42 Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing maart/april 2011

23 doden.947 gewonden.1250 daklozen.Meer dan 500 woningen verwoest.Meer dan 1000 woningen beschadigd.Duizenden kleine stukjesMijn moeder leeft niet meer. Zij was dol op kunst & cultuur. Haar laatste wens was “de Gaudi-bank zien en dan sterven”. Daarom gingen mijn ouders en ik naar Barcelona waar de Gaudi-bank staat. De Gaudi-bank bestaat uit hele grote maar ook hele kleine stukjes mozaïek. Er zit geen regelmaat in kleur en textuur. U kent het vast. Om al die duizenden kleine stukjes één geheel te laten zijn, is een bindmiddel nodig. Specie. Dat zorgt ervoor dat de stukjes op hun plek blijven zitten. Als soort van één geheel. Eerst is specie smeuïg en bewerkbaar. Daarna verhardt het zich. Van duizenden kleine stukjes. Weer naar één geheel…

Heel gewoon, grote waardeVorig jaar 13 mei herdacht Enschede de Vuurwerkramp. Tien jaar geleden alweer. Ter gelegenheid hiervan was er in museum Twentse Welle een tentoonstelling over “Veerkracht”. Uit de folder:

“Rampslachtoffers staan direct na de verwoesting volop in de belangstelling. Televisieploegen maken overuren, kranten staan er vol van, hoogwaardigheidsbekleders bezoeken het rampgebied en er worden herdenkingen georganiseerd. Het hele land leeft mee. Maar wanneer de puinhopen zijn opgeruimd en de ramp oud nieuws is, begint het gevecht pas echt. Verwerking, jarenlange wederopbouw en strijd met instanties. Er zijn verschillen in verwerking en wederopbouw. Maar de veerkracht van mensen is universeel.”

Met acht crisiscollega’s bezocht ik vorig jaar augustus deze tentoonstelling “die de verhalen van de getroffenen vertelde. Zij hebben destijds de ramp overleefd, maar dragen innerlijk en uiterlijk de littekens met zich mee. Ze verloren huis en haard en moesten daarna weer zien op te krabbelen.” We waren

allemaal onder de indruk. We zagen onder andere voorwerpen in circa 30 glazen kastjes. Geen kunst-schatten van historische waarde, maar gewone dagelijkse dingen, schijnbaar waardeloos.

Een sleutelbos.Een knuffelbeest.Een espressokopje.Elk voorwerp is voor de eigenaar van grote waarde. Want het is het enige dat hij of zij nog bezit. Van vóór de ramp…

Verhalen vertellen is te leren, luisteren ookNa de (tijdelijke) tentoonstelling bezochten we een plek die blijvend herinnert aan de Vuurwerkramp. Het Huis van Verhalen staat in de herstelde wijk Roombeek. Het Huis is een Stichting die uitgaat van de gedachte dat mensen er voor elkaar horen te zijn. Alle activiteiten in het Huis zijn op dit principe gebaseerd: “er voor elkaar zijn”. In veel gevallen betekent dit dat (volgens de Presentietheorie van Andries Baart) er mensen aanwezig zijn en “gewoon” luisteren. Hierdoor ontstaat een voedingsbodem voor gesprekken, ontmoetingen en warm menselijk contact. Verhalen worden daar verteld, gehoord, gedeeld én bewaard. Na de Vuurwerkramp hebben namelijk vele vrijwilligers en beroepskrachten geluisterd naar de verhalen van getroffenen. Vele daarvan zijn opgetekend. Een open, écht luisterend oor bleek mensen goed te doen. Dit was de aanzet tot de bouw van het Huis van Verhalen (voorheen Pastoraat na Ramp). Directeur is Hermien Maartens. Ik noem haar de “geestelijk moeder” van het Huis. Haar hart en ziel ligt erin. Centrum van het Huis is de ontmoetingsruimte. In woord en beeld zijn hier ervaringen van getroffenen vastgelegd. Bezoekers aan het huis (voor iedereen en gratis toegankelijk, bezoekerstijden zie website) kunnen deze uitingen bekijken en hun gedachten delen. Vele getroffenen hebben hun verhaal tot expressie laten komen. In beeld, tekst, geluid, handwerk, etc. Al deze verhalen worden veilig bewaard in een kast die centraal in de ruimte staat. De Verhalenkast. Een plek voor de getroffenen van de Vuurwerkramp. Van grote waarde…

BenTijdens mijn laatste bezoek aan het Huis sprak ik Ben. Hij vertelde mij aan de keukentafel zomaar zijn verhaal.

Ina Strating, Crisiswerkplaats

“Getroffen maar niet gebroken”

43Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing maart/april 2011

Wat mij met name raakte was dit: “Ik heb van mijn ouders geleerd dat je moet helpen waar je kunt helpen”. Ben luisterde naar zijn ouders en hielp bij de Vuurwerkramp. Hij bracht onder andere gewonde mensen naar een ziekenhuis in Duitsland. Omdat er geen ambulances beschikbaar waren op dat moment. Nu ontstaat plots belangstelling te weten hoe andere mensen burgerhulpverlening na een ramp hebben ervaren. Ik kon hem wijzen op het zojuist verschenen NIFV-rapport over burgerhulpverlening na rampen. Misschien heeft hij er wat aan.

En hij had eigenlijk ook nog wel een prangende vraag aan burgemeester Mans: “Die grote chaos op die zaterdag, hoe kán dat nou…?”

Tien jaar later…

Uit elkaar gescheurd gevoelIn een speciale behoefte voorziet het Stiltecentrum, een kleine ruimte apart van de Ontmoetingsruimte. Hier kun je je bezinnen, een kaarsje opsteken, een verhaal schrijven, verhalen van anderen lezen. Ook kun je stilstaan bij het door Brenda Bleijenberg gemaakte kunstwerk “De Feniks”, een abstract weergegeven vogel (zie de afbeelding), vastgemaakt op een witte muur. Het lichaam van de vogel bestaat uit verschillende delen die in diverse kleuren zijn weergegeven. Dit symboliseert het uit elkaar gescheurd zijn van het gevoel. “De ene dag voel je je rustig, de andere dag heel triest. De volgende dag kun je blijheid voelen en daarna weer de intense kwaadheid om het gebeurde”. Indrukwekkend…

Verhalend wandelenNiet alleen mensen, maar ook gebouwen, straten en wijken hebben hun verhaal. Ambassadeurs van het Huis van Verhalen leiden graag groepen rond in de wijk. Coördinator Titia Boitelle en haar collega’s vertellen vol

passie de geschiedenis en verbinden verleden en heden met elkaar. Het verhaal staat centraal…

Nazorg = aandacht organiserenEn zo verbinden verhalen de mensen en de wijk. Van duizenden kleine stukjes weer naar één geheel. Het Huis van Verhalen heeft ansichtkaarten met de volgende tekst:

Als er maar aandacht isEen welkomEen groetIemand die je kentEn die je naam roeptIemand die een beetjeLijkt op GodEn je niet vergeet…Financieren = VerhalerenJe hoofd inzetten om te studeren over crises en rampen moet en is belangrijk. Maar om je hart te voelen moet je ervaren voor wie je dit werk doet. De getroffenen. In mijn beleving hoort een bezoek aan het Huis van Verhalen dan ook verplicht thuis in de basisopleiding Crisisbeheersing en Rampenbestrijding.Crisisfunctionarissen leren. Getroffenen worden geholpen. Leren van verhalen. Verhaleren…(met dank aan Ed Oomes)

Er is helaas geen overheidsgeld beschikbaar voor deze belangrijke nazorgactiviteit in Enschede. En dat raakt mij. Want ik ben ervan overtuigd dat het de overheid heel wat geld zal besparen als zij dit soort initiatieven wél gaat financieren. Doordat getroffenen niet bij de reguliere (psychosociale) hulpverlening terechtkomen, maar telkens weer hun verhaal kunnen vertellen in een Huis. Ik zal het nooit kunnen bewijzen, maar weet dat het zo is.

Elke ramp verdient zijn eigen Huis van Verhalen…

Meer infowww.huisvanverhalenenschede.nl.http://www.crisiswerkplaats.nl/veerkracht-enschede-10-jaar-later/

Foto: Huis van Verhalen