelname bekomen

half oktober.

Aan alle deelnemende artsen en verpleegkundigen werd vóór de observatiedagen een

enveloppe meegegeven met uitleg over het onderzoek, een toestemmingsverklaring en

de jobtevredenheidsvragenlijst. Uitleg over het onderzoek en toestemmingsverklaring

voor de artsen en verpleegkundigen is terug te vinden in bijlage 2.

3 GEGEVENSVERZAMELING Observaties werden verricht in week 42, 43 en 44.

3.1 JOBINHOUD

Om de jobinhoud van artsen en verpleegkundigen na te gaan voerde de onderzoeker op

onregelmatige tijdstippen een korte (10”) directe observatie uit van de activiteiten van

alle consulterende artsen en verpleegkundigen in de praktijken. Deze methode van

MMO (= Multi Moment Opnamen) is een steekproefmethode die gebaseerd is op

probabiliteit en wordt al lang toegepast in de bedrijfswereld (Konorti, 2012). Een

belangrijk voordeel van MMO is dat verschillende personen geobserveerd kunnen

worden door één observator (Ammenwerth & Spötl, 2009). Observaties op

onregelmatige tijdstippen zijn belangrijk om bias uit te sluiten (Konort, 2012). Op deze

manier wordt verhinderd dat er altijd geobserveerd wordt op hetzelfde tijdstip tijdens de

verschillende consultaties en dat elke activiteit een gelijke kans heeft om te worden

geobserveerd (Konorti, 2012). Om een goed beeld te krijgen van de wekelijkse

activiteiten, wordt in sommige studies een registratieperiode van vijf tot zeven dagen

voorgesteld (Ellegard et al., 1999 in Furaker, 2009; Furaker, 2009; Oddsdottir &

Sveinsdottir, 2011). Voor het bijhouden van dagboeken blijkt echter dat een

33

registratieperiode van drie dagen in plaats van vijf of zeven dagen, gelijkaardige

resultaten oplevert (Grady et al., 2009; Tincello, Williams, Joshi, Assassa & Abrams,

2007). In deze cross-sectionele studie werd daarom gekozen om ook de registratie door

de onderzoeker te beperken tot 3 dagen, zodat ook de belasting voor de praktijken

beperkt bleef. In het kader van de observaties werd een registratie-instrument voor

PDA- gebruik (=Personal Digital Assistant) ontwikkeld. Het registratie-instrument zelf

werd in eerste instantie ontwikkeld aan de hand van geraadpleegde literatuur en eigen

inbreng. Het instrument werd twee maal voorgelegd aan huisartsen en

verpleegkundigen binnen de eerstelijnsgezondheidszorg. De oorspronkelijke versie

werd verbeterd met de eerste opmerkingen van 2 huisartsen en 1 verpleegkundige.

Opmerkingen waren gelinkt aan de verdeling van de verschillende items binnen de

bestaande categorieën en benamingen van de items. Op aangeven van de artsen en

verpleegkundigen werden ook extra items toegevoegd. Het instrument werd opnieuw

voorgelegd aan 2 andere huisartsen en 2 verpleegkundigen. Opmerkingen werden

opnieuw geïntegreerd. Het gebruikte instrument is terug te vinden in bijlage 3.

Aan elke patiënt werd individueel schriftelijke en mondelinge uitleg gegeven over de

studie en gevraagd het toestemmingsformulier te ondertekenen. Dit alles gebeurde

terwijl de patiënt in de wachtkamer wachtte op de arts of verpleegkundige. Er werd

gevraagd de volledige bundel (uitleg van de studie en toestemmingsverklaring) aan de

arts of verpleegkundige af te geven. De arts of verpleegkundige verwijderde het laatste

blad (toestemmingsverklaring voor de onderzoeker) en plaatste dit in een plastic mapje

dat bevestigd was op de deur van de consultatieruimte. Op deze manier wist de

onderzoeker wie bij de arts of verpleegkundige binnen was en of deze patiënt zijn

akkoord had gegeven voor observatie. De rest van de bundel werd aan de patiënt

meegegeven.

Naast de consultaties werden ook de huisbezoeken geregistreerd. Omdat directe

observatie bij de huisbezoeken niet mogelijk was, werd gekozen voor een telefonisch

contact. Dezelfde methodologie van MMO werd ook hier toegepast. Op onregelmatige

tijdstippen belde de onderzoeker de arts of verpleegkundige op met de vraag wat hij/zij

op het moment van het telefonisch contact precies deed. Voor de huisbezoeken werd

34

geen toestemmingsverklaring van de patiënt gevraagd, omdat de onderzoeker niet in

contact kwam met de patiënt.

In het resultatenhoofdstuk werd gekozen om een opsplitsing te maken tussen direct

patiëntgebonden activiteiten en niet-direct patiëntgebonden activiteiten. Als

patiëntgebonden activiteiten werden alle activiteiten meegenomen die onmiddellijk

gelinkt waren aan de consulterende patiënt, zoals bijvoorbeeld: een gesprek met de

patiënt, onderzoek van de patiënt, het uitvoeren van medisch-verpleegtechnische

handelingen bij de patiënt, maar ook administratieve taken met betrekking tot de

consulterende patiënt. Bij deze administratieve taken behoren het maken van een

voorschrift of het aanvullen van patiëntengegevens in het patiëntendossier. Als niet-

direct patiëntgebonden activiteiten werden alle activiteiten geclassificeerd waarbij de

patiënt niet aanwezig was, zoals bijvoorbeeld: overleg met collega‟s, administratieve

taken (zonder aanwezigheid van de patiënt), telefoongesprekken (zonder aanwezigheid

van de patiënt) of vervoer.

3.2 OBJECTIEVE WERKBELASTING

Tijdens de observatieperiode in de verschillende praktijken werd de objectieve werklast

ten dele nagegaan door het opvragen van de elektronische agenda‟s van huisartsen en

verpleegkundigen. Op die manier werd door de onderzoeker nagegaan hoeveel patiënten

werden geconsulteerd gedurende de opgegeven tijdsperiode.

3.3 SUBJECTIEVE WERKBELASTING

Om de subjectieve werklast na te gaan vulden de artsen en verpleegkundigen na elke

werkdag tijdens de registratie-driedaagse het PAONCIL (=Professional Assessment of

Optimal Nursing Care Intensity Level) instrument in (Frilund & Fagerstrom, 2009). Het

PAONCIL-instrument is een schaal met onderverdelingen per 0,25, van -3 tot +3. De

volgende verpleegintensiteitsniveaus worden beschreven : +3 = ernstig verhoogd, +2 =

verhoogd, +1 = weinig verhoogd, 0 = optimaal, -1 = weinig verlaagd, - 2 = laag en

tenslotte – 3 = zeer laag (Rauhala & Fagerstrom, 2004 geciteerd in Frilund 2009). Het

niveau 0 van de schaal beschrijft een situatie waarin er een evenwicht is tussen de

zorgvraag van de patiënt en de tijd die aan die patiënt kan besteed worden. Van -3 tot -

0,25 is de zorgvraag van de patiënt lager dan optimaal en is er dus „tijd over‟. Van 0,25

tot +3 is de zorgvraag van de patiënt groter dan de beschikbare tijd (Fagerstrom, Rainio,

35

Rauhala, & Nojonen, 2000a). De schaal is reeds uitgetest in een eerstelijnssetting

(Frilund, 2009), maar niet eerder uitgetest bij artsen. Het PAONCIL-instrument is terug

te vinden in bijlage 5.

Jobtevredenheid wordt beschouwd als één facet van subjectieve werklast of werkdruk.

De jobtevredenheidsvragenlijst werd ingevuld zowel door de arts als de

verpleegkundige op het einde van de driedaagse registratieperiode. Er werd gekozen

voor de „Index of Work Satisfaction‟ (=IWS) van Stamps en Piedmonte (Stamps,

Piedmont, Slavitt, & Haase, 1978), gecombineerd met drie subschalen van de

Maastrichtse Arbeidssatisfactieschaal voor de Gezondheidszorg (=MAS-GZ)

(Landeweerd, 1996). De index of Work Satisfaction is terug te vinden in bijlage 5

(versie artsen) en bijlage 6 (versie verpleegkundigen). De gebruikte subschalen van de

MAS-GZ zijn terug te vinden in bijlage 7.

In deel één van de IWS worden zes dimensies van jobtevredenheid weergegeven. Ze

worden beschreven in het instrument. Professionele status wordt gedefinieerd als het

algemeen belang dat gevoeld wordt bij de job, zowel in de eigen visie als in de visie van

anderen. Loon wordt gedefinieerd als geld en andere loonvoordelen. Deze andere

loonvoordelen zijn bijvoorbeeld maaltijdcheques, mobiele telefonie of een

bedrijfswagen. Als organisatiebeleid beschouwt men de algemene administratie, het

beleid en procedures waarmee de praktijk zich wil profileren. Taakvereisten worden

gedefinieerd als taken of activiteiten die gedaan moeten worden als standaard deel van

het werk. Interactie wordt gedefinieerd als de mogelijkheid om zowel formele als

informele sociale en professionele contacten te leggen tijdens de werkuren. Autonomie

tenslotte wordt gedefinieerd als de mate van werkgebonden onafhankelijkheid, initiatief

en vrijheid die toegestaan of vereist is in de dagelijkse activiteiten. In een

parencombinatie moet de respondent telkens de dimensie aankruisen die hij het

belangrijkst vindt, bijvoorbeeld bij autonomie/loon moet hij kiezen of hij autonomie dan

wel loon het belangrijkste vindt. Er worden 15 verschillende parencombinaties gegeven.

Bij de analyse werden de frequenties berekend van de verschillende dimensies,

bijvoorbeeld autonomie werd 4 keer als belangrijkste ingeschat, professionele status 3

keer enz...Daarna werd een rangschikking opgemaakt van de verschillende dimensies

per onderzochte populatie (huisartsen of verpleegkundigen).

36

In deel twee van de IWS moeten 44 beweringen worden gescoord door middel van een

7-punts Likertschaal, gaande van „1= sterk eens‟ tot „7= sterk oneens‟. Volgens de

factoranalyse uitgevoerd door Willem, Buelens en De Jonghe (2007) zijn er in de

Nederlandstalige versie 7 factoren aanwezig, namelijk tevredenheid met: loon, interactie

verpleegkundige-arts of omgekeerd, interactie tussen artsen of verpleegkundigen

onderling, taakvereisten, inspraak, professionele status en autonomie. Van de 44

beweringen die bevraagd worden in de IWS, worden 20 negatieve beweringen

gehercodeerd. Door deze hercodering werd ervoor gezorgd dat een lage score gelijk is

aan een hoge jobtevredenheid. Na de berekening van de somscores per factor werd de

score omgezet in een omgekeerde (hoge) score voor een vlotte interpreteerbaarheid.

Hoe hoger de uiteindelijke score, hoe hoger de jobtevredenheid. Nog volgens de

factoranalyse uitgevoerd door Willem (2007) worden zes items of beweringen niet

meegenomen in de analyses wegens te lage factorladingen (item 2, 9, 18, 26, 31 en 33).

Voor de 3 subschalen van de MAS-GZ vragenlijst moesten de negen items worden

gescoord op een 5-punts Likert-schaal. Alle items zijn positief verwoord: hoe hoger de

score, hoe meer tevreden de respondent is in zijn job. Er werden geen hercoderingen

uitgevoerd. Somscores werden gemaakt van de 3 subschalen.

Er waren drie redenen om voor de IWS en de MAS-GZ te kiezen. Ten eerste konden de

goede psychometrische eigenschappen van beide schalen aangehaald worden (zie

hoofdstuk 2.2). Ten tweede werd in de literatuur de dubbele vragenlijst van de IWS

expliciet als een sterkte beschreven. Ten derde waren beide schalen vrij beschikbaar in

het Nederlands. Er werd geopteerd om het aspect „patiëntencontact‟ toe te voegen

onder de vorm van een subschaal van de MAS-GZ. Twee andere subschalen van de

MAS-GZ werden toegevoegd, namelijk tevredenheid met groeimogelijkheden en

tevredenheid met de contacten met collega‟s.

Een belangrijk gegeven is dat de beschikbare, gevalideerde Nederlandstalige Index of

Work Satisfaction opgemaakt is voor verpleegkundigen in een ziekenhuisomgeving. De

schaal werd daarom qua taalgebruik aangepast aan de eerstelijnsgezondheidszorg. De

originele bewering „geneesheren werken samen met de verpleegkundigen op mijn

eenheid‟ werd geherformuleerd als „huisartsen werken samen met de verpleegkundigen

in de praktijk waar ik werk‟. Omdat de doelpopulatie bestond uit artsen en

37

verpleegkundigen, werd de schaal in twee versies opgemaakt. Voor huisartsen werd

bovenstaand voorbeeld dus „verpleegkundigen werken samen met de huisartsen in de

praktijk waar ik werk‟. De gereviseerde schaal werd voorgelegd aan 2 huisartsen en 2

eerstelijns-verpleegkundigen, die onafhankelijk van elkaar opmerkingen formuleerden.

Bedoeling was om na te gaan of het taalgebruik aangepast was aan verpleegkundigen en

huisartsen in de eerste lijn. Opmerkingen gingen over de gebruikte terminologie en over

inhoudelijke discussies. Het ging bijvoorbeeld over volgende zin (oorspronkelijke

tekst): „De geneesheren in dit ziekenhuis kijken te veel neer op de verpleegkundigen.‟

Als deze zin werd aangepast naar verpleegkundigen, zou het dan best

„verpleegkundigen in deze praktijk kijken te veel op naar huisartsen‟ of

„verpleegkundigen in deze praktijk kijken te veel neer op huisartsen‟ worden. Na

onderling overleg werd besloten de oorspronkelijke tekst zo veel mogelijk te behouden,

en voor optie twee te kiezen.

3.4 DEMOGRAFISCHE GEGEVENS

Volgende gegevens worden bevraagd: geslacht, leeftijd, tewerkstellingspercentage,

hoogst behaalde diploma, jaren ervaring algemeen en jaren ervaring in de deelnemende

praktijk. De vragenlijst is terug te vinden in bijlage 8.

3.5 GEGEVENS MET BETREKKING TOT DE PRAKTIJK

Gegevens van de 3 praktijken werden verzameld aan de hand van een vragenlijst.

Volgende gegevens werden bevraagd: jaar van oprichting van de praktijk; aantal

personen en aantal voltijds equivalenten in dienst; beroep van de personeelsleden; of de

praktijk gelegen is in de stad, stadsrand of dorp; hoeveel patiënten de praktijk in z‟n

bestand heeft; hoeveel patiënten recht hebben op een verhoogde tegemoetkoming; welk

betaling

UNIVERSITEIT GENTlib.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/164/339/RUG01-002164339... · 2014. 12. 18. ·...

Documents

Transcript of UNIVERSITEIT GENTlib.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/164/339/RUG01-002164339... · 2014. 12. 18. ·...