8 Energie Actueel, jaargang 15, nr 8 • dinsdag 12 juni 2012

OPINIEDe laatste tijd verschijnen er de no-dige opiniestukken waarin wordt betoogd dat energienetten hun langste tijd hebben gehad. Dit zou het gevolg zijn van de transitie naar een duurzame energievoorziening, die leidt tot schaalverkleining van de energieproductie. Vooral van elektriciteit, in mindere mate ook van gas.

Naarmate de verduurzaming van de energievoorziening voort-schrijdt, produceren verbruikers in toenemende mate hun eigen energie en ontwikkelen zich tot ‘prosumers’. Eindsituatie zou een volledige decentralisatie zijn, waarbij elke ‘prosumer’ volledig zelfvoorzienend wordt. Hij/zij voor-ziet in het eigen energieverbruik, slaat energieoverschotten tijdelijk op en is niet langer aangewezen op de aanvoer van elders. Zodat er ook geen behoefte meer is aan een energienet, dat als functie heeft de energie-uitwisseling tus-sen aangesloten partijen mogelijk te maken. Netbeheerders hebben zo alle reden hebben zich zorgen te maken over hun bestaansrecht en over (het verdwijnen van) hun rol in de toekomstige energievoor-ziening. Net(beheerder) niet, is de kernachtige samenvatting van dit standpunt. Dat verduurzaming van de ener-gievoorziening leidt tot schaalver-kleining van de energieproductie, heeft een natuurkundige oorzaak. De zogenoemde ‘energiedichtheid’ van duurzame bronnen zoals zon en wind is namelijk veel kleiner dan die van fossiele brandstoffen. De veronderstelling dat het eind-punt van deze decentralisatie vol-ledige autarkie (zelfvoorziening) is, waarmee energienetten overbodig zouden worden, is echter hoogst twijfelachtig. Hiervoor zijn twee oorzaken. Allereerst staat diezelfde lage energiedichtheid die tot de-centralisatie leidt, autarkie juist in de weg. Het jaarlijkse elektriciteits-verbruik in Nederland is gemiddeld zo’n 3.500 kWh per huishouden. Uitgaande van een opbrengst van 100 kWh per vierkante meter zon-nepaneel per jaar, betekent dit dat voor het opwekken van het elektri-citeitsverbruik van het gemiddelde Nederlandse huishouden zo’n 35 vierkante meter aan zonnepane-len nodig is. Het aantal huizen met een dakoppervlak van deze omvang met de juiste oriëntatie ten opzich-te van de zon kan wel eens minder dan 1% van de woningvoorraad zijn. De energie die (veelal in de vorm van aardgas) wordt verbruikt voor verwarming en warm tapwater is twee tot vijf keer zo groot als het elektriciteitsverbruik en bedraagt daarmee 8.000 tot 20.000 kWh. Zodat er nog eens 80 tot 200 m2 aan zonnepanelen nodig is om aan-sluiting op het gasnet ook overbo-dig te maken. Het is daarom niet

erg realistisch om aan te nemen dat het ooit haalbaar wordt om op grote schaal met zonnepanelen ‘op eigen terrein’ te voorzien in de energiebehoefte van het gemid-delde Nederlandse huishouden. Windenergie en duurzaam gas zijn nauwelijks inpasbaar in een woonomgeving en bieden dus ook geen soelaas als het gaat om het bereiken van zelfvoorziening. Met als gevolg dat het merendeel van de Nederlandse huishoudens en bedrijven tot in lengte van jaren aangewezen blijft op toevoer van energie ‘van buitenaf’. Een conclu-sie die het blijvende bestaansrecht van energienetten en van de netbe-heerders rechtvaardigt. Een tweede oorzaak waarom net-ten ook in de duurzame, sterk gede-centraliseerde energievoorziening van de toekomst bestaansrecht hebben, is de ongelijktijdigheid tussen energieproductie en –vraag. In tegenstelling tot wat geldt voor conventionele elektriciteitscentra-les en gasvelden is productie uit duurzame bronnen niet stuurbaar. Als gevolg daarvan is er niet al-tijd energie beschikbaar als deze wordt gevraagd. De energievraag moet daarom zoveel mogelijk het aanbod volgen en een deel van de geproduceerde duurzame energie moet voor later gebruik worden opgeslagen. Door het verbinden van meerdere ‘prosumers’ ontstaat er een zekere afvlakking van de pieken in het verbruikspatroon. De benodigde opslagcapaciteit neemt daardoor af. Concreet: een opslagsysteem voor één huishouden moet in staat zijn het piekverbruik van dat huishou-den te leveren. Een opslagsysteem voor twee huishoudens hoeft ech-ter niet het dubbele piekverbruik te kunnen leveren, mits ervoor wordt gezorgd dat het piekverbruik van de beide huishoudens zich niet voor-doet op hetzelfde moment. Een op-slagsysteem met een capaciteit van 1,5 maal het piekverbruik kan voor 2 huishoudens al voldoende zijn. Zo leidt het koppelen van ‘prosumers’ tot vermindering van de opslagca-paciteitbehoefte. Tegelijk ontstaat daarmee een noodzaak tot energie-uitwisseling tussen de gekoppelde ‘prosumers’. En dat was nu juist de functie van energienetten! Of in de duurzame energievoorzie-ning van de toekomst de netten volledige continenten zullen om-spannen, zoals nu het geval is, is de vraag. Decentralisatie van energie-productie kan tot gevolg hebben dat de optimale schaal van ener-gienetwerken kleiner wordt dan nu geldt. Maar ook in een in hoge mate gedecentraliseerde energie-voorziening biedt de mogelijkheid tot uitwisselen van energie tussen verschillende partijen grote voor-delen. En moeten de daartoe nood-zakelijke netten worden beheerd en de daarmee gemoeide kosten worden gealloceerd en geïncas-seerd. Net(beheerder) dus, luidt daarom de eindconclusie!

Han Slootweg is deeltijdhoogleraar Smart Grids aan de Technische Uni-versiteit Eindhoven en werkzaam bij een regionale netbeheerder.n

Net of net niet?Donkere wolkenDe afgelopen weken pakten don-kere wolken zich weer boven de eurozone samen. Opnieuw laai-den discussies over de positie van Griekenland op, maar de meeste onrust wekte de verslechterende positie van Spanje. Ook elders is het nieuws niet goed en gaat, wat begon met de economische en fi-nanciële crisis van 2007/2008, een nieuwe, verontrustende fase in.

Alsof de ontwikkelingen in Europa al niet genoeg zijn om te verteren, bleek ook de banenmachine in de Verenigde Staten te haperen en zijn de twijfels over de kracht van het herstel steeds groter. Ook in China zet de groeivertraging zich door en nemen de twijfels over de effectivi-teit van het stimuleringsbeleid toe. India heeft ook groeiproblemen en in Brazilië is het al even niet meer feest. Het is met dergelijk nieuws moeilijk om optimistisch te blijven. De tot nu toe toegediende medicij-nen verliezen aan effectiviteit en het arsenaal van de crisisdokters wordt allengs kleiner. Wat rest zijn meer radicale therapieën die eerder nog werden afgewezen.

Crisis van het middenInmiddels heeft de crisis sinds 2007 al heel wat zittende leiders de kop gekost. Onvrede over de oorzaken, aanpak en gevolgen

heeft grote gevolgen gehad voor het politieke midden. Kiezers schuiven naar de meer extreme kanten van het politieke spectrum uit onvrede over het beleid, het-geen de nog zittende politici kan verkrampen. In de EU taant onder kiezers om verschillende redenen het draagvlak voor een Europese oplossing, hoewel een redelijk nationaal perspectief op crisisbe-strijding veelal ontbreekt. Te veel kiezers in Europese landen heb-ben het gevoel dat zij niets meer te verliezen hebben en dat de zit-tende politici hun belangen niet kunnen behartigen. De scheiding tussen landen met en zonder eigen vermogen om de crisis het hoofd te bieden wordt wijder, terwijl ook binnen landen de inkomens-verschillen groeien. In de VS is de scheve inkomensontwikkeling al lang aan de gang, maar nu volgen andere landen ook. Globalisering, zo wordt steeds vaker aangevoerd in de OESO-landen, heeft slechts een kleine groep bevoordeeld, terwijl de grootste groep in de sa-menleving er relatief gezien weinig in inkomenspositie op vooruit is gegaan. Nu de kosten van de crisis vooral bij die inkomensgroepen terecht komen, zijn de politieke rapen gaar. Het perspectief van de middeninkomens om zich te ver-beteren, verbleekt met de dag. De kans dat hun kinderen een betere toekomst tegemoet gaan, wordt ook kleiner als overheden zich gedwongen zien om te korten op onderwijsvoorzieningen en de toe-gang ertoe. De jeugdwerkloosheid is een zorgelijke ontwikkeling in Europa, maar ook elders. De natio-nale reflex wordt overal groter.

PerspectiefHoewel op de korte termijn veel landen problemen kennen, ver-schillen zij aanzienlijk in het per-spectief op langere termijn. In tegenstelling tot Europa beschikt de VS over relatief goedkope ener-giebronnen. De revolutie die scha-liegas in de energiemix van het land teweeg heeft gebracht, is een belangrijke mogelijkheid om scho-nere groei te realiseren dan in de voorgaande jaren. De uitstoot van CO2 is aanzienlijk gedaald door de wisseling van kolen naar gas in de opwekking van elektriciteit. De beschikbaarheid van relatief goed-koop gas kan industriële banen te-rugbrengen naar de VS. Bovendien heeft de VS een relatief jonge be-volking in vergelijking met Europa en China. Het beschikbaar komen van het schaliegas is belangrijk voor het economisch perspectief in de komende jaren. Andere lan-den moeten rekening houden met hogere energiekosten, tenzij zij ook kans zien om deze te verlagen. Investeringen in duurzame ener-gie staan echter in de huidige cri-sis onder druk, terwijl kolen, een belangrijke bron voor landen als China, hoge klimaatkosten ken-nen. Hoewel de klimaatdiscussie te midden van het slechte econo-mische nieuws wat naar de achter-grond is verdwenen, is de nood-zaak om koolstofarmere groei te realiseren niet minder geworden. Voor veel landen is aardgas een rationele route geworden. Het aan-bod van aardgas is aanzienlijk toe-genomen, evenals de mogelijkheid te diversifiëren naar herkomst. Landen als Qatar en Australië en in de toekomst ook meer Afrikaanse

DoorCoby van der Linde

Energie Actueel is een driewekelijkse uitgave van de Energiezaak i.s.m.

de vereniging Energie-Nederland en Netbeheer Nederland Vereniging van Energienetbeheerders in Nederland. Energie Actueel verschaft nieuws,

achtergronden en opinies uit de wereld van energie en aanverwante bedrijfstakken.

RedactieadresEnergie Actueel

Postbus 8346800 AV ArnhemTel. 026-3569 417

e-mail persinfo@energiezaak.nlHoofdredactie

Anne Sypkens SmitBladmanagement & eindredactie

PACT Mediaproducties BV, Den HaagRedactie

Martijn Boelhouwer, Noud Köper, Sjoerd Marbus, Sander Schilders

CorrespondentenHenk van den Boom (Barcelona),

Elro van den Burg (Warschau),Jan van Etten (Parijs), Jan van Hoof (Frankfurt),

Frank Kools (New York), Jan Schils (Brussel),Arjan Schippers (Londen),

Wim Verseput (Kopenhagen)

Lay-out & opmaakDo Company, Rotterdam

Druk & DistributieSenefelder Misset Grafisch bedrijf bv,

DoetinchemAbonnementen

Energie Actueel wordt kosteloos toegezonden aan personen in dienst van bedrijven die lid zijn van Energie-Nederland of Netbeheer Nederland,

in dienst van de overheid of hoger onderwijs-instelling en aan openbare bibliotheken.

Overige geïnteresseerden kunnen zich abonneren.Een jaarabonnement kost € 99,-

Losse nummers € 6,50Alle bedragen zijn inclusief BTW.

Abonnementsgelden worden namens de uitgevers geïnd door Abonnementenland, Heemskerk.

Opzeggingen - uitsluitend schriftelijk - twee maan-den vóór ingang van het nieuwe kalenderjaar aan:

Energie Actueel, Postbus 834, 6800 AV Arnhem Adreswijzigingen kunnen worden

doorgegeven aan: icentrum@energiezaak.nlAdvertentie-exploitatie

André van Beveren,Recent BV, Postbus 17229, 1001 JE AmsterdamPrins Hendrikkade 77 b, 1012 AE Amsterdam

t 020 3308998, f 020 4204005andre@recent.nl

Overname van artikelen uitsluitendtoegestaan na toestemming van

de hoofdredactie.ISSN 2211-6230

Abonnement op

Vul de bon volledig in en stuur zonder postzegel naar:Energie Actueel, Postbus 834, 6800 AV Arnhem

Ik abonneer mij op Energie ActueelEen abonnement kost €99,- incl. 6% btwIk verzoek om kosteloze toezending van Energie Actueel, omdat ik werk bij:

een bedrijf dat lid is van Energie-Nederland een bedrijf dat lid is van Netbeheer Nederland de overheid een hoger onderwijsinstelling

Titel(s)

Voorletters en naam M / V

Functie

Telefoonnummer

E-mail

Naam organisatie/bedrijf

Afdeling

Postadres* Locatiecode

Postcode/woonplaats

Aard van het bedrijf* Tevens factuuradres.

Ik ontvang Energie Actueel graag op onderstaand privéadres**

Adres

Postcode/woonplaats** Bij ontvangst op privéadres ook altijd de gegevens bedrijf, incl. postadres, invullen.

Datum Ordernr. btw-nr.

Handtekening

ENERGIEActueel

12-0

6-20

12

Energie

ENERGIEActueel

landen zorgen voor een divers aan-bod van LNG. De aandacht voor schaliegas is ook groot, vooral als dat de importafhankelijkheid beter te managen maakt. Ook in Azië staat aardgas ruim in de belang-stelling als route naar schonere groei. De ontwikkelingen in de energiemix in de wereld zijn echter niet eenduidig.

LenigheidEigenlijk is alleen in Europa de blik niet meer zo op gas gericht. De jaren van de ‘dash for gas’ liggen alweer meer dan een decade achter ons en hoewel gas in Europa ook nog veel kan bijdragen aan scho-nere groei, zijn de beleidsogen toch vooral op nieuwe duurzame ener-giedragers gericht. Deze zullen op langere termijn een groter aandeel in de energiemix innemen. Echter, de route wordt onder druk van de economische problemen moei-lijker gemaakt. Immers, de eco-nomische problemen kunnen er oorzaak van zijn dat nieuwe ener-giedragers langzamer hun plek in de energiemix weten te veroveren. In een periode waar herstel van het concurrerend vermogen centraal wordt gesteld, is het mogelijk dat gas een belangrijke pion wordt in het vasthouden van het realiseren van schonere groei. Politiek vergt dat wellicht nog enige gymnastiek, maar de korte termijn economische werkelijkheid dwingt mogelijk zijn eigen routekaart af.

Coby van der Linde is hoofd van het Clingendael International Energy Programme en hoogleraar Geopolitiek en Energiemanagement aan de Rijks-universiteit Groningen. n

DoorHan Slootweg

20123469_Energie Actueel #8_2012new.indd 8 07-06-12 14:23